Batınilik: Şii mezhebinde olanların fikri cephesine
verilen addır.
İsmaililik, İmamilik (on iki imamcılık veya sekiz
imamcılık), başlıca Ta’limiye adlarıyla ehl-i sünnet’e
karşı Şiilik içinde doğan mezhep hareketlerinin zaman
zaman fikri faaliyetleri içinde olmuştur.
Onlara göre İslam öğretisinde her şeyin bir görünüşü,
bir de gizli anlamı vardır.
Ezoterik okul felsefi kavramlarla kuşkuculuk, tasavvuf
ve Mu’tezile’nin birleşmesinden doğmuştur.
Irak’ta Batıni, Karmati ve Mazdeki adını almışlardır.
Horosan’da onlara ‘’dinsizler’’ veya saf ve yanılmaz
öğreticinin öğretimine inandıkları için Ta’limiyye
derler.
Kızıl elbise giydikleri için onlara Muhammere veya
kırmızı başlık giydikleri için Surhpuşan (kızılbaş) da
denmiştir.
Bebk-i Hurremi’ye mensup olanları Huremiye adını
almıştır.
Batıniler, İslam’ın cabbaliste’leridir. Cabbalisme
(Kabala) Yahudilikte Tevrat ve Zebur’un dış anlamı ile
kalmayarak kutsal kitabın harflerinden gizli anlamlar
çıkarmaya çalışan ve böylece ona istedikleri anlamı
yükleyen akımdı. İslam dünyasında ilk defa bu eğilim
sufilerden Hakim Tirmizi’de görülür.
İslam öğretisine istedikleri bütün fikirleri sokmaya
çalıştılar.
Onların sonraki yüzyıllarda aldığı yeni bir şekil
Fazlullah Esterabadi’nin Cavidan-ı Kebir adlı kitabı ile
Hurufilik şeklini aldı.
İbn Firişte’nin Aşkname’sinde Noktavilik derecesine
kadar ilerledi. (Bektaşi edebiyatı yakın zamanlara
kadar Hurufilik etkisi altında kalmıştı. Yavuz’un
temizleme çabaları mevcut)
Her şeyden önce siyasi bir görüş ileri sümekte idi. Bu
görüşün başlıca esasları (ehli sünnet’in siyasi birliğini
kırmak için):
1- Halifelik yerine İmamlık yani İslam papalığı
kurmak. Batınilerin bir kısmına göre imamlar
sekiz, bır kısmına göre on ikidir. Allah, önce
Adem’de sonra peygamberlerde, Ali’de ve
onun çocuklarında görünerek insanlar arasına
inmiştir. Bu bakımdan Batıniler’in Allah’ın
insan bedenine büründüğü inancı,
Hristiyanlığın Monophysisme şekline
benzerler ve Hululiyye adını alırlar.
2- Siyasi değişmeyi gerçekleştirmek için
teşkilatlar (haşhaşiler) kurmuş, suikastler
yapmış ve hükümet darbelerine başvurmuş…
3- Siyasi öğretiye uygun bir hukuk sistemi de
meydana getirmiş olduğu için onu aynı
zamanda Şii fıkhı halinde ele almak gerekir.
İbn Meymun gibi bir filozof, Hasan Sabbah gibi bir
teşkilatçı, Ömer Hayyam gibi bir şair ve gökbilimci
yetiştirmiş.
Fikirlerinin her yola başvurarak yayılması işine ‘’davet’’
ve bu yayıcılara ‘’dai’’ adını vermişler. Davet’ten
maksat halkı İslam şeriatının esaslarından ayırmaktı.
Felsefi Görüşleri:
1- Alem başlangıçsız (kadim)dır. Varlığın
başlangıcı yoktur. Alem yokluktan çıkmaz. Bu
noktada Aristoteles’in ‘’yokluğun tasavvuru
imkansızdır’’ fikrinden hareket ediyorlar.
Alem, güç halinde Akıl dedikleri ilk nedenden
çıktığı zaman basit cevher, Nur’dur. Dokuz
mertebe ile bizim bulunduğumuz dünyaya
gelinir. Bu mertebelerden her birine Akıl denir
(Farabi de kabul etmiştir).
2- Dehrilerden farklı olarak peygamberleri ve
mucizeleri kısmen kabul ederler. Kur’an
peygamberin ağzından çıkan Allah’ın sözüdür.
3- Bütün insanların, imamların davetine uyması
gerekir. İmamlar masumdurlar. Her türlü
günahtan arınmıştırlar ve yanılmazlar.
4- Ahiret hakkındaki fikirleri Brahmanizm’i ve
Maniheizm’i andırır. Batinilerin inancında da
kötü ruhlar cesetten cesede geçer, azap
çekmeye devam ederler. İyi ruhlar göğe
yükselerek ilahi varlıkla birleşirler. (Eski İran
inancından ve Pythagoras, Platon’dan
gelmektedir)
5- Görünüş, hakikatin kabuğu, iç onun özüdür.
Dinleri iç anlamlarıyla anlamalıdır. Bu da
‘’tefsir’’le değil ‘’te’vil’’ yolu ile anlaşılır.
Harflere verdikleri gizli anlamlar bu te’vil’in
anahtarıdır.
Batiniler, ahlaki birtakım sonuçlar çıkarırlar ve siyasi
teşkilatlarda bu ahlaka dayanırlar.
a- El-isme (masumluk): İmamların peygamberler
gibi masum ve günahsız olduğunu ifade eder.
b- El-Mehdiye (Mehdilik): Kurtuluşa erişmiş ve
aynı zamanda kurtuluşa eriştirici demektir.
İmamların ve dailerin bu sıfatı davetlerinin
 esasıdır. İnsanları kurtaracak bir mehdi
beklerler. Mehdi mutlak bilgiye sahiptir. Bir
mağaraya saklanan son imam (Muhammed al-
Muhtefi) kıyamette yeryüzüne gelerek
insanları doğru yola çağıracak ve kurtaracaktır.
c- El-Takiyye (dinli görünmek): Aslında
göründüğü gibi olmak, bazı sırları saklamak
demektir.
d- El-Ric’a (geri dönmek): Mehdi’den sonra
bütün imamların yeniden dünyaya geleceğine,
kötülere cezalarını vereceğine inanırlar.

Halife Osman zamanında toplatılan Kur’an’ın aslına

uygun olmadığını söylerler. Böylece Şii ‘Kur’an’’ında
bazı değişiklikler yaparlar.