🌱

Din
Dini Yorum Farklılıkarının Sebepleri
Mezhep: Din anlayışındaki farklılaşmaların kurumsallaşması sonucu ortaya çıkan insan
ürünü
Siyasi/itikadi → fırka

Fıkhî → mezhep

1. İnsan Yapısından Kaynaklanan Sebepler: İnsanın yapısındaki farklılıklar dini anlama

ve açıklamalarına da yansır. Böylece çeşitli ekol ve mezheplerin ortaya çıkmasına neden
olur.

2. Sosyal Sebepler: Sosyal hayat sürekli bir değişme, gelişme ve yenilenme içindedir.
Sosyal hayatın kendine özgü yapısı her alanda olduğu gibi İslam düşüncesinde de farklı
yorum biçimlerinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

3. Kültürel Sebepler: İslam dini kısa zamanda Arabistan Yarımadası’nın dışına yayıldı. Bu
bölgelerde yaygın olarak Hristiyanlık, Yahudilik, Mecusilik ve Zerdüştlük gibi inançlar
hâkimdi. Yeni Müslüman olanlar dini anlamada eski inançlarının etkisinde kalmışlardı.
Bu sebeple Müslümanlar aynı dini sorunlara farklı çözümler üretmişlerdir.

4. Coğrafi Sebepler: Çeşitli coğrafyalarda yaşayan Müslümanların yaşam şekilleri ve

ihtiyaçları da bulundukları bölgenin özel koşullarından etkilendi. Dolayısıyla coğrafi
sebeplere dayanan yaşam biçimlerinde çeşitlilik, değişik yorum ve uygulamaların ortaya
çıkmasına neden oldu. (Örn: kıyafet, yemek kültürü, örf ve adetler…)

Din 1
 5. Siyasi Sebepler: Hz. Muhammed’in vefatının ardından ortaya çıkan halifelik
tartışmaları, Hz. Osman’ın şehit edilmesi, Cemel ve Sıffin savaşları, Hz. Hüseyin’in
Kerbela’da şehit edilmesi, Yezid’in halife tayin edilmesi. Siyasi sebepler, Haricilik,
Şiilik, Mürcie ve Mutezile gibi siyasi itikadi ekollerin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

6. Dini Metinlerin Farklı Yorumlanmasından Kaynaklanan Sebepler: Ayetleri

bütüncül değil, parçacı bir bakışla kullanmak, ayetleri bağlamlarından kopararak anlamı
saptırmak gibi sebeplerden dolayı farklı yorum anlayışları ortaya çıkmıştır. (Örn: Başın
meshedilmesi)

Haricilik
Hz.Ali ile Hz.Muaviye arasında yaşanan Sıffin Savaşı ve sonucunda gerçekleşen Hakem
Olayı ile ortaya çıkan ilk siyasi mezheptir.

Ortaya Çıkışı: Sıffın savaşında, Muaviye taraftarları yenileceklerini anlayınca mızraklarının

ucuna Kur’an sayfaları takarak, “Aramızda Kur’an hakem olsun” derler. Bunun üzerine
çatışmalar durur ve görüşmeler başlar. İşte bu “hakem olayından” sonra bir kısım insanlar
“Sen insanları hakem olarak kabul ettin. Halbuki hüküm ancak Allah’ındır” diyerek Hz.
Alinin saflarından ayrılırlar. Bunlara “Hariciler” denir.

Özellikleri: Hoşgörüsüzlük, fanatiklik, dar görüşlü, büyüyüp yetiştikleri çöl gibi sert tabiatlı,
kaba kuvvet…

Mutezile
İslam’ın erken dönemlerinde Vasıl Bin Ata’nın görüşleri etrafında oluşmuş İtikadi bir
mezheptir. İslam dünyasında akılcılığı ile öne çıkar. Farklı kültür ve inançların İslam’a
yönelttikleri eleştirileri akli yöntemler kullanarak savunmayı esas alır. Abbasi Halifesi
Memun’un Yunan ve Hint felsefesine ait eserleri tercüme ettirip İslam dünyasına yayması bu
mezhebin güçlenmesine yol açmış ve Abbasi döneminde devletin resmi mezhebi olmuştur.
Bu mezhebin İslam düşünce dünyasına katkıları, dini konularda aklı kullanarak bir yöntem
oluşturmuş olmalarıdır.

Dini Yorumlarla İlgili Bazı Kavramlar

Dinin ana temelleri → inanç, ibadet, ahlak

Kelam: İslam itikadını delillerle savunan ilim

Fıkıh: İslam’ın ibadet anlayışı ve prensipleri

Din 2
 İslam Düşüncesinde İtikadi ve Siyasi Yorumlar
Ehl-i Sünnet (Sünnilik)
Spesifik mezheplerden birine mensup olmayıp çoğunluğun temsil ettiği çizgiyi
sürdürürler.

Hasan Basri’nin fikirleri öncülük etmiş, Ebu Hanife’nin fikirleri şekillenmesinde etkili
olmuştur.

Yönetimi peygamberin soyundan olsa bile bir soy meselesi olarak değil, ümmetin kendi
içinde istişare ile çözebileceği bir konu olarak görürler.

→ Maturidilik
Mutezile’nin bazı görüşlerinden etkilenmiştir

Allah’ın varlığı, nübüvvet, ahiret akılla kavranabilir

İnanç konusunda Ebu Hanife’den etkilenmiştir

Şüpheden ziyade aklî deliller

→ Eş’arilik
el-Eş’ari, ayetlere önem vermiş ve Mutezile’ye karşı çıkmıştır

Şia (Şiilik)
Hz.Ali’yi halife kabul etmişlerdir (Hz.Muhammed’in vefatından sonra)

Sonraki halifeler de Hz.Ali’nin soyundan gelmelidir

→ İmamiyye
Ayet, hadis ve tayinle imam olanların sayısı 12

İran’da resmi mezhep

→ Zeydiye
Zeyd’i imam olarak kabul eder

Hz.Muhammed kimseyi imam olarak tayin etmemiştir

İmamlar hatasız günahsız değildir, sayıları 12 değildir

Din 3
 Şiiliğin Özellikleri
Sadece peygamber soyundan gelenlere rivayet edilir

İmamlar hayatlarında hiç günah işlemez, hatasızlardır

En yüksek dini makam → ayettullah (Allah’In delili), ehli- Beyt soyundan gelirler

Namaz kılarken alınlarını kerbela taşına değdirirler

Şiilerin Siyaset Anlayışı

İlk üç hilafenin hilafeti Hz.Ali’den gasp ettiklerine inanılır

Siyasi liderlik Hz.Ali ve onun soyundan gelenlere aittir

Küçük yaşta gaip olan 12. imamın ölmediğine ve kurtarıcı olup geri döneceğine inanılır

İslam Düşüncesinde Fıkhi Yorumlar

Hanefilik
Ebu Hanife’nin görüş ve düşüncelerine dayanır

Ebu Hanife, zor sorunları kolayca cevapladığı için İmamı Azam (Büyük İmam)

el-Fıkhurl-Ekber eseri

Nakil ile akıl arasında denge sağlamaya çalışır

Vahiy ve akıl yürütmeye başvurduğu için rey ehli denir

Ebu Hanife’nin öğrencileri mezhepin yayılmasında rol oynamıştır

Türkiye, Balkanlar, Hindistan, Pakistan…

Malikilik
Malik’in Muvatta eseri hadis alanında yazılmış ilk ve en önemli eserlerden biri

Akli metodlardan ziyade ayetler ve hadis rivayetlerine öncelik verilir

Mısır, Tunus, Cezayir, Fas, Sudan

Şafiilik
İmam Şafii → er-Risale isimli kitap

Sorun çözme yöntemi: Kur’an, sünnet, icma, kıyas

Türkiye’nin Doğusu, Mısır, Suriye, Filistin, Irak

Din 4
 Hanbelilik
Ahmed İbn Hanbel

Sorun çözme yöntemi: Kur’an, sünnet, sahabe sözü, kıyas

Zorunlu olmadıkça kişisel görüşle karar verilmemelidir

Caferilik
Cafer-i Sadık, hadis ilminde otoriter

İmam Malik ve Ebu Hanife ile görüş alışverişi

Sorun çözme yöntemi: Kur’an, sünnet, 12 imamın sözleri, müctehidi rehber ve taklit
etmek

İran, Irak, Suriye, Afganistan, Pakistan

Mezhepleri Birleştiren Ortak İlke ve Kurallar

Ehl-i Kıble: Allah’ın birliğine, Hz. Muhammed’in peygamberliğine inanan, namaz oruç gibi
temel ibadetleri yerine getiren kişiler anlamında kuşatıcı bir kavram

Kavramlar
Fırka-i naciye: ebedî kurtuluşa eren grup

Tarikat: Allah’a ulaşmak isteyenlere mahsus âdet, hal ve davranış

Meşreb: Bir kimsenin yaratılışında bulunan huy, yaratılış, tabiat, mizaç, karakter.
Cemaat: Ashap, müctehid imamlar veya her devirdeki müslümanların büyük çoğunluğu
gibi anlamlara gelen ve Ehl-i sünnet için kullanılan bir tabir.

İfrat: Aşırı gitme, ölçüyü aşma, gereğinden fazla ileri gitme.

Tefrit: Gereğinden daha aşağıda olma durumu.
İctihat: Bir konuda elden gelen çabayı sarf etmek, bir şeyi elde edebilmek için olanca
gücü harcamak

Müctehit: Kur’an ve sünnette bulunmayan veya açıkça belirtilmeyen bir meselede yine
Kur’an ve sünnetin özüne, rûhuna uygun olarak fikir yürütmek sûretiyle şer’î hüküm koyan
büyük din âlimi.
Muhkem ayetler: Anlamı kesin ve açık olan âyetler.

Müteşabih ayetler: Anlamı kesin olmayan âyetler

Sünnet: Allah Resulü’nün sözleri, davranışları ve onayladığı durumları içerir.

Din 5
 İcmâ: Aynı asırda yaşayan İslâm müctehitlerinin Kur’an ve sünnette açıkça belirtilmemiş
olan şer’î bir meselede ittifak etmeleri.
Kıyâs: Hakkında âyet veya hadis bulunmayan meselelerde hakkında âyet veya hadis olan
benzerlerine göre hüküm verme.

Tekfir etmek: Bir kimseyi kâfir sayma, kâfir olduğuna hükmetme.

Fıkıh: İslâmiyet’in toplumsal, medenî, hukûkî, sîyasî bütün amelî hükümlerini şer’î
delilleriyle
birlikte açıklayan ilim.

Fakih: (çoğulu fukahâ) “bir konuyu derinden kavrayan, ince anlayış sahibi kimse” demektir.
Hadislerde fakihin tanımı yapılırken yalnızca din bilgisi ve derin anlayışla yetinilmemiş, bir
kimseye fakih denilebilmesi için onun dünyaya düşkün olmaması, Allah’tan korkması, sabırlı
ve soğukkanlı olması, insanları Allah’ın rahmetinden ümit keser hale getirmemesi gibi
niteliklere sahip bulunması gerektiği de kaydedilmiştir.
Tefsir: Kur’an-ı Kerim âyetlerini açıklama ve yorumlama ilmi ve bu alandaki eserlerin
ortak adı.

Müfessir: Kur’an-ı Kerim âyetlerini tefsir usûlüne göre açıklayan, bu hususta eser yazan
kimse.
Muhaddis: Hz. Muhammed’in hadislerini rivâyet eden, açıklayan, bir kitap hâlinde toplayan,
hadis ilmiyle uğraşan kimse.

Din 6