‫‪++++‬تالخﻳﺹ ﻣُتﺳﻁح ﻓﻲ اﻟﻔﻠﺳﻔح‪++++‬‬

‫***األﻧﻳح ﻭ اﻟغﻳﺭﻳح تاﻟﻔالﻗﻲ ‪:‬‬

‫اﻻﻧﻴح ﻭ اﻟغﻴﺮﻳح ‪:‬‬
‫اﻻﻧﻴح = اﻟﻨﻔﺲ‬
‫اﻟغﻴﺮﻳح = اﻟﺠﺴﺪ ‪ .‬اﻻخﺮ ‪ .‬اﻟالﻭﻋﻲ‬
‫ﻓﻤا ﻓالﺳﻔح ﺿﺪ تﻜاﻣﻞ اﻟﻨﻔﺲ ﻣﻊ اﻟغﻴﺮﻳح ﻛﻴﻤا ﻛاﻧﻂ ‪ .‬ﺭﻭﺳﻮ ﻭ ﺩﻳﻜاﺭخ‬
‫ﻗاﻟﻚ اﻟﻠﻲ ﻧﻔﺲ ﻣﻬاﺵ ﻣﺤﺘاﺟح ﻟﺤﺘﻲ ﺷﻲ ﻏﻴﺮ ﻟﺮﻭﺣﻬا ﻛﻬﻮ ﻭﺣﺪﻫا تﻨﺠﻢ‬
‫تﺤﻘﻖ ﻫﺪﻓﻬا ﻭ اﻟﻠﻲ تﺤة ﻫﻴا ﻭ ﻗاﺩﺭج اﻧﻬا تﺘﻌﺮﻑ ﻋﻠﻲ ﺫاتﻬا تﻨﻔﺴﻬا ﻫﻨا‬
‫ﻧاخﺬﻭا ﻣﺜاﻝ ﺩﻳﻜاﺭخ ﻙ ﻗاﻝ ' اﻧا اﻓﻜﺮ اﺫﻥ اﻧﻞ ﻣﻮﺟﻮﺩ ' ﻗﻠﻠﻚ ﻧﺠﻢ ﻧﺘﺨﻴﻞ‬
‫ﺭﻭﺣﻲ تالﺵ ﺟﺴﺪ اﻣا ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ ﻧﺘﺨﻴﻞ ﺭﻭﺣﻲ تال ﻧﻔﺲ ﻭ ﺫاخ‬
‫ﻳﺮاﻭ اﻟﻠﻲ اﻟﺠﺴﺪ ﻋاﺋﻖ ﻉ ﻧﻔﺲ ﻣﺜاﻝ ﻙ تﺪﻥ ‪ .‬ﻳﻤﺮﺽ ﻭ ﻳﻄﻴﺢ اﻟﻨﻔﺲ تﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﺶ ﻗاﺩﺭج ﻟالتﺪاﻉ ﻭ اﺛثاخ ﺫاتﻬا‬
‫ﻛﻴﻒ ﻛﻴﻒ اﻟﺠﺴﺪ ﺩﻳﻤا ﻳﻤﻴﻞ ﻟﻠﺸﻬﻮاخ اﻟﻠﻲ تﻬﺰﻧا ﻟﻌاﻟﻢ ﺳﻔﻠﻲ ﻭ تﻔﺴﺪ اﻟﻨﻔﺲ ﻭ‬
‫تﻴﻌﺪﻫا ﻋﻦ ﻛﻞ ﺣاﺟح اخالﻗﻴح‬
‫ﻛﻴﻒ ﻛﻴﻒ ﻗاﻟﻚ اﻟﻌثﺪ اﻻخﺮ ﻫﺰ ﻋﺪﻭ ﻟﻴا ﻭ ﻣﻴﻤﺜﻠﻨﻴﺶ ﻭ ﻋاﺋﻖ ﻟﻴا ﻣﺜاﻝ اﻧﻮ‬
‫اﻟﻌثﺪ اﻻخﺮ ﻛﻞ ﻡ ﻧﻌﻤﻞ ﺣاﺟح ﻳثﺪا ﻳﻌﺲ ﻋﻠﻴا ﻭ ﻻﻱ تﻴا ﻟﺬا ﻧﻮﻟﻲ ﻧﺨﺠﻞ ﻣﻦ‬
‫ﻛﻞ ﺣاﺟح‬
‫تﻮا ﻣﻦ ﻧاﺣﻴح اخﺮا ﻓالﺳﻔح ﺩاﻓﻌﻮا ﻋﻠﻲ ﻓﻜﺮج تﻮاﺣﺪ تﻴﻦ اﻟﻨﻔﺲ ﻭ اﻟغﻴﺮﻳح‬
‫ﻛﻴﻤا ﺳثﻴﻨﻮﺯا‬
‫ﺣﺠﺞ ﻣﺘاﻋﻬﻢ اﻟﻠﻲ تﺪﻥ ﻣﻜﻜﻞ ﻟﻠﻨﻔﺲ ﻭ اﻟﻨﻔﺲ ﻭ اﻟﺠﺴﺪ ﻳﺘﻌاﻭﻧﻮا ﻣﻊ تﻌﻀﻬﻢ‬
‫اﻟﻌثﺪ اﻻخﺮ ﻫﻮ ﻣﻜﻤﻞ ﻟﻴا ﻭ ﻫﻮ اﻻخﺮ اﻟﻲ ﻳﻤﺜﻠﻨﻲ ﻭ تﻌالﻗﺘﻲ تاﻻخﺮ تﻨﺠﻢ‬
‫تﻨﺘﺞ ﺻﺪاﻗح ﻭ ﻋاﻃﻔح‬
‫ﻭ اﻻخﺮ ﻛﻴﻒ اﻧا ﻧغﻠﻂ ﻳﺼﻠﺤﻠﻲ ﻫﻮ اﻏالﻃﻲ ﻭ ﻳﻮﻋﻴﻨﻲ‬
‫تاﻫﻲ اﻻﻧﻳح ﻧﻘﺻﺩﻭ تاﻫا اﻻﻧا ﻭ ﻗتﻝ ﻛاﻧﻭ ﻳﺭاﻭ اﻻﻧﺳاﻥ ﻋﻠﻰ اﻧﻭ ﻓﻘﻁ‬
‫ﺭﻭﺡ=ﻋﻘﻝ ﻻ ﻳﺳتﻌﺭﻓﻭا ﻻ تﺟﺳﺩ ﻭ ﻻ تاﻟغﻳﺭ ﻛاﻧﻭ ﻳﻘﻭﻟﻭ اﻧﻭ "اﻻﻧﺳاﻥ ﻫﻭ‬
‫ﺣﻳﻭاﻥ ﻧاﻁﻕ" ﻣتﻌﺩ ﺟﻲ ﺩﻳﻛاﺭخ ﻗاﻝ "اﻧا ﺷﻲء اﻓﻛﺭ" ﻳﻌﻧﻲ ﻛاﻥ ﻓﻘﻁ ﻳؤﻣﻥ‬
‫تاﻟتﻔﻛﻳﺭ اﻟﺟﺳﺩ ﻻ ﻓﻬﻭ ﻓﻘﻁ ﺟاﻧب ﺣﻳﻭاﻧﻲ ﻣﻥ اﻻﻧﺳاﻥ ﻳﻌﻧﻲ ﺩﻳﻛاﺭخ ﺟاب‬
 ‫ﻣﺭﺟﻊ ﺟﺩﻳﺩ تﺟاﻭﺯ تﻳﻪ اﻟﻣﺭﺟﻌﻳح اﻟﻘﺩﻳﻣح اﻟﻘاﺋﻣح ﻋﻠﻰ اﻟتﺭاث اﻟﻳﻭﻧاﻧﻲ ﻭ‬
‫اﻟﻛتاب اﻟﻣﻘﺩﺱ ﻭ اﻟﺳﻠﻁح‬
‫تﻭا ﻧﺟﻳﻭ ﻟﻠغﻳﺭﻳح اﻝ ﻏﻳﺭﻳح ﻧﻭﻋﻳﻥ ﻧﺭﻛﺯﻭ ﻋﻠﻳﻬﻡ اﻭﻝ ﺣاﺟح ﻧتﻔاﻫﻣﻭ اﻧﻭ‬
‫ﻛﻠﻣح "اﻻخﺭ" تتﻘاﻝ ﻋﻠﻰ اﻟﺷﻲء ﻛاﻟﺟﻣاﺩ ﻭ اﻟﺣﻳﻭاﻥ اﻟﻰ ﻏﻳﺭ ﺫﻟﻙ ﻭ تتﻘاﻝ‬
‫ﺯاﺩﻩ ﻟالﻧﺳاﻥ اﻣا ﻛﻠﻣح "اﻟغﻳﺭ تتﻘاﻝ ﻛاﻥ ﻟالﻧﺳاﻥ ﻻ ﻻﻱ ﺷﻲء ﻏﻳﺭ اﻻﻧﺳاﻥ‬
‫تاﻫﻲ اﻟﺣاﺟتﻳﻥ اﻟﻲ ﺷﻧﺭﻛﺯﻭ ﻋﻠﻳﻬﻡ ﻫﻭ اﻧﻭ اﻟﺫاخ اﻟغﻳﺭﻳﻪ ﻳﻌﻧﻲ اﻻخﺭ ﻭ‬
‫اﻻخﺭ ﻳﻌﻧﻲ ﻣاﻫﻭ ﺷﻲء ﻏﺭﻳب ﻋﻥ اﻟﺫاخ=اﻟﺭﻭﺡ=اﻟﻌﻘﻝ‬
‫اﻻخﺭ ﻫﺫا ﻳﻧﺟﻡ ﻳﻛﻭﻥ اﻟﺟﺳﺩ تاﻋتتاﺭﻭ ﺣاﺟﻪ ﻏﺭﻳتﻪ ﻋﻥ اﻟﺭﻭﺡ ﻛﻳﻑ ﻣا‬
‫ﻳﻌتﻘﺩ ﺩﻳﻛاﺭخ (ﻭ ﻟﻛﻥ ﻓﻣا ﺯاﺩﻩ اﻟﻲ ﻳﺭﻯ اﻟﺟﺳﺩ ﻫﻭ ﺣاﺟﻪ ﻣﺭتتﻁح تاﻻﻧا ﻭ‬
‫ﻻ ﻭﺟﻭﺩ ﻟﻠﺭﻭﺡ ﺩﻭﻥ ﺟﺳﺩ ﻳﻌﻧﻲ اﻟﺭﻭﺡ ﻭ اﻟﺟﺳﺩ ﺣاﺟتﻳﻥ ﻳﻛﻣﻠﻭ تﻌﺿﻬﻡ‬
‫ﻛﻳﻑ ﻣا ﻳﻘﻭﻝ ﺳاﺭتﺭ) ﻭ ﻳﻧﺟﻡ ﻳﻛﻭﻥ ﺫاخ اخﺭﻯ ﻭ ﻓﻣا اﻟﻲ ﻳﻘﻭﻝ اﻟﺫاخ‬
‫اﻻخﺭﻯ ﻫﻲ ﺣاﺟﻪ ﻣﻌاﺩﻳﻪ ﻟﻳﻧا ﻭ ﻓﻲ ﻭﺟﻭﺩ اﻟﺫاخ اﻻخﺭﻯ ﻧﻛﻭﻥ ﻓﻲ ﺣاﻟح‬
‫ﺻﺭاﻉ ﻛﻳﻣا ﻛاﻥ ﻳﻘﻭﻝ ﺳاﺭتﺭ "اﻻخﺭ ﻫﻭ اﻟﺟﺣﻳﻡ" (ﻭ ﻓﻣا اﻟﻲ ﻳﺭﻯ اﻧﻭ‬
‫اﻟغﻳﺭ ﻫﻭ ﺷﻲء ﻣﻧا ﻭ ﻓﻳﻧا ﻭ ﺣاﺟﻪ ﻣا اﻧﺟﻣﻭﺵ ﻧﻌﻳﺷﻭ ﻣﻥ ﻏﻳﺭﻫا تﻝ ﻟﻭﻻ‬
‫ﻭﺟﻭﺩ اﻻخﺭ ﻟﻣا ﻛاﻧخ اﻻﻧا ﻣﻭﺟﻭﺩج ﻭ اﻟﻣﻭﻗﻑ ﻫﺫا ﻳتتﻧاﻩ ﻣﻭﺭاﻥ ﻋﻠﻰ ﺳتﻳﻝ‬
‫اﻟﻣﺛاﻝ)‬
‫تاﻫﻲ تﺵ ﻧتﺩا تاﻻﻧﻳح‬
‫اﻻﻧﻳح ﻫﻲ اﻟﻧﻔﺱ‬
‫اﻟغﻳﺭﻳح ﺣاﺟح ﻣﺵ تاتﻌتﻙ ﻛﻳﻣا اﻟﻌتﺩ اﻻخﺭ ‪ .‬اﻟالﻭﻋﻲ ‪ .‬اﻟﺟﺳﺩ‬
‫اﻻﻧﻳح ﺿﺩ اﻟغﻳﺭﻳح اﻫﻡ ﻣﻥ ﺩاﻓﻌﻭا ﻋﻠﻳﻬا‬
‫اﻓالﻁﻭﻥ ‪ .‬اتﻥ ﺳﻳﻧا ‪ .‬ﺩﻳﻛاﺭخ ‪ .‬ﻛاﻧﻁ‬
‫تﻭاﺣﺩ اﻻﻧﻳح ﻣﻊ اﻟغﻳﺭﻳح ﺩاﻓﻌﻭا ﻋﻠﻳﻬا ﺳتﻳﻧﻭﺯا‪.‬ﻧﻳﻧتﺷﻪ ‪ .‬ﻣﺭﻟﻭتﻭﻧتﻲ اﺭﺳﻁﻭ‬
‫تﺵ ﻧتﺩا تاﻟﻔﻘﺭج اﻭﻻ اﻟﻲ ﻫﻲ اﻻﻧﻳح ﺿﺩ اﻟغﻳﺭﻳح ‪ :‬اﻟﺟﻣاﻋح ﻫﺫاﻛﻡ ﻗاﻟﻛﻡ اﻟﻠﻲ‬
‫اﻧﻳح اﻻﻧﺳاﻥ ﻓﻲ اﻟﻧﻔﺱ ﻓﻘﻁ ﻭﺣﺩﻫا ﻗاﺩﺭج تﺵ تتﺩﻉ تﻧتﺞ ﻭ تﻁﻭﺭ ﻣﻥ ﺭﻭﺣﻬا‬
‫ﻻﻧﻬا ﺣتﺟح ﺛاتتح ﻣﺳتﻣﺭج ﻗاﻙ اﻟﻧﻔﺱ اﻣﺭج ﻭ اﻟﺟﺳﺩ ﻣاﻣﻭﺭ ﻭ ﺯﻳﺩ اﻧﻭ اﻟﺟﺳﺩ‬
‫ﻳﻣﺭﺽ ﻭ ﻳﻁﻳﺢ تﻭﻟﻲ اﻟﻧﻔﺱ ﻏﻳﺭ ﻗاﺩﺭج ﻟﻠتﺣﺩﻳﺩ ﺫاتﻬا‬
‫ﻗاﻟﻭا اﻟﻠﻲ ﺟﺳﺩ ﻋاﺋﻕ ﻭ ﻫﻭ تاتﻊ ﻣﻥ تﻭاتﻊ اﻟﻧﻔﺱ ﻳﻠﺯﻣﻧا ﻧﻠغﻳﻭﻫا‬
‫ﻁاﻟتﻭا تﻌﺯﻟح اﻟﻭﻋﻲ خاﻁﺭ ﻫﻭ ﻳﺟﻌﻝ ﻣﻥ اﻻﻧﺳاﻥ 'اﻻﻧا' اﻱ اﻟﺫاخ اﻟﻣﻔﻛﺭج‬
 ‫ﻗاﻟﻭا اﻟﻠﻲ اﻟﻌتﺩ اﻻخﺭ ﻳﻠﺯﻡ ﻧﻔﺻﻳﻭﻩ ﻫﻭ ﻳﻣﺛﻝ ﻋﺩﻭ ﻟﻳﻧا ﻧاخﺫﻭا ﻣﺛاﻝ تﺟﺭتح‬
‫اﻟخﺟﻝ ﻳﻌﻧﻲ تاﻟﻔالﻗﻲ اﻧا ﻧﺣب ﻧﺷﻁﺢ ﻭ ﻣﺟﺭﺩ ﻧﺭا ﺣﺩ ﻗﺩاﻣﻲ ﻧﺣﺷﻡ ﻛﻲ ﻳتﺩا‬
‫اﻟﻣخﻠﻭﻕ ﻫﺫا ﻣﺵ ﻣﻭﺟﻭﺩ ﻧﺷﻁﺢ ﻭ ﻧﻘﻠب اﻟﺩﻧﻳا ﻳﻌﻧﻲ ﻳﻠﺯﻣﻧا ﻧتخﻠﺻﻭا ﻣﻧﻭ ﻭ‬
‫ﻧﻌﻳﺷﻭا ﻭﺣﺩﻧا‬
‫تﻭا ﻧﻣﺷﻲ اﻟﻔﻛﺭج اﻻﻧﻳح تتﻭاﺣﺩ ﻣﻊ اﻟغﻳﺭﻳح ﺟﻣاﻋح ﻫﺫاﻛﻡ ﻋﻛﺱ اﻟﻠﻲ ﻓاتﻭا‬
‫ﻗاﻟﻙ ﻳا خﻭﻳا اﻟﺟﺳﺩ ﻳﻛﻣﻠﻧﻲ ﻭ ﻫﻭ ﻣﻠﻛﻲ ﻭ ﻫﻭ ﻭ ﻧﻔﺱ ﻳتﻌاﻭﻧﻭا ﻛﻳﻣا ﻣﺛال اﻧا‬
‫ﻋﻁﺷخ ﻭ ﻧﺣب ﻧﺷﺭب ﻭ ﻓﺭﻳﺟﺩاﺭ تﻌﻳﺩج ﻋﻠﻳا ﻛاﻥ ﻣﺵ اﻟﺟﺳﺩ ﻫﻭ ﻳتﺣﺭﻙ ﻭ‬
‫ﻳﻣﺷﻲ ﺭاﻧﻲ ﻧﻣﻭخ تاﻟﻌﻁﺵ ﻭﻗتﻬا اﺵ ﻧﻧﺩب تاﻟﻧﻔﺱ‪.‬‬
‫***اﻟﺳﻳاﺩج ﻭاﻟﻣﻭاﻁﻧح ‪:‬‬
‫ﻳﻌتﻘﺩ ﻋاﻣح اﻟﻧاﺱ أﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح تتﻠخﺹ ﻓﻲ اﻟﺣﺿﻭﺭ اﻟﻣاﺩﻱ ﻓﻲ تﻠﺩ ﻣا أﻭ‬
‫أﻧﻬا تتﻠخﺹ ﻓﻲ ﻣﺟﻣﻭﻋح ﻣﻥ اﻟﺣﻘﻭﻕ اﻟتﻲ ﻻ ﻳﻘاتﻠﻬا أﻱ اﻟتﺯاﻡ‪ .‬ﻭﻫﺫا‬
‫اﻻﻋتﻘاﺩ خاﻁئ ﻟﺳتتﻳﻥ أﻭّ ﻻ ألﻧﻪ ﻳﻘﻭﻡ ﺿﻣﻧﻳا ﻋﻠﻰ خﻠﻁ تﻳﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻥ‬
‫ﻭاﻟﻣﻭاﻁﻧح‪ .‬ﻭﺛاﻧﻳا ألﻧﻪ ﻳخﻠﻁ تﻳﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻭأﺻﻧاﻑ اﻻﻧتﻣاء األخﺭﻯ ﺳﻭاء‬
‫ﻛاﻧخ ﺛﻘاﻓﻳح أﻭ ﺩﻳﻧﻳح أﻭ إﻳﺩﻳﻭﻟﻭﺟﻳح أﻭ اﺟتﻣاﻋﻳح ﻓﻲ ﺣﻳﻥ أﻥ ﻓﻬﻡ اﻟﻣﻭاﻁﻧح‬
‫تﻔﻁﻥ‬‫ﻳﻘتﺿﻲ تﺣﺩﻳﺩﻫا ﻓﻲ ﻋالﻗاتﻬا تاﻟﺳﻳاﺩج اﻟﺳﻳاﺳﻳح ﻭتاﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح ﻭﻫﻭ ﻣا ّ‬
‫إﻟﻳﻪ أﺭﺳﻁﻭ ﻋﻧﺩﻣا أﻗﺭّ "اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻛﻣا ﺣ ّﺩﺩﻧاﻩ ﻫﻭ ﻋﻠﻰ اﻟخﺻﻭﺹ ﻣﻭاﻁﻥ‬
‫اﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح" ﻭاﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح ﻟﻳﺳخ ﺷﻳﺋا آخﺭ ﻋﺩا ﺳﻳاﺩج اﻟﺷﻌب ﻟﻠﺷﻌب‪ ،‬ﻭﻫﺫا‬
‫ﻳﻌﻧﻲ أﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻫﻭ ﻋﻧﺻﺭ ﻓاﻋﻝ ﻓﻲ اﻟﺣﻳاج اﻟﻌاﻣح‪ ،‬ﻋﻧﺻﺭ ﻓاﻋﻝ ﻓﻲ‬
‫اﻟﻣﺩﻳﻧح‪ ،‬ﺫﻟﻙ أﻥ ﻛﻠﻣح ﻣﻭاﻁﻥ اﻟﻔﺭﻧﺳﻳح ‪ Citoyen‬ﻣﺷتﻘح ﻣﻥ ﻛﻠﻣح ‪Civitas‬‬
‫اﻟالتﻳﻧﻳح ﻭاﻟتﻲ تﻌﻧﻲ اﻟﻣﺩﻧﻳح أﻭ اﻟﺟﻣﻬﻭﺭﻳح ﻭتاﻟتاﻟﻲ اﻟﺩﻭﻟح‪ ،‬ﻋﻧﺻﺭ ﻓاﻋﻝ ﻓﻲ‬
‫اﻟﻣﺩﻳﻧح ﻳﻌﻧﻲ إﺫﻥ ﻋﻧﺻﺭ ﻓاﻋﻝ ﻓﻲ اﻻﺟتﻣاﻉ اﻟﺳﻳاﺳﻲ ﻭتاﻟتاﻟﻲ ﻓﻲ اﻟﺩﻭﻟح‬
‫اﻟتﻲ ﻳﻛﻭﻧﻬا اﻟﺷﻌب اﻟﺫﻱ ﻳﻣاﺭﺱ اﻟﺳﻳاﺩج ﻋﻠﻰ ﻧﻔﺳﻪ‪.‬‬
‫ﻭﻓﻲ اﻟﻧﻅاﻡ اﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻲ اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻫﻭ ﻣﻥ ﻳﺷاﺭﻙ ﻓﻲ اﻟﺳﻳاﺩج اﻟﺷﻌتﻳح‪،‬‬
‫ﺣﻕ اﻻﻧتخاب ﻭﻳختاﺭ اﻟتﻭﺟﻬاخ اﻟﻌاﻣح ﻓﻲ تﺩتﻳﺭ ﺷؤﻭﻥ اﻟﺣﻳاج‬ ‫ﻓﻳﻣاﺭﺱ ّ‬
‫اﻟﺳﻳاﺳﻳح‪ ،‬ﻫﺫا اﻟتﺭاتﻁ تﻳﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻭاﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح ﺟﻌﻝ "ﺟﻭﻥ ﺟاﻙ ﺭﻭﺳّﻭ"‬
‫ﻳﻘﺭّ تأﻧﻪ "ﺣاﻟﻣا ﻳﻭﺟب ﺳﻳّﺩ ﻻ ﻭﺟﻭﺩ تﻌﺩ ﻟﺷﻌب ﻳتﺻﻑ تاﻟﺳﻳاﺩج" ﻓال ﻳﻣﻛﻥ‬
‫اﻟﺣﺩﻳث إﺫﻥ ﻋﻥ ﻣﻭاﻁﻧح ﻓﻲ إﻁاﺭ ﺣﻛﻡ اﺳتتﺩاﺩﻱ ﻭتاﻟﻧﺳتح ﻟﺭﻭﺳّﻭ تﺳﻣﺢ‬
‫اﻻﺭاﺩج اﻟﻌاﻣح تاﻟﻣﺻاﻟﺣح تﻳﻥ اﻟﺣﺭﻳح اﻟﻔﺭﺩﻳح ﻭاﻟﺳﻳاﺩج اﻟﺟﻣاﻋﻳح ﺫﻟﻙ أﻥّ ﻛ ّﻝ‬
 ‫ﻓﺭﺩ ﻳتﻌاﻗﺩ ﻣﻊ ﻛاﻣﻝ اﻟﺟﺳﻡ اﻟﺳﻳاﺳﻲ‪ ،‬ﻭﻛ ّﻝ ﻓﺭﺩ ﻫﻭ ﺻاﺣب ﺳﻳاﺩج ﻭتاﻟتاﻟﻲ‬
‫ﻳﺷاﺭﻙ ﻓﻲ ﺳﻳاﺩج اﻟﺩﻭﻟح ﻣﻥ ﺟﻬح ﻛﻭﻧﻪ ﻣﺷﺭﻉ ﻣﺷاﺭﻙ ﻓﻲ اﻟﺣﻳاج اﻟﻌاﻣح‬
‫ﻭﺭﻋﻳح ﻓﻲ ﺫاخ اﻟﻭﻗخ ﻣﻥ ﺟﻬح ﻛﻭﻧﻪ خاﺿﻊ ﻟﻘﻭاﻧﻳﻥ اﻟﺩﻭﻟح اﻟتﻲ ﺷاﺭﻙ ﻓﻲ‬
‫تﺷﺭﻳﻌﻬا‪ ،‬ﻭﻫﻭ ﻣا ﻳتﺣﻘﻕ ﻓﻲ اﻟﺩﻭﻟح اﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح‪.‬‬
‫اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻣﺳؤﻭﻝ إﺫﻥ ﻋﻥ اﻟﺣﻳاج اﻟﻣﺩﻧﻳح‪ ،‬ﻓﻬﻭ ﻣﻥ ﻳﻣاﺭﺱ اﻟﻣﻭاﻁﻧح اﻟتﻲ‬
‫تتﺣ ّﺩﺩ ﻓﻲ ﻫﺫا اﻟﻣﻧﻅﻭﺭ تاﻋتتاﺭﻫا ﻋالﻗح ﻭﻻء ﻟﻠﺳﻠﻁح اﻟﺳﻳاﺳﻳح ﻭﺣﻣاﻳح‬
‫ﻟﻠﻣﻭاﻁﻥ ﻣﻥ ﻫﺫﻩ اﻟﺳﻠﻁح تﻣا ﻓﻲ ﺫﻟﻙ اﻟﺣﻣاﻳح اﻟﺩتﻠﻭﻣاﺳﻳح ﻟﻠﻣﻭاﻁﻥ ﻓﻲ ﻏﻳﺭ‬
‫ﻭﻁﻧﻪ‪ .‬ﻓاﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻫﻲ اﻟﻣﺷاﺭﻛح ﻓﻲ اﻟﺣﻳاج اﻟﺳﻳاﺳﻳح‪ ،‬ﻫﻲ ﻣﻣاﺭﺳح ﻭﺿﻣاﻥ‬
‫ﻟﻠﺣﻘﻭﻕ اﻟﻣﺩﻧﻳح ﻭاﻟﺳﻳاﺳﻳح‪ ،‬ﻭاﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻫﻭ ﻓﺭ ٌﺩ ﻳﻧخﺭﻁ ﻓﻲ ﺳﻠﻁح اﻟﺩﻭﻟح ﻭﻓﻲ‬
‫ﺣﻣاﻳتﻬا‪ ،‬ﻭتاﻟتاﻟﻲ ﻳتﻣتﻊ تﺣﻘﻭﻕ ﻣﺩﻧﻳح ﻭﻳﻘﻭﻡ تﻭاﺟتاخ تﺟاﻩ اﻟﺩﻭﻟح اﻟتﻲ ﻳﻧتﻣﻲ‬
‫إﻟﻳﻬا‪ .‬ﻭﻓﻛﺭج اﻻﻧتﻣاء ﻫﺫﻩ تﺣﻳﻝ إﻟﻰ ﻛﻭﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح تﺭتتﻁ ﻋﻣﻭﻣا تﻬﻭﻳح‬
‫ﻭﻁﻧﻳح خاﺻح‪ ،‬ﻭتاﻟتاﻟﻲ تﺭتتﻁ اﻟﻣﻭاﻁﻧح تاﻟتﺣﻳّﺯ اإلﻗﻠﻳﻣﻲ ﻭاﻟتاﺭﻳخﻲ اﻟﺫﻱ‬
‫ﻳﻌﻳﻥ ﻣتغﻳﺭاخ اﻧتﻣاء األﻓﺭاﺩ‪ .‬ﻭﻓﻛﺭج اﻻﻧتﻣاء ﻫﺫﻩ تﻣﺛﻝ ﻣﺻﺩﺭ خﻠﻁ ﻋاﻣح‬
‫اﻟﻧاﺱ تﻳﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻭاﻟﺣﺿﻭﺭ اﻟﻣاﺩﻱ ﻓﻲ تﻠﺩ ﻣا ﻓﻲ ﺣﻳﻥ أﻥّ اﻟﻣﻭاﻁﻧح‬
‫تتﺟاﻭﺯ ﻣﺣﺩﻭﺩ اﻟﺣﺿﻭﺭ اﻟﻣاﺩﻱ ﻣﺛﻠﻣا أﻗﺭ ﺫﻟﻙ "أﺭﺳﻁﻭ" ﻓﻲ ﻗﻭﻟﻪ ‪" :‬ﻻ‬
‫ﻳﻛﻭﻥ اﻟﻣﺭء ﻣﻭاﻁﻧا تﻣﺣ ّﻝ اإلﻗاﻣح ﻭﺣﺩﻩ"‪.‬‬
‫ﻛﻣا أﻥّ ﻓﻛﺭج اﻻﻧتﻣاء تﺭتﻁ اﻟﻣﻭاﻁﻧح تﺛﻘاﻓح ﻭﻁﻧﻳح تغﺫﻳﻬا اﻟﺫاﻛﺭج اﻟﺷﻌتﻳح‪.‬‬
‫ﻭﻫﺫا اﻟﺭاتﻁ تﻳﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻭاﻟﺛﻘاﻓح اﻟﻭﻁﻧﻳح ﻳﻣﺛﻝ ﻣﺻﺩﺭ اﻟخﻁأ اﻟﺛاﻧﻲ اﻟﺫﻱ‬
‫ﻳخﻠﻁ تﻳﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻭأﺻﻧاﻑ اﻻﻧتﻣاءاخ األخﺭﻯ‪ ،‬خاﺻح ﻭأﻥّ ﻫﺫا اﻟخﻠﻁ‬
‫ﻳﻔتﺢ ﻋﻠﻰ ﻣخاﻁﺭ ﻗﺩ تؤﺩﻱ إﻟﻰ اﻻﺳتتﺩاﺩ اﻟﺳﻳاﺳﻲ‪ ،‬تﻣا أﻥّ ﻫﺫا اﻟخﻠﻁ ﻳﻘﺿﻲ‬
‫ﻋﻠﻰ اﻟتﻧﻭﻉ ﻭاﻻختالﻑ اﻟخالﻕ‪ .‬ﻭﻫﺫا ﻳﻌﻧﻲ أﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻥ تﻘﻁﻊ اﻟﻧﻅﺭ ﻋﻥ‬
‫اﻧتﻣاءﻩ اﻟﺛﻘاﻓﻲ أﻭ اﻟﺩﻳﻧﻲ أﻭ اﻻﺟتﻣاﻋﻲ أﻭ األﻳﺩﻳﻭﻟﻭﺟﻲ ﻳﻣاﺭﺱ‪ ،‬ﻭتﻁﺭﻳﻘتﻪ‬
‫اﻟخاﺻح‪ ،‬اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻛﻣا تﺣ ّﺩﺩﻫا ﻗﻭاﻧﻳﻥ اﻟﺩﻭﻟح اﻟتﻲ ﻳﻧتﻣﻲ ﻟﻬا‪ ،‬ﻭﻣﻥ ﻫﻧا‬
‫تاﻟﺫاخ تتﻭﻟّﺩ ﺿﺭﻭﺭج اﻟتﻣﻳﻳﺯ تﻳﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻭاﻟﻣﻭاﻁﻧح‪.‬‬
‫ﻭﻫﻛﺫا ﻳﻣﻛﻥ أﻥ ﻧﺳتخﻠﺹ ﻣﻣا تتﻘﺩﻡ أﻥ اﻟﻣﻭاﻁﻧح تتﺣﺩﺩ ﻓﻲ ﺛالث ﻣﺳتﻭﻳاخ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻟﻣﺳتﻭﻯ األﻭّ ﻝ تتﺣ ّﺩﺩ ﻓﻳﻬا اﻟﻣﻭاﻁﻧح تاﻋتتاﺭﻫا ﻣﺛاﻟﻲ "‪ "Ideal‬تﻣﻌﻧﻲ ﻗﻳﻡ‬
‫ﻣﺣﻔﺯج‪.‬‬
‫‪ -‬ﻭتتﺣ ّﺩﺩ ﻓﻲ ﻣﺳتﻭﻯ ﺛاﻧﻲ تاﻋتتاﺭﻫا ﻣﺟﻣﻭﻋح ﻣتﻣﻔﺻﻠح ﻣﻥ اﻟﻣﻌاﻳﻳﺭ‬
 ‫اﻟﺳﻳاﺳﻳح ﻭاﻟﺣﻘﻭﻗﻳح‪ ،‬أﻱ ﻣﺟﻣﻭﻋح ﻣﻥ اﻟﺣﻘﻭﻕ ﻭاﻟﻭاﺟتاخ اﻟتﻲ تﺿﻔﻲ‬
‫اﻟﻭاﺣﺩج ﻣﻧﻬا اﻟﺷﺭﻋﻳح ﻋﻠﻰ األخﺭﻯ ﻭتﺳﻬﺭ اﻟﺳﻠﻁح اﻟﺳﻳاﺳﻳح ﻋﻠﻰ ﺭﻋاﻳتﻬا‬
‫تﻁﺭﻳﻘح ﻣا‪.‬‬
‫‪ -‬ﻭﻫﻲ ﻓﻲ ﻣﺳتﻭﻯ ﺛاﻟث ﻣﺟﻣﻭﻋح اﻟﻣﻣاﺭﺳاخ اﻟﻔﻌﻠﻳح اﻟتﻲ ﻳﻘﻭﻡ تﻬا‬
‫اﻟﻣﻭاﻁﻧﻭﻥ ﻟﻳﺷاﺭﻛﻭا تﻁﺭﻳﻘح ﻓﻌاﻟح ﻓﻲ تﻧﺷﻳﻁ اﻟﺣﻳاج اﻟﺟﻣاﻋﻳح ﻓﻲ إﻁاﺭ‬
‫اﻟﺩﻭﻟح‪.‬‬
‫ﻭتاﻋتتاﺭﻫا ﻗﻳﻡ ﻭﻣﻌاﻳﻳﺭ ﻭﺳﻠﻭﻛاخ اﺟتﻣاﻋﻳح ﻓﻌﻠﻳح ﻻ ﻳﻣﻛﻥ اﻟﻘﻭﻝ تأﻥّ‬
‫اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﻁتﻳﻌﻳح تﻝ ﻫﻲ ﻋﻧﺻﺭ ﺛﻘاﻓﻲ ﻳـُتﻧﻰ تاﺭﻳخﻳا ﻭتاﻟتاﻟﻲ ﻣﻛﺳب ﻳُﻣﺭّ ﺭ‬
‫ﻛﻲ ﻳتﻭاﺻﻝ ﻭﻳتﻁﻭّ ﺭ‪ ،‬ﻭﻟﺫﻟﻙ تﺭتتﻁ اﻟﻣﻭاﻁﻧح تاﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح ﻭتاﻟتاﻟﻲ‬
‫تاﻟﺳﻳاﺩج‪.‬‬
‫ﻏﻳﺭ أﻥّ اﺭتتاﻁ اﻟﻣﻭاﻁﻧح تاﻟﺳﻳاﺩج ﻳﺟﻌﻠﻬا ﻋﻠﻰ ﻛﻑّ ﻋﻔﺭﻳخ إﺫ تﻛﻭﻥ‬
‫ﻭﺿﻌﻳتﻬا ﺣﺭﺟح ﻟﻠغاﻳح ﻭﻳﻣﻛﻥ أﻥ ﻳﻔﻘﺩﻫا اﻟﻔﺭﺩ ﻛﻠﻣا ﻋﻣﺩ إﻟﻰ ﻧﺳﻳاﻥ ﻁتﻳﻌتﻬا‬
‫أﻭ ﻛﻠّﻣا ﻓﺳﺩخ اﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح ﻓاﻟﺳﻳاﺩج ﻋﻧﺩ "ﺭﻭﺳﻭ" ﻛﻣا ﻫﻭ اﻟﺣاﻝ ﻋﻧﺩ‬
‫"ﻣﻧتﺳﻛﻳﻭ" ﻏﻳﺭ ﻗاتﻠح ﻟﻠﻘﺳﻣح ﺛﻡ ﻫﻲ ﻣﻁﻠﻘح تﻣا أﻧﻬا ﻓﻭﻕ اﻟﻘاﻧﻭﻥ‪ ،‬إﺫ ﻫﻲ اﻟتﻲ‬
‫تﺭﺳﻲ اﻟﻘاﻧﻭﻥ‪ ،‬ﻭاﻟخﻁﺭ ﻳتأتﻰ ﻣﻥ ﺭتﻁ اﻟﺳﻳاﺩج تاﻟﺩﻭﻟح إﺫ ﻗﺩ تتﻣاﻫﻰ اﻟﺳﻳاﺩج‬
‫ﺣﺫﺭ‬‫ﻣﻊ اﻟﺩﻭﻟح ﻣﺛﻠﻣا ﻫﻭ ﺷأﻥ اﻟخﻠﻁ تﻳﻥ اﻟﺩﻭﻟح ﻭاﻟﻣﺟتﻣﻊ اﻟﻣﺩﻧﻲ ﻭﻫﻭ خﻠﻁ ّ‬
‫ﻣﻧﻪ "ﻫﻳغﻝ" ﻋﻧﺩﻣا ﻧﻘﺩ ﻧﻅﺭﻳح اﻟﻌﻘﺩ اﻻﺟتﻣاﻋﻲ‪ ،‬ﻓاﻟخﻠﻁ تﻳﻥ اﻟﺳﻳاﺩج ﻭاﻟﺩﻭﻟح‬
‫ﻭاﻟﻣﺟتﻣﻊ اﻟﻣﺩﻧﻲ ﻭاﻟﺩﻭﻟح ﻳؤ ّﺩﻱ إﻟﻰ ﻣا ﺳﻣّاﻩ "ﺳاﻥ ﺳﻳﻣﻭﻥ" تﺩﻭﻟﻧح اﻟﻣﺟتﻣﻊ‬
‫‪ l’Etatisation de la societe‬أﻱ ﺳﻳﻁﺭج اﻟﺩﻭﻟح ﻋﻠﻰ ﻛ ّﻝ ﻫﻳاﻛﻝ‬
‫ﻭﻣؤﺳﺳاخ اﻟﻣﺟتﻣﻊ اﻟﻣﺩﻧﻲ ﻓﻧﺳﻘﻁ ﻓﻲ ﻧﻭﻉ ﺟﺩﻳﺩ ﻣﻥ اﻻﺳتتﺩاﺩ اﻟﺳﻳاﺳﻲ‪،‬‬
‫ﻭﻟﻛﻥ ﻧﻭﻉ خﻁﻳﺭ تﻣا أﻧﻪ اﺳتتﺩاﺩ تاﺳﻡ اﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح ﺳﻣّاﻩ "تﻭﻛﻔﻳﻝ" تاﻻﺳتتﺩاﺩ‬
‫تﺟﺯئ‬ ‫اﻟﻧاﻋﻡ‪ .‬ﺛﻡ إﻥّ اﻟﻣﻣاﻫاج تﻳﻥ اﻟﺳﻳاﺩج ﻭاﻟﺩﻭﻟح ﻗﺩ تؤ ّﺩﻱ إﻟﻰ تﺻﻭّ ﺭاخ ّ‬
‫اﻟﺳﻳاﺩج ﻣﺛﻠﻣا ﻫﻭ اﻟﺷأﻥ ﻣﻊ "ﻏﺭﻭتﻳﻭﺱ" اﻟﺫﻱ ﻳﺣ ّﺩﺩ اﻟﺳﻳاﺩج تاﻋتتاﺭﻫا‬
‫ﻙ اﻟﻌﻣﻠح"‪ ،‬ﺳﻠﻁح‬ ‫ﻣﺟﻣﻭﻋح ﻣﻬاﻡ ﻳﻣاﺭﺳﻬا ﺻاﺣب اﻟﺳﻳاﺩج ﻣﺛﻝ ﺳﻠﻁح "ﺻ ّ‬
‫إﻗاﻣح اﻟﻌﺩاﻟح‪ ...‬ﻭﻛ ّﻝ اﻟﻣﻬاﻡ اﻟتﻲ تﻘﻭﻡ تﻬا اﻟﺩﻭﻟح ﻭاﻟتﻲ تﺳﻣﻰ ﻓﻲ اﻟﺳﺟ ّﻝ‬
‫اﻟﺳﻳاﺳﻲ اﻟﺣﻘﻭﻗﻲ اﻟﻣﻬا ّﻡ اﻟﻣﻠﻛﻳح اﻟتﻲ تؤﺳّﺱ ﻗﻭج اﻟﺩﻭﻟح ﻭاﻟتﻲ ﻳﻣﻛﻥ اﻟتﻔﺭﻳﻁ‬
‫ﻓﻳﻬا‪ ،‬ﻭاﻟﺳﻳاﺩج تﻬﺫا اﻟﻣﻌﻧﻰ تﻛﻭﻥ ﻗاتﻠح ﻟﻠﻘﺳﻣح ﻭﻟﺫﻟﻙ ﻛاﻥ "ﺭﻭﺳّﻭ" ﻗﺩ اﻧتﻘﺩ‬
‫تﺻﻭّ ﺭ "ﻏﺭﻭتﻳﻭﺱ" ﻟﻠﺳﻳاﺩج ﻭأﻗﺭّ تﻛﻭﻥ اﻟﺳﻳاﺩج ﻛاﻣﻠح ﻭﻏﻳﺭ ﻗاتﻠح ﻟﻠﻘﺳﻣح‪.‬‬
 ‫ﺫﻟﻙ أﻥّ اﻟﺳﻳاﺩج ﻓﻲ ﻣﻌﻧاﻫا اﻟﺩﻗﻳﻕ ﻫﻲ اﻟﺳﻠﻁح اﻟﻌﻠﻳا‪ ،‬ﻭ اﻟﺫﻱ ﻳﻣاﺭﺱ ﻫﺫﻩ‬
‫اﻟﺳﻳاﺩج ﻟﻳﺱ ﻟﻪ ﺳﻠﻁح ﻓﻭﻗﻪ‪ ،‬ﻓﻣﻬاﻣﻪ ﻻ تﺭتتﻁ تأﻱ ﺳﻠﻁح أﻋﻠﻰ ﻣﻧﻪ‪ ،‬ﻭﻫﻭ ﻣا‬
‫ﻳتﺿﻣﻥ ﻛﻭﻥ ﺻاﺣب اﻟﺳﻳاﺩج ﺣﺭ تﺻﻔح ﻛاﻣﻠح ﻭ ﻣﺳتﻘﻝ‪.‬‬
‫ﻭﻫﺫﻩ اﻻﺳتﻘالﻟﻳح ﻭ اﻟﺣﺭﻳح ﻟﻠﺳﻳاﺩج تتﻣﻅﻬﺭ ﻓﻲ ﻣﺳتﻭﻯ اﻟﺣﻕ اﻟتأﺳﻳﺳﻲ ﻓﻲ‬
‫اﻟﺩﻭﻝ اﻟﺩﻳﻣﻘﺭاﻁﻳح‪ ،‬ﻓاﻟﺷﻌب ﺣﺭ ﻓﻲ أﻥ ﻳﺷﺭﻉ‪.‬‬
‫***اﻟﻧﻣﺫﺟح تاﻟﻔالﻗﻲ ‪:‬‬
‫اﻟﻧﻣﺫﺟح ﻫﻲ أﻧﻙ تﻌﻣﻝ ﻣﻭﺩﻳﻝ ﻟﻔﻛﺭﻩ ﺟاخ ﻓﻲ ﻣخﻙ ‪ ,‬ﻭﻫﻭ تﺵ ﻳﻘﺿﻳﻠﻙ‬
‫ﺣاﺟتﻙ ‪ ,‬ﻣﺛال تﺵ تﻌﻣﻝ ﺩﻭاء تﺵ ﻳﻧﺣﻲ ﻭﺟﻳﻌح اﻟﺭاﺱ ﻫﺫا اﺳﻣﻭ ﻧﻣﻭﺫﺝ !!‬
‫تاﻫﻲ ﻓﻣا ﺯﻭﺯ ﻧﻣﺫﺟاخ ﻫﻭﻣا ﻧﻣﺫﺟح ﻗتﻝ اﻟﻘﺭﻥ‪ 19‬ﻫﻲ "اﻟﻧﻣﺫﺟح‬
‫اﻟتﺣﻠﻳﻠﻳح"ﻭﻧﻣﺫﺟح تﻌﺩﻭ ﻭاﺳﻣﻬا اﻟﻧﻣﺫﺟح اﻟﻧﺳﻘﻳح‪.‬‬
‫ﻗتﻝ اﻟﻘﺭﻥ ‪ 19‬ﻭﻓﻲ اﻟﻧﻣﺫﺟح اﻻﻭﻟﻰ ﻳﺷﺩﻭ اﻟﻌﻠﻣاء ﻅاﻫﺭج ﻭﻳﺣﻠﻠﻭﻫا ﻭﻳﻔﻬﻣﻭﻫا‬
‫ﻣﺛال اﻟﺟاﺫتﻳح ﻭﻳﻌﻣﻠﻭ ﻗﻭاﻧﻳﻥ ﻭﻣﻳتﺩﻟﻭ ﺷﻲ ﻳتتﻌﻭ اﻟﺣﻛاﻳح ﻛﻳﻣا ﻣﻭﺟﻭﺩج ﻓﻲ‬
‫اﻟﺩﻧﻳا اﺫاﻛا ﻋالﺵ ﻣتاﺩﺋﻬا اﻟﻣﻭﺿﻭﻋﻳح ﻣﻌﻧتﻬا اﻟﻌاﻟﻡ ﻣﻳﺩخﻠﺵ ﺭﻭﺣﻭ‬
‫ﻭاﻟتﻁاتﻕ ﻣﻊ اﻟﻭاﻗﻊ ‪.‬‬
‫ﻓﻣا اﻟﻧﻣﺫﺟح اﻻخﺭﻯ اﻟﻠﻲ تﻌﺩ اﻟﻘﺭﻥ ‪ 19‬ﻭاﻟﻠﻲ ﻫﻲ اﻟﻧﻣﺫﺟح اﻟﻧﺳﻘﻳح ﻭﻋالﺵ‬
‫اﺳﻣﻬا ﻧﺳﻘﻳح خاﻁﺭﻫا تخﺩﻡ ﻋﻠﻰ ﻧﺳﻕ اﻟﻠﻲ ﻫﻭ تﻧﻳح ﻛاﻟﻣﻭﺿﻭﻉ ﻣﻌﻧاﻫا اﻣا‬
‫اﻟﻣﻧﻣﺫﺝ ﻫﻧا ﻳﺣﻁ اﻫﺩاﻑ ﺳاﻋح ﻗتﻝ ﻣا ﻳﻌﻣﻝ اﻱ ﺣاﺟح ﻣﻌﻧﺩﻭ ﻣا ﻳﻛتﺷﻑ‬
‫ﻭﻳﺣﻠﻝ ﻛﻝ ﺷﻲ ﻣﻭﺟﻭﺩ ﻫﻭ تﺵ ﻳﺻﻧﻊ ﻭﻻ ﻳﻁﻭﺭ ﺣاﺟح اﺫاﻛا ﻋالﺵ ﻫﻭ‬
‫ﻳﺳتﻌﻣﻝ اﺳتﺭاتﻳﺟﻳح اﻻﻫﻣاﻝ ﻭاﻻﻏﻔاﻝ ﻭﻳﻁﻳﺢ تﺭﺷا ﻣﻌﻠﻭﻣاخ ﻋﻠﻰ اﻟتﻧﻳح‬
‫اﻟﻠﻲ ﻣتخﺩﻣﻭﺵ خاﻁﺭﻭ ﺣاﻁﻁ ﻫﺩﻑ اﻟﻣﻌﻠﻭﻣح اﻟﻠﻲ ﻣتﻌاﻭﻧﻭﺵ ﻳغﻔﻠﻬا ﻭتﻌﺩ‬
‫اﻟﻣﻌﻠﻭﻣاخ اﺫﻭﻣا ﻳﻛتتﻬﻡ ﻓﻲ ﺻﻳغح ﺭﻳاﺿﻳح خاﻁﺭﻫا ﻟغح اﻟﻌﻠﻡ ﻭاﻟﻌﻣﻠﻳح ﻫﺫﻱ‬
‫اﺳﻣﻬا اﻟﺻﻭﺭﻧح ﻭتﻌﺩ ﻳﺷﺩ اﻛا اﻟﻣﻌﻠﻭﻣاخ اﻟﻠﻲ ﻓﻲ ﺻﻳغح ﺭﻳاﺿﻳح ﻭﻳﺯﻳﺩ‬
‫ﻳﺛتخ ﻓﻳﻬﻡ ﻳﺯﻳﺩ ﻭﻳﻧﻘﺹ ﻗﺩ ﻣا ﻳﺣب ﻭﻳﺳتﺣﻕ ﻭﻫﺫا اﻟﻛﻝ ﻳخﻠﻲ اﻟﻣﻧﻣﺫﺝ ﻳﻌﻔﺱ‬
‫ﻓﻲ اﻟﻣتاﺩئ ﻣتاﻉ اﻟﻧﻣﺫﺟح اﻻﻭﻟﻰ خاﻁﺭ ﻣﻌاﺵ ﻓﻣا ﻣﻭﺿﻭﻋﻳح ﻛﻲ ﻫﻭ ﺩخﻝ‬
‫ﺭﻭﺣﻭ ﻭﻣﺻاﻟﺣﻭ ﻭﻣﻌاﺵ ﻓﻣا تﻁاتﻕ ﻣﻊ اﻟﻭاﻗﻊ خاﻁﺭ ﻫﻭ ﺯاﺩ ﻭﻧﻘﺹ ﻗﺩ ﻣا‬
‫ﺣب اﻣا ﻭﻻ ﻓﻣا اﻟﺫاتﻳح ﻭاﻟﻧﺟاﻋح ‪ .‬ﻣﻌﻧاﻫا اﻧا ﺩخﻠخ ﺭﻭﺣﻲ ﻳا خﻭﻳا ﻧﺣب‬
‫ﻧﻌﻣﻝ ﻛﺭﻫتح ﺣﻣﺭا ﻭاﻧخ تﺣب تﻌﻣﻠﻬا ﻛﺣﻠﻰ ﻓﻣا ﻋﻳﻧا ﺷﻛﻭﻥ ﻏاﻟﻁ ﻭﺷﻛﻭﻥ‬
‫ﺻﺣﻳﺢ ﻫاﻧﻲ ﺩخﻠخ ﺫاتﻳتﻲ ﻭﺫﻭﻗﻲ ﻓﻲ اﻟﺣﻛاﻳح؟‬
 ‫تاﻫﻲ تﻭا ﺷﻧﻳا اﻟﺣاﺟاخ اﻟتاﻫﻳح ﻭاﻟخاﻳتح ﻣتاﻉ اﻟﻧﻣﺫﺟح ؟‬
‫اﻟﻧﻣﺫﺟح ﻳﻌﻁﻳﻬا اﻟﺻﺣح ﺭتﺣتﻧا ﻓﻲ تﺭﺷا ﻓﻠﻭﺱ ﻣﺛال ﻓﻲ ﻋﻭﺽ ﻣا اﻧتﻲ‬
‫تﻣﺷﻲ ﻭتﺳاﻓﺭ تﺵ تﻌﻣﻝ تﺟﺭتح تاﻻﻧتﺭﻧخ تﻭﺻﻠﻠﻬا ﻭﺭتﺣتﻧا ﻓﻲ ﺣﻳاتﻧا ﻣﺛال‬
‫اﻧتﻲ تﺵ تﺩﺭﺱ تﺭﻛاﻥ ﻣﺵ ﻻﺯﻡ تﺭﻣﻲ ﺭﻭﺣﻙ ﻏاﺩﻱ اﻣا تﻌﻣﻠﻭ تﺻﻣﻳﻡ‬
‫ﺻغﻳﺭ تﻧﻔﺱ اﻟخاﺻﻳح ﻭتﺭتﺣﻧا ﻓﻲ اﻟﻭﻗخ ﻣﺛال تﻧﺟﻡ تﺳتتﻕ اﻋﺻاﺭ ﻭﻻ‬
‫تﺳﻭﻧاﻣﻲ ﻗتﻝ تﻣﺩج ﻭتاخﻭ اﺣتﻳاﻁاتﻙ ﻣﻊ اﻟﺩﻭاﻳاخ ﻭاﻟختﺭاﻋاخ اﻟﻌﻠﻣﻳﻳح اﻣا‬
‫ﺭاﻫﻲ خاﻳتح ﺯاﺩا ﻣﺛال اﻟﻣﻧﻣﺫﺝ ﻫﺫا ﻛﻲ ﻫﻭ ﻳﻌﻣﻝ ﻓﻲ ﻫﺫﻭﻣا اﻟﻛﻝ تﺵ ﻳتﺣﻛﻡ‬
‫ﻓﻲ اﻟﻁتﻳﻌح ﺷﻛﻭﻥ ﻗﻠﻙ اﻟﻠﻲ ﻫﻭ ﺯاﺩا ﻣاﻫﻭﺵ ﻗاﻋﺩ ﻳﺣاﻭﻝ ﻳتﺣﻛﻡ ﻓﻳﻧا اﺣﻧا‬
‫ﺯاﺩا ﻭﻳﻌﻣﻠﻧا ﻓﻲ ﻧﻣاﺫﺝ ﻣﺛال تﺵ ﻳﺷﺭﻳﻧا ﻓﻲ ﺣﻛاﻳاخ ﻭﺯاﺩا ﺳﻲ اﻟﺳﻳﺩ ﻫﺫا ﻛﻲ‬
‫ﻳﺻﻧﻊ ﻓﻲ اﻟﺩﻭاﻳاخ ﻳﺻﻧﻊ اﻻﻣﺭاﺽ تﺵ ﻳﻧﺟﻡ ﻳتﻳﻊ اﻟﺩﻭاﻳاخ ﻣاﻻ تاﺵ‬
‫ﻧﻔﺳﺭﻭ اﻻﻧﻔﻠﻭﻧﺯاخ اﻟﻠﻲ ﻛﻝ ﻣﺭج‬
‫☆اﻟﺩﻭﻟﻪ تاﻟﻔالﻗﻲ ﻟﻠﻲ ﻣﻭﺵ ﻓاﻫﻣﻬا ‪:‬‬
‫اﻟﺩﻭﻟح ﻫﻲ ﻓﻛﺭج ﻣﺟﺭﺩج ﻣﻌﻧاﻫا ﺣاﺟح اﻓتﺭاﺿﻳح تﻣاﺭﺱ ﺳﻁﻠح ﻓﻲ‬
‫اﻟﻭاﻗﻊ‪....‬ﺷﻧﻭا ﻣﻌﻧاﻫا ﻛﻠﻣح ﺳﻠﻁح ؟ اﻟﺳﻠﻁح ﻣﻌﻧاﻫا ﻛﻳاﻥ اﻟﺩﻭﻟح اﻟﺫﻱ ﻳتﻡ‬
‫تﻔﻌﻳﻠح ﻣﻥ خالﻝ اﺟﻬﺯتﻬا ﻭ ﻫﻡ اﻟﺭﺋﻳﺱ ﻭ اﻟﻭﺯﺭاء‪ ...‬ﻭ اﻟﺩﻭﻟح ﻫاﺫﻱ تتﻁﻠب‬
‫ﻭﺟﻭﺩ اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻣﻔﻣاﺵ ﺩﻭﻟح ﻣﻥ ﻏﻳﺭ ﻣﻭاﻁﻥ‪ ...‬اﻟﺩﻭﻟح ﻭ اﻟﻣﻭاﻁﻧح ﺯﻭﺯ‬
‫ﻣﻔاﻫﻳﻡ ﺳﻳاﺳﻳﻳﻥ ﻣﺭتﻭﻁﻳﻥ تتﻌﺿﻬﻡ‪...‬ﻭ اﻟﻌالﻗح ﻫاﺫﻱ ﻫﻲ ﺟﻣﻠح ﻣﻥ اﻟﺣﻘﻭﻕ‬
‫ﻭ اﻟﻭاﺟتاخ اﻟتﻲ ﻳﻛﻔﻠﻬا اﻟﻘاﻧﻭﻥ‪...‬تاﻟﻧﺳتح ﻝ ‪#‬ﺟﻭﻥ_ﺟاﻙ_ﺭﻭﺳﻭ ﻳﺭا تاﻟﻠﻲ‬
‫اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻫﻭ ﺻاﺣب اﻟﺳﻳاﺩج ﻓاﻟﺩﻭﻟح ﻋﻧﺩ ﺭﻭﺳﻭ ﻫﻲ ﻣﺟاﻝ اﻻﻋالﻥ ﻋﻥ‬
‫ﺳﻳاﺩج اﻟﺷﻌب ﻭ ﻫﻲ اﻧتﻘاﻝ ﻣﻥ اﻟﺣاﻟح اﻟﻔﻭﺿﻭﻳح اﻟﻰ اﻟﺣاﻟح اﻟﻣﺩﻧﻳح ﻣﻥ خالﻝ‬
‫اﻟﻌﻘﺩ اﻻﺟتﻣاﻋﻲ‪...‬ﻭ اﻟﻌﻘﺩ اﻻﺟتﻣاﻋﻲ ﻫاﺫا ﻫﻭ تﻔﻭﻳﺽ ﺣﻘﻭﻕ ﻭ ﺣﺭﻳاخ‬
‫األﻓﺭاﺩ ﻟﺻاﻟﺢ اﻻﺭاﺩج اﻟﻌاﻣح ﻭ اﻟﻠﻲ تاﻟﻁتﻳﻌح تاﺵ ﻳﻧﻅﻣﻬا اﻟﻘاﻧﻭﻥ ﻣﻥ خالﻝ‬
‫ﺣﻘﻭﻕ ﻭ ﺣﺭﻳاخ‪...‬ﻭ اﻟﺳﻳاﺩج ﻫﻲ ﺳﻳاﺩج اﻟﺷﻌب ﻋتﺭ تﻛﺭﻳﺱ اﻟﺳﻳاﺩج اﻟﻌاﻣح ﻭ‬
‫اﻟخﺿﻭﻉ ﻟﻠﻘاﻧﻭﻥ‪ ...‬اﻣا ﻧﻔﺭﺿﻭ اﺣﻧا اﻟﻠﻲ اﻟﺩﻭﻟح ﻣﺳتتﺩج ؟ ﻳﺟﻲ ‪#‬ﺟﻭﻥ_ﻟﻭﻙ‬
‫ﻳﻘﻠﻙ اﻟﻠﻲ اﻟﺩﻭﻟح اﻟﻣﺳتتﺩج ﻫﻲ اﻟﻠﻲ ﻳﺟﻣﻊ ﻓﻳﻬا اﻟﺣاﻛﻡ تﻳﻥ اﻟﺳﻠﻁح اﻟتﺷﺭﻳﻌﻳح‬
‫ﻭ اﻟتﻧﻔﻳﺫﻳح ﻭ ﻳﺩﻋﻭ ﻟﻣﻘاﻭﻣح ﻫﺫﻩ اﻟﺩﻭﻟح ﻛاﻥ ﻟﺯﻡ تاﻟﻌﻧﻑ‪ ...‬ﻳتﻘاتﻠﻭ ‪#‬ﺭﻭﺳﻭ ﻭ‬
‫‪#‬ﻟﻭﻙ ﻓﻲ اﻧﻭ اﻟﺩﻭﻟح تﻛﺭﻳﺱ ﻟﺳﻠﻁح اﻟﺷﻌب‪ ...‬اﻣا ‪#‬ﻫﻭتﺯ ﻋﻛﺳﻬﻡ اﻟﺯﻭﺯ‪،‬‬
 ‫تاﻟﻧﺳتح ﻟﻳﻪ اﻻﻧﺳاﻥ ﻛاﺋﻥ ﺷﺭﻳﺭ ﻳﻣﻳﻝ تاﻟﻔﻁﺭج اﻟﻰ ﺣب اﻟﺻﺭاﻉ ﻭ اﻟﻬﻳﻣﻧح ﻭ‬
‫اﻟغاﻳح ﻣﻥ اﻧﺷاء اﻟﺩﻭﻟح ﻟﻳﺱ تﺣﻘﻳﻕ اﻻﻣﻥ ﻭاﻻﺳتﻘﺭاﺭ‪.‬‬
‫***اﻟﺩﻭﻟح تاﻟﻔالﻗﻲ ‪:‬‬
‫ﻧتﺩاﻭ تاﻟﺳﻳاج ‪ :‬ﻫﻲ ﺳﻣﻭ ﻭ اﻟﻌﻠﻭ ﻭ اﻻﺳتﻘالﻝ ﻙ ﻧﺣﻛﻳﻭ ﻉ ﺳﻳاﺩج ﻧﺣﻛﻳﻭ ﻉ‬
‫ﺩﻭﻟح ﻋالﺵ؟ خاﻁﺭ ﻫﻲ اﻟﻭﺣﻳﺩج اﻟﻲ تﻣاﺭﺱ اﻟﺳﻠﻁح ﻋﻠﻲ اﻟﺷﻌب ﻭ ﻭﺣﺩﻫا‬
‫ﻗاﺩﺭج تﺵ تﺣﺩﺩ ﻗﻭاﻧﻳﻥ ﻣﺵ ﻣﺣتاﺟح ﻟﺳﻠﻁح اﻋﻠﻲ ﻣﻧﻬا‬
‫ﻳﻠﺯﻡ ﻧﻔﺭﻗﻭا تﻳﻥ ﺳﻠﻁح اﺷخاﺹ ﻭ ﺳﻠﻁح اﻟﺩﻭﻟح‬
‫ﺳﻠﻁح اﺷخاﺹ ﻳﻌﻧﻲ ﺷخﺹ ﻟﺷخﺹ ﺣﻛاﻳح ﻣتاﺷﺭج ﻭ تﺳتﻣﺭ ﻻﺳتﻣﺭاﺭﻫﻡ‬
‫ﻭ تﻔﻧﻲ تﻔﻧاﺋﻬﻡ ﻭ ﺳﻠﻁح اﻟﺩﻭﻟح ﺩﻳﻣا ﻣﺳتﻣﺭج ﻭ ﻏﻳﺭ ﻣتاﺷﺭج تﻝ ﻋﻥ ﻁﺭﻳﻕ‬
‫ﻗﻭاﻧﻳﻥ تﻣاﺭﺱ‬
‫ﻓﻣا تﺭﺷا ﻧﻅﺭﻳاخ ﻧﻔﺳﺭﻭا تﻳﻬا ﺳﻠﻁح اﻟﺩﻭﻟح‬
‫اﻭﻻ ‪ .‬ﻧﻅﺭﻳح اﻟﻁتﻳﻌح ﺩاﻓﻊ ﻋﻠﻳﻬا اﺭﺳﻁﻭا ‪ :‬ﻳﻌﻧﻲ ﻭﻗتﻠﻲ ﻛاﻥ ﻣﻔﻣاﺵ ﺣاﻛﻡ‬
‫ﻳﺣﻛﻡ ﻑ اﻟتالﺩ ﻭ اﻟﻠﻲ خالخ اﻟﻌتاﺩ تاﻛﻝ تﻌﺿﻬا ﻑ تﻌﺿﻬا‬
‫ﻭ ﻓﻣا ﻧﻅﺭﻳح اﻟﻌﻘﺩ اﻻﺟتﻣاﻋﻲ ‪ :‬ﺳﻲ ﻫﻭتﺱ ﻗاﻟﻙ اﻟﻧاﺱ تﻌﻳﺵ ﻣﻊ تﻌﺿﻬا‬
‫ﻣﻥ ﻏﻳﺭ ﺣاﻛﻡ ﻑ ﺣﺭب اﻟﺟﻣﻳﻊ ﺿﺩ اﻟﺟﻣﻳﻊ ﻙ ﺭاﻭ اﻧﻭ ﻓﻣا خﺳاﻳﺭ ﻣتﻊ ﻋتاﺩ‬
‫ﻁاﻟتﻭا تﺵ ﻳخﻠﻳﻭ ﺣﺩ ﻳﺣﻛﻡ ﻓﻳﻬﻡ ﻣﻘاتﻝ اﻟتﻧاﺯﻝ ﻋﻠﻲ ﺣﺭﻳتﻬﻡ ﻭ ﺣﻘﻭﻗﻬﻡ ﻭ‬
‫ﻫﺫاﻛح ﺿﻣاﻥ ﻟﻠﺳالﻡ ﻳﻌﻧﻲ ﻳﻭﻟﻳﻭ ﻋتاﺭج ﻋتﻳﺩ‬
‫ﻳاخﻲ ﺟاﻭﻩ ﺭﻭﺳﻭ ﻭ ﺳتﻳﻧﻭﺯا ﻭ ﻟﻭﻙ ﻋﻁاﻭﻩ ﻋﻠﻲ ﺭاﺳﻭ ﻗاﻟﻙ اﻟﺩﻭﻟح اﻟغاﻳح‬
‫ﻣتاﻋﻬا تﺣﻔﻅ ﺣﻘﻭﻕ اﻟﺷﻌب ﻭ تﺣﻣﻳﻬﻙ ﻣﻥ اﻟﻬالﻙ ﻋﻥ ﻁﺭﻳﻕ اﻟﻘﻭاﻧﻳﻥ‬
‫اﻟﺣاﺟح اﻟﻭﺣﻳﺩج اﻧﻭ اﻟﺷﻌب تاﺵ ﻳتﻧاﺯﻝ ﻋﻠﻳﻬا ﻫﻲ ﺣﻕ اﻻﻗتﺻاﺹ ﻳﻌﻧﻲ‬
‫ﻛاﻧﻭا اﻟﺷﻌب ﺣﻘﻬﻡ ﻳاخﺫﻭﻩ تﻳﺩﻳﻬﻡ تﻭا ﻓﻣا ﺣاﻛﻡ ﻳﺟتﻠﻬﻡ ﺣﻕ ﻟﻳﺩﻳﻬﻡ‬
‫اﻟﺩﻭﻟح تﺩاﻓﻊ ﻋﻥ ﺣﻕ اﻟﻣﻭاﻁﻥ ﻣﻥ ﻏﻳﺭ اﺳتﻌﻣاﻝ اﻟﻘﻭج ﻭ تﻛﻭﻥ ﻣتﻌاﺩﻟح ﻣﻊ‬
‫اﻟﺿﻌﻳﻑ ﻭ اﻟﻘﻭﻱ‬
‫اﻣا ﻓﻣا ﻓالﺳﻔح اخﻳﺭﻳﻥ ﻳﺭاﻭ اﻧﻬا تﺣاﻳﻝ ﻭ تﺣﻣﻲ اﻟﻘﻭﻱ ﻭ اﻟﻠﻲ ﻣﺳتﻭﻱ‬
‫اﺟتﻣاﻋﻲ ﻣتاﻋﻬﻡ ﻟتاﺱ ﻭ تﺣﻘﺭ اﻟﺿﻌﻳﻑ‪.‬‬