Dâi ?. KfƲƯ`l ?

> ]ờ@L _WO@ ZỂ HỶ ]FWả]

?.?. Afïi `iỌh
@lfỌ tfuẨt câ hột mo`f tỡ ğị kfỉ kïk ceắi fã`f `fƲ> Fội fỈo, Äh `fắk, ĒiỌ`
Ấ`f, [ä` afầu, @fiẵp ẫ`f… Ēû câ hột fã`f tfïi ğẼk diỌt kỬo ø tfứk xë fội. @lfỌ
tfuẨt kû kfứk `ċ`l `fẨ` tfứk vâ pfẫ` ï`f tfẵ liối afïkf quo` tfge hột cċ`l aè`f
`fầt ğề`f, ğớ`l tfỘi `û kũ`l ğû`l hột voi trô quo` trỈ`l ğị tïi tắe tfẵ liối ğû.
@lfỌ tfuẨt dất `luớ` tỡ coe ğộ`l, me ğû cuý` lấ` ciỏ` vối kuộk sở`l. Äh `fắk
xuầt pfït tỡ `fụ`l käu fô afi kẬ` tẨp tru`l sứk kỬo `fiỏu `lƲỘi kfe hột viỌk kủ
tfị `âe ğû. ĒiỌu hþo `ẫy si`f tỡ `fềp ğiỌu kỬo `fụ`l ký`l viỌk fâ`l `lây `fƲ
ğẨp cþo, lië lắe… ]ro`f trî` vïkf, trẬ` kïk fo`l ğộ`l `ẫy si`f tỡ `fụ`l quo` sït
tỿ `fiî` vâ kuộk sở`l kù`l `fu kẬu truyỏ` dï ai`f `lfiỌh afi sċ` dấ` tfþ vẨt,
kfih huý`l kfe kïk tfẵ fỌ sou. Ēiîu afấk dất ğẬu tỡ aĩ `ċ`l câh ký`l kủ coe
ğộ`l… ]re`l quï trã`f coe ğộ`l vâ pfït triị`, ke` `lƲỘi diẵ` kïi `Ẽ`l `fỈk lio`
afỗ tfâ`f trô kfƯi, cuý` kẫi fûo `fụ`l lioe tiẵp fâ`l `lây tfâ`f `fụ`l fã`f tfïi
kủ tfị ğị `fẨ` diẵt, ğị troe ğỗi vâ mệ `fố… Ēiỏu ğû kfè`f câ afổi `luớ` kũ`l `fƲ
câ dẫ` kfầt ğẬu tiî` kỬo `lfỌ tfuẨt. Ke` `lƲỘi kẫh `fẨ` ğƲừk kïk ceắi fã`f `lfỌ
tfuẨt dế`l `lũ quo` kỬo hã`f. HẼt afïk, hỜi ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt pfẫ` ï`f kuộk
sở`l dế`l hột fỌ tfở`l `lý` `lụ riî`l diỌt vâ ğẵ` vối ke` `lƲỘi dế`l `fụ`l ke`
ğƲỘ`l afïk `fou. ]uy vẨy kũ`l kû `fiỏu ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt kû kù`l kfu`l hột
`lý` `lụ diịu fiỌ` vâ hột –kỨo `l÷‘ ğị ğẵ` vối `ội täh tã`f kẫh ke` `lƲỘi. Ēû
câ kïk hý` `lfỌ tfuẨt ğẵ` vối ke` `lƲỘi tfý`l quo –kỨo `l÷‘ tfề liïk vâ kù`l
kfu`l hột fỌ tfở`l `lý` `lụ câ ğƲỘ`l `ét, fã`f afởi, hâu sấk… `fƲ> Aiẵ` trþk,
Ēiîu afấk, Fội fỈo, Ēớ fỈo… Kïk ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt ğû ğƲừk lỈi dế`l hột kïi
tî` kfu`l câ `lfỌ tfuẨt tắe fã`f, foy kô` ğƲừk qug` lỈi câ Hĩ tfuẨt.
]o kû tfị afïi `iỌh kfu`l `fầt vỏ Hĩ tfuẨt `fƲ sou> Hĩ tfuẨt câ tỡ kfỉ
`fụ`l ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt kû quo` fỌ ğẵ` sỿ tfủ kẫh dế`l hất vâ sỿ tắe tfâ`f
kïk fã`f tƲừ`l cầy tỡ tfẵ liối vẨt kfầt dî` `leâi ğị ğƲo cî` hẼt pfẻ`l feẼk hột
afý`l lio` `âe ğầy. HẼt pfẻ`l ğû kû tfị câ lỜ, liầy, vẫi, tƲỘ`l, trẬ` `fâ. Afý`l
lio` kû afi câ `leâi trỘi, kû afi câ tre`l hột kċ` pfô`l… @lý` `lụ hĩ tfuẨt doe
lớh kïk yẵu tở `fƲ fã`f ‛ afởi
afởi11 ğƲỘ`l ‛ `ét1 hâu ‛ sấk1 sỿ sấp xẵp dở kủk, `fềp
ğiỌu…
]uy vẨy, ổ hỜi ceắi fã`f kủ tfị `fƲ Fội fỈo, Ēiîu afấk, Ēớ fỈo sẸ kû kïkf
diịu fiỌ` afïk `fou.
`fou. Ēiỏu `ây tùy tfuộk
tfuộk vâe ğẼk trƲ`l `lý` `lụ kỬo tỡ`l ceắi
ceắi fã`f
`lfỌ tfuẨt.
?.4. @luớ` lởk hĩ tfuẨt
@fụ`l ke` `lƲỘi ğẬu tiî` xuầt fiỌ` ğƲừk tiẵ` fûo tỡ `fụ`l liở`l vƲừ`
`lƲỘi. _uï trã`f tiẵ` fûo ğû miệ` ro rầt kfẨh, trẫi quo fâ`l triỌu `ċh. FỈ kû
`fụ`l Ʋu tfẵ `fƲ câ dộ `ëe cố`, ğýi toy afễg vâ afée cée. ĒẼk diỌt, fỈ kû tfị ğứ`l
tfẻ`l. Afeẫ`l hột triỌu `ċh trƲốk ğäy ke` `lƲỘi ğë ğứ`l tfẻ`l, tfeït afễi tfẵ
liối ğộ`l vẨt. Fã`f tfứk sƯ afoi `fầt kỬo xë fội ceâi `lƲỘi ğƲừk fã`f tfâ`f, ğû câ
xë fội kộ`l sẫ` `luyî` tfỬy. Ký`l kủ coe ğộ`l kỬo kïk kƲ mä` ğẬu tiî` `ây ğỏu
ğƲừk câh tỡ ğï. Zã vẨy, tfge afẫe kỗ fỈk tfỘi aỻ `ây ğƲừk lỈi câ tfỘi aỻ ğớ ğï,
lớh do lioi ğeắ`> ğớ ğï kũ, ğớ ğï liụo vâ ğớ ğï hối. Ố tfỘi aã ğớ ğï kũ ke` `lƲỘi
sở`l dế`l sċ` dất vâ ğï`f kï. FỈ diẵt kfẵ tắe ký`l kủ coe ğộ`l. ]rẫi quo hột tfỘi
lio` mâi vối `lƲỘi KƯ-rý-ho-`fý`l,
KƯ-rý-ho-`fý`l, mầu fiỌu vỏ sỿ câh ğẹp ğë xuầt fiỌ`. FỈ kfþ ø
tối kïkf ċ` hẼk, tro`l trè vïkf fo`l dế`l kïk fã`f vẸ tfþ vẨt vâ fỈ kô` câh `fụ`l
dứk tƲừ`l `fễ dế`l `fiỏu kfầt ciỌu `fƲ xƲƯ`l, `lâ… ]ộk `lƲỘi `ây sở`l vâe
kuởi tfỘi aã ğớ ğï kũ. Rfẫi kfċ`l ğäy câ cþk `lfỌ tfuẨt tắe fã`f xuầt fiỌ` vâ hột
ğỘi sở`l tfẩh hĩ ğë mẬ` ğƲừk fã`f tfâ`f5 Afý`l oi kû tfị afẻ`l ğề`f hột kïkf
kfấ` kfấ` `lfỌ tfuẨt tắe fã`f dất ğẬu ro soe vâ tỡ doe liỘ. ]uy vẨy, kċ` kứ trî`
kïk fã`f vẸ tãh tfầy ổ hột sở fo`l ğộ`l `fƲ O`-to-hi-ro (]äy Do` @fo), Cït-xký
(Rfïp), hột sở dứk tƲừ`l pfủ `ụ ğë ğƲừk xïk ğề`f `iî` ğắi kû tfị kfe to fã`f mu`l
vỏ sỿ ro ğỘi kỬo `lfỌ tfuẨt tắe fã`f tre`l ğỘi sở`l `luyî` tfỬy.
Kïkf kfþ`l to fƯ` 7222 `ċh trƲốk ğäy, ke` `lƲỘi hối pfït fiỌ` ro kfụ
viẵt, cþk ğẬu kfỉ câ `fụ`l fã`f vẸ tƲừ`l trƲ`l, `fụ`l aè fiỌu ğị troe ğỗi. MẬ` mẬ`
kïk kfụ tƲừ`l fã`f xuầt fiỌ`. @fƲ vẨy tfã tỡ –@lfỌ tfuẨt tắe fã`f‘ foy –Hĩ tfuẨt‘
`fƲ to tfầy `lây `oy xuầt fiỌ` sou `fụ`l fã`f vẸ trî` vïkf fo`l ğộ`l tfỘi tiỏ` sỨ
rầt `fiỏu. @fụ`l fã`f vẸ ğû lấ` vối kuộk sở`l, vối kïk ğớ vẨt si`f feắt kỬo ke`
`lƲỘi. Zỏ hột hẼt `âe ğû, tre`l tƲ muy `luyî` tfỬy viỌk vẸ fã`f kũ`l liở`l `fƲ
viỌk sċ` dất foy kïk ký`l viỌk afïk. @û afý`l kfỉ ho`l ø `lfĩo `lfỌ tfuẨt hâ
kô` lấ` vối kïi kû èkf. @leâi ro, `lfỌ tfuẨt tắe fã`f cþk `ây kô` lấ` vối `fụ`l tè`
`lƲữ`l, ho tfuẨt. ]fge G.F.Leh-drikf, tïk liẫ kuở` Käu kfuyỌ` `lfỌ tfuẨt tfã
–]ro`f vâ tƲừ`l ğƲừk fỈ mù`l ğị tfỿk fâ`f pfïp tfuẨt‘. –@fụ`l `lƲỘi tfừ sċ`
tfỘi aã `ây `lfĩ rế`l kfỉ kẬ` vẸ fã`f ke` hới vâ kû cẸ tầ` ký`l kfþ`l dế`l liïe
hïk foy rãu ğï, `fụ`l ke` tfþ tfẨt sẸ afuầt pfủk sứk hắ`f kỬo fỈ‘. ]ầt `fiî` ğäy
câ sỿ pfễ`l ğeï` kỬo ke` `lƲỘi `lây `oy afi `lfiî` kứ vỏ ø `lfĩo kỬo kïk dứk
tro`f tfỘi `luyî` tfỬy.
@leâi ro, kïk fã`f vẸ kô` kû ø `lfĩo `fƲ `fụ`l tfý`l ti` `fấ` lỨi kfe kïk
tfẵ fỌ sou vỏ kuộk sở`l, si`f feắt kỬo ke` `lƲỘi tfỘi tiỏ` sỨ. Zè mủ quo kïk fã`f
vẸ tfþ vẨt `fƲ dô rỡ`l, `lỿo, vei ho hþt… kfe kfþ`l to diẵt vỏ kïk ğộ`l vẨt tfỘi
`luyî` tfỬy. Ố dứk tro`f afïk to ğƲừk kfứ`l aiẵ` kẫ`f ğï`f kï, kïkf quċ`l cƲối,
kïkf sỨ mủ`l kïk ke` kï hới cố`. ]fẨh kfè ke` `lƲỘi tfỘi aã ğû vẸ kfỉ ğị liẫi trè.
?.;. Zoi trô kỬo hĩ tfuẨt
Hĩ tfuẨt câ hột ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt pfẫ` ï`f fiỌ` tfỿk afïkf quo` dế`l
`fụ`l fã`f tƲừ`l kû sứk diịu kẫh kỬo ğƲỘ`l `ét, hâu sấk, fã`f afởi…Dổi vẨy,
`lƲỘi sï`l tïk cuý` lỨi lấh `fụ`l fiỌ` tfỿk kuộk sở`l, `fụ`l Ʋốk vỈ`l vâe
tre`l kïk tïk pfẩh. Hĩ tfuẨt ğƲừk diẵt ğẵ` vâ liụ voi trô quo` trỈ`l tre`l ğỘi sở`l
ti`f tfẬ`, ğỘi sở`l xë fội kỬo ke` `lƲỘi, ğẼk diỌt tre`l xë fội `lây kâ`l pfït triị`
`fƲ fiỌ` `oy. Dî` kắ`f voi trô liẫi trè, liïe mủk tfẩh hĩ, liïe mủk ğắe ğứk, hĩ
tfuẨt ứ`l mủ`l câ hột tre`l `fụ`l `lâ`f `lfỏ quo` trỈ`l lûp pfẬ` vâe sỿ `lfiỌp
pfït triị` kỬo ğầt `Ʋốk vâ rầt kẬ` tfiẵt ğị lûp pfẬ` tro`l dề hột kïkf kƯ dẫ`, teâ`
miỌ` kfe ke` `lƲỘi. Hĩ tfuẨt ứ`l mỿ`l kû voi trô> ]fiẵt aẵ aiịu mï`l sẫ` pfẩh -
tfþk ğẩy tċ`l trƲổ`l `ỏ` ai`f tẵ fâ`l fûo - tắe mỿ`l `ỏ` vċ` fûo tfẩh hỹ vâ
`fẨ` tfứk xë fội - tắe mỿ`l dẫ` sấk tfƲƯ`l fiỌu mä` tộk.
KÄW FỀI ‛ DÂI ]ảR
Käu fễi>
?. Afïi `iỌh vỏ hĩ tfuẨt5
4. Fëy kfe diẵt `luớ` lởk kỬo hĩ tfuẨt5 Zoi trô kỬo hĩ tfuẨt tre`l ğỘi sở`l5

Dâi 4> @FỠ@L YẰW ]Ồ ]ẢE FÃ@F

?.=. @fụ`l yẵu tở tắe fã`f
Yẵu tở tắe fã`f tre`l hĩ tfuẨt doe lớh kïk yẵu tở> ğƲỘ`l `ét, hâu sấk, fã`f
afởi, cuẨt xo lẬ`, dở kủk vâ yẵu tở tro`l trè. Kfþ`l to sẸ kù`l tãh fiịu kïk yẵu tở
`ây quo do ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt> Fội fỈo, Ēiîu afấk vâ Ēớ fỈo.
Fội fỈo câ ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt tắe fã`f ğẼk trƲ`l dổi sỿ diịu fiỌ` afý`l
lio` trî` dỏ hẼt, ğû câ hột afý`l lio` ẫe, kfỉ kû tfị kẫh `fẨ` ğƲừk dế`l tfề liïk,
vối kïk yẵu tở `fƲ> ğƲỘ`l `ét, hâu sấk, fã`f tfïi, ğẨh `fắt, dở kủk… ğị xäy mỿ`l
fã`f tƲừ`l `lfỌ tfuẨt, diịu ğắt kuộk sở`l tfỿk tẵ ğo mắ`l vâ pfe`l pfþ, ho`l cắi
xþk kẫh tfẩh hĩ kfe `lƲỘi xgh. @lƲỘi to lỈi ğû câ dứk tro`f foy tïk pfẩh fội
fỈo.
Ēiîu afấk câ hột ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt sỨ mủ`l kïk kfầt ciỌu `fƲ lỜ, ğï,
ğớ`l, ğầt, tfắkf koe… ğị tắe `î` kïk tïk pfẩh `lfỌ tfuẨt tớ` tắi vâ kfiẵh kfỜ
tre`l afý`l lio` tfỿk dế`l kïkf tắk, ğủk, lô, `Ẽ`… @ûi hột kïkf ğƯ` liẫ` fƯ`,
`lfỌ tfuẨt ğiîu afấk tắe fã`f dế`l kïkf pfởi fừp kïk fã`f afởi tre`l afý`l lio`,
quo ğû `fâ ğiîu afấk diịu fiỌ` kïk ø tƲổ`l `lfỌ tfuẨt kỬo hã`f.
Ēớ fỈo câ hột tre`l `fụ`l ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt xuầt fiỌ` tỡ cäu ğỘi `fầt.
@ẵu `fƲ to dất lẼp fã`f vẸ fội fỈo tre`l kïk fo`l ğộ`l tỡ afi ke` `lƲỘi diẵt câh
ğẹp kfe kuộk sở`l kỬo hã`f, tfã ğớ fỈo mƲỘ`l `fƲ kũ`l xuầt fiỌ` ğớ`l tfỘi. Ố
`Ʋốk to, `loy tỡ tfỘi xo xƲo, tro`f afấk lỜ mä` lio` ğë lấ` dû vối kuộk sở`l kỬo
`lƲỘi coe ğộ`l. @û câ tiẵ`l `ûi vỏ `fụ`l Ʋốk hƯ, `luyỌ` vỈ`l, câ vũ afè ğầu
tro`f kfở`l ïp dứk, dûk cột, câ tiẵ`l `ûi pfî pfï` tfûi fƲ tẨt xuầt kỬo ğớ`l ceắi…
Afẫ `ċ`l `fä` dẫ` (sẫ` xuầt fâ`l ceắt) câ tfẵ hắ`f kỬo ğớ fỈo, dổi vẨy `û liþp
ğấk cỿk kfe kïk `lâ`f tfý`l ti`, tuyî` truyỏ`, kỗ ğộ`l, quẫ`l kïe, tre`l sï`l tïk
i` ầ` xuầt dẫ` sïkf dïe, tre`l pfïk tfẫe, tïi tắe kïk tïk pfẩh fội fỈo, ğiîu afấk vâ
liþp èkf kfe kïk `lâ`f `lfỌ tfuẨt afïk.
?.=.? ĒƲỘ`l `ét
]re`l ğề`f `lfĩo afeo fỈk tfã –ğƲỘ`l câ tẨp fừp kỬo `fiỏu ğiịh tre`l
kfuyị` ğộ`l‘. ]re`l tắe fã`f, ğƲỘ`l `ét câ yẵu tở ỗ` ğề`f `fầt, `û câ yẵu tở kƯ
dẫ` ğị tắe ro fã`f
fã`f tfị.
Kû `fiỏu ceắi ğƲỘ`l vâ `ét, vè mủ `fƲ> ğƲỘ`l tfẻ`l, ğƲỘ`l ke`l, ğƲỘ`l lầp
afþk, ğƲỘ`l trô`, ğƲỘ`l xeấ` ởk…1 `ét ğo`f, `ét tfý, `ét vu`l vẩy, `ét kfä` tfỿk,
`ét doy dƲốh, `ét ğû`l, `ét hổ, `ét trƯ`, `ét loi… ĒƲỘ`l vâ `ét ğƲừk `lfỌ sĩ sỨ
mủ`l tre`l hột tỗ fừp. [ỿ sấp ğẼt ğû `fếh ğắt ğƲừk hủk ğèkf tïk ğộ`l vâe kẫh
liïk kỬo `lƲỘi xgh vâ läy hột fiỌu quẫ `âe ğû vỏ tfẩh hĩ.

]re`l`lƲỘi
ke` `lƲỘi, Fội fỈo,
to sỨğƲỘ`l vâ `étvâ
mủ`l ğƲỘ`l cuý`
`étğiğịğýi vốitẫ.`fou,
miệ` ĒƲỘ`lafi`ét
vẸ Fội
hộtfỈo
vẨt doe
tfị, lớh
hột
kïk ğẼk ğiịh kƯ dẫ` sou>
ĒƲỘ`l tfẻ`l ğứ`l
ğứ`l vâ ğƲỘ`l `ế
`ếh
h `lo`l
RfƲƯ`l tfẻ`l ğứ`l câ pfƲƯ`l fƲố`l vâe täh trïi ğầt, pfƲƯ`l kỬo trỈ`l cỿk.
RfƲƯ`l `ếh `lo`l câ pfƲƯ`l tfẻ`l lûk vối pfƲƯ`l tfẻ`l ğứ`l. Ceắi ğƲỘ`l `ây
tfƲỘ`l kfe to kẫh liïk `loy `lấ`, uy `lfiîh vâ vụ`l kfëi. ]re`l fội fỈo, ğị tắe
ro tfẵ vụ`l kfëi, `lƲỘi to mù`l `fụ`l kẼp ğƲỘ`l tfẻ`l lûk vối `fou, ğẼt se`l
se`l vối foi kắ`f kỬo dứk tro`f ğị tắe ro tfẵ vụ`l vâ`l vâ ỗ` ğề`f.
ĒƲỘ`l xiî`
]re`l fội fỈo, dî` kắ`f `fụ`l ğƲỘ`l tfẻ`l ğứ`l feẼk `ếh `lo`l, kïk fỈo
sĩ kô` pfởi fừp vối `fụ`l ğƲỘ`l xiî`, `lfiî`l ğị tắe ro `fiỏu kẫh liïk afïk
`fou. @fụ`l ğƲỘ`l xiî` `ây cuý` läy kfe to kẫh liïk ğộ`l vâ afý`l ỗ` ğề`f.
ĒƲỘ`l ke`l
ĒƲỘ`l ke`l tre`l fội fỈo rầt ğo mắ`l, tfỿk kfầt câ sỿ tiẵp `ởi kỬo rầt `fiỏu
ğeắ` tfẻ`l afý`l ğớ`l fƲố`l vâ fừp tfâ`f lûk tù, me ğầy afý`l tfị mỿ`l dế`l
kehpo. ĒƲỘ`l ke`l tfẩh hĩ afý`l pfẫi câ `fụ`l ku`l trô`, hâ fã`f tfâ`f dổi sỿ
pfởi fừp `fiỏu ğƲỘ`l tfẻ`l mâi `lấ`
`lấ` afý`l ğỏu, `fƲ`l ciî` tủk.
@ét
]re`l fội fỈo, `ét kô` ğƲừk tfị fiỌ` câ ğƲỘ`l doe quo`f kỬo hột afởi.
@fụ`l `ét ğƲừk tïi fiỌ` trî` hẼt pfẻ`l liþp to ciî` tƲổ`l ğẵ` hột vẨt, hột ğởi
tƲừ`l `âe ğû. ĒƲỘ`l cuý` lấ` vối pfƲƯ`l vâ fƲố`l, kô` `ét tfã ho`l hột sứk
diịu fiỌ`, `fẨ` mắ`l r÷ râ`l. ]re`l fội fỈo, `ét ho`l tè`f
tè`f tƲƯ`l pfẫ` mệ mâ`l tïk
ğộ`l ğẵ` kẫh liïk kỬo kfþ`l to> `ét ğo`f vâ `ét xởp câ foi ceắi `ét tƲƯ`l pfẫ` vỏ
tfị kfầt1 `ét tfý, `ét ti`f câ tƲƯ`l pfẫ` vỏ aĩ tfuẨt diịu fiỌ`1 `ét `loy `lấ`, `ét
vu`l vẩy diịu fiỌ` vỏ dẫ` kfầt1 `ét kfä` tfỿk, `ét doy dƲốh diịu fiỌ` vỏ tè`f
kïkf…
ĒƲỘ`l `ét tre`l fội fỈo câ `fụ`l ğƲỘ`l `ét tre`l tro`f. Kô` ğẼk trƲ`l kỬo
ğiîu afấk câ afởi, ổ kïk tïk pfẩh ğiîu afấk, `lƲỘi `lfỌ sĩ kũ`l afoi tfïk yẵu tở
ğƲỘ`l `ét tỡ `fụ`l lûk ğộ afïk `fou. Ố ğäy sỿ aẵt fừp liụo kïk afởi fã`f kũ`l
ğớ`l `lfĩo vối viỌk tắe `î` ğƲỘ`l `ét kfe tïk pfẩh. ]re`l ğiîu afấk tfỘi Cè, tỡ
tƲừ`l trô` ğẵ` pfù ğiîu, kïk `lfỌ `fä` tfiî` vỏ sỨ mủ`l ğƲỘ`l ke`l, `ét uở` cƲừ`
hỏh hắi, uyị` kfuyị` `fềp `fâ`l vâ fẬu `fƲ afý`l xuầt fiỌ` ğƲỘ`l tfẻ`l, `ét
tfẻ`l. [o`l tfỘi ]rẬ`, ğƲỘ`l `ét ğë kû sỿ tfoy ğỗi, `fiỏu `ét tfẻ`l mứt afeït, tfƲo
meë`l fƯ` ğë ğƲừk ğƲo vâe aẵt fừp vối `fụ`l `ét ke`l hỏh truyỏ` tfở`l. Ēiỏu
`ây câh kfe tƲừ`l vâ pfù ğiîu kỬo tfỘi ]rẬ` kû vằ ğẹp hắ`f hẸ vâ tỿ `fiî` fƯ`.

Kũ`l `fƲ tre`l fội fỈo, ğƲỘ`l, `ét, kfầh, vắkf tre`l ğớ fỈo kũ`l câ `lý`
`lụ kfè`f, kfỬ yẵu vâ kƯ dẫ` ğị tfị fiỌ`. @ét tre`l ğớ fỈo afý`l feâ` teâ` câ `ét
vẸ, hâ kû afi kô` câ `fụ`l `fït afấk, `fụ`l `ét vắkf, `ét kfầh te `fễ, `ý`l säu,
hou tfƲo… ğị mỿ`l cî` fã`f tƲừ`l. Dî` kắ`f `ét, kïk tïk liẫ kô` sỨ mủ`l yẵu tở
tắe fã`f afïk `fƲ `fụ`l kfầh, vắkf…
?.=.4 Hâu sấk
]re`l fội fỈo, ğƲỘ`l `ét vâ hâu sấk câ `fụ`l yẵu tở tắe fã`f lấ` ciỏ` vối
tfề liïk ke` `lƲỘi. Kfè`f foi `lý` `lụ `ây ğë tắe `î` ğẼk trƲ`l kƯ dẫ` kỬo `lý`
`lụ fội fỈo.
 Hâu sấk kû `luớ` lởk tỿ `fiî` vâ kũ`l kfứo tre`l hã`f ø `lfĩo xë fội. Zè
mủ `fƲ hâu ğễ liở`l hâu cỨo läy kẫh liïk `û`l, ğû câ hâu ğầu tro`f, hâu kỘ,
hâu hïu…. Hâu xo`f câ hâu kỬo dẬu trỘi tre`l sï`l, kỬo käy cï, kỬo diị` kẫ, kfe
to kẫh liïk fôo dã`f, fắ`f pfþk. Hâu vâ`l câ hâu kỬo cþo kfè`, hâu kỬo `ấ`l,
kfe to kïi kẫh liïk ğẬy ğỬ, `e ầh. Hâu `äu kỬo ğầt cắi kfe to kẫh liïk kfä` tfâ`f,
dã`f mề…
]re`l hột dứk tro`f, hâu sấk câ me sỿ pfo trộ` kỬo `fiỏu hâu, kfþ`l vý
kù`l pfe`l pfþ vâ si`f ğộ`l. Ēị mệ `fẨ` diẵt kfþ`l vâ kfỬ ğộ`l tắe ro loh hâu
kfỬ ğắe kfe dứk tro`f, `lƲỘi to tfƲỘ`l mỿo vâe tè`f kfầt, ğẼk ğiịh kỬo kfþ`l hâ
pfä` ro hâu `û`l vâ hâu cắ`f. Hâu `û`l câ hâu lẬ` vối hâu cỨo, tắe kẫh liïk
ầh ïp, sýi `ỗi. Zè mủ `fƲ ğễ, vâ`l, koh... Hâu cắ`f câ `fụ`l hâu lẬ` vối hâu
`Ʋốk, `fƲ> coh, xo`f củk…

]re`l
hâu. Kïk ğớ fỈo
hẫ`l se`l
tre`l ğớse`l
fỈo vối ğƲỘ`l
kû afi `ét, kfầh,
me ğƲỘ`l `ét vắkf, ğớ fỈohâ
doe quo`f kô`tfâ`f,
mù`l kû
hẫ`l,
afi
hẫ`l me tẨp fừp kỬo `fiỏu kfầh, `fiỏu `ét tắe `î`. Hẫ`l tắe kfe fã`f tƲừ`l sỿ
vụ`l kfëi, tắe `î` ğộ ğẨh `fắt, afẫ `ċ`l miệ` tẫ `ý`l säu, afẫ `ċ`l tắe afởi…
Ēớ fỈo ğg` trấ`l foy ğƯ` hâu ğƲừk kei câ ğẼk ğiịh kƯ dẫ` kỬo ğớ fỈo, se`l ğớ
fỈo kû tfị mù`l hâu, hâ kû tfị mù`l `fiỏu hâu. Hâu sấk kû tïk mủ`l câh `î`
tiẵ`l `ûi hắ`f hẸ ổ hột sở tfị ceắi ğớ fỈo `fƲ ğớ fỈo liï vẸ foy ğớ fỈo sïkf dïe.
]re`l tro`f ïp pfèkf foy tro`f kỗ ğộ`l, yẵu tở fã`f fỈo, hâu sấk vâ kfụ câ
`fụ`l yẵu tở fẵt sứk quo` trỈ`l. @ẵu yîu kẬu vỏ fã`f fỈo câ ğiị` fã`f, mứt afeït,
afễg afấ` tfã hâu sấk câ pfẫi r÷ râ`l, hắ`f hẸ, tre`l sï`l vâ lừi kẫh.
?.?.= Fã`f afởi
Fã`f afởi tre`l
tre`l fội fỈo
Ēởi vối kẫh tfủ kỬo tfề liïk tfã fã`f afởi kfè`f câ me ğƲỘ`l `ét vâ ğẨh `fắt
tắe tfâ`f mƲối tïk ğộ`l kỬo ï`f sï`l. Dổi vẨy, fỈo sĩ tfƲỘ`l mù`l ğƲỘ`l `ét,
hẫ`l ğẨh `fắt ğị tắe ro fã`f tfị trî` hẼt pfẻ`l tro`f. Hột vẨt tfị cuý` kû hột
fã`f mï`l `fầt ğề`f vâ kfiẵh hột afeẫ`l afý`l lio` tre`l tro`f. @fƲ vẨy, fã`f
câ ğƲỘ`l viỏ` kỬo afởi me ğƲỘ`l `ét tắe tfâ`f, kô` afởi câ yẵu tở ẫe me ğẨh `fắt
tắe ro vâ ğƲừk tfề liïk kfầp `fẨ`.
@ẵu kfỬ `lfĩo kỗ ğiị` tãh kïkf
kïkf miệ` tẫ hột kïkf kfè`f xïk tfẵ liối
liối tỿ `fiî`,
tý` trỈ`l fã`f mï`l kfä` tfỿk kỬo sỿ vẨt tfã kïk fỈo sĩ ậ` tƲừ`l xuầt fiỌ` kuởi tfẵ
aỉ VIV tfiî` vỏ kẫh xþk tfỿk, vủt ğẵ`, vủt ği trƲốk tfiî` `fiî`, fỈ kei kẫh xþk
trỿk tiẵp hối câ kïi kẬ` tfiẵt. [o`l ğẵ` tfẵ aỉ VV, kïk fỈo sĩ [iîu tfỿk ğấh hã`f
tre`l tfẵ liối kỬo `fụ`l liầk hƯ vâ kïi ğẹp. ]rẨt tỿ fã`f afởi, kầu trþk tre`l tỿ
`fiî` afý`l ğƲừk liụ `luyî` hạu. Kïk fỈo sĩ sấp xẵp cắi tfge hột trẨt tỿ afïk,
diịu fiỌ` ø tƲổ`l, ø ğớ sï`l tắe vâ kẫh xþk kỬo fỈ, fã`f vâ afởi trổ `î` xo cắ vối
ğỘi sở`l tfỿk… FeẼk ổ kfỬ `lfĩo CẨp tfị xuầt fiỌ` `ċh ?92<, hỈi fã`f afởi kû
tfỿk, pfù fừp vối tfûi qug` tfề liïk afý`l kô` ğƲừk kïk fỈo sĩ kei trỈ`l. tfoy vâe
ğû câ tfỿk tfị fã`f kẬu, fã`f trủ, fã`f `û`.

Afởi fã`f tre`l

tre`l ğiîu afấk
]re`l fã`f fỈk kû hột sở fã`f kƯ dẫ` `fƲ> fã`f vuý`l, fã`f trô`, fã`f toh
liïk, fã`f kfụ `fẨt. @ẵu to ğgh pfởi fừp `fiỏu fã`f kù`l ceắi feẼk afïk ceắi vối
`fou sẸ tắe ro afởi. ]ầt kẫ hỈi vẨt tfị, aị kẫ fã`f tƲừ`l ke` `lƲỘi ğỏu ğƲừk tắe
`î` dổi sỿ diẵ` mắ`l, tfoy ğỗi kỬo kïk afởi kƯ dẫ`. @ẵu tïkf riî`l tỡ`l pfẬ`, fã`f
tfị ke` `lƲỘi câ sỿ pfởi fừp kỬo rầt `fiỏu afởi. Ēû câ sỿ pfởi fừp fâi fôo, kä` ğởi
vâ tfở`l `fầt ğị tắe ro hột kƯ tfị sở`l si`f ğộ`l. [ỿ vẨ` ğộ`l kỬo afởi tre`l
afý`l lio` ğë tắe ro hột fiỌ` tfỿk pfe`l pfþ. Ēû câ ğởi tƲừ`l ğị `lfỌ tfuẨt ğiîu
afấk tfge ğuỗi vâ diịu fiỌ`. ]re`l `lfỌ tfuẨt to tfƲỘ`l tfầy sỿ diịu fiỌ` kỬo ğiîu
afấk ổ kïk mắ`l afởi `fƲ> afởi cới ‛ afởi c÷h, afởi ğû`l ‛ afởi hổ, afởi hỏh ‛
afởi kứ`l, afởi tĩ`f ‛ afởi ğộ`l… HỜi kïkf tắe afởi ğƲo cắi kẫh liïk afïk `fou>
afởi c÷h, hỏh, hổ mệ läy kẫh liïk ğộ`l vâ `lƲừk cắi.
?.=.; CuẨt xo lẬ`
]fge ]ỡ ğiị` Hỹ tfuẨt pfỗ tfý`l kỬo ĒẼ`l Dèkf `lä` (4224), CuẨt xo lẬ`
câ tẨp fừp `fụ`l pfƲƯ`l pfïp diịu fiỌ` afý`l lio` do kfiỏu trî` hẼt pfẻ`l foi
kfiỏu dế`l kïk yẵu tở tắe fã`f `fƲ ğƲỘ`l `ét, tỉ cỌ, sấk ğộ… `fếh liẫi tfèkf vâ

trã`f dây miệ` diẵ` sỿ vẨt, fã`f tfị ğo`l tớ` tắi tre`l afý`l lio` tỡ lẬ` ğẵ` xo
tfge quy cuẨt kỬo hất `fã`. CuẨt xo lẬ` kô` ğƲừk mù`l vối `fiỏu tî` lỈi afïk `fƲ>
cuẨt việ` kẨ`, cuẨt pfởi kẫ`f, pfép tfầu tfề. ]re`l quï trã`f sï`l tắe, `lƲỘi to ğë
tắe ro `fiỏu kïkf miệ` tẫ xo lẬ`, `fiỏu pfƲƯ`l pfïp ci`f feắt si`f ğộ`l `fƲ xo
lẬ` ğƲỘ`l `ét, kfỉ mù`l ğƲỘ`l `ét ğị miệ` tẫ xo lẬ`1 xo lẬ` afý`l lio`, mù`l ğẨh
`fắt vâ hâu sấk ğị miệ` tẫ1 xo lẬ` –tẩu hë‘, afý`l mù`l kïk pfƲƯ`l pfïp afeo
fỈk hâ mù`l kïkf Ʋốk cỌ läy kẫh liïk xo lẬ`, tfuẨ` hất…
CuẨt xo lẬ` kû voi trô rầt cố` tre`l fỈk tẨp vâ sï`l tïk hĩ tfuẨt, cuẨt xo lẬ`
liþp kfe `lƲỘi fỈo sĩ kû afẫ `ċ`l tẨp fừp kïk tâi ciỌu ğë lfi kfép tỡ tfỿk tẵ ğị fƲ
kầu tfâ`f `fụ`l dở kủk. @û kũ`l tắe ğiỏu aiỌ` kfe fỈ `fẨ` tfứk ğþ`l vỏ afý`l
lio` tắe fã`f, `ấh vụ`l tỼ cỌ, miệ` diẵ` kïk vẨt tfị tre`l afý`l lio` kfiỏu säu.
HẼt afïk, fiịu r÷ kƯ kfẵ kỬo CuẨt xo lẬ`, ke` hất `fẨ` xét kâ`l `fắy dé` fƯ`.
]fẨh kfè, ğýi afi `lƲỘi fỈo sĩ afý`l kẬ` quo` sït ổ tfỿk tẵ hâ vạ` kû tfị vẸ ğþ`l
ğƲừk tre`l dứk tro`f kỬo hã`f.
?.=.7 Dở kủk
Kïk yẵu tở `lý` `lụ kƯ dẫ` kỬo fội fỈo doe lớh> ğƲỘ`l `ét, fã`f afởi vâ
hâu sấk, se`l afý`l tfị kċ` kứ vâe kïk ğẼk trƲ`l `lý` `lụ ğû ğị ğề`f liï trề hột
tïk pfẩh. HẼt afïk, `lý` `lụ `lfỌ tfuẨt kfƲo pfẫi câ fã`f tfứk `lfỌ tfuẨt, `lý`
`lụ ğû kfỉ trổ tfâ`f fã`f tfứk `lfỌ tfuẨt afi `âe `û ğƲừk sấp ğẼt tre`l hột dứk
tro`f `fếh hủk ğèkf pfẫ` ï`f hột `ội mu`l kủ tfị `âe ğû. @fƲ vẨy tùy tfge `ội
mu`l kfỬ ğỏ, kïk yẵu tở `lý` `lụ fội fỈo ğƲừk `lƲỘi fỈo sĩ dở trè, sấp ğẼt soe kfe
pfù fừp ğị tắe ro tïk pfẩh, ğû kfè`f câ dở kủk. @fỘ sỿ sấp xẵp ầy hâ hẼt pfẻ`l
liầy trổ tfâ`f tro`f. Dở kủk kũ`l kû `fiỏu kïkf diịu fiỌ`. ]re`l `lfỌ tfuẨt tắe
fã`f kỗ ğắi Oi KẨp, afi vẸ tro`f cî` tƲỘ`l, kïk `lfỌ sĩ Oi KẨp tfƲỘ`l dở kủk kïk
pfẬ` vẨt tfge aiịu mâ` ğỏu trî` dỏ hẼt tro`f feẼk tfge tẬ`l cốp. ]ầt kẫ ğỏu ğƲừk
tfị fiỌ` r÷ râ`l, si`f ğộ`l. ]fỘi aã Rfủk fƲ`l, `lƲỘi to cắi tfèkf `fụ`l dở kủk
tfge aiịu kä` ğởi, kfẼt kfẸ. Kïk fã`f tƲừ`l tre`l tro`f ğƲừk sấp xẵp tre`l kïk
fã`f kƯ dẫ`, ğẼk diỌt câ fã`f toh liïk, tắe vằ kfấ` kfấ`. @lây `oy, tre`l quï trã`f
pfït triị`, kïk fỈo sĩ ğë sï`l tắe vâ kû `fiỏu kïkf dở kủk tỿ me, ğo mắ`l vâ rầt
pfe`l pfþ.

?.=.: Yẵu tở tro`l trè

 Hột tre`l `fụ`l yẵu tở ğƲừk kïk fỈo sĩ sỨ mủ`l `fiỏu tre`l sï`l tïk fội
fỈo, ğớ fỈo câ yẵu tở tro`l trè. [ỿ xuầt fiỌ` trî` dỏ hẼt tro`f yẵu tở tro`l trè ğë
ğgh cắi fiỌu quẫ tắe fã`f vâ fầp mạ` tfề liïk.
@fụ`l kïkf tfị fiỌ` yẵu tở tro`l trè tre`l tro`f>
Afoi tfïk, sỨ mủ`l fỈo
fỈo tiẵt>
Hột tre`l `fụ`l tfâ`f pfẬ` quo` trỈ`l tre`l tro`l trè câ fỈo tiẵt. Mù câ kễ
käy, feo cï, kfih huý`l, ký` trù`l foy ke` `lƲỘi afi ğƲo vâe tro`l trè ğỏu trổ
tfâ`f fỈo tiẵt ğƲừk kïkf ğiỌu vâ afïi quït fûo. ]ỡ kỗ xƲo kfe ğẵ` `lây `oy, kïk
`lfỌ sĩ kỬo hỈi mä` tộk afi tro`l trè `fụ`l ký`l trã`f aiẵ` trþk te cố`, pfứk tắp
`fƲ cäu ğâi, ku`l ğiỌ`, `fâ tfỘ, kfùo, ğã`f, kfe ğẵ` `fụ`l vẨt mủ`l fâ`l `lây `fƲ
afċ` trẫi dâ`, tfẫh trẫi `fâ, quẬ` ïe, dït ğĩo, kởk kfé`, kïk ğớ lởh sứ tfý`l mủ`l
afïk… ğỏu kfþ ø ğẵ` viỌk mù`l kïk fỈo tiẵt tro`l trè câh tċ`l vằ fầp mạ`. Me ğầy
afi dất lẼp `fụ`l fỈo tiẵt `ây ổ trî` tro`f tfƲỘ`l afiẵ` to ciî` tƲổ`l ğẵ` `lfỌ
tfuẨt tro`l trè. @fiỏu tïk pfẩh câh tfge kïkf `ây ğë ğắt fiỌu quẫ vâ ğƲừk kïk fỈo
sĩ vẸ `fụ`l tfị ceắi tro`f afïk `fou sỨ mủ`l. Cầy kïi sặ` kû, vở` dẫ` tfä` `û câ
tro`l trè ğị ğƲo vâe tfã mƲỘ`l `fƲ fã`f tfứk tro`f kũ`l trổ `î` fầp mạ` fƯ`.
Kïkf ğiỌu fã`f tfị>
Kïkf ğiỌu fã`f tfị câ mỿo trî` kƯ sổ tfỿk tẵ kỬo fiỌ` tfỿk, fỈo sĩ kfất cỈk,
liụ cắi ğƲỘ`l `ét, fã`f tfị ğẼk trƲ`l `fầt, ğớ`l tfỘi sấp xẵp cắi, tfoy ğỗi, tfîh dốt
kfi tiẵt, kƲỘ`l ğiỌu, cắ fûo `fƲ`l afý`l hầt ği tè`f ğẼk tfù.
Kïkf `fã` quyẵt ğề`f kïkf vẸ, afi afý`l tfäh miệ` hâ vạ` huở` kû fiỌu
quẫ `fƲ kẫh liïk tfỿk tfã fã`f vâ `ét kû sỿ diẵ` ğỗi tfge kfỬ ø câ yẵu tở kfè`f
ğƲừk sỨ mủ`l tfoy vã miệ` tẫ dế`l afý`l lio`, ï`f sï`l, ğẨh `fắt. Ēiỏu `ây kũ`l
tfị fiỌ` tre`l kïkf xäy mỿ`l dở kủk, diịu fiỌ` afý`l lio`, kầu trþk fã`f tfị `fä`
vẨt tre`l tro`f mä` lio` ZiỌt @oh foy fội fỈo, ğớ fỈo fiỌ` ğắi sou `ây. Ố tro`f
–Ēï`f vẨt‘ `lƲỘi `lfỌ sĩ kfỉ vẸ `fụ`l fã`f ẫ`f kô` ğỈ`l tre`l trè `fố, vối `fụ`l
`ét afïi quït `fầt, `fếh lừi cắi kẫ quï trã`f feắt ğộ`l ğầu vẨt tre`l cệ fội hùo
xuä` kfứ afý`l kfỉ fã`f kïk ğý vẨt. Kẫh `fẨ` kỬo `lƲỘi xgh ổ ğäy câ afý`l afè
kỬo trẨ` ğầu, afý`l afè ầy kû kïi kċ`l tfẻ`l kỬo `lƲỘi ğo`l ğầu, vẨ` ğộ`l `fẹ
`fâ`l kỬo `lƲỘi afổi ğộ`l vâ ke re vã rét ổ `lƲỘi ğo`l xgh.
Kïkf ğiỌu câ hột tre`l `fụ`l ğẼk trƲ`l kƯ dẫ` kỬo `lfỌ tfuẨt tro`l trè.
Kïkf ğiỌu tắe tfuẨ` cừi tre`l sấp xẵp dở kủk, aiẵ` tắe kầu trþk fã`f hẫ`l, tắe ầ`
tƲừ`l fầp mạ` vâ vạ` ğþ`l vối ğởi tƲừ`l ğƲừk pfẫ` ẫ`f tỡ fiỌ` tfỿk afïkf quo`.
Kfè`f `fỘ ğẼk trƲ`l `ây kỬo `lfỌ tfuẨt tro`l trè, kïk fỈo sĩ vẨ` mủ`l ğị sï`l tắe
fã`f tƲừ`l `lfỌ tfuẨt, diịu fiỌ` afý`l lio`, kfuyị` tẫi kẫh xþk foy ø tƲổ`l tắe
fã`f
KÄW FỀI ‛ DÂI ]ảR
Käu fễi
?. Rfä` diỌt Fội fỈo, Ēiîu afấk, Ēớ fỈo

4. Kïk yẵu tở tắe fã`f kỬo do ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt trî` ğƲừk tfị fiỌ` `fƲ tfẵ `âe
;. Rfä` tèkf hột sở tïk pfẩh `lfỌ tfuẨt Fội fỈo, Ēiîu afấk, Ēớ fỈo ğị câh r÷ kïk
yẵu tở tắe fã`f kỬo kïk ceắi fã`f `lfỌ tfuẨt ğû