VUCAODAM

SUY NGHTVE

KHOA HOCvA
.
GIAO -DUC
...
;

TRONGXAHOI
DUONG
DAI
..
VIET
NAM

GOP PHAN THAo LUAN

CHINH sAcH KHOA HOC V A GIAo D{)C

t:;/t.

Lfj.

NHA xu AT BAN
KHOA HOC V A KY

THuAr

Vii Cao Dam

Suy ughi ve

Khoa hoc
va Giao due

Trong xa hQiduang d~i Vi~t Nam

Gop phao thao lu=)o _

chioh sach khoa hQc va giao dl;lC

"'.,

NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THU~T

HAN(H

Viet tat

,
cam
on

.5

LO'in6i dau

T~'
1..AJ1

Chung ta dang s6ng trong m<>tthe gioi day bien d<>ng

11

ChQn gl trong kho tang tri thuc d6ng bang xuyen the ky

61

H~ th6ng phan lOC:li

khoa hQc cua UNESCO da 18i thm?

75

Tu tuang t6 chuc KH&GD ki~u Napoleon Bonaparte van con d6?

95

d'uong tal
,. k'Inh te.' th'~truong
, ?
T'ro ch'C1lh ay ch'la kh'oa tren

. 123

Chuy~n nhu dua v~ chu<1nml!c trong khoa hQCva giao d~c

148

L6i mon dinh huang gia tri

169

Miiu nguai duqc dao tC:l0

196

Theo dong xu huang ci'ticach khoa hQCva giao d~c

216

D6i di~u suy ngiim v~ chfnh sach khoa hQc va giao d~c

249

Nho v~ cay Sau Sau

300

T ~.

1..AJ1

.,.,
cum
sac h

. 323

- Viet bit
CIDA

Canadian International Development Agency (Co quan phat

trien qu6c t Canada)

DAAD

Germany Academic Exchange Service (Djch YI:ltrao deli hQc

thu~t Duc Qu6c)

KH&GD

Khoa hQCva giao dl,lc

NC&TK

Nghien ccru va Trien khai

NCKH

Nghien ccru khoa hQc

SIDA

Swedish International Development Agency (Co quan phat

trien qu6c tThI,lY Dien)

UNDP

Chud'ng trlnh Phat trien clla Lien hi~p qu6c

UNESCO

T6 chu,:!Van hoa, Khoa hQCva Giao dl,lc clla Lien hi~p qu6e

UNIDO

T6 chue Phat trien C6ng nghi~p ella Lien hi~p qu6e

LOi cam on

rae gia bi~u thi long bi~t on chan thanh tm Quy Rosa Luxemburg
(Rosa Luxemburg Stiftung), C(lng hOa Lien bang Due, la co quan dii hiStr(J
tai ehinh eho viee ehu~n bi va xu~t ban cu6n saeh nay.
Cu6n saeh se khong th~ ra dCrin~u khong co

S\1

e(lng tae va giup dO'

eua cae vi Dr. Ettinger Hilde, Ong J6rg Schultz va Ba Marlies Linke, nhfrng
nguCri dii va dang phI) tnich cae chuang trinh hqp tae vm Viet Nam. rae gia
xin glii tm cae vi long bi~t an chan thanh nhAt.
rae gia xin tran trong cam an Nha xuAt ban Khoa hoc va Ky thuat va
ea nhan ong giam d6e To Dang Hai va bien tap vien Vii Thi Minh Luan la
nhfrng nguCridii dong gop r~t nhi~u eong sue d~ eho ra dCritaP saeh nay.

Der Autor mochte semen aufrichtigen Dank bei der Rosa

Luxemburg Stiftung der Bundesrepublik Deutschland fur die finanzielle
Unterstiltzung bei der Vorbereitung und beim Verlegen dieses Buches zum
Ausdruck bringen.
Das Buch konnte auch nicht erscheinen ohne die Mitarbeit und Hilfe
vom Dr. Ettinger Hilde, Herr 'lorg Schultz und Frau Marlies Linke, die fur
die Programen der Zusammenarbeit mit Vietnam zustandig waren und sind.
Der Autor mochte ihnen seinen aufrichtigsten Dank zum Ausdruck bringen.
Der Autor mochte dem Verlag fur Wissenschaft und Technik und
/I
dem Herro To Dang Hai, Direktor des Verlages und Herro Redaktuer Vu
Thi Minh Luan personlich bedanken. Sie haben wirklich viele Milhe fur das
Erscheinen dieses Buches gegeben.

LOi noi dau

The' gioi clla chung ta dang trili qua OOung bie'n deli IOn lao. Tilc d(J
clla OOung bie'n deli {{ylam chung ta nga ngang, bdi vi m(Jt s1,iki~n vua
moi xu{{t hi~n ngay hom qua, thi hOm nay dii trd nen l~c h~u duoi con
mAt Clla chiOO chUng tao NhiElUtac gill. dii noi tilc dQ do lam chung ta
"chong mi,it".
Qua th1,icla chong mil-t. Co mQt vi d\l rna OOi~u ngudi co th~ th{{y
duqc, do la phudng ti~n nghe OOin. Toi 000 r{{t ra la vaG OOung nam
1950, cii Ha NQi can say sua voi nhung chie'c "may hat" ch~y bAng day
cot voi cai kim bAng tMp ca.tren dia nh1,ia, mBi dia chi hat duqc mQt Mi,
mBi kim chi ch~y duqc vai ba dia, nghe xong mQt bai thi phai thay dia,
nghe xong vai dia thi phai thay kim va len day cot. Sang OOung nam
1960 ngudi ta dii bii may hat day cot, rna thay bAng nhung may ch~y
di~n dung kim th~ch anh. De'n nhung nam 1970, khi nhUng chie'c kim
th~ch anh hOng chua kip thay thi ngudi ta dii khOng can cach nao tim
mua duqc kim thay the', vi cong ngh~ {{ydii di vaG dI viing. Tie'p do la
nhung gia1" Akai bang cili dung lung lung mQt goc nha. Chung ta chua
kip lam quen dE!khai tMc he't tinh nang quy gia clla no, thi dii xu{{t
hi~n OOung gian ch~y bang cat xet, r5i bang hinh, r5i dia quang am
thanh, dia quang hiOO anh, r5i chung ta chd dqi,..., cai gi nua se xu{{t
hi~n ngay mai, VaGbueli biOOminh, khi chung ta vua moi bung tiOO d?y.
Toi nay ra

dinh vie't cuiln sach nay sau m(Jt cUQch9P mil-tcac bl,ln

h9Cthdi thd {{ungay trong nha toi. Hom do chung toi khongng5i trong
phong khach, rna ng5i trong phong lam vi~c clla toi giua OOung gia sach.
M(Jt ngudi b~n chuyen ngM luy~n thi d~i h9C dii tim duqc tu gia sach
m(Jt cuiln Mi t?P hiOO h9C xu{{t ban dii g&n mgt tram nam truoc. 81,i
mung ra clla anh lam toi sung sd. Anh gi:h thich bdi vi no rilt c&n cho
vi~c luy~n thi clla aOO. Thi ra cuiln sach cii tram nam truoc v:ln kh6ng
h~ milt gia tri dE!dao tl,lOlop ngudi xay dl,tng cai the' gioi dii delithay m~t
tram nam sau do.
7

The' la toi nay ra y nghI tim kie'm nhung nghjch ly nhu v~y dE!
d\fng nen linh h6n clla cuon sach nay. Chung ta dang say sua voi nhung
tang tri thuc dii dong bang xuyen the' kY? Chung ta dang song voi rna
hinh tB chuc khoa hl?ctu thdi Napoleon Bonaparte? ChUng ta dang song
voi nhung khuon mAti tB chuc khoa hl?c va gillOd\lc dang chuyE!n djch
ch~m ch~p giua bao tap clla nhung bie'n co do chinh khoa hl?c va giao
d\lc t~o ra. Cac s\f ki~n dUQCsit d\lng dE!vie't nen nhung trang sach nay
dUQcl\fa chl?n tu nhung manh nhc nhoi clla cUQcsong. Ly do r!t ddn
gian: CUQcsong la ndi thE!hi~n sinh dQng nh!t nhung san ph!m clla h~
thong khoa hl?cva giao d\lc clla chUng tao
Toi chl?n chU de nay vi mQt s\f tam huye't. Xin thU th,!c, toi tuy dii
tUng la liinh d~o clla mQt cd quan nghien cuu ve chinh sach khoa hQCva
cong ngh~, co tich luy dUQcIIlQtso kinh nghi~m nh!t djnh trong lInh v,!c
nghien cuu nay, song chua tUng la mQt nha nghien cuu chuyen nghi~p
ve giao d\lC h<?C,toi ciing chua tung co y djnh lam nghien cuu chuyen
nghi~p ve cai cach giao d\lc. NhUng trang toi vie't sau day chi co thE!xem
la mQt vai cam nh~Jl ve nhung nghjch ly xu!t hi~n trong xii hQi noi
chung va trong h~ thong khoa hl?c va giao d\lc noi rieng truoc nhung
bie'n dBihl1ng ngay noi tie'p nhau trong cUQcsong clla the' gioi dudng d~i.
Trong tMm tam, toi muon han ve mQt chll de th\fc s,! nghiem tuc
rna toi nh~n thuc dUQc,khOng cm tu th\fc ti~n clla khoa hl?cva giao d\lc
d rieng nuoc ta, rna d ca mQt so quoc gia CMu Au va CMu A, nhUng ndi
toi dii co djp song va lam v*.
Truoc khi vie't nhung trang nay, toi cu BUYnghI mai, vi~t duoi thE!
lOlilinao day? Vi~t sach nghien cuu voi tinh ch!t nhu mQt cong trinh
khoa hl?c?Vi~t phong s,! ho~c nghj lu~n theo phong cach bao chi? Vi~t
tuy but theo cam hung van hl?c?Toi th!y chl?n cach nao ciing co cai hay,
rna ciing co cai kho. Cuoi cung toi chl?n mQt thE!lo~i r!t linh ho~t tu
nhung cam nh~n tuy thuQc n!c thang phat triE!n nh~n thuc clla ban
than toi. Toi mong muon di tU quan sat nhung s\f ki~n gian dj trong ddi
song binh thudng clla chUng ta, tU do nh~n dlilngcac v!n de nong bOng
dang n5i len trong ddi song clla nen khoa hl?c va giao d\lc clla the" gioi
dUdng d~i. T{lihiE!url1ng, th\fC ti~n cUQcsong vua la boi canh, vua la hai
toan, llilivua Ill.san ph!m clla mQt nen khoa hl?cva giao d\lc.
8

Qua cu5n sach nay toi co'gAng trinh bay nhung gi toi nh~n thuc va
tu: do trinh bay lu~n dim clla ca nhan toi, trong do co nhung lu~n dim
co th phil hc;lPvoi cach nhin clla cac b;;m d6ng nghi~p trong gioi khoa
hQc va giao d\J.cd nuoc ta, song chAcchAn la co nhi~u quan dim khOng
th~t slj phu hc;lp,th~m chi, con co th bi cac b;;tn d6ng nghi~p xem la
nghich nhI.
co' nhien, m6i slj ki~n rna toi d~ c~p khi phan tich co th glin voi
mQt con ngudi. Trong so' hQ, co nhung ngudi la b;;tn be, d6ng nghi~p va
nhung cQng sl,ira't g~n glii clla toi, co nhung ngudi khOng thuQc trong so'
do. Tuy nhien, trong mQitrudng hc;lP,cu5n sach khOng nh~m vao d~ cao
ho~c pM pMn nhung con ngudi C\J.th, rna la nh~m vao vi~ trao d5i
nhung y tUdng v~ mQt h~ th5ng khoa hQcva giao d\J.cngay cang c~p nh~t
hdn voi sl,iphat trin clla khoa hQc va giao d\J.ctrong mQt the' gioi dang
chuyn d6i. Toi mong mu5n duc;lccac b;;tn d6ng nghi~p chia se va tha
thu, ne'u cac b;;tn g~p trong cu5n sach nhung sl,i ki~n gcjilen chut gi do
lam cac bl).nch;;tnh long.
Cu5n sach la ke't qua nhung th nghi~m clla ban than toi trong
cUQcddi di hQc va d;;tyhQc; la ke't qua quan sat nhung gi di~n ra h~ng
ngay trong ddi s5ng clla chung ta; no cfmg la ke't qua clla nhi~u cUQc
phong vftn va trao d5i chinh thuc va khOng chinh thuc voi nhi~u t~ng
lOp khac nhau, tu: hQc sinh tiu hQc,trung hQc de'n sinh vien d;;tihQc,tit
cac cMu d lua tu5i gQitoi b~ng ong de'n nhung sinh vien chUng ch;;tcslip
thanh anh c\t, chi c\t. Toi cling danh nhi~u thdi glan phong vftn ph\J.
huynh clla hQ, trong do co nhung vi la tri thuc, co nhUng vi la ngudi lao
dQng binh thudng, nhu ba hang nuoc, anh lai xe om, chi hang rau t~n
tao sam hOm nuoi con thi d;;tihQc.Nhung y tUdng clla cu5n sach cfmg la
ke't qua clla slj cQng tac, cung cftp tai li~u clla cac b;;tn d6ng nghi~p, cac
nha nghien cuu lop dan anh clla toi; cac b;;tn dang nghi~p thuQc the' h~
sau toi, trong do co cac bl).n sinh vien d;;tihQc va sau d;;tihQCrna toi co
dip trl,ic tie'p huang dAn hQc t~p va nghien cuu. Toi khong th li~t ke
tUng ngudi, va vi v~y, toi xin cac b;;tnnh~n d day long bie't dn sau n~ng
nhftt clla toi. Toi cling vo cung bie't dn cac b;;tnchia se nhung trai nghi~m
clla cac bl).n,b5 sung cho nhung ch6 con thie'u h\J.t va chi biio nhung sai
sot trong cu5n sach nay.
9

Ghi l:(limQt ph:ln nhung gi can d9ng l:(liqua chu6i nam thimg suy
ng&m tren con du'dng hdn bon mu'di nam hO:(ltdQng trong lInh v1,1ckhoa
h9C va giao d\lc, t6i chi mong moi du'<;lC
trao d6i vdi cac b:(ln d6ng nghi~p
nhung gi t6i dii thu hO:(lch,nhung gi t6i chu'a vu'dn Wi du'<;lC,
nhu'ng cokY
v9ng vdi tflt ca u'dc nguy~n chan thanh nhflt.
Bon mu'di nam cua cUQc ddi s1,1nghi~p th~t qua ngAn ngui. T6i
kh6ng th lam gi hdn la chia se nhung digu tam huye"t vdi cac b:(ln d6ng
nghi~p than thie"t cua t6i.
Nhan day, t6i cling mong muon glii Idi cam dn cac b:(ln d6ng nghi~p,
cac b:(ln sinh vien dii cung t6i thao lu~n rflt nhigu chu dg co lien quan
trong cac sinh ho~t khoa h9C chinh thuc va khOng chinh thuc; cac b:(ln
dii tra Idi nhung phong vfln cua t6i theo nhung yeu diu chinh thuc va
nhung phong vfln ng&u hung qua cac cUQcg~p gao
T6i xin bay to tinh cam bie"t dn sau n~ng tdi cac b:(ln d6ng nghi~p
lam vi~c t:(li Vi~n Quan ly Khoa h9c thuQc BQ Khoa h9C va C6ng ngh~,
nhung ngu'di dii chia se bie"t bao kh6 khan trong mQt ch~ng du'dng tron
20 nam (1976 -1996), k tit khi thanh l~p cho de"nkhi giai th ddn

vi nay

d hinh thanh Vi~n Chie"n lu'<;lC

va Chinh sach Khoa h9C va C6ng ngh~
ngay nay. T6i cling xin bay to long bie"t dn sau sAc Wi cac b:(ln d6ng
nghi~p lam vi~ t:(liVi~n Nghien cuu Phat trin Giao d\lc thuQc BQGiao
d\lc va Dao t:(lO,ndi t6i c6 nhigu nam cQng tac, va tit d6 nay sinh nhigu

tu'dng du'<;lC
ghi l:(litrong cuon sach nay. T6i cling mong muon du'<;lC
bay
to long bie"t dn Wi cac b:(ln d6ng nghi~p d Tru'dng D:(lih9C Bach Khoa Ha
NQi,Tru'dng D~i h9C Mo - Dja chflt Ha NQi, nhung ngu'di dii cung t6i chia
se nhung nam thang chie"n tranh. Cuoi cung t6i muon du'<;lC
bay to long
biet dn chan thanh Wi cac b:(ln d6ng nghi~p d Tru'dng D:(lih9C T6ng h<;lp
Ha NQi tru'dc day va Tru'dng D:(lih9C Quoc gia ngay nay, ndi t6idii tham
gia nghien cuu va giang d:(lytrong nhung nam cuoi ddi hO:(ltdQng khoa
h9Cva giao d\lc.
Tae gia

iO

Chung ta dang song trong rnQtthe gi6i

day bien dQng
Trai dii. sang Mnh. Nlurng dc CI,l Ian kh6ng
lin. Cac Cl,l gqi bqll kc hau len bao: "Cae ngl!O'i
mung Bach khoa To11l1Ihl! Ira xcm co Ih~t nhl! the
khOng?"

Maxim Gorky

"De'n Thliq'ng

de cung

phai clioi"

chic cac b~n dgu rfft nha, d6 la ten cua mi?t bi? phim truygn hinh
dt hffp d~n da chie'u cach day mffy nam. Bi? phim k~ vg mi?t bi? l~c d
CMu Phi s5ng cach ly hoan toan vai the' giai van minh. H<;>
s5ng trong
mi?t bllu khOng khi dum b<;>c,
hoa thu~n vai nhung ph&m v~t hai lU9m
san bit dU9Cttt the' giai tl,i nhien hoang da. Nhung di?t nhien, mi?t ngudi
trong b<;>n
h<;>
nhi;it dU9Ccai vo chai Coca-Cola giua hoang m~c. Cii bi? l~c
xon xao khOng bie't d6 la cai gi. H<;>
khOng donn ra dti9C m0t dtch chfnh
xac d6 la cai gi. Ngay cac lao lang da s5ng glln he't ddi ngudi ciing khong
bie't, va th~m chi chua tUng dU9Cnghe n6i Mn. Nhung cii bi? l~c khiing
dinh dU9Cd6 la mi?t m6n qua rna Thu9ng De' ban ti;ing
Cii bi? l~c sung suong vi m6n qua cua Thu9ng De, nhung h<;>
v~n
khong hi~u dU9CThu9ng De' ban cho h<;>cai m6n qua quy gia ffy la d~
lam gi. Mai ngudi phat hi~n ra mi?t cong d\J.ng, ngudi thi cho d.ng d6 la
cai d~ dl,ing nuac; ngudi thi cho ding d6 1:1 cai d6 M d~p nho ngii c5c;
ngudi thi nghI d.ng d6 la mi?t thU d6 chdi. The'la mai ngudi dgu mu5n c6
m6n qua trong tay d~ thl1 cong d\J.ng theo y nghI cua minh. Mi?t cui?c
tranh gianh na ra. Cil bi? l~c dang s5ng yen an, nay dffu kh&u, xau xe,
dimh li?n vi tranh gianh. Nhung ngudi gia ca trong lang bu6n phign vi
11

mon qua clla Thti<;lngDe. The la h9 quyet dinh tri).l:;timon qua quy gia
cho Thti<;lngDe. H9 biet Thti<;lngDe d tdm trdi cao. H9 quyet dinh nem
tnl cai chai len trdi cao. Nhting Thti<;lngDe hao hi~p vh ban tra l:;timon
qua xu6ng td.n gian cho h9. Cai chai l:;tirdi trd vg dung ndi h9 s6ng. H9
c6 nem cao hdn d tra l:;tiThti<;lngDe. Mon qua v:ln dti<;lcban tra l:;ti vi
trf ban d&u. H9 nem len, Thti<;lngDe nem xu6ng. Cu6i cun,g, Thti<;lngDe
n6i gi~n 10idinh, dii nem tra l:;timon qua quy gia kia VaGtrung d&umi?t
ngtidi trong bi? l:;tc. H9 hiu la Thti<;lngDe dii tritng ph:;tt h9. H9 earn
nh~n dti<;lcsl! bat 11!ctrtioc quyet dinh thieng lieng clla Thti<;lngDe trtioc
s6 ph~n clla h9. Nhting h9 v:ln mu6n ctidng l:;tis6 ph~n rna Thti<;lngDe
dii an bai. H9 mu6n tim l:;ticui?c s6ng yen binh thlla xtia. H9 mu6n tim
g:\ip Thti<;lngDe, tra. l:;ti mon qua cho Thti<;lngDe. Nhting biet du<;lc
Thti<;lngDe d dau rna tim.
Ca bi?l:;tcdau kh6 vi bflt ll!c cho den khi ba cha con mi?tngtidi trong
bi?l:;tctinh nguy~n di t~n cung trdi cu6i Mt, thg tim dtiQcThtiQng De d
tra l:;timon qua quy gia kia, doi 11i1i
cui?c s6ng thanh binh thlla xtia cho
bi? l:;tc.Khong ngd trong cui?ctruy tim tiep sau do, ba cha con con g:\ip
nhigu digu l:;t l:lm hdn nhigu so voi cau chuy~n mon qua quai ac cua
ThuQng De trong the gioi van minh.
The gioi dii va v:ln dang trai qua nhung cui?cbien di?ng qua nhanh
chong va IOn lao. Neu d mi?t goc neo nao do clla the gioi, con ngtidi chi
dn

ngu thiep di trong giay lat, rfi't co th h9 se trd nen ngd ngh~ch

khOng kern gi nhung th6 dan Chau Phi s6ng giua hoang m:;tc.Chi c&n
mi?t khoanh khiic nao do, chung ta khOng kip quan sat nhung bien di?ng
th~n t6c ay, chung ta se hoim toan l:;tclong trong the gioi nay.

Khong gian th\i nam

Do 1a khOng gian xi.be, tieng Anh la cyberspace, la mi?t lo:;tikhOng
gian moi xuat hi~n trong ddi s6ng cua chung ta di lign voi sl! xuat hi~n
m:;tngmay tlnh toan d. u internet. Mi?t s6 b,.m g9i do la khong gian di~n
tii., nhting co Ie g9i Ii\."kh6ng gian di~n tii." thi kh6ng 6n Him, vi Ie Hnh
tit "di~n tii." dii dtiQc sii. d\}ng cho cac thu~t ngu co tiep d&u tit la "e."
trong tieng Anh, vf d\} "e-mail" la hi?p thti di~n tlt, "e-commerce" la

12

thudng mlili di~n tli, r6i "e-government" la chinh phu di~n tli, v.v... Toi
dii co m{>tcu{>ctrao d6i kha cftn th~n voi anh Phan Dinh Di~u va chung
tili tlilm d:jit ten la "kh6ng gian xi-be". Th~t ra thi nghe cling khOng 6n
l:1m, nhung thOi, co Ie danh tlilm chilp nh~n nhu v~y d~ sli d1,1ng,gi6ng
nhu chung ta dii tUng Vi~t hoa nhung thu~t ngu nhu eai "xich", cai
"phanh", cai "lip" tren xe dlilP,tilm "ton", "ti vi", "xa phong", "ca phe" , cai
"thia", cai "tach" va "fm kern" v~y. Tie'p dftu tU "cyber-" co g6c tu
cybernetics, la diElukhi~n h<;>c,
nhung khi khi toi dElnghi dich la "khong
gian diElukhi~n" thi kha nhiElu bliln d6ng nghi~p khong chip nh~n. H<;>
cho ding y nghia cua no khOng hoan toim nhu the'. Co chang g<;>i
la
"khong gian co diElukhi~n" thi sat hdn m{>tchut, nhung nghe ra khong
th~t sl,ithanh m{>tthu~t ngu khoa h<;>c
chut nao.
Tuy g<;>i
la "khong gian", nhung no khong gi6ng nhu kh6ng gian
trong phong cua ta, cung kh6ng nhu khoang kh6ng tren bftu trdi bao la,
hay la khoang kh6ng gian song nuoc menh mong tren bi~n ca. Do la lOlili
khOng gian do con ngudi tlilora g:1n liElnvoi sl,ithie"t l~p mlilnginternet.
B~n lli1ico th~ hoi, vi sao ngudi ta kh6ng g<;>i
ngay cai kh6ng gian
moi nay la kh6ng gian internet rna llili g<,>i
la kh6ng gian xi-be? T6i dii
nghe m{>tsinh vien xii h9i h<,>c
d:jit cau hoi do trong m9t sinh hOliltkhoa
h<,>c
VElchu dE!"Nhung khia Clilnhxii h9i cua internet" t~i Vi~n Xii h9i
h<,>c.Sau khi ngudi thuye"t trinh tra Idi, t6i dii neu vai y kien b6 sung,
d,ng hai khai ni~m nay co sl,iphan bi~t. Internet thuftn tuy chi mang y
nghia la "M{>th~ th6ng g6m cac mlilng may tinh du<;1c
lien ket voi nhau
tren ph~m vi toan the' gioi.." va la "... m{>tphudng philp ghep n6i cac
mlilng may tinh hi~n hanh, phat tri~n m{>teach r9ng riii tftm ho~t d{>ng
cua tung h~ th6ng thanh vim" I Con khong gian xi-be la m{>tkh6ng gian
xii h{>ir{>nglon, trong do di~n ra cac sinh ho<).txii h{>ivoi du sAcmftu. Do
hoan toan la m{>tthe gioi, m{>tthe' gioi kh6ng co thl,ic, rna l<).irit thl,ic.
Thl,ic nhung llilikh6ng phai la m{>tphien ban cua the gioi rna ta dang
s6ng, rna la m{>tthe gioi chua dl,ing nhung quan

PfatTellherger

M xii h{>ihoan toan

B.: Tu ,lien cho nguai Slr dung m"y tlnh. Nxh Giao d\IC, Iiii N6i, I')')),
BAn

dich cUa Bili Xuan Toai (Xuat bitll l,tn thll 5).

13

moi, trong d6 m(lt con ngudi c6 th~ d6ng nhigu vai tro, va la nhung va
tro cling hoan tOlm moi l~ khOng hg tan t~i truoc d6 trong xii h(li hi~r
th1;ic.G<;Ji
d6 la the' gioi ao.
B~n c6 th~ cam nh~n duqc kh6ng gian xi.be khi b:;mVaGm~ng. Kh
d6 b~n se c6 cam giac truoc m~t b~n kh6ng con la cai man hinh nhc>b(
cua may tinh nua, rna b~n dang n6i ke't voi m(lt c(lng dang xii h(li r(ln~
lOn, g<;Jid6 la c(lng dang ao (virtual community), gam nhung con ngudi
nhung nh6m ngudi dang tan t~i trong m(lt the' gioi moi bao la, mii
mung, sau thiim.
NgUdita g<;Jid6 la the' giliao (virtual), g<;Ji
la "ao", vi la n6 kh6ng cc
"th1;ic"theo nghia rna chung ta vin hi~u theo truygn th6ng, nhu chung
ta vin tr6ng tha'y n6 hrmg ngay theo quan ni~m truygn th6ng cua chung
tao B~n co th~ g~p nhigu lo~i ngudi trm m~ng vi ra't nhigu 1:9' do kMc
nhau. Luc nao d6 b~n hay thii m(lt chut. Ne'u trong nha b~n chua n6i
m~ng, thi b~n hay ra ph6, di dau b~n cling co th~ g~p cac quan ca phe
internet. B~n c6 th~ VaGd6, chiing h~n 6 Ha N(li, voi 2.000 . 3.000 dang
b~n c6 th~ duqc lam yi~c voi may tinh trong m(lt gid. B~n lam gi trong
d6 v~y? Ddn gian nha't la b~n c6 th~ chat. Chat tie'ng Anh nghla la tan
g&u. Dung ra, ngudi ta g<;Jila cyberchat, nhung cu g<;Jila chat vin du
hi~u nhau la chat trm m~ng. T~i quan ca pM, ngudi ta dii VaGm~ng
s:5.ncho b~n. Vao cai the' gioi cua chat th~t la hu ao, b~n se c6 cam giac
nhu di VaGm(lt cau l~c b(l, b~n c6 th~ g~p 6 d6 ra't nhigu ngudi b~n kMc
cling dang theo du6i m(lt ml,lc tieu nhu b~n. Cac b~n se lam quen voi
nhau, trao d6i voi nhau nhung gi cac b:;m quan tam, chia se voi nhau
nhung gi cac b~n tam dic, nhung gi thu(lc thi hie'u va s6 thich chung cua
cac b~n. Cac b~n c6 th~ ke't b~n voi nhau tren d6, ho~c se chia tay nhau
ngay sau cu(lc g~p gB du tien vi tha'y giua minh va d6i tac m<;Ji
thu Mu
nh~t the'ch, chiing c6 m6i quan tam nao chung ca. Ne'u tha'y hc;lPnhau,
cac b~n se h~n nhau g~p l~i tren m~ng. Cac b~n cling se g~p nhung
ngudi lam cho b~n nho nhung, kh6ng g~p nhau hing ngay kh6ng chiu
duqc, gi6ng nhu trong the' gioi hi~n th1;icv~y.
Kh6ng chi c6 cha.t, rna con c6 tnioc m:).tb~n ca m(lt the' gioi du siic
mho C6 cac sieu thi ao, b~n c6 thi! vao d6 mua hang; e6 hi~u sach ao,
14

b:;1nco th~ mua sach, tMm chi co ea cac ti~m may ao, b~n co th~ dlia cac
sa do clla b~n vao do, b~n co th~ chQn nhung bi) db rna b~n ling
bl:1n se thanh

nhat,

toan tien qua m~ng th6ng qua mi)t m~ng ngan hang "ao"

.tren totln the gioi, va chu ti~m may "ao" se gi1i qua bliu di~n ve nM cho
b~n bi) db dung nhli b~n da chQn. Nhli v~y, b~n dang sang gilia hai the
gioi, ao va th\ic.
Mi)t m~ng dich Vl,ltoan the' gioi ve du lich, khach s~n, ve may bay
co siin ngay tren ban lam vi~c clla b~n. Toan bi) hanh trinh cua b~n tU
Ha Ni)i di Rio De Janeiro,

Berlin ho~c Paris co _th~ dliQC phl,lc Vl,lqua

chiec may tinh d~t ngay trlioc m~t b~n.

Vua moi day th6i, t6i da th\iC hi~n vi~c mdi hai vi giao sli d B~c Au
den giang bai d trlidng t6i, Trlidng D?i hQc Khoa hQc Xa hi)i va Nhil.n
van thui)c D~i h9C Quac gia Ha Ni)i. Chi trong mlidi lam phut t6i lam
xong m9i c6ng vi~c ciin thiet voi hai vi nay. Mi)t vi la giao sli Charles
Edquist,

giang ve xa hi)i h9C c6ng ngh~, D~i h9C Liktiping (Thuy' Di~n),

mi)t vi la giao sli Jan Annerstedt,

Kinh doanh
Annerstedt

Copenhagen

giang ve chinh sach c6ng, D~i h9C

(Dan M~ch). Ket thuc c{mg vi~c, gi{w sli .Jan

d D~i h9C Kinh doanh Copenhagen

viet cho t6i mi)t buc thli

cam dn. Sau may Idi gian di d~ earn dn, 6ng viet mi)t do~n tai but rat thu
vi. T6i "chep" I~i d~ cac b~n chia se. T6i d~t trong ngo~c kep di)ng tu
"chep", vi th\iC ra khOng phai la chep biing tay theo nghia thOng thlidng,
rna la th\ic hi~n mi)t I~nh chep "copy" d~ lay buc thli ra tU hi)p thli di~n
ti1 trong m~ng, co siin trong may tinh d~t ngay tren ban clla t6i, rbi dich
t~m ra tieng Vi~t nhli sau:

"Th9-t la mQt h~ thong lien l{lc kjt ao ma chung ta sit d(lng ngay nay!
Tit da.u nay den da.u kia cua Treii ddt chi trong gidy leit. Th(tc s(t la mQt
ceii lang toan ca.u ma con cheiu cua chung ta se con may m6.n han nhie'u
so udi nhitng didu ma chung ta dii

co dl1!/c luc

nay ... "

KhOng chi co th~ lien h~ c6ng vi~c va th\iC hi~n cac dich V1,lnhli t6i
vua neu tren day, rna b~n co th~ tham gia cac cui)c hi)i thao, nghe cac
bai giang tren m~ng. Nhieu b~n hQc sinh, sinh vien da phat hi~n ca
nhling nha tai trQ chuyen ca'p h9C b6ng ho~c ca'p tien d~ lam cac d\i an
15

va di d1,tcac hQi thao d mtoc ngoai. Tat ea cac cong vi()c do bl:lnquan M
voi nhung nglidi rna bl:lnchlia bao gid quen biet, th~m chi se khOng bao
gid gi:iPmi:it.
Nhli v~y, tuy noi la ao, nhling rna no t6n t~i rat thl,1c.Mi:icdii. rat
thl,1cnhli v~y, nhling no v~n t6n t~i trong mQt khOng gian huyen ao.
Ngay nay nglidi ta da di xa hon the trong mQt linh vl,1cdli<;lC
gQila hi()n
thl,1Cao (virtual reality), nglidi ta ch\lp cho b~n mQt cai mu dQi dAu, mQt
cach hinh dung thO thi~n, ki~u nhli ta dQi chiec mu bao hi~m xe may,
t~o cho b~n mQt khOng gian ba chieu, b~n dli<;lCselng nhli thl,1ctrong
khOng gian ay, hdn hh

nhung gi bl:lnnhin qua man hinh may tinh. B~n

co dli<;lC
earn giac nhli thl,1cve tat ea nhung gi dang di~n ra trong khOng
gian ao rna nhli th1,tcdo: bl:ln dang trli<;lttuyet tren nui Alpes ben nlioc
Phap, b~n dang tiim minh trong niing 0 bai bi~n Nha Trang, bl:ln dang
di d~o trong nhung canh rung gia CMu Phi, ho~c chim diim trong
nhung dem triing cua thanh phel Saint Peterburg c5 kinh, th~m chi b~n
co th~ om hOn nglidi b~n cua bl:ln... gielng nhtt thl,1ctrong cai hi()n th1,tc

ao do.
Dieu thu vi hdn nua la trong cai khong gian moi nay, cac hOl:ltdQng
xa hQi, chinh tri cung di~n ra nhtt trong ddi thttdng b~n chung kien. B~n
se selng voi mQt xa hQi di~n ttl, trong do co ea mQt chinh phu di()n ttl.
B~n co th~ tim kiem qua m~ng cac lo~i dich V\lMnh chinh cong voi mQt
chinh phil di()n tli. Dieu nay mO ra tri~n vqng giam bOt phien M, quan
lieu, tien Wi dan chil hoa ddi selng xa hQi. Ngay tren dat nttoc ta, nhieu
nganh, nhieu dia phttdng dang danh rat nhieu celgiing d~ lam dieu do.
Di dAu la Thanh pM H6 Chi Minh, r6i Ha NQi.Dttdng nhim tit nay den
khi xay dl,1ngdtt<;lCmQt chinh phil di~n tli Iy tttong con rat nhieu khO
khan. Nhttng do la qua t~ng rna cUQCeach ml:lngcong ngM dang mang
I~i tren Trai dat nay.
Da la mQt xa hQi, thi ben c~nh nhling l<;liich tuy()t vdi rna chung ta
dtt<;lcnh~n qua khOng gian di()n tli. chung ta cung thay xuat hi~n cac
10l:lit() n~n trong do: lua dao, b~o Il,1c,tong tien, m~i dam, trQm ciip, v.v...
hoan toan gielng nhtt mQt xa hQi hi()n th1,tcquanh chung tao Hang lo~t

linh v1,ic nghien cuu moi ra ddi: triet hqc cyberspace. tam Iy hqc
cyberspace, xii h(>ihqc cyberspace, t(>iph~m hqc cyberspace, v.v...
The la m6i con ngudi duqc song trong m(>txii h(>ivua th1,ievua ao.
B~n co th~ tim duqc trong xii h(>iao nhung ni~m an lli Ion lao khi b~n
dang gii-Pnhung di~u cay dl1ng trong xii h(>ith1,ic.B~n co th~ tim duqc
nhung giup da rat th1,ictU trong xii h(>iao. B~n co th~ dong rat nhi~u vai
tro khac nhau giua xii h(>ith1,icva xii h(>iao va ngay ca trong m(>txii h(>i
hoan toan ao. Do la di~u ky I~ trong the gioi dUdng d~i.
KhOng gian xi-be duqc xem la hinh thue khOng gian moi clla nhiin
lo~i sau bon hinh thuc khOng gian v~t chat rna chUng ta 'co th~ "bdi I(>i"
trong do theo nghla den:
Khong gian dat, la lo~i khOng gian dllu tien rna con ngudi dii
chiem linh, la khOng gian trm do n~n kinh te nong nghi~p phat tri~n va
nha nuoc phong kien ra ddi. Khai ni~m "Iiinh dia", "Iiinh chua" xuat hi~n
lien quan den vi~c cat cu, tranh chap, phiin chia quy~n Sdhuu va quy~n
stt d\lng khOng gian dat.
Khong

gian

bi~n, la lo~i khOng gian clla n~n kinh te trqng

thudng, la ba da cho s1,iphat tri~n n~n kinh te trqng thudng va cai noi
cho nha nuoc trqng thudng ra ddi va phat tri~n. Di doi voi vi~c md r(>ng
quy~n dOi voikhOng gian bi~n, khai ni~m "Iiinh hai", r6i den quy~n sd
huu va stt d\lng, khOng gian bi~n ciing di vao cae ph~m tru phap lu~t.
Khong gian b~u trai, la khOng gian ella n~n kinh te cong nghi~p.
N~n cong nghi~p clln bay tren bllu trdi, rut ng~n mqi khoang each dia Iy.
H~ thong lien I~c vo tuyen do each m~ng cong nghi~p mang I~i dii phat
tri~n tren khong gian bllu trdi. Khong gian bllu trdi ciing duqc chia se
bdi cae quae gia cong nghi~p. DUdng nhifm, ciing giong nhu liinh dia va
liinh hai, "Iiinh khOng" ciing trd nen moi quan tam v~ Chllquy~n cua cac
t~p doan va cae quae gia.
Khong gian vii tql, la khong gian eua thdi d~i rna con ngudi di
vao vii tr\l, tham hi~m vii trl,l, khai thac vii tr\l va, m(>ttrong ung d\lng
quan trqng la md ra m(>tcu(>ceach m::tnghoan toan moi vg lien I~c vi~n
thOng voi s1,ixuat hi~n cae v~ tinh vii'in thong trong vii trl~. Toffler gqi do
17

Ia kh6ng gian thu tu

2.

Cac v~ tinh duqc ph6ng vao khOng gian vii tr1,lda

cung dip nhung hinh anh chi tiet ve nhung gi t6n t?i tren Trai Bat clla
chung ta, khOng Io?i tru ea nhung thong tin ve cac can cu quan sl,t. SI,J
chiem llnh khOng gian vii tr1,l da pMn chia the gioi thanh hai nh6m.
nh6m "Cudng quac vii tr1,l"va' nh6m "Cudng quac phi vii tr1,l".Nh6m Cal
"Cudng quac phi vii tr1,l"dang d6ng thanh doi vii tr1,lphai Ia clla tat ca
mQi ngudi. Mqt so' nuoc muan thanh I~p mqt Cd quan vii tr\l clla Lien
hqp quac d~ ki~m soat cac ho?t dqng trong vii tr1,lva pMn chia l:;tiquyen
Iqi. Cuqc ki~m soat khong gian vii tr1,lvi m1,lcdieh dan sl,tdang duqc diiy
m:;tnh d6ng thdi voi vi~c khai thac khOng gian vii tr\l d~ ph1,lcV1,lm1,lc
dich quan sl,t.
Khong gian xi-be, la mqt san phiim d~c bi~t clla chinh con ngudi
trong xa h(>ithOng tin. Dl,ta theo cach tinh clla Tomer, toi nghi chung ta
c6 th~ gQid6 Ia khOng gian thu nam clla con ngudi. N6 xuat hi~n, t6n t:;ti
va mang Mn cho con ngudi nhung Iqi ich, nhung niem vui, earn hung va
nhung phien muqn. KhOng biet se xuat hi~n cai "Ianh ..." gi day. Li~u co
cai "Ianh xi-be" khong? Co Ie la khOng th~. Phai chang nMn lo:;tidang
tien Wi mqt thu khoug gian md tuy~t dai, khOng c6 bien gioi quac gia va
Sdhuu tu nMn?

Tit tin tiflc den tti ttidng chien tranh phi sat thtidng
Tat ca nhung ai lam vi~c b~ng may tinh deu c6 mqt cam giac chung
rat kh6 chiu voi sl,t quay rai clla cac virus. Ch~ng the rna ngudi ta da gQi
tac gill.clla cac chudng trinh ph<1nmem virus la hacker, la mqt thu tin
t~c. Tin t~c c6 th~ pha ho:;ti ph<1nmem clla may tinh, th~m chi co th~
pha ho?i ea ph<1n cung. Vi v~y, tin t~c gay nen long cam phiin chinh
dang clla ngudi sli d1,lngmay tinh. Ngudi ta doi la phai c6lu~t d~ xli bQn
tin t~c, doi phai md ra mqt nganh an ninh moi, gQila an ninh tin hQc,an
ninh cong ngh~ thOng tin, trong dO'co vi~c bao v~ ngudi slt d\lng khoi sl,t
quay rai clla Iii tin t$c.

, Alvin Toffler va Heidi Toffler: Chien tranh va chong chien tranh. Nxb Chinh Iri Quoc gia
va Vien 11l0ng tin Khoa hoc Xii hoi. Hi! Noi, 1995.

Iii

II'.

142.

T6i g~p kM nhiu h?n d~t cau hOi, v~y ml,1cdich clla hQn hacker 1a
gi? T?i sao hl;ln khOng gay slj gi vDi chung, ma chung l?i x6ng VaGmay
tinh cua b?n d~ ma qu~y pM? Phan TMi Trung co bai viet tren baa
Sinh vien ngay 12 thang 9 nam 2002 tra 1di cho bl;ln: Ml,1cdich cua cac
tin t~c 1a hQc hoi d~ tlj khhg dinh ban than.
Ml,1cdich clla slj khl1ng dinh han than nay khOng dung d slj qu~y
pha, ma quan trQng hdn 1a khai tMc nhung du li~u hi m~t nii.m trong
cac may chu tren m?ng, trong do co mqt "mieng m6i" heo bd 1a cac the
tin dl,1ng.BQn hacker con tl;lora nhung h~ thong trinh sat chuyen ngh
kham pM cac hi m~t tu nhan, cac du li~u thuqc cac hi m~t kinh te, bi
m~t c6ng ngh~, bi m~t quan slj, V.V..., va the 1a chung x6ng VaGlInh vlf.c
hOl;ltdqng trinh sat, tham ttl, tinh bao, an ninh clla cac the 1lf.cdOil~p.
Den day, chung da t?O ra mqt tac dqng ngol;lihien het suc 1Qih?i.
T6i xin k~ mqt cau chuy~n ma t6i nghe dUQc.Ra't tiec t6i kh6ng co
diu ki~n tra cuu duqc nguyen han cau chuy~n, nhung tai tin 1a co thl
Vao thdi ky d~u cua nl;ln dich tin t~c, mqt chang sinh vien d mqt nUDCA
tung tin t~c do 1a mqt ngan hang lOn d mqt nUDcB, kham pM dUQcra't
nhiu th6ng tin v cac tai khoan. Chang sinh vien nQ da tim cach
chuy~n duqc mqt khoan tin lOn cua ngan hang VaGtrong Hli khoan cua
minh. Mqt thdi gian sau chang sinh vien hi ngan hang pMt hi~n, va
dudng nhien cuoi cling 1a phai ra h~u toa. Cuqc xtl di~n ra ra't ba't ngd:

NUDC B yeu du nUDcA chuy~n tqi phl;lm nay den nUDcB d~ nUDcB xli.
Sau mqt h6i thao lu~n, nUDCA d6ng y. Khi v den nUDC B, thi nUDcB
.tuyen bo tha h6ng. KhOng nhung the con tuy~n dl,1nganh ta lam nhan
vien tinh bao. Vh chua het, nUDcB con tuyen bohieu khOng chang sinh
vien nQ so tin ma anh chang da an d.p, coi do 1a khoan tin hQc phi
cung ca'p cho anh ta va tin mua anh ta v lam nhan vien. Cling co th~
cac UtCgia sang tac cau chuy~n nay bia ra nhung chi tiet cho them gi?t
gan. Nhung no noi len mqt thlf.Cte, 1a n?n hacker dang md ra mqt nang
It,icmDicua ky thu~t tinh bao.
Trong chuyen ml,1cKhoa hQc va C6ng ngM cua Ban tin cua VASC
Orient ngay 19/8/2002 co diin dai BBC dua ra 1di tuyen bo cua mqt c6ng
ty bao m?t may tinh cua My, dng hQ co th~ tham nMp h~ thong may
19

tinh ella B(>Quoe phong My bat eli hie nao. Cae ehuyen gia ella hang
ForensieTee da sv dj,mg m(>tphftn mm duqe ban dfty tren tht trudng d~
pha va kha nang biio m~t ngheo nan ella cae h~ thong may tinh ella
quan d(>i va ella Chinh phll My. Ong Brett 0' Keefe, ehll tteh Hang
ForensieTee giai thieh r~ng, hang ong thl,1e hi~n Vl,ld(>t nh~p nay d~
giong lim m(>thoi chuang eanh tinh v an ninh m;,tng. Ong noi: "Chung
toi thl,1e sl,1soc va hoang sq khi nh~n thay r~ng minh d(>tnh~p VaGh~
thong m;,tng ella quan d(>iva ehinh phll qua de dang. No eung giong nhu
khi ta di ngang qua Lftu Nam Goe, thay eVa md va khong m(>tai eanh
gae". Ong con tuyen bo, ehuyen vien eua Hang da d(>tnMp truoe he't VaG
h~ thong m?ng eua can eli quan sl,1Fort Hood CITexas. Tit day hq da d(>t
nh~p cae can eli quan sl,1khile va m(>tso h~ thong m?ng eua cae t6 ehlie
dan sl,1. NgUdi philt ngon eua quan d(>i, d?i ta Ted xae nh~n m(>t h~
thong m?ng da bt d(>tnh~p.
Dinh eao ella cae tu tUdng hacker la born virus. Born virus duqe
tung VaGm?ng may tinh eua M thong diu khi~n trong cae trung tam
eong nghi~p, trung tam thudng m;,ti va cae din eli quan sl,1.Born virus
gay nhieu ho$.e phil ho?i toan b(>cd sCidil li~u eua doi thll, gay sai l~eh
cae thOng tin, pM ho?i ho?t d(>ngbinh thlidng ella dOi thll, th~m chi gay
te li~t mqi ho?t d<$ngeua dOi thll. Diu nay se va eung nguy hi~m ne'u
born virus lam te li~t b(>nao diu khi~n can eli quan sl,1ella dOithll, bie'n
toan b(>tim Il,1eVii khi hung Mu thanh m(>t dOng slit vl,!n. Ngudi ta
cung gqi do la chie'n tranh thOng tin, m(>thinh anh ella chie'n tranh phi
sat thudng.
Khi ban v vai tro cua ehie'n tranh thong tin, ong Neil Munro, thu
ky bien t~p cua td Tin We Quoe phong, m(>ttuftn bao co uy tin eua B(>
Quoc phOng My, noi:

"Truoc kia, ne'u anh co 5.000 xe tang rna dOi

phudng ella anh chi co 1.000 xe thi anh da co uu the' 5/1. Trong ehie'n
tranh thong tin du anh co uu the 100/1, thi tat ca vi\.n phI,! thu(>e VaG
m(>tngoi n6." Ne'u khong co m(>tkha nang phOng v~ truoc nhung nguy cd
bt tan eong bdi chien tranh thong tin, hoan toan co th~ lam VaGm(>ttinh
the rat mong n' anh. Toffler eho r~ng: "Nguyen nhan chinh cua sl,1mong
manh nay Lt
20

Lh6, thong tin, voi tu each la m(>tnguon Il,1e,no khae bi~t

voi Hit ca cac ngu&n h,tckhac. No khong bao gid can kii,\t. No co th~ d&ng
thdi dUQcsl1 dVng bdi ca hai phia. No khong co ranh gidi. Chi mi?t m~u
tin tuc nh6 nhung chinh xac ciing co th~ dua l~i ca mot IQithe' chie'n
thu~t, chie'n IUQcvo cung to IOn.Va sJ;!ngan chii-n mi?t m~u tin cung co
th~ gay tham ho~ to IOn."
Di?t nhim toi nay ra mi?t Y nghi hdi ngi? nghinh: Khi may tinh dUQc
noi ke't trong m~ng diElukhi~n, trd thanh doi thll sat thudng clla cac ben
thu dich, thi co khi con ngudi l:;tiphai trd VElvdi cac phudng tii,\nlien lac
thdi c6 xua. Luc f1ykhOng chung chung ta l~i phiii dung chim b&cau dua
thu, l~i phai phi ngJ;!a trong trudng hQp din dua nhung thong tin cf1p
Mo. De'n thdi d~i f1y,vii,\cdao hao dJ;!ngluy, dlip thanh C6 Loa va xay
V~n ly trudng thanh chua bie't chung l~i trd nen din thie't (?!). Hoii-c chi
it, tu tudng chie'n tranh du kich ke't hQp sieu hii,\n d~i vdi sieu tho sd co
khi v&n con ly do t&n t~i.

Tri thue trd thanh hfe hi<;lngsan xuat tn.ie tie'p

Toi nhd d dau do, co nha khoa h<;>c
dii noi mi?t Y rf1t hay, ring, con
ngudi, toan bi? cd sd v~t chf1t nuoi song va mang l:;tih:;tnh phuc cho con
ngudi dii dUQcslip dii-tsiin tu trong tJ;!nhien voi hdn mi?t tram nguyen to
hoa h<;>c
vo trigiac va ba dieu kii,\n tiElmtang dUQcDng Trdi bie'u khong
mi?t cach hao hii,\p,la anh sang, khong khi va nuoc ('). Ly do clla nhung
bie'n d6i ky dii,\u f1yco th~ rf1t ddn gian: Biing tri thuc chua dl,ing tiem
tang trong ban than ctii con ngl1di sinh hr;Jcclla minh, can ngudi da khai
thac va che' bie'n cac ye'u t6 W nhien f1y,t~o ra nhung cua cai, v~t dVng
rna minh mong muon, mang l:;tisJ;!t6n t~i sinh h<;>c
va h:;tnh phuc muon
m<\itclla minh.
Tuy nhien, tri thuc tU diu rna ra? Biing con dUdng nao tri thuc
xuf1t hii,\n va phiit tri~n? Biing cach nao tri thuc co dUQcsuc m:;tnh ky
dii,\ubie'n nhung nguyen to vo tri va cac diElukii,\nbie'u khong bern tang
kia thanh cui?c song v~t chf1t va tinh thAn phong phu? Hdn nua, thiet
che' xa hi?i nao dii thuc dtly hoii-ckim hiim sl,i vi).n di?ng tU tri thuc Mn
clla cai vi).t chf1t, thi Mn nay vin la mi?t de tai CO suc thu hut nhieu b9
mon khoa hQc,trong do co rn9t nnh vJ;!cnghim cuu dang con rat rnoi me,

21

d~y suc ha'p d~n, 1a xu h{ji hflC lri Ihuc. Day Ia mQt lInh v\1cnghien cuu da
va dang danh m5i quan tam vao v~t mang xii h(}i eua tri thue; vao ngu8n
g6c va

cd

effu xii h(}i eUa tri thue; vao nhitng thie't ehe' xii h(}i, theo do, xii

h(}i dong vai tra eUa mt;t khung ella md toang eho tri thuc bitng nd va
ph6.t huy tac d',mg trong ddi song, cho slj ph6.t trie'n xii h(}i; hoi;ic chinh
xii h(}i 19,itrd thanh buc tztiJng ngh~t ngii, ngan chg,n slj ph6.t trie'n eUa
tri thuc, quay trd 19,idong vai tra m(}t nghfch

ly can

trd slj ph at trie'n cua

chinh xii h(}i.

Co mQt bQ mon khoa hQc kha non tre ban v~ nhilng khia c~nh xa
hQiclla tri thac. Do la xa hQi hQctri thac. BQmon khoa hQcnay g~n li~n
voi ten tu6i clla nhilng nha xa hQi hQc dudng d~i, nhu Stark (1958) 3,
Kuhn (1962) ., Popper (1963)

6,

Mulkay (1979), Sheler (1980)

v.v.. Tuy nhien, cac nha xa hQi hQc v~n

7,

Ravetz (1973)

6,

Mendelson (1977),

cho r~ng, n~n tang clla xa hQi hQc tri thuc da duqc hinh thanh tu ra't
som bdi nhilng ngudi th\1C s\1 la "cha de" clla xa hQi hQCtri thuc nhu
Marx, Weber, Durkheim, va mUQnhdn co Cooleyva Mead (Kearl,1999)

8.

Qua th\1C,cau noi n6i tie'ng sau day clla Marx, con luu trong trong Di
cao 1857-1858, da dJt Marx vao vi tri ngudi di tien phong trong lInh V\1c
xii hQi hQc tri thuc: "S\1 pMt tri~n clla tu ban ba't bie'n la chi tieu cho
tha'y tri thac xa hOi chung nha't (Marx chl1 ra them tie'ng Duc va tie'ng
Anh: Wissen, Knowledge) da trd thanh l\1Cluqng san xua't trl,tc tie'p de'n
muc dQ nao, va tU do, la chi tieu cho tha'y cac di~u ki~n cua ban than
qua trinh sinh ho~t clla xa hQi dii ph\].thuQc de'n chUng m\1cnilO vao s\1
ki~m soat clla tri tu~ noi chung va trd nen phu hqp voi tri tu~ do". Cau
noi nClltie'ng nay clla Marx sau
3

bi nhi~u nha nghien cuu trich d~n sai

Slark, W (1958). The Sociology of Knowledge, London.

Kuhn, T. Te Structure of Scientific Revolutions. Chicago.

S

Popper, K. (1963). Conjecture and Refutations. The Growth of Scientific Knowledge.

London.
ORavetz, J (1963). Scientific Knowledge and its Social Problems. Harmondsworth.
7

SI1eler, M. (1980). Problems of Sociology of Knowledge. London.

Kearl (1999). Sociology of Knowledge. Xem

http/lwww.trinity .edu/umkearl/knowledg .html

22

l~ch, thea m(!t y khac rna Marx chua tUng baa gid noi: "khoa hQc lil luc
luqng san xua't trJ;ictiep" ".
vg sau nay, nhigu nha nghien cuu khac cling dii co cong phat triE'!n
nhung y tUdng cua xii h(!i hQc tri thuc rna Marx dii khdi xuong, ch~ng
h~n, Karl Kautsky, ngudi thu kY than c~n clla Engels trong Quoc te II,
dii chung minh "nguyen nhan quyet dinh clla sJ;iphat tri&n IJ;ich1qng
san xua't lil d sJ;itang trudng tri thuc, d trong sJ;iphat triE'!nkhoa hQc."
Lu~n diE'!mnay cua ong co m(!t thdi bi phe phan la m(!t khuynh hUdng
clla Chll nghia duy tam

10.

No cling phu hqp vdi lu~n di&m"tri thuc xii h(!i

chung nha't trd thanh IJ;icluqng san xua't trJ;ictiep" clla Marx rna chung
toi vua trich dan d tren.
Cac nha xii Mi hQc tri thuc phan chia tri thuc thanh nhi~u'lo~i: tri
thuc dan gian (folk knowledge), tri thuc khoa hQc(scientific knowledge),
tri thuc tUdng minh (explicit knowledge.

la nhung tri thuc co thE'!di~n

d~t va mo ta b~ng ngon ngu hoii-cchu viet, ngudi ta gQila "rna hoa") va
tri thuc in tang (implicit knowledge - la nhung tri thuc in gia'u tigm
tang trong tri tu~ cua can ngudi, la nhung bi quyet co suc tac d(!ng ra't
m~nh me trong san xua't va ddi song, nhung khong thE'!"rna hoa" thanh
Idi noi hoii-cchu viet). Tuy nhien,du

la tri thuc nao, thi tri thuc cling lil

vo hinh. Chung ta chi co th& tiep xuc vdi tri thuc thong qua nhung v~t
mang tri thuc: sach, baa, bang am, bang hinh. ThJ;icra, noi cho cung, xa
Mi h9c tri thuc l~i chi ra r~ng, do cling khong phiii la v~t chua dJ;ing
chinh tri thuc, rna la chua dJ;ingtri thuc da duqc rna haa duoi d~ng chu
viet, hinh anh hoii-cam thanh.
Chinh digu nay dan den nhung thiet che phuc t~p trong quan ly,
trong chinh sach, trong san xua't va kinh doanh: tri thuc duqc chuy&n
tai thong qua cac v~t mang; ngudi ta san xua't tri thuc, slt dVng tri thuc,
nhung chi co thE'!gianh quygn sd huu d6i vdi m(!t so rat h~n h~p cac v~t
mang tri thuc.

'I\larx-Engds
III

Toilllt\IP, Tap 46, v ll.

II'.

215: t)oan nhan lllanh lit cua chung toi.

Ngnycn Iy triel hoc l"'larxit (llJ59). Vicn Triel hoc. Vicn Him I,tlll Khoa hoc Lien Xl).

l\loskva.

II'.

402 (Nguyen han lieng Nga)

23

M:]icdli v~Y. day v~n chtia phai diEludic r6i nha't trong m6i quan h~
giua con ngtidi voi tri thu:c voi tti cach la m(>t"v~t s6 huu" clla chinh con
ngtidi; voi tti cach la "h;tcltic;Jngsan xuilt tn;tc tie'p", hdn nua, voi tti cach
vua la "nguyen li~u", ll;\ivua la "san phllm" clla nElnkinh te'tri thu:c rna
chung ta dang thUo lu~n tren cac di;ndan. Mu6n hi~u he't tinh phu:c tl;\P
clla m6i quan h~ nay, c6 Ie din tie'p tl,lc bim xa hdn VElnhung v~t mang
tri thu:c.
Th1;1cv~y, v~t mang tri thu:c khOng chi la nhung v~t mang vua li~t
ke d tren nhti sach bilo, bang am, bang hinh, rna phu:c tl;\Phdn nhiElu.
C6 th~ tl;\m phan chia cac v~t mang nhti sau:
Trtioc he't, va dtic;Jcchung ta quen bie't nha't, d6 la vt;it mang vt;it if,
nhti sach bilo, bang am, bang hinh, rna tu, rna quang. Nhung d6i ttic;Jng
nay, tuy dang g~p ra't nhiElu kh6 khan trong vi~c diEluchinh phap ly cac
quan h~ dan s1;1,nhting n6i chung, h~ th6ng phap lu~t clla the' gioi cling
dii lam ra dtic;Jcm{lt sO'nhung cai gi d6, thOng qua cac dIng tioc, diElutilk,
cac dl;\olu~t c\J.th~ clla cac qu6c gia va giua cac qu6c gia.
LOl;\iv~t mang thu hai, d6 la vt;it mang cong ngh~, th~ hi~n d cac
phtidng ti~n ky thu~t, cac cong thu:c, cae quy trinh, cac may m6c, thie't
bi, v~t li~u, trong d6, cac tri thuc khoa hc:>cdtic;Jcbie'n thanh nhung
nguyen ly, nhung thao tac, tac d(>nglen d6i ttic;Jnglao d(>ngv~t cha't ho~c
thong tin. Marx dii c6 m(>tphan tieh ra't ly thu trong m(>tchtidng clla b(>
Tti ban. Marx n6i VElmay ba khau: khiiu phat d(>ng,khau truYElnd(>ng
va khau tae d(>ng. M6i khiiu dElula m(>tsan phftm clla s1;1ap d\J.ng tri
thuc vao phtidng ti~n ky thu~t. Nhting Marx cho rfmg, con ngtidi, dli dii.
dUQcgiai ph6ng khoi s1;1b6c I(>tclla con ngudi, thi con ngudi v~n chua
th~ dtiQcgiai ph6ng voi tilt ca cac y nghla tri~t

M nhilt clla n6, ne'u con

ngtidi v~n bi tr6i ch~t vao day chuYElnsan xua't bdi khiiu cu6i cling: khiiu
diElukhi~n. Theo Marx, khi chuy~n n6t duc;Jcnhung tri thu:c diElukhi~n
vao cho may th1;1chi~n, va con ngtidi chi can d6ng vai tra ngudi ki~m
soat toan b(>qua trinh san xua't, thi con ngudi moi th1;1cs1;1dUQchoan
toan giai ph6ng. Day la m(>tlu~n di~m c1;1ckY hay ella Marx, rna chung
ta it dtic;Jcnghe noi den.
24

Tuy nhien, con nguiTi vftn dong vai tro ngudi slImxua't va mi'}t Vl.it
mang quan tr9ng nhtlt d6i voi cac san.phAm tri thuc, khOng co may mac
nao thay the'dU<;lc.Ne'u nhu chung ta dii phan nan qua nhi~u v~ nhung
kho khan trong vi~c di~u chinh v~ mij.tpMp Iy Mi voi cai "v~t mang v~t
Iy" Ia cac xuift ban pha:m, la cac Mi tU<;lngSd huu tri tu~, thi vi~c xii sl,t
voi cai v~t mang la chinh "con ngudi" nay I~i cang co nhi~u kho khan
dang phan nan hdn. Con ngudi d day vila la cai "con ngl1di sinh hQc",
nhung quan trQng hdn, Ia cai "con ngudi xii hQi",Ia mQt Io~i v~ mang xd
htJi clla tri thuc: No co th~ xa than cho sl,tsan xuift tri thuc; no cling co

th~ "cam die'c" trong mQi ho~t dQng khoa hQc; song nguy hi~m hdn, co
th~ trd thanh ke pM ho~i khoa hQc;.h~ij.ct~ h~i hdn nua, la slt d\lng
khoa hQcvao nhung m\lc dic;hphi nhan tinh.
Con nua: ne'u nhu Io~i v~t mang xii hQila ca nhan con ngudi dii Ia
mQt Mi tu<;lngdii qua phuc tl:lP trong xii sl,t,thi con tan t~i mQt lo~i v~t
mang xii.hQi khac, con phuc t~p hdn, rQng Ion hdn. Do Ia ct)ng d6ng khoa
hlJc, mQt Io~i nhom xii.hQi dij.cbi~t, gam cac nha tri thuc khoa hQc noi

chung, va C\l th~ hdn 13. cac trudng phai khoa hQc, cac nganh khoa hQc,
hoij.chl;!phdn, Ia cac ta chuc khoa hQc. V~t mang na)' co mQt ti~m nang
tri thuc clla toan ci)ng dang, voi mQt suc m~nh cQngdang. No co th~ pMt
huy cao dQsuc m~nh nay, co th~ trd thanh trung tam t~p h<;lptri tu~ clla
cQng dang; cling co th~ trd thanh v~t can cua xii. hQi; cling co th~ trd
thanh rni)t banh xe thu nam trong c6 xe tri tr~ clla xii.hQi;va cling co th~
trd thanh ti~m nang pM ho~i hoij.cch6ng I~i sl,ttie'n bQclla xii.hQi.
Cu6i cling, phai k~ de'n y tUdng tuy~t vdi cua Vernadskij V.U va
Alvin Toffler, Ia nhung nglidi dii.co dong gop dQcdao vao sl,tphat tri~n
kho tang tri thuc clla xii.hi)i hQctri thuc dudng dl:li.

11

Vladimir Ivannovich Vernadskij (1863-1945), vi~n sy Vi~n Han lAm Khoa hQCSaint

Peterburg tll 1912, Chu tjch dAu tien eua Vi~n Han lfun Khoa hQCUkrain (1919), nguOi d~.t
n~n m6ng eho truang phai Nga va tNang phai x6-vict ve dja hoa hQC,dja hoa sinh hQCva
dja chat v6 tuyen. Gng ciing la tac gill cua hang lo~t c6ng trinh nghien

CUll

nhung van M

trict hQCcua khoa hQCva khoa hQClu~n ([heory of Science), nguOi d~t n~n m6ng eho cac
hQCthuyel v~ sinh qllyln va lri qllyln.

25

Thu: nhflt Ia khai ni~m Tri quyin (Knowsphere, cling vie't Ia

Noosphere) cua Vernadskij; Ong Ia ngl1dico nhung dong gop IOnvao sl,i
pha.t tri~n nhung cd sd Iy thuye't clla sinh quye'n, va hdn the' nua, trong
mQt hQi thao quo'c te' nam 1924, ong chinh Ia ngl1di d~ xuflt y tl1dng
khOng chi ban v~ con ngl1di voi y nghia la mQt yu to' cflu thanh sinh
quy~n, rna con voi y nghia Ia mQt sinh v~t co tl1 duy, Ia mQt ye'u to' cflu
thanh mQt thu: quy~n gi do co ham chua yu to' tri thu:c. Phat tri~n y
tl1dng nay, hai nha khoa hgc

tl,i

nhien thl,ic nghi~m ngl1di Phap Ia

Bergson va Le Roy dii d~ nghi ggi tr~ng thai moi nay clla sinh quy~n Ia
tri quy~n. Sau nay, nha trie't hgc ngl1diPhap Ia P. Teilhard de Chardin
dii co cong dl1a khai ni~m nay vao nhung nghien cU:utrit hgc va rflt
nhanh chOng khai ni~m nay dii khAng dinh ch6 dung trong cac nghien
cuu trit hgc va xa hQihgc12
Thu: hai Ia khai ni~m Kj quyin (Technosphere) va Tin quyln
(Infosphere) cua Alvin Toffler. Qua mo ta clla Toffler, chung ta hoan
toan co th~ hi~u do Ia lo~i v~t mang xa hQitheo nghia khai quat nhflt, d
do d~t dn mQt m~t hAng tri thuc xac dinh trong rnQth~u khong khi xa
hQiClJ.th~. No dong vai tro quyt dinh Wi n~n tang tri thu:c cho sl,i phat
tri~n xii hQi. V~t rnang nay dl1<;1C
hinh dung nhl1 nhung khOng gian rna
chUng ta tUng quen hit, nhl1 khi quy~n, thuy quy~n, sinh quy~n, v.v..
Theo Kearl, cac nha xa hQi hgc tri thuc dl1dng d~i dang quan tam
t~p trung vao hang Io~t nQi dung v~ cac thie't ch xa hQi cua qua trinh
san xuflt tri thu:c, nhl1 rna hoa tri thuc, chuy~n tai tri thu:c, giai rna tri
thuc, tich Iuy tri thuc, khai thac tri thu:c va cuo'i cung, quan trgng hdn
he-t Ia vi~

xii Iy cac tri thUc d~ phlJ.cvlJ.q~a trinh ra quyt dinh . dn

Il1<;1t
rninh cling Ia rnQtqua trinh san xuflt tri thu:c.
Vfln d~ nua clla xii hQi hgc tri thuc Ia nhung khuon rnh
(paradigm) cua cac qua trinh neu tren. Trong qua trinh hinh thanh cac
khuon mh nay, td' chu:c xii hQi dong vai tro Ia cac tac nhan t~o dang
(shape) cho ca nQi dung va cflu truc cua tri thuc; Vai tro clla cac di~u

12

Moiscev N. N., Chi! nghIa Xii ht>iva Tin h9C, Vi~n Khoa h9C Tinh toan va Di~u khi6n -

Vi~n Th6ng tin Khoa h9C Xii Mi. H3.Nt>i, 1989.

26

np I. tr. 45.

ki~n chinh tr!, van hoa, xii h(>ikhac nhau trong vi~c tl,lOra m6i day lien
h~ giua can ngudi vdi tri thu:c clla chinh h~ va clla c(>ngd6ng, trong d6,
xii h(>ih~c tri thu:c quan tam tdi nhung nguyen nhan nao dii thuc dfly xii.
h<)itrd nen tam la chiin (shield) giua can ngu2li va tri thu:c.
Trang nhung nii.m gan day nhat, tren cac di~n dan nghien cU:uva
th8.o lu*n xii h(>i h~c tri thu:c xuat hi~n khai ni~m quan ly tri thlic
(Management of Knowledge), hdn nua, xii h<)ih~c tri thlic hudng m6i
quan tam clla minh vao m(>t10l,liv*t mang mdi: internet, khong gian xi.
be. Du2lng nhu day la 10l,liv*t mang xii h(>imang dang clap mdi clla tri
thu:c, la m<)t d:flctning clla nen kinh te'tri thlic va clla xii h(>ithong tin.

Phai chang thong tin quy hdn ca qu~mg, quy hdn ca dat (11)
M<)tngay giap te't nam 2001, toi ng6i d Phong Giao d\J.c,Dao tl,lova
Thong tin t1.1li~u thu(>c C\J.cMoi tr1.12lng,anh tnidng phong nay chi cho
toi xem bai vie't clla m<)tvi thli tr1.1dngtrong m<)tso' baa xuan. Bai vie't
thi rat dai, nh1.1ngtoi chi nhd cai dOl,lnanh chi: "Trang nen kinh te' tri
thlic, thong tin quy hdn ca qu:flng,quy hdn ca da't". D~c xong toi cli ngay
ra vi st! so sanh ky ll,lnh1.1v*y? Toi ngay ra vi or\g v6n la m<)tnha v*t
ly... ho:flccung gan na na nh1.1v*y. Thai thi cli g~i ong la nha v*t ly. N6i
the' nghia la ong ra't hi~u "thli nguyen" nghla la gi. The' rna ong ll,liso
sanh hai dl,li lu<,lngkhong cung thu: nguyen. N6i "thli nguyen" thi kh6
hi~u, nhung n6i the' nay thi chiic d~ hi~u: Toi chua nghe ai so sanh "M(>t
can thit quy hdn chin gi2ld6ng h6". N6i thea nghe v*t ly clla tac gia bai
baa, "M(>tcan thit" va "Chin gi2ld6ng h6" III hai dl,lil1.1<,lng
khong cung
thli nguyen. Toi chiic ng1.12li
nong dan clla chung ta ching baa gi2l so
s{mh nh1.1the'.
Toi xin ghi ll,lisau day vai dieu nghe du"<,lc
tU ba can nong dan. Ba
can n6i: Cai th2li chua c6 phan hoa h~c, nang sua't cay tr6ng nit thap,
khi c6 phan hoa h~c, nang sua't cay tr6ng cao hdn hin. Ng1.1Cii
nong dan
baa, nh1.1the' la phan hoa h~c nang cao gia tr! clla Mt. T6i khong thi'y ai
noi la phan hoa h~c quy hdn Mt.
Tudng tt! nhu: vf).y,may anh th<,lrEmcho m<)tham luqng nhat dinh
cacbon vao sAt thi se luy~n du<,lcslit thauh thep, la thli h<,lpkim co tinh

-,

')~

nang va dIng d\mg hoan toan khac rna slit nguyen ch~t khOng th~ nao co
dUQc.The' rna kh6ng co anh thQ ren nao noi ding cacbon quy hdn slit.
T6i cling con dUQcnghe cac vi chi huy quan s\1 k~ chuy~n VElngh~
thu~t tung th6ng tin gia d~ danh llilChuang ke dich trong chie'n tranh.
Ne'u lam to't c6ng vi~c do, nglidi ta co th~ gianh dUQcchie'n thling b~t ngd
tren chie'n trudng rna kh6ng phai hy sinh hang tram, hang ngan binh S1.
V~y rna chung ta cling kh6ng nghe nha chi huy quan s1,tnao noi ding
nhung thOng tin gia kia la quy hdn binh S1.
Trong tac phAm Chuy~n giao QUYElnl\1C (power Shift) 13, Alvin
Toffler di:it ra mQt vAn dElr~t mlilnh dliln, phai chang la the' giai dang co
s1,tchuy~n giao qUYElnl\1c tU qUYElnl\1Ctai chfnh sang qUYElnl\1CthOng
tin, nhung 6ng cling khOng danh mQt dong nao cua cuO'n sach d~ noi
rAng thOng tin quy hdn tai nguyen khoang san va d~t dai.
V~y chung ta co th~ noi gi VElthOng tin thay cho s\1hi~u M.mr~t tai
hlilirAng th6ng tin quy hdn cac tai nguyen khoang san va d~t dai?
Truoc he't chlic chAn rAng, thOng tin ngay cang co vai tro c\1c kY
quan tr<;mgtrong vi~ nang cao gia tri cua cac san phdm va dich V\!.
Ham lUQngthOng tin trong cac san phAm va dich V\!ngay cang chie'm vi
trf ap dao ph lin gia tri c~u thanh bdi cac ye'u to' v~t ch~t.
Thu hai, chUng t6i th~y dn

phai noi rAng, qUYElnl\1c thOng tin

trong xii hQi dudng dlili mai chfnh la v~n dElQang ban. Toan bQ ly lu~n
kinh te' hgc chfnh tri c5 di~n, du thuQc trudng phai nao, marxist hoi:ic
khOng marxist, cling chi ban de'n mO'iquan h~ giua qUYElnl\1Cchfnh tri
vai cac hinh thuc sd huu kinh te', trong do di:icbi~t la sd huu tu li~u san
xu~t va sd huu tai chfnh, hinh nhu chua co dau ban VElmO'iquan h~ giua
qUYElnl\1c chfnh tri voi sd huu thOng tin. Co Ie Thang trlim QUYElnl\1C
cua Toffler la mQt thit nghi~m dh tien ban VElchti dElnay.
T6i nghi rAng, co Ie 6ng dii co ly, k~ tit khi hai nha toan hgc Claude
Shannon va Warren Weaver dua ra mQt Idi phan quye't VElthOng tin:

13

Ban tie'ng Vi?t dich L1I"Thang trful Quy~n L'!c", Nxb ThOng lin

h<>i,Thanh uy H6 Chi Minh, 1991 (f~p I), 1992 (f~p II).

28

iy lu~n, Ban Khoa hQCXii

"Thong tin khOng phai 130cha"t, cung chAng phai 130tnidng. ThOng tin 130
thOng tin".

Kinh te"tri thuc va Xii hc?ithong tin

"Kinh t~ tri thuc" 130m(>tkhai ni~m moi xua"t hi~n, nhl1ng dii nh~n
dl1<;lc
ra"t nhi~u sl! phan ung thu~n l<;li,va nhanh chong dl1<;lc
quan tam
trong gioi nghien cuu Iy lu~n kinh t~. Di cung voi khai ni~m kinh t~ tri
thuc, m(>t khai ni~m khac cung dii xua"t hi~n v~ m*t h<;>cthu~t, do 130
"Kinh te' h<;>c
tri thuc" va "Xii h(>ih<;>c
tri thuc". Roan toan dung luc v~ sl!
ra ddi clla cac khai ni~m nay. N6 c6 Ie 130m(>tta"t y~u khach quan di kern
voi mQt hinh thai xii hQi moi: Xii hQi thong tin.
Khai ni~m "Kinh te'tri thuc" dl1<;lC
phat tri~n ban dftu ttl khai ni~m
"Kinh te' h~u cong nghi~p" clla Toffler trong cu6n D<;ltsong thu ba
(1980); Niim 1982, trong cu6n D~i xu the', Naishbitt dl1a ra khai ni~m
"Kinh te'thOng tin"; Nam 1990, trong mQt nghien cuu clla Lien hi~p
qu6c, khai ni~m "Kinh te'tri thuc" dl1<;lC
slt d\mg. Nam 1996, T6 chuc h<;lp
tac kinh te' clla Lien hi~p qu6c sau do Tuftn bao Thl1dng nghi~p clla My,
s6ra ngay 30/6/1996 dii dl1a ra dinh nghia, kinh tt{ tri thuc 13.m(>tnen
kinh t~ dl!a tren tri thuc, ti~ng Anh 130Knowledge based Economy.
Thang 2/1997, Tang th6ng Clinton dii slt d\mg kMi ni~m N~n kinh te'tri
thuc trong m(>tbai n6i clla minh. Tie'p d6, trong t~p Bao cao Phat tri~n
The' gioi (World Development Report) xua"t ban nam 1998, Ngan hang
the' gioi cung chfnh thuc slt d\mg khai ni~m "Kinh te'tri thuc cho phat
tri~n (Knowledge Economy for Development).
Trong cu6n "Kinh t~ tri thuc", Ngo Quy Tungl4 dinh nghia: "Nen
kinh te' tri thuc la n~n kinh te', trong do, nhan to' quan tr<;>ngnha"t 130sl!
sd hUll, ph an ph6i cae ngu6n trf Il!e va sl! sang t~o, phan ph6i va slt
d1,1ngtri thuc trong nhung nganh san xua"t co ham 1l1<;lng
eong ngh~

14

Ng6 Quy TUng: Kinh t tri thuc. Ric Kinh Khoa hoc Ky thuAt XU<ltban Xii. Ric Kinh. 1998.

29

cao"15.Con nha lanh dliJ.oTrung Quoc Di).ngTi~u Binh thi da chi ra, thdi
dliJ.ikinh te' tri thuc la "Mqt thdi dliJ.ikinh te' trong do cong ngh~ la IlJc
luqng san xua"t thu nhilt".
Tri thuc d day hiElutheo nghia rqng, la cac hiElubie't VEldu cac linh
vlJc, nhu kinh te', cong nghi~p, khoa h<;>c,
cong ngh~, van hoa, xii hqi, cac
thong tin, cac du li~u. Dudng nhien, san xua"t v~t cha"t thi cAn co dh vao
vi1.tcha"t, nhung dAu vao v~t cha"t ngay cang giam thi~u, dAu vao tri tu~
ngay cang gia tang. Chung ta dang chung kie'n mqt slJ dich chuy~n
nhung ngu6n gia trj gia tang chu ye'u tU xii ly trlJc tie'p v~t chilt dn lam
chu cai phi v~t chilt, de"nxii ly thong tin. NElnkinh te' toan cAu hoa ngay
nay va trong suot tMp nien dllu the' kY 21 se la nElnkinh te'tri thuc voi
vai tro chu dliJ.ocua thong tin va tri tu~.
Nhu vi1.y,4ch sii loai ngudi dii qua ba giai dOliJ.n
phat tri~n kinh te":
Kinh te' suc ng\tdi Gao dqng chan tay)
Kinh te"tai nguyen, va
Kinh te' tri thUc.
Khai ni~m kinh te" tri thuc ngay sau khi xua"t hi~n dii duqc nhi~u
gioi quan tam nghien cuu, vi no pM hqp voi nhung di).cdiElmkinh te"cua
xii hqi dUdng dliJ.i.
N~n kinh te'tri thuc co ma"ydi).cdi~m sau:
ThOng tin, mqt tu li~u san xuilt vo hinh chie"muu the'.
Tri thuc hoa cac quye't djnh trong m<;>i
hOliJ.tdQng xii hqi.
Lao dQng sang tliJ.o1a linh h6n cua san xua"t.
Toan ch hoa va "ao hoa" thj trudng .
Phat tri~n b~n vung, bao v~ moi trudng .
Quan ni~m v~ ngudi lao dQng, v~ t8 chuc lao dqng va v~ t8 chuc
xii hQi co nhi~u thay d8i can ban.
Sau day la mQt vai net

15

C\l

thElhoa mQt so di).cdiElm.

Ml)t s6 tai w;u ticng Vi~t dich nguyen van mi)t each may m6c c\lm til:Han- Vi/;t la "khoa

hqc kythu~t". Dich nhuv~y kMng dung. C\lm til:"khoa h<?Cky thu~t" dug<:ngum TtungQu6c
dich sang ticng Anh 111"Technology". Nhu v~y. sang ticng Vi~t phili hi6u 111"COng ngh/;".

30

Cai d:flcsAc Clla ngn kinh te'tri thttc la ne'u nhli vo'n lie'ng, da't dai,
nguyen li~u, lao d<}ngla nhung nguan l\1Cc6 h~n thi tri thuc vg ban chll't
la khong bao gid c~n ki~t, hdn nua tri thuc sau khi dli<;lC
sli dt.mg con t~o
ra them nhung tri thuc mdi. Gia tri th~t clla nhung hang cang nghi~p
ldn 13. nhung y tlidng, nhung thong tin dli<;lctich luy trong diiu 6c clla
nglidi quan ly va elm b<}thua hanh, ho:flctich luy trong cac ngan hang
du li~u, cac bing sang che' nhigu hdn la d nhung day chuygn may m6c va
cd sd v~t chll't - kYthu~t khiic clla cac xi nghi~p.
Cac ly thuye't kinh te' c6 di~n phan bi~t ba khu vljc: nang nghi~p;
cong nghi~p va dich VI,I.Da so' lao d<}ngtrlidC kia gAn vdi san xull't nong
nghi~p trong xii h<}inang nghi~p, V(!sau chuy~n phiin ldn sang san xull't
cong nghi~p trong xii h<}icong nghi~p. Tu giua nhung nam 1960 Mn
nay, vi~c lam trong cong nghi~p giam bdt va vi~c lam trong dich VI,Itang
nhanh.
Ne'u di sau phan tich m<}tsan ph:lm nong nghi~p ho:flccong nghi~p,
thi phftn thuftn tuy nang nghi~p, hoKtccang nghi~p ngay cang giam,
phftn dich VI,Ingay cang tang, bao gam nghim cu\). khoa h<,Jc,dao t~o,
quan ly, dich VI,IkYthu~t, tie'p thi, quang cao, dich VI,Ih~u miii, v.v..
Nhli v~y dang di~n ra m<}ts\1 dich chuyn gia tri gia tang Chll ye'u
tu che' bie'n tr\1Ctie'p v~t cMlt Mn xli ly thong tin.
Vdi vai tro chie'n lli<;lC
clla slj dftu tli phi v~t chll't d6, cac lu~t chdi
clla ngn kinh

te'bi

dao I<}nm<}tcach can ban. Ng~kinh te' ngay nay ph3.i

v~n d<}ngtheo nhung quy tAc hoan toan mdi. Cac quy tAc d6 vua dli<;lC
biu hi~n bftng slj chia tach cac ye'u to'trlidc kia lien ke't chKttche, vua
biu hi~n bftng slj tuy thu<}clfin nhau ngay cang gia tang giua cac li:nh
vljc va giua cac nlidc.
Vdi slj phat tri~n clla

M tho'ng kinh te' tri thuc, m<}tn(!n van minh

mdi dii hinh thanh: nen van minh thOng tin; m<}txii h<}imoi dang xufft
hi~n: xii h(ji thOng tin; m<}tdo'i tli<;lnglao dang moi xufft hi~n: thOng tin;
m<}tcd s6 h~ tftng mdi cua ngn san xull't mdi xufft hi~n: cd sd hr;ttdng
thOng tin; cd cflu lao d<}ngco slj thay d6i cd ban: nglldi lao a(jng che' bien
thOng tin.
31

Trong h~ thong kinh te'tii thuc, thOng tin se ngay cang trd nen mi?t
suc m~nh vu<:Jttren mqi suc m~nh v~t chilt: thong tin la vu khi chie'n
th:lng trong c~nh tranh kinh te'; cong ngh~ thong tin, vdi nhung born
virus lam te li~t mqi h~ thong di~u khi~n noi m~ng, do v~y se lam toan
bi?hoa h,icquan s1,iclla dOiphudng trd nen nhung dOngs:lt v\ln.
Ke't cflu h~ tftng thOng tin trd thanh quan trqng nhilt cua n~n kinh
teo H~ thong vi~n thOng va cong ngh~ thOng tin chi phoi m<;>i
vung d3't
nudc clla mi?t quoc gia va ket noi vdi h~ thong vi~n thong va cong ngh~
thong tin clla n~n kinh te tri thuc toan cftu hoa. T~i cac quoc gia da va
se hinh thanh mi?t ml;mgludi lien ket da dich V\lkYthu~t so vdi dich V\l
ngay cang tinh te' ngoai d1,idoan, nhi~u thu d~u la til xa: lam vi~c til:xa,
h<;>c
t~p til xa, hi?i nghi til: xa, mua hang til xa, di~u tri til: xa, giil.itri til:
xa, v.v ..

Giao lliu thong tin c6 khii nang thay the' phftn ldn khoi lu<:Jnggiao
luu v~t chilt (ngudi va hang hoa). Nhung thu til: xa n6i tren r5 rang la
. lam giam thi~u luuhi<:Jng ngudi tren cac dUdng giao thong. M~ng ludi
vi~n thong va cong ngh~ thOng tin cung cho phep dic cong ty sieu quoc
gia bo tri cac cd sd san xuilt kh:lp ndi tren the' gidi cho gftn ngu6n
nguyen li~u, gftn thi trudng tieu th\l, rna vin di~u khi~n mi?t cach c6
hi~u qua. Toffler da dua ra mi?t nh~n xet thli vi ring, khai ni~m san
xuilt "d dau" dlln dlln milt holm toan y nghla, bilt k~ d6 la d Nh~t "Made
in Japan", ho~c d My "Made in USA" rna dU<:Jc
thay the' bbi cac c\lm til:
milt hoan toan Hnh dia phudng, chAng h~n, san xuilt "bdi" hang nay, san
xuilt "theo s1,iuy quy~n" clla hang kia, nhu "Made by Sony", "Made in
USA overseas company" ho~c "Made under authority of USA company",
v.v ..

Trong n~n kirih te tri thuc, chi tieu c6 di~n "so lu<:Jngmay cong C\l,
th~m chi may cong C\ldi~u khi~n bing so tren mi?tnghin dan" se khOng
con la chi tieu quan trqng nua, rna chi tieu quan tr<;>ngse la "so lu<:Jng
may di~n tho~i va may vi Hnh tren mi?tnghin dan"; th~m chi con c6 lo~i
chi tieu rflt hi~n d~i, nhu "So megabai RAM tren dllu ngudi". Day la
rihung chi tieu quan tr<;>ngnhflt n6i len trinh de?tien tien cua mi?t n~n
kirih te va clla mi?t quoc gia.

32

San xuat

phi IOli\t hoa. Phi IOl;lthoa (demassification)

130 khai

ni~m dlt<;lcToffler dua ra trong cu6n sach n6i tie'ng: hD<;Itsong thu ba".
Phltdng thuc san xuil't nay trd thanh phltdng cham chung cua cac hOl,lt
dQng kinh te', tU san xuil't dElnphan ph6i. Trong n~n cong nghi~p c6 di~n,
san xuil't 130 san xuil't lOl,ltIOnnhung m~t hang tieu chuiin hoa d~ co dU<;IC
nhi~u san phiim trong thdi gian ngiin va gia thanh hl,l, ph\lc V\l mQt xa
hQi tieu th\l d~ tinh. Sang xa hQi thOng tin, san xuil't lOl,ltIOn du<;Icthay
the' bhg

san xuil't lOl,ltnhi'>d~ ph\lc V\l cac nhom nhi'>khach hang co nhu

d.u va thi hie'u khac bi~t nhau.

Trong linh v1f.cphan ph6i cling nhu v~y. Cac t6 chuc phan ph6i t~p
trung hang ch\lc vl,ln m~t hang cho nhi~u vl,ln ngudi mua cling se dU<;Ic
bie'n d6i thanh nhi~u sieu thi nhi'>d nhung dia di~m thich h<;lpd~ ph\lc
V\l cho nhung nhom nhi'>khach hang rna nhu cftu va thi hie'u da du<;IC
di~u tra nghien cuu tU truoc, mua ban tl,li sieu thi ho~c mua ban tU xa.
Lao d(mg va tc5 chuc lao d(mg. Trong n~n san xuil't lOl,ltIOn m6i
ngltdi lao dQng l~p ll,li nhung dQng tac ddn gian, khOng can tri thuc va
tay ngh~ cao. Ngay nay day chuy~n t1f.dQng hoa

mrm va may moc di~u

khi~n theo chudng trinh doi hoi ngudi lao dQng dung may phai co nhilng
tri thuc cong ngh~ nhil't dinh, co tay ngM cao va co kha nang xii ly dUng
diin cac tinh hu6ng.
Di doi voi dQi ngii cong nhan tr1f.c tie'p dung may (cong nhan c6
xanh) con co dQi ngli nhung ngudi lao dQng gian tie'p (cong nhan cel
triing) co vai tro ngay cang quan tr<;mg. HQ lam vi~c tl,li cac laM, cac
trung tam may tinh, cac trung tam dao. tl,lo va huil'n luy~n, bao tri ky
thu~t, tie'p thi. Giua ngudi lao dQng tr1f.ctie'p va gian tie'p, tri oc va chan
tay, v.v ..., ranh gioi khong con ro r~t, mQi ngudi d~u gop phlln vao gia trj
gia tang cua san phiim. Chinh day la mi?t nhan t6 d~c bi~t cua xa
hi?i thong tin, dan dElns1f.thay d6i quan ni~m v~ ngudi lao dQng, v~ tri
thuc.
Trong n~n kinh te' tri thuc xuil't hi~n mQt lOl,lilao dQng moi lil lao
d(mg tit xa, th~m chi lao dQng tl,li nha. NgUdi lao dQng khOng nhil't thie't
ngay nao cling dElncd quan, xi nghi~p. Voi mQt di~n thol,li, mQt fax, mQt
33

vi tinh ket no'i lnl,mg internet, ngudi lao dQng,nhfft la lao dQnglien quan
den thOng tin c6 th lam vi~c bfft kY d dau, k d. d nha, t:;tindi nghl mat
ho~c tren dudng di chuyn. Voi nhung phudng ti~n kYthu~t n6i tren h9
c6 th lien l:;tcvoi cffp tren va voi cQngslj bfft kYhie nao, thu th~p thOng
tin tu: bfft kYngu6n nao. Lam vi~c tu: xa se giam bOt nhu Cllugiao thOng,
giam 0 nhi~m, thdi gian lam vi~c nhi~u hdn va t:;to duqc moi trudng
thu~n lqi cho cong vi~c, do d6 nang sufft lao di;mg duqc nang cao, tiet
ki~m duqc di~n tich lam vi~c t:;ticd quan. T:;tiRoa Ky hi~n dii tho'ng ke
duqc khoang tren 30 tri~u ngudi lao dQngt:;tinha. d cac nuoc khac cling
?

co tinh hinh tUdng tlj. Lo:;tihinh lao dQng nay se con phat trien trong
t\tdng lai.
Lam vi~c t:;ti OOa, mQt lo:;tihinh lao dQng tu: xa, con gop pha.n !lIm
thay d5i khurig d.nh sinh ho:;tt va tinh chfft cua gia diOO.Toffler cho
r~ng, trong xii hQi cong nghi~p, rna hiOO gia dinh ph5 bien la gia dinh
h:;tt nhan, trong do co mQt c~p vq ch6ng co hOn thli, tai san chung va con
chung, ngudi ch6ng di lam va ngudi vq d nha lam nQi trq. Trong nhung
th~p nien Wi rno hinh gia dinh se thay d8i, ph1,1nu tham gia tich cljc
hdn vao m9i sinh ho~t xii hQi d~c bi~t la trong lInh vljc cong ngh~ thOng
tin, rna hiOOgia diOOse phat trin rfft da d:;tngbao g6m tu: gia dinh mQt
bo' ho~c m~ den d. gia diOOba the

M nhu trong xii hQinang nghi~p.

Thai gian Iii. yeu t6 quan tr9ng nhat cua hi~u qua kinh teo
Trong xii hQicong nghi~p, quy rna xi nghi~p du Ion d tiet ki~m Ia yeu to'
rfft quan tr9ng cua hi~u qua kinh teo Trong n~n kinh te tri thuc, thay
vao yeu to' quy mo Ion la yeu to'thdi gian. Thdi gian rut ngAn: thdi gian
thu nh~n va xlt 1:5' thOng tin, thdi gian quyet diOO,thdi gian san xufft
san phiim, thdi gian v~n chuyn, thdi gian dua san phiim ra thi trudng
d dam bao tinh c~nh tranh trong mQt moi trudng c:;tOOtranh toan ch
gay gAt.
D thljC hi~n nhung yeu c&u rfft cao d6i voi thdi gian, trong cac
cang ty, xi nghi~p ngtidi ta phan cffp rQng riii cho cd sd d ngudi ph1,1
trach cd sd co th ra quyet dinh nhanh chong, kip thdi, phil hqp yeu ch
khach hang. Voi nhung bien dQngtrong cac di~u ki~n san xugt, trong kY
thu~t va cong ngh~, nha may chI d~ ra cac quy dinh cong ngh~ chung,
34

con xi'1 ly cac va:'n d~ kY thu~t va dIng ngh(l C\1th~ thi giao cho cac d6c
cong tlili cac phan xUdng glai quye't tr\1c tie'p, nhung ngudi vlia co tri
thuc cong ngh(l vua co kinh nghi(lm th\1Cte'o
T6 chuc quy trinh san xua:'t cling chuy~n tu cach t6 chuc theo trinh
t\1 tUng buoc sang t6 chuc san xua:'t d5ng thdi d~ rut ng:ln thdi gian tlilo
ra san ph;\m.
Xii hili hoa tri~t d~ hi Ii~u san xua't. Day co Ie se la nhung hi(ln
tu<;1ngd~c bi~t thu vi trong n~n kinh te'tri thuc:
o

o
o

ThOng tin la tu li~u san xua:'t Clla nen kinh te' tri thUc va xa hQi
thong tin. ThOng tin khong th~ thuQc quy~n sd hii:u tu nhiin Cllaai.
H~ th5ng internet dUQcxa hQihoa.
8ieu xa lQthOng tin duQCxa hQi hoa.
Hang lolilt IInh v\1c ho~t dQng dudng nhien du<;1cxa hQi hoa:
truck he't la thong tin, cong ngh~ thOng tin, hang lo~t cong ngh~
cao, nhu v~t li~u moi, nhan ban vo tinh dQng v~t, rnoi trudng.
Hang lolilt IInh V\1chOliltdQng xa hQi, vai tro Nba nuoc lli1itrd
nen quan trgng.

T\1 nhien se hinh thanh rnQtkhu V\1cdUQcxa hQihoa cao dQ,khOng

ai co th~ thay the' nha nuoc, khOng tu nhan nao co dll nang l\1C,tri l\1cva
can dam dam nh~n phAn tu huu vao rninh.

Milt quan di~m t6 chuc san xuat ml1i. MQt tu tUdng clla Alvin
Tomer ra:'t it dUQcnhAc Mn, nhUng l~i he't suc co y nghia d6i voi hOlilt
dQng san xua:'t va ddi s5ng clla chung ta, la khai ni(lm "rna clla cac xa
hQi". Theo Tomer, chUng ta dang gia tit xa hQicong nghi~p d~ buoc vao
xa hQi thOng tin voi hang lolilt nhung bie'n d5i rna chUng ta chua th~
ludng truoc dUQche't. 8\1 bie'n d6i cac rna clla cac xa hQi do. Tomer da
t5ng ke't sau cai rna do. Do la tieu chu;\n hoa, chuyen mon hoa, d5ng bQ
hoa, tlch t\1 hoa, c\1cdlilihoa va t~p trung hoa.
Tuy nhien, di~u tM vi khOng dUng lli1id chB chUng 18 nh~n ra duQC
sau cai rna do, rna la s\1 v~n dQng theo hinh xoay tron 5c. Bang sau Ia
rnQtvai vi d\1v~ s\1bie'n d6i clla cac rna:

35

Xa hc}inong nghi~p

Xa hc}icong nghi~p

Xa hc}ithOng tin

San xWlt phan mn

T~p trung hoa

Phi t~P trung hoa

San xuat manh mun

Tfch t\l hoa

Phi tich t\l hoa

San xuflt phi tieu chufln

Tieu chufln hoa

Phi tieu chufln hoa

San xuat nh6

C\fc d:,tihoa

C\fc ti~u hoa

Khong d6ng b9

D6ng b9 hoa

Phi d6ng b9 hoa

San xuat khong co

chuyen man

Chuyi'm man hoa

Da nang hoa

Chi Ifty m9t hi~n tuqng di(l.ctrung bdi rna thu: nhftt, the' gioi da
chuy~n tU vi~c san xuftt phan tim clla xa h9i nang nghi~p, qua giai do:,tn
san xuftt t~p trung hoa clla xa h9i cong nghi~p Mn san xuftt phi t~p
trung hoa trong xa h9i thong tin. Ching h:,tn, nhu chung ta vita bim VEl
m9t quan ni~m moi co lien quan de'n vi~c cac cong ty IOn di(l.tcd sd san
xuftt khiip the' gioi d~n Mn vi~c khOng quan tam Mn nhung san phflm
san xuftt t:,ti dau "Made in ", rna quan tam Mn nhung san phflm do
hang nao san xuflt "Made by "
S\f hqp tac san .xuftt, hoi(l.cm9t cach noi kh3.c, la s\f phan cong lao
d9ng, cling md r9ng ra quy rna toan the' gioi. M9t l~n toi ngllu nhii'm
duqc ng6i voi m9t nMn vii'mclla hang Boeing. Dng cho bie't, chi c&nm9t
cai cang may bay Boeing rna co Mn 72 hang tren the' gioi tham gia
san xuftt.
Nhii'ng mai lii'm h~ tI'ong cac xa h9i cung co nhung thay d6i cd
ban. Ne'u nhu trong xa h9i nang nghi~p, lien h~ huye't thong, lien h~ gia
t9c va lang xii chi phoi cac quan h~, thi sang xa h9i cong nghi~p quan h~
bao trum trong xa h9i la cac lien h~ chU:cnang; con sang xa h9i thong
tin, thi cac lien h~ thOng tin l:,timang tinh chftt ap dao cac lien h~ khac.

Tilc d(mg ba m~t eua khoa hQCva cong ngh~

Ngudi ta thudng noi Mn ba giai do:,tnphat tri~n trong lich sl1khoa
h9c: giai do:,tnkhoa h9C nh~n thu:c the' gioi; giai do:,tnkhoa h9Ccili t:,to
the' gioi va giai do:,tnkhoa h9Ct\f nh~n thu:c.
Trong giai do:,tnthu: nhflt, khoa h9c xuflt hi~n nhu m9t nhu cfru giai
thfch cac s\f v~t va hi~n tuqng xuftt hi~n xung quanh con ngudi. Truoc
36

he't la cac hi~n tuqng tl,i OOien, rBi de'n cac hi~n tuqng xii hi?i va de'n cac
hi~n tuqng gAn Mn voi bim than can ngudi: t:;J.isao l:;J.imua, t:;J.isao l:;J.i
biio, can ngudi ttl dau de'n va s6 ph~n can ngudi se di de'n dau.
Trang giai dO:;J.ntie'p sau, khoa hCJcddn ddn trd nen mi?t cong C\l
duqc can ngudi su d\lng OOu mi?t trq thu dAc h;iccai t:;J.othien OOien, cai
t:;J.oxii Mi. Nhung cong C\l lao di?ng ngay cang hoan thi~n va giup can
ngudi t:;J.ora nang su[t cao, ngan ngtla va khAc ph\lc OOung trd ng:;J.ido
thien OOien mang de'n. Rhoa hCJcdii n6i dai caOO tay va kh6i 6c can
ngltdi, mang de'n cho can ngudi suc m:;J.OOtruoc thien OOien. Francis
Bacon dii phB.i th6t len: "Rhoa hCJcla suc m:;J.OO"
16. Rhoa hCJcduqc gan
chuc nang "cai t:;J.othe' gioi". Lien quan de'n suc m:;J.OO
nay, tU khoang
nua ddu the' kY 20 trd v~ truoc, can ngudi v&n dinh ninh, va chi n6i de'n
vai tro tich cl,ic cua khoa hCJc.Nao la tac di?ng cua khoa hCJctrong vi~
chinh ph\lc thien OOien, lam bie'n dBi thien OOien, th~m chi b6c li?t va
tan pha thien OOien ph\lc V\l cho m\lc mch tBn t:;J.iva phat tri~n cua can
ngudi. DiOOcao cua sl,i tan dudng qua muc d6 dii d&n de'n thai di?ng:;J.o
m:;J.ncua can ngltdi v~ tai nang lam chu thien nhien.
Ttl OOUngnam 1960 trd ll;liday, dung trltoc sl,i tan pha moi trudng
cua ding ngh~, can ngudi ddn ddn tioo l:;J.i,OO~n diOO khach quan hdn
khB. nang cua chiOO can ngltdi, va hCJbAt dftu n6i OOi~u de'n ca cac tac
di?ng tieu cl,iccua khoa h<.>c
va cong ngh~ d6i voi the' gioi tl,i OOien, d6i voi
xii hi?i va d6i voi ngay chiOO can ngltdi. Ngudi ta n6i nhi~u tren cac
phudng ti~n truy~n thOng tU khoang nhung nam 1960, OOung mi?t trong
OOung cu6n sach ddu tien n6i de'n vai tro tl,i OO~n thuc cua khoa hCJc
xu[t hi~n som hdn, ngudi ta hay n6i de'n cu6n sach nBi tie'ng cua John
Bernal "Chuc nang xii hi?i cua khoa hCJc"xu[t ban Idn ddu t:;J.iVudng
qu6c Anh vao nam 1939. J. Bernal la mi?t nha 'v~t ly ch[t rAn. Trang
cu6n sach Chuc nang xii Mi cua khoa hCJc,ong ban v~ khoa hCJckhOng

16

F. Bacon (1561 1626), Lanha lriel hqc Anh, co nhil!u dong gop vao nhfrng nghien cUu

phAn LO\likhoa hQClrang cu6n NovuID Organum, 1620), phal lri~n cac lu~n di~ID vI! lhl!c
nghi~ID khoa hQC(Inslauralio magna, 1623). Gng colai luyen b6 n6i lieng "Khoa hoc la suc
m~nhn.

37

phai tren nhUng khai ni~m va quy lu~t cua ban thiin mgt nganh khoa
hQc nao, rna la m6i quan h~ cua khoa hQcvoi xii hgi, m6i quan h~ giua
khoa hQc voi kinh te', quan h~ giua khoa hQc voi chie'n tranh, voi ton
giao, voi chinh tri, trong d6 ong ciing dii danh mgt pha.n ban v~ quan h~
khoa hQcvoi chu nghla xii hgi. Bernal la mgt nglidi c6 nhi~u thi~n earn
voi chu nghla xii hgi. Nam 1949, ngudi ta t6 chuc mgt hQi thao t~i
Varsovie (Ba Lan) d~ kY ni~m mUdi nam ngay xuilt ban cu6n sach cua

J. Bernal, d5ng thdi ghi nh~n sl,tra ddi cua mgt nganh khoa hQcmoi: Lj
lug,n Khoa h9C, gioi nghien cuu d Vi~t Nam gQi tAt la Khoa h9C lug,n,
tie'ng Anh la Theory of Science, tie'ng Nga la Naukovedenie,

tie'ng Trung

Qu6c la Khoa h9C h9C. Gioi nghien cuu xii hQi hQc ciing xem day nhu
cu6n sach da.u tien md da.u cho giai do~n phat tri~n mgt huong nghien
cuu moi v~ xa hQihQCchuyen bi~t, gQila xii h9i h9C khoa h9C, tie'ng Anh

la Sociology of Science.
Tren nhi~u di~n dan nhung nam da.u the'

kY

20, ngudi ta bAt da.u

n6i dn tac dQng hai m~t - tich cl,tcva tieu cl,tc. cua khoa hQcva cong
ngh~. N6i "hai m~t" la hoan toan dung. Nhttng wi cho rAng phai n6i ba
m~t moi da.y duo Ngdai tac dQng tich cl,tcva tieu cl,tccon c6 mgt lo~i tac
dQng rna toi t~m d~t ten la tac dQng ngo~i bien. De'n IU<;ftngo~i bien
ciing l~i chia ra "ngo~i bien tich cl,tc","ngo~i bien tieu cl,tc"va "ngo~i
bien cua ngo~i bien". Toi thily trong nganh y gQid6 la tac dvng ph\l ho~c
tac dvng khong mong mu6n.
Toi khong chQn khai ni~m "tac dvng ph\l" trong trudng hqp nay, la
vi trong khoa hQcn6i chung, doi khi cai tac dv.ng "ph\l" nay l~i trd nen
khong "ph\l" mQtchut nao. Chllng h~n, thanh tl,tu khoa hQcv~ nhan ban
vo tinh dQngv~t ben c~nh nhung tac dQng tich cl,tcnhu xulft hi~n kha
nang ph\!c h5i nhung dgng v~t dii tuy~t chung, thi ciing c6 th~ dAn de'n
vi~ mQt nh6m xii hQi nao d6 lqi d\lng thanh tl,tu nay d~ t~o ra nhUng
dQng v~t ho~c th~m chi nhUng con ngudi ph\lc V\l cho nhUng m\lc wch
phi nhan tinh. Ben c~nh m~t tich cl,tcva tieu cl,tcd6, ciing co nhUng tac
dQng rna con ngudi khong M d~t ra trong m\lc wch nghien cuu nhan
b8.n vo tinh, chllng h~n, vi~ nhan b8.n co th rna ra nhUng kha nang san
xuilt cac "ph\! tung" cho con ngudi (ngo~i bien tich cl,tc), md ra nhUng

38

tri~n vc:mgmoi cho digu tr~ b~nh; song no cung co th~ dftn den nhung
khllng hoang mang tinh xa hi?i sau xa, ching h~n, ne'u sinh san vo tinh
phat tri~n thi chuc nang sinh san Clla gia dinh can tall t~i khong, hdn
mIa, tinh d\lc co can glin voi chuc nang tai sinh san con ngudi, hay chi
can tan t~i nhu mi?t quan

M xii Mi, xa hdn nua, kh:ii ni~m vg gioi can

tan t~i nhu the'lllio, ne'u gioi khOng can gAnvoi tinh d\lc va thie't che' gia
dinh, v.v.. (ngo~i bien tieu cyc).

Moi tniang mc}thi tudng n6i b~t eua nhan IOlili

Tren td Nhan dan so ra ngay 30/8/2002 co bai H~ sinh thai toan edu
dang b~pha

va clla tac

gia MD, trong do dua ra hang lo~t Idi canh bao

vg nguy cd cua sl,ituy~t chung hang lo~t IOnnha't tren hanh tinh k~ ttl
thdi khullg long tuy~t chung cach day 65 tri~u nam. Bai bao dftn so li~u
cua Lien hi~p quoc canh bao vg vi~c 90 tri~u hecta rUng dii b~phil huy,
chie'm 2,4% di~n tich rung clla the' gioi; Hi~n co khoang 14 tri~u loai
di?ngv~t va thl,ic v~t, trong do co 52 ngan di?ngv~t co xudng song, di?ng
v~t co vu, chim, bo sat di?ngv~t luang cu va mi?t so loai ca da du<;icnh;1m
bie't; Cung theo bao cao cua Lien hi~p quoc, gAn 1.183 loai chim, chie'm
12%, va 1.130 loai di?ng v~t co vu, chie'm 25% dang b~ de do~ tren toan

du; Co hdn 800 loai dang b~bie'n milt do khong co ndi sinh song; Rung
nhi~t doi b~ ma't khoang' 0,43% trong mi?t nam. Cac nha nghien cuu dl,i
doan nh~p'di?tuy~t chung clla cac d{mgv~t co xUdng s5ng tren toan du
uoe khoang 15 . 20% trong yang 100 nam toi; 50% cac loai tren hanh
tinh se b~xoa s6 trong the' hi Wi.
Nhung Idi canh bao nhu the' xua't hi~n ngay cang nhieu tren cac
phudng ti~n truyen thong d~i chung. Chung ta

(;0

thEinghi ngd phudng

phap rna dic tac gia Hnh toan d~ dua ra cac con so C\lthEi.Tuy nhien eo
mi?t dieu khong th~ nghi ngd du<;icla sl,i suy thoai moi trudng toan du
dang di~n ra voi nh~p di~u ngay cang m~nh me.
Mily nam glin day, cac cd quan truygn thong d nuoc ta cung danh
moi quan tam rilt IOnvg moi trudng, vg vi~c canh bao nhung tai ho~ moi
trudng do chinh con ngudi gay ra. Ngay 6/6/2002 va 20/7/2002 Nguy~n
Chf Hoan lien t\lC eo hai bai vie't tren trang web ella VASC Orient eho
39

bie't ticlI hinh dimh bllt thuy san thea kiu huy di~t biing chat n6, biing
xung di~n va_den pha sieu cao ap, v.v. dang di~n ra ngay cang nghiem
tr~mg. Cl,lc Baa v~ nguan IQithuy san Binh Thu~n cho bie't, trong nam
2001, 11,ichiQng kim ngu di'i bllt 1.200 V\l s11d\lng cac phudng ti~n ky
thu~t huy di~t vao mua sinh san; chi trong 5 thang dfru nam 2002 di'i
bllt 852 Vl,l.Bai baa di'i canh baa nguy'cd huy di~t toan bi;!52.000 km2
m~t bin vi s1;ftim pha mang tinh di~t chung n6i tren. Vung bin Ninh
Thu~n cling xay ra n:;tn huy di~t tUdng

W. Chi tinh rieng trong 6 tMng

dfru nam 2002 so V\l vi ph:;tm quy che' danh bat hili san di'i len tai 247 vl,l,
trong d6 danh ca thea kiu huy di~t cling di'i len Wi 48 Vl,l.Nhung ldi
canh baa nhu tren day dang dUQcchung ta quan tam, bdi vi, ne'u Clltie'p
tl,lc kiu d6, chUng ta se khOng can gi d~ rna tan t:;ti. ChAng h:;tn, vung
bi~n quanh dao Han Tre d Kien Giang von n6i tie'ng VElngu trudng tom
thi nay san IUQngdanh b5.t cling chi can biing n11anam truac va chu ye'u
cling chi can lo~i tom nho. Sau khi dua thOng tin va nhung ldi canh baa,
tac gia than phiEln:"Va diEludang ng:;ti la ai cling thd
tan sat biia hili cac loai thuy sinh d6!"

nhin nhung cui;!c

Di nguQc dong thdi gian chung ta tha'y vfln dE! moi trudng di'i dUQc
cac nha nghiEm CllUquan tam tii xa xua. Trang Khiio lu~n vi dan so'h<Jc
cong bo nam 1798, nha kinh te' h<,>c
ngudi Anh, Thomas Robert Malthus,
vie't: "Quyen h,lCvEldan solOn hdn nhiElUlfin quyen 11,icrna trai dflt san
sinh ra cua cai cho can ngudi. Dan so, mi;!tkhi khOng ki~m soat, se tang
thea cap so nhiin. Cua cai v~t chat chi tang thea cflp so ci;!ng.Mi;!thiu
bie't sd sai VElcac can so cling se cho thay mU:cde?IOn lao cua qUYEln11,ic
thu: nhat ne'u so sanh vai qUYEln11,icthu: hai". Th1,icra, Malthus cling
khong chi ra dUQclu~n cU:nao d ngudi d<,>c
c6 th dang tinh ho~c phan
d6i lu~n di~m cua ong VElmoi quan h~ trong quy lu~t sinh san cua can
ngudi va cua cai v~t chflt, riing "Dan so', mi;!tkhi kh6ng kim soat se
tang thea cap so'nhan. Cua cai v~t chat chi tang thea cap so'cong". DiElU
dang ghi nh~n d day, la tii ba tram nam h'uac, Malthus dii chi ra me?td1,i
baa dang quan tam ve moi quan h~ giua khil nang phat trin nhanh
ch6ng eua dan so' tren mi;!t cd sd tai nguyen bi gi6i hi).n ng~t ngheo,
40

nhung bt tim pM va d(>bdi chfnh con ngudi. Cling chfnh Malthus la

ngudi d&u Wln dua khuye'n cao v hl;J.nche' sinh de.17
Tu tUdng do clla Malthus bt phe phan rflt n~ng trong su6t nua d&u
the' kY 20, cho de'n khi dan s6 va moi trudng trd nen m(>tsuc ep d6i vbi
stj phat tri~n clla nhan lOl;J.i.Ban d&u la cac nha khoa h9C tt! nhien.
Trong s6 nhung nha khoa h,?c ttj nhien dUQcxe'p vao himg nhung ngudi
di tien phong trong linh vtjc nay phai k~ de'n Rachel Carson (1962) 18 va
Barry Commoner (1971), V.v... H,? nh~n ra stj a nhi~m tu thu6c tru sau,
phan hoa h,?c va chtlt thai cong nghi~p; h9 nh~n ra stj cl;J.nki~t tai
nguyen va suy thoai moi trudng. Cu6i cling stj canh bao clla cac nha
khoa h9C ttj nhien da lam rung chuy~n lUdng tri clla toan xa h(>i.C(>ng
d6ng ngudi tren hanh tinh nh~n ra, m9i nguyen nhan dli tu cong nghi~p
hay cong ngh~, cu6i cling du xutlt phat tu y chf va tham v9ng clla con
ngudi trong ~ung

thanh tfch rna h9 g,?i la nhung "suc ml;J.nh""chinh

phlJ.c","cai tl;J.O"
thien nhien va khai th3.c (de'n cling ki~t) thien nhien. Va
cling chfnh vi v~y, rna "moi trudng" cling da nhanh chong dong vai tro
trung tam khOng chi tl;J.icac di~n dan VElkhoa h9Cttj nhien, kY thu~t, rna
ngay cang trd nen m(>tChll dElquan tr9ng trong cac di~n dan vElvan hOll,
xa h(>i,dl;J.oduc va pMp lu~t.
Cu6i cling, trong xu the' tham nh~p l&n nhau VElkhai ni~m giua cac
khoa h9C, m(>tkhai ni~m thu&n tuy khon. h9C W nhien "mo; fntiJng" nay
da va dang di vao cac khoa h,?c xa h(>ivElnghien cuu moi trudng, hdn
nua, da di vao qch su tu tUdng clla nhan lOl;J.i
nhu mi.Jtdong tu tUdng.
Trong Til c1iin Hutchinson vi cac Dong tzt tztdng xutlt ban nam 1994 tl;J.i
Anh Qu6c

17

19,

da co m(>tmlJ.cttl dtnh nghla v moi tr:ztdng nhu m(>tdong

Malthus T.R.: Essai sur Ie Principe de Population, London. 1798.

" Rachel Carson (1907 - 1964) la nha nghien cuu sinh v~t bi~n. Tac ph1lm Silent Spring
(1962) duqc xcm la hoi chuOng canh baa dau tien v0 thilm ho,!-moi truang twae nhan loai.
ThO<.l(dau. mi)t sonha khoa hoc xem ba la nguai gay hoang mang eho nhan lo,!-i.Nhung roi
chinh T6ng thong Kennedy va Thuqng vit;n Hoa Ky da thua nhflll Carson. Ba hien duqc xem
la ngui1i khai xuang phong trao bao ve mOi truang hien d,!-i.
19

The Hutchinson Dictionary of Ideas, Helicon Publishing Ltd. 1994.

41

tu tudng cua nhin lo~i, d6ng thdi cling co ca m9t lo~t m\lc tit khac v~ cill
phong trao xa h9i va chinh trio co lien quan den m6i trudng, nhu Phong
trao Xanh, Dang Xanh, Dang Sinh thai, v.v ...
Co th~ noi, nhung tu tudng v~ m6i tnidng da co buoc phat tri~n rilt
nhanh chong trong khoang ba - b6n th~p nien l~i day, voi di~m xuilt
phat ban dftu chi la nhung bi~n phap ky thu~t v~ ch6ng 6 nhi~m m6i
trudng tit cac xi nghi~p c6ng nghi~p, tiep do dUQcmd r9ng Wi nhung n9i
dung v~ baa v~ M sinh thai, va rilt nhanh chong chuy~n sang m9t n9i
dung mang tinh nhan lo~i sau xa, do la chien ht<:Jcphat tri~n Mn vung,
trong do can ngudi ngay cang nh~n ra h~u qua clla slj tlj ph\l clla minh
v~ nhung thanh tlju khoa h<;>c
va c6ng ngh~ co suc m~nh "cai t~o thien
nhien"; cang nh~n 1'6 va biet canh giac truoc nhung tac d9ng tieu cljc
dang ngay cang md r9ng clla cac thanh tlju khoa h<;>c
va c6ng ngM. Do 13.
nhung thanh tlju gay tac d9ng huy ho~i m6i trudng s6ng dang din Wi
nguy cd trd thanh phudng ti~n tlj sat clla can ngudi. Chinh tit nh~n thuc

y nghia sau xa v~ m6i quan M giua can ngudi voi thien nhien da xuilt
hi~n m9t khai ni~m d~c bi~t dang quan tam trong chien lu<:Jc
phat tri~n cua
nhan lo~i. Do la chien lu<:Jcphat tri~n Mn vUng, trong do can ng1idikh6ng
phai dung ngoai thien nhien d~ "khai thac" va "cai t~o" thien nhien, ma
s6ng voi thien nhien, cling phat tri~n trong no nhu m9t h~ th6ng.
Nhi~u tac phllm van h<;>c,
h{li ho~, di~n anh da len tieng canh baa
v~ thiim ho~ do, trong do, phai k~ den b9 phim truy~n hinh nhi~u t~p Co
grii DC!-iDztdng. Phim noi v~ m9t cau chuy~n gia tUdng k~ v~ m9t xa h{li
loai ngudi d m9t hanh tinh xa x6i nao do dU<:Jc
g<;>i
13.hanh tinh D~i
Dudng, ndi da d~t den m9t n~n van minh di truoc rfft xa so voi xa h9i
loai ngudi tren Trai dfft. Nhung can ngudi cua n~n van minh ffy da du
suc tan phil xong toan b9 hanh tinh cua minh, bien no thanh hoang m~c.
Tren can dUdng di tim ndi tru ng\l, h<;>
da tim den Trili dilt. H<;>
bi phan
hail thanh hai nhom; M9t nhom mu6n tiep t\lC khai thilc, boc 19t va tan
pM Trai dilt; M9t nhom mu6n truy~n l~i cho ngudi Trai dilt bai h<;>c
v~
nhung tham ho~ tilt yeu cua vi~c l~m dlfng cac thanh tlju khoa h<;>c
va
c6ng ngh~ d~ tan phii va boc l(lt thien nhien. Dudng nhien, b9 phim cling
cho ngudi xem m9t ket C\lCrna chung ta rnong rnu6n: Nhom ngui":Jirnang
42

tham v~mgtan ph3. Trai da't da tha't b~i. Con ngudi tren Trai da't da tim
duqc ldi giai cho s\1phat tri~n b(jn vung cua minh. De'n day, chung ta l~i
co th~ n6i Mn m(>t hi~n ttiqng c6 m(lt khOng hai tren hanh tinh cua
chung ta trong nhung th~p nien cu6i cilng cua the' ky 20: Co Ie, sau chu
d(j ch6ng chie'n tranh, bao v~ hoa binh, trong ijch slt nhan lo~i hie'm c6
chu d(j nao c6 suc ha'p dl1n, c6 suc h(>it\! m~nh me ca khoa h9C, cong
ngh~, van h9C,ngM thu~t nhu chu d(jbao v~ moi trtidng.
Con ngtidi ngay cang nh~n thuc dfrYdu hdn v(j tac d(>nghai mii-t
cua khoa h9Cva cong ngh~: ye'u t6 t~o d\1ngn(jn van minh, nhung cling
la phtidng ti~n huy di~t n(jn van minh, ne'u con ngudi khOng som nh~n
thuc nguy cd t\1 sat voi con dao hai ltidi la khoa h9Cva cong ngh~. Trong
ldi d(j Wa cua Qazi Faruque Ahmed cho cu6n sach "Nhung bil.i h9C tit
thien nhien" cua Shimpei Murakami, chung ta co th d9C dtiqc nhung
dong canh bao he't suc thu vi mang d~m tinh nhan van: "Mil quang bdi
cai dtiqc g9i la "thanh Wu khoa h9Cva cong ngh~", con ngudi tin dng h9
co th chinh ph\!c thien nhien va khai th3.c thien nhien duqc de'n cling
ki~t. Di(ju d6 khOng co gi khac ngoai tinh kieu ng~o
, va nhung ldi bi~n
minh thO thin cho long tham vo day cua con ngtidi". Qazi Faruque
Ahmed cling len an m~nh me s\1 "khoe khoang v(j khoa h9C va cong
ngM". Chfnh vi s\1khoe khoang t\1 ph\! d6, ma coIJ,ngudi va thien nhien
da trd thil.nh thli nghich. Ong kh:1ng dinh: "Nhting trong cu(lc chie'n d6,
con ngtidi se la ke thua, ca con ngtidi va cac loai sinh v~t khac se dung
trtioc s\1di~t vong".
C6 Ie cling se r:1t co y nghia khi trfch dl1nnhung nh~n dinh sau day
cua Engels: "Khong nen qua khoai trf v(j nhung thiing lqi cua chung ta
dBivoi vi~c th6ng tri gioi t\1 nhien. Gioi t\1 nhien se tril thil l~i chung ta
v(j mdi thiing lqi d6". Bdi vi, s\1th~t "chUng ta kh6ng hoan toan th6ng tri
gioi t\1 nhien nhti m(lt ke xam ltiqc th6ng tri cac dan t(lc khac, nhti m(lt
con ngtidi s6ng ben ngoai gioi W nhien ma trai l~i chung ta s6ng voi ca
xUdng, thit, mau va b(>nao cua chung ta, la nhung v~t th~ thu(lc v(j gioi
t\1 nhien. Chung ta niim trong gioi W nhien".2"

20

1\1arx- Engels Tuy6n tlip, N xh Sir Ihlil. Hit Noi 1983, II". 5. 505 va 500.

43

Chie'n higc mai v~ an ninh qu6c gia

Tren td Khaa h{Jc Ngay nay eua Sd Khoa hge, Cong ngh~ va Moi
tntdng thanh ph6 H~ Chf Minh, so' 5 ra ngay 15 . 30 thang 1112001,
Giao su Lieu Peterson co bai canh bao vi~e Trung Qu6e dii cho xay d\1ng
m(>tlo~t nha may thuy di~n d Van Nam, d{lcbi~t la nha may thuy di~n
D~i Tri~u Sdn, co d~p cao ngang m(>tnha 30 tllng, tra:'n giu m(>tkhe hE;!p
88 km, hoan toan co th~ gay i'mh hUdng nghiem tr9ng tdi hang lo~t qu6c
gia d phfa h~ hiu song Mekong, g~m Myanmar, Thai Lan, Lao,
Campuchia, Vi~t Nam, khOng lo~i trli d. m(>tso' vung phfa Nam cua
Trung Qu6c. Cac nha sinh v~t h9Ccon 10 ng~i rAng cong trinh D~i Tri~u
Sdn se xoa s6 hang lo~t chung lo~i thuy d(>ngv~t, d~ng thdi tri~t dUdng
day di tn1 hAng niim cua loai ca me kh6ng 16d{lcthU cua song Mekong.
Bai bao htu y rAng, tren dong Mekong trong ma:'yth~p nien vita
qua dii xua:'t hi~n hang lo~t cong trinh thuy di~n: Niim 1964 Thai Lan
xay d~p thuy di~n Bhumibal tren song Ping, m(>tph\l lUll cua Mekong;
Niim 1971 Lao xay d\1ng d~p thuy di~n N~m Ngi1m; Niim 1993 Trung
Qu6c hoan thanh vi~ xay d\1ng d~p thuy di~n Manwan khdi cong tit
1984; Niim 1996 khdi cong xay d\1ng thuy di~n D~i Tri~u Sdn va niim
1998 xay d\1ng thuy di~n Xiaowan cao nha:'t the' gidi, ngang m(>tnha
100 tllng.
Day khOng phai !lin dllu tien co Idi canh bao do tren cac phudng
ti~n truy~n thOng d~i chUng. Ma:'yth~p nien vita qua tren the' gidi dii co
ra:'tnhi~u nhung Idi canh bao tUdng t\1v~ nguy cd xung d(>tgiua cac qu6c
gia do tranh cha:'p ngu~n nudc, la mQt trong nhung d~ng xung dQt moi
trudng. Xung dQt moi trudng giua cac qu6c gia slt d\lng chung ngu6n

nudc co the nghiem trqng khOng kern xung dQt y thUc h~, xung d(>tton
giao va sActQctrong 4ch slt. No co th~ nghiem trqng de'n muc co th~ da.n
de'n xung dQt chfnh tri va xung dQt quan s\1, phudng h~i Wi an ninh
chfnh trj giua cac qu6c gia.
Khong phai nga.u nhien rna cac nudc IOndii d~t an ninh moi trudng
thanh mQt trong nhUng chu d~ quan tr<;mgcua an ninh qu6c gia. Trong
hdn mQt th~p nien l~i day, an ninh moi trudng trd nen m6i quan tam ra:'t
44

d~c bi~t cua cac nUdc IOn.An ninh moi trudng trd thanh bQph~n cua an
ninh qu5c gia, la mQt nQi dung rilt mdi me cua an ninh qu5c gia trong
the' gidi dudng dl,l.i.
MQt M th5ng moi trudng bi milt an ninh co th~ do cac nguyen nhan
t\! nhien (thien tai) , do hOl,l.tdQng cua con ngudi (gay suy thoai moi
trudng, cl,l.nki~t tai nguyen ... ) ho~c do ph5i hQp ca. hai nguyen nhan
tren".

ThiEm tai la nhung bie'n d6i cua thien nhien lam thi~t hl,l.ide'n con
ngudi va san xuilt. D~ giam nhli!, h:;.tnche' nhung thi~t h:;.tido thien tai
gay ra, con ngudi tim cach phong tranh la chu ye'u, b:lng vi~ tang cUdng
kha nang d\! doan, d\! bao, chung s5ng thfch nghi, quy hOl,l.ch,thie't ke'
cong trinh thfch ung, ung cuu khi thien tai xay ra, v. v..
Nguyen nhan xay ra thien tai d mQt muc dQ nao do van la do con
ngudi gay nen, vf dw Ch~t pha rung, lam tang nguy cd hl,l.nhan, Iii l\lt ..
Theo Le Thi NghIa, nam 1995 co hdn 600

V\l

thien tai nghiem tr<;mg

xay ra toan c&u lam hdn 18.000 ngudi che't, thi~t h:;.tiV(lkinh te'len tdi
180 ty dola so vdi nam 1994 la 580

V\l,

10.150 ngudi che't, thi~t h:;.tiV(l

kinh te' 60 ty dola. Nam 1998, cac thien tai tren the' gidi dii.gay t6n thfit
chung v~ v~t chfit len tdi 93 ty dola so vdi 60 ty dola nam 1996 21.
Di~u nghiem tr9ng la trong mQt thdi di~m nhfit dinh va trong mQt
ph:;.tmvi nhfit dinh, thien tai xay ra co th~ lam cho Chfnh phu mfit he't
kha nang chfnh tri, kinh te' va quan s\!, lam cho vung do rdi vao tr:;.tng
thai vo Chfnh phu (Bao cao 1995 cua Qu5c hQiMy).
Cac tili nguyen

khOng co kha nang tai t:;.todang c:;.tnki~t dlln.

ChAng h:;.tn,theo UdCtinh cua cac chuyen gia Lien hQp qu5c, gi9t dllu
cu5i cung cua cac mo dllu dang ho:;.ttdQng tren trai dilt se dUQchut len
vao nam 2045 de'n 2050. Sau nguy cd V(ldllu mo, loai ng1tdi dang va se
phai d6i m~t vdi nguy cd ph6 bie'n la thie'u cac ngu6n nUdc sl,l.chc&nthie't
cho duy tri va phat tri~n ddi s5ng kinh te', xii.hQicua minh. Nguy cd nay

21

Vii Cao Dam (chu bien): Xii h/?i hQc M6i tntang, Xem bai eua U Thi Nghia "An niOO

m6i tWang", Nxb Khoa hQCva

Ky thu~t,

Ha N/?i, 2002.

45

xu:rt phat tit cac ly do: mtDcngQt la ngu6n tai nguyen co h~n va phan b6
khOng d~u (chi co tren 2,5% t6ng luqng nUDctren trai Mt la nUDcngQt co
th~ dung cho san xu:rt va sinh ho~t cua con ngudi); Slj 0 nhi~m cac
ngu6n nUDcdang co nguy cd gia tang va nhu d.u tieu dung nuoc s~ch
ciing ngay cang tang do slj gia tang dan s6 va nhu d.u ph at tri~n
kinh t~.
Nhung hO{lt d9ng cua con ngtiai gay 0 nhi~m moi tr\idng, thu
hlilP,pha huy ndi sinh s6ng cua cac gi6ng loai va d~c bi~t ill slj khai thac,
san b~t qua muc co tfnh huy di~t (stl d\I1lgmin, xung di~n, cMt dQc,v.v. )
lam c~n ki~t ngu6n tai nguyen sinh hQcva di~t chung cac loai. Slj tuy~t
chung cac loai se lam m:rt di ngu6n tai nguyen quan trQng cho nhi~u
nganh cong, nong nghi~p trong do co nganh duqc phAm (80% duqc phAm
trong cac nUDcdang phat tri~n va 40% duqc phAm trong cac nuoc phat
tri~n co ngu6n g6c tit thien nhien) d6ng thdi t~o ra slj m:rt can bAng sinh
thai d~n Mn suy thoai moi trudng nghiem trQng.
Slj co' nha may di~n nguyen ttl Chernobyl cua Lien Xo 1986 lam
cMt ngay t~i chB 30 J1g\idi,bi thudng hang tram ngudi, h~u qua cua v~
n6 con keo dai nhi~u th~p nien sau. T6n tMt kinh t~ UOctinh Wi 15 tY
dola, 135 nghin dan phai rdi bo nha ctla, que hUdng d~n cu tni d vung
khac. Tinh Mn CUOl th~ kY 20 dii co hdn 9 v~n ngudi ch~t vi cac b~nh
ph6ng x~ do slj co'nay. Cac chuyen gia dlj tinh n~u mu6n lam s~ch moi
tr\idng sau slj co' Chernobyl till phai m:rt 100 nam va t6n kern khoang
vai ch\lc ty dola.
Thang 12/1984, Nha may san xu:rt thu6c tru sau thuQccong ty
Lien hi~p hoa cMt

My dong t~i Bopal

(An DQ) dii d~ khi dQcthoat ra

ngoai lam ch~t hdn 2.500 ng\idi, hdn 1.000 ngudi bi mu ca hai m~t va
hdn 20 v~n ng\idi bi anh hUdng Mn suc khoe. Slj c6 nay co th~ so vDimQt
cUQcchi~n tranh quy mo IOntrong thdi binh.
Cong ngh~ sinh h9c va cac bi~n phap sinh hQcdang gay nhung
tac dQngnhan t~o gay ra slj bi~n dQngs6luqng loai lam tang ho~c giam
s6luqng ca th~ cua mQt loai sinh hQcnao do mQtcach qua muc, vuqt qua
kha nang tlj di~u chinh se pha va can bAng loai d~n Mn tai bi~n sinh
46

hc;>c.(Chie'n dich tieu di~t chim se d Trung Qu6c vao th~p nien 60 da lam
cho san hic;1nghtdng tht,tc bi sut giam vi sau b~nh sau do vai nam.

d Vi~t

Nam dich 6c budu vang, dich Chu9t da gay t6n h~i rilt nhiElu tign cua,
cong suc vftn chua d~p tilt duc;1ctri~t d~).
Kha nang t~o ra cac sinh v~t b:1ng cach thay d6i h~ th6ng di truygn
tt,t nhien: thay the' gen cii, lllp ghep hoij.cb6 sung nhung gen moi co m9t
so' tinh chilt co lc;1icho con ngudi nhd cong ngh~ gen da lam cho cong
ngh~ nay tht,tc st,t trd thanh m9t It,tcluc;1ngsan xuilt co anh hUdng tren
quy mo to an du.

NhiElu nuoc da ung dt,lng kY thu~t GMO trong san

xuilt nang nghi~p voi quy mo ngay cang lOn, tuy nhien, m9t viln dElduc;1c
dij.tra hi~n nay Ill.ngudi ta vftn chua th~ ke't lu~n duc;1cd~y dll VEltinh an
toan clla cac GMO d6i voi moi tnidng va suc khoe Clla.con ngudi khi dua
vao san xuilt va sa dt,lng chung. Day Ill.mij.t trai clla cong ngh~ gen.
Vii khi sinh h9C dij.cbi~t nguy hi~m vi d~ che' t~o, d~ sa dvng, gia
thanh thilp va h~u qua gay ra va cung khung khie'p (vi dv chi c~n vai
chvc gam vi khuin dich h~ch hoij.c nhi~t than d1,ing trong nhung 6ng
thuy tinh nhil co th~ giilu kin trong m9t chi& but may, sau ve ao, v.v.
khi tung ra co th~ lam cho hang nghin ngudi mile b~nh trong m9t thi1i
gian nglln).
Vi~ phat hi~n va ngan chij.n vii khi sinh hQc hi~n nay con rilt h~n
che'. NhiElu nuoc tren the' gioi da t6 chuc nghien cuu va luy~n t~p ch6ng
l~i vii khi nay. d Phap, cac cd quan nhu T6ng cvc An ninh d6i Ngo~i
(DGSE); T6ng cvc An ninh Lanh th6 (DST); Tang cvc Tinh bao (RG),
Quan d9i, Canh sat da t~p duc;1tcac phudng an phat hi~n va ngan chij.n
vii khi sinh hc;>c.Cac phOng thi nghi~m Y, Sinh hc;>cciing duc;1ckhuye'n
cao quan ly chij.t che cac lo~i vi sinh v~t nguy hi~m nh:1m h~n che'de'n
muc t6i da vi~c ro ri khie'n cho cac tac nhan gay b~nh nay co th~ rdi vao
tay bc;>nkhung b6.
H9i d5ng Bao an Lien hi~p qu6c da tUng coi
gic'Jicua m9t lUc;1ngIOn ngudi

ti n~n

s1,i

di cd xuyen bien

moi trtidng Ill.m9t de do~ "phi quan

sl;i" de'n hoa binh va an ninh the' gioi - sl;i bung n6

ti

n~n do suy thoai

moi trudng ciing chAng kem gi do milt 6n dinh chinh trio ChAng h~n,

47

khu vl,1cSahara cua CMu Phi co t6c de?sa ml;lchoa da't dai nhanh nha't
tren to an diu. Nam 1989, 10 tri~u nglidi CMu Phi thue?c9 qu6c gia phai
rdi bi) que hu'dng va trd thanh nl;ln nhan cua moi tru'dng; Trung Qu6c co
6 tri~u trong t6ng so' 120 tri~u dan di cu' ne?ibe?vi ly do moi tru'dng. Buy
thoai moi tru'dng d Bangladesh da dfty me?tlu'qng IOnngu'di ti nl;ln xu6ng
vUng Assam cua a'n De?gay ra cue?cxung de?tsiic te?ccang th:lng.
Te?i danh "Te?iphl;lm moi tru'dng" (TPMT) moi biit d!u xua't hi~n
trong Be?lu~t hinh 5l,1cua me?tso' nu'oc, nhu' Vi~t Nam, My, Anh, Phap.
Trong be?lu~t hinh sl,1cua Lien bang Nga (1996) co me?tchu'dng rieng.
Ngay nay, TPMT da vu'qt qua phl;lm vi qu6c gia, nam 1992, tl;li H~i
nghi Lyon (Paris), T6 chUc Canh sat Hinh sl,1Qu6c tl! (Interpol) l!n d!u
tien da d~ xua't me?t kl! hOl;lChhanh de?ng nhAm trin khai tra'n ap
TPMT. Nam 1993, Interpol quyl!t dinh t6 chuc me?tso' ti~u ban ch6ng
v~n chuy~n l~u cha't thai, ch6ng buon l~u cha't phong Xl;lqua bien gioi,
ch6ng buon ban trai phep cac loai de?ng,thl,1cv~t hoang da.
Vi~ khai thac r~ h6i, mong trau, bo, d!u xa

xi

va san biit rao ril!t

cac IOl;lide?ngv~t c6 g? tq kinh tl! cao nhu' tete, riin, rua, kY da va ca cac
IOl;liech, baba, mea xua't khftu sang thi tru'dng H6ng Kong, Thai Lan va
nhilt la Trung Qu6c Dl;li l\J.cnhung nam qua da d~n dl!n pha hOl;litai
nguyen va moi tru'dng sinh thai. Hang IOl;ltcac va'n d~ khac nhu' nh~p 6c
bu'du vang, ca h6, sau s6ng lam thuc an cho chim canh, gi6ng ngo tr6ng
khong c6 hl;lt, khoai tay "ghe", cac IOl;lihoa cha't de?chl;li (thu6c trit sau,
chllt kich thich sinh tru'dng) khong ro ngu6n g6c d~ d~n dl!n phat sinh
dich b~nh gay tilc hl;li IOn cho san xuilt nong nghi~p. C6 nhung tru'dng
hqp dung hoa cha't de?chl;li trong chl! bie'n va bao quan lu'dng thl,1c,thl,1c
phAm da gay anh hu'dng xilu dl!n suc khoe cua con ngu'di.
Trong nhUng nam 1980 va 1990, toan c!u da xay ra nhi~u cUe?c
xung de?tqu6c te'va khu vl,tcc6 lien quan dl!n moi tru'dng. Rllt nhi~u va'n
d~ moi tru'dng c6 th de dOl;lhoa binh va an ninh the' gioi nhu' sl,1bil!n d6i
khf Mu, sl,1a nhi~m xuyen bien gioi, sl,1tranh cha'p do khan hil!m tai
nguyen thien nhien, v.v.. Nhung va'n d~ bilt d6ng giua cac qu6c gia v~
phan chia tai nguyen, tranh cha'p moi tru'dng, khung b6 sinh thai, xam
48

h:lqc sinh thai, ... c6 th~ leo thang thanh nhung xung dQt quan sl,t. Hai
trong s6 nhung vfi'n d~ nh~y cam nhfi't hi~n nay la vi~ phan chia cac
dong song xuyen bien giai va

ti n:;m do moi tn:ldng bi suy

thoai.

Trong cac tai li~u v~ quan h~ qu6c ti ngay cang pha biin rQng rai
quan di~m cho r~ng phai dinh nghla l~i vfi'n d~ an ninh - Khai ni~m an
ninh hi~n d~i khOng chi la an ninh quan sl,1 truy~n th6ng rna phai bao
g6m ca phudng di~n moi trudng va kinh ti.
Nam 1992, HQid6ng Bao an Lien hi~p qu6c chi ro: "Ngu6n g6c clla
sl,1

bfi't an dinh v~ kinh ti, xii hQi, nhan van va sinh thai dii trd thanh

m6i de do~ delivai hoa binh va an dinh".

My la mQt trong nhung nuac dh tien tren thi giai nh~n ra nhu c1u
phai stla dai quan ni~m v~ an ninh qu6c gia (ANQG). Tu nhung nam
1980, BQQu6c phong My dii d~ ra Chudng trinh Moi trudng, trong d6 c6
nhi~m V\l stl d\lng cac phudng ti~n qu6c phOng VaGm\lc wch an ninh
moi trudng. Trong chudng trinh nay cling d~ ra nhi~m V\l l~p mQt HQi
d6ng an ninh moi trudng clla BQQu6c phong. Nam 1981 Tang th6ng My
Reagan cong b6 chfnh sach moi trudng qu6c gia. Nam 1984 Tang th6ng
quyit dinh mQt ngan khoan danh cho Chudng trinh Moi trudng. Nam
1989 Qu6c V\l khanh qu6c phong Cheney tuyen b6: "Toi mong mu6n BQ
Qu6c phong se la ngudi dAn d1u Lien bang v~ vfi'n d~ moi trudng ... Toi
mong mu6n m8i vi chi huy quan

sl,1

se la mQtchuAn ml,1cv~ moi trttdng".

Nam 1991, Tang th6ng Bush dua ra sang kie'n thua nh~n an ninh sinh
thai (ANST) la mQtbQph~n cfi'uthanh clla ANQG.
Nam 1993 tang th6ng Clinton ra quye't dinh thanh l~p C\lCAn ninh
Moi trudng trl,1cthuQc Qu6c V\l khanh Qu6c phOng My. Nam 1994 Tang
th6ng Clinton tuyen b6: "An ninh moi trttdng la mQt bQ ph~n clla chi6n
luqc chung v~ an ninh qu6c gia. Cu6i 4/1996,
Christopher dii n6i ro hai lqi fch

cd

Ngo~i trttllng My

ban clla My trong cac vfi'n d~ moi

trttdng qu6c te': "Vfi'nd~ moi trttdng c6 anh hudng lau dAi delivai lqi fch
qu6c gia clla chung ta theo hai huang: Thu nhfi't, suc m~nh moi trttdng
vuqt qua mQibien giai va d~i dudng de do~ trl,1ctiip suc khoe, sl,1 thinh
vuqng va vi~c lam clla dan chung My. Thli hai, giai quyit cac vfi'n d~ v~
49

tai nguyen thien nhien la vi~c lam he't suc quan tn?ng d d~t tdi s1;15n
c4nh chinh tri, kinh te', d6ng thdi d theo du5i m1,1ctieu chie'n lU:<:Jc
toan
c&uclla My".
Chie'n hi<:JcANQG (1996) clla My ke't lu~n dng s1;1tang trU:dngdan
s6 va cae sue ep tit va"n dl! mai trU:dng se bung len thanh r6i lo~n xii hQi
quy rna Idn lam cho the' gidi ra"t d~ bi t5n thU:dngbdi s1;1ba"t d6ng qu6c te"
nghiem tn:mg.
Gan day, "Chie'n hi<:JC
An ninh Qu6c gia Lien bang Nga" do T5ng
th6ng Nga Puchin ky ngay 10/1/2000 phan n6i VI!"cac nguy cd d6i vdi
ANQG clla Lien bang Nga" dii chi ra nguy cd tinh tr~ng sinh thai trong
nU:dcxa"u di va cac tai nguyen thien nhien c~n ki~t ... Chie'n lU:<:Jc
nha"n
m~nh: Vdi nU:dcNga, nguy cd nay cang d~c bi~t to !dn bdi phat trin
n~ng VI!cac nganh c6ng nghi~p nhien li~u - nang lU<:Jngcling nhu: nl!n
tang l~p phap v~ bao v~ thien nhien ehU:aphat trin, thie"u ho~e s\t d1,1ng
d muc h~n che' cac c6ng ngh~ phu h<:Jpvdi yeu c&u bao v~ thien nhien,
van hoa sinh thai con d muc tha"p... Chie'n lu:qc ANQG eua Lien bang
Nga cling dii neu ra: MQt trong nhung nhi~m V1,1
chu ye'u d bao dam
ANQG la "can ban eai thi~n tinh hinh sinh thai trong nU:dc"vdi cac
hUdng uu tien VI!ho~t dQng clla NM nUdc trong linh v1;1cnay.
M6i trudng kh6ng phan chia bien gidi. Bao v~ m6i trU:dngkh6ng chi
la va"n d~ cua m6i qu6c gia, m6i khu v1;1crna dii trd thanh va"n dE!mang
tinh toan cau. CUQcda"u tranh ch6ng vi ph~m va tQi ph~m rn6i trU:dng
hi~n nay va trong tU:dnglai dii md ri;mg tren quy rn6 qu6c te'va dang d6i
hoi phai tang cUdng s1;1hqp tac qu6c te'o
T5 chue canh sat hinh s1;1qu6c te' Interpol cling dii quye't c4nh
nhung vi~c lam thie"t th1;1cVI!an ninh m6i trudng. Nam 1992 t~i HQi
nghi Lyon (Phap) Interpol dii quye't dinh rnQtke'lao~eh Mnh dQngnh!J.m
tra"n ap tQi ph~m m6i trU:dng. Nam 1993 Interpol dii quye't dinh thanh
l~p mQt s6 ti~u ban ch6ng v~n chuyn l~u cha"tthai, eh6ng bu6n l~u cha"t
ph6ng

50

X;;l

qua bien gidi va bu6n bim trai phep dQngv~t hoang dii.

..

Ph lit tri~n bn vung, mot ehi~n hide dae s:le eua th<'1idai
Cho miii dn nhung nam thugc nua cu6i the' kY 20, nhan 101ili
yin
s6ng trong 5\1be' til.cv~ hi tUdngpMt tri~n: pMt tri~n di dai voi tim pM
thien nhien, mau thuin voi bao v~ mai trudng; kinh te' pMt tri~n di dai
voi phan hoa giiiu ngheo; bao t6n thien nhien va bao v~ da dlilngsinh hC?c
d~ din de'n tu tUdng mai trudng c\1cdoan, bie'n con ngudi thanh til nhan
sinh thai, khoanh tay ngil.mnhin 5\1toan v~n clla h~ sinh tMi trong d6i
ngheo.
Nam 1972 tlili Cau llilCbg Roma, Meadows dii.trinh ra ban bao cao
Nhung gioi hliln clla 5\1tang trudng (The Limits to Growth). Ban bao cao
dii.gay chff'n dgng the' gioi v~ nhung tu tUdng be' til.cclla chie'n lu<;lC
pMt
tri~n, di~m quan trC?ngnhff't lien quan dn be' til.c nay la 5\1pM va h~
sinh thai do s\1 tac dgng clla con ngudi vi nhu du phat tri~n. Ban bao
cao cling dua ra d\1 bao, the' gioi se dn ngay t~n the' vao khoang nam
2030 - 2040. Mgt Ian s6ng phan d6i nhung tu tUdng clla Cau llilCbg
Rama trong cac nuoc cac nuoc dang phat tri~n va nhff't la trong cac nuoc
xii.hgi Chll nghi:a hdi d6. Ngi dung clla 5\1phan d~i nay la pM pMn cac
nuoc giiiu, sau khi dii.pMt tri~n "no ne", sau khi dii.tan pM he't ca h~
sinh thai clla the' gioi nay, thi chinh hC?llilikeu gC?icac nuoc dang pMt
tri~n "hay dUng llili"d~ ''bao v~ h~ sinh thai". Cac nuoc nay len an r~ng
phai chang cac nuoc giiiu dUng chieu bai nay d~ kim ham s\1pMt tri~n
clla cac nuoc ngheo. Cong b~ng rna xet, s\1 len an nay c6 doi net c\1c
doan, nhUng cling c6 mgt

y nghla nao d6 co gia tri ch6ng llilitu tudng

moi trudng c\1c doan. Mgt m~t kMc, nhung tu tudng clla Cau llilCbg
Roma cling dii rung mgt hdi chuong canh tinh nhan 101ili
v~ 5\1tan pha
thien nhien clla con ngudi.
Nam 1987, trong cugc hC?Pclla Uy ban the' gioi v~ Moi trudng va
Phat

tri~n

Development),

(WCED,

World

Commision

of

Environment

and

mgt nhom tac gia dung diiu la Ba Gro Harlem

Brundtland - Thll tuong Na Uy dii.dua ra mgt b8.n bao cao n5i tie'ng v~
Tudng lai chung clla chung ta "Our Common Future", trong do dua ra tu
tUdng philt tri~n b~n vung. Rff'tnhanh chOng, tu tUdng pMt tri~n b~n

51

vung dii du<1cs1,il.uilng ling r(mg riii tren the giDi.D~nh nghla pMt triiin
b~n vung du<1cchi ra rilt ro trong Bao cao cua Brundtland "Phrit triin
bin viing la phat trie'n dap ung cac nhu edu czIa hi~n tf.Lima khOng lam
thztdng tan den khii. nang cUa cae the' h~ tztdng lai drip Ung nhu cdu eua
ban than he/' noi den rilt nhi~u tren cac dit'\n dim, nhung tom tit l~i co
mily diiim c6t loi sau:
Thli nhilt, tai nguyen thien nhien 1a cua ca theh~ hi~n t~i va tudng
lai. Quan diiim tai nguyen thien nhien la tai san rna the h~ hi~n t~i du<1c
thua hu:ilng cua cha ong phai du<1cthay the bili quan diiim tai nguyen
thien nhien la tai san rna the h~ hi~n t~i yay mu<1ncua con cMu. Dii co
yay 1a phai co tra, dii tra thi phai trii cii v6n l~n lib.
Thli hai, pMt triiin b~n vung du<1csd d6 hoa tren mQt m6 hinh
tudng tac giua ba M th6ng: Kinh te. Xii hQi . M6i trudng. NQidung ban
chilt cua phat trin b~n vung phai tim ra nhung giai pMp nAm d ndi g~p
nhau giua cac m\lc tieu cua c3.ba h~ th6ng nay. Do 1a nhung giai phap
dap ling du ca ba l<1ifeh: kinh te pMt trin, cong bAng xii hQi va bao v~
moi trudng.
HQi nghi thu<1ngdinh cua the gioi v~ M6i trudng va PMt trin Illn
thli nhilt h9P t~i Rio De Janeiro (Brazil) nam 1992 dii chinh thlic dua
nQi dung phat triiin b~n vung vao chudng trinh nghi s1,iva dii ra tuym
b6 v~ vai tro trung tam cUa can ngztdi trong phrit trien bin viing.
MQt hQi nghi thU hai co ten la "HQi nghi thU<1ngdinh trai dilt v~
PMt triiin b~n vung" khai m~c ngay 28/8/2002

t~i Johannesburg

co

65.000 d~i biu tham gia. Trong cUQch9P, ED va cac nUDCMy, Nh~t
Ban, Australia, Canada chua th6ng nhilt v~ m\lc tieu pMt triiin va tr<1
giup cac nUDcngheo. ED mong mu6n Wi nam 2015 giam du<1cso' ngudi
khOng dU<1c
tiep c~n vDinUDcs~ch va v~ sinh. HQinghi keo dai 10 ngay,
be m~c vao 4/9, t~p trung thao lu~n cac vf1nde then ch6t nhu sau:
Tai chinh cho pMt triiin .
Tiep c~n thi trudng cong bftng
Bao v~ m6i tnidng .
Tiep ciftnv~ sinh va nUDes~ch.
Ph\lc h6i nang lU<1ng.
52

Khung hoang hay

t~t yeu

xa hQi?

Trong cu6n such r::lt n6i tie'ng DQt song thu ba (The Thirth Wave)
dii dUQcdich sang tie'ng Vi~t, Alvin Toffler dua ra mi?t kiu nh~n dinh
r::lt thu vi truc1c xu huang tan va cua gia dinh h~t nhan d My. Ong cho
riing mo hinh gia mnh h~t nhan ly tUdng trong n~n van minh cong
nghi~p cua DQt song thu hai, vai mi?t ngudi chang di lam nuoi ca gia
dinh, mi?t ngudi vQ d nha ni?i trQ va mi?t hai dua con, se khOng con tan
t~i trong xii hi?i cua DQt song thu ba. Theo con s6th6ng ke rna ong ghi
nh~n dUQc,mo hinh gia dinh h~t nban ly tUdng do chi con chie'm 7% dan
sO'My

22.

86 con l~i 93% dan sO'My gam nhftng ngudi s6ng di?cthan,

nhftng c~p vQ chang khOng hon thu, nhftng gia dinh khOng co can ho~c
co nhi~u dong con, v.v... Khi vie't chudng nay chfnh tac gia Toffler cung
ng~c nhien truac con sO'rna ong thu dUQc.
Di~u lam Wi quan tam khOng phai la v~ nhftng con sO',rna la v~
cach nh~n dinh cua Alvin Toffler. Ong cho ding khong nen g9i do la
khung hoang hOn nhan, bdi vi ne'u g9i la khung hoang, thi de'n mi?t ngay
nao do, ho~c lam mi?t bi~n philp nao do, xii hi?i co th quay trd l~i dU<;lC
rna hinh gia dinh h~t nhan cu cua xii hi?i cong nghi~p thui?c DQt song
thu hai. Con ne'u nhu khOng co cach nao trd "l~inhu: cu, thi phai xem do
la mi?tt::lt ye'u xii Mi.
Ong nh~n dinh, do la s~ hja ch9n mai cua con ngU:divg mi?t khuon
m&u mai cho gia dinh nhu: la mi?t thie't che' xii hi?i. Ong noi: "Nhftng bi~n
philp nhu: the' co th giup chung ta nh~ nhang di VaGngay mai, lam
giam de'n muc t6i thiu n6i dau kh6 cua thdi ky qua di?cho hang tri~u
con ngudi. NhU:ng du co dau kh6 hay khOng, mi?t h~ th6ng gia dinh mai
dang xu::lt hi~n d thay the' cai h~ th6ng tieu biu cho d<;ltsong thu hai.
H~ th6ng gia mnh mai do se la thie't che' cd ban cho mi?t xa quyn m6'i,
tie'ng Anh g<;Jila a new sociosphere, co th hiu gin dung la diu true xii

" Alvin Tomer: Dot song thu ha. Nxh Khoa hoc Xii h('ji. 19% (B,in dieh tieng Viet ella

Ngnyen Uk). tr. 338.

53

hi)i mdi. No se la m{Jtb{Jph~n cua hanh d{Jngsang t;;tOxii h{Ji,nhd no the'

h~ chung ta dang thich ung va dang xay dljng m{Jtnn vim minh mdi" ""
Tren day chi la m{Jt vi d\l t6i lily tii cuon sach cua Toffler. T6i
kh6ng co y bim v chu de h6n nhan va gia dinh, rna t6i chi muon noi len
m{Jt cach tiep c~n tu duy rilt dang tham khao cua 6ng: Chi co thE!gc;>i
m{Jt slj ki~n gi do la "khung hoang" khi chUng ta co th~ tim duqc bi~n
phap khiic ph\lc no. Con khi kh6ng th~ khiic ph\lc duqc no, thi d.n phai
xem no nhu la m{Jttilt ye'u xii h{Ji.
Nhu: v~y chung ta co biet bao nhieu thu nlim d ndi dUdng bien giua
khung hoang va tilt ye'u xii h{Ji?Diu quan trc;>ngkh6ng ph3.i la cai gi do
C\lthE!, rna la m{Jtthl,tc te' d~t trU:occhung ta: Chung ta dang dung truoc
nhung d5i thay mang tinh ta"t ye'u.
Theo huong tie'p c~n tu: duy cua Alvin Toffler, chung ta co thE!suy
ra bie't bao thu khung hoang kh6ng con co thE!g9i la khung hoang du:qc
nua, rna phai gc;>i
la tilt yeu xii h{Ji.Ch~ng h;;tn, hi~n tuqng quay cop, m{Jt
n;;tn dich mang tinh toan the gioi, li~u con th~ gc;>ila khung hoang duqc
nua hay kh6ng. Ne'u kh6ng phai la khung hoang, rna la tilt yeu xii hQi,
thi do la ta"t ye'u xii h{Ji gi day? V hi~n tu:qng nay chung ta se ban d
phlln sau. Ngoai ra con rilt nhiu hi~n tU:qng rna chung ta v~n g9i la
khung hoang, rilt dang dE!chung ta nghien cuu.

Xa hl}i rui ro
Vao giua thQ-pnien 1980, m{Jt lInh vl,tc nghien cuu moi xuilt hi~n
tren cac di~n dan xii h{Jihc;>c:"Xii hQi rui ro" (Risk Society), md dllu bling
m{Jt so bai vie't, va sau do la cuon sach cua m{Jt nha xii h{Jihc;>ckh6ng
ma"yten tu6i, Ulrich Beck, giao su D;;tihc;>c
Munich (Duc).
Thl,tc ra, ban dllu Ulrich Beck ban v rui ro trong nhung nghien cuu
xii h<)i hc;>cm6i trU:dng - nhung bien co sinh thai, nhung xung d<)tmoi
trU:dng, v.v... Nhiu nam sau, khai ni~m "xii h{Jirui ro" moi duqc Beck
chinh thuc du:a ra trong mot tilc phllm co ten la "Xii h{Jirui ro" xuilt ban
bling tieng Duc Illn dllu nam 1986 va biing tieng Anh nam 1992.
" Al\'in Tom"r:

54

sa"h

cIii clan,

II".

159.

Toan bQ tu tUdng cua cuon sllch dVa tren mQt lu~n di~m cho ding.
trong xii hQi dudng d~i, trong khi con ngudi ngay dmg du<,1c
d6n nh~n
nhi~u cd hQi cho sv phat tri~n cua ca nhan va cQng dang cua minh, thi
dang thdi, con ngudi ciing ngay cang phai doi mi,it voi ngay cang nhi~u
rui ro trong cUQcsong, trong moi trudng cong ngh~ ngay cang cao, trong
vi~c Iva ch(:mcac quye't dinh. T6m: l~i, cang nhi~u cd hQi bao nhieu, thi
dng nhi~u riii ro b[y nhieu. Phan phoi phUc l<,1i
xii hQi di kern voi phan
phoi rui roo
Cd hQi va rui ro dii trd nen hai dua tre song sinh trong xii hQi
dudng d~i. Vai sv xu[t hi~n tac ph~m "Xii hQi rui ro", Beck dii b6 sung
mQt mQt luang tu duy mai, mQt bQ ph$.n di,ic s:lc trong ly thuye't phat
tri~n xii hQin6i chung va ly thuye't xii hQih<;>c
n6i rieng.
V~ rui ro, Beck dua ra mQt dinh nghia kha dQcdao: "Rui ro c6 th~
dinh nghia nhu mQt cach d6i ph6 c6 h~ thong voi cac ye'u to ng~u nhien
va khong an toan xu[t hi~n trong qua trinh hi~n d~i h6a hoi,icdo ban
than qua trinh hi~n d~i h6a t~o ra". Nhu v~y, rui ro c6 th~ xu3:"thi~n
theo 2 con dUdng: (1) Rui ro d~ t~o ra du<,1c
qua trinp hi~n d~i h6a. Vi dl}.,
d~ t~o ra cac chuye'n bay cua con ngudi tren cac con tliu vii trl}.,cac nha
che' t~o phai ch3:"pnh~n tra gia cho nhung th3:"tb~i kh6 tranh khoi trong.
qua trinh thi nghi~m. (2) Hi~n d~i h6a d~n Mn rui roo Khi stl dl}.ng
phudng ti~n v~n tai 130 may bay, chung ta hoan toan c6 th~ gi,iptrl}.ctri,ic
kY thu~t trong chuye'n bay, d~n Mn tai n~n b3:"tung, trong khi di bQthi
khOng bao gid c6 th~ gi,iplo~i trl}.ctri,ic kY thu~t nhu v~y. Beck neu ra
nhung di,icdi~m cua tac nhan rui ro trong 3 giai do~n phftt tri~n cua xii
hQi(Beck 1992, 22):
1. Trong xii hQi ti~n cong nghi~p: Rui ro c6 ban ch[t ngo~i lai, riii
ro xu[t hi~n chu ye'u tu thien nhien, khong phai do con ngudi
t~ora.

2. Trong xii hQi cong nghi~p: Rui ro khOng chi con 130 ye'u to tv
nhien nua, rna do tac nhan con ngudi, rui ro san sinh tu trong
long cong nghi~p, nhung v~n 130 nhung riii ro ki~m soat du<,1c.
3. Trong xii hQi rui ro: Rui ro trd nen mQt ye'u to khOng tinh toan
duc;lc,khOng ki~m soat du<,1c
va khOng gioi h~n.
55

Rui ro co th~ do thien tai, nhu giang bao, Iii Il,lt, dQng ddt, nui Iua,
rnua da; co th~ do con nglldi tac dQngvao thien nhien gay ra, nhu thie't
ke', thi cong xay d\1ng nha cua, d.u hfrrn sai ky thu~t co th~ d~n dn s~p
dB cong trinh; song rui ro do nhung xung d9t giita cae nh6m nglldi gay
ra, nhu chie'n tranh do xung dQt giua tharn v<;mgcua quo'c gia xarn luqc
voi lqi ich cua quo'c gia bi xarn Iuqc, xung dQt do kY thi ton giao, kY thi
slic tQc,tranh chilp quy~n l\1cy thuc h~, V.v..
Rui ro co th~ dllrjc tien ll1{lngtit truoc, chAng hl,ln, nhung ye'u kern
v~ ky thu~t trong cac cong trinh, nha may, cfru hlirn; song, co nhUng rui
ro khOng the'tien lllrjng tit truoc trong cac cong trinh ky thu~t, chAng
hl,ln, s\1co'nha may di~n nguyen tu Chemobyl; rui ro do nhung s\1co'bilt
ung tit thien nhien, nhUng tharn hQa sinh thai, nhu song thlin vita qua d
CMu A. Tuy nhien, co nhung riii ro ll,lidllrjc xem xit tit trztfJc, ngay tit
khi chllp nh~n l\1a chQn rnQt quye't dinh, chAng hl,ln, quye't dinh dliu tu,
-quye't dinh tharn chie'n tranh giua cac ben d6i dich, quye't dinh ddu
sung, quye't dinh tranh cu, v.v..
Nhu v~y, ngay nay, chung ta luan dUng truoc vo van riii ro, khong
chi nhUng riii ro rna'ta khong rnong dqi, th~rn chi khOng th~ bie't truoc,
rna co ca nhung rui ro rna chung ta bie't truoc, co ca nhung rui ro rna
chung ta siin sang chilp nh~n va diln than. Khong phai vo co rna Beck da
d~t ten cho xa hQi do la "Xa hQiriii ro". Chinh y thUc v~ rnQtxa hQiriii ro
se giup con ng\1di bie't l\1a chQn hanh dQng trong cUQcso'ng dUdng dl,li,
voi nhung ung dl,lng rftt khac nhau, nhu l\1a chQn quye't dinh dliu tu, l\1a
chQn do'i tac kinh doanh, phan tich chinh sach, chu~n bi quye't dinh
chinh sach va di~u hanh quan ly.

Khong th~ lid mi)t chie'c xe sang tr(;mgd~ di Wi t\idng lai

Trang rnQt cuo'n sach vita rnoi duqc djch sang tie'ng Vi~t, Til duy lC!i
tlldng lai (Rethinking

the Future), duqc vie't bdi nhorn cac nha nghien

cuu xa hQi hang dliu cua the' gioi dudng dl,li nhu John Naisbitt, Philip
Kotler, John Kotter, Michael Porter, v.v.., cac tac gia d~u xuilt phat tit
rnQt ni~rn tin chlic chlin, nhu trong ldi gioi thi~u cua Alvin Tomer, rAng
chUng ta dang so'ng trong rnQt the' gioi "giao thdi", "khi rnQt rno hinh cii
Sl,lpdB rna rno hinh rnm chua dUQcxac l~p" va "s\1 bung nB cua tu duy

56

sang t~o", "duQc danh Mu bdi s1,ic~nh tranh kh6c li~t, bdi nhung cUQc
cach m~ng cong ngh~ lien tl,tC,bdi sl! xao tr9n va xung d9t xii h9f', "m9t
tinh trc;mg khOng the' doan trztac d mU'c d9 cao va nhitng diu ki~n phi
tuye'n tinh".
Trang bai dfru tien, Rowan Gibson cling dua ra rnQt hinh anh thu
vi: "Thay vi s1,ian dinh, dUdng nhu ... chung ta dang g~p d.c r6i sau sAc
khi chung ta dang cit.ng nhau lao vao bit VIfC cua sl! han mang, de'n m9t
giai dO{Znqua d9 dlt d9i .." ngay nay, chung ta khong th~ "lai mQt chiec
xe du lich sang tr9ng d~ di Wi tUdng lai. Cai chung ta cAn la mQt loll-i
phudng ti~n hoan toan moi co th~ chiu dUQcdf,a hinh g6 gh va bat tr6.c".
TB:'tca cac tac gia trong cu6n sach nay dElutu duy tren

cd

sd nhin nh~n ,

chung ta dang s6ng trong mQt the' gioi dfry bie'n dQngva nii roo
Gfrn nhu rirt d5ng di~u voi tu tUdng xa hQi rui ro cua Beck, nhung
tu tUdng kh3. thu vi VElQuan lj rui ro (Risk Management) da xuB:'thi~n.
Tu tUdng chu dll-ocua quan lj rui ro la, chung ta luon g~p rui ro, chung
ta luon phai dudng dfru voi rui ro, v~y chung ta phai chirp nh~n nii ro va
"quan ly" no. NQi dung quan ly rui ro dUQcxem ~et trem 3 cirp d(l: (1)
Phong ngua rui ro trong rn9i trudng h<,lp,khong d~ no xuirt hi~n; (2) H~n
che' ph~m vi Ian rQng rui ro trong trudng hQp no xuirt hi~n, va (3) KhAc
phl,tcrui ro xet VElm~t h~u qua va tac hll-icua no.
MQt linh vlf.cnghien cuu co quan h~ kh3. gAn glii voi quan ly rui ro,
la Qudn lj khung hoang (Crisis Management). Toi quan ni~m no g8.n
giii, la vi khung hoang tren th1,icte' co th~ xem Iii.mQt s1,i rui ro, mQtloll-i
nii ro co th~ ho~c khong th~ tien lu<,lng.
Tuy nhien, nhung ngudi chu tri ly thuye't VElquan ly khiing hoang
thi xem khung hoang la mQt tinh trll-ng khOng binh thztilng cua xa hQi.
Con nhung ngudi di thea ly thuye't VElxa hQi rui ro thi, ngu<,lCl~i, xem
rui ro la mQt tat yeu xa h9i. Chinh do la s1,i kh3.c bi~t cd ban VElm~t hanh
dQngtrong ly thuye't quan ly khung hoang va ly thuye't quan ly nii roo

Hai trie't

ly mau

thudn trong KhuR't Nguyen tien sinh

Khun Nguyen (340 - 278 truoc Cong nguyen), nhil. thd dfru tien cua
Trung Qu6c, la nglidi nuoc Sd thdi Xuan Thu Chie'n QuO<:.
57

Si'i kY Tu Mii. Thien ehep nlug

21,

Khuflt Nguyen hge r9ng, dU<;Je

vua Sd la Hoai VUdng tr9ng d~ng, lam de'n ehu:e quan Ta d6, am hi~u
eong vii[!etri~u dinh, thOng th~o phep t:ie tri dan, luon dU<;Je
nha vua
sung iii va dU<;Je
la m9t e~n thftn tii hie bm vua dam d~o eong vii[!esdn
ha xii. t:ie. Chinh vi v*y rna Khuflt Nguyen bi nhi~u chu:c quan ngang
hang ghen ghet, luon tim ciieh giem pha.
M9t Iftn Khuflt Nguyen dU<;Jc
vua sai so~n thao phiip li[!nhcua tri~u
dinh. Khuflt Nguyen mai kip phiie ra m9t ban sd thao, thi bi Thu<;Jng
Quan trong thfly muon tranh congoThu<;JngQuan giem vai vua:
- Bi[!h~ sai Khuflt Nguyen so~n philp li[!nheua tri~u dinh khOng ai
la khOng bie't. MBi khi li[!nhban ra, ong ta l~i khoe eong cua minh, r&ng
"Ngoai Khuflt Nguyen ra, dau co ai lam n6i".
The'la Sd Hoai VUdng bo rdi Khuflt Nguyen. Khuflt Nguyen dau
bu6n rna vie't ra tiic ph&m thi ca bflt hu Ly Tao. Ly Tao la bu8n trong
ly bii[!t.
V~ sau Hoai VUdng phiii Khuflt Nguyen di sU:d nuac T~. Tuy song
d T~ nhung Khuflt Nguyen v~n m9t lOng huang v~ nuac Sd, v~n tim eiich
pho tii Hoai VUdng, can ngan Hoai VUdng dung lam theo ke' sach eua
b9n ninh thftn. Hoai VUdng khong nghe Khuflt Nguyen, cuoi cung
sang nuae Tftn M bi gie't h~i tren dflt Tftn.

bi

d~

Cau chuyi[!n Khuflt Nguyen v~n m9t long trung quan huang v~
Hoai VUdng, can gian Hoai VUdng lam cho b9n gian thftn cam gi*n, cang
muon h~i Khuflt Nguyen. Ngay sau khi Khoanh TUdng VUdng len ngoi
ke'vi Hoai VUdng, b9n gian thiin dii.ra sue xlii b&y, d~ cuoi cung Khuflt
Nguyen phili bi di day. Khoanh TUdng VUdng diiy ong he't Him B:lc l:fi
de'n Giang Nam. Cuoi cung do be' t:lc va tuyi[!t v9ng, Khuflt Nguyen dii.
nhay xuong song Mich La tl,( v~n. Dng tl,( v~n van ngay 5 thang 5 am
lich. Ngay giB Khuflt Nguyen sau trd thanh Te't Doan Ng9. De'n ngay fly,
ngudi Trung Quoc nflu chiio dB den del xuong song d~ cling Khuflt
Nguyen. Tilc phflm cua ong g6m Ly Tao, Thien Vfln, Cltu Ca va Cltu

"1'11 Mii Thi0n: Sir

58

kyo

Biin ,lieh lOU" Nhii Thanh. Nxh Villi hoc.

Ha N6i.

I <)38. In I;lnlhu 111.

Chudng. Cling voi Kinh Thi, nhung ki~t tac clla Khua"t Nguyen dUQccoi
1a dinh cao thi ca co anh hUdng sau rQng de'n sl,i phat tri~n thi ca Trung
Qu5c sau nay.
Truoc khi nhay xu5ng song M~chLa tl,i van, Khua"t Nguyen vie't bai
Ngu Phll Tu. Trong SU: Ky Tu Ma Thien co do;;tn chu thfch rAng trong
Ngu Phll Tu, Khua"t Nguyen da tUdng tUQng ra mQt cUQcd6i tho;;ti voi
ngu ong d~ giai bay tam sJ,iu ua"t clla minh. Cau chuy~n k~ rAng, khi
Khua"t Nguyen ng6i xoa toc ben bd song, mQt ngu ong dn hoi:
_ Ong 1a quan tam 1u d;;tiphu

25

da"yphai khong? Vi sao rna ong l~i

dn nong nih nay?

Khua"t Nguyen noi:
- Cii.ddi nay d\lc rieng minh ta trong. Ca ddi nay say rieng minh ta
tinh. Nen ta phai b~ du6i ra khoi cUQcddi.
Ngu ong b3.o:
- Thanh nhan khong khiing khiing giu nguyen mQt v~t rna ph3.i bie't
thay d6i theo ddi. Ca ddi nay d\lc sao ong khong thu~n theo dong rna xo
song len cao? cii. ddi nay say sao ong kh6ng nhai 1:>arUQuva hup rUQu?
Vi co gi l~i om ng<,>c
cfln, giu ng<,>cdu trong ngudi

dn nBi b~ du6i ra

khoi cUQcddi?
Nhung lam sao Khua"t Nguyen co th~ cam thu~n tha minh xu6i
theo dong song vitn d\lc. Ong l~i th rAng:
- Ta tha gieo minh xu5ng song Tudng, mai tang than ta trong b\lng
ca, quye't khong Ie nao l~i d~ than th~ trong triing clla ta gQn bfln b\li
ddi.
Bie't the' gioi nay dang trai qua nhung bie'n d6i thiing trim. MBicon
ngudi dang dung truoc hai trie't 1y gi~ng xe trong mQt con ngudi clla
Khua"t Nguyen tien sinh, hoi;tc1a "thu~n theo dong rna x6 song len cao",
hoi;tc1a "gieo minh xu5ng song Tudng d~ chon than xac trong b\lng ca':

25

Tam hi lit chuc quan coi ba h9 lon lhal ella

sa

(ehu (Itfch eua ball djeh)

59

Khang bie't t1j bao gid, ang cha chung ta dii lily ngay gi6 Khui1t
Nguyen, ngay te't Doan Ngq mBng 5 tMng 5 am 4ch, lam ngay gie't
sau hq.
M(lt l~n c6 cMu be 8 tu6i hoi tai v~ s1j Hch ngay gie't sau bq, tai k
lQ.icau chuy~n Khuilt Nguyen. CMu hoi:
. V~y tQ.isao lQ.igie't sau bq vao ngay gi6 C\l Khuii"t Nguyen hii ang?
Tai b3.o chau:
. Thai chd bao gid ang di hoi

C\l

Khuf(t Nguyen cMu Q..

RBi tai li(inglim bflm m(lt minh: "Au cling la m(lt triet ly tren ddi."
CM u tai tr<;lnm~t:
. Dng dang hoi

C\l

Khuilt Nguyen My a?

Tai n6i dQ.i:

. U, Dng dang khiln

60

C\l

Khuii"t Nguyen.

Ch<;)figi trong kho tang tri thuc

dong bang xuyen the ky
MQi Iy thuyct Jl:U mau xam.
Chi <':0dlY Jui la mai mai xanh tUl1i
Johann W. Goethe

Gia trj cua nhung cuon sach xuat ban til ffii?tth~ ky truac
M!}thom, c6 m!}t anh b:;m cu clla toi dn chdi nha. 6ng Ill.thay giao
chuym giang man toan hQc cho cac lOp luy~n thi d::tihQc. Gi6ng nhu cac
b::tn be than quen khac, ong lin mo xem trong gia sach clla toi co cuon gi
dang quan tam. Bang mit ong sang lm khi nhin tren gia sach Clla toi co
cu6n bai t*p hinh hQc tie'ng Phap,

ngoai bia c6 dong chli in d*m

"Geometrie" (Hinh hQc) clla t~p th s0::tn gia ky ten Ill. Reunion de
Professeurs (m!}t nhom giao su). Hdn 50 nam truoc day, khi chung toi
con hQc trung hQc, chung toi xem xu6n sach nay Ill. m!}t cu6n bai t~p
hinh hQc hay nhU't. 6ng hoi mU<;lnWi cu6n sach m(>t cach rat khftn
khoan. Toi ng::tc nhien hoi ong mU<;lncu6n such trong ngan bao tang
sach clla toi d lam gi, thi ong n6i la d chuftn

bi bai t~p cho lOp luy~n

thi toan clla ong.

Sau khi mU<.Jndu<;lcsach thi anh b::tn Wi mung quynh. Con toi thi
bu6n mU't mU'yngay, ngay nao cung ngh! viin vd VElcuon sach. Thu tllljC
130 toi bu6n th*t slj.

Khi k IQ.ichuy~n nay, co bQ.nhOi toi vi sao bu6n. Vi sao co sach cho
bQ.nmU<;lnxong l::tibu6n. Toi lung tung khong tra ldi du<;lc.Th*t ra thi ly
do d6i voi toi rU't ddn gian, nhung bie't n6i the' nao day? Khong chung cac
61

b~n lai bao la t6i lam cam. Ly do t6i buon la the' nay: Cuon sach xuat
ban da gfrn m<)tthe' kYoTrong gfrn m<)ttram nam f!.y,the' gioi nay bien
d6i, bien d6i voi m<)t toc d<)rna nhiu nha nghien diu gQi la "vu bao";
ngudi khiic thi noi la bie'n d6i dn "chong mii-t".Trong khi do thi chudng
trinh toan hQCdlilYcho con em chung ta l~i gi~m chan t~i ch6. Khong
buon sao dUQc.
Co b~n cudi nh~o t6i: "Nhung ma nhung cd sd toan hQCnay da trd
thanh kinh di~n. Cuon sach co gia trt xuyen the' kYoNo thay d6i sao
dUQc!".Nghe xong t6i l~i buon them may ngay mIa. Kinh di~n voi ai va
voi cai gi chu? Co cai gi la kinh di~n xuyen suot cac thdi d~i hay kh6ng?
Vi kh6ng ph3.i la ngudi nghien cuu toan hQc,thanh thtt t6i phai tim
hoi m<)tso nha nghien cuu am hi~u trong linh v\Jc nay. Ngudi dfru tien
t6i dtnh gii-Pla giao su Hoang Tuy, ngudi co nhung c6ng trinh toan hQc
v quy ho~ch loi dUQctrich dlln nhiu Ifrn trong cac t~p chi toan hQCd
nuoc ngoai. Ke't qua, toi khhng dtnh dUQcnh~n thuc nhu sau: Chudng
trinh toan hQc hi~n giang d~y trong cac trudng trung hQc hi~n nay d
nuoc ta d\Ja tren chudng trinh du<:,chinh thanh tU ntta cuoi the kY 19.
Do la vao thdi kyoca~ trao cua cu<)ccach m~ng cong nghi~p d Chau Au
d\Ja tren nhung thanh tl,tu cua nn

cd

hQc c6 di~n, va ph\lC V\l nhu cfru

cua cu<)csong th\ic te cua xa h<)i cong nghi~p d\ia tren nn tang cd hQC
c6 di~n, nay kh6ng con tlch hQp nua. Phan tich nhu cfru cua xa h<)i
dUdng d~i, ong dua ra 3 m\lc tieu d~y toan d bi[lcph6 thong nhu sau:
1. L<:,iich th\ic te' (cung cap kie'n thuc, ky nang th\ic hanh tinh
toan trong ddi song va ho~t d<)ngth\Jc ti~n)
2. Ren luy~n tr\ic giac va tri tudng tUQng (thong qua quan sat,
th\ic nghi~m, xay d\ing mo hinh, d\i doan, dQ.t gia thiet, uoe
lUQngva xap Xl, tim toi, khiim pM., v.v ...)
3. Ren luy~n tu duy logic (phan tich, t6ng hQp, siip xep, phan bi~t
diu ki~n cfrn va du, phan bi~t "va" voi "ho:]ic",gia thiet v(ji ket
lu~n, suy lui[ln di~n dtch, phan chung, quy n~p, t6ng quat hoa,
dii-cbi~t hoa, v.v ...)

62

Ngtidi thu: hai toi Mn phong van la mi?t vi tie'n sy cd h<;>c.

Sau khi
dii thong nhat dtiQc voi ong vi! ban chat cd h<;>cc6 di~n clla cui?c cach
ml?-ngcong nghi~p the' ky 19, toi hoi ong co phai toan b(>chtidng trinh
toan h<;>c
d b*c trung h<;>c
hi~n nay chfnh la 8\1chu&n bi cho h<;>c
sinh kie'n
thu:c vi! cd sd toan h<;>cclla cd h<;>c
c6 di~n. ang hoan toan d6ng tinh voi
cach nhin nh*n nhti v*y.
Ngtidi thu: ba toi Mn phong van la giao sti Phan Dinh Di~u, m(>t
trong nhung ngtidi d:lu tiEm d ntioc ta di vao lInh v\1c dam bao toan h<;>c
clla ni!n cong nghi~p hi~n d~i d\1a tren 15' thuye't toi tiu hoa, dii!u khi~n
h<;>c
va cong ngh~ thong tin. Toi hoi ong vi! Mnh trang to an h<;>c
trang bi
cho h<;>c
sinh trung h<;>cd~ di V~lOxii h9i nay. ang cho bie't, voi cd sd toan
h<;>c
hi~n nay, d:lu oc h<;>c
sinh chung ta chi co th~ quay trd vi! ni!n cong
nghi~p clla the' ky 19. Khi toi hoi tie'p ong vi! mon tin h<;>c
dtiQc h<;>c
t*p
r:lm ri? hi~n nay, thi ong cho bie't, do chi la cai ng<;>n.
Ngtidi thu: tti toi dinh phong van la giao sti Van Nhti Ctidng, nhting
toi chtia kip th\1c hi~n thi dtiQcgij.pmi?t so bai vie't clla ong tren td Khoa
h<;>c
va T6 Quoc

sa 25 thang

1/2002. ang trinh bay 3 m\lc tieu dl?-Ytoan

dii dtiQcdi! ra trong d\1 thao chtidng trinh to{m d b*c ph6 thong nhti sau:
1. Cung cap cho h<;>c
sinh nhung kie'n thu:c, ky nang, phtidng phap
toan h<;>cph6 thong cd ban, thie't th\1c nhflm ph\lc V\l cho cu(>c
song lao d(>nghflng ngay cung nhti vi~c h<;>c
tie'p d cac trtidng d~i
h<;>c,
cao ding, trung h<;>c
chuyen nghi~p.
2. Gop ph:ln phat tri~n nang l\1Ctrf tu~, l:;t.plu*n va slt dVng ngon
ngu chfnh xac, hinh thanh nang l\1cdo d~c, tfnh toan, l:;t.pbang,
d<;>c
va ve d6 thi, bi~u di~n cac hinh hinh h<;>c.
3. Gop ph:ln hinh thanh va ph:lt tri~n cac phllm chat, phong cach
lao di?ng khoa h<;>cnhti lam vi~c co m\lc ruch, co ke' ho~ch, ton
tr<;>ngquy trinh, bie't v*n dVng kie'n thuc vao th\1c ti~n, co y chf
va thoi quen t\1 h<;>c
thtidng xuyen.
4. Nang cao nang l\1c ttidng tU:Qngva hinh thanh nhung cam xuc
thllm my qua h<;>c
t*p toan h<;>c.
Sau khi dii nghien cuu nlt ky y kie'n clla hai nha toan h<;>c
lao lang,
63

toi cu phan van maio Bie't n6i gi day. Ca hai vi du la b~c dan anh trong
lang khoa hc;>c
... Nhung thoi thi, toi cling xin liu mi,lng g6p vai thi~n

sau day.
Ca hai vi du dua nhung y kie'n qua dung v tac d"mg cua v* di,ly
toan hc;>c,nao la ren luy~n tu duy logic, na{) la phat tri~n ky nang tinh
toan, nang h,tc tUdng tU<Jng,V.V T~t ca nhung diu ~y khong ai phan
bac dU<Jc.Chi c6 mlii hai diu toi chua th~y ca hai vi ban Wi:
Mgt la, quy thdi gian cAnbao nhieu d~ "ni,lp"nhung thU d6.
Hai la, c6 cach nao di tAt, voi quy thdi gian it hem, rna hc;>c
sinh cua
chung ta cling co th~ c6 dU<Jcmgt hanh trang t6i thi~u vao ddi.
Toi da phong v~n mgt cach chinh thuc va phi chinh thuc tren 50 vi,
da t6t nghi~p di,li hc;>ctit 20 nam trd len, g6m du thanh pMn: nha ky
thu~t, nha quan ly hanh chfnh, nha quan ly san xu~t, nha hOi,ltdgng
chinh tri, nha khoa hc;>ctl;t nhien, nha khoa hc;>cxa hQi; c6 vi 180 chuyen
vien ho~c nghien cuu vien "chan d~t", c6 vi 180 vi~n trudng, vi~n pM,
chanh ph6 giam Mc cac xi nghi~p, cong ty. Voi vi nao toi cling d~t hai
cau hoi: "Kie'n thuc toan nao 6ngIBa thudng dung nh~t trong dIng
vi~?"; "Kie'n thuc toan dU<Jchc;>cd b~c trung hc;>c
- di,lihc;>cdu hay thie'u
cho cong vi~ cua 6nglBa?"
Voi cau hoi thU nh~t, "Kie'n thUc toan nao 6ng/Ba thudng dung
nh~t trong cong vi~?" toi nh~n dU<Jcnhung y kie'n tra Idi voi nhiu mau
sAc khac nhau: Mgt vi lam vi~ d mgt vi~n nghien cuu khoa hc;>ctl;t
nhien, mgt vi d mQt vi~n khoa hc;>c
cong ngh~ va t~t ca cac vi thuQc cac
vi~n khoa hc;>cxa hQi n6i: "Tinh cgng va tinh tru" ho~c "B6n pMp tinh
cgng, tru, nhan, chia". MQt so'vi d cac vi~n thie't ke' cho bie't, cac vi lam
nhiu v "Quy hOi,lchtuye'n tinh". MQt so' vi khac cho bie't: "Toan xac
su~t va th6ng ke". 86 can bQ nghien cuu va thie't ke'trong mgt s6lInh
vl;tc cong ngh~ khac thi n6i dn tlch phan, vi phan, phudng trinh vi
phan, di,loham rieng, V.V.
Voi cau hoi thu hai, "Kie'n thuc toan dU<Jch'.Jcd b~c trung hc;>c
- di,li
h'.Jc du hay thie'u cho cong vi~ cua 6ng/Ba.?", thi hliu he't n6i 13."B6n
pMp tinh cQng, tru, nhan, chia." Khi hOi: "The' con mon hinh h'.JCva
64

phlln khao sat ham s6 trong d~i s6?" thi hllu he't d~u tra Idi: "Khong bie't
d~ lam gi". Hllu he't noi clln h<:Jcphudng phap l~p b3.ng s61i~u, vi! bi~u
d6,.tl~i ching co d dau d~y, chu ye'u 1a h<:Jcnhau va tl,(h<:Jc.
The'1a 1'0. Toi xin m~nh d~n noi tom tllt mQt y nhu sau: TOlm h<:Jc,
mQt mon h<:Jcdang ra phai di tien phong trong vi~c chuAn bi hanh trang
cho lOp ngudi xay dl,(ngxa h(>icua m(>tn~n cong ngh~ moi, thi l~i la mc}t
mon cha't tai n:ling nha't, song l~i di th\lt lui ca m(>t thdi d~i. Toi xin
khOng noi "mc}t trong nhii'ng mon", rna m~nh d~n noi "mc}t mon" cha't
tai n:ling nha't.
Toi khOng d:litcho minh nhi~m V\ltim hi~u ta't ca cac mon h<:Jcd b~c
trung h9C va d~i h<:Jc.Do la m(>tcong vi~c qua Ion. Toi chi mu6n qua vi
d\l tren day v~ toan h<:Jcd~ tha'y ding chung ta dang d:lit ra hang lo~t
cau hoi cho toan b(>chudng trinh chuAn bi kie'n thuc

cd

b3.n d.n trang bi

cho cac the' h~ h<:Jcsinh cua chung tao

Toi se tie'p t\lC chu M nay trong phlln ban v~ vai tro cua khoa h<:JC
cd

b3.n trong n~n giao d\lc dudng d~i.

Ga hai cho thi sinh

Toi nhO mai m(>tsl,(ki~n cach day vai ba nam; nghe chuy~n-k~ l~i
cua m(>tthay giao gia lam giam thi trong kY thi tuy~n sinh vao d~i h<:Jc.
Hom do thi mon dia ly, ong nho 1'0 co mQt bai t~p, yeu c:lu till sinh phai
vi! sd d6

cd

ca'u di~n tich cay tr6ng theo nhung thOng s6 rna dllu bai dii

cho.
Su6t nih gid d6ng h6, ca phOng thi cllm bUt. Dng b~n toi nhac tha'y
m(>tthl sinh loay hoay vi!, nhung l~i ve sai. Dng chd them ma'y phut
nua, tinh hinh v~n khOng co gi khii. quan. Dng quye't dinh ga hili kheo
cho h<:J-Dng hllng gi<:Jng,noi: "Toi yeu c:lu cac anh cac chi phai giu dung
nQi quy phong thi, khOng duqc mang tai li~u, .. khong duqc..., va khong
duqc..." . Dng noi v~ m(>tlo~t di~u ca'm trong phong thi nghe rAt chi 1a
nghiem khllc. Noi xong ang tie'p: "Nhung rna trong phong thi thi duqc
dung may tinh, duqc..., duqc...., va duqc dung compa." Dng nhAn m~nh
l~i mQt lin nua d~ thl sinh nghe cho

1'0:

"Duqc dung compa".

65

Noi xong do<;tndo, ong quan sat th<ly dc m~t thi sinh d m(lt phn
ba phong thi r<;tngrd him len. Thi sinh rllO rllO md h(lp but I:lYcompa d~
lam bai. Can ll;li hai phn ba v~n kh6ng hi~u y, danh bii td.ng cau do.
ChAng la, muan trinh bay ty l~ phn tram cac b(l ph*n c<lu thanh m(lt
t6ng th~, thi phai dung bi~u da hinh qUl;lt, phai ve bflng compa.
Nghe xong cau chuy~n do, toi l<;tibuan. Chudng trinh to an d b(lc
trung he;>cd<;tydu ca d<;toham, nguyen ham, khao sat ham ne;>,ham kia.
The rna khi g~p bai toan ve bi~u da cd c<lu cac b(l ph*n C:lUthanh m(lt
t*p so' li~u rna danh ngai c:im but. Nang hjc th1jc hanh toan he;>cclla he;>c
sinh clla chUng ta kern v(ly sao? Den khi co dip hoi he;>csinh, thi toi dUQc
biet he;>dUQche;>cve bi~u da hinh qu<;ttd man ... c4a ly. R6 rang dii!u nay
kh6ng phai 16i d he;>,cling kh6ng phai 16i d cac thy giao, co giao dl,ly to an
clla he;>,rna nhii!u hdn la 16i d nhung cd quan co trach nhi~m thiet ke va
xet duy~t chudng trinh toan he;>cd b*c trung he;>c.

Khoa hl?c Iii.gi? Cong ngh~ Iii.gi?

May nam vua qua, toi co dip giang man Phudng philp lu*n nghien
cuu khoa he;>ccho sinh vien va cac lop sau dl,li he;>cd nhii!u trudng dl,lihe;>c
trong nuoc. Toi thudng md du bai giang nhu the nay:
"Trong nhung nam he;>cdl,li he;>c,chic chin cac bl,ln dfi he;>crat nhii!u
ly thuyet khoa he;>c.V*y toi xin cac bl,ln cho m(lt dinh nghIa khoa hfJc la
gi?". HU nhu r<lt it sinh vien tra Idi dUQc. Ngay d6i voi nhung he;>cvien
cao he;>cva nghien cuu sinh, nhung ngudi dang buoc chan vao con dUdng
lam khoa he;>c,se la tac gia cua hang IOl;ltly thuyet khoa he;>ctrong tUdng
lai, khi toi d~t ra cau hiii do, he;>cling khong tra ldi dUQc(')
Toi kh6ng ngl,lc nhien. Hy khong tra Idi dUQcla dung, bdi vi trong
cac man he;>crna he;>dUQche;>cd b*c d<;tihe;>c,khong co man he;>cnao cho he;>
m(lt c4nh nghia tre;>nv~n "Khoa he;>c"la gi;'Ly thuyet khoa he;>c"la gi?
Cac bl,ln co biet dii!u toi ngl,lcnhien

la gi khong? Ll,li la m(lt cau

chuy~n hoan toan khilc. Nam 1943, trong bai he;>cdu tien khi toi he;>clOp
1, hai do ge;>i130lOp D6ng Au, toi dfi du:qc he;>ckhai ni~m "Khoa he;>c"130gi.

66

Do la bai hqc cho ldp khai tam, Bai so 1 trong cuon sach Quoc van
Giao khoa thu' Lop D6ng au cua cac tac gia Tr~n Trqng Kim, Nguy~n
Van Ngqc va mi?t so ngu'di khac. T6i nho mang mang la co bai dlilYcho
lop khai tam bie't khili ni~m "Khoa hqc" la gi. T6i dang dinh vao Thu'
vi~n Quoc gia d~ tim, thi may mlin sao, t6i blit gij.pcuon sach d ngoai
hi~u sach. Cuon sach do Nha xuat Mn Thanh nien in llili.Day la bi?sach
du'QcNha Hqc chinh D6ng Philp phe duy~t lam sach giao khoa tit dh
the' kY 20. Rat cam

dn

Nha xuat ban Thanh nien dli cho nhung ngu'di

thui?c ldp tu6i t6i co <4p tim llili du'Qccuon sach. Bay gid tim llilikhOng
phai d~ hqc nhu' sau mu'di nam tru'oc day, rna tim d~ nghien cuu. Bai
d~u tien cua Lop D6ng au, Wc ldp Khai tam la Bai so 1 trong sach Qu6c
van Giao khoa thu'. Do la bai "T6i di hqc": ~r;
"Nam nay t6i len bay tu6i. T6i kh6ng chdi dua leu 16ng nhu' may
nam con be. T6i di hqc. T6i hqc dqc, hqc vie't, hqc tinh, hqc ve va nhi~u
khoa hgc khac nua.".
Khai ni~m "khoa hgc" dUQcin nghieng, co phiin giai thich: "Khoa
h,!c: d day co nghla la man hgc, nhzt luan li, toan, d?a li,

sit, v.v...". T6i

kinh nglilcv~ s\i giai thich cua hqc gia Triin Trqng Kim thdi do. Bdi vi
khili ni~m khoa h9C nhung nam d~u the' kY 20 con tudng doi

sd

sai. T6i

thti tim kie'm trong cuon Tit di~n Larousse xuat ban tit diiu the' kY 20
xem thdi d6 ngudi ta da dinh nghla khoa h9C nhu the' nao. Thi ra thdi
d6, khai ni~m nay th\ic s\i 13.con he't suc gian ddn. T6i tim dUQchai dinh
nghia: "Connaissance exacte et raisonnee de certaines choses
determinees", nghia la "Tri thuc chinh xac va duy ly v~ mi?t s6s1,1v$.t
xac dinh", va "Tout ensemble de connaissances fondee sur l' etude",
nghia la "Toan bi? t$.p hQp kie'n thuc du'Qcthie't l$.p tren

cd

sd nghien

":-1
"
CuU.

Digu t6i nIt d6i ngl),cnhien la thdi d6 khoa hqc chua philt tri~n. The'
rna cac nha tri thuc dUdng thdi da di truoc cii chung ta, di truoc mi?t the'
ky, da vie't sach dl),ycho h9C sinh Lop Mi?t dinh nghia gian <4rna chufln
xac vg khai ni~m "khoa h9C". Digu dang bu6n la mi?t the' kY dli qua tit

'6 Tnln Trong

Kim va cae lac giii: Qu6c van Giao khoa tim. Nxh Thanh nien, 2000.

67

ngay bi? sach Quoc van Giao khoa thu chinh thuc duqc phe duy~t d d~y
trong cac trui:Jng tiu hc;>c,the rna khong d mi?t chudng triOO d~i hc;>c
nao
ngay nay d~y cho sinh vien clla ta khai ni~m "khoa hc;>c"mi?t cach
trc;>nv~n.
G:ln vai khai m~m "Khoa hc;>c"can co khai m~m "Cong ngM".
Nhieu ngui:Ji cu giai thich d.ng khii ni~m "Cong ngh~" la maio Ay v~y
rna trong sach Quoc van Giao khoa thu lop Dlj bi (giong nhu lOp 2 ngay
nay) clla Trfl.n Trc;>ngKim tu th~p nien dftu the ky 20 cling da co ca mi?t
bai rieng dl;ly cho nhung hc;>ctro dang can d tu6i rat non not the nao la
"Cong ngM". Trftn Trc;>ngKim di~n giang nhu sau: "Cong ngM La nhiing
ngh aoi hoi sl! aong gop eua ban tay thr!'. Khi noi ve d~c dim clla cong
ngh~, ong vie't: "Nhung xua nay, cac cong ngh~ clla ta co cai thoi 1l;l,Ia
OOieu ndi co nghe gi rieng, thi co giu, khong cho nghe ay lc;>tra ngoai.
M6i ngh/! ll;lithi:Jmi?t ong tMOO su, la ngudi sang Lg.p ra nghe ay." Thi ra
thi:li do Trftn Trc;>ngKim dii kheo leo d~y cho lop hc;>csinh 006 tu6i bie't
the' nao Ia bi quye't cong ngh~ (know-how) va quyen sd huu dOivoi cac bi
quye't cong ngh~, m~c dftu hinh nhu ong nhin quyen sd huu nay khong
may thi~n cam.
Ngay nay, tri thuc ve ban than cai gc;>i
Ia "khoa hc;>c"
va "cong ngh~"
dii phit trin qua xa so vai nhung hiu bie't thdi hc;>cgia Trftn Trc;>ng
Kim. Ca mi?t h~ thong ly thuye't db S9 ve "khoa hc;>c"va "cong ngh~",
"phudng pMp lu:1tn khoa hc;>c","ly thuye't d6i moi cong ngM" , "OOung
khia cl;lnh xii hi?i clla khoa hc;>c
va cong ngh~", "Iy thuyet phit trin khoa
hc;>c
va cong ngh~" dii duqc phit trin chua tUng thay. V~y rna, trong khi
sinh vien clla chung ta duqc hc;>chang tram bi? mon khoa hc;>cva cong
ngh~ khac nhau, hc;>ll;likhong duqc co mi?t hiu bie't sd khai: "Khoa hl?c
Iii. gi?" cling OOu "Cong ngh~ Iii. gi?", hdn nua, khoa hc;>cva cong ngM
co m6i quan h~ tUdng tac nao vai slj phit trin kinh te'va xii hi?i.

Ly thuyet Iii. gi?

Tu khi hoc trung hc;>c,hc;>csinh clla chung ta da b:lt dftu lam quen
voi vo so cac thu 15' thuyet. Len hc;>cd~i hc;>csinh vien cang duqc hc;>c
OOieu 1:9' thuyet hdn nua. V:1tyrna khi hoi "Ly thuyet la gi?" thi hftu nhu

68

sinh vim clla chung ta, k ca nhung hqc vien sau d:;tihqc du luon ngo
ra, va rllt nga ngang, ring t:;ti sao hq l:;ti khOng dUQchqc nhung kh:'!.i
ni~m nhu the'.
Cau hoi clla toi hoan toan bil't ngd d6i voi sinh vien cling nhu nhiu
hqc vien sau d:;ti hqc. Qua th~t, ne'u xem kY l:;ti chudng trinh d b~c d:;ti
hqc, trong su5t nhung nam ngai tren ghe' trudng, sinh vien dUQchqc
khoang 50 _ 60 bQ mon khoa h9C va hang tram thu 1:9'thuye't kh3.c nhau,
nhung diu kY l:;tla, h<,1khOng dUQch9C mQt mon nao cung cllp cho h9
mQt dinh nghia tr9n v~n "L:9'thuye't la gi?"
MQt diu 1:9'thli nua la rllt nhiu b:;tn da dinh nghia "L:9'thuye't la 1:9'
lu~n". TMt la hay. Th1,tc ra, 1:9'thuye't va 1:9'lu~n dau co la hai kh:'!.i
ni~m, ma la hai cach <4ch sang tie'ng Vi~t clla mQt til tie'ng nuoc ngoai,
chAng h:;tn, tie'ng Anh la "Theory". Trong Anh - Han D:;ti Tit din Clla
C
Trinh Di L:9',"Theory" dUQcc4ch sang tie'ng Han la "Ly lu~n"; "H9 If';
"Lu~n thuye't"; "H9Cthuye't".
Nhiu b:;tn nghien cuu sinh khOng th~t s1,thiu ra, dang ra trong
cong vi~ clla h9 co mQt bi? ph~n rllt quan tr9ni la xay dl,tng cac 1:9'
thuye't. Co nhung ngtidi da vie't nen mQt so' cd sd 1:9'thuye't, nhung khi
trao d5i voi h9 "1:9'thuye't la gi", thi th1,tc s1,th9 chug khOng c:lt nghia
dUQcng9n nganh ly thuy~t la gi, va 1:9'thuye't gam nhung bQ ph~n hQp
thanh nao, va vi~c xay d1,tngcac bi? ph~n do cftn phai di theo mi?t Ii?trinh
nhu th~ nao. Roan toan ta co th c:lt nghia, la h9 lam theo mQt s1,tnh:;ty
cam v 1:9'thuye't, ne'u khOng noi qua ring, h9 lam ra 1:9'thuy~t mi?t cach
ma m~m, thi~u hAn nhung "cd sd 1:9'thuye't" Clla vi~ lam ra "1:9'thuye't".
Diu nay co th vi nhu cac ngh~ nhan chdi dan ho~c sang t:;tocac gia tri
ngM thu~t, ma khong c:lt nghia dUQCcd Sdly thuye't clla no. Noi nhu the'
co nghia, ne'u nhu cac nha sang t:;to1:9'thuye't tudng lai dUQch9C nhung
cd sd 1:9'thuye't clla 1:9'thuy~t thi co phai la hay bao nhieu khOng!

Suy lu~n lil gi?

Trong mi?t so' gid giang cho cac nganh khoa h9C t1,tnhien, toi can
d~t cho sinh vien khoa h9C t1,tnhien mi?t cau hoi khac: "Khai ni~m la
gi?"; "Cach vie't mi?t dinh nghia the' nao" va "Suy lu~n la gi?". Qua tMt

69

day la digu he't suc bat ngd d6i v<'lihQ. HQ khong djnh nghia du'9Cngay
ea nhung thu~t ngu he't suc thong d\!-ng, nhu' "Khai ni~m" la gi, "Suy
lu~n" la gi, va th\1c s\1 khOng biet c~n ke trinh t\1 clla m(>tphep suy lu~n
la nhu' the' nao.
Cac b~n thay 1~chu'a? Cau hoi toi d~t cho sinh vien th~t s\11a bat
ngd. Gi<'likhoa hQc t\1 nhien thu'dng co c:ii t\1 ph\!-, d.ng minh la "khoa
hQc t\1 nhien". Ma dii la khoa hQct\1 nhien thi tu' duy m~ch l~c hdn khoa
h9c xii h(>i.Thu th\1Cla toi, v6n co g6c khoa h9c tlf nhien cling thu'dng bi
"nh6i" vao d~u cai t\1 ph\!- ki~u ay. Nhu'ng khi nghien cuu nghiem tuc
logic h9c, thi toi dii nh~n ra minh qua d6t nat vg ly lu~n clla tu' duy. Bay
gid day den ht9t toi yeu cl1u sinh vien khoa hQctlf nhien djnh nghla "suy
lu~n" la gi va mo ta trinh tlf clla m(>tphep suy lu~n, thi th\1Cslf la h9 bi
"do van", bi "danh g\!-c"tren ban tranh lu~n. Nhung ngu'di tlf ph\!-nhat
c)1ng khong con dam t\1 ph\!-nua.
Trit cac nganh khoa hQcxii h(>imay nam l~i day du'9ChQclogic hQc,
con h&u he't cac tru'dng khoa hQc t\1 nhien va ky thu~t sinh vien khOng
du'9C h<;Jcmon nay. Khi toi noi v<'lih9 do la nhung khai ni~m clla logic
hQc, thi tat ca, toi muon noi la tat ea hQ dgu earn thay rat tie'c dii khOng
du'9ChQc logic hQc. Khi toi noi, theo cach noi bong by clla R. Caude 27,
rAng logic h<;Jcla "khoa hQcvg ngu phap clla tu' duy", thi h91~i dng earn
thay dang tie'c.
M(>tvai ndi co hQc logic toan, nhu'ng hinh nhu' logic toan qua trUu
tu'9ng d6i v<'lida so ngudi hQc, cho nen hQ rat xa l~ v<'livi~c v~n d\!-ng.Co
Ie logic toan chi thich h9P v<'linhung nganh thiet ke' cac nguyen ly logic
cho cac b(>digu khi~n t\1 d(>ng.

H~thong Iii gi?

Day cling la m(>tcau hoi rat bat ngd d6i v<'lisinh vien va ngay ea
h9c vien sau d~i hQc va nghien cuu sinh. Bdi vi, het suc ddn gianla, h~u
nhu mon hQc nao cling d\!-ng den khai ni~m h~ thong: h~ thong t6 chuc,
h~ th6ng ky thu~t, h~ th6ng tri thi1c, h~ thong thOng tin,

M thong trie't

" R. Caude et A. Moles: Mcthodologie: "'ers unc science de I' Action. GaUl bier Villars,
Paris. 1964.

70

hl?c, h~ th6ng himh chinh, h~ th6ng quan ly, h~ th6ng giao d\lc, h~ thong
xii hQi, V.y ...
Ciing la digu kY l:;tkh6ng kern so vDicac khai ni~m rna t6i vua neu
tren day, khi hoi sinh vien h~ thOng la gi, thi hftu he't sinh vien kh6ng
dinh nghla dU9Choi;ic kh6ng dinh nghla dU9CmQt cach su6n se. Tilt
nhien la hl?kh6ng th~ dinh nghla dU9C,bdi vi hftu nhu rilt han huu d cac
trudng d:;tihl?c d nUDcta sinh vien dU9Chl?c mon hl?clY thuye't h~ thong.
T:;titrtidng D:;tihl?cBach khoa, m(it so nganh dU9Chl?cLy thuye't h~ th6ng
theo cuon sach cua giao su Trftn Dinh Long. D6 la m(it cuon sach dU9C
chuftn bi ra:t cong phu, nhung cm d~ d:;tycho m(it so nganh kYthu$.t.
Con cac nganh khoa hl?c xii h(ii? Qua tim hi~u cua t6i, thi hftu he't
chua mily ndi quan tam, tru m(it so chudng dU9Cvie't trong cac sach vg
khoa hl?c quan ly cua Trudng D:;tihl?c Kinh te' Quoc dan Ha N(ii. Trong
nganh xii h(ii hl?c,toi, anh Nguy~n L:;tcThe', anh Nguy~n Van Vy va anh
To Duy H9P, tuy khong h~n rna cung dg xUDng vi~c d:;tyly thuye't h~
thong cho m(it so nganh, chiing h:;tn nganh quan ly khoa h9C va cong
ngh~, nganh xii h(ii h9Cd Trudng D:;tihl?c Quoc gia Ha N(ii va Phan vi~n
Bao chi va Tuyen truygn Ha NQi.
.,
Th~c ra, d9C m(it so cong trinh nghien cuu cua m(it so tac gia, t{ji
ciing c6 thily n6i dn "Tie'p c$.n h~ thong", nhung la n6i the'thoi, chu
chua thily dg c$.p m(it cach th$.t ci;inke va sau s:lc vg ly thuye't h~ th6ng
va tie'p c$.n h~ thong. Con d nUDcngoai ngudi taban dn vi~c v$.n d\lng
ly thuye't h~ th6ng trong cac h~ thong xii h(ii tu lau. M<jt vi giao su d
Trudng D:;ti h9C Quoc gia Ha N(ii giDi thi~u cho toi cuon sach rna ong
dU9Cti;ing: "Elements d' Analyse des Systemes Sociaux" (Cd sd phan tich
cac h~ thong xii h(ii), do giao su Jean-Claude Lougrm ti;ing. Lugan la giao
su xii h(ii hl?c cua Trudng D:;ti hl?c Khoa hl?c Xii h(ii Toulouse va Vi~n
Nghien diu Chinh tri Toulouse. Cuon sach xuilt ban tit 20 nam truck;
trong d6 tac gia dii danh 7 trong 16 chudng trinh bay vg vi~c v$.n d\lng ly
thuye't h~ thong va tie'p c$.n h~ thong vao vi~c phan tich cac h~ thong xii
h(ii.28

' Jean-Claude Lugan: Elements d' Analyse des Systemes Sociaux, Edition Privat,
Toulouse, 1983.

71

ChUng toi da bim voi nhau va quye't dinh <4ch d~ gioi thi~u voi cac
d6ng nghi~p trong linh vl.,tckhoa hc;>cxii hc?i.

Li~u chung ta nghi gi?

Tren day chi moi la mc?t vai ch6 h6ng rflt nho, chi moi d\mg Mn
nhung kh8.i ni~m va

cd

sd ly thuye't thuc?c nhung linh vl.,tcrflt

cd

ban

trong ban than ly lu~n v~ tu duy clla chung tao Do la nhung di~u d~ thfly
mc?tcach hi~n nhien dUQcneu ra d~ lam vi d\!.
ChUng ta vAn dang dAm chim trong nhung h~ thelng tri thuc n~n
bing clla xa hc?icong nghi~p Ifly cd sd la cd hc;>cc6 di~n. Sl.,tph8.t tri~n M
thelng tri thuc clla nhan lOl1litrong the' kY qua dii lam cho cac chudng
trinh giao d\!c theo truy~n thelng clla the' kY 19 trd nen 1l1lch~u mc?tcach
tham hl1li.Nhf1ng ch6 venh v~ tri thUc fly rflt cAn dUQcph8.t hi~n dfty dll
trong khi ban v~ h~ thelng tri thuc cftn trang bi cho sinh vien clla thdi
dl1lichUng ta, nhung con ngudi dii thoat khoi cai noi clla xii hc?i cong
nghi~p dang dfln than trong cUc?cselng moi me clla xii hc?idudng dl1li.
The' gioi dang chuy~n minh sang mc?t kY nguyen moi, kY nguyen
clla n~n van minh thong tin. Nhung n~n tang tri thuc dang chuy~n tu
tri quy~n (knowsphere, noosphere) va ky quy~n (technosphere) dl.,tatren
n~n tang clla

cd

hc;>cc6 di~n d~ sang mc?ttri quy~n va ky quy~n kh8.c.

PhRi chang do la s\1 gQiy d~ ban v~ mc?tchudng trinh giao d\!c phil
hl;lP voi yeu cftu dao tl1l0lOp ngudi xay dl.,tngxii hc?iclla n~n van minh
moi.
Nhan day, toi xin phep 1l1lmban vg mc?tsuy ngh! rflt kern coi clla toi
v~ hai y kie'n tranh lu~n clla hai nha toan hc;>c
b~c tMy la Hoang Tuy va
Van Nhu CUdng rna toi vua neu tren day. Hoang Tuy cho rAng phiii dl1lY
rna tr*n d b*c hc;>cph6 thOng, Van Nhu CUdng thi cho rAng khOng phiii
nhu v*y. Ne'u chung ta chi xuflt phat thufin tuy tu toan hc;>cthi chAng co
ly do nao d~ dung v~ phia tMy nao trong hai thfty to an hc;>cd~u khii
kinh trong lang toan hc;>c.Voi tu each la ngudi stt d\!ng toan hc;>c,t6i thtt
neu y kie'n d~ hai thay ph8.n xet.

72

Trong chlidng trinh toan d b~c trung h<.>c

hi~n nay, ph:ln d~o ham,
khao sat ham s6 va chung minh hinh h<.>cIa cl,(ckY n:;ing d6i vc'lih<.>c
sinh. C&n gi phai c6 mQt chlidng trinh n:;ing nhli the. Ph&n ldn cac thay
toan rna t6i phong v:l"ndeu n6i Ia d ren Iuy~n 6c phan tich logic va tri
tlidng tli<;lngtrong tli duy, it thay nao n6i d ling dl,lng van thl,(c te nao.
Khi hoi den ling dl,lng, r:l"t nhieu di.c vi thuQc hang cac nha khoa h<.>c
c6
uy tin deu th6ng nh:l"t cho ding d6 Ia nen tang toan h<.>c
cho mQt nen cd
h<.>c
c6 diEin.Con cai rna Hoang Tuy de xu:l"t,Ia toan rna tr~n, t6i llilic6 y
nghI khac vc'liVan Nhli Clidng. D6 Ia cd sd toan h<.>c
cho
Quyet dinh (Theory of Decision Making),

Ly

Ly

thuyet ra

thuyet Tro chdi (Game

Theory) Ia thU kien thlic c6 khoang cach r:l"t gin voi ddi s6ng thl,(c tlili
cua chung ta so voi nhung gi lien quan den khao sat ham s6 va hinh h<,>c
r:l"t truu tli<;lngtrong chlidng trinh trung h<.>c
hi~n nay. Ma tr~n Ia thli
rna t:l"t ca chung ta deu c:ln trong ddi s6ng hi~n dlili.Tu mQt ling dl,lng
ddn gian nh:l"t la biet I~p mQt bang s6 cho den vi~c ra quyet dinh trong
ddi s6ng thlidng nh~t cua m6i con nglidi, den nhung quyet dinh trong
san xu:l"t, trong vi~c giai bai to an v~n tnl h<.>c,
Il,(a ch<.>nmQt phlidng an
ky thu~t, phlidng an san phm den nhung quyet dinh chien lli<;lC
ve kinh
te va ve xii hQi. Day Ia nhung mang hoan toan tr6ng trong chlidng trinh
dao t~o d cac c:l"phi~n nay.
Nhli v~y Ia hai quan diEimr:l"t dang ban. MQt ben Ia di sau miii van
cd sd toan h<.>c
cho nen van minh c6ng nghi~p dl,(a tren nen tang cua cd
h<.>c
c6 din; MQt ben di van cd sd toan h<.>c
cho nen van minh th6ng tin
dl,(atren nen tlmg cua toan h<,>c
rdi rlilc.
Toi trich dn d day mQt vai do~n lien quan chu de nay trong tac
ph:lm "Cli s6c tlidng Iai" cua Alvin Tofler, mQt trong nhung nha tlidng
Iai h<,>c
n6i tieng nh:l"t dang s6ng cung thdi voi chung ta ~9:
"C6 phai tll't ca tnl con b:lt bUQcphai h<.>c
mon toan h<,>c
hay khong?
H<.>c
xac su:l"tho:;iclogic c6 phai t6t hdn khong? H<.>c
I~p trinh? Triet h<,>c?
Truyen thong dlilichling?"
,. Alvin Toner:
Ir.

eu soc wong

[ai (l3<in dich el,a Nguyen V"u Trung). Nxh Thanh nien. 2002,

272.

73

"Bit kY ai nghI d.ng chudng trinh giao d\lc hi~n nay la hQp ly thi
ph3.i tra ldi cho mQt hQc sinh thong minh 14 tu6i ding t~i sao toan hQc
ho~c tie'ng Phiip ho~c bit kY mon hQcnao khiic la thie't ye'u cho no? Cac
diu tra ldi clla ngudi IOnh:1u nhu luon luon lfrn tranh"
Ong dua ra mQt ldi khiing dinh m~nh d:~m:"Lj do nit adn gian:
chltdng trinh giang dg,y hi~n nay la s!, bao lltu ngu xucin cUa qua khlt'
Toffler d~t cau hoi rit th\fc te': "T~i sao khong d~y nhung mon noi
vg cac giai do~n clla chu kY s6ng clla con ngudi nhu sinh de, thdi thd iu,
thdi thanh nien, hon nhan, ngM nghi~p, huu trf, che't? Ho~c t~i sao
khong d~y nhung vin dg xii hQi hi~n d~i? Ho~c t~i sao khong d~y nhung
nganh co y nghla clla qua khu: va tudng lai?" Ong cho r&ng, chudng trinh
giang d~y hi~n nay khong d\fa tren nhu du clla nhan lo~i hi~n d~i, ma
no d\fa tren s\f tri tr~. Chudng trinh 16i thdi nay ap d~t nhung tieu
chufrn vao cac trudng trung hQcva tiu hQc.HQcsinh kh6ng c6 cd hQil\fa
chQn n(Jl dung hQc. S\f khac nhau giua cac trudng h:iu nhu khong co."
Toffler con dua ra mQt phan xet rit dang d chung ta tham khao,
la nhung nghich ly giua chudng trinh giang d~y thien v~ dang nhit
trong mQt xii hQi dang thien v~ kh6ng dang nhit cling la mQtvin M dn
dUQcgiiii quye't trohg xii hQi dUdng dlili.

74

H~ thong ph an lo~i khoa h<.>eella UNESCO

dfi loi thOi'?
ThClIlg tin l:t thC)J]g tin.

N obert Wiener

Tl.idngching con gi d~ him nua v~ "ha khoa h<;,c"

C6 mQt thdi toi dqc duqc tren bao chi va trong mQt 56 van ki~n
chinh th6ng mQt 56 tac gia vie't vg "ba khoa hqc", vg vai tro cua ''ba khoa
hqc" va vg s\i ke't hqp giua "ba khoa hqc", la khoa h9C t!t nhien, khoa h9C

xa

h{}i va kh.oa h9C ky thu9-t; Trong mQt 56 trudng hqp khac toi l~i duqc

dqc nhung bai vie't vg vi~c phai quan tam Mn khoa,hqc xii hQitrong khi
thie't ke' cac h~ th6ng ky thu~t va trong t6 chuc cong nghi~p. MQt s6b~n
dang nghi~p can ly giai di.ng mqi giai phap kinh te', ky thu~t, xii hQihi~n
nay phai duqc' x1t ly trem each tie'p c~n hem nganh (th~t ra la tie'p c~n
hem bQ man, tie'ng Anh la interdisciplinary approach, nhung mQt 56 b~n
quen gqi la lien nganh). Digu d6 duqc giiii thfch la do m6i quan h~ giua
cac khoa hqc ngay cang gl'inb6 va giai thich d6 Ill.s\i phat tri~n

Clla khoa

hqc trong the' gioi dudng d~i.

Vai nam l~i day, ngudi ta n6i nhigu Mn ding ngh~, the'la chung ta
thay tren mQt 56 tai li~u c\lm tU khoa hqc ky thu~t duqc thay the' hdi
c\lm tU hhoa h9C cong ngh~. Qua cac van ki~n nay, nhigu b~n dang
nghi~p thudng dinh ninh, tren ddi nay khoa hqc duqc chia thanh ba
nganh nhu the'.
Dqc duqc nhung dong nhti vf}.ytoi gif}.tminh. Phan lo~i khoa hqc
duu c6 ddn gian thanh ba khoa hqc. Ngay t.il thdi c6 d~i cac trie't gia dii
khOng phan lo~i t.ri thuc mQt.cach qua sd ltiqc nhu v~y. Ching h~n,
75

Ngay tit Th~ kY thu

va IV tntoc cong nguyen (TCN) P1aton dii phiin

chia tri thuc thanh hai OOom: v(it lj, bao g6m nhung liOOvl,ic nghien
cuu cac d6i t1.i<;lngrna ang gQi 1a nhung du li~u cam OO~n d1.ic:lc,
va tinh
thdn, nghien cuu nhung linh vl,ic rna ong gQi1a y chi va haOO dQng clla
con ng1.idi);Con Epicure (Th~ kY IV va III TCN) va Augustin (Th~ kY IV
va V sau CN) thi phiin chia thanh ba nhom: v(it lj, logic, va tinh thdn 30.
Theo cac tri~t gia nay, logic 1a mQt liOOv1,lcnghien cuu v~ quy 1u~t clla
t1.iduy, tuc quy 1u~t san sinh tri thUc. No dii d1.ic:lc
tach ra khOi OOung
linh v1,lcv~ cac quy 1u~txii hQi, d1.ic:lc
hi~u theo nghia 1a cac quy 1u~t v~
ho~t dQng xii hQi va bien d6i xii hQi, v~ quan h~ giua con ng1.idiva giua
cac nhom nglidi trong xii hQi. Ngay trong cac tit di~n triet hQc, chung ta
dii tha'y khoa hQc d1.i<;lC
dinh nghla 1a "h~ thOng tri thltc vi cae quy lu(it tlj
nhien, xii h9i va tit duy". Trong diOO nghla nay v~ khoa hQc, ng1.idita
tha'y thieu mQt d6i t1.i<;lng
quan trQng 1a ky thu(it, song d diiu do, ng1.idita
l~i giai thich mQt cach hi~u ngftm, kY thu~t 1a mQt d6i t1.ic:lng
t1,lnhien.
chi moi xem xet ra't sd bi? OOung hi~u biet tit thdi c6 d~i, chUng ta
dii tha'y d1.i<;lC
mQt buc tranh phuc t~p hdn clla vi~ phan lo~i khoa hC?C.
Toi mu6n bO qua d. mQt giai do~n phat tri~n ra't dai clla cac y t1.idng
phiin lo~i khoa hQc tit Epicure va Augustin cho dn t~n th~ kY XIX,
chung ta dii tha'y mQt buc traOO c1,lckY phong phu v~ phan lo~i khoa
hQc. Tai mu6n nhllc dn nhung t1.it1.iang phan lo~i d~c sllc cua Engels.
Engels rna ta bi~n chUng phat tri~n cua t1,lnhien bllt dftu tit the gioi va
cd, qua huu cd den con ngudi; trong con nglidi co con ngudi sinh hQc,con
ng1.idixii hQi va con ng1.idit1.iduy. Chinh a day, Engels dii hiOO dung co
cac khoa hQc v~ con ng1.idisinh hQc, y~ con ng1.idixii hQi va t1.iduy. Dang
ti~c rAng, cac khoa hQc v~ t1.iduy thi it d1.i<;lc
noi d~n, ho~c co noi dn
chang, thi l~i d1.iano VaGkhoa hQcxii hQi ho~c triet hQc.
UNESCO dii d1.iara mQtbang phiin lo~i khoa hQcg6m 7 nhom:
1. Toan hQCva cac Khoa hQcchiOOxac

2. Khoa hQc tl,i nhien.

30

Ktdrov B. La Classification des Scicnccs. Edition du Progres, USSR, 1977, tr. 54.

76

3. Khoa h9C ky thu~t

4. Khoa h9C nang nghi~p
5. Khoa h9C suc khoe
6. Khoa h9C xii.hi?i.
7. Cac khoa h9C trie't h9C
D~ ti~n slt d\J.ng, UNESCO l:;ti lam g9n mi?t Iftn mIa, chi con 5
nhom:
1. Khoa h9C tJ;i nhien va Khoa h9Cchinh xac
2. Khoa h9C ky thu~t
3. Khoa h9C nang nghi~p
4. Khoa h9C suc khoe
5. Khoa hoc
., xii.hOi va cac khoa hoc
.. trie't hoc.
Bang phan lo:;ti nay dUQcdua ra vao nam 1980 trong mi?t t~p tai
li~u co ten Ill. C~m nang th6ng ke vi$ ho:;tt di?ng khoa h9C va ky thu~t
(Manuel pour les statistique relatives aux activites scientifiques et
techniques).

Nhii'ng vuOng mile va hi~u 111mtit phan loai

. eua UNESCO
.

Trong bang phan lo:;ti dUQctrinh bay

i':J

day chUng ta thily co mi?t

vai vuong mAc IOnkhOng th~ giai dap dUQc:

Th\i nhilt, khang co vi tri nao trong 5 nhom cac khoa h9Ctren day
d~ xe'p cac khoa h9C lien b9 man (interdisciplinary

sciences, thudng dUQc

djch sai Ill. khoa h9C lien ngdnh) n~m giua hai nhom khoa h9C khac
nhau. Vi d\J.,logic toan, Ill.mi?t khoa h9Clien bi? mon tlch hQp til logic h9C
(trong nhom 5 (trie't h9C) va toan h9C (trong nhom 1); xii. hi?i h9C Y te',
n~m giua hai nhom, gam xii. h9i h9C (nhom 5) va khoa h9C suc khoe
(nhom 4).
Th\i hai, khOng co ch6 cho nhung khoa h9C vi$phudng phap lu~n
noi chung va khoa h9Cvi$tu duy noi rieng. Vi d\l, ly thuye't t6i uu hoa, ly
thuye't ra quye't dinh, ly thuye't h~ th6ng, ly thuye't thOng tin, ly thuye't
tro chdi, v.v ... Nhung khoa h9C nay khOng th~ xe'p vao nhom cac khoa
h<;>c
tJ;i nhien, cung khOng th~ xe'p vao nhom cac khoa h9C toan h<;>c
ho~c
77

khoa hoc
. xii hdi. va nhan van, cang khdng th xe'p vao nh6m cac khoa
h<;Jctrie't h<;Jc.
Voi h~ thflng phan 10l,l.inay clla UNESCO, cac khoa h<;Jcv~ tu duy
bi md di la phai. Chfnh d6 la ly do vi sao ngudi ta xem to an h<;Jcnhu
khoa h<;Jctlj nhien, con trie't h<;Jcva logic h<;Jcthi bi xem nhu khoa h<;Jc
xii hQi.
C6 di nguQc dong lich slt chung ta moi hi~u he't dUQcnhung di~u
rilt tinh te' fln sau Mng ph an 10l,l.ikhoa h<;Jcg6m 5 nh6m rna chung ta
v&n su d\J.ng clla UNESCO trong cdng tac thflng ke khoa h<;Jc,hOl,l.chdinh
chfnh sach khoa h<;Jc,phan nganh dao tl,l.O,quan ly khoa h<;Jcva giao d\J.c.
D6 la nhung

tu tUdng phan 10l,l.idi';tc s:lc clla Engels,

sau nay dUQc

Kedrov sd d6 hoa mQt cach he't suc tai tinh trong nhung cdng trinh
nghien cuu v~ phan'lol,l.i khoa h<;Jcclla dng. Chung tdi se d~ c~p ngay
trong phlln sau day.

Vf tri eua cae khoa h<;>e

trong h~ thong tri thue khoa h<;>e
Trong tac phflll} PMp biqn chang cUa tv: nhien, Engels dii thljC hi~n
mQt c<lng vi~c chua c6 bilt cu nha phan 10l,l.ikhoa h<;Jcnao lam truoc d6.
D6 la cang vi~c dUQcEngels g<;Jila nf/i

Me (connexion)

cac khoa h<;Jc.Khai

ni~m n6i ke't cua Engels c6 nghla la slj s:lp xe'p cac khoa h<;Jctrong mfli
quan

M phi'tt tri~n bi~n chung clla qua trinh nh~n thuc tUdng ung voi .

m6i lien h~ voi bi~n chung pMt tri~n cua khach th rna khoa h<;Jcnghien
cuu. Chfnh tu tUdng nay dii dfly Engels len vi trf hang d~u trong gioi
nghien cuu phan 10l,l.ikhoa h<;Jctil lich Slt khoa h<;Jcc6 dl,l.idn the' h~ clla
ang.
Tie'p d6, Kedrov cung voi Tchentsova

dii c6 cang Ion trong vi~c rna

hinh hoa y tUdng n6i ke't cac khoa h<;Jcclla Engels thanh sd d6 "tam giac
cac khoa h<;Jc"(Hinh 1).

78

0'

t-

~.

II. CAC KHOA HOC

I.KHACHTHE

vo ro--------------

_________________________
/l'__ ------~tJY ~
.,

,,,

---

TOANHQC

'

.,

KHOA HOC TIf NHIEN

tU'nhien

../

hoahqc

ro __.-__--_---_1_ - - ---- -- - - --- ---.,'~----- - -- -------,

,,
,,

.c

.:.:

',,
,
',,
,

..
,

..u
~
u
u

."
';n

sinhhqc
,
,,

::

,,
:,
,,
,

coo nguiri ----------nghia/iJ

/\

xiihqi
aia

HI 1u'duy

COO

nguiri

-- -------7---- ----------------------::
_

...--_.-_

"=

-....
--'..::::

1fun JY ~

-..

u
o.
.c
"=0

'

---- - --- _.J'

,,

.c
..

KHOA'H~~'XAHQI ------khoa hqc nWin van

.
...~HOC

~
""
...;

-r--

"%

"
'::s
"
""t;
'::s

:r.
;.

::>
.:::
'J

::.::
~
E

X"

~,

Tam giac cac khoa h\lc trm day clla Kedrov du<:Jccong bo' IAn dliu
tl,li D~i hoi quoc te' IAn thu II v~ Phudng phap lu~m, Logic va Triet h\lc
clla Khoa h\lc d Zurich (Th1,lYS1) VaGnam 1954, sau d6 dang trong tl,lP
chi Nhung van d~ Triet h\lc diiu nam 1955. Tam giac cac hhoa h9C (sau
day g\li t:it la Tam giac Kedrov) cho chung ta m(>thinh anh sinh d(>ngv~
mo'i hm h~ bi~n chung giua m(>tben la h~ thong tri thuc khoa h\lc voi
m(>tben la khach th~ rna khoa h\lc nghien cuu.
Phia trai clla mo hinh Ill.khach th~, tUc the gi6i tan tlJ.ikhach quan.
Khach th~ phat tri~n tU the gi6i va

cd

qua the gi6i hliu

v6i ba g6c: con ngudi ,~inhh9C, con ngudi

cd

dn

xu h9i va con ngudi

con ngl.liJi,

tl.l

duy.

Phia phai clla mo hinh la tam giac cac khoa h\lc v6i ba dinh: Cac
khoa h\lc tlf nhien (ten cac khoa h\lc du<;jcviet v6i so nhi~u trong nguyen
ban) tUdng ung v6i mnh "Tlf nhien" ben khach th~, Cac khoa h\lc xii h(>i
va Cac khoa h\lc triet hqc tUdng ung v6i cac mnh "Xii h(>i"va "Tu duy".
Con Cac khoa h\lc toan h\lc va Cac khoa hqc ky thu~t thi dU<:Jc
d~t d ben
ngoai tam giac cac khoa hqc: Khoa hqc ky thu~t n~m d ndi g~p nhau
giua Cac khoa hqc xii.h(>iva Cac khoa h\lc tlf nhien; con Cac khoa h\lc
toan h\lc thi n~m d ndi g~p nhau gifia Cac khoa hqc v~t ly va Cac khoa
hqc triet hqc,
Nghien dIU tam giac cac tri thuc Clla Kedrov, rna ban chat cua n6
la nhftng tu tudng phim loai khoa hoc cua Engels chung ta, phat hi~n
them m(>tslf hi~u liim quan tr\lng bang phan lOlJ.iddn gian hoa thanh 5
nh6m cua UNESCO:
Toan h<Jc dU<:Jc
xep trong cung nh6m v6i khoa h\lc tlf nhien va
khoa hqc chinh xac, dfrn den quan ni~111to[m hqc Ill.khoa h\lc tlf nhien;
quan ni~m phudng phap to an hqc lil phudng phap lu~n khoa hqc tlf
nhien, khong thay du<;jcd6 lil phuong phap lu~n chung cho m\li khoa
hqc. Thlfc ra, theo Engels, Toan h\lc "In khoa h\lc nghien cuu v~ cac hinh
thuc khong gian va quan h~ djnh hieing etla the gi6i hi~n tht,ic".'" Nhu
v~Y d6i tu<;ingcua toan h\lc khong h& In m(>tvat th~ t6n t\li trong tlf
nhim, cling khong phai In. l11(>thien tU(jng hi nhien. Trong tam giac
:'1 I'rokhoJ'{w A.I\ I. (I{lng hien I"Il):

80

,\;ovicl si.:Ij l:'lIlsii.:lo{Jcdilc/ics(i.:ij

.'110 va,., Moskva. 1'!l!6.

Kedrov, toan h9C nAm ngoiti vung cac khoa h9C tl,i nhien va la ndi gl\ip
nhau giua trie't h9Cva v~t Iy h9c.
Trit

vb.n dtie:Jcquan ni~m lit khoa h9c xa h(>i.Day cling la m(>t

h(~)C

sl,i lick I~, ne'u khong muo'n n6i Ia m(>t sl,i hi~u 111mkhi UNESCO dl\it
trie't h9C trong cung nh6m voi khoa h9C xa h(>iva nhan van. Trong tam
giac Kedrov, "Cac khoa hoc t1'ie't h9C" dim d m(>tdinh rieng, ben ngoai
khoa h9Cxii h(>iva nhfm van; theo cac dinh nghla ma chung ta vb.n d9C
dUe:Jc,
thi Trie't h9Cla "khoa h9Cve cac quy Iu~t ph6 quat cua tl,inhien, xii
h(>i.tu duy, phudng phap lu;;tnchung ve nhZin thuc khoa h9C"'''.

Van d~ chua dugc giai quyet

GiilO su T~ Quang Bliu, co' B(>t1'udng B(>D~i h9C va Trung h9C
chuyen nghi~p, Ia ngudi luan de cao vi~c tang cUdng kie'n thuc khoa h9C
cd ban (KHCB) trong cac chudng trinh dao t~o. Trong nhieu bu6i giang
hai cua ong ma tai due:Jctham dl,i,tai thfly ang Iuon neu y kie'n rAng, khi
dUe:Jc
t1'ang bi d5.y du kie'n thuc KHCB, ngtidi lao d(>ngtlidng lai se co du
nang ll,ic tl,i trang bi cho minh m9i kie'n thuc c:ln thie't cha cu(>cddi lao
d(>ngcua h9.
Tai nghI rAng quan rti~m nay Ia holm toan dung d:1n. Tuy nhien
viin c6 dieu dang bim: VZiyKHCB la gi trong phan Io~i khoa h9C cua
UNESCO?
Thl,ic 1'a, cho de'n nay, quan ni~m ve KHCB rflt khac nhau, cling
chua c6 van ban nao quy dinh KHCB bao g6m nhung man hoc nao. Do
v~y, vi~c dua KHCB van chudng trinh dao t~o cling gl\ip 1'flt nhieu
lung tung.
Tren thl,ic te', trong khi so~n thao chliang trinh dao t(\O d~i h9c
nhung nglidi so~n thao chudng trinh luon danh khoang m(>tph:ln ba
thdi luqng cho cUc man due:Jccoi la KHCR trong d6, theo truyen tho'ng,
tuy m6i nganh (tio t~o, cac t1'udng v&n dua vao nh6m nay cac man h9C
nhti toan h9C, v:;tt Iy h9c, hoa h9C, trie't h9C, quan Iy h9C d"i ctiang, giao
dt.J.ch9C, xii h(>i h9C, tam Iy h9C. v.v... Cluing tai co kha nhieu dip d~

;; l'rokhorov

.\ .1\1.: (l(;ng hien L'll'): Sm'ietsk i/ Elllsik/ "I"cdit

/u's/kif S/OV",.. 1\loskva.

I 9XG.

81

phong van cac r!bng nghi~p, vi sao dua vilO d~y m6n nay ho*c m6n kia,
thi diu tnl liii thudng la rat ddn gian va rat giang nhau: T;:tivi "tri'm"
quy dinh nhll v$.y.
Tuy nhii'm, trong khi sAp xep C\l th~ chl1dng trinh, nhung ngudi
so;:tn thao chudng trinh (k~ ca ban than ngl1di viet nhung dong nay)
cling van phan vim vg vi~c, ni'm dl1a nhung mon h<;>cnao vao chl1dng
trinh; hdn nua, ni'm dl1a nhung n(>idung C\lth~ nao clla m8i m6n h<;>c
vao
chl1dng trinh trong khi khai lUQng kien thuc chua d\fng trong m8i m6n
h<;>c
thi l;:tirat mi'mh m6ng. Vi d\l, ngay nhl1 chl1dng trinh Toan: Toan A,
Toan B, Toan C, Toan D nghia la gi? Chudng trinh Toan D kh3.c vai
Toan A d di~m nao') Co ph3.i Toan D cling co cung nhung n(>idung co
cung ten g<;>i
chl1dng m\lc nhu Toan A, nhl1ng giam bot m(>t vai phtin
"kh6ng e&n thiet", ho*c chi luat qua ten g<;>i,
rbi cho sinh vii'm "cl1ding\fa
xem hoa"')
Th\fc tr;:tng do lam cho khai II1Qngkien thuc cu ngay cang chilt tai
them len. NgUdi h<;>c
ngay cang vat va, rna kh6ng biet dl1Qcnhung kien
thuc do sau nay se dung d~ lam gi. Chinh vi v$.y, t6i thiet nghi, chung ta
kh6ng th~ khong ban l;:ti tU cai gac (cling rat cd ban) nay. Theo toi, co
m(>ts6 n(>idung din thiet lam

1'6:

Khai ni~m "KHCB" d.n dUQchi~u nhl1 the nao')

N(>idung KHCB co phai gi6ng nhau cho m<;>i
nganh h<;>c?
Neu
co khac nhau thi phai chang chi d ch6, nganh nay h<;>c
"nh~"
hdn, nganh kia h<;>c
ni[mg"hdn ')
"N(>idung" clla KHCB co phai bat bien theo thdi gian, hay la
no phai gAn liE!nvai m(>t hoan canh cv th~ nao clla the giai
dl1dng d~i')
Tho;:tt xem, day co ve nhu la nhung n(>idung ddn gian, nhung tht,ic
ra, chinh day I~i la nhung n(>idung luon gay tranh cui va luon dan den
m(>tso' each hi~u rat md hb. Trong nhung n(>idung trinh bay sau day,
chung toi khong co tham v<;>ng
han toan b(>Chll dE!nay, rna chi xin dE!c$.p
m(>tvai n9i dung thiet yeu nhat di'!xem xet viln dg cai cach cac c1nidng
trinh dao tao va ciii cach giao dvc n6i chung.

82

Cae nhil. phan lOlilikhoa h9C noi gi v~ KHCB?

Khi vie't ph~n nay, chUng toi dii tra euu ll,li e1tn tMn tae ph1tm
Phdn log.i Khoa h{Jc ella B. Kedrov (1903.1985) 34, mQt nha phan lOl,li
khoa hQc n6i tie'ng, v~n dang du<;Jcxe'p vao IOl,linhung nha phlin lOl,li
khoa hQc hang d~u trong the' gioi dudng dl,li, ngudi dU<;Jcgiao su Tl,l
Quang Biiu nhiu l~n trieh dAn trong cae bai vie't ella ong v phlin IOl,li
khoa hQc tren cac tl,lP chi khoa hQc ella mioe ta vao d~u nhung nam
1960.
Trong eong trinh nay, ban than Kedrov khOng trinh bay quan ni~m
clla rieng ong v KHCB, rna chi trich dAn (khong binh lu~n) hai tae gia
vie't v KHCB trong h~ thO'ng phlin lOl,likhoa hQcclla hQ:
Tac gia thu nh~t dU<;Jc
Kedrov trieh dAn la nha nghien cuu dia
ch~t hQc, d6ng thdi 130 nha phan lOl,likhoa hQc ngltdi Nga, la
I. Loukachevitch (1863.1928),
voi cong trinh dU<;Je
cong bO'nam
,
1919, trong do khoa hQc dU<;Jc
phlin chia thanh hai nhom: nhom
cac khoa hQCcd ban (sciences fonda mentales) va nhom cae khoa
h<;JC ddn xudt (sciences derivees). Con khoo. hQc cd ban, theo
Loukachevitch, bao g6m sau bQ mon: toan hQc, hinh hQc, cd hQc,
v~t ly hQC,hoa hQCva sinh hQC.
Tac gia thU hai dU<;Je
Kedrov trich d~n 13.nha phlin lOl,likhoa hQC
Duc, 130 Martin Scheel, voi quan di~m phan lOl,lidU<;Jc
trinh bay
vao nam 1953, trong do, ong chia khoa hQc tl,t nhien thanh hai
nhom: nhom cac KHCB va nhom cac khoa hQc hi~n thl,tc
(sciences de la realites). Trong nhom KHCB, Scheel li~t ke: toan
hQc, v~t ly hQcva hoa hQC.
Ngoai tac ph1tm ella Kedrov chung toi dii tra cuu them mQt sO'tai
li~u khac vie't v KHCB:
Trong Tit diln Chinh sach Khoa hQC clla Uy ban Khoa hQc,
Nghien cuu va Phat tri~n clla Roa Ky, cac tac gia dii dua ra
mQt cach hi~u dang nghla giua "KHCB" voi "nghien cuu cd

34

Xem B. Kedrov: La Classification des Sciences, Edition du Progres, URSS. Moscou,

1977.

83

ban" - cac tac gia nay xem hai khai ni~m le/toa hf!c (science) va
nghicn cliu (research) la d6ng nghla (') - va "KHCB", tuc
"nghien cuu cd ban" dU:(jcdjnh nghla lil: "nhung nghien cuu
nh:1m d~t t(ji s~ hi~u biet d:ly dll hdn ve mi?t chll de nghien cuu
rna chU:aqUelOtam den mlfc dich ung dlfng".
Trong Til ai{/n Khaa hf!c lu~n IJltdng alli ....
clla T1'U:dngD~i hqc
Thanh Do (T1'ung Quoc), thi l~i c6 s~ phan bi~t giua cac kh5.i
ni~m "KHCB" va nghien cuu cd ban", tU:dngt~ quan di~m clla
Kedrov. Con khai ni~m "KHCB" thi du'<;Jcdinh nghia la: "cac
khoa hqc t~ nhien (?) mang ban chat ly thuyet, nhu: cd hqc, v:[!.t
ly hqc, hoa hqc, sinh hqc, v.v ..."
Tren the gi(ji c6 nhung hi?inghj khong djnh ky ve KHCB, trong
d6, ngU:dita ban ve khai ni~m KHCB; vj tri va d*c di~m clla
KHCB; slf phat trin clla KHCB; vai tro clla KHCB trong sl.;i
ph:it trin kinh te va xa hi?i, V.v... Hi?i nghj g:ln day nhat vi!
KHCB dU:(jct6 chuc t~i TrU:dng D~i hqc Uppsala (Thuy' Din)
vao Thang 6/1995. Hi?i nghj da du:a ra Tuyen ngon ve KHCB
(Declaratiol1 of Basic Sciences), nhu: mi?t thong di~p khong chi
gu:i t(ji nhung ngU:dilam KHCB, rna tat ca nhung ai quan tam
t(ji s~ phat t1'i~n KHCB vi mlfCdich phat t1'i&nclla nen kinh te
va xa hi?i dU:dng d~i. Tuyen ngon d1i de 1'a nhftng nguyen t5.c
nhiim ph:it huy vai t1'o clla KHCB trong the gi(ji dU:dng d~i.
Gi6i KHCB Vi~t Nam c6 mi?t ngU:ditham d~ hi?i nghj nay, la
Nguyib Van Hi~u.
Djnh nghia t1'ong Til di&n Khoa hqc lu<.).nD,idng d~i kha gAn v6i
quan ni~m dU:<;Jc
trinh bay trong Tuyen ngon KHCB 1995. Chi hdi khac
l11i?tchi tiet, d6 la, trong Tuyen ngon Uppsala, ngU:dita chi n6i Mn bon
bi? mon khoa hqc, d6 la: toan hqc, v<.).tly hqc, hoa hqc va sinh hqc. D,idng

., "Khoa hm: Iu,.n" lit m()t h(, m(lIl khoa hoc nghi"u diu \"~ Iy hl,lu phat triJu khoa hoc.
Ti6u"t" ..\uh lit Thcorv of Sciencc: Ti0'1I"
Trull"~"'- "u6c
t"
Naukovedcllijc

IlOac Nanb

11("!10ug cua IIhi,

nalll

84

I'n').

\"'1

lit Khoa hoc

hoc: Ti6n"e N"a
..
e lit

Nankc. IXl m(lI) Khoa hoc lU'11Idlroc kiwi sinh h,ri cu611 "ich

Iy ch,,! "'In nguiri ,\nh

1:. J"iJn

Bernal "Sociall'unclions

of Science".

Iy

nhiE'll. chung ta co th~ hi~u, v~t

hc,Jctheo nghia r('mg co th~ dii bao

g8m cd hc,Jc,ne'u xet rling, cd hc,Jcla m('>tb('>mon khoa h9C dl1Qcphan I~p
(differentiation),

ho:;ic dUQcdin xunt (derivation)

tU v~t

Iy

h9C.

Theo cac tai li(!u dl1Qctrich dfin tren day, "KHCB" chua d1jng m('>t
so b('>mon khoa h9C t1j nhien (v~t

Iy

h9C, hoa hoc, sinh h9C) va toan h9c

(trong phan lo~i khoa hc,Jc,to an hc,Jckhong thu('>c khoa hCJct1j nhien,
cling nhu trie't hc,Jckhong thu('>c khoa h9C xii h('>i,rna chung deu thu('>c
khoa h\Jc tu duy; cling co trudng hQp, ch5.ng h~n co tac gia xe'p toan hc,Jc
trong nhom dic khoa h9C truu tUQng, ho:;ic khoa hc,Jcchinh xac, tu}' cach
tie'p c<'!ncua h9).
Trong th1jc ti!n so~n thao chudng trinh

dao t~o 6 cac trudng

h9C, khfti ni(!m "KHCB" dl1Qchi~u theo m('>tnghia r('>nghdn, voi

la nhung

tri thuc nen tang cho s1j phat tri~n mi?t nganh

d~i

nghia

dao t~o. Voi

hang lo~t nganh dao t~o, k~ ca trong cac nganh khoa h9C t1j nhien, khoa
h9C ky thu<'!t, khoa h9C kinh te', v.V... , thi con co th~ bao g8m trie't hc,Jc,
logic h\Jc, xii hi?i h9C, tam

Iy

hc,Jc,quan

Iy

h9C, ngon ngu h9C, v.v ...

D~ co cd s6 ban ve KHCB, chung toi cho ding, nhung

cong trinh

nghien cuu clla Kedrov ve phiin lo~i khoa h9C co th~ dUQc sl't d\mg nhu
m('>t di~m xunt phat. M:;ic di\.u trong cac cong trinh

vie't ve phan loai

khoa h\Jc, ban thiin Kedrov khong dua ra mi?t phac ho~ nao ve "KH CB",
song, tU nhung ke't qua dUQCcong bo cua ong, chung ta hoan to an co th~
co cd s6 d~ hinh thanh

mi?t quan ni(!m di\.y dll hdn ve KHCB.

Khoa h9C cd ban trong h~ thong khoa h9C

Moi quan h(! giua KHCB voi dtc khoa hc,Jcco th~ dUQc nhl'tn d~ng
qua cach xe'p d(lt moi tUdng quan (hic cach not !let - theo Engels) giua
cac khoa hc,Jctrong tam giac Kedrov. D~ d!nh<,!nd~ng, chung toi co dieu
chinh mi?t chut cach ghi cac be) mcm khoa h9C. Thay vi dung c\lm tU "Cac
khoa h\Jc v<'!t Iy

hoa h9C" (Sciences physico-chimiques)

sinh hc,Jc"(Sciences biologiques)

trong nguyen

"Cac khoa hc,Jc

ban clla Kedrov d~ th~

hi(!n me)t qua trinh chuy~n tiep cac khoa h\Jc tu v<'!t Iy h9C qua hoa hc,Jc
de'n sinh hoc, chung toi ghi tUng moc rieng bi(!t "Vat

Iy

h\Jc", "Hoa l19c"

va "Sinh hoc" d cae vi trl giap runh giua cac khoa hoc nay. each lam nay
85

co th~ giup dl! nh(ln d::mg vi trf quan tn;mg, mang tfnh d<}tbie'n cua m<}t
so'b<}mon khoa h<;Jctrong st.fphat tri~n h~ th6ng tri thuc khoa h<;Jc:

V~t

iy

hQc: co th~ dtt<;lCxem la m6c thu nhflt, tttdng ung voi

xuat phat di~m cua the' gioi "vo cd" cua khach th~. V~t Iy h<;Jc
xuat hi~n voi ttt each la m<}tb<}mon khoa h<;Jcb:lt dftu nghim
cuu cac d'l-ng v~n d<}ngben ngoai cua v~t chat.

Hoa hQc: co th~ la m6c thu hai, la giai dO'l-nkhoa h<;Jctham

nh~p cac qua trinh bie'n d6i ban chat va cau truc cua khach
th~.

Sinh hQc: co th~ m6c thu ba, la giai dO'l-nkhoa h<;Jcnghien cuu
ve st.fs6ng.

Tam iy hQc: co th~ 13.m6c thu ttt, tttdng ung voi bttoc phat
tri!n cua khach th~, tit the' gioi huu cd dn sinh v~t cao cap,
13.con ngttdi, trong do khoa h<;Jcnghien cuu quy lu~t phan anh
tam Iy clla con ngttdi trttoc the' gioi khach quan.

Gac khoa hQc trie't hQc: theo Kedrov, la m<}tlinh vt.fckhoa h<;Jc
d~c bi~t trong h~ th6ng khoa h<;Jc.Kedrov xe'p trong nhom
trie't h<;Jcd. cac khoa h<;Jcve ttt duy, trong do ong li~t ke d.
logic bi~n chung va logic hinh thuc.

Toan hQc: la m<}tnhom cac khoa h<;Jcd~c bi~t, co th! xe'p vao
ph'l-m tru cac khoa h<;Jcttt duy, theo cach noi clla Engels, ttt
duy "ve cac hinh thuc khong gian va quan h~ dinh IttQng clla
the' gioi hi~n tht.fc". Chung toi xin phep dtt<;lC
he't suc Ittu y cac
b'l-n dang nghi~p, Engels g<;Jila "the' girJi hien thztc" chu khong
g<;JiIn.the' gidi t~t nhien, co nghia Engels khong xe'p Toan h<;Jc
vao 10'l-icac "khoa h<;Jctt.f nhien".

Tat d. cac b<}mon khoa h<;JcnAm d nhung m6c co Hnh bttoc ngo~t do
co th~ xem la KHCB voi ttt cach la nen tang cua h~ th6ng tri thuc noi
chung. Nhtt v~y, khai ni~m KHCB dttQc si'i d\lng trong khi xay dt.fng cac
chttdng trinh dao t'l-O,tren tht.fc te'ds. dtt<;lC
md r<}nghdn so voi khai ni~m
KHCB cua cac nha phan IO'l-ikhoa h<;Jcnhtt Loukachevitch, Scheel va
trong di.c tai li~u vie't ve KHCB.

86

Vdi nhung suy nghi nhu: the', chung toi xin m~nh dlJ.ndu:a ra m(>tso
dinh nghia VElKHCB nhin tit cac goc d(>khac nhau:
1. KHCB theo nghia h~p: KHCB La nhiing

69 man khoa hQc chlia

d!tng nhiing tri thltc Ilhoa hQc dong vai tro ne'n tang cho
trien toan 69 h~ thf/ng tri thlic khoa hQc.

s!f

phat

2. KHCB theo nghia r(>ng:KHCB La nhiing 69 man khoa hQc chlta

d!fng nhiing tri thlic:khoa hQc dong vai tro nn tang cho s!f phat
trien toan b9 h~ thOng tri thlic cua m9t nganh

cl,t

thi

3. Xlit trong quan h~ udi con ngztdi: KHCB co the' xem La m9t linh
U!tctri thlic dong uai tro nn tang cho s!f phat trien toan di~n
nhan cach cua ngztiJiLaod9ng trong thc"gidi dztdng dr;Ii.
Nhu: v~y, KHCB cling chinh la h~ thong tri tMc rna m(>tngU:dilao
d(>ngc&n du:qetrang bi nhu: m(jt von lie'ng nElntang trong hanh trang d~
h(ji nh~p the' gidi dU:dngd~i.

S\j Clln thiet phai d~y KHCB

Khoi lu:qng tri thue clla tat ca cac nganh khoa h;>ehi~n nay deu
phat tri~n theo toc d(>cl,ic ky nhanh chong. M(>t so nha nghien cuu da
tinh toan, khoi lu:qng kie'n thuc ella nhan lOlJ.iphat tri~n theo quy lu~t
ham so mli. Chinh vi v~y, khong m(jt nha nghien cuu giao d\lc h;>c
nao
cho rAng, chung ta co th~ d~y cho ngU:dih;>em;>ikie'n thuc dii du:<,ic
tich
Iuy trong lich s1t pMt tri~n clla m6i nganh. Va'n dElla, cin phai lam the'
nao d~ vita nang cao chat lU:<,ing
dao t~o bing each truyen th\l cho ngu:Cii
h;>c
nhung kie'n thuc cd ban nhat, rna l~i vita giiim tiii chU:dngtrinh cho
ngU:dih;>c.
Thierry Gaudin, trong cuon sach "Truy~n k& ve the' kY XXI" "'; da
du:a m(jt thOng di~p n6i tie'ng: "Hay h;>cphU:dng phap cM dung h9C du
li~u". Rieng dOivdi sl,i pMt tri~n nhanh chong VElcong ngh~, Gaudin cho
ring, tU cuoi the' ky XX, m(>tntta kie'n thue cong ngh~ bi 16ithdi trong 5

;6 Thi~ITY

Gaudin (chu hien): Truyen k~

vc The

ky XXI. Vien Nghien elIU va

])ll

hao Chien

Ill<1~KI I&KT. Ha N6i. 1992 (Bill I dich tieng Viet)

87

nam. Chinh do la nhung

y tUdng quan trQng giup chung ta binh tinh

nhin ll,licac chudng trinh giao d\lc clla chung tao

Can cu quan ni~m VElmo hinh nhan cach va mo hinh hO:;ltd{mgclla
mQt ngudi lao dQng d.n dUQcdao tl,lOra VElkiln thue, ky nang va hanh

vi, theo thin nghi clla chung toi, chung ta co th phan chia chudng
trinh dao tl,lOthanh ba phlin.

Thii nhat, VElm~t kie'n thuc chuyen mon clla nganh, chudng trinh
dao tl,lOcAn dam bao cung cflp nhung kie'n thuc then ehelt nhflt, la nhung
kie'n thuc mang y nghia chi ph6i toan bQ h~ th6ng tri thuc clla nganh
trong hOl,lt dQng clla ngl1di lao dQng tudng lai. Trong nEln van minh
dudng dl,li, chudng trinh chi co th cung cflp nhung kie'n thuc chuyen
man can ban nhflt, chu khOng th la m<;>ikie'n thuc trong linh vl,tc
chuyen man clla ngl1di lao dQng trong xii hQi dudng dl,li.

Thii hai, kie'n thuc vE!phudng ph8.p clla nganh chuyen man. Day la
nhung kie'n thuc VElphlidng ph8.p rieng bi~t, C\lth clla nganh. Vi d\l, dOl
vCfinganh xii h9i h(JCngl1di hQc clin dliQctrang bi nhung hiu bie't VElkY
nang phong vfln, diElutra b~ng cach 511d\lng bang cau hoi; d6i vCfimQt
nganh cong ngh~, do la kY nang, thl,tc nghi~m cong ngh~, tli duy chuAn
bi cac quye't dinh hja chQn cong ngh~, thAm dinh va danh gia mQt
phlidng an d5i mClicong ngh~ thuQc nganh minh.

Thii ba, VElnhung kie'n thuc ngoai chuyen man, day chinh la
nhUng kie'n thUc dligc g<;>i
la nhung mon KHCB, co tac d\lng chi phOi
toan bQ hOl,ltdQng chuyen man clla ngl1di lao dQng tudng lai. Nhu v~y,
khfli ni~m KHCB duQc 511d\lng trong cac chudng trinh dao tl,lOhi~n dii
dU<;lC
md rQng hdn nhigu so vClikh8.i ni~m KHCB rna mQt so' nha phan
10l,likhoa h<;>c
dii 511d\lng. Trong s6KHCB, can cu rna hinh nhan cach va
mo hinh hOl,ltdQng, trong chudng trinh co th phan chia ba 10l,liKHCB:
KHCB v nhij.n thue (lien quan kie'n thuc chuyen man clla nganh),
KHCB v ky nang (lien quan phudng ph8.p tu duy va hanh dQng) va
KHCB v hanh vi (lien quan phudng ph8.p ung xl1 trliCfccong vi~, xii hQi
va con ngudi). Co th hinh dung C\lth nhli sau:

88

(1) Kie'n thuc KHCB v nhf)n thric lit m(>th~ th6ng tri thuc dam bao
d~ nglidi lao d(>ngtlidng lai co ctu nang h,icphat tri~n dic kie'n thuc trong
!Inh vl,icho<).td(>ngchuyen man cua hQ. Vi d\!, d6i voi nganh dao t<).ove
quan

l.y

Idwa hf?c va cong nghf;, nglidi hQccan dliQChi~u bie't nhung khai

ni~m va quy lu~t cd ban cua h~ th6ng khoa hQcva cong ngh~ theo m(>ty
nghla chung nha"t, khong nha"t thie't phai hi~u m(>tlo<).ikhoa hQc C\!th~
la v~Hly

hQc

hay xu h(>ihQc, cling nhli khong can am hi~u nhung cong

ngh~ C\!th~, nhli cong ngh~ cd khi, cong ngh~ luy~n kim, cong ngh~ di~n
tu: hay cong ngh~ sinh hQc.
(2) Kie'n thuc KHCB v k.y nang la m(>th~ th6ng tri thUc dam bao
d~ nglidi lao d(>ngtlidng lai co du nang ll,ictie'p t\!CtI,i hQc t~p, tl,inghien
cuu d~ khong ngung nang cao v6n hi~u bie't, ky nang va hanh vi trong
!Inh vl,ic hOl,l.td(>ngcua hQ. Kie'n thuc ve pllltdng phap co th~ bao g6m
phlidng phap tti duy, chu&n bt quye't dtnh, ung xU:,v.v... chung nha"t cho
mQi nglidi lao d(>ng.ChAng hl,l.n,tam ly hQc, ly thuye't h~ th6ng (khai
ni~m h~ th6ng dliQc sU:d\!ng trong ta"t ca cac nganh hOl,l.td(>ng),logic
bi~n chung, logic hinh thuc, quy hOl,l.chto{m hQc (trong man toan), v.v ...
Trang chlidng trinh dao tl,l.ocua chung ta hi~n nay, thea toi, day co Ie la
mang con xa ll,l.nhat. Toi dli<:JcdQc m(>tcach rat thll vt m(>tvai bai cua
giao sli Nguym Canh Toan vie't rai rac tren cac baa ve sl,ican thie't phat
tri~n va giang d<).ycac khoa hQc tli duy cho ngtfdi h9C, nhtfng hftu nhli
khong thay co bai biio nao hlidng ung.
(3) Kie'n thuc KHCB v hiLnh vi la h~ th6ng tri thUc giup nglidi lao
d(>ngtlidng lui co du van hi~u bie't ve can nglidi, xu h(>iva cach ling xU:
voi can nglidi trong mQitinh huang. Vi d\!, nglidi lao u(>ngtlidng lai cAn
dti<:Jc
hi~u bie't chung nha"t ve xu h(>i(xii h(>ihQc,nha nlioc va phap lu~t)
ve quan

M voi can nglidi (tam ly hQc, d<).oduc hQc)trong m(>tM th6ng

xii hoi C\!th~.

M6i lien h~ giua cac khoa hQc chuyen ngimh v6i cac KHCB dli<,lC
th~ hi~n dl,ia tren m6i lien h~ voi bi~n chung ph at tri~n cua khach th~,
tUc linh vl,ichOl,l.td(>ngchuyen man clla ngtidi lao d(>ngtlidng lai.

89

Khoa h;>ccd hllll dong bang qua ID;>ithe ky?

N9i ham cua khai ni~m KHCB khong bflt bien theo thiJi d~i, rna n6
thay d6i tuy thu9C sl,i phat tri~n cua n~n van minh. Chung toi ch(;mb9
mon Toim h<;>c
nhu' m9t vi dl.ld~ thtlm tra lu~n di~m nay, vdi hiu y ding:
Toim h<;>c
khong phai la khoa h<;>c
tI,i nhien (theo quan di~m philn lo~i
khoa h<;>c
clla Engels va Kedrov - xem tam giac cac h~ th6ng tri thuc clla
Kedrov).
Chung toi dii thl,ic hi~n m9t dQt phong vfln bing cach gi1:itren 200
phieu den cac thay co d~y toan thu9c ba d6i tu'Qngngudi h<;>c
khac nhau:
cac thay co d~y ldp 12 ph6 thOng, cac thay co d~y chuyen toan Cllva cac
thay co d~y nam dilu clla m9t 56 tn1dng d~i h<;>c
ky thu~t. Cau hoi dUQc
d~t ra nhiim vao ml.lc tieu dao t~o clla nganh toan h<;>c,
Cl.lth~ la: "d~y
toan cho h<;>c
sinh va sinh vien d~ lam gi?". Cau hoi tuy co ve rflt "ngd
ngtln", song ket qua thu du'Qcthi rflt thu vi. Trong 56 ket qua thu du'Qc,
chung toi phan chia thanh ba nh6m y kien sau day:
o

Nh6m 1: khoang 20'){. 56 ngu'iJidu'Qchoi cho ring d~y toan la d~

"qua d6 phat hi~n va dao t~o nhan tai toan". Khi du'Qcphong
vfln sau, nh6m nay khimg dinh quan ni~m d~y toan la d~ bOt
dltdng nhan teli toano Khi du'a quan ni~m nay ra thao lu~n
trong va ngoai khuon kh6 cac nh6m, thi luon xuflt hi~n nhung
y kien bflt d6ng kha gay giit.
Nh6m 2: khoang tren 70% 56 ngu'iJi du'Qchoi cho ring d~y toan
la d~ "b6i du'dng cho ngu'di h<;>c
c6 trinh d9 cd ban d~ h<;>c
cac
mon khac, vi cac mon khac dn kien thuc toan". Khi du'Qc
ph6ng vfln sau, nh6m nay khling dinh quan ni~m d~y toan If!
d~yKHCB vi kie'n thUG.

90

Nh6m 3: khoang 95% 56 ngu'iJi du'Qchoi c6 quan di~m d~y toan

la d~ d~y cho ngu'di h<;>c
co phu'dng philp tu' duy m~ch l~c". Khi
du'Qcphong vfln sau, nh6m nay khling dinh quan ni~m d~y
toim la d~y KHCB vi phlldng phcip tit duy, tlte KHCB vi ki'
nang. C6 d6ng nghi~p trong nh6m nay th~m chi con d~n
chung: pham la nhung ngu'di gi6i toan dgu CO dftu Dctu' cluyr6t
sang.

Ca ba quan ni~m nay dgu co nhung van M dimg dUQcban tie'p. Tuy
nhim, chung toi xin dUQcnh:lc l:;tim<)tquan dim da nm 6 tren d~ cac
b~n d6ng nghi~p chia se: Chung toi khong dam l~m ban, va cling khOng
di).tra nhi~m Vl,lban vg giang d:;tytoan hQctrong cac nha trudng, rna chi

ldy toan hoc lam mot vi du d ban vg giang dg,y KHCB, b6i vi toan hQcla
m<)tmon hQc vg KHCB co vi tri rat di).cbi~t trong m<;Jih~ th6ng giao dl,lc
thu<)cbat cu thdi d~i nao.
Tuy nh~n thuc dng day la ba van dg dang ban, nhung d bam sat
ml,lctieu dUQcdi).t ra trong phAn nay, chung toi xin khong ban vg lo:;tiy
kie'n cua Nh6m 1, rna chi ban vg lo:;tiy kie'n thu<)c Nhom 2 va Nhom 3.
Do la: xem xet KHCB (thOng qua vi dl,lCl,lth la mon toim) voi y nghia
la m<)tKHCB vg kie'n thuc va m<)tKHCB vg ky nang.
Thu nhat, voi

vi

tri la m<)tKHCB v kiln thuc, thi mon toan dUQc

d~y hi~n nay dUdng nhu viin con "chim d:lm" trong nhung dam bao toan
h<;Jccho s\f phat trin nhung ngn tang cua h~ th6ng san xuat "hi~n d:;ti"
thdi cach m:;tng cong nghi~p cua the' ky 19, d\fa tren ngn tang cua cd h<;Jc
c6 din, voi hinh hQc Euclide, vi phan, tfch phan" V.V.., r6i phudng trinh
vi phan, phudng trinh vi ph an d:;toham rieng, phudng trinh v~t ly toan,
v.v... Chudng trinh to{m h<;Jchi~n nay trong cac trudng trung hQcva m<)t
s6 trudng d:;tihQc ky thu~t hinh nhu viin chua thoat khoi khuon kh6 h~
quan dim to{m h<;Jccua nhung sach giao khoa rna cac tac gia cua no da
tung lung danh m<)t thdi, nhu Le Bosse. Delteuil, hoi).c Reunion de
Professeur, v.v ... dUQcbien so:;tn tit dAu the' ky 20, trong khi ca the' gioi
da buoc VaGthe' ky 21, dang chuyn minh qua ngn van minh thong tin.
Co Ie viin con qua xa l~ voi toan b<)h~ th6ng giao dl,lchi~n nay la nhung
cd s6 to an h<;JC
voi tu cach la KHCB cAn trang

bi cho ngudi lao d(lng

trong ngn van minh thong tin, nhu ly thuye't t~p hQp, logic toan, ly
thuye't thui}.t toan, quy ho~ch toan hQc,v.v ...,.
Thil hai, d<;lytoan hQc vdi vi tri la KHCB vi!' fly nang, thi li~u ta co
qua lang phi chat xam cua hQc sinh trong khi ta day cong luy~n ti}..pcho
hQlam nhung bai toan vdi m~o m\fc "hoc bua", rna khong th cqo eon em
chung ta "di t:lt" bing cae khoa hQc tu duy khae eho phep tie'p ci}.nsam
hdn va nhanh hdn Wi cac ly thuye't tu duy hi~n d~i, nhu logie hQc
91

(thudng gCJila logic hinh thUc), ly thuyet toi uu, ly thuyet quyet dinh, ly
thuyet h~ thong, ly thuyet tro chdi, V.v...

He;tp If' hoB.cd cffu ch\idng trinh KHCB

Van d la, can h,ta chCJnm(>tchudng trinh KlICH thich hQp cho
tUng nganh C\J.th~. Vi~ nay doi hoi rat nhiu cong suc va c:ln nhung
chuym gia khong nhat thiet co ham vj cao, nhung quan tam toi nhung
n(>idung lien nganh clla khoa hCJc.
ChAng h~n, voi cac nganh kinh te, thi man toan phai di sau vao
toim quy ho~ch va Ly thuyet toi uu; nhung voi nganh xii h(>ihCJcthi l~i
Cllnuu tim Ly thuyet xac suat va Ly thuyet th6ng ke; nganh quan ly thi
l~i c:ln uu tien Ly thuye't h~ th6ng, Ly thuye't tro chdi va Ly thuye't
quyet dinh, v.v ... D6i voi nhung nganh nay, co nhung man toan hoan
toan khong c:ln dua vao chudng trinh, vi d\J. Phudng trinh vi phan,
Phudng trinh v~t ly toan, nhu delivoi m(>tso nganh ky thu~t.
Chudng trinh dao t~o trong cac trudng d~i hCJcclla ta, co m(>tthdi
gian dai dUQcso~n theo chudng trinh clla Lien XOnhung nam 1940 .
1950, trong do ngudi ta dii bO man Logic hCJc;Ngay nay d cac trudng d~i
hCJcd nuoc ta, Logic hCJcdii dUQcd~y d m(>tso' nganh, nhung con kha
dong cac nganh trong d~i hCJcv&n chua dUQchCJc.Day la m(>tthi~t thOi
Ion cho sinh vien. Ngoai ra co th~ con hang lo~t cac man khoa hCJckhac
rat c:ln dUQcnghien cuu d~ m~nh d~n dua vao chudng trinh, d6ng thdi
nghien cUu cAt bo nhung man khac khong con thfch hQp.
Ngoai ra d6i voi tat ca cac nganh dao t~o du rat c:ln nhung man
khoa hCJccd biin v~ phudng phap, truoc het Ill. phudng pbap tu duy,
phudng pbap sang t~o, g:ln voi sinh vien Ill.phudng pbap hCJct~p theo
phong each nghien cuu khoa hCJcd b~c d~i hCJc,xa hdn chlit nua Ill.
phudng phap nghien cuu khoa hCJcnoi chung.

Vai tro KHCB trong vi~c giam tai ch\idng trinh

Trong nhung cu(>cthao lu~n v cai cach chudng trinh, co Ie kh6ng
m(>tnha giao d\J.ch9Cnao kh6ng ban Mn hi~n d~i hoa chudng trinh. Tuy
92

nhim, ne'u chi hi~n d~i hoa b~ng cach c~p nh~t them cac kie'n thUc moi
VilO

chudng trinh, rna khong chu tre;>nggiam bot nhung gi c6 th~ giam.

Toi xin dUQcluu y la giam OOung gi co the' giam, chu khOng phai giam
nhung gi khOng cdn thiet, vi tren thJ!c te', toi duqc bie't, cac OOa so~n
thao chudng triOO dao tQ.O d~u dii can nhiic rilt ky OOung nQi dung dua
vao giang dQ.Y:khong c6 kie'n thuc nao la khong d.n thie't dO'ivoi sinh
vien. Ne'u khong mQ.OOdQ.ngiam bot OOung gi c6 th~ giam, thi se din
dn sJ! chilt tai va t~n len quy thdi gian clla ngudi he;>c.
Chung ta d~u 000 r~ng, tu OOung nam 1950 dn dftu OOung nam
1970, m6i he;>ckY sinh vien chi phai thi 4 man he;>c,OOi~u OOilt la 5 mono
The' rna ngay nay, he;>phai thi chung 7.8 mon va nhi~u hdn nua. Nhung
di~u dang bu6n la, dau c6 vi the' rna he;>000 dUQCthilu dao nhung gi dii
he;>c,k~ cii OOung kie'n thuc thie't than OOilt dO'ivoi he;>.
Xin ddn eli vai vi d\l rna ban than toi dii dUQccijp th~ nghi~m trong
thdi gian la Chll OOi~m bQ mon Khoa he;>cQuan ly clla Trudng DQ.ihc,>c
DQ.icudng thuQc DQ.ihe;>cQuO'cgia Ha NQi. H6i d6 toi co trJ!c tie'p tham
gia dQ.y mon Quan ly hgc dQ.icUdng cho mQt sCi ngaOO thuQc DQ.ihe;>c
QuO'cgia Ha NQi. Khi dQ.ychudng H~ thifng quan ij cho ngaOO Toan, toi
dii ki~m tra hi~u bie't clla sinh vien v~ khai ni~m h~ thOng thuQc man
he;>cLj thuyet h~ thOng (mQt man he;>ctoi nghI r~ng co th~ 13. quan tre;>ng
clla ngaOO Toan), thi hAu OOu khong mQt ngudi nao OOAclQ.idUQc;hoi1-c
d~y chudng Thiet ehe' quan

ii cho

ngaOO Xii hQi he;>c,wi ki~m tra khai

ni~m thiet ehe' (mQt khai ni~m rfrt cd ban clla xii hQi he;>c),thi hang lo~t
sinh vien hoan toan khOng n6i dUQc hoi1-ckhong n6i dUQc mQt cach

suon se.
C6 Iftn toi hoi dua sinh vien: "ne'u OOu khOng co gi nh~p tam cac
bQ.n, thi luc thi cli cac bQ.n se lam the' nao?" Vi la hoi dua, cho nm toi
dUQcnghe he;>tra Idi rfrt tJ! OOien: "thi dung phao", co nghla OOu ta yin
ge;>ila "quay c6p". V~y "Quay c6p la gi?" va "T~i sao sinh vien lQ.iquay
c6p?" Phai chang "quay c6p", ben cQ.OOye'u to' khOng th~ tha thu xet v~
m~t d~o duc ngudi he;>c,yin c6 mQt ye'u do' dang xem xet, lien quan de'n
s,! khOng clln thie't he;>ctheo ki~u "nh6i se;>"trong mQt xii hQi ngay cang
day d~c thong tin? Trong mQt phlln cua tai li~u nay, toi dii danh mQt
93

ph&n c&n thie't d~ ban v~ hi~n tu<;Jngquay c6p dW~icon mAt nhin cua xa
h(h thong tin. Ne'u chung ta xac nh~n dU<;Jc
dung la nhu v~y, thi hoan
toan c6 th~ lam ro dU<;Jc
huang giam tai chudng trinh.
Giam tai chudng trinh chi c6 th~ th1jc hi~n dU<;Jc
khi chung ta xac
dinh dU<;Jc
r~ch rai cac mon KHCB trong chudng trinh dao t~o d1ja tren
mo hinh ho~t di?ng, va xa hdn la rna hinh nhan each cua ngudi lao di?ng
tudng lai: KHCB v~ kiln thzte, KHCB v~ k.y nang va KHCB v~ hanh vi.
Trong chudng trinh nhung nam cu6i cling cua b~c trung h9C thdi
Phap va d Sai Gan truac 1975, ngudi ta ke't thuc mon van h9Cvao nam
truac nam cu6i cling (tu tai ph&n mi?t, Wc lOp d~ nhi trung h9C d~ nhi
cflp thdi Phap thui?c ho(lc lOp 11 d Sai Gan truac 1975). Buac vao nam
cu6i cling cua b~c trung h9C, mi?t s6 man h9c dU<;Jc
dua vao giang d~y:
lu~n ly h9C (Wc logic h9C), d~o duc h9C, va cong dan giilOd\J.c,trong d6,
mi?t s6 ni?i dung v~ chfnh tri h9C dU<;Jc
dua vao giang d~y, nhu cac

th6ng chinh tri, nha nuac va phap lu~t. Chinh d6 la Iy do giai thich vi
sao, nhung ngudi dU<;Jc
h9C trung h9C thdi d6 hi~n dang s6ng cling thdi
vai chUng ta c6 mi?t t~inh di? nghien cuu rflt t6t, c6 nhring hi~u bie't xa
hi?i rflt sau sAc va nang 11jcc~p nh~t kie'n thuc hi~n d~i rflt nhanh
ch6ng.
Toan bi?y tUdng cua chung toi trong ph&n nay xoay quanh vi~c'lam
ro ban chflt va s1j c&n thie't dua cac man KHCB vao chudng trinh dao
t~o, d6ng thdi lam ro cac man h9C thui?c IInh v1jc KHCB tudng ung vai
m\J.ctiem giao d\J.ccua chung ta, xem d6 nhu mi?t cd sd d~ xem xet cac
phudng huang giam tai chudng trinh.

94

Tu tUOng t6 chuc khoa hQc va ghio

dl;lC

cua Napoleon Bonaparte van con do?

Tu vi Jai Jcn 16 bjch chi each nhau

co Ill()t

blt<1c thOi.

Napa/eon Bonaparte

Deli tho~i v6'i giil.O sli Maurice

Richter

H6i d:1u th~p nien 1990 toi mdi ong Maurice Richter, giao su xii h9i
h9Ckhoa h9C (sociology of science) clla Trudng D~i h9C Bang New York d
Albany Mn giang bai t~i Ha N9i. Toi nhO trong m9t CU9Cthao lu~n, m9t
b~n d6ng nghi~p co hoi y kie'n danh gia clla Maurice Richter ve nhung
mi:it ye'u trong mo hinh

t6 chzl:c khoa

hgc Nga

va Lien Xo trong khuon

kh6 vi~n han lam duc;Jcthanh l~p tU nam 1724, nghia la vao thdi Pi6t
D~i De'. Toi nhO Richter dii dua ra 1119tcau tra Idi he't suc thu vi. Dng
noi: "TrudC he't, toi khOng nghl day la 1110hinh t6 'chuc khoa h9C ki~u
Nga hoi:icLien XO, mi:icd:1u vi~n han lam co tU thdi Nga Hoang va tUng
co nhung giai do~n phat tri~n r1,icra d Lien XO.Dung ra day la y tudng
ve t6 chuc khoa h9Cclla Napoleon. Chfnh Napoleon, chu khong phai Pi6t
D~i De' hoi:icLenin, da co sang kie'n tach chuc nang nghien cuu khoa h9C
ra khoi giao d1J.cd~i h9C.
Khi ong noi Mn day, 1119ts6 (.tang nghi~p nghi ngd, vi h:1u nhu
trong nhung CU9ctrao d6i ve ti~u si'f clla Napoleon ban than toi cung
chua thay ai noi dii d9Cduc;Jcnhfing gi lien quan Mn

s1,i

ki~n do, nhung

toi l~i tin dieu Richter noi la hoan to~m co th~. Toi s1,icnhO Mn m9t

s1,i

ki~n toi duc;Jcbie't ve Napoleon, ngudi dang duc;Jcxem la m9t nha t6 chuc
khoa h9C co nhfing y tudng d9c dao va co nhung quye't dinh di:icsic. Toi
95

dii dQc dUQcrn(>tcau truy~n kEiding, vao narn 1798, khi con la thie'u
tuang trong quan d(>iPha.p, Napoleon dUQcChinh phu D6c chinh Paris
c\11arn Tu l~nh Quan doan Phudng Dong. Ong dUQcgiao nhi~rn

V\l

dua

glln 400 chie'n thuy~n chd rn(>td~o quan vi~n chinh hung h~u vai 38
ngan ngudi di chinh ph~t Ai C~p. Trong d~o quan vi~n chinh nay co
1.000 linh dan sl,1,g6rn cac ngh~ sy, nha thd, cac chuyen gia hanh chinh,
cac nha d(>ngv~t hQc, thl,1cv~t hQc,thiirn do dia chflt va cac nha kinh tEl37.
Toi nhi~u Illn nghe noi v~ vi~c Napoleon dua nhung d(>iquan hac hQc
dElnAi C~p, con rflt it tai li~u vie't chi tie't v~ sl,1ki~n nay.
Trang cu6n Napoleon Bonaparte cua E. Takle cling co do~n vie't v~
sl,1ki~n nay: "Bonapate dii quye't dinh dEil~i d Ai C~p nhung nha hac hQc
do ong rnang tu Phap sang 38." M(>tdo~n kMc vie't r:lng, ngudi ta thudng
nh:lc de'n rn~nh l~nh neli tie'ng cua Bonaparte trong cu(>ctie'n cong danh
Marnoluc: "Lua ngl,1ava bac hQcdi vao giua". Takle hinh lu~n, Napoleon
dii-tlua ngl,1acung vai cac nha hac hQckhOng co nghla la bflt kinh, rna la
cach noi ng:ln gQn vi nhu cllu truy~n d~t rn~nh l~nh clla nha hinh: "Lua
ngl,1aclln thie't cho h~u clln; Bac hQcclln thie't cho tri tu~.". Tac gia Takle
dii vie't rnQt cach khOng do dl,1d.ng : "Nhung nha hac hQc di theo
Bonaparte dii la nhung ngudi dllu tien rnd c\1a cho khoa hQc tie'n vao
rni~n dilt celkinh fly (Ai C~p), rnQttrong nhung rnanh dflt que hUdng clla
n~n van rninh clla nhan lo~i".
Trong rnQt cong trinh nghien cuu cong b6 tren internet clla Cory
Runyan39 tl;liTrudng Dl;lihQc Illinois chung ta dQcdUQcrnQtthong tin du
rflt thu

vi,

nhung cling khOng co gi

C\l

thEil:lrn. Toi d~n d day nguyen

van dOl;lnvie't clla C. Runyan:

37

Xem Brahm Rosensweig: Napoleon in Egypl, hnp:/Iexn.ca/napoleon/egypl.cfm

38

E. Takl/!: Napoleon Bonaparte (B:ln djch tic'!"ngVi~t eua Nguy~n Van Nh1iva Nguyen Hiiu

f)~t). Nxb Quan d<')iNhan dan, Hii N<')i,Xul!t bim Ian thu ba. 1999, tf. 91.
39

C. Runyan: Napoleon in Egypt, or Egomaniac on the Loose. Wrillen for History 310 and

Professor John Lynn. University of l1linois. 1996.

hn p://www.napoleonyseries.org/military/banlcs/cyegypl.htlm

96

"Mi?t d~c di~m di?c dao cua d~o quan tham gia chie'n dich quan
trqng nay la co mi?t doan dan 51;1.Tudng t1;1Alexander thdi truDC,tUDng
Napoleon di giua mi?t doan cac nha khoa hqc va cac nha ngh~ thu~t.
Trong 55 hq co nhung ngudi rfit n6i tie'ng, nhu nha toan hqc Gaspard
Monge, nha hoa hqc Jacques Conte, ngudi dii sang che' chinh t~i day v~t
li~u lam rui?t but chi tit mi?t han hQp cua grafit thay the' cho v~t li~u lam
rui?t bUt chi thdi do".
Co tai li~u con vie't d.ng Napoleon dii dua d~o quan hac hqc dn
day d~ xuc tie'n vi~c tMnh l~p mi?t vi~n nghim cuu khoa hqc co tm la
Vi~n Phap Qu5c (Institut Fran<;:ais). Rfit tiee, m~c dAu dii r8:'t c5 g:1ng
tim kie'm, nhung tDi vAn chua tim dUQctai li~u nao vie't v~ 55 pMn cua
vi~n khoa hqc nay, vi ngay trong nam sau, vao thang 8 nam 1799,
Napoleon dli trd v~ PMp, co tai li~u, ch:lng h~n, trong "Amanach nhung
n~n van minh the' giai" do Hoang Minh Thao chu bien thi n6i do Dng bi
sa lAy trong cui?c chie'n d Ai C~p, nhi~u tai li~u khac thi l~i noi Dng trd
v~ vi mi?t tham vqng chinh trio Co lEigia thuye't sau dUng hdn, vi chua
dAy hai thang sau khi trd v~ Phap, Napoleon dli tha;m gia vao cUQcchinh
bie'n n6i tie'ng, gqi la cUQcchinh bie'n ngay 18 tMng Sudng Mu, tuc
TMng 10 nam 1799, trong khi do, ngudi PMp vAn tie'p tv.c c6 m~t d Ai
q.p cho dn dllu tMp nien 1820.

Ky lu~t quan

s,! trong te5chilc khoa h9Cva giao d\lc

Nhung dong gop cua Napoleon trong linh v1;1ckhoa hqc va giao dv.c
sd ill it dUQcnh:1c dn, co Ie vi Dng la mQt vi tuang lUng danh. Nhung 81;1
ki~n v~ thanh tich quan 81;1cua Dng dli lfin at he't nhUng dong g6p cua
Dng trong linh v1;1ccai tri va cai cach hanh chinh, ciing nhu trong linh
v1;1ckhoa hqc va giao dv.c. TrUDCkhi noi dn khoa hqc va giao dv.c, toi
mu5n nh:1c dn vai 81;1
ki~n it dUQcnh:1c dn do.
Ngay 8au khi len ngDi hoang de', Napoleon dli b:1t tay th1;1chi~n
hang lo~t bi~n phap cai cach hanh chinh, theo cach n6i cua Takle, dii
"xay d1;1ngdUQcmi?t bi? may chinh quy~n t~p trung, hoan toan thich ling
vai n~n quan chu chuyen che', mi?t bQ may ma khOng mi?t chinh phu nao
d Phap, sau Napoleon cho de'n ngay nay, mu5n tit bo, hay mu6n s\1a d6i,
97

tru Cong xii Paris". Ciing chinh Napoleon, ffiQtthang sau khi dao chinh
thanh cong, dii cho ra ddi ban hien phap ffioi,Hien phap Napoleon.
Neu nhu n6i den mQt bQ may hanh chinh it ai mufln pha va cua
Napoleon, thi neu l~n theo nhung tai li~u viet v~ Napoleon, chung ta
ciing l~i biet dl.1<;lc
chinh ong cling la cha de cua mQt h~ thflng giao d\lc
con ben vung den ngay nay. Takle viet

40:

"Dztm thdi Napoleon, nn tang h~ th(/ng giao dlJCdii dzt(jc dij,t ra va

con tan tg.i de'n t(,in ngay nay hdu nhzt khOng co gi thay do/.. Dung ld h~
thOng nay bao gam cac trzti:Jngsd h(}c, nhl.tng trong phg.m vi dg.i h(}Cva
trung h(}Cthi khOng co sl/ saa do'i can ban nao".
Tuy nhien vai tro va chuc nang xii hQi cua d~i hqc thi l~i dl.1<;lC
Napoleon khAngdinh them nhung tu tuong moi. Khong nhung the, ong
con thiet l~p ffiQtM th6ng ki~m soat d~i hgc het suc ch~t chi!:
"Cao nhrlt la trzti:Jngdg.i h(}c dij,t dztm sl/ chi dg.o cua bi} trztdng gwo
dlfC. Dztm thdi Napoleon, trzti:Jngdg.i h(}Cdzt(jc giao nh~m VlJquan If b<,ic
dg.i h(}C va cac trzti:Jng trung h(}C h~ chuyen khoa. Chi nhitng trztilng

chuyen nghi~p cao dang, thanh l(,ip dztm thdi Napoleon, mCIico nhi~m VlJ
chu ye'u la dao tg.o ky thu(,it vien, ky szt, lztu trit, chanh an, chuyen vwn
tdi chinh, ke'toan, v.v ..."
N6i v~ che de) quan ly cac trl.1dng, Takle viet: "Ky lu(,it cua cae
trzti:Jngnghiem kh&c nhzt ky lu(,it quti.n sl/'
Ciing theo Takle, Napoleon luon la ngl.1dida ddu cho s\1phat tri~n
khoa hqc, d~c bi~t la khoa hgc t\1 nhien. Dng danh r[t nhi~u uu diii d6i
vai cac nha toan hgc, hoa hgc, thien van hqc, v~t ly hgc. MQt di~u kY l~
la ong r[t chu y dElnnhung cong trinh nghien cuu v~ Ai C~p, chinh ong
la ngudi dii thuc d&y nhung nghien cuu nay thanh mQt nganh nghien
cuu v~ Ai C~p hgc, k~ tu khi b:lt dh cUQcvi~n chinh ben bd song Nil.
Napoleon doi hoi khoa hgc phai dua dElnnhung ket qua th1,1cte va ong
yeu cdu danh gia cac cong trinh khoa hgc chi thong qua vi~ ap d\lng

"" E. Takle: SAch dii dAn, ir. 181.

98

th1,tct~. Trong thu gtti cho nha toan h9CLaplace, ong vi~t: ...khoa h9C
phdi gop phdn vao sl! vinh Quang eua d eM:"
T~ tudng quan phi~t clla Napoleon cung dUQcap d~t vao vi~ lanh
d~o khoa h9C. Co th~ noi, da dAn Wi s1,thinh thanh mQt n~n h9Cphi~t
ki~u Napoleon: Ong co thai dQdinh ki~n r~t n~ng voi mQt 56 nghien cuu
:ijchstt vA tri~t h9C,d~c bi~t la tri~t h9CCllaTh~ kY anh sang va nhung
gi tan dudng cac cUQccach m~ng. Theo Takle, ngay ca thu~t ngu eaeh
mg,ng cling bi tr\J.cxu~t khOi bao chi, sach giao khoa va eac cong trinh

nghien cuu. Napoleon khOng chi phan ung v~ m~t tu tudng, ma con stt
d\J.ngcac hinh ph~t khac nhau d~ delixtt voi cac nha nghien cuu. Takle
k~ l~i mQtcau chuy~n xay ra vao nam 1807, khi bi~t tin trong sinh ho~t
clla Vi~n han lam co nha nghien cuu trinh bay y ki~n cua minh tan
dudng Babeuf'l va Mirabeau, Napoleon l~p tuc vi~t thu ra l~nh cho giam
d6c Tdng nha Canh sat yeu cAu can thi~p, trong do chi ro: "Congv*
czia ehu tich hl}i nhitng nhd Me h9C42 khOng phdi La n6i v Babeuf va
Mirabeau". Chi hai thang sau cUQcchinh bi~n ngay 18 thang Sudng Mil,
Napoleon da dong ctta 60 td bao, sau do it ngay con dong ctta hang ch\J.c

td bao nua, trong do co nhl1ng t~p chi khoa h9C.

B:lng nhung s1,t ki~n rna cac nha nghien cuu cung c~p, chung ta co
du ly do d~ sd bQ nh~n dinh, chinh Napoleon da d~t nhUng vien g~ch
dAu tien cho

s1,t

lanh dlilOva can thi~p clla Nha nuoc vao khoa h9Cva

giao d\J.C,cho vi~ hinh thanh nhung tu tUdng chinh sach khoa hc;>c
va
giao d\J.ccua qu6c gia va cling chinh la ngudi ap d~t ch~ dQhc;>c
phi~t dQc
tai vao lanh dlilOkhoa h9C.
Trd l~i voi Chll d~ vi~n han lam cua Nga, Maurice Richter nh~n
mlilnh, phai thua nh~n r:lng, nhung m~t y~u cua mo hinh nay dUQc
khoet sau dn dinh di~m bdi cac thi~t ch~ xo vi~t trong mo hinh vi~n
han lam rna Lien XOda thua k~ cua nuoc Nga Sa Hoang". Trong mQtIAn
lam vi~ rieng, toi ti~p t\J.ctim hi~u y ki~n cua Giao su Richter v~ mo

41

Babeuf F. N. (1760-1797), nha cach ml!-ngPhap chit truong t~p th~ hoa rut')ng dlft, gltn v6i

tu tu<'mgct')ng san.
42

UIe chit rjch Vi~n Han lAm -

veD.
99

hinh Vi~n han lam Lien X6. T6i nhO, 6ng dii n6i khil thing th:ln, d.ng
chinh m6 hinh Vi~n him Him Khoa h<.>c
Lien X6 la "cd quan khoa h<.>c
cao
nhat" dii la manh dit mau rna cho s\f th6ng tri cua chu nghia h<.>c
phi~t
tren da't nudc x6 vie"t,la mam m6ng gay ra nhung bi kich kh6ng dang c6
trong nen khoa h<.>c
x6 vie"t. Khi d6 t6i chua tMt s\f hiiu he"ty nghia cua
thu~t ngu tie"ngAnh rna 6ng stt dl,lng "scholar. tyrant". Thdi gian sau t6i
mdi hi!u, d6 la ang n6i dn m9t thU rna trong tU diinhi~n d~i Anh Han
dich la "chu nghia h<.>c
phiW.

Bao gi<i khoa h<?cva d;;li h<?che't phan ly?

Diiy la dau de m9t bai bao t6i vie"ttren td Khoa h<.>c
va T6 qu6c so'4
nam 2002. Dh
tren m9t

de nay la do T6ng bien t~p Diiing Ng<.>c

Dinh diiit d\fa

Y tudng ra't hay dUQcneu trong m9t bai bao clla Giao sli D~i

h<.>c
Ohio Tran Van Th<.>
vie"tve nen d~i h<.>c
clla nlidc ta dang tren tuan
bao Tu6i tn! Chll nh~t so' 2.97 (687) ra ngay 12/1/1997.
Dung la dii c6 ra't nhieu cac nha nghien cuu va cac nba quan ly
khoa h<.>c
va giao dl,lCbay to quan di!mtren c6ng lu~n va tren cac diin
dan ve tinh tr~ng chia c:it gif1a t6 chuc nghien cuu khoa h<.>c
va giao dl,lc
d~i h<.>cd nudc tao Nhieu y kie"n ve cac bi~n philp kh:lc phl,lc dii dUQc
trinh bay trong cac CU9Ctrao d6i chinh thuc ve chinh sach khoa h<.>c
va
giao dl,lc.Vi v~y, trong bai vie"ttren td Khoa h<.>c
va T6 qu6c, t6i d5.m~nh
d~n neu y kie"n g6p phan khAng dinh nhf1ng giai philp d5. dUQccac nha
nghien cuu de xua't va dUQCghi nh~n trong cac vim ki~n chinh thuc d
nudc tao
Trong Tu6i tre Chu nhf!,t so' 2 . 97 n6i tren, Giao su D~i h<.>c
Ohio
Trin Van Th<.>c6 bai vie"t "Vai y kie"n ve giao dl,lc d~i h<.>cd nudc ta",
trong d6 ang d5. phan tich hang lo~t miiit ye"ukern trong h~ th6ng giao
dl,lc d~i h<.>c
d nudc ta hi~n nay. Ong cho r{mg: "S\f phan ly gif1a nghien
cuu va giang d~y la m9t trong nhung d:1icdiim n6i b~t clla tinh hinh
giao dl,lcva dao t~o b~c d~i h<.>c
va sau d~i h<;>c".
Ong dua ra nhieu nh~n
xet, nhu, bien che' nghien cuu tach rdi bien che' giang d~y: nhan l\fc
nghien cuu t~p trung d cac vi~n nllm ngoai nha trudng, dU<:Jc
t~o dieu
ki~n lam vi~c hdn hin cac giang vien trong d~i h<.>c;
giang vien d~i h<.>c

1bo

phai dl,lyra't nhi~u d~ kiem s6ng, khong co thdi gian d~ nghien diu khoa
h9C, vi v~y, cac vi~n nghien cuu quy t\J. dUQcnhi~u chuyen vien nghien
cuu gioi hdn, v.v ... Ong cung de nghi mi?t IOl,ltgiai phap cai cach, trong
do, giai phap d1l.utien la "sap nhijp philn ldn cac vi~n nghien crLu vao cac
dg.i h9C, chi giii 19.imi}t s{/ it hog.t di}ng di}c 19-pvdi dg.i h9C, chdm dt1t sl/
phdn ly giiia hai log.i cd quan nay".
Nhung y kien de xua't cua Tr1l.nVan Th9 la stj khiing dinh mi?t 11l.n
nua OOung bi~n phap da dUQctrinh bay trong c*c de an cai cach h~
th6ng khoa h9C va dl,li h9c dUQcthao lu~n ri?ng rai d nuoc ta tU dil.u
OOung nam 1990, di~n hiOO nha't la chu trudng "nhdt thi hoa khoa h9C
va giao d\J.c"(dua cac vi~n ve trudng d:~:ih9C), cung nhu "nhdt the' hoa
khoa h9C va sim xua't" (g:1n nghien cuu cong ngh~ voi san xua't), dUQC
viet trong Nghi quyet 26 cua Bi? Chinh tri Ban Cha'p haOO Trung udng
DCSVN ve ChiOO sach Khoa h9Cva Cong ngh~, cong b6 nam 1991. Di~u
dang suy nghi la vi sao, nhung y tUdng va chu trudng t6t d~p do khong
th~ di VaGcui?c s6ng?
Trong bai "Ban ve tu tUdng h9c phi~t trong k~oa h9C"trong Tl,lpchi
HOl,ltdi?ngKhoa h9C s6 11/2001, toi co OO:1cden" quyet dinh cua Nha
nuoc Ci?ng hoa Lien bang Duc giai th~ Vi~n han lam Khoa h9C d Dong
Berlin sau ngay nuoc Duc th6ng nha't, trong khi ta't ca cac trudng dl,li
h9C d Dong Duc truoc day v~n dUQcgiu ll,li h1l.unhu nguyen v~n. Tim
hi~u ly do cua quyet dinh nay khi tiep xuc voi mi?ts6 d6ng nghi~p v6n
lam vi~c tl,li vi~n han lam Dong Duc cu, toi dUQcbiet, Nha nuoc Duc da
OO~nra ra't ra nhung mi1ityeu trong mo hinh t6 chuc vi~n han lam, vua
tach rdi khoa h9C voi d~i h9C, rna con mang ni1ingtv tUdng hl.Jcphi~t da
tUng th6ng tri trong mi?t giai dOl,ln4ch si'i cua nen khoa hl.Jcxo viet.
Dudng nhien, khong phai ngudi xo viet khong nhin tha'y nhung mi1ityeu
kern cua mo hinh nay.
Ra't co th~ mo hinh cac trung tam khoa hl.Jcqu6c gia cua chung ta,
thtjc cha't v~n con ni1ingda'u a'n vi~n han lam dVoi thdi Lien XO cu. Mo
hinh t6 chuc cac trung tam khoa hl.Jcqu6c gia tach rdi giao d\J.cdl,lihl.Jcd
nuoc ta hi~n nay dang co nguy cd tl,lo ra nhung h6 khoet sau s1j ngan
cach giua khoa h9C va giao d\J.cd<;lih9C. Hdn nua, vi thieu nhung cd che
101

dam bao quyen h::m tien himh cae hOl!t d(mg khoa h<;>e,eho nm Nhi
mtCle phai trao eho cae trung tam quo'e gia quyen hl!n eua m(it t6 ehu<
"ngang b(i" e(ing them nhieu bi~n phap khae nua. Tilt ea nhung dieu na)
hoan toan co nguy cd trd thanh

manh dilt to't eho ehu nghia h<;>cphi~t

phat tri~n, khong co lqi cho s\1 phat tri~n m(it nen khoa h<;>c
lanh ml!nh.
Viln de d~t ra la cAn tim kiem m<}tgiai phap ml!nh dl,l.nnhung kha
thi d~ hqp nhilt hai M tho'ng khoa h<;>cva dl,l.ih<;>c,nhu tinh thAn tu
tUdng "nhilt thE! hoa khoa h<;>cva giao d\lc" da duqc ghi trong Nghi quyet
26 cua B(i Chinh tri Dang C<}ngsan Vi~t Nam ve chinh sach khoa h<;>c
va
cong ngM, khlic ph\lc rna hinh chia dt

khoa h<;>cvdi dl,l.ihoc vo'n thinh

hanh trong cac nuClc xa h(ii chu nghia truClc day.

Chii nghia hc;>cphi~t va tu' tu'dng khoa hc;>cvi huy danh

"Rhoa h<;>cvi hu~ danh" la C\lm tu duqc Bui Tr<;>ngLiilu slt d\lng IAn
. dAu tien d nuClc tao Hinh nhu Bui Tr<;>ngLiilu co y su d\lng thu~t ngu
nay d~ biE!u dl,l.tcung m(it y nghia rna ong va nhieu nha nghien cuu khac
hay dung, do la "khoa h<;>cvi hu danh", ho~c "khoa h<;>cvi ca nhan". Lich
slt khoa h<;>ccling cho tha'y, no cling la m<}tdua con song sinh vdi chu
nghia h<;>cphi~t.
Tu tUdng h<;>cphi~t (scholar-tyrant) ho~c chu nghia h<;>cphi~t, la
tham v<;>ngap d~t bii. quyen d<}cton trong khoa h<;>c;muo'n ng6i ghe cua
d:l"ngbe tren nhu "Thai Thti<;JngHoang" d~ chi dl!o khoa h<;>c
va phan xet
c<}ngd6ng khoa h<;>c.Tu ttidng h<;>cphi~t la m<}td6i ttiqng nghien cuu cua
nhung linh v\fc khoa h<;>cdang con rilt moi me, nhu Xa h(ii h<;>cRhoa h<;>c
(Sociology of Science) va Xa h(ii h<;>cchinh tri cua Rhoa h<;>c(Political
Sociology of Science).
Tu tUdng h<;>cphi~t co dieu ki~n sinh soi nfly nd trong nen cai tri
d<}ctai ki~u Napoleon, cling nhti trong h~ tho'ng kinh te chi huy t~p
trung quan lieu, d do khoa h<;>ccling duqc chi huy theo kiE!u hanh chinh
va t6n tl,l.i m<}t Idp ngtidi vua lanh dl,l.okhoa h<;>cvua dtiqc glin them
quyen himh trong cac cd quan quyen l\fc. D~ cung co' dia vi "Thai
Thu<;jng Hoang", nhung ngtidi h<;>cphi~t luon phai tim cach kim ham s\1
phat tri~n binh ding cua khoa h<;>c,cho'ng ll!i slJ xuat hi~n nhung nhan

102

to' mdi, b:it k do la m(lt phlidng hlidng khoa h9C mdi hoi[ictrlidng phai
khoa h9Cmdi. Tli tlidng h9Cphi~t gay tac hl,l.ikho llidng, tit tl1m mi?tvi~n
nghien cuu Mn ca mi?t nganh khoa h9C, th~m chi ngn khoa h9Ccua ca
m(lt quo'c gia. V\l dan ap di truygn h9C do Trofim Denisovich Llixenko,
Chu tich Vi~n han lam Khoa h9C N6ng nghi~p Lien X6, phat d(lng tren
d:it nlidc x6 viet hdn 1l11athe ky trlidc day la bai h9C cay d:lng nh:it vg
Mu qua cua chu nghia h9Cphi~t trong thekji 20.
Tl,l.pchi "Ng9n lua nho" cua Lien X6 c6ng bo' hai so'lign hai viet cua
V. Soifer, S61 (tul1n 1-9/1/1988) va S62 (tul1n 9-16/1/1988) vg ta"n tham
kich cua nganh sinh h9c d Lien X6 g:ln lign vdi nl,l.nhoanh hoanh cua
chu nghia h9C phi~t. Vi~n han lam Khoa h9C N6ng nghi~p Lien X6 do
Vavilov thanh l~p va Hinh d~o tit trlidc nam 1935. Nam 1938, sau khi
hai vi chu tich ke nhi~m cua Vavilov la Muralov va Meister bi b:lt va bi
xU tu thi Llixenko dii gianh dli9Cchuc V\l nay. Nam 1940 Vavilov cling
bi b:lt va 1943 bi chet trong tu. Llixenko dii gianh n6t chuc vi~n trlidng
Vi~n Di truygn h9Ccling do Vavilov thanh l~p. Llixenko nhanh chong
19i d\lng chuc vi~n trlidng cua chinh vi~n nghien dIU vg di truygn h9C
d md chien dich ta"n c6ng di truygn h9C. Nhig~ nha sinh h9C 16i ll,l.c
nhli vi~n si Zhebrak, Zavadovski, Zhukovski, Nemtchinov va Rapoport
dii len tieng bao v~ chos\f t6n tl,l.icua trlidng phai khoa h9Cnay.
Tuy nhi1ln, Llixenko dii dung quygn h,tc cua 6ng ta trong Dang
C(>ngsan Lien x6 va trong khoa h9C tuyen b6 chi cho phep t6n tl,l.imi?t
trlidng pMi rna 6ng chu tri trong nganh sinh h9c x6 viet, d6ng thdi tn,tc
tiep chi dl,l.ovi~c dan ap nhung nha di truygn h9C theo trlid<ng pMi
Mendel va Morgan, gan cho h9 t(li danh "truygn bit chu nghia duy tam
tli san phan d(lng". Lan song khung b61an r(lng. Hang IOl,l.t
nha khoa h9C
bi g9i Wi cd quan d viet kim dim va bu(lc tuyen bel tu bo "trlidng pMi
khoa h9C phan d(lng". Ai kh6ng cha"p nh~n thi bi du6i khoi cd quan. Cac
nha khoa h9C la dang vien thi bi yeu cftu phai thua nh~n sai 111mtrlidc
D~ng. Nhigu nglidi dii kh6ng lam nhli v~y, ching hl,l.nRapoport. Ong da
Mn cd quan Dang d trii the dang va xin ra Dang; Nha sinh ly h9Cth\fc
v~t Sabinin bi du6i kh6i Dl,l.ih9c Matxcdva, bi chuyn Mn Krlim, va dii
t1;lsat; Hi~u trlidng Dl,l.ih9C Gorki dii g9i chu nhi~m Bi? m6n Di truygn
h9C Tchetverikov ym cftu thay d6i quan dim. Nhling 6ng kh6ng cha"p
103

nh~n va da hi sa thai;

Bg tntdng Bg Giao d\lc cao dAng cach chuc

Nemtchinov, giam d6c He,>cvi~n Nong nghi~p MatxcdVa; Zhehrak ciing

hi cach chuc vi~n tntdng va vi~n clla ong hi giai th; Nl;ln dl;li djch khllng
h5 di truy~n he,>cIan tran trong hang 10l;lttn:ldng dl;li he,>cco cac nganh
nong nghi~p, y, su phl;lm, lam sinh, cong nghi~p th1;1cphlim va nhi~u
tntdng dl;li he,>ckhac. Toan Lien xa dii co gAn ha ngan nha sinh he,>chi sa
thai ngay trong th?1i dim do.
Ke"t qua 18.Lien XO da d milt nhung vi tri r1;1crd ma he,>tUng gianh
duc;lCtrong linh v1;1cdi truy~n he,>c,huoc vao thdi kY t\lt h~u ca trong di
truy~n he,>c,ca trong cac khoa he,>cung d\lng v~ che,>ngi6ng, ca trong vi~
chua cac h~nh mang tfnh di truy~n va trong cong nghi~p san xuilt thu5c
khang sinh. Lien XO da hi 10l;lihoan toan khoi cugc chl;ly dua voi cac
cUdng qu6c sinh he,>ctrong linh v1;1cquan tre,>ngnhilt, vi'la c6 y nghia kinh
te", vua c6 y nghia quan s1;1.Ke"t qua dau hu6n la nganh di truyiin he,>cd
Lien XO da hi gl;lt sang ben l~ clla the" gioi, nhi~u nuoc da V\:lc;ltlen tntoc,
th~m chi ca nhftng nuoc moi vi'la truoc d6 con chua dam nghi toi chuy~n
chl;ly dua vOi Lien Xo vii di truy~n he,>ctrong cac linh v1;1cnghien cuu ban
chilt va cilu truc clla tfnh di truyiin.
Bi kjch tudng t1;1ciing da xay ra trong quan h~ giua Vi~n han Him
Khoa he,>cPhap voi d6i voi kY su Jacques Deprat, giam d6c Sd Dia chilt
Dong Dudng hdn 70 nam tntoc day, Wc hdn mgt tram nam sau khi xuilt
hi~n nhftng tu tUdng dgc tili clla Napoleon ap d~t vao t6 chuc khoa he,>c
va giao d\lc. Vi~n sy lao lang Alffred Lacroix da kh6ng xem xet th~n
tre,>ngV\l vi~, dB.c~y the" Vi~n han lam Khoa he,>cPhap d ke"t tQi oan cho
Deprat 18.danh trao tai li~u, tuOc cac hAng cilp va dAy dOl;lkY su dja chilt
Jacques Deprat su6t 70 nam trong the" kY 2043 De"n nhung nam cu6i
cUng clla the' kY 20, V\l vi~ moi duc;lCdua ra anh sang. V\l an oan
Jacques Deprat ciing la mgt vi d\l din hinh v~ Chll nghia he,>cphi~t clla
Vi~n han lam Khoa he,>cPhap. Tuy nhien, V\l an Deprat chi gay t6n hl;li
cho mgt ca nhan Depra con V\l Luxenko thi gay t6n hl;li cho m/(y ngan
ng\:ldi va keo lui toan bg n~n sinh he,>cclla d/(t nuoc Xo Vie"t.
., Nguyen van Chien: M()t mO hlnh khuye'n khfch ch\lY theo hu danh, Tia Sling, S6 8 nam
2001, tr. 20.

104

Kh6ng phai ngiiu nhien, vao nhung n:'im 1970, dung vao hie Vi~n
han Him Lien X6 viin dang dU<;lC
xem lit cd quan khoa h<:Jc"cao nhat",
dU9chUdng nhung d*c quyen IOnnhflt trong xa h(>i,thi cac nha di~n anh
x6 viet da cho ra ddi b(>phim trao phung co ten tieng Nga la "Pienu". B(>
phim da kich t~ sung bai tuoc

vi va khoa

bang trong c(>ngd6ng khoa h\lc

x6 viet, m(>tt~ n,!-n diin den bi lung do,!-nbdi cac c6ng ty rna gam nhung
chuyen gia kh6ng ham vi, chuyen viet thue lu:Iin an cho cac vi co chuc
quyen muan gianh ghe vi~n sy vi~n han lam. Phim da dU<;lC
chieu dai
ngay vao nam 1978 t,!-iHa N(>ivoi nhan de dU9Cdich sang tieng Vi~t la
"Beo B\lt". Toi thiet nghl, hi~n nay d ta rat nen chieu l,!-iphim nay.
Ngay nay

vi

tri Clla vi~n han Him d mioc Nga dang thay d6i, dang

dU9Cd*t vao cha ng6i binh dAng va khiem tan hdn giua c(>ngdang khoa
h<:Jc.Khong nhung the, d nuoe Nga ngay nay con xUftt hi~n them hang
lO'!-tt6 chue khac eung c6 ten la vi~n han lam. Dieu nay khien nhieu dl!-i
bi~u ella tu tUdng h<:Jephi~t phan ung quyet li~t. H\l da tim cach gay anh
hUdng d~ cac nha lanh dl!-oky de Wnh eftm slt d\J.ng ten "huy" clla vi~n
han lam; m(>tso'vi~n sy gia nua con viet hai da kich tren cong lu:Iin,xem
d6 la m(>tthu "nguy khoa h\le". Nhung xu the dan Chll trong khoa h<:Jeda
nhu lu6ng gi6 lanh quet s~ch tu tUdng phong kien. Tftt ca cac t6 chue c6
ten lit vi~n him lam d nuoc Nga deu dang tan tl!-inhu s~ thach thuc
truoc cac nh6m h<:Jcphi~t va hai chu6ng cao chung cua chu nghia h<:Jc
phi~t lai thdi.
Ngay sau ngity buc tUdng Berlin S\lP d6, toi e6 dip vieng tham nUDC
Duc thang nhat. Truoc canh ving l~nh trong kliuon vien cua vi~n him
lam Dong Due cu, toi bui ngui nuai tiec vi~n him lam, ndi toi vua den
lam vi~c mfly thang truDe d6. Ngudi b<}nDue da nh*n bing tien sy tl!-i
vi~n han lam Lien XO cu, van lanh dao m(>tvi~n thu(>c vi~n han lam
Dong Due, hi~u y, vua chia se tinh cam voi tai, vua n6i: "Sau ngay thang
nhat. trong khi tflt ca cac trtidng d,!-ih\lc d mien dong nudc Duc viin dU9C
giu l~i nguyen v~n, thi vi~n han lam theo ma hinh xo viet eta bi giib th~
hoan toan; cong vi~c nghien cuu khoa h\lc dU<;lc
tra l~i cho cac trudng dl!-i
h<:Jc".Ong nhiic l,!-im(>tIb.n nua nhu 59 toi khong hi~u het y: "in:;' lai eho
cac trudng d<1ih<:JC",
va tiep: "Tuy la ngtidi da mflt quyen liinh dao khoa
105

hQc, va hi~n dang milt vi~ lam, t6i v&n khAng dinh: Quyet dinh dO clla
Nhd mtac Duc La dung dan.

Vi~n him lam Iii gi v~y?

Co Ie d.n nhAc h,ti ijch stt ra ddi lOl;lit6 chuc duc;lCgQi la vi~n han
lam, rna tie'ng Anh gQi la "Academy", tie'ng Phap la "Academie". Dliu
tien, "academy" la ten gQiclla mQt trudng phai trie't hQc do Platon thilnh
l~p VaGthe' kY IV truoc C6ng nguyen tl;li khu vUdn c6 co ten la Academ
gAn thll d6 Athene clla Hy LI;lP44. Vi~n han 111mdii tan tl;li nhu mQt cau
lac bO, d do, cac nha khoa hQc dinh kY g~p ga d~ thao lu~n cac chU d~
khoa hQcrilt khac nhau. Thdi do, mQikhoa hQcbao gam trong trie't hQc.
Cac thanh vien clla cau 1l;lC
bQAcadem duc;lCgQi la "academic". Sau
nay, tuy khOng nhilt thie't hQp d Academ, nhung d~ giu truy~n th6ng,
ngudi ta v~n gQi la "Academy" voi

nghIa la mQt cau II;lcbQ Clla cac

"academic", cfmg gi6ng nhu cac nha th~ thao dPili kY t6 chuc cac Olympic,
tuy kh6ng nhilt thie't t6 chUc tI,licija chi ban dAu eu.a no 18.Olympia. D~n
dlin vi~n han lam trd nen mQt ten gQihilp d&n, duc;rcstt d\lI1grQng riii cho
nhi~u lOl;lit6 chuc kpac nhau, co th~ tim kie'm rilt d~ dang hang ngan
lOl;lit6 chuc co ten gQila vi~n han lam tren ml;lng internet.
Theo danh m\lc tren 100 tri~u d~ m\lc lien quan de'n academy (vi~n
han lam) rna chung ta co th~ truy c~p dUQctU internet VaGbilt cu thdi

diem nao trong ngay, chung t6i tl;lm phan lOi;lidUQc9 nhom vi~n han
lam co chuc nang rilt khac nhau nhu sau 46:
LOl;lithu nhilt: vi~n han lam la mQt hi~p hQi ho~c cau 1l;lC
bQ 46. Theo

y nghia nay, ngudi ta co cac vi~n han lam dua ngt;la, vi~n han him tan
t~t, vi~n han lam nilu an, vi~n han lam clla ngudi

<4 ttng

va hen xuy~n,

vi~n han lam clla ngudi chan an, v.v ... New York Academy of Sciences
44

C6 tht tra cUu sl! kil;n nay tll-icu6n til ditn mm oMt "Le Petit Larousse illustre 2002"

45

Xem Vii Cao m.m & Bfch Hang: Nghien cUu Chuy~n Wo

v~ Academy, TruOng D~i hQC

KHXH&NV, Ha N<7>i,
2001.
46

Thea Til ditn Lc Pelit Larousse illuslre 2002, "Academie" tiEng Phap Ia "Sociele de gens

de lettres, de savants ou d'artistes", c6 nghia la "Hi~p h<7>i

nhiing ngum ho~t d<7>ng
van hQC
va ngh~ thu~t. cac nha hac hQChoi!-cngh~ sf'.

106

va ngay ca vi~n han Him Th~ gioi thu ba, v.v. d~u la nhung lo~i t6 chuc
theo nghla nay.
Lo~i thu hai: vi~n han lam la h9C vi~n, nhtt H9Cvi~n Hanh chinh
Qu5c gia, H9C vi~n Chinh tri Qu5c gia H6 Chi Minh d nttoc tao Trong
m(lt s5 van ki~n ti~ng Anh, cac t6 chuc trm dttqc dich thanh "Academy"
la honn tonn dung voi nghla nay. Ngay d Moskva cling co hang lo~t vi~n
han lam theo nghla nay.
Lo~i thu ba: vi~n him lam la vi~n khoa h9C, trong do g6m m(lt s5
cac "vi~n ~on",ch~ng h~n, Vi~n Han lam Khoa hQc Trung Quoc, ten g9i
nguyen van ti~ng Trung Qu5c la Trung Qu6CKhoa hQc Vi~n (Zhong Guo
Ke Xue Yuan), nghia la "vi~n khoa h9C",chu kh6ng nhtt mQt s5

vi

vAn

dich theo ti~ng Anh la "Vi~n han lam Khoa h9CTrung Qu5c".
Lo~i thU ttt: vi~n han lam la trttdng d~y ngh~, nhtt vi~n han lam lai
xe, vi~n han lam cuu hoa, vi~n him lam d~y cho, th~m chi co ca vi~n han
lam ngh~ thu~t lam tinh, vi d1,1Cleo Dubois Academy of Sexual Making
Arts

47.

Lo~i thu nam: vi~n han lam la hQi d6ng khqa h9C, nhtt vi~n han
lam Hoang gia Thuy' Din ho~c vi~n han lam Hoang gia Anh. Lo~i vi~n
han lam nay co chuc nang xem xet chinh sach phat trin khoa h9Ccua
qu5c gia, th~m chi xem xet cac. giai thttdng khoa h9C va thttdng ho~t
d(lng d(lcl~p voi cd quan chinh phu.
Lo~i thu sau: vi~n han lam 13. quy tai trQ cho nghien cuu khoa h9C
phi chinh phu, vi d1,1,vi~n han lam Khoa h9C Quan ly Biic Au, dttQc
thanh l~p theo sang kie'n cua mQt s5 trttdng d~i h9C,ho~t dQng nhtt m(lt
quy ttt nhan, dQcl~p voi chinh phu.
Lo~i thU bay: vi~n him lam ten g9i cho cac my i~n. Vi dlJ.,chUngta co
th~ gil-Prf(t nhi~u kiu nhtt Cosmetic Academy, Beauty Academy, V.V
Lo~i thu tam: vi~n han lam In m(lt lo~i nha nghi cao cf(p.Vi d1,1vi~n
hnn lam Ngu dem va An sang (Xem Academy of Bed and Breakfast
trong trang web).

47

C61h~ xcm lrang wcb co dja chi http://w\\.w.sm-an.com/c1co.hllm

Lo~i thu chin: vi~n.han him la "cd quan khoa h<;lccao nhl1t" cua mQt
qullc gia, nhu vie't trong Digu l~ cua vi~n han Him Khoa h<;lcLien Xc
truac day, ho~c cd quan nghien cuu cd ban d~u nganh cua qullc gia, nhu
vie't tl;li Digu 1 trong Digu l~ Vi~n han lam Khoa h<;lccila CQng hoa Dan
chu Duc cu.
Khi thl1y xul1t hi~n nhigu lOl;livi~n han lam nhu neu tren day, co y
kie'n dii doi lam ro, the' nao la vi~n han lam "chan chinh", the' nao la vi~n
han lam "nguy' khoa h<;lc".Ngay d mQt nuac lOn, Chinh phu dii ra mQt
van ban cl1m lCJid\J.ngten g<;li"cao .quY"cua vi~n him lam d~ d~t cho cac
t6 chUc (?). Trong mQt l~n h<;lphQi nghi qullc te'vg chinh sach khoa h<;lc,
toi dii phong vl1n mQt nha khoa h<;lcNga vg thai dQcua ong d6i vai y kie'n
cua mQt sll vi trong chinh giai d Nga cho r&ng, chi co RAN (Vi~n han lam
Khoa h<;lcNga) mai 130chan chinh, con RAEN (Vi~n han lam Khoa h<;lc
T1;tnhien Nga) la "nguy' khoa h<;lc".Cau tra Idi cua ong th~t thU vi. Ong
cho bie't, ong ciing duCJcnghe nhung y kie'n nhu v~y ngay tren dl1t nuac
cua ong, th~m chi duCJcbie't mQt sll ng\idi "16ng lQn" len vi s\j. xdt

hi~n

RAEN. Nh\ing ong cho r&ng, RAEN hoan toan co th~ xem la mQt "don"
danh l~i chu nghia h<;lCphi~t dii duCJcto d~m them bdi tu tudng hanh
chinh hoa cua mQt nhom ngudi nhan danh "vi~n sy" cua RAN.
Ngay t~i mQt nuac co truygn thllng khoa h<;lckinh vi~n ra't lau ddi
nh\t Phap, thi ben c~nh vi~n him lam (Academie des sciences) duCJc
thanh l~p tit nam 1666, nhu mQt trong nam thanh vien cua Vi~n Pbap
Qullc (Institut

de France), ngay nay cling co ca vi~n han lam Thudng

M~i chuyen hul1n luy~n cac doanh gia'va khach hang vg kY thu~t va
ngh~ thu~t kinh donh (Trading Academy), Vi~n Han lam Bd . Sua
chuyen nghien cuu, che' bie'n va san xua't cac san phiim sua (Cheese
Academy), Vi~n han lam HQi ho~ chuyen nh~n dl;lyve cho nhung ai co
nhu c~u (Drawing Academy of Montparnasse).

108

Vi~n sy Iii. gi v~y?

VDinhUng vi~n him Him hOl;ltdQng thea nguyen tAc cac hi~p hQi, diu
ll;lCbQ, hQi d6ng, V.V..., chUng ta duQcbit them khai ni~m "Academic" hol\lc
"Member of Academy". Tuy ting nUDc ngoai g<;>i
chung chung nhu v~y,
nhung ting Vi~t ngudi ta gl\lprilt nhi1lu cach g<;>i
phong pM ..
VDicac hi~p hQi, ting Vi~t g<;>i
1a h9i vien.
Vdi cac hQi d6ng, ting Vi~t g<;>i
la thanh vien.
VDi cac hqc vi~n, vi~n nghien cuu, trudng dl;ly nghEl, toi tra cuu rilt
kY qua ml;lng, khOng thily co cac "member", va vi v~y khOng thily dich
sang ting Vi~t khai ni~m nay.
Trang ting Vi~t truDc day, vi ngudi ta chi bit co vi~n han lam
Khoa h<;>c
Lien XO, cho nen chi co mQt cach dich duy nha:'t 1a "vi~n sY",
Trang h~ th6ng khoa h<;>cxem vi~n han lam 13.cd quan khoa hgc cao
nha:'t, vi~n sy dU<;Jc
hi~u 1a mQt thu tUDC vi khoa h<;>c
"cao nha:'t", vf dt,J.,
chung ta co th~ d<;>c
dU<;Jc
trong tai 1i~u vi~n han lam d mQt vai nUDc ba
10l;livi~n 51:
Vi~n si chfnh thuc, danh phong cho nhung ngudi co c6ng hin
IOn cho khoa hqc, dU<;Jc
xem 1a tUDC vi khoa h<;>c
cao nha:'t cua
qu6c gia .
Vi~n si thong tiln, danh phong cho nhung ngudi co c6ng hin,
dU<;Jc
trao dBi thOng tin nhung khOng dU<;Jc
tham gia bi~u quyt.
Vi~n 51 nUDc ngoai, danh phong cho ngudi nUDc ngoai VDinhilu
\

j ngh'ia, k~ ca y nghia khoa hoc, y nghia chfnh tri va cac y

nghia khac.
Co 1fin trong khong khf rilt than tinh toi dii phong va:'n mQt so' nha
khoa hgc IOn d Lien XOvi~n sy nUDc ngoai 1a gi, toi dii. dU<;Jc
hi~u chut ft
v1lban cha:'t 10l;livi~n

sy

nztOcngoai d~ co thai dQ xi':i1y cho dung. MQt so'

nUDC IOn phong vi~n sy nudc ngoai cho cac nha khoa h<;>c
cac nudc VDi

109

nhi~u dgng cd khac nhau. Ngoai mgt s6 nha khoa he.>ctren the' gidi duCJc
vi~n han lam cac nudc ldn phong vi~n sy nudc ngoai la nhung ngudi co
thanh tlch th~t sl,t trong khoa he.>c,nhigu ngudi duCJcphong vi~n sy vi
nhung

Iy do rilt khac nhau nhu sau:

Vi him nghj. Lo~i nay duCJc"phong" thea sl,t gidi thi~u eu.a nuoc
Sd t~i. Ngttdi ta d~ nghj chfnh phll Sd t~i gioi thi~u nhan sl,t.
Tilt nhien, qu6c gia Sd t~i phai gioi thi~u nhung nhan v~t "tieu
b.~
leu .
tt

Vi nuoc,ldn cAn khai thac cac bi mtjJqulin s'!, bi mtjJtiii nguyen, cAn
cho quy~n lCJivi k:Yclla he.>
.
Vi nuoc ldn cd'n tim kitm con biJi chinh try d nhung ngttdi dii co
chuc sAc cao. Hie'm thily nhung nha nghien cuu khong chuc siic
duCJcphong vi~n sy lo~i nay, mij.c dAu nhi~u ngttdi co nhung
thanh tl,tu n5i b~t, duCJcghi ten tu5i trong cac thanh tl,tu khoa
he.>cclla the' gioi.
Vf dl,l, thea s6li~u nam 2002, Vi~n han lam Khoa he.>cNga hi~n co
440 vi~n sy chfnh thuc, 600 vi~n sy thOng tiln va 120 vWn sy nudc ngoai.
HAu he't cac vien sy dudc Lien XOphong d nudc ta d~u thuoc loai vien sy

y nghia, khOng chi y nghia khoa

he.>c,rna con ca y nghia chfnh trj va cac y nghia khac, rna lo~i "vi~n sy

nuoc ngoai. Chfnh vi mang nhi~u lo~i

nuac ngoai" duCJcmgt s6 nudc phong truoc day dii dAn de'n nhigu ngg
nh~n trong cac nudc l~c h~u, nhung nguy hi~m hdn Ill. t~o ra mgt
phudng ti~n d~ cac nuoc Ion can thi~p gian tie'p vao dUdng l6i nhan s1;1
clla cac nuoc II;lCMu. Trang mgt IAn lam vi~ voi mgt bg tr\idng clla ta,
co vi c6 viln nuoc ngoai v~ khoa he.>cva cong ngh~ dii khOng ngAn ngl;li
noi mgt cau rilt trjch thuCJng nhu sau: "Toi khOng ro vi sao Vi~t Nam
eh~m tr~ trong vi~ thanh l~p Vi~n han lam? Hay Ill.Vi~t Nam kho khan
v~ nhan sl,t?Ne'u kho khan v~ nhan su thi Chfnh phll chUng toi se giup".
Phiii chang Chfnh phll ella he.>dii co ke' ho~ch "phong" sAn truoc mgt s6
110

vi~n sy cho mioc ta? Ngoai vi hi.>trudng d6i tho;;li voi ngai c6 vfln nuoc
ngoai trong hu6i lam vi~c do, con co toi, anh Nguyiln Van Thu hi~n con
lam vi~c t;;liVi~n Nghien cuu Chie"n lu<;1c
va Chinh sach Khoa h9C.
Ngay d nuoc ta, ben c;;lnh nhung vi~n sy (nuoc ngoai) clla cac vi~n
han lam la nhung ngudi co thanh t\1u n6i b~t trong khoa h9C, ciing co cii
nhung vi~n sy du<;1c
nh~n "phong" vi~n sy voi thanh tich du<;1c
ghi rflt l;;l,
khong hiu vi vi~n han lam nuoc ngoai thie"u thong tin v~ cac cong trinh
khoa h9C clla ta, hay vi he,>co ly do nao khac, da phong vi~n sy cho mi.>t
can hi.>clla ta (dudng nhien la ngudi co chuc s:1ccao) voi mi.>tthanh tich
rna mi.>tcan hi.>ky thu~t hinh thudng ciing co th lam du<;1c,
chAng h;;ln,
co vi~n sy du<;1cphong voi thanh tich khoa he,>cla cong thuc lam dUdng
cflp ph6i.
Mfly nam trtioc day, khi khai ni~m vi~n sy chua du<;1c
hie"t de"nmi.>t
cach ph6 hie"nvoi dlly dll cac nghia nhu tren d nuoc ta, co vi da dung cac
IO;;lih:lng vi~n sy d doi hUdng cac cM di.>ho~c cflp kinh phi d di he,>p
"vi~n han lam" (voi y nghia la mi.>tlo~i hi~p hi.>ikhoa he,>c);
co vi con dung
ti~n

cd

quan md ti~c IOn d toim th

cd

quan va cac d~ng nghi~p ngoai

cd

quan de"nchuc mung vi vua dU<;Jc

mi.>tvi~n han lam nuoc ngoai "phong"
vi~n sy IO;;li115 do lao Co vi da cho dang tren cac phudng ti~n thong tin
d;;li chung, nhu mi.>tvi~n sy thu hao nhieu clla nuoc ta, nhu mi.>tni~m
vinh quang clla T6 qu6c. Khong hie"t ngudi nuoc ngoai nghi gi v~ tinh
tr;;lng bi hai nay Clla n~n khoa he,>c
nuoc nha?
Nhung quan ni~m nhu v~y ciing da dan de"ns\1 ngi.>nh~n clla cac
dUdng s\1 va clla cQng d~ng va, dang suy nghi hdn nua, Ia chinh tu tUdng
vi hu danh nay trong cac nuoc kern phat trin ciing dii dan de"nnhUng
hanh vi l<;Jid\lng v~ chinh tri clla mi.>ts6 nuoc IOn d6i voi cac nuoc nay,
nhflt la d nhung nuoc dang con hi de n~ng bdi quan ni~m "ham" va "vi"
theo kiu chuc s:1c phong kie"n c6 hll va l;;lch~u. Dii de"n 11k cAn lam ro
me,>ivi~c, d co

cd

Sd dinh huong s\1 phat trin khoa he,>cva cong ngh~

111

mtoc ta theo tinh thlin clla cac mtoc van minh, m{lt nE!nkhoa hQc limh
m~nh, va d{lcl~p dan t{lc.

y tudng

l~p vi~n him Himd Vi~t Nam

y tUdng l~p vi~n han lam theo mo hinh Lien Xo dUQcmanh nha d
Vi~t Nam ttt nam 1961. H6i do dii co m{lt doim clla Uy ban Rhoa hQc
Nha nuoc do ong Bili Cong Tri'tng lam tr1.tdng doan di nghien cuu kinh
nghi~m Lien XO.DE!an vi~n han lam dUQcdua ra llin dliu vao nam 1980
va 20 nam sau mi?t dE!an moi l~i dUQcdua ra.
Ngay 9/2/1980, can cu Quye't dinh giao nhi~m V\!,kY ngay 5/2/1980
clla Uy vien Bi? Chinh trj, Pho thll tuong ph\! trach Rhoa hQc va Ky
thu~t Vo Nguyen Giap, PM Chll nhi~m Uy ban Rhoa hQc va Ky thu~t
Nha nuoc (UBKH&KTNN) Le Rh:lc dii kY Quye't dinh s5 361VP VE!v*
thanh l~p TB "DE!an thanh l~p Vi~n han lam Rhoa hQcVi~t Nam".
T6 co 4 thanh vien do toi lam t6 trudng, con 3 thanh vien khac la
Ngo Duc Bao (V\! t~udng V\! T6 chUc va Can bi?); Nguy~n Trlin Dudng
(QuYE!nV\l tr1.tdng V\! T6ng hQp Ke' ho~ch) va Nguy~n Van Thu (chuyen
vien V\! T6ng hqp Ke' ho~ch).
ChUng toi da hoan thanh mi?t khdi thao "DE!an thanh l~p Vi~n han
lam Rhoa hQc Vi~t Nam" theo mo hinh clla Vi~n han lam khoa hQc Lien
XO. DE!an da dUQc tr1.tdng doan c6 v{(n Lien XO Anatoli Fedorovitch
Zaisev gop y kie'n b6 sung. Song song voi DE!an clla UBKH&KTNN, 2 dE!
an khac clla Ban Rhoa Giao Trung udng va Vi~n Rhoa hQc Vi~t Nam
cung duqc d6ng thdi khdi thao d~ gop phlin hinh thanh mi?t DE!an chinh
thuc. Cu6i nam 1980, Doan khao sat Chinh sach KH&KT Vi~t Nam do
Trudng ban Rhoa Giao Trung udng d~n dliu dUQcctt de'n Lien XOd~ tham
khao nhUng v{(n dE!chinh sach khoa hQCva kY thu~t, trong do co kinh
nghi~m xay d\ffig Vi~n han lam khoa hQCVi~t Nam.

112

"';',',

Quye't djnh s636/VP vElli}.pt5 dElxullt dy' thao "DEl{m thanh li}.p
Vi~n Han Him Khoa h9C Vi~t Nam"

113

Nam 1981 Nghj quyet 37 cua B(>ChiOOtrj v~ chiOOsach khoa hqc

va ky thu~t chu trudng thaOO l~p vi~n han Him. Sau m(>ts6 nam thao
lu~n tren cac di~n dan, chu tnidng thaOO l~p vi~n han Him dUQcgac ll;\i
vdi ly do la chua du di~u ki~n.
Ti:t d&u nam 2001 Ban Khoa Giao Trung udng Dang OOieu l~n dua
ra cac de an thaOO l~p Vi~n han lam Khoa hqc Vi~t Nam tren daOO
nghia la m(>tcd quan laOO dl;\oduilng 16iphat tri~n khoa hqc cua Dang.
ChiOO phil da t5 chuc la'y y kien cac OOa khoa hqc v~ chu trudng nay,
m(>tph~n ket qua dUQCcong b6 tren hao chi. Cac OOa khoa hqc co uy tin
h~u het deu khOng tan thaOO rna hiOO dUQcd~ xua't. Tuy OOien, y djnh
thaOO l~p vi~n han lam v~n hai l~n dUQckhAng djOOtrong cac d1;tthao
van ki~n cua cac

cd

quan ca'p cao. Nhung ket qua cu6i cung la do dli

khOng dUQcghi vao m(>tvan ki~n nao ca.

Tuy OOien, OOan th~ chung ta cling phai ban cho het OOe. Phai
chang th~t

s1;t

co va'n d~ la, nUdc ta phai co Vi~n Han Lam theo m(>t rna

hiOOnao do thi khoa hqc nUdc ta mdi phat tri~n?

Trong b:in d~ an nay, cac tac gia vi~n d~n rAng nUdCta dli co "Han
Lam Vi~n" ti:t Tri~u Ly den Tri~u Nguy~n da co ra't OOi~uvi~n han lam,
OOuHan lam vi~n Thj d(>c,Han lam Vi~n Trudc tac, Han lam vi~n Ki~m
thao. HiOOOOu cac tac gia mu6n hi~u v~ Vi~n Han Lam la

cd

quan t6i

cao v~ khoa hqc ngay nay. Nha sit hqc Phan Huy Le da hac bo di~u nay.
Trong chuyen m\lc "Va'n de'" tren til Tia Sang s68 nam 2001, Phan Huy
Le neu

kien rAng, cac thong tin do la "thieu chiOOxac", ong viet ''Th1;tc

ra tU thili Ly den thili Nguy~n chi co m(>tHan hIm vi~n vdi cac chuc him
lam hqc sy, Han lam dl;\ihqc sy (khOng co chuc daOO vi~n sy). Cac Han
lam vi~n k~ tren chi la cac chuc daOO cua cac OOan vien thi:ta hanh d
Han lam vi~n".
Tai co tim hi~u qua cae b~c hqc gia thili xua, dUQcbiet, dung nhu
OOa sit hqc Phan Huy Le dli viet. Thdi do, co Han Lam Vi~n, OOUng
114

thien v~ mQtchuc nang chu khOng phai la mQt t6 chuc ch~t cM nhu ki~u
Qu6c tit giam d Vi~t Nam ho~c Vi~n han lam Phap. Tudng ung v6i chuc
nang nay c6 mQt ng~ch quan du<;jcgQila "han lam hQcsy'. "Han lam hQC
sy' c6 Ie nen du<;jchi~u theo nghia nhu "chuyen vien nghien cuu" ngay
nay. D6 la cac quan van c6 chuc nang nghien cuu, bien so~n cac chie'u
chi cua Nha vua. C6 th~ giai thich theo ki~u ehie't t1;t"han lam" la
"academic", con "hQc sy' tudng dUdng khai ni~m '~esearcher" ngAy nay.
Cac chuc danh dU<;je
phong kha da d~ng. Vi d\l, han lam bien tu IAcac
chuyen vien nghien cuu ly lu~n; han lam diii ehie'u IAngudi so~n thao
cac chie'u chi cua tri~u dinh; han lam thi dQcIAngttdi dQcsach, giang bAi
trong cung vua, v.v.. De'n tri~u Nguy~n, chuc sllc nay bi bie'n ~ng

di

nhi~u, dn muc nhung ngttdi d6 d~t trong cac limg xii, th~m cm ngttdi
chi d6 b&ng Xec (he't b~c ti~u hQc),ciing du<;jctri~u dinh phong "han lam
hQcsy'. Tri~u dinh con gtti "trat" (thOng bao) v~ ndi dudng s1;tlAm vi~,
d6ng thdi ciing giti dn t~n chanh t6ng, ly trudng. Thdi d6 d neng thOn
gQicae vi han lam vi~n sy trong lang IAcac "eng Hin", "C\lHan". Nhi~u
C\lhi~n yin con s6ng.
Trong hang lo~t lo~i vi~n hAn lam n6i tren, nu6e ta e~n c6 vi~n hAn
lam lo~i nao?
Hdn hai mudi nam trtt6c, vi~ thanh l~p vi~n han lam dii duC1C
thuye't minh la he't sue hUc thie't nhung d~ xu~t d6 dii bi gac l~i. Tren
th1;tete' eiing'khOng anh hUdng gi dn s1;tphat tri~n khoa hQcVi~t Nam.
Dei Ilk l~i dU<;jC
thuye't minh IA hUc thie't. Nhilng y kie'n v~ nhu cdu
thanh l~p vi~n him lam sau hdn 20 nam lllng xu6ng, r6i l~i n6i len nhu
mQt v~n d~ thdi s1;t.Nhu v~y, chung ta khOng hoan toan chllc chlln vI!
tinh buc thie't eua v*

thanh l~p Vi~n.

Hi~n nay du lu~n trong gi6i nghien cuu kha quan tam Wi nhUng Y
kie'n vI! s1;tc~n thie't thanh l~p vi~n han lam. V~y Vi~t Nam dii c6 vi~n
han lam hay chua, vAcon c~n thanh l~p vi~n han lam nao nua? Ne'u cdn
115

thi se t6 chuc theo huang nao?

Tie'n sy Phll-m Huy Tie'n, nguyen pho giam d5c Trung tam Khoa hQc
tl,t nhien va Cong ngh~ Qu5c gia cho rAng vi~n han lam (Academy) hi~n
dii co rfft nhi~u d nuac tao Toi rfft d6ng tinh vai y kie'n nay. Qua thl,tc, d6i
chie'u vai 9 IOll-ivi~n han lam dUQcphan l0ll-i,thi nuac ta hi~n dii co rfft
nhi~u vi~n han lam, vi d\l, Lien hi~p cac HQi KH&KT Vi~t Nam 130 mQt
IOll-ivi~n him lam; cac hQc vi~n cling 130 nhung IOll-ivi~n han lam; hQi
d6ng khoa hQccling 130 mQt IOll-ivi~n han lam; cac trung tam khoa hQc
qu5c gia cling 130 cac IOll-ivi~n han him; trlidng dll-YngM; cau lll-cbQkhoa
hQc, van hQcva ngh~ thu~t; cac my vi~n va cac nha nghi cao cffp Mu co
th~ dlch sang tie'ng Anh la cac vi~n han lam. Tfft ca cac t6 chuc nay co
dfrYdu quy~n chinh dang gQi bAng tie'ng Anh 130 academy rna khong sQ
sai vai truy~n th5ng t6 chuc cua the' giai dudng dll-i.

V~y Vi~t Narn c~n co vi~n him Himtheo rno hinh nao nlIa?
Nhu v~y, chung ta con cfrn IOll-ivi~n han lam nao nua? Can cu theo
cac y tUdng dii dUQcneu d mQt vai ndi, chUng toi hi~u, mo hinh vi~n han
lam tUng dUQcd~ xuang co y tudng huang Wi hinh thanh mQt cd quan
vl:ia quye't dinh chinh sach khoa hoc, th~m cm phan phOitai chinh, vl:ia Ia
cd

quan khoa hoc cao nhfft, dAn dfru nghien cUu cd ban. Ne'u qua th\fCnhu

v~y, thi lll-iIa vi~ rfft dang ban. ChUngwi xin phep duQC~m ban nhu sau:
Tha nhtii, H~ th5ng cd quan chinh sach KH&CN

d nuac ta, ciing

nhu nhi~u nuac khac g5m Qu5c hQi. Cd quan th\fc thi chinh sach 130
Chinh phu. Cd quan co chuc nang giup vi~ chinh phu v~ chinh sach va
quan ly KH&CN 130 BQKhoa hQcva Cong ngh~. Vffn M cfrn lam ro, ne'u
co vi~n han lam, thi vi~n han lam se chie'm vi tri nao trong toan bQ h~
th5ng

cd

quan chinh sach cua nuac tao Tra cuu m\lc til "H~ th5ng chinh

.sach KH&CN qu5c gia" trong "Thesaurus de la Politique scientifique et

technologique"cua UNESCO (Edition 1982), chung ta hoan toan khong
tim thffy

116

vi

tri cua cac Academy. Ne'u ghep mQt vi~n him Him theo y

nghia nay vao h~ th5ng chinh sach KH&CN qu5c gia, thi li~u no co th
la mQt dong gop sang t::to clla Vi~t Nam b5 sung vao Thesaurus

clla

UNESCO hay Iii.vi~n han lam l::titrd thanh ng6n tay thu sau?
Thfr ha~ Cac cd quan co trach nhi(lm can d5i va phan b5 tai chinh

cho ho::tt dQng KH&CN <J miDc ta co BQ Ke' ho::tch va Ddu hi, BQ Tai
chinh va BQ Khoa h9C va Cong ngh~. Ngoai ra, trong bUDcdUdng pMt
trin, d nUDcta cling nhu nhigu qu5c gia khac, cling se c6 nhigu lo~i quy
tu nhan. V~y tUdng lai d nUDCta se co chuc nang can d5i ke' ho~ch thay
BQKe' ho::tchva Ddu tu, th1,ichi~n chUc nang ca:'ppMt nhu BQTai chinh,
ho~c thay the' BQKhoa h9C va Cong ngh~? Ne'u nhu v~y, thi chuc nang
nay clla vi~n han lam se nAm d khau nao trong h~ th5ng hanh chinh va
vi~n han lam se nAm d vi tri nao trong h~ th5ng

cd

quan hanh chinh clla

nuoc ta?
Thfr ba, vi~n han lam se t6n t~i duoi d::tng mQt hQi d6ng khoa h9C

qu5c gia ho~c hQi d6ng chinh sach KH&CN qu5c gia? V~y vi~n han lam
kMc gi voi HQi d6ng Chinh sach KH&CN Qu5c gia hi~n dang t6n t~i?
Digu nay ciing khOng th khOng lam roo Vi~n han Him se ch6ng cheo
chuc nang clla HQi d6ng nay, ho~c thay the' no, ho~c nAm tren no, ho~c
n:lm duoi no. Ta:'tca cac vi tri a:'ydgu khOng thich hQp.

Dil sao chung toi tha:'y cling cdn thie't neu vaidim vg Chll dg nay.
Da:'t nuoc ta clin phat trin khoa h9C, th~m chi ra:'t cdn. Do la mQt
ngn khoa h9Clanh m::tnh, ph\lc V\lcho san xua:'tva ddi s5ng, vi s1,inghi~p
cong nghi(lp hoa, hi~n d::tihoa va s1,iph6n vinh clla Mt nuoc. MQt chinh
sach khoa h9C vi nuoc, vi dan chAc chAn phai dinh huong vao nhung
m\lc tieu pMt trin kinh te', van hoa va cong bAng xii hQi, khOng dinh
huong vao nhung mo hinh khoa h9C cung dinh, ditng ca:'pthap nga, vao
mQt ngn khoa h9Cvi huy danh va vi hu danh, kich thich Chll nghla khoa
bang phong kie'n dii hoan toan 16ith2li trong ngn khoa h9CdUdng d~i.
Ta:'tca cac lo::tita chuc co ten tie'ng Anh g9i la "Academy" co Ie Mu
117

c6 th~ dUQcg9i bAng ten tie'ng Vi~t la "Vi~n him him", nhung khOng th~
c6 10~i vi~n han lam la mQt t6 chuc dung ben tren h~ th6ng cd quan
chinh sach khoa h9Cva

cd

quan quan ly khoa h9Ccua Nha nuoc.

Tuy nhien, ne'u cac ca nhan va t6 chuc xa hQi mu6n dung ten g9i
"vi~n han lam" d~ d~t cho cac 10~i hi~p hQi, h9C vi~n, vi~n khoa h9C,
tn1dng ngM, th~m chi my vi~n ho~c nha nghi cao ca'p . ndi hQi h9P cho

cac b~c van nhan tri thuc, V.v.., nhu chung ta da c6 th~ g~p tren hang
tram tri~u trang web cua cac t6 chuc co ten gc;>ila "Academy", thi toi
trgm nghi:, co Ie Nha nu(Jc ciing khOng nen h~n che'. Co Ie di~u do ciing
chAng co h~i gi cho n~n khoa hc;>cnuoc nha. Day chAc chAn se la bi~n
phap co hi~u qua d~ dan chu hoa khoa hc;>c,ch6ng l~i tu tUdng mu6n
thau tom ba quy~n dQc ton phan xet khoa hc;>ctrong khuon kh6 mgt
"vi~n han lam" voi y nghla la mQt "cd quan khoa hc;>c
cao nhA"t","hQid6ng
'khoa h9Ccao nhA"t"ho~c "hi~p hQi khoa hc;>c
cao nhA"t".

NghH~ncUu khoa h9C trong trliong d{li h9C

Nghien cuu khoa hc;>c
la mgt trong hai chuc nang cua tn1dng d~i h9C.
Day la mQt nguyen ly t6 chUc cua cac trudng d~i hc;>ctren the' gioi,
va h~u nhu khOng con vA"nd~ gi phai ban xung quanh cau chuy~n
ta chaco
Di~u 54 Lu~t Giao d\lc (quy dinh): "Tn1dng trung hc;>cchuyen
nghi~p, tn1dng cao dAng, trudng d~i hc;>c
co nhUng nhi~m V\l sau day: th\1C
hi~n cac nhi~m V\l NCKH, ung d\lng va phat tri~n cong ngh~, tham gia
gilii quye't nhung vA"nd~ v~ kinh te' - xa hQicua dia phudng va dA"tnuoc".
Tuy nhien th\1c te'da khong di~n ra hoan toan nhu v~y. Vj tri cua
nghien cuu khoa h9C trong cac tn1dng d~i hc;>cd nuoc ta hAu nhu dUQc
d~t d muc rA"tkhiem t6n, ne'u khong mu6n noi la rA"tthA"pkern nhi~u so
voi cac vi~n nghien cuu dUQct6 chuc trong khuon kh6 cac trung tam
qu6c gia. Ra't nhi~u nha khoa hc;>cVi~t Nam dang lam vi~ d cac tn1dng
118

d~i he,>cd nUDCngoai, khi v~ lam vi~ d trong nUDcciing d~u co nh~n xet
chung nhu v~y. Vi d\l, giao su Bui Tre,>ngLi~u (D~i he,>cParis V), giao su
Tnin Van The,>(D~i h<:JcOhio) la hai ngudi vie't kha nhi~u bai dang tren
bao chi trong nUDc dong gop y kie'n v~ chinh Bach deli vDi ho~t dQng
nghien cuu khoa he,>c
cua cac trtidng d~i he,>c.
Qua th\1C, khi lam vi~ trong di~u ki~n binh thudng d trong nuck,
chung ta th~y s\1tan t~i cua m~ng IUDit6 chuc khoa he,>c
d Vi~t Nam nhu
mQt Ie dudng nhien, nhung ne'u co d~ tam quan sat cach thuc t6 chuc
khoa he,>cd nUDcngoai, co de,>ckY nhUng bai rna nhung nha khoa h<:Jc
nUDcngoai ho~c "nhung nha khoa h<:JcVi~t Nam lam vi~ d nUDcngoai
vie't v~ t6 chuc khoa he,>cd trong nUDc,chung ta mDi suy ng~m ra duc.Jc
nhi~u di~m b~t hc.JpIy cua no.
Theo nhung con s6 cong b6 chinh thuc cua BQKhoa he,>c,Cong ngM
va Moi trudng thi d Vi~t Nam co khoang tren 300 vi~n va trung tam.
Th\1c ra ne'u xet ca cac t6 chuc cua cac t6 chuc xii hQiva tu nhan thi con
s6 dii len cao hdn r~t nhi~u. Toi khOng quan tam tDi con s6 nay nhi~u
lAm, rna quan tam Wi cd c~u va cach thuc t6 chuc.cua toan bQm~ng IUDi
nghien cuu va tri~n khai.
M~ng IUDinghien cuu khoa he,>cd Vi~t Nam dulJc t6 chuc theo rna
hinh cua Lien XOtrtiDC day, co th~ rna ta nhu sau:
Thu nh~t, cac trung tam qu6c gia va cac cd quan khoa he,>cdQcl~p
co ham hanh chinh la cd quan ngang bQ va d~t tr\1c thuQc Chinh phu
ho~c Ban hi thu Trung udng Dang. Lo~i hinh nay trtiDC day co kha
nhi~u. Chung ta li~t ke nhung vi~n nhu the' dii tan t~i trong 4ch st:t:
Vi~n Khoa he,>cVi~t Nam, Vi~n Khoa he,>cXii hQi Vi~t Nam, Vi~n nghien
cuu Chu nghia Mac Lenin, Ban Ly lu~n cua Ban ch~p hanh trung udng
Dang, Vi~n nghien cuu Quan ly Kinh te'Trung

udng, Vi~n Nang luc.Jng

nguyen tt:t Qu6c gia, Vi~n Cong ngM Qu6c gia. Cac vi~n nay co dflu qu6c
huy, cac

vi

vi~n tntdng co ham ngang bQ trudng va d~u Ia uy vien Ban

ch~p hanh trung udng Dang, vi~n co thl1m quy~n v~ m~t hanh chinh

ngang mQt bQ, du<;lcd~c quy~n UUtien phiin ph6i nhii:ng khoan kinh phi
Ion theo dAu ten mQt bQ. Tom llilila co nhii:ng d~c quy~n rna mQt vi~n
khoa hQc nhe nhoi khOng th~ nao co dUQc.Hi~n nay, sau mQt qua trinh
thay d6i rlt mlilnh dliln, so' 10lilivi~n "ngang bQ" chi con 2, do la Vi~n
Khoa hQc va Cong ngh~ Vi~t Nam va Vi~n Khoa hQc Xii hQi Vi~t Nam.
86 con llili thi ho~c la dua vao trong rnQt bQ nao do, ho~c la ghep voi
trl1dng nao do d~ thanh hQc vi~n, vi d\!, Vi~n Nang lUQng nguyen tu
Qu6c gia va Vi~n Cong ngh~ Qu6c gia vao BQ Khoa hQc va Cong ngh~,
Vi~n nghien cuu Quan ly Kinh t{[Trung udng vao BQK{[hOlilchva DAu
tu, Vi~n nghien cuu Chll nghIa Mac Lenin va Ban Ly lu~n ghep voi
Trudng Nguy~n Ai Qu6c d~ thanh HQcvi~n Chinh tri Qu6c gia H6 Chi
Minh.
Thu hai, cac vi~n tn.tc thuQc cac bQ, g6m hai lOlili.LOlilithu nhlt la
cae vi~n nghien cuu cong ngh~; lOlilithu hai la cac vi~n nghien cuu chinh
Bach, chil!n lu<;lc,quan ly va kinh tl! clla nganh rna bQ ph\! trach. Vi d\!
Vi~n Chil!n lu<;lcKinh t{[clla BQKl! hOlilChva DAu tu, Vi~n Chil!n lUQcva
Chinh sach Khoa hQc va Cong ngh~ thuQc BQKhoa hQc va Cong ngh~,
Vi(ln Khoa hQc Cong ngh~ Me thuQCBQCong nghi~p, v.v... Cac lOlilivi~n
nay ding dUQcuu tien phiin ph6i kinh phi rlt Ion so voi cac trudng dlili
hQc. MQt dl! tai Clpcd sd clla cac v~n nay cfmg dUQcclpngang mQt dl!
tai clpDlilihQcQu6c gia.
ThU ba, cac vi~n thuQc cac thanh pM lon, vi d\! Vi~n Nghien cuu
Chi{[n lu<;lcKinh t{[clla Ha NQiva Vi~n Kinh t{[clla Thanh pM H6 Chi
Minh. Kinh phi hOliltdQng clla cac vi~n nay do cac thanh ph6 clptheo
muc dQUu tien clla di.c thanh ph6.
Thu tu, trong mQt so' nam lliliday xult hi~n mQt so' vi~n va trung
tam trong cac trl1dng dlilihQC,cac b~nh vi~n, cac xi nghi~p ho~c cong ty
1&1.MQt so' vi~n nay xult hi~n do s\1 dl! xult thanh I~p clla cac b~nh
vi~n, trl1dng hQc ho~c xi nghi~p; rnQt so' khac do Chll trudng ghep cac
vi(ln vao cac tel chuc co lien quan theo quy6t dinh clla cac b(l.
120

Hinh thuc t6 chuc vi~n nghim cuu trong tntdng dl;li h<;>c
chua hEl
dU9Cd~t ra. Ne'u chung ta nho Il;liLien XOcu, truoc ngay Lien Xo S\lP
d6, Lien XOco khoang tren 5.000 vi~n nghien cuu. Cac vi~n nay chU ye'u
nllm trong vi~n han !lim va trong cac bQ, chi co 5 vi~n thuQc cac trudng
dl;li h<;>c
IOn. Vi~n nghien cuu dAu tien d~t trong trudng dl;li h<;>c
d Vi~t
Nam la Vi~n V~t Iy

Ky thu~t, nhung Ia mi)t mo hinh r(t d~c bi~t: Vi~n

thuQc BQ Dl;li h<;>cva Trung h<;>c

chuyen nghi~p (nay Ia BQ Giao d\lc va
Dao tl;lO)d~t ben cl;lnh Trudng Dl;li h<;>cBach khoa. Ne'u bl;ln hoi tl;li sao
no phai la mQt mo hinh "nhieu khe" nhu v~y, thi th~t ra Ie ddi Il;lir(t
ddn gian. Toi dii co mi)t bu6i ng6i voi anh Nguy~n Xuan Chanh, vi~n
tntdng h6i mQt nam sau khi vi~n thanh I~p. Anh Chanh voi toi Ia ch6
than tinh. Anh Ia thay dl;lytoi mon V~t Iy khi toi h<;>c
nam thU hai dl;li
h<;>c.
Con toi khi do Ia can s\1 mon h<;>c
V~t Iy, Ia mi)t sinh vien dU9Canh
r(t quy. Vi v~y anh bQc b~h voi toi r(t th~t long: Ne'u Ia vi~n "clla"
tntdng thi no chi co ham ngang c(p"phOng",

hOl;ltdQng se r(t kho, vi

v~y, v~n nhUng con ngudi (y thOi, nhung phai d~t no tn,tc thuQc bQ, thi
no moi co "vai ve" ngang mQt Cl,lC,V\l, vi~n d~ co "tti the" d6i thol;li ''hinh
ding" voi cac t6 chuc khac. Toi hoan to an chia se voi y nghI r(t th\1Cte'
clla anh Chanh. Day Ia mQt bi kich clla nEln khoa h<;>c
Vi~t Nam, cai bi
kich' ma toi g<;>i
Ia hanh chinh hoa khoa h<;>c.
Trong diEluki~n nhu v~y, dil. co cho t\1 do thanh I~p cac vi~n trong
tntdng dl;li h<;>c,thi ngtidi ta cling khOng nhi~t tinh 111mvoi vi~ thanh
I~p, vi cac vi~n chi ngang c(p "phong" nhu the' dau co dU9Cuu tien ca:'p
kinh phi hOl;ltdQng.

Tit nam 1992, nhd co Ngbj dinh 35 HDBT, hang IOl;lttrung tam va
mQt s6 vi~n dU9Cthanh I~p trong cac trudng dl;li h<;>c,
nhung hOl;ltdQng
d\1a tren nguyen tl1c t\1 trang trai, no ding hoan toan khOng dU9Cs\1 tiu
tien nao tU phia ngan sach nha nuoc. Hdn mla, suc ep VElgiang dl;lYcling
khOng cho phep cac thay co danh nhiElu thdi gian cho nghien CUu
khoa h<;>c.

121

Trong bai vi~t clla Giao su Tr:1n Van ThQ rna chUng tei dii trlch
d~n, eng co dua nh~n xet r~ng do co sl;luu tien d:1utu vao nghien cuu
khoa hQc cho cac vi~n thui?c cac bi?, rna cd sd v~t cha't ky thu~t d cac
vi~n m~nh hdn ra't nhi~u so voi cac trudng, do v~y trinh di? nghien cuu
clla nghien cuu vien CJnhung

cd Sd nay ciing co di~u ki~n phat tri~n

hdn. Tei hoan toan dang tinh voi nh~n xet nay clla eng.

122

Tro ehoi hay ehla khoa

tren dUOng t61 kinh te thi truOng
CCmg ngh~ Iii

'fro chai cua ngl!lJi giau

lJCrc 1110 cua nguaj nghco
Chla kho:! cua nguai kMn ngoan
Nawar Sharif

Tro chdi, doc

md

hay chi a khoa?

Toi dge dUQecau noi ella Sharif trong m(>tb(J saeh sau t~p ella
ong vie't vg danh gia eong ngh~. Ong rflt dung khi Fho ding eong ngh~ la
ehia khoa ella nguCiithong minh.
Nhung toi l:;tiphan van khi ong noi eong ngh~ la tro ehdi ellanguCii
gi:lu va uoe md ella nguCiingheo. Phiin van la vi, eai thCii toi lam vi~e
trong cae cd quan l~p ehinh saeh khoa hge va eong ngM, Wi co dip dUQe
tie'p xue voi nhigu quan ehue thu(>e ng:;teh ke' ho:;teh va tai ehinh, va
th~m chi co cii nhung vi lanh d:;tocflp eao toi thuCing dUQenghe m(>teau
noi eVa mi~ng ella cae vi d.ng: "Bay giCita can ngheo, chua th~ d&u tu
nhigu eho khoa hge va eong ngh~ dUQe.Khi nao kinh te' ta khii lm, moi
co nhigu tign danh eho khoa hge va eong ngh~". Rti't nhigu vi tri thUe
khoa hge binh lu~n: "V~y ra khoa hge va eong ngh~ la m(>tmon d6 trang
sue, khi gi&u tign moi xai". Toi ehQt nghI ngay de'n ong Sharif. Ong bao
r~ng, eong ngh~ la tro ehdi ella nguCiigi&u rna. Noi eho eong b~ng, thi
nuoe ta dau da gi&u Mn mue thua tign mua d6 trang sue.
Toi eiing khong bie't dUQe,eong ngh~ co la uoe md ella ta kh6ng. eu
theo nhu ong Sharif, thi eong ngh~ l3.uoe md eua nguCiingheo. Noi eong
123

bling, nude ta v&n eon la nude ngheo, rna dau e6 tha'y qua nhieu ude md
eang ngM?
chi eon m('jt dieu suy nghi', eang ngh~ da la ehia khoa ella ta ehua,
thi tai khang biet. Tuy n6i la khang biet, nhung tai tha'y eung e6 nhieu
ehuy~n dang n6i, eung c6 nhieu sJ;iki~n dang viet d day, tai xin m~nh
d~n viet ra d cac b~n cung chia se.

Vi~n cong ngh~ dl1utiim d Vi~t Nam

Nhieu nghien cuu cho rling Vi~t Nam l~p cac vi~n nghien cuu cang
ngh~ tu khi bih d&u cang cu('jccang nghi~p hoa d mien B:lc, tuc la tu dllu
nhung nam 1960, khdi d&u tu Vi~n Thiet ke T6ng hqp ella B(l Cang
nghi~p n*ng. ThlfC ra Vi~t Nam c6 vi~n nghien cuu cang ngh~ d&u tien
VaGnam 1947. D6 la Vi~n Nghien cuu Ky thu~t Quan gidi, duqc thanh
l~p giua nui rung Vi~t B:lc. Cach t6 chuc va ho~t d(lng cua vi~n nay la
m(lt dieu kY l~ ngay ca khi xem xet tu g6c nhin eua nhung tu tudng t6
chuc khoa h9Cra't hi~n d~i ngay nay.
Nam 1946, Chu tich Ha Chi Minh cung giao su T~ Quang Btiu
trong

doan d~i biu cua Chinh phu Vi~t Nam di dlf H(li nghi

Fontainebleau

d dam phan vdi Phap ve nhung va'n de quan h~ giila

Vi~t Nam va Phap sau Cach m~ng Thang Tam 1945. Dam phan
Fontainebleau

khang di den ket qua, Doan trd ve nUdc tren m(lt chien

h~m ella Phap. Trong Doan l&n nay c6 ba nha tri thuc cung ve, la ky su
Ph~m Quang L~ (sau nay la Tr&n D~i Nghi'a), ky su Vo Quy Hwln va
bac sy Trlln Hfiu TUdc. H9 xac dinh chuyen ve nUdc Illn nay la m(lt cu(lc
d:ln than vao nhfing nam thang chien tranh gian kh6 gianh d(lcl~p cho
T6 quac. Khi ve nUdc Trlln D~i NghIa duqc cU:lam C\J.ctrudng C\J.cQuan
gidi, cung vdi T~ Quang Bu:u, Thu trudng B(l Quae phong, dUQcgiao
nhi~m V\J.thanh l~p m(lt cd quan nghien cuu che t~o vu khi, ban d&u d*t
ten la Nha Nghien cuu Ky thu~t Quan gidi (1947), sau d6i ten la Vi~n
Nghien euu Ky thu~t Quan gidi (1951).
Phl1-mQuang L1\,sinh ngay 13 thang 9 nam 1913, que (j Vlnh Long.
Nam 20 tu6i d6 db.u ca hai khoa thi, hi tai Tay va tu tai ban xu, dUQc
124

chinh quy~n thu(Jc dia dlia ra Ha N(Ji h<;>cd~i h<;>c,nhling anh da tU chili,
xin di lam m(Jt chan thli ky d My Tho d chd cd hQi du h<;>c.Toi phong
vlin anh Tri~u, con trai ong Tr:in D~i Nghla v~ lY do cha anh tli chili h<;>c
dl!-ih<;>cd Ha N(Ji, thi anh Tri~u cho hie't, chinh la do ong mong muiln
dliqc h<;>ccac nganh ky thu~t hi~n d~i. M(Jt nha hao ym nlioc, Dlidng
Van NgliU quy tr<;>ngtai nang va tam huye't clla Ph~m ~uang

U, da

quyen g6p dliqc m(Jt nam h<;>ch6ng va ti~n ve t:lu cho anh du h<;>cPhap.
Anh da stt dt,mg m(Jt nam h<;>ch6ng d hoan thanh chlidng trinh hai nam
dt,i hi d~i h<;>cd sau d6 thi db vao h<;>cTrlidng C:lu dlidng Paris, va tie'p
d6 anh da h<;>cnhi~u trlidng d~i h<;>ckhac nhau: db ctt nhan khoa h<;>cd
D~i h<;>cSorhonne, db ky sli di~n va ky sli hang khOng va cac chung chi
t~i Trlidng D~i h<;>cBach khoa va Trlidng Mo. Anh da nuoi y chi h<;>cv~
ky thu~t san xua't vu khi clla Duc, W h<;>ctie'ng Duc d d<;>c
trt,ic tie'p cac
tai li~u ky thu~t. Voi tlit cii tri tu(! v~ ky thu~t va tai nang khOn kheo,
Ph~m Quang L~ da trd thanh

Trlidng phong Ky thu~t clla hang san

xulit may hay Nord Avion d Phap va Messerschnidt

d Duc. Khi v~ nlioc

Ph~m Quang U d6i ten Ill.Tr:in Dl!-iNghla, dliqc ci11am Cl;lCtrlidng Cl;lC
Quan giai tU ngay 5/12/1946. Cl;lCQuan gioi dliqc t6 chuc thanh 4 nha.
Tr:in Dl!-i Nghla trt,ic tie'p lam giam Mc Nha Nghim cuu Ky thu~t, ph6
giam dilc Nha la Hoang Dinh Phu, sinh vien vlia h<;>cxong nam cuili
cung cila D~i h<;>cKhoa h<;>cHa N(Ji. Tli nam 1951, Nha Nghien cuu Ky
thu~t Quan gioi d6i ten thanh Vi~n Nghien cuu Ky thu~t Quan gioi.
N6i de'n Vi~n Nghien cuu Ky thu~t Quan gioi khOng thEi khOng n6i
de'n giao sli Tl!- Quang Bttu. Ong sinh ngay 23 thang

6 nam 1910 tl!-i

Nam Dan, Ngh~ An. Ong hit dl1u di h<;>cnam 1917 tl!-i huy~n Tam Ky,
Quang Nam; h<;>ctrung h<;>ctl!-i Trlidng Blidi, nam 1929 db thli khoa tu
Uli ban xu, ngay sau d6 db thil khoa tu tili Tay, cii tu tai to an va tu tili
trie't h<;>c.Nhd db cao ong da dliqc cap h<;>c
h6ng di du h<;>cPhap. Ong theo
h<;>cnganh

Toan h<;>ctl!-i Dl!-i h<;>cSOl"bonne, h<;>cCd h<;>ctl!-i Dl!-i h<;>c

Bordeaux, sau d6 ong qua Anh h<;>cV*t ly ltic;1ngti1 tl!-i Dl!-ih<;>cOxford.

Khi v~ nlioc ong d~y Anh ngu t~i Trlidng trung h<;>ctli thl;lc Thien Ht,iu.
Ong lil m(Jt nha hac h<;>cc6 kie'n thuc l"(Jngtrong h:lu he't cac khoa h<;>ccd
ban, to an h<;>c,v~t ly h<;>c,hoa h<;>cva sinh h<;>c.Ong tham gia Chinh phil

125

H6 Chi Minh, giu ehu:e B(>tnidng B(>Ngo~i giao, sau d6 Thu: tnidng B(>
Quae phong. Trong thdi ky khang ehie'n chong Phap, T~ Quang Bl1u vie't
kha nhigu saeh, ''ThOng he h9C dfJi cztdng", "Cd sd vg.t

ii h9C", "Nguyen

tli, HfJt nhtin va Vii trlj tuyen" va "Song". Sau nay ong vie't "Ve' cau truc
Bourbaki",

"HfJt cd ban", va giang bai vg "Toan tli Mikuzinski"

t~i

Tnidng Dai h9CTang hQp Hil. N(>i.Ong la ngU:dirit nh~y cam voi nhung
thanh t\fu moi trong khoa h9C, trU:ochEftla ly thuye't h~ thelng va digu
khi~n h9C, ong cung vie't kha nhigu vg phan lo~i khoa h9c trong cac t~p
chi cua

Uy ban

Khoa h9C Nha nu:oe tit nhung nam dl1u th~p nien 1960.

Trong diu chuy~n voi anh Hoang Dinh Phu, toi dU:Qcbie't, giao sU:
T~ Quang Bltu dii t~.p hQp vg day m(>tl\fc lU:Qngkha dong nhung tri thUc
thanh nien tre mang, g6m sinh vien TrU:dngD~i h9C Khoa h9C Ha N(>i4",
sinh vien TrU:dng Cao dimg Cong chinh Ha N(>i49va h9C sinh b~c tli tai.
Thdi d6, h9 dU:Qcxe'p vao hang cac tri thu:c c6 h~ng d xu Dong DU:dng.
Cac anh k~ l~i rit nhigu cau chuy~n cam d(>ngcua nhung chang sinh
vim rdi b6 Ha N(>id~ vg song giua nlii ngan. Trong so sinh vien iy, hai
ngU:di d6.u tien dU:Qcdigu d(>ng vg la Hoang Dinh Phu va Ton Thit
Hoang, tie'p sau d6 la Ph~m D6ng Di~n, Ph~m Thi Cham, Ngo Dien,
Hoang Xuan Tuy, Le Kh:lc, Nguy&n Van Thu va rit nhigu ngU:dikhac
nua"u. Anh Hoang Dinh Phu dU:Qccl1 lam ph6 giam delc Nha, Wc ph6
vi~n trU:dng, la ngU:digilip Tnin D~i Nghia tn,lc tie'p digu hanh m9i ho~t
d(>ngeua Vi~n.
Trong h6i ky clla minh, anh Hoang Dinh Phu nh:lc l~i nhung kY
ni~m clla nh6m sinh vien nay voi Tu:ong Vo Nguyen Giap, ngU:dicung voi
T~ Quang Bl1u dii danh nhigu moi quan tam toi

s\f

hinh thanh vi~n

nghien cuu nay. Tu:ong Giap g9i h9la nhUng "etu.diants du quti.n gidi" (sinh
vien quin gioi), m(>tcach g9i rit lang m~n va triu me'n clla nhung lOptri

" l-Io.II1gDinh I'hu. I'ham D6ng Di~n, Nguyen Duc Thua, Hoang Xuan Tuy. Nguyen I'lurae
IIoang, I'h'.lIn \)uy Killmllg. Ng() DicII.
"J

L" Kh{tc, Nguy"n Trinh Ti,,'p. DC, Due \)ue.

iO

HO'lIIg Dinh I'hu. "Tit gh,,'nh tlU<lIIgdi vao hai cllile ehie,. tmuh". J J6i ky, Ha N6i, I'.lX7.lr. 63.

126

thUc the'

M d:lu

cua mioc Vi~t Nam d<)cl~p. Anh Phu cfmg k~ ll;!.inhilng

cu<?cthu: nghi~m vUkhi, co nhilng ngttdi mlii mlii ra di khong trd ll;!.i.
Qua cac anh toi moi du:c;lcbie't, trong diEluki~n gian kh6 nhu: the'
cua khang chie'n rna anh Tl;!. Quang Bttu nhan di dl,t HQi nghi
Fontainebleau trong phai doan cua Chinh phu H6 Chi Minh, dli mang
tu Phap VElVi~t B:lc m<)ttu sach kha phong phu VElcac nganh khoa hQC
cd ban, nhu: cd hQc, suc bElnv~t li~u, hoa hQCva ca nhung sach lien quan
dn che' tl;!.Ovu khi. Cac anh tl;t rna m&m nghien cuu cha't nel, nghien cuu
nhung nguyen 1:5' cua vu khi tu trong d6ng sach th:lm l~ng kia.
Ngay gid day, dli hdn ntta the'

k:Y troi

qua, mlii khi on ll;!.ihOl;!.td(ing

cua Vi~n Nghien cuu Ky thu~t Quan gioi, anh Hoang Dinh Phu, voi tu:
cach la ngU:dillinh dl;!.oVi~n Khoa hQc Vi~t Nam va

Uy ban

Khoa hQcva

Ky thu~t Nha nU:octrong hdn mU:dinam tU cu6i nhung nam 1970 de'n
giua nhung nam 1990, v&n khong he't nga ngang, vi sao luc do vi~n cong
ngh~ d:lu tien nay dli co m<)tcd ca'u dang b<)va mang tinh ra't hi~n dl;!.itu
nghien cuu de'n tri~n khai, de'n nghien cuu "marketing" d6ng bQ nh\.t
v~y. Anh Hoang Dinh Phu vie't: "... thtJt khOng khoi ng{lc nhien vi sao luc
tty, trong nhitng nam 1946 - 1947, chung ta l{li co the'my dljng len m9t
cd quan nghien czm ky thutJt co tinh hoan chinh cao nhzt vtJy ngay cd khi
dOLchieu vdi nhiing nguyen lj cUa lj thuylt h~ thOng, nhitng nguyen lj
to' chac khoa h{>Cma ta biet dztqc trong thili gian grin dtly". Anh Phu
kh&ng dinh, "Anh Bi1u chilc dli phdi suy ngdm nhieu v cd quan nghien

czm nay trong m9t thili gian khd ltlu trztac khi no dztrfCthanh ltJp" 51.
Anh Phu ngl;!.cnhien IS.dung. Ban than toi khi nghien cuu cd cff"ut6
chuc Nha nghien cuu Ky thu~t Quan gioi, sau la Vi~n Nghien cuu Ky
thu~t Quan gioi, ding ra't ngl;!.cnhien khi tha'y trong do co XU:dngm&u
(Pilot Workshop)52 chuyen san xuff"tthu: nghi~m cac v~t m&u (Prototype).
Qua thl;tc day IS. diElucac vi~n cong ngh~ ngay d giua lang Ha NQi da

51

Hoang Dinh Phu: Anh T~ Quang Biro v6i NCKT, trang t~p "Vi~n Nghien

c.ru

Ky thu~t

Quan gi6i", Ban Lien I~c NCKT, Ha N()i, 1997, tr. 549 - 551
52

Theo anh Hoang Dinh Phu, thu~t ngiI Xu'a-ng mau (pilot Workshop) va V ~Imau

(Prototype) la do T~ Quang Buu d~ttlr nam 1947.

127

khang th~ nao xay d1,ingdu<;ictrong suot thdi gian tU nhung nam 1960
Mn t~m giua nhung nam 1980. Ly do l:;tirat ddn gian: cac cd quan quan
ly nha nuoc v t6 chuc va v tai chinh cho ding, vi~n la cd quan "hanh
chinh s1,inghi~p", khOng phai 130"cd sd san xuat kinh doanh". Trong
quan ni~m, h<;>
khang hinh dung du<;icco mi?t thu: t6 chuc "san xuat rna
khang kinh doanh", la lo:;tisan xuat d~ khiing dinh mi?t nguyen ly ky
thu~t tU ket qua nghien cuu t:;tora. Ca bi~t tai cung thay co vai vi tien
sy tu nuoc ngoai v, nghien cuu thanh cang trong phong thi nghi~m,
chua qua san xuat pilot, rna dii chao hang ky h<;Jpdang voi ciic dia
phudng, lam that b:;tichuoc l:l"ytai tieng cho minh. Cung vi quan ni~m
nhu vl}.y,rna trong bien che cac vi~n, cung khang ai duy~t cho dli 01 bien
che "cang nhan". Ngay tu nhung ndi rat quan tr<;>ngnay, ngudi ta quan
ni~m vi~n chi gam gam cac "thay", cac "quan tr:;tng";vi~n khang co "th<;i"
la vi nhu v~y; Ngoai ra, trong cd cau cua Vi~n Nghien cuu Ky thu~t
Quan gioi con co Phong Tac chien Cang dl).ng,anh Hoang Dinh Phu xem
do th1,icchat la mi?t phong "marketing" theo cach hi~u ngay nay, rna Mn
t~n cuoi nhung nam 1980, khi nuoc ta biit d&u phat tri~n kinh te thi
trudng, ddn vi lo:;tinay moi dU<;Jc
hinh thanh trong cac vi~n cang ngh~.
Trong khi do, chung ta dii trach oan cac vi~n dung ngoai 1 san
xuat. Trong quan ni~m cua ta, hinh nhu dli 16ichi ddn phudng thui?c v
phia h9, rna quen ding T:;tQuang Bu:u cung voi Tr&n D:;tiNghia, nhung
b~c cha de cua rna hinh t6 chuc nghien cuu cang ngM Vi~t Nam dii di
truoc rat xa, it ra 130nu:a the ky trong nhung tu tudng v t6 chuc nghien
cuu cang ngh~. Nhung tu tudng ay dii mi?t l&n nua song l~i trong rna
hinh t6 chuc Trudng D:;tih9C Bach khoa Ha Ni?i,Uy ban Khoa h9CNha
nuoc, sau nay 130Uy ban Khoa h<;>cva Ky thu~t Nha nuoc, rai Bi?Khoa
h9C, Cang ngh~ va Mai trudng, Bi?D:,lih9Cva Trung h<;>c
chuyen nghi~p,
Vi~n Khoa hoc Vi~t Nam. DUdng nhien. sela m<}tthieu sot neu chung ta
khang nhAc Mn Vi~n Thiet ke t6ng h<;ipva hang lo~t vi~n cang ngh~
khac, rna nhung "etudiants du quan gidi", nhung h<;>c
tro cua T:;tQuang
Buu va Tr5.n D:,li Nghia, dii trd nen nhung nha liinh d~o chuyen man
trong cac nganh cang ngh~ va cang nghi~lJ, chinh 130nhung ngudi dii th~
128

nghi~m tu tUdng vg ttl chuc nghien cuu cang ngM duc;lcbiit ddu tit
nhung nam thing clla Vi~n Nghien cuu Ky thu~t Quan gioi.,

Ba mu'di nam sau Ta vdn nglilc nhim ...

Mi?t lfin vao cuoi nhung nam 1970, chung tai co cijp thiim hang san
xuat bao bi thJ;lc ph:lm Tetrapack d thanh pho Lund mign Nam Thuy
Di~n. Hom do chung tai duc;lClam vi~c voi ang giam Mc cang ngh~
(engineering manager), dii co voi ang m(>tcu(>ctrao d6i rat ly thu.
Tai hoi ang:
. Ne'u khang thu(>c ph~m vi bi m~t, ngai co thElcho bie't m(>tvi d\J.
vg nghien cuu dtli moi cang ngM clla hang.
- Khang co gi bi m~t ca. Ch:ing h~n, chung tai dang nghien cuu lo~i
bao bi d~ co thElbao quan sUa t11ditrong thdi gian dai d digu ki~n nhi~t
d(>binh thudng.
Tai hdi nghi ngd khii nang thanh cang, vi thdi do, m(>tbich sUa tudi
dEltrong tll l~nh hai ngay da co thElhong. Tai hoi tie'p:
. B(>ph~n nao trong hang lam cang vi~c do.
. Vi~n nghien cuu clla chung tai .
. Vi~n gi v~y?
. Vi~n Sinh hi;>cung d\J.ng.
Tai su:ng sot:
. Co m(>tvi~n dim trong hang? Vi~n co bao nhieu nhan vien?
. Ngai ng~c nhien Him sao? Nam tram.

Ong ta hoi l~i nhti v~y.

Qua th$,t la chUng tai ng~c nhien. ChUng tai M nghi ang cho di
xem Vi~n. Ong khang co y phan doi. Khi chung tai cung ang ta buoc vao
khuan vien clla Vi~n, chung tai yeu cAu duc;lCvao ben trong Vi~n, thi ang
trii Idi rat l~nh lung:
- Rat tie'c, vg nguyen t:ic khich khang duc;lCvao ben trong Vi~n.
Chung ta chi co th~ dung d ben ngoai nhin vao trong thai.
The'la chung tai l~i ng~c nhien. Ng~c nhien vi ang giam Mc cang
ngh~ clla hang Tetrapack khong cho vao tham quan vi~n sau khi dii
129

ngl,lc nhim vi co mi?t vi~n nghim diu Ion nhu the' trong mi?t hang san
xuflt. Chung toi con hoi nhii!u nua, rfmg 6 Thuy' Di&n co nhung vi~n
cong ngM niim trong Bi?Cong nghWp khOng, vi~n nghien cuu clla hang
co ket hQp gi voi cii.cvi~n clla bi? khong, thi ong giam Mc cong ngh~ clla
hiing to ra ching hi&u gi diu hoi clla chung Wi ca..Den t~n biiy gid dii ba
mudi nam, chung toi di!u da vi! huu, rna v~n con nhAc ll,lichuy~n fly, v~n
con thAc mAc, tl,li sao 6 Thuy' Din khong co cac vi~n cong ngh~ niim
trong Bi?Cong nghi~p nhu 6 nuoc tao

... Tay v:ln nglilc nhien

Vai nam sau, chung toi co dip tiep mi?t quan chuc clla UNIDO den
lam vi~c tl,li Ha Ni?i. 0ng ta la mi?t co vfln vi! cong ngh~ den Ha Ni?i d
giup xem xet mi?t d\f an vi! cong ngh~. Theo chudng trinh ong ta c~n tim
hi&u mi?t s5 cd s6 nghien cuu cong ngh~ co lien quan. Dii!u lam ong ta
ngl,lc nhien, th~m chi rat ngl,lc nhien la vi sao cac vi~n cong ngM clla
Vi~t Nam ll,litbn tl,\itach bi~t khoi ndi co nhu cftu delimoi cong ngh~, ll,\i
tbn tl,li co l~p voi san xuat, khong niim trong hang nao ca.? Nhung cau
hoi clla ong luon tr6 di tr6 ll,li may y: "V~y cac vi~n cong ngM nay
nghien cuu cho ai?"; "Cac vi~n nay lam vi~c theo di!.t hang clla ai?"; "d,
the' vi~n cong ngh~ ll,lithui?c quyi!n dii!u khin clla bi?tru6ng a?".
Toi suy ng~m rna thu vi: "Nam xua thi Ta ngl,lc nhien vi thfly vi~n
cong ngh~ niim trong hang

Thuy' Din; Nam nay den lUQtTay ngl,lc

nhien vi thay vi~n khong niim trong hang 6 Vi~t Nam".

Chung toi cu deo ding mai y nghI: "Thi ra t6 chuc nghien cuu cong
ngh~ clla Tay no gAn voi san xuat hdn 6 Ta", va ket lu~n: "Thi ra s5
ph~n cac vi~n nghien cuu 6 nuoc ta gi5ng nhau ca. Nghien cuu khoa h<.>c
tach rdi dl,\ih<.>c;
Nghim cuu cong ngh~ tach rdi san xuflt".
Digu nghich ly la trong tflt ca. cac van ki~n chinh th5ng, chung ta
luon neu cao kh&u hi~u: khoa h<.>cphai gAn voi san xuat; dao tl,\Ophiii
gAn voi nghien cuu khoa h<.>c(!). Cac bl,ln dbng nghi~p thui?c the' M
chung toi nM mai cau chuy~n sau. Co mi?t thdi, xi nghi~p ding Mn "go
cua" cac anh. Mdi cac anh lam giup cai nay cii.ikia. Theo nhung van ban
130

quy dinh clla thdi do, anh nho la Nghj dinh 54/CP clla Chinh phii, cac
vi{lnkhOng duqc kY hqp dang voi xi nghi{lp san xua't. Vi v~y, cac anh dau
dam kY hqp dang, rna chi la lam giup xi nghi{lp thai. Nhung rna xi
nghi~p cling nho cang lao clla cac anh. Luc xong vi~c h9 cling bie'u xen
cac anh it tin, cling co khi phai "bie'n ta'u" di, mua t~ng cac anh khi thi
bQban ghe', khi thi bQcom IE!...Cac anh ra't pha'n khdi. The' rna co luc da
bj du lu~n eo xeo, bj cd quan thanh tra lam rfty ra, bj cd quan phap lu~t
dn din v~n. Tai hoi anh vi sao. Anh noi tQi danh la: "Moc ngo~c".

Hay hoi giilOsli vi~n trlidng Vi~n Thuy Khi Dc?ngL\fc

Dung la IAn dAu nhung nha nghien cuu d cac nuoc Phudng Tay
sang ta, h9 du ra't khOng hi~u, vi sao ll;lico IOl;livi~n cang ngh~ nAm tl;li
cac bQ, vi d\!, Vi~n Cd Di~n Nang nghi~p nAm trong BQ Nang nghi~p,
Vi{lnNghien cuu Mo va Luy~n Kim nAm trong BQCang nghi~p.
MQt s6 nha nghien cuu clla ta chua tUng de'n cac nuoc Phudng Tay,
thi nhiu vj cling hi~u no dudng nhien nhu v~y. Chi dn khi phat tri~n
kinh te'tbj trudng chung ta moi tha'y he't nhung va'n d~ clla sl,itach rdi
giua nghien cuu va san xua't trong rna hinh t6 chuc nhu the'.
MQt cau hoi thu vj duqc d~t ra: V~y rna hinh t6 chuc cac vi~n
nghien cuu nAm ngoai san xua't la tu dau rna ra? Tai loay hoay mai moi
tim ra duqc cau tra ldi: Ma hinh a'y xua't hi~n Iftn dftu tu nhilng nam
1920 d Lien Xa. Vi~n nghien cuu dAu tien thuQc IOl;linay la Vi~n thuy
khi dQng ll,ic do giao su N. E. Zhukovskij sang l~p. Ly do sau xa hdn
duqc trinh bay sau day53.
Ngay sau khi Cach ml;lngThang Mudi tMnh cang, thay vi l~p mQt
bQ may nha nuoc theo rna hinh truy~n th6ng gam cac "bQ",Lenin da
thanh l~p HQi dang Dan uy, mQt hinh thUc chinh phll vila kiem luan
chuc nang quan ly nha nuoc, vila kiem luan chuc nang lam kinh te', g6i
tr9n trong minh cac xi nghi~p san xua't clla Nha nuoc.
Sau nay, hinh thuc t6 chuc HQi dang Dan uy khang con, thay vao
do la cac bQ, thi chuc nang clla cac bQ cling vftn bao gam ca nQi dung

S3

Moiseev N.N. sach dii. dAn. tr. 99.

131

qmin ly va chuc nang san xuift. Mo hinh ify dU9Cap d\).ng trong tift ca
cac miDc xii hi?i chu nghia. ChUng ta co thEl nhin thify digu do ngay d
ta, ch:lng hl,l.n,Bi?Di~n va Than, co hai chuc nang, vua quan ly nha

nUDc
nUDc,

vua san xuift di~n va than; Bi?Cd khi va Luy~n Kim, vua san xua't

cac mi!-t hang cd khi, vua quan ly nha

nUDc

d6i vDi nganh cong nghi~p

nay; Bi? Thuy san, vua danh bl1t va nuoi tr5ng thuy san, vua quan ly
nha

nUDc

d6i vDicac nganh nay.

Nhu v~y, thl,tc chift nhung bi? theo mo hinh nay mang dang difp
mi?t hang san xuift rift IOn g5m mi?t s6 cac xi nghi~p. Do la mo hinh rift
di!-ctrung d cac

nUDc

co ngn kinh tlf chi huy.

d ta g9i la h~ th6ng kinh tlf

t~p trung quan lieu bao cifp, co mi?t lol,l.ihinh t8 chuc dU9Cg9i la "bi?
nganh kinh tlf . ky thu~t", hoii-c"bi?san xuift . kinh doanh". Trong cd cifu
t8 chuc cua lol,l.ibi? nay, co mi?t t~p h9P cac xi nghi~p san xuift, kinh
doanh. Chuc nang clla lol,l.ibi? nay lat8 chuc san xuift va kinh doanh
theo cac nganh kinh tlf . ky thu~t ma bi? dU9CNha

nUDc

giao cho

ph\). trach.
DElkhOng ngung d8i mDi cong ngh~ san xuift clla cac xi nghi~p
trong cac nganh kinh tlf - ky thu~t thui?c bi?, bi? thanh l~p mi?t s6 vi~n
nghien cuu va triEln khai (NC&TK) trong linh vl,tccong ngh~, nhu ta dii
g9i d tren day, la cac vi~n cong ngh~. Cac vi~n cong ngh~ co chuc nang
sau:
Tilfn hanh cac hOl,l.tdi?ng nghien cuu khoa h9C,chu ylfu la nghien
cuu ung d\).ng dElsang tl,l.Ocac nguyen ly cong ngh~;
TriEln khai thl,tc nghi~m cac klft qua nghien cuu ung d\).ng dEltl,l.O
ra cac san phim sd khdi, ta vAn g9i la "san phim mAu,,64

Ap

S4

d\).ng klft qua nghien cuu vao san xuift (theo kif hOl,l.chella bi?).

san phAm mAu, tieng Anh la prototype. Thu~t ngii nay c6 g6c tll thu~t ngii "V~t mAu" do

giao su Til-Quang Bt'rudi!-ttll nam 1947. khi /lng cung /lng TrAn DII-iNghia t6 chuc nghien
CUuva chc thu vii khf trong thOi khang chien ch6ng Phap.

132

Xet tren to;m b(>nhi~m V\l nay, vii,\nci'mg ngh~ trong cac b(>dong
vai tro giong nhu vi~n c6ng ngh~ trong cac hang d cac nudc co nen kinh
te thi trudng. Trudc ho~t d(>ngclla cac xi nghi~p va cac vi~n c6ng ngh~
thu(>cb(>,b(>dong vai tro tang chi huy. Trudc do, cac b(>di tim kiem s\f
ht;Jptac ve nghien cuu c6ng ngM d cac trudng d~i h<.Jcva d Vi~n Han
lam, nhung Moiseev cho chung ta m(>tbuc tranh nft thu
"Cac trudng d~i h<.Jcva

cd

vi. Ong

viet:

quan clla Vi~n Han lam Khoa h<.JcLien X6 con

lau mdi co kha nang tien hanh tfi't ca cac nghien cuu. Vi the cac b(>din
co nhung cd quan nghien cuu rieng dJ xac dinh chien lut;Jcphat triJn
nganh, giai quyet cac van de ky thu~t nan giai trong th\fc te dai mdi
c6ng ngh~. Va nhung

cd

quan nhu the xuat hi~n tU nhung nam 1920." ',,,

Khi xuat hi~n nhung vii,\n nghien cuu kiJu nay, Moiseev chi ra, d Lien
X6 da xuat hi~n tinh tn,mg "khoa h<.JcC\lCb(>"trong moi quan h~ giua cac
b(>,trudng d~i h<.Jcva Vi~n Han lam.
Trong nhung h~ thong kinh te chi huy thu:ln khiet, m<.Jiho~t d~mg
clla cac vi~n c6ng ngh~ deu theo chi huy clla b(>:ke ho~ch nghien cuu va
ap d\lng do b(>giao; ket qua nghien cuu bao cao b(>;kinh phi do b(>dIp;
co m(>tso nhi~m V\l nghien cuu dut;Jcg<.Jila clla Nha nudc, thi cling ho~t
d(>ngtrong khu6n kha chi huy clla b(>va kinh phi cling dU<;Jc
cap qua b(>.
H~ thong chi huy nay, trong m(>tgiai dOlfnlich s11nhat dinh, da co tac
d\lng tich c\fc trong s\f phat tri~n clla nhieu quac gia co nen kinh te chi
huy, song Mn m(>tgiai dOlfn phat tri~n nhat dinh, khi vi tang chi huy
kh6ng con dll suc n<lmb<lt nhu diu da dlfng, nhanh chong clla xa h(>i,thi
h~ thong chi huy l~i trd nen v~t chudng ng~i ngan can hen trinh phat
triJn. Khi chuyJn sang kinh te thi trudng, cac vi9n c6ng ngh~ clla nuoc
ta cling kh6ng co ngolfi l~.
Vi~n

sy

Janenko

xe rao

Cu tUdng chi co ta moi xe rao, te 1'a Lien X6 cling da tUng xe rilO.

Trong tinh hinh cac vi~n c6ng nghi,\con dU<;Jc
di:ittrong cac b(>nganh

5.5 ~loiseev

N.N.: S;ich d"

d'lli.

II'.

Cll:1

'J'J.

133

m10cta, on l~i sl! ki~n nay d Lien XOnhi~u tMp nien tn10c day v~n con
c6 y nghia thdi sv d6i voi chung tao
Vao nhling narn 1970, vi~c chia dt, cat cu trong cac ho~t dQngClla
cac bi? quan ly nganh dii bvoc vao giai do~n khung hoang nghiem tr~mg.
Di~u nay khong chi di~n ra trong kinh doanh, rna ca trong cac ho~t dQng
nghien cuu cong ngh~. Moiseev cling danh kha nhiu trang vie't v bi
kjch nay. Rieng d6i voi cac vi~n cong ngh~, ong vie't: "S\i phan chia theo
nglmh va s\i 1~ thuQc vao cd quan bi? nhv v~y khOng chi kim hiirn qua
trinh nghien cuu cong ngh~ moi, rna con phVdng h~i tr\ic tie'p de'n ho~t
di?ng cua cic cd quan khoa h<.>c
co chuc nang giai quye't nhling vfln d~
khoa h<.>c
va ky thu*-t phuc t~p lien quan dn s\i phat tri~n cua ban than
nganh do".
D<.>c
nhling dong nay, toi lien tVdng dn diu rna toi g<.>i
Ia bi ktch
clla din benh
. "himh chinh hoa khoa hoc".
.
Nhi~u nha bac h<.>c
XOvie't thdi do dii nh*-n ra tac h::ticua can b~nh
phong toa khoa h<.>c
trong bien gioi hanh chfnh gilia cac bQ. Day do c6
nhling nh6m nghien cuu dii cQng tac voi nhau vV<,Jtra khoi "bien gioi
hanh chfnh cua nganh", cling nhau xi1ly nhling va'n d khoa h<.>c
va ky
thu*t phuc t~p rni?t cach phi hinh thuc, vV<,Jt
ngoai khuon kha cua cac
bien gioi hanh chfnh. Moiseev vie't: "Khoa h<.>c,
d6 Ia linh v\ic ho::tt dQng
phuc t~p nhflt clla con ngvdi, ndi rna mQt ngvdi gilia tr*n cling c6 th~
lam nen chuy~n. T6i khong dam n6i toi Einstein va Vernadskii, la
nhling ngvdi rna khong mQt vi~n nghien cuu nao, dli bien che' dong dn
dau, cling ching th~ thay the' dv<,Jc.Toi mu6n noi dn mi?t cau chuy~n
ddn gian hdn nhiu: chi d.n vai ba chuyen gia pMn rn~m gioi cling c6
th~ hoan thanh trong vai thang mQt h~ chVdng trinh d6 sQrna mQt vi~n
nghien cuu Ion phiii lam hang nam.
Chfnh tren s\f danh gia nhv v*-y ma vi~n sy Janenko N. N. t~i
Phan Vi~n Han lam Novosibirsk dii lam mQt dQngtilc rna ngvdi XOvie't
thdi d6 g9i la "n6i lo~n", 1a dung ra thanh 1*-pmQt ddn vi vua nghien cuu
134

vua thiet ke, ge,>iten 1a Phong Thiet ke che tlilo Nghi~p du "Nge,>ndu6c".
Day 1a mQt t6 chuc gam nhung sinh vien va cac nha khoa he,>ctrE!tu6i,
khong co bien che chinh nhi~m. He,>Mn lam vi~c ngoai gid Mnh chinh
theo hQp dang nghien cuu ung d\lng va thiet ke che tlilo may va d~c bi~t
1a cae thiet

bi do 1udng. Rlit nhanh chong phong thiet ke nay dUQcnBi

danh, he,>nh~n dUQcrlit nhi~u hQp dang du suc clilnh tranh voi cac vi~n
chuyen nganh thuQc cac bQ.
DUdng nhien cUQcxe rao nay g~p ph8.i suc ch6ng deliquyet 1i~t cua
cac the h,tc hanh chfnh. M~c d!u no dii tim dUQc mQt cach "lach" rlit
"chfnh tri", 1a d~t phOng thiet ke nay trong Thanh Doan Thanh nien
CQng san Lenin Comsomon d~ trung l~p voi tlit ca cac nganh, nhung
cu6i cUng vAn

bi giai th~ b~ng mQt 1y do rlit ddn gian: khOng th~ li~t

phong thiet ke nay VaGmQt che dQtai chfnh nao da dUQcghi trong Lu~t
tai chinh cua Lien Xo thdi do.
Qua V\l vi~c nay, chAc bliln de,>cthliy dUQc suc ch6ng deli cua h~
th6ng hanh chfnh Lien Xo mlilnh nhu the nao! Toi mu6n 1u'u y phong
thiet ke nay 1a do vi~n sy Janenko 1anh dlilO.Noi "Ji~n sy' 1a noi Mn mQt
the' l\1Che,>cphi~t c1jc kY mlilnh d Lien XO thdi do; 1lilid~t tn,ic thuQc
Thanh Doan Thanh nien CQng san Novosibirsk, nghla 1a d~t trong mQt
tB chuc chinh tri rat mQ.nhben cQ.nhDang C(lng san Lien Xo.

Thi tr1.iongcong ngh~

Di VaGkinh te thi trudng, chung ta 1uon dUQcnghe nhung y kien
doi hoi phai tQ.ol~p cho duqc thj trudng cong ngh~. Nhung y kie'n nay
cho ding, phai co thj trudng cong ngh~ thi khoa he,>cva cong ngh~ nuoc
ta moi phat tri~n dUQc.
V~y th\1c chat thj trudng cong ngh~ 1a gi? Do 1a chQ mua ban cong
ngh~, d do co hang hoa cong ngh~, co ngudi bim, co ngudimua.
Xet v~ hang hoa cong ngh~, tren thj trudng 1uon co th~ co ban cac
cong ngh~ moi do cac vi~n cong ngh~ ho~c xi nghi~p san xuat ra; co cong
ngh~ dii qua slt d\lng do cac doanh nghi~p nhuc;1ng1Q.ikhi he,>dn d6i mai
135

ding ngh~. Nhu V[q, doanh nghi~p vua eo th~ la ngudi bim, I~i vua e(
th~ lil ngudi mua eang ngh~. Con cae vi~n eang ngh~ thi thudng H
ngudi bim.
Trude het, ehung ta thl1 bim ve cae doanh nghi~p nha mioc
Cau hoi thu nhat mil ehung tai di[ttra lil, li~u doanh nghi~p nhil
nUde eo eang ngh~ d~ bim khang? Tai da phong van hdn me)t ch\le Vl
giam dOecae doanh nghi~p Idn. Tat ca deu tru Idi lil ehua san xuat dUQ(
cang ngh~ W\n tien d~ bim, nhu eae hang eo nhu e1lu xuat khiu eang
ngh~. Tuy nhim cae doanh nghi~p nay eung eo nhu diu thai eac eang
ngM da I~c Mu.
Cau hOithu hai mil ehung tai di[l.tra lil, li~u doanh nghi~p nhil m:ide
co nhu diu mua eang ngh~ d~ d6i mdi san ph:lm khang? Hftu nhu deu
tra lili lil eo din mua eang ngh~ d~ nang eaa nang h;tee~nh tranh.
Cau hoi thu ba mil ehUng tai di[ttra lil, li~u doanh nghi~p nhil nuae
co mua eang ngh~ cua cac daanh nghi~p khae hoi[tceae vi~n eang ngh~ d
trong nude khang? Thi, hoi[l.eIii to y ng*p ngung phan van, hoi[l.clil tr:i lili
thAng thin Iii "khang", ngay ca nhung daanh nghi~p eo thiet bi eang
ngM ell nat, chi eftn d6i mdi bing nhung eang ngh~ rna eae doanh
nghi~p eo trinh de)timtien hdn d trong nUdethai ra.
Khi phong van eae ang ehu doanh nghi~p hi nhim, tai dUQebiet
hq eo nhu cau mua eang ngh~, nhung phai lil nhung eang ngh~ eo kha
nang t~o ra dUQenhung san ph:lm eo the m~nh e~nh tranh tren tht
truilng. Vi v*y, neu mua cang ngh~ da qua sl1 d\lng eua eae doanh
nghi~p quoe doanh h9 phui can nhic rat th*n tr9ng. Con vdi cang ngh~
mai do cac vi~n eang ngh~ trong nUde san xuat, dUdngnhien h9 phai can
nhlic de)rui 1'0.
Tim den eae vi~n cong ngh~, tai phong van khit nhieu vi lanh d~o
'cac vi~n eang ngh~, ehAng h~n, gfrn day nha't tai di'iphong van me)tso vi
lanh d~o eae vi~n cang ngh~, chAng h~n, Db Ng9c Lien, nguyen vi~n
trudng Vi~n Cang ngh~ Xa Hiem, anh Nguy~n Anh V'l anh Hoang Viin
136

Khanh,. vi~n tntdng va pho vi~n tru'dng Vi~n nghien cuu

Mo va Luy~n

Kim; chi DB Thi H6i vi~n tru'dng Vi~n Nghien cuu Da Gi!y thu9C T6ng
C6ng ty Da Gi!y Vi~t Nam.
Cau hoi clla t6i Ill.:"Cac vi~n c6ng ngh~ co th~ trd thanh ngu'di ban
cac m~t hang c6ng ngh~ kh6ng?" T~t ca cac vi d~u tra ldi Ill.co. Hoi cac
vi co tin ch:lc doanh nghi~p se d~t hang mua c6ng ngh~ clla cac vi kh6ng
thi cac vi d~u ng~p ngung kh6ng tra Idi. Khi du'9Choi ly do tl,li sao, thi
cac vi cho bie't, co hai ly do: m9t Ill.doanh nghi~p chu'a m~y tin tu'dng vao
c6ng ngh~ rna cac vi tl,lOra; them nua, ne'u mua clla nu'oc ngoai, thi cac
vi lanh dl,lodoanh nghi~p con du'9Cdi day di do va con co th~ co nhung
n9i dung h~p dAnxet tren phu'dng di~n ca nhan.
Ngoai ra, cac vi con cho biE!'tthem, cho dil co ngu'di d~t hang mua
c6ng ngh~ thi vi~c san xu~t ra cong ngh~ cling Ill.m9t v~n d~ kh6ng it
kh6 khan. D61a cac vi~n cong ngM l~y v6n ung tru'oc d dau d~ san xu~t
c6ng ngh~? Ly do ra't ddn gian, kh6ng co gi rna the' ch~p d~ vay v6n. Vi
vi~n du'9Cxe'p vao lo~i cd quan hanh chinh . slj nghi~p, du'9Cc~p da't, c~p
nha, kh6ng phai thue nhu' xi nghi~p. V~y kh6ng t co nha c6 da't d~ rna
the' cMp.
Khi toi de'n phong v6n cac doanh nghi~p, h9 cling noi co kho khan
v~ v6n. T6i hoi: "Cac vi dau co kho khan nhu' cac vi~n, vi cac vi du'9Cvay
v6n; cac vi co quy~n the' cha'p tai san d~ vay v6n". T6i ll,lidu'Qcm9t tr~n
ngl,lc nhien, hoi h9 dll thu chuy~n v~ ly do clla kho khan nay. Cac vi cho
bie't Ill. rnu6n xin du'9Cthe' cMp, cac vi phai lam dll cac lOl,lithli t\lC d~
xac minh tinh h9P pMp clla nhung tai san dem the' ch6p. Ma vi~c do
dau co ddn gian, vi cac doanh nghi~p d nu'Clcta dang trong thdi ky qua
d9 de'n kinh te' thi tru'dng. Tntoc day Nha nu'oc ca'p da't tu'dng et6i d~
dang, kh6ng kern thea nhung chung tU nhu' doi hoi the' ch6p hi~n nay.
Nay phai lam t6t ca tU ddu. D!u tien Ill.chinh quy~n phu'dng xac nh~n
. kh6ng co tranh cha'p; sau ca'p phu'dng thi de'n ca'p qu~n; sau c~p qu~n thi
de'n c6p thanh ph6. Co vi cho bie't da ph8.i chd ca nam trdi rna v:1n chu'a .

137

lam xong cac thii t\lc. Vi the' moi kh6. chic sau nay h6 sd sn sang, vi~c
the' ch:1pse d~ dang hdn.
Nhu v:1lyla ra r6i. Ngudi mua va ngudi ban khong tim de'n nhau d
ngoai ch1. Ngay cii khi dii tim du<;jcde'n nhau, thi v6n cho san xu:1t cong
ngh~ ciing v&n la mgt vfin dg kh6ng ddn gian. The' thi lam sao thanh
ch<;j.Nghla 1;\ ngn kinh te'thi trudng d mtoc ta con chua dii phat tri~n dEl
t:;tol:1lpthi trudng cong ngh~.
Ca mtoc ta hi~n co tren 300 vi~n va trung Him khoa h9C (sau day
g9i chung la vi~n) thugc di~n an ludng nha nuoc c:1p,trong d6 co gfrn 200
vi~n thugc cac nganh cong ngh~. Cac vi~n nay v6n du<;jcthanh l:1lpdEl
th1,ichi~n chuc nang nghien cuu cac IInh v1,iccong ngh~ theo ke' ho:;tch
cua Nha mtoc.
Tuy nhien, khi nn kinh te' chuyEln sang cd che'thi

trudng, cac

doanh nghi~p phai t1,ithan v:1lndgng, thi ho:;tt dgng cua 'cac vi~n cong
ngh~ dii g~p nhigu vuong miic: khong it ke't qua nghien cuu chua th~t s1,i
gin voi thi trudng; ngu<;jcl:;ti, nhigu cong ngh~ cfin cho c:;tnh tranh thi
kh6ng c6 ndi nao nghien cuu; trong nhigu trudng h<;jp,c6 nhung nghien
cuu thanh cong, thi san xufit l:;tidi tim kie'm d6i tac nuoc ngoai. Nhung
nghich ly d6 dii d~t cac vi~n truoc hang lo:;ttthach thuc vg s1,it6n vong.
M~c dftu, Nha nuoc dii co nhigu bi~n phap quan tam sip xe'p cac vi~n,
trong d6 c6 cac vi~n cong ngh~; Nha nuoc cling dii tie'n hanh ph an loQ,i
q~c vi~n d~ dinh huang uu tien c:1p ngan sach, song qua digu tra ciia
~pung toi, Mn nay, nhigu vi~n cong ngh~ v&n chua th:1lts1,ic6 du<;jctam
tra,ng "an cu" M "1Q,c
nghi~p".

Nh~n xet eua nhii'ng nguoi quan sat

'. rai tim Mn phong vfin anh Nguy~n Va Hung. Toi tim Mn anh la vi
nh6m cac anh dang md cugc digu tra vg thi tnidng cong ngh~. Cac anh
di etlh tra ca cac doanh nghi~p, ca cac vi~n nghien cuu cong ngh~.
138

Toi mu6n bie't y kie'n danh gia cua anh v~ muc d(>nhu du

<ijchV\l

de5imoi cong ngh~ cua doanh nghi~p nhin tit hai phia, phia doanh
nghi~p chu ye'u trong vai tro la ngudi mua, va phia cac vi~n clIng ngh~
trong vai tro ngudi ban.

Anh Hung la ph6 ban nghien cuu chinh sach

cong ngh~ clla Vi~n Chie'n IUQcva Chinh sach Khoa h,?c va Cong ngh~
thu(>c B(>Khoa h,?c, Cong ngh~. Anh cho bie't: anh, anh Nguy~n Thanh
Ha va anh Td.n NgI;>C
Ca, ph6 vi~n trudng, cung nh6m nghien cuu clla
cac anh, vita tie'n hanh m(>tcu(>cdi~u tra v~ nhu c~u <ijchV\l cong ngh~
cua cac doanh nghi~p vila d~u nam 2002.
Nh6m di~u tra clla cac anh ch(;m d6i tUQng di~u tra la cac vi~n
nghien cuu cong ngh~. M\lc wch di~u tra la tim hi~u nhu c~u nhUng
h~ng m\lc <ijchV\l tit cac vi~n cong ngh~, nhim ph\lc V\lm\lc tieu de5imoi
cong ngh~ clla doanh nghi~p.
Nh6m di~u tra dua ra 11 h~ng m\lc <ijchV\l, tit muc d(>cao nh~t la
dua ra cong ngM m{ji, cho de'n nhung h~ng m\lc <ijchV\J.ddn gian nhu
bao dudng, sUa chua va cung c~p thOng tin. Nh6m nghien cuu danh gia
bing phudng phap cho di~m, chia ra 5 muc d(>nhu,c~u, tit 0 de'n 5, trong
d6 0 la khong c6 nhu cAu, con 4 la c6 nhu c~u cao nh~t. Ke't qua cho th~y
m(>tbuc tranh he't suc thu

vi duqc trinh

bay trong Bang ...

Toi mang ke't qua ma nh6m cac anh Nguy~n Va Hung, Nguy~n
Thanh Ha va Tr~n Ng,?c Ca thu duqc tit cac vi~n cong ngh~ d~ ki~m tra
l~i trong qua trinh chung toi di phong v~n doanh nghi~p. Cling toi di
phong vfln con c6 m(>tso' dBng nghi~p thuQc nh6m nghien cuu clla anh
Nguy~n Va Hung. Di~u thU vi rna chUng toi nh~n dUQcla doanh nghi~p
danh gia thap hdn. ChAng h~n, cac m\lc tit 1 Mn 9 h~u nhu d~u bi danh
gia thap hdn m(>tb~c.
Ke't qua nay gQichung toi nho l~i ke't qua di~u tra clla chUng toi t~i
cac vi~n nghien cuu d khu v\lc Nghia Do v~ nang l\lc <ijch V\l clla cac
vi~n cong ngh~. Ke't qua cua chung toi thu duqc la nang I\lC <ijchV\l
khOng cao, ne'u khOng mu6n n6i la c6 m(>tso'vi~n rfft h~n chi!.

139

Kel qua danh gia

TT

Cac loai dich vI)

0

Nghi'::n cuu{J'ri6n khai/san xuat thu de dua ra

c(mg ngh':: mai ho(ic duqc ci1ilien can bim so vai
lrang nuac

Thiel ke che tao thiel bi lMhiel hi loan h6 su

dl)ng lrang day chuy6n san xual cLIadoanh
nghiep

Thiel ke cong trlnh cho doanh nghi~p (IiI quy

tdnh sill! xuat lai nha xuang, cae phuong an san
xuat, h6 tri ll1~t bimg)

Thfch nghi cac Ihiet bj/quy trlnh cang ngh~

doanh nghi~p mua vi: cho pM hqp vai yeu cau
Ih\lC ti~n

Dieu chinh Ihiet ke eLIasan phAm/thay the

nguyen v~t li~u theo yeu cau ciIa doanh nghi~p

Phan tfeh thu nghiem mftu san phiim/nguyen Ii~u

theo yeu du clla doanh nghi~p

L{ipdiU, dUa vao van hanh thiet bi cho doanh

nghiep mua ve

&10 duong, SUachua he thong thiet bi do doanh

nghiep mua ve

Tu viin Itla chon thiet bi/cong nl!he cho doallh

Ilghi'::p phil hqp vai yeu cau dau tu

10

CUllg ciip Ihong lin cong nghe eho doanh nghi~p

II

D"o ';to can he) ky Ihuat/eang nhilll clla doanh

nghiep vi! nguven Iv e6ng nl!he/k\i niinl! villi
hanh thiet bj

Ke't qua digu tra cho thfly nhu diu djch v\l ding ngh~ con

jj

muc

thflp, chi moi co hai h~ng m~c djch V\l d~t dim 3, Nhu d.u thOng tin d
muc rflt thflp, moi d~t dim 2, chung to doanh nghi~p khOng co nhu c~u
san lung cong ngh~ qua cae vi~n, Nhu c~u tv vfln cang thflp, chi d~t
dim 1. Digu nay cang chung to doanh nghi~p khong co nhu cl1u
thong tin.
140

Diiu lam chung tai quan tam /;\ nhu d.u phan tich tint nghi~m
cung d muc rat thap, cung chi d~t di~m 1. Qua cac nghien cuu rieng,
chung tai cung du<,lcbiet nang h,ic phan tich clla doanh nghi~p khang
cao. Diiunay co nghia la doanh nghi~p chua co yeu ciu cao trong vi~c
dua ra nhung m*t hang co ymd.u cao vichat IU<,lng
d~ c~nh tranh.

s6 ph~n cae vi~n cong ngh~

H~ th6ng kinh te dang hinh tMnh d nudc tao Trong M th6ng kinh
te dang hinh thanh nay, b(>din din chi dong vai tro la ngudi d~i di~n
cho Nha nudc thl,ic hi~n chuc nang quan ly nha nudc, chu khang can la

vi tang

chi huy san xuat nhu trong h~ thong kinh te chi huy trudc day.

M(>ttrong nhung van dicua ciii cach hanh chinh trong qua trinh
chuy~n dai ttl kinh te chi huy sang kinh te thi trudng, la thuin khiet
hoa chuc nang quan ly nha nude, d~ b(>thl,iCsl,igiam din vai tro chi huy
theo nghia clla h~ th6ng kinh te chi huy, trd thanh cd quan quan ly nM
nudc b!lng phap lu~t.
Theo phudng hudng nhu v~y, chung ta co th~ suy doan ding, trong
tUdng lai, khi h~ th6ng hanh chinh dUQccai cach Mn gidi h~n tri~t d~
nhat, thi b(>se khang can co chuc nang chi huy san xuat, kinh doanh,
cung do v~y b(>cung se kh6ng can chilc nang chi huy nghien cuu cang
ngM, va, nhu d cac nudc kinh te thi trudng phat tri~n, vi~c nghien cuu
cang ngM se hoan toan la moi quan tam clla doanh nghi~p, va dUdng'
nhien, no se thu(>ccae doanh nghi~p. Vi~n la ddn

vi

nghien cuu ph\lc V\l

cho vi~c phat tri~n cac cang ngh~ m6i, nang cao nang hic c~nh tranh clla
doanh nghi~p. Nhin trong toan C\!C,cac vi~n cang ngh~ chinh la cd sCi
quan tn;mg ph:it tri~n cang ngh~ san xuat clla toan xii Mi, va phin kinh
phi do san xuat tai tr<,lcho cae lo~i vi~n nay cung phai chiem m(>tty
tn;mg cao trong tang kinh phi dAu tli

VilO

nghien cuu cang ngM. Co th~

lay vi d\!, theo s6 Mu cang bo chinh thuc nam 1995 clla Ericsson, kinh
phi cho NC&TK ella hang nay h5.ng nam dao d(>ngquanh con 562,7 ti
dala My, gin bing toan b9 kinh phi NC&TK ella Singapore (khoang 3 ty
dala My), va b:1ng khoang tren 50 IAn tang kinh phi mit ngan sach clla
141

Nha nuoe ta dfl danh eho toim bQ ho~t dQng khoa hge va eong ngM
(tmng d6 e6 NC&TK).
Tit vai ba th:;J.pnien trd l~i day, trong nhung dg an vg "s:5.pxe'p cae
vi~n", s6 ph~n cae vi~n eong ngh~ luon duc;Jebim Mn nhigu nha"t va
nhigu y kie'n khae nhau nh3"t. Va"n dg dUc;Je
ban la, lam caeh nao dElcae
nghim cuu eong ngM g:5.nvoi san xua"t?
Nam 1982, BQ Cd khf va Luy~n Kim dfl e6 quye't dinh thf diElmdua
mQt s6 vi~n eong ngh~ eua bQVaGh~eh toan kinh te', theo each n6i hi~n
nay la dua cae vi~n VaGho~t dQng theo cd ehe' thi trudng. Sau mQt s6
nam thf diElm,VaGnam 1987, chung toi e6 t6 ehue mQt hQi nghi ban tron
dEldanh gia ke't qua ;;Ii. Ph&n IOny kie'n eho dong, qua trinh thf diElmnay
g~p nit nhigu kh6 khan; nhigu

kie'n nghi ngd kha nang dua cae vi~n

ho~t dQng theo kiElucae t6 ehue san xulit kinh doanh.

Nhigu ngudi dfl dua y kie'n "dua cac vi~n nghien euu ehuyen nganh
hl;!p (eac vi~n eong ngh~) VaGcac doanh nghi~p". Tuy nhien, eong vi~c
nay khOng M ddn gian. Tren th1jc te', nhigu vi~n rlit kh6 khan sau khi
nh~p vaG doanh nghi~p. Chiing h~n, theo ke't qua digu tra ella chung toi,
nhigu vi~n eong ngh~ dfl nh~p VaG doanh nghi~p cho biet mQt s6 tinh
hinh nhu sau:
Doanh nghi~p thudng ehlilYtheo nhu d.u kinh doanh trude milt,
ft quan tam Mn eong tac nghien cuu.
Dflu tu eho nghien cuu khong de'n ngttBng, khOng dll sue t~o ra
dUc;Jenhfing san phftm e6 sue c~nh tranh voi hang nuoe ngoai
nh~p l~u .
Vi~n ch~y theo eong vi~c s1j V\l ella doanh nghi~p, khong phat
triEln dU:c;Je
nhfing huong nghifm euu nh:lm VaGm\le tieu dai h~n
eua doanh nghi~p.

56 Xem

l'i~1I Quail is' KtlOa h,?C: H(li Ilgh! hill1 lroll d<: \'i~1l lrubng \'6 Il\'ch loan kinh Ie

lrong <:<1quail khoa h<;><:,

Thang 12/1987, Hi\ N(li, 1988.

142

 Quy thdi gian con l~i, vi~n danh sue h,ledi tim kii!m cae h<:Jpdang
djeh V1fd~ "t\j nuoi nhau", khong lo~i tril cii nhung h<:Jpdang ky
thu~t gian ddn.
Nhi~u vj liinh d~o cae vi~n dii th\je s\j 10 ng~i v~ s6 ph~n eua lo~i
vi~n nay. V~y, co mQtvfln d~ rflt thdi s\j trong t6 ehue khoa h<;>e:
cae vi~n
eong ngM di v~ dau?
Til nam 1981, ho~t dQng eua eae vi~n eong ngh~ co nhi~u thay d6i.
Do anh hudng eua nhung bi~n phap eai each trong quan ly kinh ti!, bAt
dfru til nam 1979, eae cd sa san xuflt co nhu cfru ky h<:Jpdang eai tie'n san
phllm, ciii tie'n eong ngM. Voi Quye't djnh 175/CP ngay 29/4/1981, eae
vi~n cling "duqe phep" l.y ke't cae hqp dang voi nhi~u mue dQkhae nhau:
a mue dQthflp la th\je hi~n cae djeh V1fkY thu$.t, va a mue dQeao hdn la
ehuy~n giao cae ki!t qua nghien euu eho san xuflt.
Day ehinh la nhung buoe khdi dfru hinh thanh quan h~ lien ke't da
d~ng giua nghien euu voi san xuflt, til do xuflt hi~n nhung g<:Ji
y eho cae
buoe phat tri~n tii!p t1fe eua eae vi~n eong ngh~. Cfrn phai noi dng,
nhung nam diiu th~p nien 1980, sau nhung buoe cai each kinh ti! dfru
tien, cae vi~n eong ngh~ dii chung to mQt sue s6ng kha m~nh me. Trong
hai nam 1982-1983 chung toi dii th\je hi~n mQt s6 eUQedi~u tra biing
bang hoi va phong vfln tr\je tie'p. Ke't qua eho thfly, nhi~u vi~n, tMm chi
ca nhi~u trudng d~i h<;>e
kY thu$.t, co ty 1~kinh phi thu duqe til h<:Jpdang
dii vuqt xa kinh phi do ngan saeh nha nuoe eflp.
Nhung dqt di~u tra tie'p theo, duqe tie'n hanh vao cae nam 1987,
1992 va gfrn day la cae eUQedi~u tra vao eae nam 1995, 1999 va mQt
eUQedi~u tra b6 sung vao dfru nam 2000, chung toi dii thu duqe nhi~u
thong tin quan tr<;>ngv~ ho~t dQngeua cae vi~n eong ngh~ thong qua cae
hqp dang voi doanh nghi~p, trong do n6i len mQt s6 d~ng ph6 bie'n thong
qua cae nhi~m V1fnghien euu duqe Nha nuoe bao eflp, ho~e h9P dang voi
cae doanh nghi~p:
Nghien euu ung d1fng va tri~n khai

M t~o ra cae san phllm moi,

v$.t li~u moi, ky thu~t moi va eong ngh~ moi.

143

 Lam pilot d~ hoan thi~n cac cong ngh~ moi di'i nghien cuu thanh
congo
San xua't ddn chie'c ho~c IOl;ltnh6 cac thie't

bi chuyen d\mg d~c

chung .
Thie't ke', Uip d~t cac day chuygn cong ngh~ moi cho san xua't .
Th1,ichi~n cac hQp d6ng hi va'n vg ky thu*t, cong ngh~, duy tu,
bao dUdng thie't

bi hEmquan cac linh v1,icchuyen mon cua vi~n.

Th1,ichi~n cac hQp d6ng tu vfln vg t6 chUc, quan Iy, phap Iy lien
quan cac linh v1,icchuyen mon cua vi~n.
Thie't ke' cac c<ingtrinh ky thu*t ddn gilm, khong co ye'u to sang
tl;lomoi, nhung thu(>cnhung lInh v1,iclien quan chuc nang nghien
cuu cua vwn .
,

"

Dich V\l duy tu, bao dUdng ky thu*t (ca ph an cung va pMn
mgm), ki~m dinh do IuCing,thi1 nghi~m ky thu*t (testing), v.v..
Cac hOl;ltd(>ngtrim day, theo d~c di~m, co th~ quy vg bOn IOl;li:
Loai I: NghiEm diu khoa h~c, g6m cac cong vi~c thu(>c nhom (1).
Doi vdi cac vi~n cong ngh~, do thuCing Ia nhung nghien cuu ung d\lng
ho~c tri~n khai, rna san ph&m cuoi cung co th Ia nhung nguyen Iy cong
ngh~ di'ithi1 nghi~m thanh cong trong IabO.
Loai II: Udm t~o cong

ngh~ moi. Khai ni~m udm tl;lo dUQc

chuy~n ngu tu: tie'ng Anh "incubation", nguyen ng~Ia ban dh

Ia "a'p

trung", nhung dUQcmUQndung sang lInh v1,iccong ngh~ d~ chi qua trinh
thai nghen m(>t cong ngh~ tu: ke't qua di'i dl;lt dUQCvg nguyen Iy cong
ngh~ trong

IabO d~ chuy~n thanh

nhung

hinh

m&u cong ngh~

(prototype) co tfnh kha thi vg m~t ky thu*t, g6m cac cong vi~c thu(>c
nhom (2) va (3).
Loai III: Tu' va'n, g6m nhigu IOl;licong vi~c ra't khac nhau, nhung
n(>idung chu ye'u Ia dong gop y kie'n b:lng trao d6i tr1,ictie'p ho:).cb:lng
van ban vg cac vfln dg ky thu*t, kinh te', phap Iy, tam Iy, xu h(li. Do Ia
nhung c6ng vi~c thu(lc cac nhom (4), (5), (6).

144

Loai IV: Dich V\l, gam cac ho:;tt dQng trt:,Jgiup ddn gian v ky thu~t
va thong tin, nhu' duy tu va bao du'Bngthie't

bi ky thu~t, cung ca'p thOng

tin va tu' Ii~u, dich V\l tinh toan, moi gioi, v.v.. thuQc nhom (7), (8).
Thl;(Cra, tu' va'n cling Ia mQt Io:;tiho:;tt dQng dich V\l (dich V\ltu' va'n),
song chung toi tach rieng ra d~ phan bi~t Io:;tidich V\l ddn gian voi dich
V\l tu' va'n co ham Iu't:,Jng
nghien cuu cao.
Cftn phai tha'y mQt tinh hinh thl;(Cte'la hai dftu th~p nien 80, sau
khi san xua't du't:,Jc
"bung ra", cac vi~n cong ngh~ co nhiu cd hQi kY ke't
ht:,Jpdang kinh te' ph\lc V\l san xua't, nhiu nha quan Iy dii th~ hi~n y
tu'dng I:;tcquan v vi~c chuy~n cac vi~n sang hlilch toan kinh te' toan
phftn. Co nhung bQ, th~m chi, dii chuy~n toan bQcac vi~n cong ngh~ cua
minh sang che'dQ h:;tch toano Tuy nhien, chi sau mQt thdi gian ra't ngAn,
chung chu'a dfty hai nam, cac vi~n nay dii dung tru'oc nguy cd "h\lt hdi",
vi v5n Iie'ng v cac thanh qua nghien cuu cong ngh~ du't:,Jc
tich Iuy tu thdi
bao ca'p dii bi "Mc c:;tn" ra't nhanh chong cho vi~ thl;(Chi~n nhung ht:,Jp
dang chuy~n giao cho san xua't, trong khi do, vi~n khOng co du nang II;(C
v tai chfnh M chuftn bi nuoi du'Bng nhung cong ngh~ moi d~ ph\lc
' chU 1~,>
.,.,.
J
Ch0 cac
ro..;y tlep sau.

V\l

Cac vi~n cong ngh~ di v~ dau?

Sau 1954, cac vi~n cong ngh~ Iftn Iu't:,Jt
du't:,Jc
hinh thanh, ban dftu Ia
Vi~n Thie't kEfBQ Cong nghi~p n~ng. Dang tie'c, m~c dftu dii he't suc co'
g:lng, nhu'ng toi khOng tim du't:,Jc
cac "khai qu5c cong thftn" d~ phong va'n.
Toi dii tim phong va'n mQt s5thanh vien lOpdftu cua no.
Trong qua trinh phong va'n cac vi~n, chung toi dii d~t ra mQt cau
hoi "khOng ma'y te' nhi" v~ tu'dng Iai tan tlili va phat tri~n. Tuy cau hoi
thl;(csl;(Ia khOng te' nhi, nhu'ng chUng toi dii nh~n du'ClcnhUng cau tra Idi
ra't thing th:ln va co nhiu lu~n cu, chung to cac dang nghi~p dii qua ra't
nhiu tran trd va dii co nhung tu' duy ra't sau s:lc tru'oc khi d5i tho:;ti. Ke't
qua co th~ phan chia thanh ma'y Io:;tiy kie'n sau day:
1. Giu nguyen

tr~ng cac vi~n cong ngh~ hi~n nay, va chuy~n

d6i thanh cac vi~n dftu nganh cua qu5c gia. Tren thl;(Cte', ciing dii ra't
nhiu vi~n d~t ten minh Ia vi~n qu5c gia. Tuy nhien, ngay chinh ndi ban
145

than m(lt s6 ngudi dua y kin nay, chUng toi cling kh6ng dc,>c
thffy c3.m
giac t1,itin. Mli-cdu viJ-y,chung toi van cho ding, day holm toan co th~ la
m(lt phudng an co th~ dli-tra cho m(lt s6 vi~n cong ngh~. Vffn de la, vi~n
cong ngh~ lOll-inao cfln va co th~ xp vao hang cac vi~n cong ngh~ uu
tien qu6c gia.
2. Nh~p vao voi m(}t doanh

nghi~p san xuii:t. Nhu dii neu d

tren, y tudng nay dii co tit dflu thiJ-pnien 80, nhung vAn kho dll-t dulJc
nhung kt qua nhu y tudng mong dlJi: doanh nghi~p kh6ng mli-n rna
"nhiJ-n"vi~n, vi phai "nuoi h:ln". Vi~n cling khong mli-nrna vao voi doanh
nghi~p, vi d do, vi~n van phai bUdn chai kim s6ng bling nhung ngu6n
ngoai doanh nghi~p, vi~n t6n tll-inhu m(lt ngon tay thU sau "c:lt thi dau,
rna d~ thi bu6n". Trong khi do, co nhieu vi~c dang ra doanh nghi~p phai
cfln dn vi~n, thi doanh nghi~p kh6ng bit, kh6ng bit m(lt cach chan
thanh. Nh6m nghien cuu chung toi dii gli-Pm(lt s6 cd sd nhu viJ-y.ChUng
toi dn m(lt cd sd san xuii:t chan vit cho cac phudng ti~n viJ-ntai thuy.
Dieu rfft ngll-cnhien la, chan vit clla doanh nghi~p ban kha chll-Y,trong
khi ban than doanh nghi~p khong co m(lt phong thi nghi~m holi-c,chi it,
m(lt phudng ti~n thi't nghi~m chfft IUlJngchan vito Nhom nghien cuu
chung toi d1,idoan rling, co Ie dn ngay chung ta gia nhiJ-pAFTA voi dfly
dll

Y nghla clla no, dt co th~ suc ep Cll-nhtranh moi thuc tinh nhu cflu

nghien cuu va thi't nghi~m trong cac doanh nghi~p san xufft.

3. Chuyn thanh

cae xi nghi~p engineering,

chuyen udm tll-O

va san xuii:t cac cong ngh~. Mo hinh cac xi nghi~p engineering, cling can
gc,>iIa vi~n engineering rii:t dUlJCphat tri~n trong cac nuoc cong nghi~p
?

phat trien.

rl
v

OJ

.,

Phap co nhung hi~p h(li cac to chuc engineering, chang

hll-n, co hi~p h(li dUlJCgc,>it:lt Ia SERI (Societe d' Engineering de Ia

Recherche Industrielle, Wc Hi~p h(li cac xi nghi~p engineering ve
nghien cuu cong nghi~p). Day Ia nhung xi nghi~p chuyen nghien cuu,
udm tll-O,san xuii:t va kinh doanh cong ngh~ (chu khong san xufft nhung
san phAm thong thudng), Ia nhung tiS chuc dt mll-nh tit khau
marketing, phat trin cac y tudng nghien cuu cong ngh~, tiSchuc nghien
cuu, trin khai, san xufft prototype va nhan r(lng cac cong ngh~ vao cac
146

diu ki~n da d:~mgeua san xuAt. () nude ta hi~n dang xuAt hi~n lOl;lidu<;!e
g<;lila "xi nghi~p khoa h<;leeong ngh~", xet trim thifC chAt, chung nao d6
mang dang dAp CUI! lOl;lixi nghi~p engineering.
4. Chuy~n thanh

cae eong ty tu' vAn da ehue nang, nh~n cae

lOl;lih<;!pd6ng tu vAn tit ddn gian cln phile tl;lP; tit tu vAn ky thu~t, eong
ngh~, cln tu vAn d.iu tu; tit tu vAn philp lu~t clncac lOl;litu vAn v kinh
doanh, v t6 ehilc va quan ly, th~m chi, lOl;lit6 chile nay con nh~n th.lu
thi eong cae hl;lng m\lc eong trinh.
Tim con dUdng ehuy~n d6i cho cae vi~n eong ngh~ la mQt cong vi~
nan giai trong qua trinh ehuy~n d6i tu nn kinh til chi huy t~p trung
sang nn kinh til th~ trltdng. Se mAt mQt giai dOl;lnd~ cae vi~n eong ngh~
din nhAc, lifa ch<;ln,quyilt ~nh hUdng di eua minh. Giai dOl;lnd6 dai hay
ngAn con tuy thuQe st;iphilt tri~n nang lifCeong ngh~ cua vi~n, nhung c6
diu ehAcchAn la, khOng th~ khong xuAt hi~n nhung tinh hu6ng sau:
Khi dat
. cln mot. trinh do. nhAt dinh
. eua ciii cach hanh ehinh,
ehuy~n qua mQt h~ th6ng hanh ehinh mdi, trong d6, rAt co th~, cae bQ
khOng con tn,1c tie'p chi huy cae doanh nghi~p cong nghi~p, thi ki~u vi~n
eong ngh~ eua h~ th6ng kinh te' chi huy se mAt d.in' chB dilng.
Tuy nhien, cae vi~n eong ngh~ khOng th~ b~ "ep duyen" vdi eac
doanh nghi~p theo y mu6n ehu quan eua cae nha quan ly.
Tuy thuQe nang life phat tri~n, cae vi~n co th~ trd nen mQt bQph~n
eua doanh nghi~p, song eiing co th~ trd nen mqtxi nghi~p engineering,
mQt eong ty tu vAn da chile nang, ho~c mQt IOl;lihinh thfch h<;!ptrong h~
th6ng kinh te' mDi.
VAn d la, Nha nUDecoin eong b6 nhung thie't che' thUe dAy qua
trinh ehuy~n d6i theo hUDng chi tl;lo diu ki~n nang eao nang h,te eong
ngh~ eua dAt nUDc,rna khong d~ cae vi~n eong ngh~ lam vao tinh trl;lng
khung hoang v t6 chile.

147

ve chmln mlfc
hQc va ghio dl;lC

Chuy~nnhu diIa

trong khoa

Ngh~ thu~t b) wi, khoa h(,Jc Iii

chung ta

..
Claude Bernard

Llili co chuiin rnvc trong khoa h<;>chay sao?

Co nhu: v~y. Chu&n mVc 130 m(>t khai ni~m cua xa h(>i h<;>c,130 t~p
h<;lpnhung mong d<;li,yeu diu, quy tiic d6i voi hanh vi cua cac thanh vien
trong xa h(>i. Chuiln mVc quy dinh cho m6i thanh vien nhung vi~c nao
nen lam, khOng nen lam va din xli sV nhu: the' nao cho dung trong m6i
tinh hu6ng xa h(>i. Ngoai nhung chu&n mVc chung mang tinh toan xa
h(>i, m6i nhom xa h(>i, m6i dia vi xa h(>i Mu co nhung chu&n m\ic rieng
bi~t. C(>ng d6ng khoa h<;>ccung co nhung chu&n mVc dU:<;lc
Merton, m(>t
nha xa h(>ih<;>c
khoa h<;>cngU:di My khai quat hoa thanh b6n lOl).i:
1. Tinh cf)ng {Mng (ban dflu Merton g<;>i
130 Tinh cf)ng stin), xem tri thu:c

khoa h<;>c130 lOl).isan ph&m vua mang tinh ca nhan rfft cao, song ll).i dU:<;lc
xa h(>ihoa rfft nhanh chong.
2. Tinh phil bien, xem ding khoa h<;>c
phai dU:<;lc
phan xet theo nhung

tieu chu:1n khach quan dU:<;lc

thie't l~p tU trU:oc.
3. Tinh kh()ng thien kitn, xac l~p quan ni~m ding, m<;>i
ke't lu~n khoa

h<;>cdin dU:<;lC
kiilm che' nhung thien

148

vi

ca nhan, bao ham s\i kim soat

cua thie't che' dOi voi nhung di?ng cd lam khoa h<;>c
nhlim tho a man nhu
cAu nh~n thuc.
4. Tinh hot'ii nghi dUlfc tif chfrc, doi hOi nha khoa h<;>c
khOng ke't lu?n

v(>iva, rna phai "tri hoan sl;iphan xet" cho de'n khi co dAy du lu?n cu.
Co nhi~u kiu sai l~h chuftn ml;ic (g<;>itiit la l~ch chudn). Ngudi

lam khoa h<;>c

co the I~ch chuan nh~n thuc, phat sinh do ngudi nghien
cuu thie'u kie'n thuc va thOng tin; I~ch chulin ky thu~t, do phudng
phap tie'p c~n, trinh di? phan Hch, trinh d(>cua phudng ti~n ky thu?t;
I~ch ehulin

xii h(>i, do nhung h~n che' ijch sit trong di~u ki~n xa hi?i rna

nha nghien cuu ho~t di?ng; I~eh chulin

d~o due, xufi"t hi~n tit nhung

toan tinh tranh gianh to'i da nhung l<Jithe' khong chinh dang.
Khai ni~m I~h chuftn dU<Jchiu theo m(>tnghia trung l?p. C6 I~ch
chulin tich cl:f.c, vi d1;1,trong khi m<;>i
ngudi quan ni~m M;iit trdi quay
quanh Trai dfi"t,thi quan ni~m ngu<Jcl~i, Trai dfi"tquay quanh M;iit trdi
la m(>t d~ng I~ch chuftn. No dftn de'n m(>t cu(>ccach m~ng trong nh?n
th uc v~ vii.tr1;1.
D~ng I~h chuftn nao cii.ng co muc d(>co the'lHtJng thit ho;iickhOng
the'llttJng thit. Di~u dU<Jccac nha xa h(>ih<;>c
khoa h<;>c
quan tam va thao
lu?n, la hai d~ng l~ch chuftn din hinh: gian llj,n va an cdp.
Zuckerman cho rling, "gian l~n va an Clip da huy ho~i ni~m tin VaGc(>ng
dang khoa h<;>c".
D6 la ni~m tin vo'n rfi"tchinh dang rling, "nhung gi rna
cac nha khoa h<;>c
noi la chan Iy tin C?y nhfi"t".
Gian

I~n la sl;i co' y lua Mi, th hi~n duoi ba hinh thlic, theo

Charles Babbage, la: (1) Gid

In(lo,

thanh tich khoa h<;>c;

(2) Xuyen

Wc la bia d;iit du ki~n et~d~t dU<Jcmi?t

t(lC,

Wc lam bie'n d~ng du ki~n, d mo ta

buc tranh khoa h<;>c

theo y muo'n chu quan cua minh; (3) Nhdo n{in, tuc
"mong rna" du ki~n, nhlim VaGvi~c to hang ho;iic hOi den sl;iki~n, th~m
chi lam dao ngu<Jcbuc tranh v~ do'itu<Jngnghien cuu.
An

d.p Ia hanh vi chie'm do~t cua dang nghi~p cai rna h<;>
khOng co,

voi tham v<;>ng

dU<Jcc(>ngdang thua nh?n m(>tnfi"cthang khoa h<;>c
rna h<;>
khong xung dang.

149

Gian l~n va an dip, d~u la nhung l~ch chufln khOng th~ h.iqng thu.
An dip tuy la m<)thanh vi phi d~o duc; nhU:ngno chi gay ra s1,ibilt cong,
chu khOng lam bien d~ng va huy ho~i th1,icth~ tri thuc khoa h9C. Con
gian l~n, tuy khOng an dip clla ai, nhU:ngl~i dan den Mu qua c1,icky
nghiem tr9ng, la cung cilp m<)tbuc tranh sai l~ch v~ th1,icth~ nh~n thuc.
Tuy danh gia nhu: v~y, nhU:ngc<)ngd6ng nghien cuu cho ding, ca hai t<)i
. nay d~u phili bi trung ph~t nghiem kh:lc.
Vi ph:;tm quy~n sd huu tri tu~ co th~ xep vao lo~i gian l~n, va
cung co th~ thu<)clo~i an dip. Vi ph~m quy~n s6 huu tri tu~ 6 nU:octa
dang la m<)thi~n tU:qng nhlic nhoi. Th1,icti~n cho thily nhi~u ki!uvi
ph~m, nhu: sao chep ho~c lay toan b<)cang trinh clla d6ng nghi~p va ghi
ten minh thay vi ghi trich dan ten d6ng nghi~p; Dich sach, in nguyen
ban, r6i ghi ten minh la .itac gia" ho~c "ngU:dibien so~n"; Lay nguyen
van hang chU:dngsach cua d6ng nghi~p d~ dang bao va ky ten minh la
tac gia; M<)tso ngU:dikhi da d~t dU:qcdia vi lanh d~o, thi kh6ng con t1,i
viet, rna g9i nhan vien viet, th~m chi viet ca m<)tcuon sach d~ minh kY
ten la tac gia.
Van d~ d~t ra la phai sam nghien cuu d~ ra cac giai philp nh:lm:
Thu nhat, nang cao trinh d<)nh~n thlic va ky nang v~ phU:dngphilp
lu~n khoa h9c. Chi co nh~n thlic thong nhat v~ phU:dngphilp lu~n khoa
h9C,moi co th~ thong nhilt dU:qccac chdn

dimh gia ket qua nghien cuu.

Thu hai, co m<)tcd che co hi~u qua d!phan tich phan bi~n cac ket
qua nghien cuu, gium thi!u nhung mii.th~n che clla M thong danh gia
hi~n nay, trong do mang n~ng nhung chi bao dinh tinh, thieu nhung chi
bao cMt cM v~ phu'dng pMp lu*n, hdn nua kho tranh khoi nhung danh
gia theo tinh cam va thien kien
Tit mgt bili tren

bilO Ti~n Phong

Vao nam 1996 bao Tiiln Phong co hai viet v~ m<)tb<)phim chieu
tren truyiln hinh. Bai vie"tnoi ring m<)tang ... Van Giap nao do khang
phili In Hic giil kich ban nhu: gidi thi~u trfm truyiln hinh, rna ang ... Van
150

At moi 1a tac gia. Sau m<)t thdi gian thao 1u~n, ang Van At thAng cu<)c
dttqc cang nh~n 1a tac gia kich han va dttqc Mn bU thi~t h~i la 80 tri~l
d6ng.
Sau khi cang b6 ang Van At thing cu<)c,thi xu~t hi~n hai vie't cua
ang Van Binh noi ding, Ch:ing phai ang Van Giap, rna cling chhg

phai

ang Van At la tac gia kich ban, rna nha van xo vie't Anatoli Ivanov moi
1a tac gia dich thljc. Do 1a cau chuy~n dii dttqc cijch ra tie'ng Vi~t vao cu5i
nhung nam 1980. Co kMc chang, 1a ten nhan v~t cua Ivanov tntoc day
1a anh Ivan, anh Phedo thi nay 1a anh Van Keo, anh Van C9t; tntoc day
1a ca Masa, co Onga thi nay la co Thi Chanh, Thi Quyt. d mioc Nga thi
anh Ivan dl,lc cai h5 tren dong sang dong hang r6i tl,lt xu5ng do d~ tlf
v~n, thi ngay nay anh Van Keo, Van C<)t cua chUng ta l~i nhay bUm
xu5ng Song H6ng d~ tlj ... tlt. R6i ong Van Binh neu cau hoi: NE1uta xlt
cho ong Van At thing

trong Vl,lki~n nay, thi ta nen deli xlt nhtt the' nao

day voi ong Ivanov d ndi phttdng trdi xa kia.

Cai Ie hay la d ch6 anh d~o van ki~n anh d~o van. D~y la noi trong
van hqc va ngh~ thu~t. The' con trong khoa hqc th} sao?

Co nhung di~u dimg tie'c v~ d~o van trong khoa hc;>c

M~y nam vua qua, toi dqc m<)t hili giang v~ xii h<)i hqc khoa h9C
(sociology of science) d m<)t s5 trttdng d~i hqc, trong do co m<)tchttdng v~
"Chul1n mljc va kim soat xii h<)ideli voi chufrn mljc trong khoa h9C". Khi
giang chttdng nay toi thttdng hay lien h~ toi m<)t hi~n tttqng sai l~ch
chul1n muc (l~ch chu:ln) kha ph5 hiE1nhi~n nay, do la hi~n tttqng d~o van
trong khoa hqc.
B~y 1au nay bao chi chi moi noi nhi~u v~ hi~n tttqng vi ph~m tac
quy~n trong van hqc, ngh~ thu~t. Ch:ing h~n, Vl,lnh~c sy TrAn TiE1n,
r6i ho~ sy Thanh Chttdng hi vi ph~m tac. quy~n. Tuy nhim, hh nhtt
con r~t it ngttdi noi Wi nhung vi ph~m tac quy~n trong lInh vlfc khoa
hqc, m<)t lInh vljc v5n tttdng nhtt r~t tham nghiem v~ nhUng gia tri
chu:ln mlfc khoa hqc. Moi day, nha nghien cuu D~ng M<)ngLan co hili v~
d~o duc khoa hqc trong T~p chi Khoa h9C va T5 qu5c, s5 25, ra ngily
5/112002. Day la m<)ttiE1ngchuang canh bao r~t quan tr<;mg. Tuy nhien,
151

D~ng Mi?ng Lan chi mdi n6i den Hnh trung thl,ic khi suu tlim s6li~u va
cong bB cac ket qua nghien cuu. Dng chua ban den nhung hanh vi vi ph~m
dt,loduc khac trong khoa h<.>c.
Cfrn phai thu th1;tcvdi cac b~n, co d tam
nghien cuu, moi thiy hi~n tUc;lngnay hi~n rit nghiem tr<.>ng
d nuoc tao
Nhan bai viet clla D~ng M(mg Lan, t6i xin neu mi?t vai hi~n tUQng,
g<.>i
la hUdng ung Chll d~ rna 6ng neu ra, qua d6 t6i mong mu6n dUQcg6p
them tieng n6i nh~m cai thi~n m6i trudng hOl;ltdi?ngcua ci?ngd6ng khoa
h<.>c
d nudc tao
Khi chuin bi phl1n nay, t6i dii tim cd hi?i g~p gd cac b~n thui?c gidi
khoa h<.>c.
Trong s6 ngudi t6i dii g~p, co mi?t chi dii cho t6i d<.>c
ban bilO
cao clla mi?t d~ tai v~ "hi~n tUc;lngl~ch chuin trong gidi khoa h<.>c".
Vdi
cach lam vi~c nhu v~y, toi dii nh~n dUQckha nhi~u thong tin v~ nhung
v1,1vi ph~m tac quy~n trong gidi nay, din hinh nhit la hi~n tuc;lng d~o
vim, noi nom na la an clip cong trinh clla d6ng nghi~p.
Mi?t b~n d6ng nghi~p mang den cho t6i xem vai ba cu6n sach Clla
mi?t vi tien sy Chll nhi~m bi? m6n Clla mi?t trudng d~i h<.>cd Ha Ni?i.
Chung t6i chi l~t qua hdn 50 trang dliu clla mi?t cu6n sach, thi dii phat
hi~n vi tien sy nay dii ch:lp nBi nguyen van cac chudng m1,1cClla tam tac
gia d~ d1;tngnen nhung trang sach clla minh.
Nhi~u d6ng nghi~p dii gop y kien vdi vi tien sy nay, nhung chung
nao v~n t~t f1y,nghe noi sl,ivi~c dii dUQccip tren biet den, nhung vi tien
sy nay v~n dUQcgiu nhung tr<.>ngtrach trong trudng. Mi?t ngudi 'kha gin
giii trong c6ng vi~c vdi tien sy nay k~ dng, vi tien sy nay co rf1t nhi~u
thll thu~t hoa diu vdi nhung ngudi co y kien voi vi ta v~ d~o van. Sau
day la hai trudng hQp kha di~n hinh:
Mi?t nh6m giang vien d mi?t trudng d:;tih<.>c
khac khi phat hi~n bi vi
tien sy nay an c:ip cong trinh d~ viet sach. Cac vi g<.>i
vi nay den d c~t
vf1n, va do:;tla se dva ra phap lu~t va dva len c6ng lw).n. The la vi nay
den xin XO, viet gif1y cam ket khong tai ph:;tm va xin ni?p ph~t bao
nhieu ... baa nhieu ... tri~u d6ng.

152

Mi?t nha giao Ian tu6i e6 e6ng trinh h~ v~ tie'n sy nay an Clip,e6 thu
Mn nha trudng, thi v~tie'n sy nay Mn xin xi>,d~nh n6i ehuy~n tign nong,
nhung hi g~t di. Bi qua kh6ng hie't lam each nllO, thi vi ta dua ra m6t
miu giily vie't slin: "Thua thfty. Mi)t dua h<;>c
tro nho cua thfty dang ch~p
chung trim can dUdng lam khoa h<;>c.Em mang nh~n duqc tilm long
khaan dung va di?luqng cua thay. Nguy~n su6t ddi lam h<;>c
tro nho cua
thfty". Nhung ngudi cling lam vi~c voi vi tie'n sy nay cha hie't, day la vo
muon thua cua ong ta khi h~phii.t hi~n la d~a van.
Qua th~t toi kh6ng hi~u cai gi se g~t hai duqc voi nhung con ng11di
nh11the' dung trm h\J.cgiang?

M(lt d~i dich v~ d~o vim trong khoa h<;>c

Tren day toi chi neu mi?t V\J.rilt di~n hinh. Tuy nhien eftn phai n6i
d.ng, hi~n tuqng d~o van trong khoa h<;>c
cling da Mn muc hao di?ng do.
T6i xin li~t ke d day m11diV\J.rna t6i c6 trang tay d&y du tai li~u, g<;>i
la d~
h6 sung cho cau chuy~n t6i vua neu tren day. Thl,ic ra, kh6ng hie't day da
la nhung V\J.di~n hinh chua, nhung cling dang d~ chung ta suy ng&m.

Mi?t v~giaa s11 lily toan hi?cu6n sach dleh da duqc xuilt han d Dak
Lak va TP H6 Chi Minh nam 1988 d~ xuilt han t~i Ha Ni)i nam 1995 va
ky ten minh la ng11dihien so~n.

Mi?t

vi tie'n sy, ph6 giam

Me mi?t cd quan quan tr<;>ngthui?e Bi? Z da

lily nguyen van c6ng trinh eua mi?t ehuyen vien cling hi?, d~ vie"tmi?t han
baa caa khoa h<;>c
va kY tEmminh Ia tae gia.

Mi?t

vi

tie'n sy d Vi~n nghien euu G da lily toan hi?IDi)tchudng trong

eu6n "Chie'n 111qccan ng11di"eua Nha xuilt ban Chinh tri Qu6c gia d~
dang tren mi?t td haa Ian va ky ten minh la tac gia. Khi tac gia dfch thl,ie
Mn phan nan voi vi~n trudng vi~n nay, thi duqc 6ng eho hie't: "Th6i, 6ng
nen quen chuy~n nay. Day kh6ng phai la l&n diu 6ng ta lam chuy~n d6"
Mi)t v~tie'n sy, ph6 giao su, giim d6e mi)t cd quan IOnd Ha Ni)i, di'i
lily nguyen van hai hilO di'i dang eua Tie"nsy Triin Xuan D~nh d~ dang va
ky ten minh 1fttae gia.

153

M('>tvi tie'n 5Y, pho chli nhi~m khoam('>t tnidng di).ihc;>cIon d TP

Hb

Chi Minh dii c1ichtoan b('>cu6n sach xii h('>ihc;>cc\fc kY n6i tie'ng the' giai
cua G. Ritzer, giii Nh3. Xufft ban Di).i hc;>cQu6c gia Ha N('>ixufft ban, kY
ten minh la tac gia.
M('>tvi tie'n sy, hi~u tnidng

m('>ttnidng nghi~p

V\J.

nc;>,Iffy tl1lpban

thao dich cua m('>tvi~n dElxufft ban va kY ten minh la sOi).ngia.

M('>tvi tie'n sy, trudng b('>mon trie't hc;>ccua Tnidng di).ihc;>cT., cMp
sach cua nhi~u tac gia n6i vao nhau dElth3.nh cu6n sach v~ Phudng phap
nghim cuu Khoa hc;>c"cua minh".
M('>tbl;m nghien cuu, co but danh la Thai G. dii Iffy hftu nhu nguyen
van m('>tphftn trong cu6n "Cong ngh~ the' giai dftu the' ky 21" cua D~ng
M('>ngLan d{dang

bao, ky ten minh la tac gin.

Tie'n sy B., co chuc siic thu('>c m('>th(li khoa hc;>c,dii Iffy to an b('>bai
giang v~ chuy~n giao cong ngh~ cua m('>tgiang vien trong dic lOp nghi~p
cua Uy ban H9P tac va Dftu tu nuac ngoai (cli) dElxufft ban, ky ten
minh la tac gin.

V\J.

M('>tnh3. nghi~n cuu co chuc siic thu('>c H('>iP. dii Iffy toan b('>cong
trinh nghien cuu c('>ngtac vai tie'n sy To Duy H9P dElddn phudng xufft
ban, rbi ky ten minh la tac gin duy nhfft.
Co vi, nghe noi co ham b('>trudng va "vi~n sy" cua m('>tvi~n han lam
d nuac ngoai, la thu trudng m('>tcd quan ra't IOn ti).i Ha N('>i,dii gc;>i4
nhan vien dElgiao nhi~m

V\J.

vie't sach dElin r6i kY ten minh la tac gin.

Thl1lt dang tie'c, trong cac trudng h9P vi phi).m tac quy~n dU9Cneu
tren day, lulu he't la cac vi vua cO hc;>cham, hc;>cvi khoa hc;>ccao, li).i vua
co cD.nhung chuc tuac quan trc;>ng,thl1lm chi con rfft quan trc;>ng,trong
cac cd quan nha nuac va cac tii chuc xii h('>i.
Khi trao d6i v~ bi~n phap xii ly nhffng vi phi).m nay, co b~n dii cho
toi xem m('>ts6 bai bao dua tin ong T., hi~u tnidng m('>ttrudng di).i hCJc,
dii bi cach chuc vi vi~c d~o van clla 3 tic gia dElviet lu<ttn an tien sy
toan hCJc.

154

Dang tie'c, trong so nhung

tren day co rilt it

V\!

V\!

an d.p cong trinh khoa hoc nhu noi

duqc dua ra xiily, khong nhung the', no con duqc

bao che, thi).m chi, con co thai d(l kY thi voi nhung ngudi khicu n::tih0l.lc
to cao. Co Ie day la m(lt trong nhung dieu dang bu<3nnhilt trong h~
thong khoa h<;>c
Vi~t Nam hi~n nay.
Lu~t Dan sJ;!d nuoc ta hi~n nay co hai chudng ve bao h(l quyen tac
gia va quyen sd huu cong nghi~p. Viln de toi muon duqc de xuilt d day la
cftn co bi~n phap co hi~u IJ;!cM nhung dieu khoan trong lu~t duqc thJ;!c
hi~n trong ddi song, dam bao cho nhung gia tri chuil:n mJ;!ctrong khoa
h<;>c
duqc ton tn;mg.
Toi xin duqc ke't thuc ph&n nay bAng vai dOl,lntrich din y kie'n clla
Zuckerman, m(lt nha nghien diu co ten tu6i ve chuil:n mJ;!ctrong khoa
h<;>c,
da pM phan t(li gian l~n va an dip nhu the' nao. Ong noi: "Gian lij,n
va an e&p la log.i hanh vi kh6ng thi tha thu, bdi vi no dii phd hog.i nie'm
tin cua xii h9i vao girJi khoa h{Jc. Do la nie'm tin nit chinh dang rfing,
nhitng gi ma cac nha khoa h{Jcnoi, la chan ly tin cij,ynIL/it".Ong con noi:
"T9i gian lij,n va an dip trong khoa h{Jc cdn phdi
, dztrJc triing tr? nit
nghiem kh&c, nghiem kh&c den muc phdi dan den slj phd hog.i toan b9
slj nghi~p cua dztdng sz/'

Tli tlidng ti~u nang

Khi Wi con la sinh vien, khi h<;>c
ph&n duy v~t lich slt trong chudng
trinh trie't h<;>c,
toi duqc nghe lien

M thJ;!cte' ve Vi~t Nam, Wi duqc nghe

cac thay phan Hch anh hUdng clla tu tudng ti~u nang den sJ;!phat tri~n
clla dilt nuoc. Bau nay ra trudng lam vi~c, tren rilt nhieu di~n dan, toi
chiing th k he't duqc nhung gi Wi duqc nghe noi ve tu tU:dngtiu nang;
ngay ban thiin toi cling da doi hin n6i ve tu: tU:dng tiu nang khi muon
dua ra nguyen nhan clla nhung khuye't tQ.t trong h~ thong quan ly,
trong ne'p song; trong tac phong lam vi~c ch~m ch::tP, thie'u khoa h<;>c;
trong sJ;!milt trQ.t tJ;!cong c(lng, 16i lam an tuy ti~n, s1j kem coi trong h~
thong t6 chu:c, dich

V\!,

cling nhu: trong giang d::ty va nghien cuu

khoa h<;>c.
155

Nam 1964 nhan m<)t dip qua BAc Kinh, Wi thay ngU:diTrung Quoc
cling co nhi1lu net giong ta, cling I<)nx<)nndi cong c<)ng,con t~ hdn ta d
thoi quen kh~c nh6 b$.y b~ khAp ndi, cdi tr&n d~p xe trm dU:dngpho, tuy
ti~n trong t6 chuc cong vi~c. H6i den h9C t$.p d Trung Quoc toi con ra't
tri!, vin thU:dng cling cac b~n Trung Quoc d~p xe lang thang tren dU:dng
pho va ngo~i thanh BAc Kinh. Xe buyt cong c<)ng d BAc Kinh thdi do
cling rnd clla s6 nhu: xe cong c<)ngd cac thanh pho cua ta m<)tthdi. Doi
I&n chung toi di xe d~p dii bi Mnh kMch tren xe nh6 tOl;)tvao rn~t, vi
m~t ngU:di ng6i xe d~p dung ngang t&m nh6 cua Mnh khach tren xe
buyt. Theo ne'p nghi truy1ln thong, toi hiu Trung Quoc cling giong nhu:
ta, day la 16icua tu: tU:dng tiu nong. NhU:ngden nam 1985, toi co dip trd
I~i BAc Kinh, toi dii chung kie'n m<)t canh tu:qng kMc hiin. DU:dngpho
tr$.t t\i, s~ch se, khOng thily bat cu d dau co ngU:dikh~c nh6 b$.y, xe d~p
di tr$.t t\i trong ph&n dU:dngdanh rimg, xe thO sd khOng Ia'n sang ph&n
dU:dngcua xe cd gioi. Toi ng~c nhim nh*n ra r{mg, Trung Quoc thoat ra
khoi tu: tU:dngtiu nong nhanh hdn Vi~t Nam.
Nam 1976, Ian d&u tien toi d~t chan den Sai Gon, toi cling nhu: ra't
nhigu ngU:di I~i co cai ng~c nhien kMc: Cling hi tU:dng tiu nong nhu:
nhau, the'rna tMnh pho Sai Gon th hi~n rn<)ttr*t t\i do thi khac hiin.
Xe c<)di I~i tr*t t\i, ton tr9ng lu*t giao thong cong c<)ng, mua ban, dich
V\J.mang ra't nhi1lu net giong nhu: d cac nU:ocvan minh. Toi du:qc nghe
giai thfch, t~i vi no dii qua giai do~n pMt trin cong nghi~p. Vai ch\J.c
nam sau 1975, sau khi Sai Gon dii co bu:oc phat trin cong nghi~p hdn
hiin h6i d&u nhilng nam 1970, toi co binh tinh quan sat th*t khach
quan, thi I~i tha'y tn).t t\i va giao thong cong c<)ngd Sai Gon I<)nx<)nhdn
hin so voi m<)tph&n tu: the' ky trU:ocdo.
,

.'

Sau nay tOico dip qua Singapore, Thai Lan, ... toi dgu tha'y nhu' the' ca.
Di?t nhien toi nM den m<)teach noi vui cua vai vi nhan sy B:lc Ha
vg nguyen nhan dic kem coi trong t6 chuc xii h<)i d ta, la "De', Banh,
Thien, Tiu", nghia la, muon s\i kem coi xU:a kia la t:;li de quoc, banh
trU:ong; ngay nay he't de quoc, banh trU:ong r6i thi t:;li thien tai; khi
khong co thim tai thl t:;li tti tU:dng ti~u nang. Ma cai ttl tlidng ti~u nang
156

nay, Wi cling duqc nghe qua cac bai giang trong dic nha trudng, phai
chd ca nhigu ch\!c nam, th:1lm chi hang tram nam cong nghi~p hoa, thi
mdi thay d6'i duqc.
Suy nglim miii, toi nh:1ln ra ding, quy t9i cho tiu nang thi khong
giai thich duqc hi~n tuqng bie"n d6i tren dat Trung QUelC,va cling khOng
giai thich duqc nhung bie"n d6i d ngay tren dflt nUdc tao

Anh don con v~

M9t I:ln Wi di don cMu d m(>tnha tre. Toi Mn mU9n, thay co giao
dung ngoai c6ng trudng chd nhung ph\! huynh cUelicung. Vua hic toi de"n
toi b:lt gl).pco giao chao rfi't don da m9t ngudi trong dang Ia bel clla m(>t
chau nao d6. Co giao n6i:
- A, anh. Hom nay con ngoan I:lm dfi'y.Anh van don con vg di...
Toi sung ngudi. NgUdi vua n6i ch:lc ch:ln Ia co giao. Ngudi Mn d6n
con ch:lc ch:ln Ia m(>tph\! huynh. H<;>
ch:lc ch:ln khOng ph3.i Ia cl).pbel ml;!
clla dua tre duqc d6n. The"ma h<;>
xung hO cu nhu Ia...
Miii ve sau toi mdi hiu. Thi ra mfi'ynam vua qua c6 thay d6i, trong
cac nha trudng, tU nha tre, mliu giao, co giao khong con g<;>i
h<;>c
sinh Ia
"cMu" nua, ma g<;>i
Ia "can". Toi thfi'y day Ia m(>tcach xung hO rat hay.
N6 lam g:ln b6 nhung dua tre vdi co giao clla minh. Toi rat cam d9ng khi
nghe cac chau xung can vdi cac co giao, va cac co giao mjng cac "can" vdi
m9t tinh cam triu me"n.
Nhung c6 Ie chung ta dii thie'u s6t trong khi hUdng diin cho cac co
giao tre chang? Hol).cIa cai veln lie'ng ve van hoa xung hO clla cac co giao
tn~ chua dll nh~y cam d nh:1lnra rflng, chi khi n6i vdi ch6ng minh, mdi
c6 cach n6i "Con hom nay ngoan I:lm", hol).c"Anh d6n con ve nhe".
Khi vie't Mn day, toi dii ph3.i dung I~i may ngay d suy nghi, khOng
vie't them duqc. C6 m(>tdigu lam toi b:?-ntam: Thdi xua, h9C sinh chung
toi cling xung con vdi cac thay co giao dfi'ychu; Thdi xua, toi nhd thay co
giao cling g<;>i
chung Wi Ia cac can dfi'ychu. Nhung t~i sao toi khOng nghe
cau chuy~n "Anh d6n can ve nhf?' clla cac co giao tre? Ngay xua ai huang
din cho cac thay co giao tre ma ngay nay chung ta I~i cAn hUdng din
cho cac thay co giao tre ve cach xU:ngho?

157

H(;lC sinh lop D6ng

Au dti<!c g9i

Iii. AnhlChi
,

""

Trong th2li kY con Phap thuqc t6i dii h<;>c

qua ba lbp: D6ng Au, D\f
B~va SelDAng, gi6ng nhu Lbp Mqt, Lbp Hai, Lbp Ba ngay nay.
Ngay dh

tim d.p sach de'n tnt2lng h<;>c

Ibp Dang flu, t6i dUQcnghe

thay giao g<;>i

chUng t6i la "Cac Anh". "Cac Ch~". G<;>i
chUng t6i len bang,
thay g<;>i
chUng t6i la "Anh", la "Ch~"; khi khen chUng t6i thay c6 g<;>i
chUng t6i la "Anh", la "Chi"; khi chUng t6i c6 di~u gi khOng phai b~ thay
qUd trach, thay cung g<;>i
chung t6i la "Anh", la "Chi". Cac thay co xung
vbi chung toi la "T6i".
T6i hiu, ng6n tU xung hO chinh thuc rna cac thay c6 sit d\lng trong
nha tnt2lng la Anh, Chi va Toi. Con chUng toi thi g<;>i
cac thay co la Thay,
Co va xung la Con.
Toi mu6n vie't l~i day mqt cam giac rflt quan tr<;>ngtrong ngay d~u
tien dUQcg<;>i
la "Cac Anh", "Cac Chi". Cam giac fly kY l~liim. Chung toi
thfly miOOIbn len, Ibn hAn len. Cai earn giac trudng thaOO clla dua tre
biit dliu bubc ra khoi t6 flm gia dinh clla minh d vao d2li,d di vao vbi
xii hqi. Hliu OOuchUng toi khong ai bao ai, dua nao cung v~ khoe vbi b6
m~ dUQcthay co g<;>i
la "Anh", la "Chi". Mqt earn giac clla mqt dua tre
dUQcnhflc bang ra khoi cai noi gia diOOclla minh, dUQcnang OOan cach
len hAn mqt thang b~c mbi, va, toi khong n6i qua dang, n6 nhu dUQcgiin
them mqt trach nhi~m thieng Mng tntbc xii Mi. Dii qua b6n mueli Him
nam toi lam thay giao d b~c d~i h<;>c,
nhung cai earn giac clla sau mueli
nam trubc nhu v!n con am anh toi, biit toi suy ng!m v~ mqt tu tUdng
giao d\lc dUQcth hi~n qua m9t chi tie't rflt 000' trong cach xung hO
h<;>c
dUdng.
Vila day, earn giac fly clla toi dUQckim chung. eMu ngo~i toi di
nha tre vg khoe: "Dng ngo~i eli, hOm nay co giao g<;>i
chlUla "Anh" mbi
kinh chu! C6 giao bao: "Anh Chuqt hOm nay ve rflt t6t". 6i, cMu subng
qua. Co giao l~i g<;>i
la Anh".
Trong OOi~utrudng h<Jp,chUng toi cung dUQccac thay co g<;>i
minh
la "Con", OOung, ne'u toi nhb khOng l~m, thi hinh OOu thudng la trong
158

nhung tinh huang nIt g::ln glii, khl cae thay co muon th~ hien
. mot
. tinh
cam an dn.

Toi tim l~i trong sach Quoc Van Giao Khoa Thu lap Dl.,tBi

cua cac so~n gia Tr::ln Tr(:mg Kim, Nguy~n Van Ng9c, D~ng Dinh Phuc
va Dei Th~m, cling co mi?t doi chei nhu vfJ-y.Ching

h~n, trong bai "Choi

dua khong phai la vo ich", co do~n thay khuyen tro Ti: "Cling khil khen
cho con la dua cham h9C... Ne"u con mai mie"t h9C ca ngay, khong nghi
mi?t phut nao, thi tri khon sinh quin,

rna than th~ cling moi m~t, h9C

sao tinh tUdng dU9C."

Sinh vH~nd~i h<?cvan duqc g<?iIii. "Cac Em"

Nhung

nam

d::lu cua nha

trudng

trong thdi khang

chie"n chong

Philp, chung toi dU9Ccac thay co huang din g9i thay co la "Anh" ho~c
"Chi" va xung la "Em". Cac thay g9i chung toi la "Em" va tl.,tminh xung
la "Toi". Xin thu thl.,tc voi cac b~n, dieu nay lam toi he"t suc ng~c nhien,
bdi vi truoc do, chung toi chi bie"t g9i cac thay co la "Thay" ho(lc "Co" va
tl.,t minh xung la "Con", khong co ngo~i l~. Thdi xua d cac trudng
nhieu h9C sinh hon tu6i thay co, nhung

vin

lang,

g9i la "Thay" va "Co" va

xung la "Con". Thdi do, chung toi cling dUllc cac thay co giai thich, nha
trudng cua ta la nha trudng dan chu, vi vfJ-y,xung ho cling phai dan chu.
Toi con nho cai dan chu de"n muc ma, trong di.c sinh ho~t cuoi tu::ln cua
lop, chung toi con co mvc "Gop

y kie"n cho

giao vien".

Sau ngay tie"p quan h~ thong cac nha trudng

cua chinh phu Bao

D~i, hoa nMp voi h~ thong giao d\J.Cph6 thong khilng chie"n theo h~ chin
nam d~ hinh thanh h~ thong giao d\J.cph6 thong mudi nam d mien B5.c,
h9C sinh g9i thay co la "Thay", "Co" va xung "Em". Thay co g9i h9C sinh
la "Em", xung la "Toi" ho(lc "Thay", "Co" tuy cac tinh huang linh hOiJ-t.
Con d bfJ-cd~i h9C, toi chua dU9Cnghe noi co van ban nao quy djnh
ve cach xung ho. Vi vi(ly, nhung

dieu toi vie"t d day chi la nhung

cam

nh~n thu::ln tuy theo hiJu bie"t ca nhan.

Nhung ngay diu tien chung toi van h9C d~i lwc (nam 1957), hiiu
he"t cac thay co g9i chung toi la "Cac Anh", "Cac Chi" va xung la "Toi",
mi?t so thay co goi chung toi la "Cac biJ-n", ching

h~n, "Hom nay toi

giang cho cac b::m ve phuong trinh vi phan d'lo ham rieng". M9t so thay
159

Ibn tu6i, doi khi g9i chung toi Ii\."Cac q.u", "Cac Co" trong m(>ts6 tinh
hu6ng thiin m~t. Nhung khong m(>tthay co ni\.o g9i sinh vim Ii\."Cac
Em". Day Ii\.di~u khac him vbi ngi\.y nay.
Con sinh vim chung toi thi g9i cac thi\.y co theo nhung cach rftt
khac nhau. Vdi cac thay co tre, h6i do chUng toi g9i Ii\."Anh", "Chi". Vdi
cac thi\.y c6 trung tu6i, chung toi g9i Ii\."Thi\.y" ho~c "Co" vi\. xung Ii\.
"Toi", "Em" tuy quan h~ tu6i taco Trudc nhung thi\.y c6 rftt ldn tu6i (tren
50) chung Wi xung Ii\."Con". T6i rftt nhd, cac thi\.y h9Ccua Idp chung t6i
thdi do, ching h~n thay Bui Tr9ng Lt;iu, Dinh Gia TUdng, Nguy!n Van
Tin, Ly Phudng Binh, V.V... khi do con rflt tre, chung toi d~u g9i Ii\."Anh"
cho den t~n ngi\.y nay; trong khi do, thay Ton Thflt Phung thi chung t6i
l~i g9i Ii\."Thi\.y" vi\. xung Ii\."Con". Sau ni\.y ra tn.idng, su6t hdn mUdi
nam li\.mcong tac giang d~y d b~c d~i h9C,toi thfty vin tBn t~i cach xung
h6 nhu khi toi con Ii\.sinh vien. Chi co di~u, tu6i tac cua cac thay d~y d~i
h9CIdn d:1n theo tu6i tac cua di.c nhi\. trudng d~i h9C, nhung ngudi dung
tren b1,lcgiang khong con ai d tu6i d~ sinh vien co th~ g9i la "Anh" vi\.
"Chi" duqc nua.
Toi vin nghi, cach xung h6 d b~c d~i h9Cnhu the la dung mt;ic.
Nhung rBi b5.ng di mfty nam toi di nghien cuu sinh d nudc ngoai,
sau do mflt m(>ts6 niim thoat ly cong tac giang d~y, den khi quay l~i nha
trudng li\.m cong tac giang d~y .t6i hdi co chut ng~c nhien v~ cach g9i
sinh vien trong nhi\. trudng.
Thay co dung tren b1,lcgiang bai: "Hom nay toi giang cho Cac Em
v~ tich phiin nhi~u ldp..."
Thay c6 h9P ban v~ sinh vien: "Chung ta c:in chu&n bi t6t cho dqt
tht;ic t~p cua Cac Em". Di~u 11;1
Ii\.co nhung sinh vien vua ra trudng, mdi
hdn 20 tu6i m(>tchut cung g9i sinh vien va nhung ngudi h9Cnoi chung Ii\.
"Cac Em". T6i dii thay m(>t sinh vien vua duqc giu d 11;1i
trudng duqc
phan cong lam trq ly giao V1,lcua khoa g9i ldp sinh vien t1;1ichuc la "Cac
Em", trong khi d ldp nay co rflt nhi~u "Em" d d(>tu6i 30, nghia la hdn
anh b1;1ntrq ly giao V1,lcua chung ta hang ch1,lctu6i.
160

Trong cac van ban chinh thlic ding vie't nhung cau dl:li IOl:linhu:
"Nha trudng ph8.i thu hut mi?t h,tc Iuqng dong dao Cdc Em sinh vien
tham gia tich cl,ic VaGcac hOl:ltdi?ng phong ch6ng t~ nl:ln ma tuy hc;>c
dUdng".
C6 di~u Il:l,Ill.mi?t so' sinh vien cling thich dUqc gc;>i
Ill."Cac Em". Toi
giu1l:li nhi~u th6i quen ttl khi can Ill.hc;>c
sinh thdi thui?c Phap va nha't la,
th6i quen dUqc gc;>ilit "Anh", lit "Chi", toi cling gc;>isinh vien Ill."Anh",
"Chi", "Cac Anh", "Cac Chi" ttl nhung ngay dftu len b\lc giang d b~c d~i
hc;>c.H6i dftu nhung nam 1960 cho Mn giua nhung nam 1970, toi tha'y
sinh vien d6n nh~n vi~c duqc gc;>iIa "Anh", Ill. "Chi" mi?t cach binh
thUdng. Nhung v~ sau nay, toi thUdng bi mi?t so' sinh vien phan d6i:
"Thay cli gc;>iIll.Anh, Chi, nghe sq phat khie'p", ngay c8. mi?t so'ngUdi di
trd thanh nhan vien cac cd qu~n, cong Sd, di trd thanh thay giao, co giao
cling v~n thich dUqcgc;>i
Ia "Em":
C6 Iftn toi chqt c6 y nghi rAng, trong h~ th6ng giao d\lc clla chUng
ta, ngudi hc;>cmu6n be Il:li mi?t chut, n6i qua di mi?t chut, hinh nhu hc;>
mu6n duqc hl:l tha'p xu6ng mi?t b~c, khac voi cac nha trudng trong thdi
thui?c Phap, con ngudi duqc nang len mi?t b~c trong cac nhit trtidng. Tai
kh6ng bie't nen cho Ill.hay, hay Ill.db trong mi?t h~ th6ng giao d\lc?
Trong khi tai cli phan van mai, thi tai nho dn mi?t cau chuy~n. Tai
xin k~ sau day d~ cac bl:ln dc;>c
cung toi suy ng~m.

Cau chuy~n v~ m(lt nguai eha

Cach day hdn ba mUdi nam, toi dUqc dc;>c
cu6n sach nho clla mi?tnU
. tac gia xa Vie't k~ v~ ngudi cha clla minh. Cu6n sach c6 ten Ill."Cau
chuy~n v~ mi?t ngudi cha". Cu6n sach lit mi?t t~p h6i kY v~ ngudi cha,
trong d6 c6 mi?t mau chuy~n mit toi kh6ng th~ nao quen duqc... Ba vie't:
"H6i d6 can chie'n tranh, ddi s6ng can ra"t kh6 khan, nha d thie'u
th6n. B6 m~ t6i s6ng chung voi ba ng0l:litrong mi?t phOng clla mi?t can hi?
ba phOng c6 be'p chung. Can phong chi dll ke hai cai giUdng, mi?t giUdng
nho danh cho bit ngol:li, mi?t giudng IOncho b6 m~ va toi.

161

"Ba ngo~i la mc)t ngU:di ra't tnli tinh trai ne't. Bo' tai lam bien t~p
vien cua mc)t td bao. Ngoai cang vi~c bien t~p, bo' tai thU:dng vie't sach.
Tai dU:<;lctrang tha'y nhung t~p ban thao ra't diiy. Bo' thU:dng phai lam
vi~ demo M~ra't cham s6c bo'. Dem dem, ngoai vi~c chuin bi chut gi cho
bo' an, m~ thU:dng co' tim mQi cach che den tren ban bo'1am vi~c sao cho
khoi hAt anh sang vao ba. NhU:ng ba v~n khang ngu dU:<;lc.
Bo' ra be'p lam
vi~c thi ba khang cho, ba bao b6 ra da'y la beu xa'u ba. V sau bo' m~ tai
danh quye't dinh di ngu sClmcling ba. De'n khi da ra't khuya, ba ngu say,
b6 mClilE'md~y ra be'p him vi~c. 8\1 vi~c thu xe'p nhu: the' la t~m an.
"Tai thU:dng bo', vi bie't chAc chAn mta dem bo' se d~y va se lam vi~c
khang bie't de'n bao gid. Nhiu dem tai bie't ro luc b6 d~y, tai trAn trQc
kho.ng sao ngu dU:<;lc.
Tai ra't muo'n ra vClib6, nhU:ng l~i s<;lbi b6 mAngo
"C6 mc)t liin khang th chiu d\1ng dU:<;lc,
tai len ra be'p. Tai di ra't r6n
ren, chi muo'n ngAm nhin bo' tai, thiim chia se vClibo'. Tai co'suc buClcra
be"p ra't khe khang d bo' khOng phat hi~n dU:<;lc.
Khi da nep sau lung ghe'
d\1a kin dao, tai l~ng nhin bo' c~o ngoi bUt tren nhung trang gia'y, long
toi thA t l~i.
"BBng b6 ngU:Clclen bAt g~p dai mAt cua cua tai. Tai gi~t th6t, dung
ngay ra nhu: trdi trang, chd bo' mAngo Nhung tai da ra't thu vi, vi b6 cUdi
ra't h6n h~u chao tai:
". Chao con gai, con ra giup bo' My a. Nao ng6i len day, . Bo' vita
n6i, vita dB tai ng6i l@nghe", . Con giup dU:<;lc
bo' vi~c gi nao?
". Bo' uo'ng tra khang?

- Tai lung tung, nhU:ng vCli mc)t y ngh! ra't

con gai, tai b~t ra dU:<;lc'

cau hoi d6.
"Bo' cUdi, diy t~p ban thao v phia tai, r6i ke them cho tai hai cuo'n

tit din ro diiy d tai ng6i cho vita tiim m~t ban:
". Bo'khOng uo'ng tra. Con lam ban th8.o giup bo' dU:<;lc
khOng?
"ai, cac b~n khang th tU:dng tU:<;lngdU<;lC,
long tai dc)i len mc)t tinh
cam ra't dBi hanh di~n. Tai nhu: dU<;lCIOn len ngang tiim vClib6. Bo' da
nang tai d~y.

162

"The' r6i b6 dua cho t6i cay but chi do, d~y t6i danh so' trang ban
th8.o. T6i dn min, vie't n:ln n6t tUng con so' tren mlii trang. B6 kh6ng
gi\lc t6i di ngll. T6i ng6i lam v*

c~nh b6 nhu m/?t ngudi cQngs1,t.

"D6 la mQt kY ni~m t6i khOng bao gid quen dul;lc.T6i giil mlii t~p
biin thiio d6 nhu mQt kY v~t thieng lieng cho dErnt~n bay gid, khi t6i dli
tra thanh ba nQi,ba ngo~i.

Dang ph\lc hqc sinh

N6i d6ng ph\lc hQc sinh, nhUng theo t6i, d6ng ph\lc hQc sinh nam
khOng c6 gi phiii ban nhieu l:lm. Nhung d6ng ph\lc nil sinh thi l~i
dang ban.

H6i d~u nhilng nam 1950, Ha NQi c6 hai trudng nu h(>c,Trudng

nil hQcTrung Vudng va Trudng nil hQcTay Sdn (a ph6 Tr4h Nhan T6ng
hi~n nay). T~i trudng nil hQcTrung Vudng, nil sinh m~c d!hg ph\lc mau
tr:lng, con t~i Trudng nil hQcTay Sdn, nil sinh m~c qu'n tr~ng va ao dai

tim. T~t cii d6ng ph\J.cnay dUI;lC

may d6ng 10~t cung mQt thu l\la d'y va
kh6ng phan bi~t giau ngheo.
L~n d'u tien t6i vao Sai Gon la nam 1976. t6i th~y hQc sinh m~c
d6ng ph\lc mau trAng, may nh~t 10~tbAng mQt 10~1viii phin thO, khOng
thu(lc lo~i ch~t li~u "cao c~p" trong d6ng ph\J.c clla nu sinh hai trudng
Trung Vudng va Tay Sdn Ha NQinhilng nam 1950. Di~u nay gay cho
t6i m/?t ~n tul;lng r~t mai v~ d6ng ph\lc. D6 la ~n tul;lng v~ mQt phong
cach giiin <4 clla hQc sinh trung hQc. T6i qua Bangkok, th~y hQc sinh
ciing m~c d6ng ph\J.c bAng nhilng 10~i cMt li~u viii giiin <4 tudng t1,t
nhu the'.

Sau cii nua the' kY nhin l~i d6ng ph\lc clla hQc sinh cac tr\1t1nghi~n
nay t6i th1,tcs1,tkhOng hi~u: Ai may ki~u gi tuy thich, may bAng 10~iviii
nao tuy thich. T~t cii nhilng di~u d6, phO bdy ra s1,tphan bi~t gi~u ngheo
trong hQc sinh. Nhung c6 di~u dang n6i hdn, d6 la c6 nhilng bQ d6 nil
sinh qua mong hoan toan kh6ng thich hl;lPvai vi tri hQc sinh trung hQc
CllahQ. Xin luu y, t6i khOng n6i la "kh6ng thich hl;lPvai lua tu5i" cua hQ.
Vi xet theo lua tu5i cua hQ, khi hQ ra dUdng, vao cac vii hQi, hQ hoan
toan c6 th~ m~c theo
thich. Nhung trong nha trudng, di~u d6 khOng
thfch h<.Jp.
163

sa

Trang ph\lc thay co b~c trung h9c

Toi xin khOng ban sau v~ cac ly do vi sao cac thay co din m~c d6n~
ph\lc. Toi chi xin neu mi?t cach hi~u rna toi thudng hay lien tudng: Co }(
d6ng ph\lc thay co cling la mi?t cach d~ tranh phiin bi~t sl,i giau nghec
cua cac thay co trong nha trudng, d~ h<;>csinh co duc;Jcmgt cai nhin
khOng phiin bi~t thay co v~ hinh thuc, d~ h<;>csinh co mi?t cam nhQ.n
chung phlln "su phljlm" tach khoi nhung ye'u to' khOng clln thie't hoa tri?n
trong mu ml,ic su phljlm clla cac thay co. Qua thl,ic dOi voi bQ.ch<;>c
dljli
h<;>c
thi di~u nay khOng quan tr<;>ng,nhung dOivoi h<;>c
sinh bQ.cti~u h<;>c
va trung h<;>c
thi di~u nay Iljlira"t quan tr<;>ng.
Toi d<;>c
duc;Jcra"t it bai vie't v~ trang ph\lc cua cac thay co, m~c dllu
trang ph\lc cua cac thay co luon xua"t hi~n' truoc cac h<;>csinh va ph\l
huynh h<;>c
sinh.
Trang ph\lc clla cac thay thi hinh nhu ddn gian hdn, hinh nhu
khong co gi dang ban. Mi?t cai quftn thudng la mau thm. Mi?t cai ao sd
mi thudng la mau triing. Mi?t cai cravat thudng la do cac thay tuy ch<;>n.
Tudng la ddn gian the' thOi, chu thl,ic ra cling co vai hi~n tuc;Jngdang noi.
Va"n d~ Wi xin duc;Jcneu d day la, phai chang ngoai quftn ao d6ng
ph\lc cling nen may ea cravat d6ng ph\lc cho cac thay. Bdi vi co nhi~u
10l;licravat: cravat l~ ph\lc, cravat dljlhi?i, cravat cong sd, va chAc co ea
cravat h<;>cdUdng. Truoc lOp voi h<;>c
sinh chAc chAn cac thay khOng th~
ch<;>nlOl;licravat su d\lng khi cling bl;ln be vao cac quan bar. Nen chang,
cac trudng d~t may cravat cling d6ng ph\lc, mi?t mau trang nha, tuy
ch<;>nd~ phiin bi~t giua cac trudng.
D6ng ph\lc clla cac co co Ie co nhi~u di~u dang noi hdn. Toi da dl;lO
quanh ra"t nhi~u trudng. ThOi thi ra"t phong pM ea v~ cha"t li~u, ki~u
dang, hoa van trang trf. Nhung the co, l\la td t~m co, l\la nhan tljlOco.
Theu r6ng, theu phuc;Jng,theu hoa to, theu hoa nho, ..., du cac sAc mau.
Nhi~u co giao ll,ia ch<;>nao dai ra"t duyen dang va doan trang trong ra"t
phli hc;Jpvoi phong cach cua mi?t nha giao, song cling xua"t hi~n nhi~u
ch6 chua an. Doi khi chung ta co th~ g~p nhung bi? d6 qua mong ho~c
qua "thie'u vai", gay earn giac khOng ph3.i la nha trudng nua, rna nhu
trong m<}tvu hoi lien hoan.

164

Ngoai b<) db ao dai, ph\J. nu ai ching thich mang db trang suc.

Nhung no nim la nhung gi, thie't tUdng cii.ng nen quan tam. Co nhung
mon d6 trang suc nlt h<;jptrong khi di vClingudi yeu, thi chua hin dii
phu hQp trong phOng h<;>c.
Co nhung mon trang suc r3:"thQp trong m<)tvii.
h<)igia trang, thi chua hin dii thich hQp truClclUa tu6i h<;>c
sinh chua de'n
tu6i d.n thie't hUClngdn dung d6 trang suc.

Cae thay giao eua toi

Vi t6i dUQch<;>c
qua nhi~u h~ th6ng giao d\J.c,cho nen t6i cii.ng dUQc
sc>ngvClidt nhi~u cac the' h~ thay ~6 giao.
LClp thu nh3:"t la cac thay giao trong cac nha trudng thdi thu<)c
Phap. Cac thay bao gid ding nghiem trang trong trang ph\J.c truyen
th6ng clla cac c\J.d6 xua: khan xe'p, ao dai den, qulin trAng va di giliy Chi
Long (trong mi~n Nam thi t6i nghe g<;>i
la giliy Ky Long). Tuy dlilYcac
trudng theo tan h<;>c,
nhUng cac thay v~n mang phong cach clla thay d6,
thu thai, ung dung, m~u m\ic, nghiem khAc, an dn.
LClpthu hai la cac thay giao trong cac nha trudllg thdi Bao Dlilivao
diiu nhung nam 1950. Thdi kY nay s\i du nh~p clla 16i sinh hOliltAu Tay
dii r3:"tmlilnh. Phlin lClncac thay giao m:liccomple, con cac cOgiao thi m:lic
ao dai nhu ta th3:"yngay nay. T6i cam nh~n du<;jcm<)tcam giac v~ m6i
lien h~ giua cac thay c6 giao va h<;>csinh thien v~ lien h~ chuc nang
nhieu hdn la lien h~ tinh cam. T6i kim tra y nghI nay qua r3:"tnhi~u
bl;ln d6ng h<;>c
thdi do, k ca nhung ngudi lClntu6i hdn va nhung ngudi
ngang tu6i, t6i dUQcnghe r3:"tnhieu y kie'n d6ng tinh clla h<;>.Lien h~
chuc nang la m<)thinh thuc lien h~ d:lictrung clla xii h<)ic6ng nghi~p. D6
la nhung m6i lien h~ mang tinh chinh thuc qua c6ng vi~c, ching hliln,
thay giang Mi, tro nghe bai tren lClp,cac giam tht h<;>c
dUdng th\ic hi~n
chuc nang ki~m tra ky lu~t h<;>ct~p trong trudng; d6ng thdi cling la
ngudi ch3:"phanh vi~c thi hanh cac 10l;liky lu~t deli vClih<;>csinh theo
quye't dtnh clla cac b<)ph~n chuc nang trong nha trudng. T6i nhClthdi d6
ai trong dam h<;>csinh chung t6i phlilm 16i, thi Chll nh~t bt de'n trudng
chep phlilt. Vi d\J. danh nhau trong lClp,thay cho 0 di~m hlilnh kim va
m<)t "consigne", Wc la ngbi chep phlilt mot bu6i sang. Chep ph~t la m<)t
165

cong vi~ va clIng bu6n teo Ta't ca cac hQc sinh bi chep ph~t ng6i t~p
trung trong mQt lop, thay giam thi kh~a ctta oo6t chUng l~i, m8i hQc
sinh chep mQt b8.i ph~t khac OOau, chAng h~n chep rnQt nghin l~n chi
mQtcau "Tit nay toi khong daOOOOau nua"; h0l1-cchep mQtnghin l~n cai
18ichinh ta "Cai gh:ic'1ngchiLkhong phai cai d1:iitng", "No l~ chiLkhang
phai 10 nf". TM rna chUng toi 000 su6t ddi. Dii qua 50 . 60 DAm,nay
ng6i voi OOa\!vAn con 000 l~i OOung kY ni~m tM vi a'y.
LOpthiLba, la lop thay co giao CJdic tnldng trong vung kh8.ng chie"n
ch6ng Phap. T~i day toi dl1c;lC
cam nh~n mQt tiOO cam thay tro ra't khac
l~. Cac thay h5i do d~u ra't tre, khang hdn chUng toi bao OOieu tu6i,
th~rn chi so voi mQt so' hQc sinh nang than cac thay con it tu6i hdn. Cac
thAy thuQc lop hQc sinh vita t6t nghi~p cac trl1dng sl1 ph~rn CJNgM An
thuQc Khu IV cu, dl1c;lC
phan con~ ra "chi vi~n" cho OOUngtrl1dng thuQc
vu.ng mlli giai ph6ng clla Khu III, khi do dii chia thaOO hai khu Tn Ngl;\n
vA Hfiu Ng~n Song H6ng. MQt s6thAy trd v~ tit Khu HQcXa Trung l1dng

d Que"Lam, thuQc tinh Quang Dong Trung Qu6c.

Gi6ng OOl1cac b~n khac co gia diOOd nang than, khi con hQc dl;\i
hQc, OOUngngay nghi he, nghi te"t toi thl1dng ra't thich v~ que. Toi 000
mQt kY ni~m vao cu6~OOung nam 1950, toi v~ que nghi he khi cong cUQc
cai cach rUQng da't vA chinh Mn t6 chiLc dang di~n ra ra't quye"t li~t CJ
vu.ng toi.
Khac voi mQt s6b~n hQcthuQc cac gia diOOgiAu co d n6ng than thdi
d6, c6 th~ c6 lien quan de"ndia chil, cl1dng hao lA d6i tl1c;lngxttly clla cai
caeh ruQng da't, t6i luon mang trong long mQt y nghi ra't ddn gian va t1,t
hAo v~ truy~n th6ng gia dinh caeh m~ng ella miOO. Vi v~y t6i kh6ng
ngAn ng~i vi~ v~ que. B6 toi trl1CJngthaOO tit mQt OOAgiao thai Phap,
tham gia each m~ng, r5i di khang ehie"n,dii la uy vien thl1ang V\l tinh llY
ella mQt tinh va dang la giam Me sCJkiem ph6 ban tuyen hua'n thaOO uy
ella mQt thaOO ph5lOn. Con gi yen tam hdn mQt ly qeh OOl1the".Thl1i d6
c6 cai xe d~p lA "ti~n nghi" lAm. Toi dl1a xe d~p len 6 t6 d~u CJBe"nxe
HAng LQng, nay la ndi to~ l~c clla mQt toA OOAlon, d~ v~ thi xii Thai
166

Binh. Tit Thai binh toi d:;\pxe theo Qu6c Lq 39 yg que toi d Kie'n Xudng.
Tit dudng 39 vg D6ng Xam que toi, toi phai di qua nhigu quii.ng canh
d6ng, thOn xom, trong do, toi luon co mqt tinh cam ra't d~c bi~t khi vg
qua ch<!Nang thuqc lang Nam Huan xua, nay thuqc xii.Dinh Phung. Toi
khOng nho du<!cdii.vg que bao nhieu l~n nua, nhung l~n nao vg dn day,
toi yin cu nhu tha'y long minh se l:;\i,vi do lil."Trudng" h<;lccua ~oih6i
khang chie'n ch6ng Phap, ndi toi dii. g~p nhung ngudi thay cua nhil.
trudng cach m:;\ngd~u tien.
Khi toi di dn do:;\n dUdng ving ben mqt nghla trang lOn, thudng
g<;lilil. Canh rna Nang, toi nho 1:;\1nhung nam con di h<;lcqua day. Toi
dang nho mien man nhung chigu s~m t6i, chung toi ra't s<!,phai run hdi
ch:;\y mqt m:;\ch cho qua khu nghla trang, qua c~u d~ sang lang Nam
Dudng, thi toi bBng g~p thay giao cu, thay DBDoan. Thay dang ch~m rii.i
d:;\p xe di ngu<!c dUdng voi toi. Thay la hi~u trudng Trudng ph5 thOng
ca'p II Kie'n Xudng Khang chie'n. Thay keo toi ng6i trong nghla trang va
hOi toi ra't c~n tr<;lngvg hi~u bie't cua toi d que nhil.. Thay bao:
- Em bie't d nha dang cai cach ruqng da't chua.fDii. bie't ra tinh hinh
nha em la thanh' ph~n gi chua. B6 truoc day co tham gia t5 chuc nao bi
nghi va'n chinh tri khOng. Ne'u bie't ra't ra thi em hii.y vg. Ne'u bie't chua
ra thi nen quay l:;\ithi xii.tim xem co ai quen hoi cho kYo
Thay khOng noi gi hdn, ngay sau do thil.y chia tay toi. Toi yin ng6i
l~ng nghI vg thay, nghI vg gia dinh minh. Bay gid nghI l:;\i, giua b~u
khOng khi khOng tin c~y thdi do, thay noi voi toi nhung digu nhu the'lil.
ra't nguy hi~m cho tinh m:;\ng cua th~y, ne'u toi la ke phan bqi. Nhung
thay 10ling cho toi, cM khOng phai cho thay. Thay dii.tin c~y toi. Thay
mu6n bao v~ toi. Vai thang sau, toi g~p cha toi, ong thd phao: "May qua,
co l~nh slta sai dung luc co l~nh bit b6. NgUdi ta tha'y dem dem b6 di
h<;lpcac hqi kin cua Dang, ngudi ta khOng hi~u lil.hqi gi, ngudi ta cung
ch~ng bie't hqi cua ai, to' cao la t5 cMc phan dqng. The'la phat l~nh bit.
Nhung th~t phuc nha con Ion. Dung luc chu~n

bi phat l~nh bllt b6 thi co

quye't dinh slta sai. Mqt ngudi b:;\n cua b61am vi~c d chB phat l~nh bit
dii.noi voi b6 thOng tin do."

167

Nghe xong toi trut mQt hdi thd philo nhEi!nhOm. Nho l~i diu chuy~n
vg que mily thang trU:oc d6 va cUQCh~nh ngQ voi th~y toi. Butli g~p Mn
d6 ciing Iii.bue5i g~p cu6i cung. Thay toi bi mQt an oan. Mai sau nay moi
dU:<:lc
giai oan. Ngay thay qua ddi khOng dua nil.o trong Iii h<,>ctro chung
toi du'<:lchie't tin. Chi cO hai ngU:di h<,>ctro duy nhilt Iii. em rUQt cua thay
dU:<:lc
hie't. ChUng toi an h~n cho de'n t~n bay gid.
Toi mu6n n6i de'n iln tU:<:lngd6 voi cac thay vung khang chie'n ch6ng
Phap, Iii. vi trU:oc d6 toi h<,>ctrong trU:dng trung h<,>ccua chinh phu Bao
D~i, g<,>i
Iii.TrU:dng Trung h<,>cNguy~n Cong Tru, thi xa Thai Rinh. Trong
nhil. trU:dng d day, t6n t~i mQt quan h~ thay tro kiu cha con, d~m thiim
theo truygn th6ng da thilm vil.o trong mau cua toi til thdi Phap thuQc vii.
dU:<:lc
chinh quy hoa voi nhung hinh thuc chinh th6ng theo quan ni~m
hi~n d~i cua ngn giao d\J.cdU:dng thdi.

168

L6i moo d!oh lIu6ng gia tr!

Con o'i mu6n nen thAn nguai
Lftng tai nghe lily nhihlg lOi my eha
G:ii thai giu vi~e trong nha
Khi van eanh em khi ra tMu thila
Trai thai dqe sach ngAm tho'
Dili mai kinh sit d~ eha ktp khoa
Mai sau n6i dUq'e nghi~p nha
Tru6'e Ia dyp m~t, sau la ilm thAn

Cadao

Tid cao h,?c r{mg

f

Cau ca dao chep l~i tren day toi dUQcnghe tit ta:'mbe

a nhUng lang

que xa xua, van nhung bu6i trua he YAngl~ng, hoi[1.cnhung bu6i chi~u
dong ch~ng v~ng mua mu, ...

dau do ben nha hang xom vqng sang

tie'ng yang dua nhe nh'i! va gi<.mgflm ilp cua ba ru chilu ho~c m'i!ru con.
Ldi ru hie nao cling mUQtrna dfty Ap \iac nguy~ncho

con chilu minh, ...

con gai thi "... van ra canh clti" con con trai thi "... dqc sach ngam thd".
Thdi do Mi vai toi da xa lAm r6i. Tfnh Mn nay da hdn nlta the-kYo
Lan len, t6i di hqc, v~ s6ng giua Thu do. Toi ra van Van Mie'u, nghe
cac C\l khoa thdi x\ia giang giai nhung bia tie'n sy, vt nao cling "tai cao
hqc rgng", "d6 d~t vinh hi~n", co vt thi "th&n d6ng xua:'t chUng" bgt phat

tit thUa a:'unhi, mai mfly tu6i rna da "thi tho' tai nang ung Mi". Toi nghe
rna than ph\lc tgt cung.
Bay gid toi hi~u do la dinh huang gia trt cua ca m9t thdi d~i. Toi
nghI do la dinh huang gia trt cua ca m9t thdi d~i da vlnh vi~n lui xa van
dI yang.

169

Nhung rBi dn m(!t hic nao d6, toi nh~n ra la minh dii l~m. Bdi vi
toi ll;li v~n thudng dU9Cnghe nhu nhung dong thac di~p khuc tie'p n6i
khOng bao gid cl;lnv~ nhUng cau chuy~n gi6ng nhu Wi dii dU9Cdqc tren
cac t3:"mbia tie'n sY thdi xua. Vi nay tai cao hqc r(!ng, moi m(!t ti tuai dii
db dam hily trudng, vi kia hilo v~ ba bAng kY su, hai bAng tie'n sy, bAng'
nao ciing lOl;li"sieu uu", tie'ng yang truy~n Ian khiip huy~n. Ngay gid
day, S\J.Cvao ml;lng rna dqc nhung trang vie't v~ cac "nha" IOn clla ta,
ciing chi th3:"ynao la ong hqc Dl;lihqc Cambridge, con ba thi hqc Dl;lihqc
Atlanta, nao 130 ong bao v~ b~ng nay, ba bao v~ b~ng nq, va vi nhung cai
b~ng 3:"yrna cac ong ba trd thanh ong nq ba kia. Tinh vo khOng th3:"yn6i
ong hay ba dii lam cai gi d6 ra nhung san ph~m dl;lilOl;linhu Edison hay
130 Mendeleev, hay chi it la cai tie'n cai may phun thu6c trir sau clla anh
nong dan Nam B(!.
Hoa ra cai n~n giao d\J.c"til chudng" yin con de n~ng trong quan
ni~m clla chung ta giua xii h(!i cong nghi~p va xii h(!i thOng tin.
Toi cu tUdng m(!t minh toi suy ngm l~m c~m nhu the'. Vua moi vai
hOm truoc day dn thiim anh Hoang Dinh Phu, c\1u hqc sinh Qu6c Hqc
Hue', m(!t ngudi sinh ra va hUdng th\J.trqn v~n n~n giao d\J.ctil chudng tu
nhung nam nua d~u the'kj 20, toi ciing dU9Cnghe anh phan nan v~ dffu
il'n clla cai M th6ng giao d\J.c"til chudng" yin con de n~ng dn t~n the'M
con chau chung tao
Chinh cai quan ni~m "til chudng" 3:"ydii lam chung ta ng(! nh~n cho
ca m(!t lOp ngudi, vi cai danh hiio huy~n rna "dil'n than" su6t ddi. Hq dffn
than trong hu danh rna khOng h~ co khai ni~m la ph3.i lam ra m(!t may
may chut gi cho c(!ng dBng va cho xii h(!i.
Cong bAng rna n6i, ne'u ':til chudng" rna thu(!c lau lau kinh su thi
v~n con 130 t6t d~p, d~ng nay ll;lidin dn hinh thanh m(!t lOpngudi khac,
hq mua ban cai bAng c3:"p"til chudng" d~ tim dn hu danh b~ng con
dUdng it t6n suc nh3:"t.RBi tu d3:"yhq ll;limang danh "tu chudng" d~ tim
con dUdng thang tie'n cac thang b~c xii Mi. Toi dU9Cnghe anh Van
Thanh - tang thu kY toa bao Tia Sang n6i rAng, hq dii khOng con bie't
ngu9ng khi d3:"nthan trong hu danh d6.

170

Cling khOng trach h9 duqc, vi d dau d6 cai dinh huong gia trt theo
dudng mon 'ella

M th5ng giao d\J.c"ttl chudng" theo hu danh f1yv~n

mang df1uf1nrf1t sau d~m trong tamtudng

clla chung ta, vi d dau d6, cai

hu danh f1ytrd nen la con dUdng tie'n than cho cii mQtlOpngudi.

Nhan v~t chinh di~n phai tot nghi~p dl;\i h(~)C

Toi xin thu th1;lcvoi b~n d9C,toi miic mQt can b~nh ngh~ nghi~p rf1t
ni?-ngclla mQt ngudi nghien cuu chinh sach trong linh v1;lckhoa h9C.Mai
khi xem mQt cu6n phim hoi?-cd9C cac tac ph~m van h9C, toi hay quan
tam Mn sO'pMn cac nhan v~t la tri thuc khoa h9C.
Co mQt thdi, h~u v~n clla cac nhan v~t chinh di~n trong tac ph~m
clla cac nha van clla ta, luon luon giin voi vi~ duc;lCdi h9C,va cu6i cling

"

la duc;lCnh~n biing kY su, Mc sy, th~c sy, tien sy. Chang h~n, cac anh bQ
dQi, thanh nien xung phong, sau nhung ngay chie'n df1u gian kh6 tren
chie'n trudng, rBi hoa binh l~p l~i, cac anh duc;lctrd v~ h9Ct~p t~i trudng
d:;ti h9C, ho~c di h9C nuoc ngoai, sau trd thanh Mc sy. Nhung co gai
ngheo bi Ilia, bi lam nh\J.c, phai s6ng v~t Vd voi ngM lam die'm, sau d6
K

~-

hoan ludng, quyet tam h9c hanh, do kY su nong nghi~p, do Mc sy, v.v..
Hinh nhu, cai ke't C\J.C
l~c quan clla nhan v~t chi co mQt con dUdng la c6
duqc b~ng cf1p.
Toi cu nghi mai, ching Ie ngoai b~ng cf1pva h9C vi khOng c6 con
dUdng nao khac mang l~i vinh quang cho chung ta u? Nhung tac ph~m
van h9C ngh~ thu~t, di~n anh sau nay c6 kh8.c hdn. Nhi~u anh bQdQiv~
lang trd thanh nhung ngudi lao dQng voi nhi~u ngh~ nghi~p rflt khac
nhau, va cling trd nen nhung m~u m1;lctrong cUQcs6ng lao di?ngfly. Toi
rflt xuc dQng truoc nhung cau chuy~n binh dt va long hy sinh cao cii clla
anh linh ken v~ lang, ho~c ngudi th6i tli va hang t6ng he't minh vi cong
vi~c chung clla lang xom. Toi thljc slj c6 thi~n cam voi Qu6c Tuf1n,ngudi
slim rflt d~t cac vai di~n anh linh ken va ngudi th6i tli va hang t6ng.
Cong b~ng rna noi, d6 khOng phai lai clla cac tac gia, rna la mQt cai
gi khac dii an sau vao trong mau thit clla chung tao D6 la tu tUdng vi hu
danh clla cii mQt thdi. Ta hay noi Mn truy~n th6ng hie'u h9C clla ong
chao Cai d6 la mQt net d~p. Hie'm c6 mQt df1t nuoc nao rna cha m~ cdm

171

mlm cdm g6i lii-nl(li hang tram cay s6, ch:lt chiu tUng dang xu d~ dua
con vi! thli do thi d~i hc;>c,mong kie'm Iffy manh b:lng cho sl,t d6i ddi ca
gia dinh. Cai truyi!n th6ng t6t d~p d6, di qua m(lt chut, ne'u trd thanh
con dUdng duy nhfft thi l~i trd nm m(lt vffn M IOn cua xii h(li: m(lt luc
nao d6, nhUng ngudi co tffm b:lng d~ hy v(.mg duqc d6i ddi se dfty :lp,
kh6ng du ch6 lam vi~c, va d(li quan tri thuc thilt nghi~p se un len. Bai
toan cho xii h(li se phuc t~p them nhii!u.
Mffy nam gftn day chung ta thffy xufft hi~n m(lt hi~n tuqng mai: hc;>c
cao hc;>c.Toi phong viln rfft nhii!u hc;>c
vien vi! ly do hc;>ccao hc;>c.C6 b~n
n6i la vi nhu cftu di sau chuyen mon; c6 b~n n6i la t~o cd h(li d~ thang
tie'n; c6 b~n n6i la cftn c6 m(lt danh vj trong quan h~ d6i ngo~i d~ thu~n
lqi cho cong vi~c; con nua: hang lo~t anh cit chj cit thfft nghi~p tranh thu
di hc;>c
th~c sy vai hy vc;>ngcd may tim kie'm vi~c lam se cao hdn v.v ..
Qua th~t la c6 ca tram nguyen nhan dftn de'n con dUdng hc;>ccao
hc;>c.Tren m(lt s6 di~n dan, toi nghe doi Iftn tie'n sy Dii-ngNgc;>c
Dinh gc;>i
la tri~n vc;>ng"phu s6ng th~c sy to an qu6c".

Di~u tran trd Ian nhilt Iii.phai VilOdti<;Jc d;;lihgc

Dii qua rfft nhii!u nam tran trd vai y nghi "cu la nhan v~t chinh
di~n thi ph3.i tie'n len con dUdng d~i hc;>c".Khi vie't ra duqc do~n nay toi
cu tUdng mc;>ithu se phai d6i khac. Nhung sl,t thl,tc v~n cu duqc lii-pl~i
nhung djnh huang gill. trj gftn nhu vinh h:lng. ChUng ta v~n gii-Pthffy
trong ddi m(lt ban trudng ca chua bie't Mn bao gid mai ke't thuc: Con
dUdng tie'n than cua cac nhan v~t chfnh di~n phai la VaGdl,J.ihc;>c.Con
hinh iinh vi! giam d6c dic cong ~y trach nhi~m huu h~n luon c6 ria mep
vai cai may di~n tho~i deo ben hong va quen chdi nhung tro lua dao.
Ngay trong nhung thang giua nam 2002 thai, cong chung duqc xem
m(lt phim truyi!n hinh nhii!u t~p, trong d6 m(lt thanh nien la nhan v~t
chfnh di~n duqc gia dlnh chffp nh~n nghi di lam, theo cac 10luy~n thi d~
chuan bi thi dlilih9c. Roai biio 1dn lao cua gia dinh lang xom d5i voi anh
ta cling ph3.i la vao d~i hc;>c.Vao d~i h9Ccling co phan h~ng "Khang lam
172

ky su xay d\1ng thi cling ph3.i lam ky su nong nghi~p". M~t v*n thi di
lam phu h6. Tilt hdn v~n la di lai xe. Ba:'td:1cdI l:1m nhan v*t moi ph3.i
tim con dUdng v~ voi ngh~ truy~n thilng.
Tr~ng nhung nam gftn day, toi dii du<;!cchung kie'n nhung buc
tranh kMc l~ voi chu~n m\1c gia tri a:'y.Toi bie't mQt sinh vien t~i chuc.
Hgc xong b*c trung hgc b~n a:'ythi tru<;ltdl;lihgc, nhung khong luy~n thi
d~ tie'p t\J.cthi dl;lihgc, rna di lam cho mQt t5 chuc phi chinh phu. Bl;lna:'y
dii b:1t dftu lam tit nhung cong vi~c ra:'tbinh thudng nhu chl;lycong van
thu tit, dn nhung vi~c phuc t~p hdn nhu t5 chUc cac lOphua:'n luy~n va
hQi th3.o va nhung vi~c phuc t~p hdn nhu tham gia cac cUQctham do du
lu*n, phong va:'n, di~u tra xii hQi hgc. Trong cong vi~c di~u tra, bl;ln a:'y
b:1t dftu tit cong vi~c don gian cua ngudi thu ph at phie'u, dn nhung cong
vi~c phuc tl;lPhdn cua mQt di~u tra vien, dn nhung cong vi~c ra:'tphuc
tl;lPcua ngudi thie't ke' bang cau hoi va l\1a chgn m~u di~u tra. Ma:'ynam
sau bl;ln a:'ythi vao dl;lihgc t~i chuc. Toi vao lOpva ng~c nhien ngay phut
dftu tien khi b~n a:'yd~t cau hOi vao bai giang, mQt cau hoi ra:'t kho lam
toi vo cling thich thu. Trong khi toi vie't nhung dong nay, thi b~n a:'y
dang di th\1Cdia d~ chu~n bi lu*n van clt nhan xii h~i hgc.
Khi toi neu gUdng b~n a:'ytrong mQt lOp dl;lihgc chinh quy, thi toi
ll;lig~p phai mQt cau noi vo cling thu

vi cua

cac bl;ln sinh vien h~ chinh

quy: "Thua thfty, chung em bie't the', nhung khong th~ lam nhu the', vi
cac thong bao tuy~n d\J.ng,dli la cd quan nha nuoc hay tu nhan, ngudi ta
chi tuy~n d\J.ng sinh vien tilt nghi~p chinh quy. Vi the', gia dinh chung
em phiii biing mgi gia cho con cai thi vao cac trudng d~i hgc chinh quy".

Thi ra cac thong bao tuy~n dl,lllg d~u dtia tH~uchuiin do

Ngay nao chung ta cling dgc du<;!cnhung mflu tin thong bao tuy~n
d\J.ng cua cac cong ty, cd quan tren cac phudng ti~n truygn thong dl;li
chung. Nhung thong bao do dl;li lOl;linhu sau: "Nam ..., Nu ..., Tu5i ...,
Cao...", va the' nao cling co dOl;ln"Tot nghi~p drJ.ih9c chinh quy".
cil g:1ng hi~u he't cac thong bao tuy~n d\J.ngdo, cling v~n co nhi~u
cai nhi~u ngudi khong th~ hi~u du<;!c,vi sao ll;licu ph3.i "d~i hgc", rna ll;li
dl;lihgc "chinh quy".
173

Dau chi c6 thOng bao tuy~n d1J.ng.Dc,>c

cac th6ng bao tuy~n sinh sau
d~i hc,>cchung ta cling g~p nhUng dong nhu the'. Ch~ng h~n, truoc day,
chi nhung ngudi t6t nghi~p d~i hc,>cchfnh quy voi du<;lcthi d1;ituy~n
tham gia cac chudng trinh dao t~o cao hc,>c
va nghien cuu sinh. TIt narn
hc,>c2002 - 2003 c6 s1;i thay d6i, nhung ngudi hqc t~i chuc cling du<;lC
n{lp
ddn d1;ituy~n theo cac chudng trinh sau d~i hqc. Nhung vAn h~n che' rn{lt
so' nganh, n6i 1a d~ dam bao cM't lu<;lng.Khi nghe noi Mn di~u nay,
nhi~u ngudi d~t cau hoi: "Nhu v~y ch&:tlU<;lngtuy~n chqn kh6ng phai
quye't dinh d chB thi tuy~n theo tai nang, rna la d s1;i tubng tu<;lngphiin
lo~i ch&:tlu<;lngtheo hinh thuc dao t~o cua rn{ltnh6rn nglidi co vai tro
quye't dinh nao d6."
Dung la d m{lt so'hinh thuc dao tl[lOnao d6, ch~ng h~n, dao tl[lOt~i
chuc, dao tl[lOrnb r{lng, dao t~o tit xa, nhi~u nglidi de'n hqc kh6ng phai vi
d~ thu nh~n kie'n thuc, rna ddn gian vi rnu6n c6 cai b~ng. Nhu:ng cu cho
r~ng c6 de'n 90% so'hqc sinh thu{lc hinh thuc dao t~o nay ch&:tIU<;lng
r&:t
kern di nua, thi vAn con 10% thu{lc lo~i gioi va r&:tgioi. Nhu v~y chung
ta vAn c6 th~ d~t ra cau hoi: Vi sao chung ta lo~i 10% so' gioi dang con
l~i kia ra khoi san chdi, rna khOng rnb ra

cd

h{li t1;i do thi tuy~n d~ 11;ia

chqn dU<;lC
nhung ngudi c6 tai nang th1;ics1;i??
T6i r&:tnho lOpxli h{lihqc Khoa 39 (1995-1999), thu{lc H~ B, Wc h~
rnd ri?ng cua Trudng D~i hgc Khoa hqc Xli h{li va Nhan van, D~i hqc
Qu6c gia Ha N{li.H~u he't cac thay c6 giao dli d~y lOpnay d~u danh gia
la rn{ltlOp gam ph~n IOnla nhung hqc sinh r&:tcham chi, va day cling la
lOpc6 ty l~ hqc sinh gioi cao hdn h~n cac lOpthu{lc h~ chfnh quy. Kh6ng
khf hqc t~p cua lOp nay cling s6i n6i hdn h~n cac lOp chfnh quy kh8.c.
Trong nhi~u lOp xli h{li hqc kh8.c thu{lc h~ t~i chuc chung t6i cling g~p
nhung sinh vien r&:tgioi, 13.nhung nhan vien lam vi~c trong cac nganh
khac nhau, trong cac ta chuc doan th~ ho~c cac t6 chuc phi chfnh phu,
nhung vi 1:5' do nao d6, hq chua co di~u ki~n nh~n b~ng d~i hqc.
T6i nho co b~n dii trfch dAn rni?t nh~n dinh cua Marx, cho r~ng,
trong hidng lai h~ giao d1J.cvua hc,>c
vua lam se ngay cang phat tri~n. T6i
174

chua c6 diu ki~n tra cuu trich d~n nay cua Marx d~ hi~u xem Marx dii
n6i trong b6i canh nao. Tuy nhien, diu nay toi dang thily n6 di~n ra d
cac nuoc ph at tri\n, rna cau chuy~n giua toi va cac cac con Giao su
Annerstedt neu tren day chi la mQt vi d\!. Toi cho d.ng xu the' nay se
ngay dng phat tri\n, bdi vi khi phat tri\n hinh thUc ghi danh d\h;lcdl;\i
h;lc,thi vi~c thi dl;\ih;lckhOng con la mQt thach thuc Mi voi so'ph~n mQt
con ngudi, rna cai ngudi ta quy tr;lnghdn ll;\ila nhu c~u dUQclao dQng,
dUQcl~p than va Ion len tit cUQcs6ng lao dQng chan chinh. Ke't qua la s1,1
dinh huong gia tri trong xii hQi se dUQclanh ml;\nh hoa trd ll;\i,cac gia tri
wch th1,1cse dUQcsAp xe'p ll;\iva dUQcphat tri~n.

The'ma tri thuc lli\ithu'ang dong vai nhan v~t phan di~n
Duoi con mAt cua mQt so'nha van, trong d6 c6 nhung nha van dUQc
cong chUng rilt me'n mQ, thi dan tri thuc khoa h;lcho~c dan kY thu~t
luon luon la nhan v~t phim di~n. ChAng hl;\n, c6 mQt anh kie'n truc su,
nghi vi~n vong lam nha canh C\!Pcanh xoe cho nl1a the' kY sau, khOng
lam cai gi thie't th1,1ccho xii hQi, ll;\ibo m~c vQ d6i kh5 khOng cham s6c;
mQt anh tri thuc khac h;lcdoi m6t tay, coi khinh ngpdi lao dQng,v.v...
H6i nha van Luu Quang Vii con s6ng, cOl~n tro chuy~n voi nha thd
Phl;\m Tie'n Du~t, toi ml;\nh dl;\nhoi ong: "Anh chAc c6 nhiu dip g~n giii
voi nha van Luu Quang Vii hdn chung toi, chAc anh hi~u vi sao duoi
ngoi but cua Vii, cac nhan v~t phan di~n h~u he't la tri thuc khoa h;lc".
Toi nho khi d6 anh Du~t n6i: "TMt tinh toi chua cM y Mn d~c di\mnay
trong ngoi but cua Vii, nhung ne'u dung la nhu v~y, thi c6 Ie ciing c6 th\
hi\u dUQcph~n nao". Ngung mQt lat, r6i ong cudi rilt hOm: "Cai dam ChQ
Hom, Duc Vien g~n nha Vii, khOng thie'u nhung

vi

tri thu:c khoa h;lcva

kY thu~t chuyen an nh~u, bia b;lt,di~u lUQn, tan g~u su6t ngay. Ne'u
anh Vii c6 ch;lnh;llam nhan v~t phan di~n c6 Ie ciing khOng oan
chut nao".
Toi nhAc de'n Luu Quang Vii, mQt nha van rilt dUQccong chung
me'n mQ, khOng phai la nha van duy nhilt ch;lntri thu:c khoa h;lclam
nhan v~t ph an di~n, chung ta c6 th\ g~p rilt nhiu hi~n tUQr.gtudng t1,1
trong van h;lctrong nhung th~p nien 1960 - 1980.
175

Khong ai c6 16i trong chuy~n nay. Nha van Luu Quang Vli cua
chung ta khOng c6 16i. Cac nha van khac cling khOng c6 16i, rna la mQt
lullng tu duy dinh huong gia tri cua mQt giai dOlilnijch sil. Trong cac
sach ly lu~n kinh di~n cua Marx va Lenin, tri thuc dU<;lc
xem la mQt giai
t~ng xii hQi. Tri thuc ph\lc V\l giai cllp nao thi la ngudi cua giai cllp d6.
Vi the', trong sach cua nhung ngudi nghien cuu theo chu nghia Marx va
Lenin tri thuc dUQcphan chia thanh tri thuc va sim, tri thuc phong kie'n,
tri thuc tu san, v.v... Rieng ong Mao Trlilch Dong thi "sang tlilo" hdn.
Trong hai "Phan tich
1926

5\

cd

cllUxii hQi giai cllp d Trung Qu6c" vie't vao nam

ong Mao Trlilch Dong phan dinh tri thuc thuQc giai cllp ti~u hi

san. Ong vie't: "Giai cllP ti~u tu san gllm tl,i canh nang (tuc nang dan tl,i
canh tac, tuc trung nang), ti~u thudng, ti~u chu, ti~u lu~t su, tiu vien
chuc, ti~u tri thuc, giao vien va hC?csinh trung tiu hC?c
...". Nhu v~y,
theo ong Mao Trlilch Dong, tri thuc la thuQc giai ca:'p"ti~u tli SilD". The'
con "giai dip tiu tu san" la gi? Digu nay chung ta dii h<;lcqua nhigu rlli,
qua ro rlli. D6 la mQt giai ca:'pc6 xu huang ngoi len thanh tu san, nhung
llilicling c6 nhigu kha nang hi pM san va hi h~n cung hoa thanh giai ca:'p
va san. Do d:\icdim d6 rna giai Cllptiu tu san ha:'phenh, dao dQng....
Tri thuc la hlilng nhu the'. Tri thuc la hlilng khOng c6 l~p trudng
kien dinh, la hlilng ha:'p henh, dao dQng, tha:'y vui thi theo, tha:'y phong
trao thi theo, thllY thoai trao, thllY kh6 khan thi nan, thi c~u an, hudng
llilC.Nhu the' tri thuc la hi).ng qua xa:'uchu con phai ban gi nua.
Cac anh chi thuQc lop tu6i dan anh cua toi k li).imQt cau chuy~n
vui, nhu dua rna th~t. Toi k~ li).id day d nh:lc li).imQt thdi a:'utri trong
quan ni~m cua chung ta vg tri thuc. D6 la vao nam 1950, sau Chie'n
th:lng Bien gioi (bien gioi giu:a Vi~t Nam va Trung Quac), vung can cu
kMng chie'n ch6ng PMp cua Vi~t Nam dU<;lC
n6i lign voi Trung Quoc va
vai h~u phudng rQng IOnla cac nuoc hi).n, thdi d6 gC?ila cac nuac dan chu
nhan dan, sau gC?ila cac nuoc thuQc phe xii hQi chii nghia. D chulln bi
can bQcho cong cUQcxay dl,ing hoa binh sau ngay chie'n th:lng xam lu<;lC,

51

Mao Tr~ch Dong. Tuy~n t~p, Tap I.

176

Nha mioe dii t~n dl,1ngcd h(li nay biit d&u gu:i hiu h<;>e
sinh du h<;>e
d cae
nuoe thu(le h~ th6ng xii h(li ehu nghia. Doan h<;>e
sinh khang ehie'n d&u
tien l~n l(li dUdng b(l bang qua nlii rung Vi~t Blie, xuyen bien gioi, qua
Bllng TUdng d~ ehd t&u xe de'n Que' Lam, ndi duqe Chinh phu Trung
Qu6e gilip dB xay d\fng Khu H<;>e
Xa eua Vi~t Nam, cd Sd dao t~o co quy
mo d&u hen ella Nha nuoe khang ehie'n. Cae co e~u h<;>e
sinh tU nlii rung
bi "ehoang ngqp" bdi hang hoa eua nuoe b~n, trong thay v~t dl,1ngnao
eiing thieh, k~ tU eai bUt may de'n eai bam mong tay; trong thay Ie, tao
thi hao hue mu6n an. Th~t ra khi do Trung Qu6e vua moi gi3.i phong,
eiing con rat ngheo. The' rna cae co e~u h<;>e
sinh khang ehie'n eu nhu di
vao me eung. Cai gi phai de'n tat se de'n. The'la cae co e~u duqe phat tin
tieu v~t. Vai dang nhan dan t~ thai, nhung sao rna quy the'. The la ph3.i
"thoa miin", phai lam "bung n6" ra cai s\f kim ehe' nen miii tU trong tam
can, ba't k~ la cae co e~u dii duqe h<;>e
t~p ehinh hua'n truoe khi len dUdng
sang nuoe b~n, nao la sang nuoe b~n sung suong phai nho de'n gian kh6
nuoe nha, nao la khang duqe buong tha e&uan hUdng l~e, v.v...
Khong th~ kim ehe' dliqe, cae e~u con trai pham an thi mua Ie,
mua tao, an dii ddi thi thai; con hai co con gai troQg doan, thi ehih ehiu
mua slim, rna mua dliqe nhiu nh~n gi eho cam, voi vai ba nhan dan t~,
m6i co mua duqe m(lt eai ciit mong tay, m(lt eai gudng va eai rna cae co
d~e bi~t thieh thU la, noi cae b~n thU l6i, vai eai xu ehieng M thay the
ma'y cai may eh:ip va trong rung khang ehie'n. The'la ca Iii hi hu:ng.
Cu(le ddi eu nhu la len tien.
Cau ehuy~n tlidng nhli the'la xong. Nhung l~i khang xong. De'n t6i,
khi h<;>pdoan ki~m di~m, cae s\f vi~e tren duqe mang ra m6 xe, phan
tfeh, l~t di l~t l~i tren quan di~m giai cap. Cu6i eung cae khuye't di~m
tren eiing phai duqe nh~n nhung ldi ke't t(li. Ciing tim duqe t(li danh. T(li
danh do Ill.:"Tu tUdng ti~u tli san; Tu tlidng e&uan hlidng l~e". Dola eai
t(li danh rat ph6 bie'n dliqe sU:d\J.ngd~ quy ehl,1peho tri thue m(lt thdi.
Sau nay co anh dii ehep eho toi bai thd "sam h6i" v eai "tli tUdng
ti~u tli san" va "e&u an hlidng l~e" do. Toi quen mat ma'y cau eu6i eua
bai thd, nhung xin eu ehep l~i day nhung gi con nhO dliqe d~ cae b~n
eung toi nhO l::tim(lt thdi. Do la bai thd "MEil Vi~t Nam, Chi Trung Qu6e":

177

M~tai ao m9t manh

An cdm gl10 ao an canh rau den
M~thudng tai yeu tai mm
Gr'tisang ben chf binh yen hdn nhd
Chling gidu md bay md ba
Chf cho ao {{m cho qua cho chan
Khi ai m~ t6i nhU
Con sang stIng ady au
Nhd kMng chin nude nhd
Co'titt ki~m tang gia.
Ham nay ngo~ nghi ll1i
Tai nhfJ m~ phUdng xa
M~di mfJi xa nha
fJii quen ldi m~ dijn

Nhung ngudi trong cUQcrfi't vui k~ l:;ticau chuy~n clla thdi fi'u trI
dang YEmfi'y. Hai ca nu sinh "ti~u tu san'" bi ki~m di~m h6i fi'ysau tr6
thanh nhung chuyen gia rna chung ta d~u bie't ten tu6i trong khoa san
va khoa nhi. MQt chi la tie'n sy san khoa, con mQt chi la tie'n sy nhi khoa.

Nhftng chi bao d~ xem xet dao due

Trong mQt bai vie't v~ chinh sach khoa h<,>c
va giao d\J.cclla nuoc ta,
VASC Orient trich din ke't qua dUQCtrinh bay trong mQt ban bao cao
khoa h<,>c
clla d~ tai "Nghien cuu th1.;ictr:;tng va phudng phap giao d\J.c
d:;toduc, 16i s6ng cho sinh vien" do tac gia Trin K. Chll tri, trong d6 ang

~adua

ra mQt sO'chi bao danh gia d:;toduc clla sinh vien. Chi bao d:;to

duc clla ang g6m: gian l~n trong thi cil, quan tam de'n thdi s1.;i, phfi'n dfi'u
~ao Dang, me tin, va tinh d\J.ctruoc han nhan. Nhung chi bao nay dUQc
sil d\J.ng d~ lam
digu tra.

178

cd

s6 cho nhung cUQcdigu tra va danh gia ke't qua

T6i c6 g:lng nghien cuu ky cac chi bao. Nhung chi bao dUQcd~t ra
tren day, th~t ra kh6ng chi cua 6ng Trftn K., rna chung ta co th~ g~p
tren rftt nhi~u di~n dan, bftt k~ la tren cac phudng ti~n truy~n th6ng dlili
chung, hay trong cac hQi thao khoa h(,lc,ho~c trong cac to~ dam cua
sinh vien.
Llln nay cling v~y, cac tac gia cua c6ng trinh nghien diu nay rung
mQt h6i chu6ng bao dQng v~ nhung "vftn d~ dang ban" trong sinh vien
hi~n nay. H(,lda gui phie'u di~u tra kha rQng rai Wi sinh vien. Ke't qua v~
ty 1~s6 y kie'n tra Idi theo cac chi bao rna tac gia c6ng trinh nghien cuu
dua ra dUQcchi trong bang sau:
Chi bao d~o duc

Ty I~ tni lUi (%)

TIul nh~n thuang xuyen gian I~n trong thi ell

55,0

KhOng quan tam den thi'Ji sI!

50,0

KhOng muon phan dilu vao Dang

83,0

Me tin

60,0

Sinh hoat t1nh dJ,lctnro-c h6n nMn

30,0

D(,lcxong nhung ke't qua trong bang, t6i cu phan van mai v~ nhUng
chi bao d~o duc cua tac gia. Ne'u cu theo nhung chi bao nay, thi phai
chang nhung ngudi kh6ng quan tam de'n thdi s\f la nhung ngudi kern
dlilOduc? MQt ba ml;)clilnh nha t6i co ch6ng va con d~u la li~t sy, ch~ng
bao gid quan tam de'n chuy~n T6ng th6ng My Bush dii gie't du<:lcBin
Laden chua ho~c co mang quan danh I r:lc hay kh6ng, cling ch~ng bao
gid quan tam de'n chuy~n Lien Minh Chau Au da co them bao nhieu
nuoc gia nh~p, th~m chi hoi ten cac vi lanh dlilot6i cao cua Nha nuoc b3.
cua kh6ng M hay bie't, v.v..., phai chang la ba kern d~o duc theo chi bao
cua cac tac gia? Theo mQt chi bao khac cua cac tac gia, chung t6i cu
phan van van mai, phai chang nhung ngudi kh6ng co nguy~n v(,lngvao
Dang d~u la nhung ngu&i kern dlilOduc? Ph3.i chang nhung ngudi me tin
cling ll!-ila nhung ngudi kern dl!-Oduc hay la nguQc ll!-i,rftt nhi~u ngudi
me tin ll!-ila nhung ngudi s6ng rftt dl!-oduc. H(,ltranh khOng lam ac vi s<:l

179

rna quy 16i keo va thanh thiin trung phl~.t?Th1,1c51,1t6i gi~t minh vi.
nhung chi bao d~o duc nay clla 6ng. The' con tr9m clip, hiu manh, di noi
d6i cha, ve nha noi d6i chu, ntnh tren n~t dudi, lua thay ph an b~n, v.v...
sao kh6ng thffy tac gia Triin K. dua VaGh~ th6ng chi bao d~o duc clla
6ng? Hay la, xin 16icac b~n VASC Orient, trang web clla cac b~n dii co
slj nhiim l~n ho~c thie'u sot ve ng6n tU, chu nghla trong ffn loat?
Vie't xong nhung dong nay, t6i gi~t minh, tim cu6n Tu di~n trie't
h9Cclla M. Rozental, la cu6n sach dUQcluu h3.nh rflt r(lng riii d nuoc ta
d~ tra cuu, xem phl,lm tru dl,loduc nen dUQchi~u nhu the' nao ... Thi ra

so

trie't h9Cxem dl,loduc la m{jl Irong

nhung hinh thai y thuc xii h(li rna ta
bie't de'n, nhu h~ tti tUdng chinh trt, y thUc phap quyen, tOn giao, khoa
h9C, ngh~ thu~t, trie't h9C, chu no kh6ng eMa d/fTlg m(lt sO'hinh thai

thuc nao trong sO'do. Nhu v~y, nguy~n v9ng VaGdimg la thu9C phl,lm tru
h~ tu tudng chinh trt, con me tin la thu9C ph~m tru tOn giao, deu la
nhung hinh thai y thuc xii h9i khac nhau, tuy co lien h~ qua l~i voi dl,lo
duc, nhung co tinh d9C l~p tudng d6i voi dl,loduc. Kh6ng th~ Iffy cac
hinh thai y thuc xii h9i nay lam ye'u to chu&n mljc d~ xem xet m9t hinh
thai y thUc xii h9i khac.
Thong

minh

Tr~ng

Quynh

M9t liin VaGkhoang nam 1978 t6i co dtp lam vi~c voi m9t vt liinh
dl,lorflt cao. Llln do 6ng ban ve chll de nhan cach clla con ngudi trong xii
h9i tudng lai. Ong noi nhieu de'n khu6n mh clla con ngudi do, trong do
t6i tha'y 6ng nh:lc de'n m9t 51,1vi~c rfft l~ rna t6i con nho miii de'n
ngay nay.
Ong noi: Truy~n Trl,lng Quynh chi nen d~ rna nghien cuu th6i,
nghien cuu khia qnh ch6ng phong kie'n clla tllng lOpbinh dan xua rna
dl,libi~u la Tr~ng Quynh, chu dung tan dudng h9Ctheo cai trie't ly khOn
v~t gi~u ngudi cila Tr~ng Quynh. Ong con giai thich ra them, chung ta
phai co chi lam nghi~p lon, kh6ng nghI nhung tro khOn vl\itgi~u ngudi.
Quan rli(."l nay clla 6ng, thol,lt moi nghe t6i earn tha'y ra't l~ tai,
nhung ng~m nghI ID(lth6i, t6i tha'y 6ng co ly. Cang nghI t6i cang tha'y
180

tam diic vg y kie'n nay cua ang. Dng nh~n xet nlt dung. H6i con nho chdi
dua, b9n tre chung t6i ri'ft thich nhung tro chdi kham ngudi khac theo
kiu Tr~ng Quynh, ri'ft hao hung lam dU9Cm(>t tro gi do gi6ng nhl1
Tr~ng Quynh. Nhung cau chuy~n lam chung t6i thich thu nh:l"tIll.nhung
chuy~n kiu nhu "De dljc de", "Dng n9 ba kia", "Dng Tu Cat, Con b9
Hung", v.v.: Cu6i cung ph\lc Tr:;mg Quynh nh:l"t Ill. muu "Tr~ng che't
Chua cling bang ha". Bay gid nghi l~i nhung digu minh rll nhau tam diic
xua kia th~t Ill.nga ng~n, con xa mai Mn cai nhin khoang d~t co tfrm voc
IOnlao clla nhung con ngudi xay dJ;ingm(>txii h(>ihi~n d~i, van minh.
Dng thila nh~n gia tri ch6ng phong kie'n va ch6ng cUdng quygn
trong truy~n Tr~ng Quynh. Dng chi khuyen, thdi the' dii thay d6i, kh6ng
nen tie'p t\lC dg xuang trie't ly s6ng ki~u khan v~t gi~u ngudi trong xii h(>i
hi~n d~i.
Bau nay t6i co dip hoi them nhung ngudi co nhigu cd h(>is6ng va
lam vi~c vai 6ng, nhu anhTrfrn Vi~t Phudng, anh H6 Ng9c D~i, t6i cang
co digu ki~n d~ tim hiu sau them vg nhung y tUdng clla 6ng. Trong m(>t
lfrn trao d6i trong khOng khi r:l"tthan tinh, anh Vi~t Phudng n6i l~i m(>t
digu tran trd clla 6ng. Dng phan tich nhung miiu ngudi clla cac xii h(>idii
qua trong Itch si'i phat tri~n xii h(>i:Con ngudi nang n6 trong xii hi?i no

W;

Con ngudi thfrn dan trong xii hi?i phong kie'n; Con ngudi c6ng dan

trong xii h(>idan sJ;i. V~y trong tUdng lai khi xii h(>iphat tri~n cao hdn
nua thi se la con ngudi gi day? Digu nay lam tai lien tUdng Mn cai miiu
ngudi Trl;lngQuynh rna ang phan tfch.
Tai xin kh6ng binh lu~n, rna chi xin ghi nh~n d~ chung ta cung
nhau suy nghi vg m(>thuang tu duy tren cac miiu con ngudi.

N goan net Co Tam

H6i nam 1975, khi chie'n tranh vila ch:l"mdlit tren toan c6i Vi~t
Nam, do kg thu~t in fln clla chung ta can non kern, theo yeu diu clla m(>t
cd quan nao do, m(>tnUdc b~n giup chung ta in truy~n Tflm Cam. Bach
in r:l"t d~p, co nhigu tranh minh ho~, dU9Cluu hanh ri?ng riii trong cac
trudng ti~u h9Cd nuac tao
181

Tai co m(>tanh b~n la m(>tngudi dan ang bj thudng t~t trong ehie'n
tranh, vQeung ehe't vi ehie'n tranh, d~ l~i eho anh m(>tbe gai vua dll tu6i
Mn trudng. Anh lily m(>tngudi vQke'va anh chj co them m(>tbe gai. Thi
thoang tai Mn tham anh chi, tai quan sat thily m(>tbAu khang khf rat
ilm ap trong gia dinh. Be gai lCln,can rimg clla anh b~n tili, ggi chi la
m~, chi cham soc hai dua tre rat chu dao, nhung ngudi l~ Mn nha anh
chj hl1u nhu khang phan bi~t dUQcdau la con rimg ella anh, dau la can
chung clla hai ngudi. Hai chi em be gai cung rat thudng nhau.
Nhung m(>tIAn tai Mn tham nM thi ca hai anh chi d~u di v:lng, chi
co can chi trang can em. Khi tai vua buoc vao nha, tai thay can chi dang
quat can em: "Cai can Cam kia, may lam tung toe ca sach vd ella tao ra
the' a? Noi l~i con cai a. Mai kia r6i may lam m:lm tao ...". Nghe xong tai
l~nh toat ca ngudi. Tai nhin dOng sach vd tung toe tren n~n nha, co ca
quyn Truy~n Tilm Cam ma can chi moi khoe voi tai vua dUQcphat d lOp
hgc mily ngay truoc do.
Tu do cau chuy~n Tam Cam cu deo duai ben tili. M6i khi co m(>tcd
h(>inao do gAn gui voi chuy~n Tilm Cam la tili l~i ch~nh long nghl v~
cau ehuy~n l~ lung nay. Qua th~t la l~ lung, vi h6i nho nghe ba k
chuy~n, tili chi thily cau chuy~n sao rna hay. Tili v&n nho b9n tre can
chung tili th~t la sung suong m6i khi ha k Mn do~n Tilm baa thu lam
m:lm Cam gui v~ cho m~ Cam. Bgn tre chung tili cam thily s1;ibaa thu du
d(>cac kia sao ma thoa dang. Nhung r6i lClnlen dUQctie'p xuc voi cae n~n
van hoa khac tili cang co cd h(>iso sanh. Tai d9Cehuy~n Co be L9 Lem.
Co be Lg Lem co clIng canh ng(>,ke't c1,lcvitn la hay nhung can ngudi L9
Lem nhan h~u d l~i iln tUQngmai mai trong sang cho b9n tre.
MUdi nam sau tili dUQcd9Ctren td bao Ph1,lnu Vi~t Nam 861(1979)
ra ngay 4/1/1999 hai baa clla tac gia Ph~m Thu Hoai "CAn can nh:lc
th~n tr9ng khi sU d1,lngTruy~n Tilm Cam trong cac chudng trinh giao
d1,lctre em" trong d6 tac gia phat hi~n ra nhung cau hoi clla can tre v~
s1;itra thu d(>cac clla co Tfi.m. Tac gia con neu gUdng nhung bil m~ ke'
gil1u long nhan h~u trong nhi"ing gia dinh "m~ ga con vit" moi dUQchan
giin l~i sau chie'n tranh.
182

Tac gia Ph:;tm Thu Hoai con k~ l:;tichuy~n rfit earn d(mg. MQt co
giao cfip II, sau khi k~ chuy~n Tfim Cam da lung tung tntoc cau hoi clla
cac cMu nho: "Thua co, the' ngQ con ch6ng nguqc dai nhung ba m~ ke'
nhan Mu thi sao'?". Co giao l~ng di day lau, dUdng nhu chia se mQt di~u
gi d6 An gifiu trong trai tim be bong clla con tre. R6i co danh lang sang
chuy~n kMc. De'n gid nghi, co de'n ben em n6i: "Co xin lai con. C6 th~ co
da lam con ch:;tnh long". CMu nho nhin co: "Khong, co khOng c61ai, ff.yIll.
con hoi the' thOi"
Tac gia ke't lu~n rAng, d~ cao co Tfim c6 cai dUQC,nhung cai mff.tc6
Ie nhi~u hdn. Bff.ylau nay chUng ta d~ cao duc tinh co Tff.m,d~p ngudi
ngoan ne't hay lam hay lam, nhung con cai tam cijabao thu dQcac kia va
cai s~ c~c doan hoa quan

di ghe con ch6ng li~u co ich gi cho mQt Mt

nuoc sau chie'n tranh, dang cAn han giin l:;tinhung mff.tmat clla cac gia
dinh sau cUQcchie'n tranh.
MQt tuAn sau d6, toi dUQcd<;JcmQt bai tren mQt td bao kMc pM
pMn hai bao tren, cho rAng s~ bao thu clla co Tp:'mIll.dUng voi d:;toly

clla dan tQc, Ill.phil hqp voi lu~t "ac gia ac bao" clla Nha Ph~t. Ngtldi vie't
bao t~ xung minh Ill.mQt thay giao d:;tyvan. Toi l~ng di rff.t lau sau khi
d<;Jc
dUQcnhung dong nhu v~y. Trong mQt IAn quanh ban tra, sau khi toi
n6i l:;tichuy~n nay, c6 b:;tn bao toi vie't hai dOltho:;ti. Nhung toi da d<;Jc
kY
hai hai Clla tac gia d6 r6i. Khong th~ -dOltho:;ti dUQc,nhfit Ill.cach hi~u
rff.t nong c:;tn v~ trie't ly "ac gia ac bao" rna tac gia da v~n d\ll1g vao
tntdng hqp co Tff.m.
Toi ngAm nghi maio C6 Ie chUng ta nen xem Tff.mCam la mQt hi~n
tuqng l:;ttrong di san van hoa dan gian Vi~t Nam. Toi m:;tnh d:;tn n6i la
"hi~n tuqng l:;t".ChUng ta c6 th~ Iff.yrff.tnhi~u vi d\l kMc trong kho tang
van h<;JC
dan gian clla tao Th:;tch Sanh dau c6 bao thil nhu the'. Thi Kinh
dau c6 bao thu nhu the'. Ma s~ ddi vAn tr<;Jnv~n. VAn Ill. van hoa
Vi~t Nam.

183

eli khong an muoi eli lidn

Khi chung ta can nho, t6i tin chiic r~ng ta't ea chung ta d~u dU<Jc
ran d~y m(>tl~ giao la phai yang ldi cha m'i!."Ca kh6ng an mu6i ca udn.
Can ciii cha m'i!tram dUdng can hu". Ta dmg earn tha'y cai l~ giao a'y la
dung khi ta lam cha m'i!va nha't la khi dU<Jcnghe can ta ciii nhung Idi
diiu tien. Tim ta dau nh6i vi m(>ts\1 xuc ph~m: can ta dii tu(>t khoi vong
tay chan dit clla ta rai. N6 buang qua. N6 ma't d~y rai. N6 se hu vi n6
kh6ng nghe Idi tao N6 se hong vi n6 khOng di vao trong vong quy d~o
clla tao
T6i dU<Jcnghe m(>tngudi b~n clla t6i kE}chuy~n v~ vi~c can trai 6ng
dii ciii l~i ang nhu the nao. T6i nha 6ng dii n6i m(>tcau lam t6i khOng thE}
kh6ng viet l~i do~n nay. Ong n6i: "C6 nhung di~u c$.u ta ciii lam t6i nha
ddi". Ong kh6ng nha chinh xac can trai 6ng ta biet ciii tit khi nao, nhung
anh ta biet mang nhung 1:5' Ie lam 6ng gi$.t minh khi anh ta biit diiu h9C
nam thli hai d Trudng D~i h9C Bach Khoa Ha N(>i.Sau day la nhung
dong t6i ghi l~i ldi 6ng:
"Phai thu th\1c vai 6ng, can t6i thu(>c nh6m sinh vien nghich ng<Jm
diiu bang d Trudng DHBK. M(>tliin m(>tngudi b~n t6i la m(>tgiao su chU
nhi~m khoa n6i gi9ng dua c<Jt:"Dam sinh vien nghich ng<Jmdiiu bang
trong trudng nay c6 3 th~ng, dU<Jcxep h~ng nhu sau: So' 1 la th~ng
Quan. can ang A; so' 2 la th~ng Minh con t6i, va so' 3 la th~ng Chung can
6ng Y.". Kh6ng nhung cac c$.u nay nghich ng<Jm,rna h9 con rU nhau lao
d(>ngkiem ti~n. Thu th\1c d6 la thdi kY ddi s6ng chung ra't kh6 khan,
chung t6i kh6ng thE}cung ca'p du nhu ciiu cho can cai, rna tren th\1Cte,
kh6ng baa gid cac b$.c cha m~ dap ling dU<Jcm9i nhu ciiu cho can minh.
Them nua trong xii h(>ithdi d6 con c6 m(>tcan b~nh khac, la xa h(>ilen
an vi~c lam them, lOp ngudi "can b(>nha nuac" chung t6i rfit s<Jmang
tieng "chan ngoai dai hdn chan trong", ban than chung t6i cling mic can
b~nh di ling vai vi~c lam them. Trang quan ni~m cua xa h(>ithdi d6,
ngudi ta chi xem co lao d(>ngtrong khu v\1c nha nuac vai d6ng lUdng du
mua vai ba thli th\1c ph.im phan ph6t thea tern phieu m8i la chan chinh.
184

T6i mang tat ca nhung quan ni~m d6 khuym baa bC,mtre. H<;>
n6i I~i. T6i
n6i n~ng hdn. H<;>
ciii (Ian nay phai g<;>i
la ciii). Can t6i ciii dng: "Can
quan ni~m khac bo'. Can ra ddi di lam se phai nu6i dU:QcvQcan cua can".
Nghe xong t6i l~nh toat ca ngU:di.Thi ra, minh di lam chi du tern phieu
nu6i n6i than minh. C6 Ie trong cac Ian cai cua cac can t6i, day la Ian
gay cho t6i an tU:Qngm~nh me nhat, dau nhat, Xu.cphi,lm nhat. N6 xu.c
phi,lm mi}t cai dinh hU:dng gia tri rat cao di,lo nhU:ng xa rdi cui}c so'ng
th t;(cti,li."
Dng tiep vai gi<;>ng
bu6n bii: "Thu. tht;(c vai cac bi,ln, st;(ciii li,li d6

clla con t6i dii nhu: mi}t roi don thuc tinh cai dinh hu:ang gia tri clla t6i.
Kh6ng n6i giau cac bi,ln, n6 la mi}t don roi phan tinh. Va tit day, t6i lu6n
nhiic minh ph3.i liing nghe cac con cai. Chi c6 di~u lam sao hU:ang din
cho chUng biet "cai". Cai d day phai du:c;lchi~u la st;(trao d6i tam tu: vai
cha ffili!."
Trong mi}t Ian giang bai v~ phU:dng phap nghien cuu khoa h<;>c
cho
lOp cao h<;>c
v~ giao d\J.ch<;>c,
trong khi cho lam bai t~p v~ "phat hi~n van

M nghien cuu", t6i neu vi d\J.d~ gc;liY vg mi}t y tU:dngnghien cuu giao
d\J.ch<;>c.
T6i ra dau d~: Nep nghI th6ng thU:dng quan ni~m "Con ciii cha
mli!tram dU:dngcon hu:" c6 th~ la cd sd cho vi~c hinh thanh mi}t d~ tai
nghien cuu mai v~ giao d\J.ch<;>c
kh6ng? Mi}t h<;>c
vien dii dU:ay tU:dngd~
viet ra mi}t gia thuyet rna t6i cho la rat thu. vi: "Con cai biet cai cha mli!
la biet tt;(kh:lng dinh minh". Xin cac bi,ln tha lai, t6i dung til "ciii" trong
trU:dng hc;lPnay la kh6ng nghiem chinh, nhu:ng t6i co' y stt d\J.ngco't d~
nhan mi,lnh vi~c xem xet li,licai truy~n tho'ng I~ giao xem "cai" la han.
DU:dngnhien, chUng ta ph3.i hu:ang din cho h<;>
biet "ciii" d~ bay to, d~
bi}cIi}quan di~m clla h<;>,
rna kh6ng han vai cac b~c cha mli!.

Giin rove thi den

Trang gia dinh nao hiiu nhu: t6i cling thay nhung bat d6ng giua cac
the h~ v~ quan di~m giao d\lc can cai. Ho~c la bat dang giua 6ng ba vdi
cha mli!hoi!-cgiua cha mli!va can cai. Quan difjm bat dang xuat hi~n tren
nhi~u linh vt;(c.T6i muo'n ch<;>nmi}t lInh vt;(crat q,"\an tr<;>ngdOivai can
trE~:Tinh b~n.
185

Thudng thi the' h~ gia thudng giu quan dim ra't truyen th6ng "G:1n
ml,icthi den; G:1n den thi r~ng". Do v~y, h<.Jdoi hoi con tre "Ch<.Jnb~n ma
Chdi"; Cac the' h~ sau thi thudng giu quan dim mem mong hdn. H<.J
muon tim m(Jt cd che' "mi~n dich" cho con cai truoc ba't kY moi trudng xii
h(Ji nao. Nhung ngudi de xuong quan dim nay nghi ngd dng chung ta
kh6 tim dUQcm(Jt tieu chi d ph3.n xet ai la "m\1c" ai la "den" trong dam
b~n be clla con cai. Chiing h~n, trong cu6n sach "T6c d(JTu duy" clla Bill
Gates, chung ta dUQc d<.Jcnhung dong sau: "NgUdi ta khOng hiu ntli
anh, vi anh co cach cu si1 khOng phu hQp voi nhung thanh cong clla
minh. Voi gi<.Jngnoi chat chua, si1 d\lng nhieu tie'ng long, d~u toc bU xu
va chie'c ao len cllu tha, ..." D<.Jcnhung dong nhu the', chlic nhieu ngudi co
th khong mu6n cho con minh "chdi" voi Gates (!)
Nhung trong th\1c te', ngay th\1c te' tu thdi cac C\l xua, cai nguyen
tlic "g~n m\1c thi den" dii ph~m vao m(Jt nghich 1:9' logic, khong giai dUQc.
M<.Jidua tre deu dUQCb6 m~ khuyen la phlli tim nhung dua tre thu(Jc
lo~i "den" ma chdi. Nhung dua tre thu(Jc loai "ml.,tc"thi chiing co ai chdi
voi. V~y dua nao thu(Jc lo~i "ml,ic" bay gid? Dudng nhien, ngoai nhung
dua rflt la "m\1c" ra, thi nhung dua xe'p h~ng cu6i cung trong b<.Jn"den"
cling bi xe'p vao lo~i "ml,ic". Dem chung vut vao b<.Jn"m\1c", thi nhung
dua xe'p hang cu6i cung clla b<.Jncon l~i trong nhom "den", de'n lUQtminh
l~i trd thanh b(.m "m\1c". The'la loanh quanh, b<.Jn"m\1c" mu6n chdi voi
b<.Jn"den", nhung b<.Jn"den" thi mu6n chdi voi b<.Jn"den hdn". Ke't qua la
cUQCch<.Jnb~n nay khong th di~n ra dUQc.
The' la vi~ "ch<.Jnb~n" theo nguyen tlic "g~n den till r~ng" la khong
"thl,ic thi" dUQc.

Th~ng nay con kia

Co m(Jt thdi trong sach giao khoa vie't cho tre con chung ta d<.JcdUQc
ra't nhieu nhung dong d~i lo~i nhu sau: "M(Jt ttl du kich co 3 co, co Hang
blin dUQc3 th.'ing My, co Tam blin dUQc2 thang My, co Hien blin dUQc1
thling My. Hoi 3 co biin dUQcma'y thdng My".
186

Khang chi trong sach glao khoa cho tre con, nhi1!u llin tai nghe
nhung bu6i n6i chuy~n chinh thuc tri'm cac di~n dim, tai cling dUQcnghe
rnQt s6 di~n gia noi theo cach nhu v*y, chftng hl!-n: "B(,Jn chii no ra suc
boc lQt cai th6.ng cang nhan dn t~n xudng tuy"; "Chi co rnfly con m~ phe
thai rna no lam h6n lOl!-ncii thi tnidng. The' mfly th6.ng nha nuoc che't
dau cii r6i?"; Tai con dUQcnghe ca nhung vi co chuc s:1crilt cao cling noi
gi<;>ng
nhu the', th~m chi con n~ng hdn the'. MQt vi thii trudng cua rnQt cd
quan rilt Ion d Ha NQi, trong mQt cUQcnoi chuy~n chinh thuc voi kh6i tri
thuc khoa h<;>c
va ky thu~t trong nganh, ang noi: "Tao noi cho chung may
bie't nha, d cai nuoc Vi~t Nam nay lam deo gi co nha khoa h<;>c;
dn cai
11!ukhoa h<;>c
tao cling khang tha'y; ngay cii cai hip khoa h<;>ctao cling
chAng tin la co dUQc; th~rn chi de'n cai chu6ng xi khoa h<;>c
tao cling do'
chUng may tim ra". L~ng mQt h6i, y chung d~ cho m<;>i
ngudi ... thllm he't
Idi ang ... r6i ang tie'p: "ChUng may chi to m6rn noi phet. eu nhin nhu b(l
chung may day nay ... Dng vua noi vua dilm dilm nim tay VaGng\fc minh
.... B6 chung may chi moi h<;>c
co h<;>c
he't h<;>c
kY mQt cua lOp hai thai rna
lam thii tnidng de'n 9

quan r6i, vi~c deo gi ang cling lam dUQc". Tai

cd

din Idi ang ra day, chic nhi1!u bl!-n khang th~ tin dUQc,nhung nhi1!u
ngudi thuQc the' h~ tai da s6ng va lam vi~c cung ang, da bie't rllt ro cach
xtt s\f cua ang nhu the'voi m<;>i
ngudi. Co thdi, ngtidi ta quan ni~m nhu
the'la tac phong qulin chung, la mQt mill ngudi rna mQt so' ngudi xem la
thdi thuQng. Ngay d

cd

quan ang, mQt so' can bQ lanh dl!-Ocllp V\l va

chuyi'm vien cling nhi~m phong cach do trong d6i nhan xtt the' voi cflp
dtioi va th*rn chi voi ca cac d6ng nghi~p trong cac

cd

quan khac.

Da'y la chuy~n cach day vai ba mtidi narn. Ngay bay gid day, tren
rnQt td tl!-Pchi danh cho h<;>c
tro, tai Illy mQt so' tl!-Pchi xuflt ban trong
nam 2002, chung ta cling d<;>c
dUQcnhung cach xting ha ki~u "fly. to";
"thftng lly . con kia"; va nhung cach noi ... qua
c\fc" r6i thay giao,

ca giao

xa

b6, nhti "vui c\fc", "ngon

cling trd thanh mQt thu tro dua. Tai xin trich

din: "To di phong vfln vui c\ic.... vua buoc VaGphong, cac thay phong
vlln td ll!-ic6 g:1ng giup W ... thu gian tie'p."
MQt dOl!-nkhac: "... cui th&ng ngu si do Ii! ngudi MY".
187

Rbi mQt dOl;lnkhac: "COnhin tao, tao nhin co... Thling Duc ren
Eo oi con Phudng.

n...

MQt Ian toi hOi m(lt vi bien t~p vien cua td bao nily, phai chang My
Iii st;i d~ xuClngmQt mftu mt;ic xung hO cho giClitre. Ong noi, phai the' no
mClisinh dQng, khOng nen d~ td bao "khO qua".
Toi cu phan van mai, khOng hi~u co dung do Iii mQt mftu

mt;ic

s6ng?

Co ngl1di dbng tinh, cho do Iii "tac phong qufrn chung". Co ngl1di phan
Mi, coi do Iii "thie'u van hoa". Toi thi xin ml;lnh dl;ln dung v~ phia nhung
ngl1di xem cach xung hO ki~u do Iii "thie'u van hoa".

Md ll;linhung trang sach giao khoa cua Vi~t Nam gan mQt the' kY
truck day chung ta khOng g~p nhung ngon tit xung hO nhu the'. ChAng
hl;ln, toi mu6n trich viii bai trong cu6n Qu6c van Giao khoa thu cua cac
hqc gia TrAn Trc;mg Kim, Nguy~n Van Nggc, D~ng Dinh PMc vii

DB

Th~n.
''Th~y bao anh Xuan dgc. Anh fly dung d~y. Hai tay c~m quy~n
sach, nang len vita tAm con miit khOng che lflp m~t di...."
Ngay ca khi vie't v~ nhung gl1dng xflu, chUng ta vftn khong tim thfly
nhUng ldi Ie mang tinh xuc phl;lm:
"Anh Nam la mQt hgc sinh ludi bie'ng... ".

Khach du lich khong co cam giac yen 6n

Mlia he vita qua toi co dip dua mQt ong ba gia ngudi .Au di du }ich
xuyen Vi~t. Ong ba ao uoc du }ich Vi~t Nam tit nhi~u nam truoc, nam
nay moi co cd hQi. Toi dua ong ba di Db Sdn, rbi Hl;lLong; sau do chUng
toi di mi~n Trung, de'n Sam S~n va Ci'ta Ll; cu6i cling di Viing Tau va
ke't tMc dQt du }ich Vi~t Nam d Nha Trang Toan bQ dQt du }ich keo dai
m(lt thang. Trong bua an t6i d~ chia tay ong ba, toi hoi cam tUdng cua
ong ba v~ chuye'n du }ich Vi~t Nam. Ong noi: ''Dflt nuClccac bl;ln th~t
tuy~t vdi, toi rflt thU vi v~ chuye'n di." Toi hOi ong: "Bao gid ong ba co y
dinh trd l:;ti Vi~t Nam". Ong noi m(lt cach khong c~n suy nghi: "Toi
khong co y dinh quay trd ll;li".Toi hOi: ''Vi sao'?" Ong noi: "H~ th6ng du
188

4ch cua cac b:,m kh6ng gay cam giac yem an (6ng dung tieng Anh la
security, trong tnidng h<;Jpnay nen hi&u la yen

on) cho kMch. NgUdi ta

chi Mn mQt Iftn d&thoa man tri to mo th6i".

The 13.t6i va 6ng noi vdi nhau rat nhi~u chuy~n v~ nhung nguyen
nhan din Mn earn giac kh6ng yen an. Sau do t6i da trao dai voi nhi~u
b:;m nuoc ngoai khac. T6i nMn ra: day la earn giac cua rat d6ng khach
du lich khi Mn bat cu khu du lich nao tren dfft nudc ta, bat k&do la Nha
Trang, H~ Long, D6 Sdn, Tam Dao, Viing Tftu hay Cila Lo.
Cam giac kh6ng yen an dftu tien kMch co th& nMn ra ngay snu khi
ra khoi nha ga, bat k~ la nha ga san bay hoi[tcnha ga dUdng slit. Tru hai
ga san bay Ha NQi va Tan Sdn Nhat dU<;Jc
ta chuc tudng d6i van minh,
con d cac ndi khac, bat k&la cila nha ga lo~i gi, khach du 4ch lu6n phai
lach qua mQt dam d6ng ch~t nlch nhung ngudi lai xe dii lo~i, tic xi, xe
6m, xich 16. H9 chen lan, 16itay kMch, giftng d6 d&keo khach v~ phia xe
minh. Khach budc ra san bay lu6n phai cang thing

vi canh giac voi

nhung ke gian chen chtic trong dam ngudi lai xe ludng thi~n.
Cam giac kh6ng yen 6n thudng xuyen xuat h}~n khi di tren dudng
pM. Bat k~ la d H~ Long, Nha Trang hay Cila Lo, di mbi budc tren
dUdng pho' khach d~u co th& gi[tpdu ki~u mdi chao. Khi thi m(Jt bac xe
xich 16db chi[tnngay trlidc mi[tt,kMch phai ne tranh sang nga kMc. Khi
thi mQt chang xe 6m db xjch sat ben hong. Khi thi m(Jt xe may leo deo di
kern ben c~nh d& mdi m9c du cac thu m(tt hang dich Vl,l.Do'i vdi khach
pMi nam thi con du<;Jcnghe nhung Idi mdi "mui m~n" nhat. Nglidi ta
mdi mat xa, mdi "tlidi mat": "Anh Hai di thu gian cho ngon lanh di. Em
tit d thanh pho' nay xin cu la miincM".
Cam giac kh6ng yen an manh lil\\t hdn khi di d~o tren bd bi~n
yang choi tieng loa phat thanh voi du n(Ji dung, tU n(Ji quy khu nghi rna
du khach "phai ... phai ...", Mn nhung huang din v~ cac bi~n phap phong
tninh thai, Mn phong b~nh ia chay mua he, Mn nhin tin tim nglidi di
kh6i nM vi mlic b~nh tiim thftn.
Du<;Jcthl,l hUdng cam giac kh6ng yen an da d~ng nhat khi ng6i
trong cac quan ben bd bitin. M(Jt day quan thoang mat, sang tn;mg, til\\n
189

nghi, nhung khOng h~ dem ll;J.icho du khach mQt earn giac ym 6n. Chua
ngih yen ch6, l*p Wc b:~mco th~ gii-Pngay mQt chli be: "Danh gi&y bo".
MQt lat sau truoc mii-t bl;J.nco mQt bim tay xoe ra mQt t~p x6 s6. Bl;J.nchua
kip phan ung truoc t~p ve s5 thi mQt co be ban d6 nh*u Mn ben, chia ra
nao la mt,tc khO, nao la ll;J.cchien, nao la bim bim. Trong khi chua kip xli
ly truoc cac tinh hu6ng fly, thi ll;J.imQt gian hat rong rat chi la nhem
nhu6c dung ch:ln truoc gio bi~n re len nhung ca tit bi ai th6ng kh6, ... Tit
ch6 bl;J.nc6 tim Idi tit ch5i mQt cach 4ch st,t nhung Idi mdi chao do, Mn
ch6 bl;J.nchan khong con mu6n lich st,t mIa, bl;J.nchi con du nghi It,tc d~
ph&y tay ra hi~u la bl;J.nkhOng mu6n. Nhung r6i nhung ngudi bl;J.ndUdng
khong mdi kia van khOng buong tha bl;J.n.MQt chang trai cUdi nhan nhd
om Mn ben bl;J.nmQt chie'c k~p da kh6 Ion. Anh ta Mn sat ben bl;J.n,sat
Mn muc cai dh

toc bu xu pha mQt mui hOi phong tr&n len mii-t bl;J.n.

Anh ta loi ra du cac thu: tranh sdn d&u, tranh thu6c nuac, tranh kY hol;J.
Mn tranh Dong H6, tranh Hang Tr6ng, r6i tranh chep cua Levitan, Van
G6c va Aivazovski. Cho Mn khi bl;J.nda qua cang th~ng, bl;J.nkhong con
dii suc chiu dt,tng dUQcmIa, bl;J.ndanh bo cai quan thd mQng ben bd bi~n

M trd

v~ can phong ngQt ngl;J.tcua bl;J.nho(lc tim mQt phudng ti~n nao do
d~ th:i minh tren bi~n.
Nhung,

ddi nay ll;J.ico cai chu "nhung".

Cam giac khong yen an

mang kich tinh cao nhat ll;J.ichinh la vi~c di thue cac phudng ti~n du
hanh voi mong mu5n dUQchUdng th\J. t6i da earn giac thoa man vai cUQc
di. Toi dua ong ba gia Mn Hl;J.Long. Toi ngo y mu5n thue mQt con t&u di
vinh. Vi~c nay ddn gian. Bl;J.nco th~ nghe nhung Idi chao mdi tit trong
qu&y l~ bin cua cac khach s:;l.nsang tre;mg. Hoi ra mai bie't h<:>la m5i lai
cua cac chu th.

H<:>rao gia mQt chuye'n di trong vinh la 4 gid, gia m6i

gid la mQt tram ngan d6ng. Khi bie't chUng toi co y dinh thue t&u, mQt s6
ngudi lang vang truac ci'ia khach sl;J.nMn mdi m<:>c.H<:>bao, h<:>la ngudi
tn,ic tie-p, khong co dOl;J.nan d giua nhu nhung ngudi trong qu&y le'tan,
cho nen khong de'n gia mQt tram ngan. H9 dtia cllling toi ra be'n. Mi?t
ph\! nil n6i cU:dirfft duyen dang, dlia mi?t tffm cac cho chung toi, c6 ghi
ten h<:>dang hoang, l:).i ghi 1'5 la chii mi?t hang t&u nao dfly. Vai ngudi

190

Chiu Au, nhin tam cac ghi ro rang nhli the' Iii nglidi ta tin tlidng. Co c4a
chi, di~n tho~i d&ydu, thl nglidi Au hi~u la kh6ng th~ co lua dao. C6 cM
t&u rao gia 60 ngan d6ng. Chung t6i mung quynh. Re dut bon chl,lcngan
so voi b<?nmoi lai d chb qu&y l~ tan. Thoa thu~m gia ca xong, c6 chu t&u
xinh d!;!pdlia chung t6i xuong t&u. Xuong Mn ndi c6 tring trQn ra mi.Jt
gia khac: bay chl,lCmi.Jtgid My nhe. Chung t6i ti[lcllidi, mi.Jtchl,lc ngan
ch~ng dang Iii bao. Sau mi.Jtviii phut, con tfru rdi be'n, T&u vua rdi be'n
dliQCdung mi.Jtphut, thl mi.Jttop nglidi tu trong ca bin x6 ra, mi.Jtnglidi
xling Iii em c6 chu t&u clidi nhiin nhd gioi thi~u day la mfry 6ng ba chau.
Hoa thanh ra day la mi.Jtchieu lua dao. H<?noi la cho thue rieng mi.Jt
chuye'n, nhling rut CI,lCla

bi ghep voi mi.Jttoan khach khk T6i g<?idi~n

tho~i di di.Jngtheo so di~n tho~i ghi tren tam cac, thl nglidi d6i tho~i fm
noi u 0 nhu: kh6ng bie't chuy~n gi. T6i danh ng~m b6 hon lam ng<?tdlia
khach di tren bi~n voi mi.Jt cam giac he't suc kh6 chiu. Khi ke't thuc
chuye'n di, trd len bd t6i noi l~i chuy~n do, thl

bi mi.Jtnhom nglidi rAt

d6ng xum Mn, co ca mi.Jtd6ng chi chie'n sy hai quan xum l~i ca s\f voi
t6i. Ci[lpvQch6ng gia nglidi nlioc ngoai tuy kh6ng hi~u ng6n ngli, nhling
h<?dii doan he't tinh tie't cua cau chuy~n. H<?bao to\.: "Chung t6i chia se
voi 6ng. The'la tot lim r6i. Ong kh6i ay nay':
T6i ghi l~i vai cam nh~n tren chi[lng dlidng du lich qua nhling c4a
danh quen bie't tren ban d6 dliQc ca the' gioi bie't Mn. T6i kh6ng bie't
nhung nglidi co trach nhi~m trong h~ thong quan ly nha nlioc d6i voi
nganh du 4ch co bie't he't hay kh6ng. T6i nghi ring, nhling s\f ki~n dliQC
ghi l~i con qua sd sai tren day co th~ xem la nhung tie'ng chu6ng hilo
di.Jngcho mi.Jttri~n v<?ngkh6ng tot d!;!pcua nganh du lich nlioc tao

Chi tlilikinh te'thi truang

Tu ngay chuy~n deli M thong kinh te'theo hU:ongphat tri~n kinh te'
tht trlidng, t6i dliQc nghe va dliQc d<?crat nhii!u hi~n tliQng tieu c\fc voi
Idi glai thich: "Chi t~i kinh te'thi trlidng"
Chftng h~n,
Hang gia tran Ian: Chi t~i kinh te'thi trlidng.
191

 8u d"mg milU cong nghi$p trong nganh che' bie'n thl,lCphflm: chi
tiJ.ikinh te thj tnidng .
LiJ.md\lng thuoc tru sau d~ lam hidi rau qua: Chi tiJ.ikinh te'thi
tnidng.
8u d\lng dung djch hoa chat udp xac d~ baa quan thl,lCphflm: Chi
tiJ.ikinh te thj trudng.
Can diEm:Chi tiJ.ikinh te thj trudng .
Chi?p gif!.t,lUa dao trong kinh doanh: Chi tiJ.ikinh te'thj tnidng .
Nhan vim nha nudc tiep tay cho buon If!.u, tron thue, an d.p,
tham nhung: Chi tiJ.ikinh te thj trudng.
Nhung ldi ket ti?i tren day dOi vdi kinh te' thi trudng qua thf!.t
khong ngoa. Chung ta chung kien nhung sl,l ki~n lam ta gif!.t mlnh:
ngudi ta lam hang gia, nglidi ta bay cho can tre lam nhung diE!uphi diJ.o
duc. Ngudi ta bien dE!nchua thanh ndi buon thlln ban thanh. NgUdi ta
bien cong sd thanh ndi mua quan ban tudc. Trang nhiE!u trudng h<;Jp
nhung tie'ng noi nhu the cung co suc kich di?ng rat miJ.nh den tinh cam
dan chung. NhiE!ungudi rat "cam thU" kinh te thi trudng.
Kho tranh khoi vi~c ph5 bien nhung quan di~m nhu vf!.ytrong cac
nha trudng. Toi da tung thay rat nhiE!u sinh vien khi lam nhung bai
nghien cuu, khoa luf!.n,ti~u luf!.n va luf!.n van tot nghi~p cung trinh bay
nhiE!uquan di~m nhu the. 8au nhung nam h9Ctf!.ptren ghe nha trudng,
nhung sinh vien nay se ra trudng, h9 viet baa, h9 lam nghien cuu, tham
muu cho cac cap quan ly va cac nha lanh diJ.o,r6i ban than h9 cung trd
thanh cac nha lanh diJ.o.H9 cung viet nhung quan di~m nhu vf!.ytrong
cac dE!an cua minh. H9 mang nhung quan di~m do vao dd! mi?t cach
trong sang va chan thanh.
To! la mi?t trong so nhung ngud! dU<;Jc
tham gia sdm nhat nhung hi?i
thao VE!kinh te thj trudng trong khuon kh5 cua chudng trinh nghien cuu
cai tien quan ly cua

192

Uy

ban Khoa h<;JcXii h(ii do giao sli Dao Van T~p

lam chu nhi~m chudng trinh,

anh Le H6ng Tam58 lam t6ng thu kYo

Chudng trinh nay duqc khdi d~u tit cu6i nhung nam 1970.
Trong mQt l~n hQi thao, toi nhd anh Dao Xuan Sam, h6i do la chu
nhi~m Khoa Kinh te', Trudng Nguy~n Ai Qu6c Trung I1dng,"nay la H9C
vi~n Chinh tri Qu6c gia H6 Chi Minh, co noi v~ stj ngB ngang cua Iii
thlly d6 chUng ta budc vao kinh te'thi trudng b:1ng mQt cau chuy~n r!'t
eli dom. D6 la chuy~n "TMy d6 di chif'. Toi k~ l~i day c6 them chut mAm
mu6i, chAc anh Dao Xuan Sam ciing khOng gi~n .
... C6 mQt thlly d6 n9 su6t ngay ly stj gan. Ong to an dl1a ly stj tren
trdi dl10i bi~n d~ gay chuy~n voi vq can. MQt hOm ba vq nghi sang kie'iJ.
"giao d\lc" ong. Ba bao: "Hom nay em phai di c!'y, tMy may giup em di
chq mua vai l~ng thit". The'la

ong di chq. Ra chq vua dE!nhang thit Sd

vao tui thi da bi ke cAp moc m!'t ti~n. W nha ong bu6n ba than phi~n
voi vq r6i tuyen b6 tit nay lo~i th~y d6 nhu ong khOng di chq dl1qc. Bil. vq
tl1di cl1di bao: "ThOi thay may dUng bu6n. Chq la phai c6 ke cAp. Chi c6
di~u la l~n sau thay may phai cAn th~n". Ong duqc bai h9C: d chq ld phci.i

c6 ke dip.

Hom sau b3. vq l~i bao ong di chq. L~n nay ong giu ch~t ti~n, dE!n
hang thit ong hoi mua thit. Ngudi ban hang n6i gia bao nhieu ong tra
ba:'y nhieu. V~ nhil. vq cM dAt. Ong thuqt m~t ra, l~i gi~n dBi tuyen b6:
''The' thi toi khOng di chq nua". Ba l~i phai vB v~ an ui: "Chq la n6 ph8.i
n6i thach. Ong phai m~c ca". The'la ong nh~p tam cai chuy~n d chq ld
n6i n6i thach, phai m~c ca.
M!'y hOm sau hEftthit, b3. vql~i bao di chq mua ca. L~n nay thi ong
m~c ca cAn th~n. Khi v~ nhil. eng hi hang khoe da m~c ca dau vao d!'y.
Ba vq xem l~i thi th!'y n6 can thie'u. Ba bao: "Ong di, eng l~i khOng xem
kY r6i. N6 can dieu cho eng day". Ong l~i nhu ngudi ngu me stjc tinh:
Thi ra d chq ld n6 phci.i din dieu.

58

T~n t~tl1l Ph6 ... , hQCsinh til t1li ban phAn TruOng Bam, di khang chin tit sau T6ng Khm

nghia Thang Tam, sau tro th1lOO0011nghi~n cUu kiOO t.

193

Vai h6m sau n11aba vq l~i bao 6ng di chq mua thit bO, lll.n nay thi
6ng chai day d:ly: "T6i chiu th6i, t6i quen dgc sach khOng ra chq duqc".
Ba vq l~i 6n t6n va v 6ng. The"1a 6ng l~i ra chq. 6ng nbo he't mgi 1divq
dij.n: an dip n6i thach, can di!U.6ng chiic m:lm lll.n nay 6ng kh6ng th
miic lam voi cai bgn con buon mla. 6ng mang thit v nha l~i hi hi':lng.Ba
vq ]~i duqc ph en cudi 6ng. 6ng thay d6 clla em di. Quan Ilia dao no
kh6ng ban thjt bo cho ong, rna ban cho ong thit trau r6i.

6ng gi~n dien. Chq bua toan 1a d6 tBi

an dip, n6i thach, can
dieu, Ilia dao. Vq ong l~i tudi cUdi noi voi ong rflt chi 1a ddn gian: "Thay
may buBn gi~n lam gi. Chc;lbUa 1a phiii the".
Chq bUa 1a kinh ti! thi trudng. Du co 1a thll.y dBdi chq thi thll.y ding
khOng th& nghi ki&u thll.y dB suat ngay dgc sach trong nba voi Iii
khoa sinh.
Khi n6i l~i chuy~n nay nbiu ngudi rflt tam diic, nbung ciing nbiu
ngtidi khOng dBng tinb. Toi nbo co

vi

dli hoi: V~y t~i sao chq bUa d cac

nuoc kinh te'thi trtidng phat tri&n d CMu Au khOng co the'? Toi rflt dBng
tinb voi cau hoi nay. Toi dli di thi':lcac lo~i chq va cac lo~i nba hang d
Tay Au va Biic Au, dE!ndau toi ciing du co cam giac rflt yen tam khi di
mua hang. bflt k& 1a d sieu thi, d cac nba hang sang trgng hay 1a d chq,
k&ca "chq chfly" 1a lo~i chq bim dB cii, dB ctl, dB dli qua si':ld\mg gi6ng
nbu ki&u chq trdi d tao Ngudi dan d do khong t6t hdn dan ta, ciing chAng
xflu hdn dan tao Dli 1a dan thi d dau ciing v~y. He;> ciing dli qua giai do~n
kinh te'thi trudng "chQp gi~t", nbung qua s\1 hoan thi~n clla phap 1u~t
(va phai co y thUc hoan thi~n phap lu~t), toi tin chiic dll.ndll.n quan ni~m
"chi t~i kinh ti! thi trtidng" se bi lo~i bOo
Vii!t dE!nday toi l~i nbo dE!ncUQcthao 1u~n v Chll d~ "Rau s~ch" do
VASC khdi xuong tren internet trong thang 6 vlia qua. Toi con nbo cach
dij.t vfln d~ nbu sau: Vi~c phun thu6c sau VaG rau de'n muc nguy hi~m
. cho suc khoe clla ngudi tieu dung 1a do nb~n thuc clla nong dan hay do
s\1suy thoai dl;lOduc clla hg vi chl;lYtheo cd chi! thi trudng?
Sau khi dgc hftu he't cac bai, toi tl;lm phan chia thanb 3 nbom:

194

 Nhorn thu nha:t xern xet nh~n thuc la nguyennhan, he,>cho ding
nong dan khOng hi~u he't tinh dQch~i clla thu5c tru sau. Nhung
ngudi Chll tri quan di~rn nay dlia d&n ch(tng fling, co nhi~u gia
dinh nong dan bi che't bdi chinh rau nha bi phun thu5c sau.
Nhorn thu hai, g5rn kha c;l:ongnglidi len an d~o duc clla nong dan
ch~y theo kinh te'thi trudng. He,>dlia d&nchung rAng, nglidi nong
dan bie't tach rieng hai khoanh vlidn d~ cham soc; rnQt khoanh
tr5ng d~ ban ch<;l,con rnQt khoanh tr6ng nha an. Nhu v~y, bie't
chia 10 ban ch<;lva 10 nha an thi khOng ph3.i 130 kern nh~n thUc,
rna 130 do dl;lOduc suy thoai.
Nh6rn thu ba, ra:t tie'c 130 chi chie'rn rnQt ty 1~ bai khong cao, xern
rAng phap lu~t khOng nghiern 130 nguyen nhan.
Toi khong gia:u gie'rn cac bl;ln: Toi u.ng hQ quan di~rn Clla nhorn thu
ba.Va:n d~ 130 n~n kinh te'thi trltdng khi dli<;lC
phat tri~n hoan thi~n se
khac cau chuy~n clla chung ta cai thua tMy d6 ra ch<;l.Ngltdi tieu dung
ph3.i dU<;lC
bao hQ bl1ng phap lu~t. CMu .Au dii co ca rna:y the' kY phat
tri~n kinh te'thi trudng, d do co rnQth~ th5ng phap lu~t hoan chinh. Va:n
d~ khong phai 130 len an kinh te'thi trltdng, rna 130 nghien cuu hoan thi~n
h~ th5ng phap lu~t dam bao cho kinh te'thi trltdng sdrn thoat khoi n~n
kinh til'chQp gi~t d~ tie'n Wi rnQtn~n kinh te'thi trltdng theo dUng nghia
cua no, rnQt Mn kinh te'thi trlidng pM h<;lpvdi quy lu~t phat tri~n
xii hQi.
Phai chang d rnQt vai ndi nao do ra:t nen thay dai"quan ni~rn v~ giao
d\lc cho he,>csinh, Wp nglidi xay dl,ing xii hQi tlidng lai nhung hi~u bie't
khong thien l~h v~ xii hQi.
Toi ng&u nhien rnua dU<;lC
rnQtcu5n sach giao khoa ca:p I d rnQtnude
co n~n kinh te'ra:t phat tri~n. Toi he't sue ng~c nhien, vi do 130 sach d~y
v~ kinh til' he,>c.Sach co nhung tranh va anh rninh ho~ ra:t dCllPva co
nhung chlidng nhu; Da:t dai, Lao dQng, Cong nghi~p, Ti~n t~, Thi
trlidng, ... nhung khai ni~rn rna ta tlidng nhli chi co th~ al;lycho sinh vien
dl;lihe,>c.
Toi rnu5n nha:n rnl;lnh:Dola sach d~y cho tre con ca:p 1.

195

Mftu "gum dUQ'c dao

t~o

Nhilt 51 nhl nong

Het g'1-0 ch'1-Yrang
Nhflt IllJng nhl 51
Nggn ngi"i

Giao

dl;lC

y thuc hay giao

dl;lC

nh~n thuc

Trong nhiElu chl1dng trinh giao d\lc, chAng h::m giao d\lc mai tnidng,
gi~o d\lc giai tinh, giao d\lc suc khoe sinh san, tai dUQcnghe h:iu he't la
giao d\lc "nh~n thuc". Mgt s6 nha giilo d\lc hc;>cgiiii thich la giao d\lc
nh~n thuc la

cd

sd d~ huang d~n hanh vi. Nhung r6i tht,ic te' lam cho tai

c6 mgt nh~n thuc khac: quanh chUng ta, nhiElu ngudi hanh dgng trai
h!l.n nh~n thuc cua hc;>.Tai bie't c6 mgt vi lam vi~c d mgt

cd

quan bao v~

phap lu~t, khi c~t va'n "d6i tUQng"thi ang n6i ra't mlilchllilclu~t nay lu~t
kia, nhung b~ng di mgt hai, thi ang
tu. Mgt

vi

bi ra vanh m6ng ngl!a va bi ke't an

tie'n sy xa hgi hc;>cchuyen giang VEl"chwln mt,icxa hgi", xem

d6 la m9t chudng quan trc;>ngtrong bai giang cua ang, nhung chinh ang
llili bi t6 giac VElt9i dlilOvan. Nhung st,i ki~n nhl1 the' di~n ra khang it
trong xa h9i. Nhu v~y dau c6 th~ n6i m9t cach ddn gian, giao d\lc nh~n
thuc la cd Sd d~ hoan thi~n hanh vi.
Cach day vai nam tai dl1Qcgiao su H6 Ngc;>cDlili mdi tham gia
nghien cuu m9t vai n9i dung VElgiao d\lc mai trudng. DUQcsl! h6 trQ cua
Phong Giao d\lc, Dao tlilova ThOng tin TI1li~u cua C\lCMai trudng, tai c6
cd

h(Ji dc;>c
kha nhigu dl! an VElgiao d\lc mai trudng cua cac tilc gia thu9C

cac trl1dng dlilihc;>c,cac b9 va cac dia phl1dng. Tai nh~n ra m9t (Mu thli

vi nay:

Hftu he't cac nghien cuu VElgiilo d\lc mai trl1dng dgu d:]itn9i dung

giao d\lc cd ban la giao d\lc nh~n thUc mai trl1dng. Hc;>l~p lu*n rlmg khi
nh~n thitc dfty dii, ngudi ta se c6 hanh vi dung d:1n.
196

T5i cu loay hoay voi y nghI, co phai tU nh~n thuc 5e di Mn hanh

vi hay khOng? Toi tie'n hanh phOng pha:'n nhi~u ngudi v~ m5i quan h~
nay. Cu5i cung thi va ra mQt Ie, la khOng hoan toan nhu the'. NhUng tQi
phll-mbu5n ban rna tuy b! xU trong nhung nam qua hdu he't la nhUng ke
co nh~n thuc hdn hin chung ta v~ tac hll-icua rna tuy, v~ h~ th5ng phap
lu~t ch5ng tQi phll-m rna tuy, v~ khung hinh phll-t d6i voi ke phll-mtQi,va
hdn nua lll-ico ca nhung ke ng6i d V! tri dm din nAy m\1c trong cac
quan phap lu~t.

cd

Trong 56 nhung ngudi rna nhom nghien cuu chung t5i phong va:'nv~
va:'nd~ 'y thUc" hay "nh~n thUc" quye't dinh hanh vi, co ngltdi noi "nh~n
thUc" la h9 co chU kie'n va hi~u chan thanh nhu v~y, co ngltdi noi "nh~n
thuc" vi quen mi~ng. Nhltng 5au nhung cUQctOll-dam ho~c phong va:'n
5au, thi hAu he't chUng toi gianh dUQC5\1d6ng tinh, rAng chinh

'y thUc",

chu khOng phai "nh~n thUc" moi la ye'u t6 quye't dinh hanh vi.
T5i khong nghien cuu rQng them v~ m6i quan h~ giua y thuc va
nh~n thuc trong cac llnh V\1ckhac, ching hll-ny thuc cha:'phanh phap
lu~t va nh~n thUc cha:'phanh phap lu~t,
h9C t~p;

Y thuc h9Ct~p va nh~n thUc v~

Y thuc chinh trj va nh~n thuc chinh tr!; y thuc cach mll-ngva

nh~n thuc cach mll-ng; nhUng trong llnh v\1c giao d1J.cmoi trudng thi
chUng t5i di de'n dUQcnhUng ke't lu~n khing d!nh rAng gia6 d1J.cy thuc
moi trudng co mQty nghla ra:'td~c bi~t trong 56 nhung nQi dung giao d1J.c
moi trudng rna chung toi
bang 5au:

eta c6 gllng lam ro va trinh bay tom tilt trong

Gilio dl,lc Y thuc (awareness) rnOi tn1emg

Gilio dl,lc nh~n thuc (recognition) rnOi tn1emg
Giao dl,lc ki~n thuc (knowledge) rnOi tnrong
Giao dl,lc ky thu~t (technique) rnOi tn1emg
Giao dl,lc d~o duc (ethnic) rnOi tn1emg

Giao d1J.chimh vi (behavior) m5i trudng

197

Thu'a cac v~Hia d6ng chi, day Iii.Bllc Kinh, ...

Khi trao d6i trong cac hqi thao khoa h9C thi kh6ng mily kho khan
di Mn thong nhilt y kie'n la y thuc moi trtidng quan tr9ng hdn nh~n thuc
moi trtidng, nhti da trinh bay 6 tren. Qua thl,tc giao d\lc nh~n thuc tuy co
kho, nhting cu danh nhi~u thdi gian htiong d!n ngtidi ta cuoi cung v!n
co th~ nang nh~n thuc clla h9 len dtiqc, chu con giao d\lc y thuc thi dau
co d~. Cac bliln d6ng nghi~p hoi toi dung bi~n phap gi d~ nang cao y thuc,
dtidng nhien la toi khong d~ tra Idi dtiqc ng9n nganh trong choc lat
Dqt nhien toi nho Mn mqt liin vao mua dong nam 1992, toi va anh
Vii Hai Quang, chuyen vien V\l Quan h~ Quoc te' clla Bq Khoa h9c, Cong
ngh~ va Moi trtidng, di dlilOtren dUdng phfl Biic Kinh. Trdi hom do IliInh,
anh Quang bi ho, dqt nhien anh ho mqt tr~n dil dqi. Sau tr~n ho anh
mufln tim ch6 giai toa nhung thU khong th~ giu lau hdn trong h9ng. Anh
ciing c6 chqt nho la nh6 b~y 6 Biic Kinh coi chung bi phlilt, nhung trong
tllY khong co mui soa, ciing ch!l.ngco mqt m~u gia"y,anh danh nhin trtioc
nhin sau r6i cui rilt sat xuflng goc cay khe khang nh6 mqt chut. Khi anh
vita dung ngay ngiin lli1ithi mqt co gai, phai noi la mqt ngtidi d~p, rilt
d~p, dung sung nghiem trang truoc m:lJ.tchung toi, cudi voi bq dlilngrat
ttidi tiin. Co ta nh~ nhimg keo tit phia sau n~p ao khoac ra mqt cai bang
nh6 d~ ba chu rilt to dll cho m9i ngtidi nhin r6 tit khoang cach vai ba
't "VASinh
V.A
me:
~
len."
Co gai xinh d~p cu nhti Hoan Cbau Cach Cach, trong bq dlilng thi
ttidi tiin, an noi ra"t chi la 1~di?,ranh re titng chil mqt, nhting gi9ng di~u
thi lli1nhlung chimg giflng Cach Cach chut nao:
- Xin chao cac vi lao d6ng chi. . ChUng toi gi~t thot ngudi, co ta tie'p
t\lC vlin cai gi9ng nghiem trang ch!l.ng giflng chut nao voi cai dang ti~u
thti dang dung trtioc m:lJ.tchung toi . Thtia cac vi lao d6ng chi, chiic cac
vi lao d6ng chi rilt bie't, day la thanh phO"Biic Kinh, thll do clla ntioc
Cqng hoa Nhiin dan Trung Boa clla chung ta ...

198

Nghe Mn day, chung toi suyt b~t lm nidi: Cai co nay trong ve
ngoai cua chung toi, chiic v&n dinh ninh chung toi la ngudi Trung QUelC,
cho nen ell vi$c di~n thuye't b:lng cai gic;mgnhu v~y.

Ie

Anh Quang n6i tie'ng Trung QUelCrift thl;lo, ra cai diElula dan tinh
cua Trung QUelClin dAu Mn Biic Kinh:

. Oi, xin !iii. chung tai la dan ngol;li dia, . ngo,!-i dia c6 th~ hi~u la
ngudi tinh Ie Mn B:lc Kinh, cilng c6 th~ hi~u la ngudi nuoc ngoai Mn
Bic Kinh. Toi hi~u y anh khong rnueln n6i rninh la "ngudi ngoai qUelC",
rna n6i la "dan ngo:;ti dia" d~ ngudi df?prnueln hi~u the' nao thi hi~u.
Dang bu6n cho chung toi, mi).t ngu'di df?p cu ll;lnh tanh, cu dung
dinh voi cai gi~mg nhu may ghi am ma chung tai da nghe luc ban dfru.
Ngudi df?pcu lam nhu chung toi chu'a mi?t IAn nao nghe cai dOl;lnify:
. Thua cae vi lao d6ng chi, toi hi~u cac lao d6ng chi la dan ngol;li
dia, nhung cac lao d6ng chi rift bie't day la thanh phel B:lc Kinh, thu da
cua nu'oc Ci?ng hoa Nhiin dan Trung Hoa cua chung tao Ma d thu da cua
chung ta thi khong dU<;lc
... the' nay ... khong dU<;lc
... the' kia ...
Toi nen nhin cUdi va Celtim cach ngit ldi ngqiJi df?Jld~ "dut di~m"
cau chuy$n. Nhung tMt kh6, vi ngudi d~p cua chung ta di~n thuye't rift
lim ldi, rift luu loat va hung bi$n. Tai "phlJ.c kich" mai moi chen dU<;lC
van mi?t quang dung lify hdi cua ngudi d~p:
. Thu'a nil d6ng chi, . chung tai cfmg gid gi<:mgnghiem trang, tai
nhan rnl;lnh l,!-i15.nnila . Thu'a nil d6ng chi. Chung toi rat hi~u day

1;1.

Xin nil d6ng chi thOng cam cho canh ngi? bift kha khang cua anh bl;lntoi.
chung toi xin nh~m 16iva ni?p ph'!-t...
Toi chua noi he't cau thi ngudi df?p da turn tim cUdi rat chi la d~
thudng va tho the ngit ldi tai:
. Thu'a cae vi lao d6ng chi, vifn M kh6ng phiii la ni?p phl;lt 1;1, rna vifn
dElla cac lao d6ng chi rat hi~u, day la thanh phelBic Kinh, thu do cua ...
Thua cae b,!-nd<;Jc,the'la hai vi lao d6ng chi chung tai cu dung ngay
ra nhu' tU<;lngd~ nghe tie'p cai dOi;ln"... thu do cua mioc Ci?ng hoa Nh{m
dan Trung Hoa cua chung ta". DiEludau kh6 cho chung tai la ngu'di d~p
giang bai cu nhu la co giao giang giai cho lil con nit, trong khi hai liio
199

dang chi, noi vo phep, con IOntu6i hdn him cac b~c ph\l mill thuc ba cua
nu dang chi. Cac b~n biet rai day, cai cam giac tuc anh ach rna khong
noi dUQcno thi vi nhu the nao. Den cMu ni?i, chau ngo~i cac vi lao dang
chi cling con qua biet thanh pho Blic Kinh la thu do cua nudc Ci?nghoa
Nhan dan Trung Hoa, huong chi la hai lao dang chi.
Ay the rna hi~u qua ra phet day cac b~n ~, ngay sau do, hai vi lao
dang chi cua chung ta da den cai ki ot g:1n nhat mua mi?t ta, tilc mu'di
hai chiec mlii soa d~ chung minh riing minh hi~u biet rat sau slic, rAng
"Blic Kinh lil thu do cua nudc Ci?ng hoa Nhan dan Trung hoa cua chung
ta", va cling til gid phUt do, m6i l:1n di ra pho, hai lao dang chi luon co y
thuc mang trong ngudi dam ba cai mlii soa M phong bat tdc, vi "Day la
Blic Kinh, thll do clla nudc Ci?ng hoa Nhan dan Trung Hoa cua chung
ta", cai do~n da nghe den thui?c long. Toi muon nhan m~nh la

y thuc

clla hai lao dang chi, chu khOng phai la nh~n thuc clla hai lao dang chi
dau cac b~n di, vi cac b~n thua biet day, hai lao dang chi nay da co qua
nhieu nMn thuc ve moi trudng va giao d\lc moi tru'dng.
Hai lao dang chi chung toi nhd ddi cau chuy~n do m6i khi di tren
dUdng phD va nhat la m6i dip trd l~i Blic Kinh. Dieu kY l~ la m6i hin d~t
chan den Blic Kinh, rieng toi l~i nM den cai gi9ng l~nh lung Mu deu rna
d~ thu'dng cua co be Cach Cach: "Thua cac

vi lao

dang chi, day la thanh

pho Blic Kinh, thu do nudc cua Ci?ng hoa Nhan dan Trung Hoa cua
chung ta".

Thi da'u quoc te'

Nhu thudng l~ trong m\lc Thu Ha Ni?i, ngay 28/2/2002 trang Van
hoa Vi~t Nam cua VASC Orient co mi?t thu gui b~n d9Cve chuy~n chiec
banh chung mi?t tan tu' cua cac ngh~ nhan lang Uoc L~ "d~t kY l\lc
Guinness". Qua RAm thang Gieng tet, VASC Orient cho biet sau khi da
hoi cac ddn vi co lien quan thi dUQcbiet ha sd dii gui di, nhung chua thay
Hi?i d6ng Guinness tra ldi. May dong cuoi clla buc thu !Oicuon s\1 chu y
cua t6i. T6i xin kh6ng quan tam de'n cui do~n rna VABC Orient viet ding
"Hoa ra chut danh ky l\lc Guinness rna ngudi ta dii tung hOcling la danh
200

hao", rna toi rat tam d:1cvoi cai do~n VASC Orient d*t cau hoi ding "Ma
banh chung co d.n Mn cai daOO ay khong?". Trong khi toi dang ngh! cau
tra Idi thi cai ong VASC Orient tinh ngh~ch kia dii cuop Idi toi noi dng
cai baOO chung la thwln chat Vi(!t Nam, t6n t~i di?cnh:1t vo oo~trm the'
gioi nay, r6i ong noi cai do~n ong tam d:1cvoi ong Ly Sinh Slj, dng "ni?i
cai vi(!cngudi ta Mn th:1p hudng cung kinh truoc khi an banh, d5. dll d~
banh chung vUQttren m<:Jiky IJ.lcGuinness r6i!"
Cu6i thu ong VASC Orient khOng quen khuyen chung ta co' quen
cau chuy(!n cai banh chung Guinness. Nhung toi nao co quen dUQc.Toi
l~i ngh! sang mi?t chuy(!n khac: De'n cai thU di?cnhat vo nh~ la cai baOO
chung rna dan ta con mu6n d~t

kY

h,lCmi?t minh, hu6ng chi la chuy(!n

khac. Toi 000 Mn cac giai qu6c te'o

Chung ta co mi?t ni~m tlj hao: Do~t rat OOi~ugiai qu6c te'oHe't giai
th~ thao Mn giai van ngh(!, he't giai van ngh(! Mn giai h<:Jcvan. He't giai
toan h<:JcMn giai v~t ly, va giln day la giai tin h<:Jc.
Trong mi?t lfin noi chuy(!n voi mi?t ba giao su ngudi nuoc ngoai de'n
thiim Ha Ni?i, toi dii chia se tinh cam tlj hao do voi ba. Ba noi: "Toi la
ngudi nghien diu giao dJ.lch<:Jcso saOO.Toi cling co ~i?t so'nghien cuu v~
h(! th6ng giao dJ.lcclla cac b~n. Toi cling co quan tam Mn cac thaOO tich
nay clla cac b~n."
Noi r6i, toi thay ba ng~p ngung nhu mu6n cho qua cau chuy~n rna
toi gQira. Toi hi~u, ch:1cco ch6 te' nhi. ba khong mu6n noi mla.
Vai twln 1& sau, chung toi quay l~i Chll d~ daOO gia cac h(! th6ng
giao d\lc, toi gQi l~i ba cau chuy(!n bo dd hom truoc v~ cac thaOO tlch
do~t giai qu6c te'oHiOOOOu l<1nnay quan h~ giua chung toi co phfin g<1n
gui va tin c~y hdn. Ba hoi toi:
- Toi nghe noi, d Vi(!t Nam co OOung trudng lop huan luy~n cho cac
tre em chu&n b~thi dau qu6c te'oCo dung khong.
- Dung, co mi?t so' lOpnhu the'.
- Nhu the' cac ong do~t OOi~u giai cao la phh

. Ba noi voi gi<:Jng

di~u khOng tan thudng.

Toi hi~u y, hoi l~i ba:
201

- Ba kh6ng cho nhu v~y la tot?

- T6i kh6ng muon n6i tot hay la khfmg tot. Danh gia la vi~c clla cac
6ng. T6i nghi cac 6ng nen danh gia hi~u qua clla vi~c huf(n luy~n cac h<;>c
sinh thi df(u....
T6i ngit Idi ba:
- Hi~l,lqua la da c6 bie't bao nhieu h<;>c
sinh do~t giai.
Ba cUdi:
- Dau phai chuy~n bao nhieu ngudi do~t giai. C6 Ie tieu chu&n cd
ban d~ danh gia khOng phai d ch6 c6 bao nhieu giai cao thflp, rna la d ch6
h<;>
da trd thanh nhung ngudi nhu the' nao trong tudng lai. Cac 6ng di'ic6
qua nhi~u niim huf(n luy~n h<;>c
sinh thi df(u quoc te'oT6i kh6ng r6 trong
so nhung ngudi d6 c6 duqc bao nhieu ngudi do~t giai Nobel, bao nhieu
ngudi trd thanh cac nha khoa h<;>c
c6 nhung c6ng trinh c6 ten tu6i, bao
nhieu ngudi trd thanh nhung ngudi nhu c~u be h<;>c
hanh v6 Hch s1,lnhu
Bill Gates. Gates dau c6 do~t giai quoc te' nao v~ tin h<;>c
(!)
T6i kh6ng con gi d~ n6i VDib3.. Ba tip t\J.c"tf(n c6ng" t6i:.
- NUDC t6i la mQt nUDc nhi) hdn rf(t nhi~u so vDi nUDecac 6ng, dan

so chi b~ng mQt ph:ln mudi dan so nUDe6ng, l~i la nUDc rf(t gi:lu so vDi
nUDc cac 6ng. Nhung Chinh phll t6i kh6ng dung thue' clla dan ehung M
md nhung lOp hufln luy~n thi df(u giai quae te'oChUng t6i khOng xem d6
la ni~m vinh h~nh eua quoc gia. Cac nha giao d\J.ch<;>c
clla nUDc t6i xem
d6 la lang phi. H<;>e
sinh ai thich thi ghi ten xin thi. Cha mEi!chUng thich
thi bi) ti~n cho chung di thi. M5.cgi rna Nha nUDc d:lu tu tign cua vaG cai
thu vinh quang hao huy~n nay.
Nghe xong t6i gi~t th6t ngtidi. Nghi bt,mg: "Ba n6i ch6 nao d6 c6 khi
c6 ngudi l~i bao b3. la b~y b~ khOng chung". Nhung rc3iv~ nha suy ng&m,
t6i thf(y ba n6i c6 ph:ln dung.

Ni~m h! hilO bi lc;1i dl;lng

T6i l~i mQt l11nt\i hao khoe VDimQt b~n dc3ngnghi~p nUDC ngoai:
Vi~t Nam dU<;Jc
xe'p h~ng cao tren the' gioi vg xuf(t kh&u mi[tthang A, B,
202

C. Anh hl:ln t6i la mQt tie'n sy kinh te' ngudi nuoc ngoai. Anh nhin t6i
cham chu, cU:nhu xem mQt con v*t l~ trong vudn hach thu, co d9c he't
niem t1,1hao dang ram ran trong tUng li ti huye't quan clla t6i.
Thfly anh ta nhin t6i soi moi, t6i cudi va hoi ll:lianh voi gi9ng di~u
khim khich: "C*u ll:lidinh cham ch9Cgi t6i?" Anh ta cudi rflt nghiem tuc
va "di~n thuye't" mQt trang ra dai, trong do co vai do~n nhu sau:
oCac anh dUQccai niem W hao, t6i kh6ng phan dOi. Nhung li~u co
khi nao cac anh d~t len han Hnh toan, vin so lao dQng fly, v~n di~n tich
Mt dai fly, v~n so von d:iu tu fly, cac anh se xuf(t kh&u mQt m~t hang
khac, chAng hl:ln m~t hang X, Y, Z, ... , kh6ng din xe'p thu: hl:lng nao tren
the' gioi ca, nhung cac anh se thu dUQcngubn lQi IOn gflp rUdi, gflp d6i,
th*m chi gflp ha lin so voi xuflt khftu cai m~t hang dang mang ll:liniem
t1,1hao kia clla cac anh kh6ng?"
Anh kh1,1ngl~i tQP mQt ng\lm ca pM, rbi tie'p: "Trong ly thuye't kinh
te' clla cac anh t6i d9c dUQcrflt nhieu thu: Chll nghIa th1,1cdan, nao la Chll
nghia th1,1cdan cu, xam chie'm va hoc lQt thuQc dia; rbi chu nghia th1,1c
dim moi, xam chie'm thi trudng va hoc lQt sieu lQinhu*n,
nao la van van
,
va van van. V*y cac anh co khi nao nghi de'n mQt thu: Chll nghia th1,1c
dan sieu moi kh6ng? Anh ta ngim nghI, nheo m:1t, rbi hia ra mQt tU rflt
moi nghe rflt chi la keu "super-neo-colonialism". Cai h9n th1,1cdan nay
no xam chie'm va hoc lQt lQinhu~n tren lOng tli hrlO dan tQc ella cac anh.
No hoc lQt cac anh, con cac anh thi mang theo mQt niem kieu hiinh
tuyen truyen khiip the' gioi dng anh du:ng hang thu: mfly, thu: mfly, s:1p
vudn len hang thu: mfly.
Nhieu ngudi nghe t6i noi l~i thi sung sd. H9 chia se voi t6i y ngh! ve
cai long t1,1hao ngay thd cua chung ta cung dUQcngudi ddi t*n d\lng mQt
cach "tinh te" nhu the' My.
Con chung ta vin tie'p t\lC giao d\lc cho con em chung ta nhung tinh
cam t1,1hao trong sang di kem nhung nih cay diing nh9c nhin tren lung
nhung ngudi lao dc?ngruQt thit cua chung tao

203

Mon am nh~c d truang trung hf?c(I)

Cac phudng ti~n di~n tli ngay nay dii t:;todiu ki~n cho am nh:;tcnd
r9 khlip ndi. Nhiu Iftn t8i co cijp di xe do tren cac tuye'n dUdng.narn
Trung B9 va Narn B9. T8i cling dii nhiu lftn di xe kMch cha"t lU<;1ng
cao
tren tuye'n dUdng Ha N9i - Hai Phong. T8i cling thudng di taxi trong cac
thanh ph6 d Vi~t Narn. Cu6i cung t8i cling co nhiu cijp qua cac quan ca
pM g<;li180"xin" khlip ca nuoc. Ngoai nhung cam nh~n nhiu rni,it v cac
dich

V\l

nay, toi rnu6n neu rn9t a"ntu<;1ngthu vi v quan ni~rn cijch V\l am

nh:;tc d tao
Truoc he't, rnd nh:;tc cho khach hang nghe du<;1cxern 180rn9t tieu
chu~n

~cil V};lcha"t luqng

cao. T8i dii phong va"nkhoang gftn rn9t

tram ong chu quan ca pM, cac lai xe taxi, va du nh~n du<;1c
cau
tra Idi tudng t\!. Vi the', ch6 nao co cijch V\l 180co nh:;tc: ca pM rnd
nh:;tc, hi~u sach rnd nh:;tc, xe kMch rnd nh:;tc, ndi c8ng c9ng rnd
nh:;tc, v.v ..
Thu: hai, rnd nh:;tc 180quyn cua ngudi diu khi~n phudng ti~n:
quyn cua cac 1ai xe, cua cac 8ng chu ca phe, hoi,icvq 8ng chu va
, ch'u, v.v ..
con ong
Thu: ba, rnd nh:;tc 180theo thi hie'u th~rn my am nh:;tc cua ng\tdi
diu khin phU:dngti~n, chu: khOng theo yeu cftu cua kMch hang.
Va l:;tikhach hang co hang tram lo:;ti,bie't la"yy kie'n cua ai;
Thu: tu:, nh:;tc rnd cang to thi cang "sang". Nha nao co dan thi ra
su:c rnd th~t to d~ hang xorn bie't nha ta co dan xin, c8ng sun IOn.
Luc nao do cac b:;tn thli di xe buyt cha"t 1U:<;1ng
cao, ho(lc di taxi, hoi,ic
vao rn9t quan ca pM nao do d cac thanh ph6lOn d nU:octa d~ xac rninh
nhung nh~n xet tren day cua t8i.
T8i nho h5i te't narn 2000, t8i cung gia dinh di an rn9t cai "Te't
xuyen Vi~t", trong do chung t8i co di rn9t chi,ing tren tuye'n dU:dngslit ttl
Hue'vao thanh ph6 H6 Chi Minh. Trong su6t thdi gian d tren tftu, ta"t c3.
hanh khach chung toi trong toa dii

204

bi tra tin bdi nhung bai hat "se'n"

phat ra hling mQt cai loa c6ng suat Ion d:flt a ngay d:1u toa"". Chung t6i
yeu du nhan vien doim t:1u t:h, thi cac h~n ay than nhien noi Ill.thea
chi tht cua tniang t:1u, phai rna loa d~ ph\lc v'" nhan dan. Khi chung t6i
noi, chung t6i Ill.nhan dan, chung t6i mong muon dU9Cyen tinh, thi
chung t6i nh~n dU9Ccau tra Idi, ding chung t6i Ill.thi~u so trong nhan
dan. Chung t6i earn thay rat thu vi, la vi chung t6i voi tu cach la nhan
dan l~i kh6ng thich dU9Cph",c V\l ki~u do. Xe khach chat IUQngcao tren
tuye'n dUdng Ha NQi . Hai Phong, t6i cling dU9Cchung kie'n eanh hanh
kh3.ch ht tra tan hili thu hai ca "se'n" do. MQt I:1n t6i dU9CmQt hanh
khach cho hie't, 6ng ta da vie't thu cho chu hang xe B. a thanh pho H. vai
nQi dung nhu sau: "Ne'u Ngai chu hang muon anh em Iai xe dU9Cgiai tri,
thi xin Ngai trang ht cho anh em mQt cai tai nghe rieng, dung lam phi~n
hanh kh3.ch; Ne'u Ngai dinh ph",c V\l nh~c cho hanh kh3.ch, thi nen mdi
nh~c sy tu van xem nen rna Io~i nh~c gi thoa man dU9Chon ch",c tht
hie'u cua hon ch",c hanh kh3.ch". Cuoi thu, 6ng ta khuyen la "Tot nhat Ia
kh6ng rna nh~c", va 6ng ta giai thich ding, a trong nha chi co hai ho can
6ng rna da co hai thu tht hie'u am nh~c rat kha~ nhau, suot ngay cai
nhau v~ vi~c thich nh~c nay kh6ng thich nh~c kia. Ong cling kh6ng
quen dfrn ra rling a cac nuoc van minh, ngudi ta kh6ng co rna nh~c re tai
tren cac phudng ti~n giao th6ng c6ng cQng.
Di~u thu vt Ia sau khi gtti thu di it h6m, 6ng nMn dU9c m{it hUc
thu tra Idi rat trtnh tn;mg cua Ngai chu hang: "Tat ea cac hang nh~c rna
chung t6i stt d",ng d~u Ia nhung hang "trong lu6ng", nghia Ia nhung
hang da dU9Csa Van hoa cua thilnh pho duy~t v~ m~t an ninh van hoa.
T6i cling co dip tham gia hQi he voi cac h~n tre sinh vien. T6i ng~c
nhien lil h;>cling chuyen hat nhung bili hat ren ri, ki~u nhung ca tu
nhu:: "Em 6i long ta tan nat r6i r6i".
Di mQt ch:flng dUdng nhu the', t6i b6ng nf\y ra mQt cau hoi: "T:;tisao
cil mQt cQng d6ng rQng lOn nhli v~y me lo~i nh~c fly?". T6i co phong vffn

\" Hi,i h"t "sen" Iii each noi d,a nguiYi Nam Bi:>,dlmg chi tlHi ca klllJc .ell"i, ngo"i BrlC goi Iii
Ilh~lC

vang.

205

cac nh~c sy, ca sy, xem nh~c se'n la cai gi rna no hap din nhu v~y. Riiu
he't toi du nhan
. dUdc
. cau tril. Idi: "Do la mot.' dong nhac d duClimuc binh
' "
dan.
Mi?t diu hoi khac l~i nfly ra: T~i sao rna mi?t ci?ng dang ri?ng lCln
nhu v~y co tht hie'u am nhl;lc d duClimuc binh dan. Cau hoi nay clla toi
kh6ng duqc cac nh~c sy va cac nha nghien cuu am nhl;lc tri!. Idi. The' la
toi ll;liloay hoay di tim kie'm cau tril. Idi.
Rai cac con toi con nho, khong hiu co Illn cao hung the' nao toi dl;lY
chung chdi dan va kY xuClng am. VClitat ca cai ngay thd clla con tre,
chung khen toi: "B6 gioi nhi. The' b6 h9C am nhl;lc khi nao the'?". T6i tri).
Idi: "Rai b6 h9C trung h9C". The'rai toi cu thllm khen nM trudng thdi
Phap, dl;lychung t6i bie't kY xuClngam.
Toi h9C lClpD~ That clla Trudng Trung h9C Nguy~n Cong Tru d tht
xii Thai BiOOnam 1951. Do 130 mi?t tr\idng trung h9C trong vung ngudi
Phap chie'm dong. Trong giai dOl;lnnay, cac trudng dii dl;lYtheo mi?t
chudng trinh thay d6i rat nhiu so vClitrudng clla Phap thdi truClc 1945.
LClpD~ That thdi ay gi6ng nhu nam dllu cua trudng cap II ngay nay.
Ngay tulln diiu tien, toi va cac bl;ln trong lClpdii duqc h9C man Am nhl;lC,
duqc h9C kY xuong am, rai h9C OOl;lc1:9", duqc hiu the' nao 130 trudng di?,
tie't tllu, giang, thiing, hoa am, V.v... Man Am nh~c h9C dn he't lClpD~
LlfCthi ke't thuc. Ke't qua la sau 50 nam nhin ll;li,chung toi cung bie't vo
ve v am nhl;lc, ca bi~t co anh thanh nhl;lc sy, co chi thanh ca sy, co anh
thanh nhl;lc cong, nhung nhin chung ca lClptoi, ca h9i dang mon clla
Trudng Trung h9C Nguy~n Cong Tru thdi My nay ngai l~i vClinhau v~
ke't qua h9C t~p man Am OOl;lC,
thi hiiu he't chung t6i chimg tMnh thay,
cung khong thanh thq, rna nghe am nhl;lc thi cu OOu la vit nghe sllm.
May Him thi nhClvo ve duqc chut it nhl;lc 1:9" du d dl;lytre con va long v~
am nhl;lC.
Ngoai man Am oo~c, trong trudng Clla ngudi Ph3.p con d~y chung.
toi man Ri?i ho~. Chung Wi ciing duqc h9C the' nao la dUdng chan trdi,
the' nao 13. mau cd ban, r6i cac gam rnu, v.v.. Nhung ciing nhu mon Am
206

nhi,lc, sau 50 nam nhin l~i, chung toi khong nhung khong thanh

hoi,l sY,

rna cling van la nhung ngudi mu chu ve h(>ihoi,l. Trinh d(>cam nh*n h(>i
hoi,l clla chung toi phiin dong dung l~i d trinh
gidi hoi,l sy d Ha N(>ig,?i la dong "Tranh

d(> ngiim lOi,litranh

rna

Bd H&". Gidi hoi,l sy Ha N(>ig,?i

"Tranh Bd H&" la lo~i tranh do cac hoi,l sy binh dan, vua ve vua ban d bd
h& Hoan Kiem, quanh

di quin

li,li thi cling chi co m(>t can thuyen

chdi

vdi trem bi~n, co m(>t r:\ing nui xa xa va m(>t ong m:\it trdi do lip 10 giua
hai khom nui.
Sau do 30 nam, vao nhung nam 1980, cac can chung toi va Ilia bi,ln
clla chung li,li di h,?c cip II, li,li dU9Ch,?c mon Am nhi,lc va mon H(>ihoi,l.
Ket qua vitn l:\ip li,li thea can dUdng mon xua. Nam nay cac can toi va di.c
bi,ln clla chung deu di'i.trem 30 tu6i, h,? cling kh6ng biet thudng

thuc gi

hdn la nhung bai h,?c ngiin ngui ve nhi,lc ly cung miy kien thuc sd d:lng
ve h(>i hoi,l nhu: cha bac chung

ngay

xua da dU9c h,?c trong

trudng

trung h,?c.

Chay nhanh keo xe!

Bit cu ch6 nao clla Ha N(>i,bi,ln co th~ g:\ip nhung co be, chu be run
thd lao diiu chi,ly m(>t hdi bang qua dUdng. Hi~n tU9ng nay toi khong
thiy d cac nUdc van minh.

Rit nhieu lfin, sau khi giup cac chau sang dUdng, toi thudng dung
li,li ben he pho d~... phong vin cac cMu be, vi sao khong di tU tU d~ sang
dUdng, vi sao phai run thd chi,ly m(>t hdi nhu the. Cac cMu cling khong
trii Idi dU9Cla ti,li sao. Cac cMu chi nhd m6i lfin di ra pho vdi bo m~, thi
hay nghe bo m~ hoi thuc: "Chi,ly nhanh

keo xe!".

Nhu v*y trong d&u cac chau chi co khai ni~m "chi,ly nhanh" d~ vU9t
qua dam xe c(>,khong co khii.i ni~m gi khac. Toi da nghe m(>t ong bo noi
vdi can: "Xe h,? phai tranh minh can i,l".Toi con chung kien nhung ong bo
tre deo can di xe may l~ng lach, danh vang, chen dUdng con cung can la
.
kh'
h'a "vu vu .... sUdng
- ong.?"
Nhung dua tre do Idn lem, r&i chung trd thanh
bi,ln di ra dUdng pho Ha Noi va m(>t so thanh

thanh

niem, va cac

pho Idn d nUdc ta rna xem

207

mQt so kha d6ng dao thanh nim va he,>csinh di xe: He,>vUQt len nhau. He,>
chen lii"n nhau. He,>lam xie'c tren xe d~p xe may ngoai dudng. He,>lii"n
dUdng ngudi gia. He,>chen loi ph\J. nu. He,>rUQt nhau di cho nhanh.

He,>

lach dUdng. He,>vita di vita chao dao cai xe ... nhu ta van ge,>ila danh
yang. MQt nha bao nUDc ngoai da vie't, tren dudng pho' Ha NQi, lu~t giao
th6ng la lu~t cua ke m~nh. Ke m~nh tranh gianh dudng. Ke m~nh chen
dUdng. Ke m~nh nhoi nhoi lii"n dUdng. Ke m~nh an CUDP dudng cua

ke yeu.
Chua he't. MQt Hin t6i di xe tren dUdng ph~m lai, trot d\J.ng xe vao
mQt thanh nien. T6i vQi va: "Xin lai". Anh thanh nien lit miit nhin t6i:
"Bie'n mE;!6ng di con xin 15i cai d... gi". MQt 111nkhac t6i di dung lu~t
dUdng, mQt thanh nien d\J.ng phai xe t6i. Anh ta qullc miic: "D. mE;!th~ng
gia miit mu, di dung the' a?".
MQt luc nao do, Ha NQi da dinh cii"m kh6ng cho he,>csinh trung he,>c
di l(e may de'n trudng.

Nhung lam sao rna cii"m dUQc. He,>kh6ng mang

den trudng th6i, ai cii"m he,>di ngoai dUdng pho.

Nha trudng ch~u. Nha trudng v6 can? Day kh6ng ph3.i la bai toan
cua nganh giao d\J.c?T6i kh6ng dam tra ldi.
Nilm nO'
"Ni~m nd" la mQt tieu chu:ln ph\J.c V\! ma t6i dUQc nghe noi den
khiip ndi tren dii"t nUDc tao T6i cling dUQcnghe noi den trong nhung bai
giang d cac trudng dao t~o nghi~p V\! cua cac nganh cijch V\!.
Vao cac phong kham cua bii"t cu b~nh vi~n nao t6i ciing dUQc de,>c
nhung dong nQi quy "Bac sy phai ni~m rid VDib~nh nhan".
Vao thu vi~n d bii"t cu diiu, t6i ciing de,>cdUQcnhung quy dinh tudng
t\i: "Thu thu phai ni~m nd vDi b~n de,>c".
Vao hl1u he't cac qUfty buu di~n t6i ciing de,>cdUQcnhung dong nhu
the': "Nhan vien buu di~n phai ni~m nd vDi khach hang".
Hai con h~ thang kinh te bao cii"p t6i thudng ciing de,>cthii"y tren
bang quy uoc ph\J.c V\l cib tii"t ca dic clta hang m~u d~ch quoc doanh, clia
208

hang g<;tova cu:a hang thl,ic ph11m nhung dong d:;tiIo:;tinhu "Nhin vien
phai ni~m nd vai khach hang", m(lc dilu thdi d6 hilu nhu rat hie'm khi
nao chung ta g(lp dUQcve m(lt tudi tiin va thai di?ph\lc Vl,lbinh ding va
ton tr(;mg khach hang clla nhan vien nhung clta hang Io:;tinay.
Toi chua c6 cd hi?i dUQcIa nhan vien lam vi~c trong nhung nganh
<ijch V\l, rna nhi~u hdn, toi Ia mi?t khach hang thudng xuyen dUQcnh*n
dich V\l. Dilu tien toi nghi: "Dung Ia ngudi ph\lc V\J.phai ni~m nd voi
khach hang". Bau toi

tl,i

hoi: "T:;ti sao I:;tiphai nhu v*y". Qua mi?t thdi

gian tie'p xuc voi nhi~u h~ th6ng dich V\l clla nhung xu sd van minh, toi
phan van: "Hinh nhu khong ph3.i nhu v*y". Toi nghi them mi?t chut nua:
"Phai chang d6 Ia mi?t mau ngudi rna h~ th6ng giao d\lc va dao t:;toclla
chung ta phai t:;to ra?". Xin cac b:;tn hay cling toi quan sat mi?t vong
the' gioi.
Dilu nhung nam 1960, Iiln dilu tien toi dUQcra nuoc ngoai, mi?t
nuoc Chiu

A,

dUQcs6ng d d6 giln hai nam, duqc tie'p xuc voi h~ th6ng

<ijch V\l Clla nuoc b:;tn. Day Ia mi?t nuoc Chiu

n6i tie'ng v~ mi?t h~

th6ng dich V\J.ni~m nd va an dn voi khach hang. Qua tMt, dn dau toi
cung g:\ip nhung bi? m:\it r<;tngra, duqc d6n tie'p he't 'suc ni~m nd va ph\lc
V\l d muc tuy~t vdi chu dao va an ciln. Til trong thu vi~n, phong y te'va
nha an cong ci?ng trong cd quan ndi toi lam vi~c de'n cac nha hang d
nhung ndi toi khong hg quen big-t, r6i dn b~nh vi~n, quily buu di~n va
cac gian hang tl;J.phoa Clla cac tu nhan, dau dau toi cung g(lp nhung bi?
m:\it tudi cudi d6n nh*n, hoi han an dn, cham s6c he't suc chu dao. Day
khong chi Ia nh*n xet clla rieng toi, rna bilt cu ai dn da"tnuoc nay cung
c6 cam giac chung nrt gi6ng nhau nhu the'.
Trong mi?t h~ th6ng <ijchV\l nhu the', cam giac dh tien clla bl;J.nIa
rilt d~ chiu dUQcnh*n

sl,i

ph\lc V\l ni~m nd va i'm dn. Nhung cu I~p Il;J.i

nhu v*y, dn mi?t Iuc bl;J.nse cam thily kh6 xU:,nhilt Ia khi di mua hang.
Ngudi ta ni~m nd va an dn de'n muc chi dn hoi xem mi?t cai but rna
ngudi ban hang 16ira cS.hai ch\lc cai but dll 10<;ti,
til 10:;tigia vai hao dn
10I;J.i
gia may ch\lc d6ng. N6 kh6 xU:dn muc minh khong th~ khong mua
mi?t thu nao d6, m(lc dli thl,iCsl,i cung ching dn thie't liim.
.209

G!ip Ifin dfiu nhu the' b~n cam thay sung sudng. G:]ipIfin thu hai
nhu the, b~n van cam thily vui ve. G:]ipIfin thu ba, b~n earn thily cling
duqc. G!ip cac I:l.n sau I:]ipI~i nhu the, b~n b:it dfiu cam thily phil!n
phil!n. L!ip Ii,litiep tlJ.Cnhu the' b~n b:it diiu earn thily kh6ng ciin thie't,
r6i chan, r6i kh6 chiu. Di dau b~n cling g:]ipsV phlJ.cVIJ.an c:l.nki~u ily, d
bi,ln se xuilt hi~n cam giac milt tv do. B~n se nghl gi ne'u ngay nao, gid
nao, di dau hi,ln cling hi milt W do, khi b~n vaG m(>tsimthi khOng phai
d~ mua hang, rna ddn gian chi mu6n ngiim nhin m(>tkhung ciinh sinh
ho~t xu Mi, vdi m(>t mlJ.cdich ddn gian chi Ia thu gian sau nhung gid
phut m~t moi vi c6ng vi~c. T6i tin ding, b~n c6 nhil!u giay phut nhu the'
liim cM.
Mily nam sau t6i dU<;JcMnm(>tnUdc CMu Au. De'n day t6i du<;Jc
g:]ipm(>th~ th6ng dich VIJ.khac h~n. Liin d6 t6i di trim tuyen dudng siit
xuym Siberi d~ Mn M;;lCTu Khoa. De'n gid an, chung t6i Mn toa khach
s;;ln.Day Ia ndi t6i dU<;Jc
nh~n earn giac diiu hen vI! m(>th~ th6ng dich VIJ.
hoan toan khac. Nhan vim phlJ.cVIJ.Ia m(>tha gii, kh6ng th~ g9i la "c6"
theo each hi~u th6ng thudng trong eac quan an d Ha N(>i.M:]itba gia c6
b(>m:]itl~nh tanh chao t6i, khOng cudi, kh6ng nil!m nd, chia cho t6i cu6n
thVc ddn, r6i bo m:]ict6i vdi cac m6n an duqc ghi trong d6. Ba ta Mn m(>t
vai ban khac lam vi~c gi d6 vdi khach hang, r6i quay l~i dung c~nh t6i,
tay ciim cu6n s6 va ciiy but chi. Ba gia hoi t6i vI!cac m6n t6i di;itvdi m(>t
gi9ng di~u va ve mi;it rilt nghiem nghi, nhung nghe t6i n6i m(>t cach
cham chu, ghi l~i cftn th~n va khOng quen d9C l~i nhung thU t6i dii
,
>
yeu cau.
Cam giac diiu hen cua t6i la kh6ng thU vi. T6i nghl, eai dan CMu
Au n6 l~nh lung. Con ngudi d day thieu tinh cam. T6i song qua m(>t
tuiin, r6i m(>tthang, r6i m(>tnam va nhil!u nam d CMu Au, di dau t6i
cling g:]ipcach phlJ.cVIJ.ki~u nhu v~y.
Nhung r6i cac b~n i,l, s6ng qua m(>t nam, rai hai nam, t6i c6 dip
quay trd Ii,lida't nUdc CMu A rna t6i dii s6ng trudc day, t6i Mn tham l;;li
nhung ndi cu, t6i li,linh~n dli<;Jc
nhung tinh earn n6ng h~u nhli the'. Cac

210

b~n cli Mn khach s~n don t6i, dua t6i di su6t ngay, 10 du thu cho t6i, tit
an Mn a, Mn di clia hang mua d6..., tom l~i la t6i du<:Jcmdi chao, don
dua, cham soc kin ngay. Tai dt mu6n Mn tham m(lt anh b~n cli v6n co
m(lt tinh cam nit rieng tu rna kh6ng con m(lt ke ha thdi gian nao d~
thvc hi~n.
Ke't thuc chuye'n vie'ng tham dfrt nuoc nay, tai tra l~i ddt nuoc Chau
Au, ndi rna t6i dang s6ng h6i do. Thu th1,lcvoi cac b~n, khi trd l~i CMu
Au t6i thdy trong ngudi nh~ b8ng. T6i co cam giac nhu cu(lc s6ng tv do
tra l~i, t6i nhu vita tit qu{m bar nao nhi~t dUQcthoat ra thd hit b:lu
kh6ng khi tinh l~ng giua trdi quang. Bdy gid t6i moi hi~u he't dUQccam
giac clla m(lt cu(lc s6ng rieng tu trong m(lt b:lu kh6ng khi xa h(li luan t6n
trqng cai ca nhan trong cu(lc s6ng clla con ngudi.

Thiia thay thieu tho'?

T6i da dqc dUQckha nhi~u Mi tren bao phan nan v~ n~n "thita
thay, thie'u thQ"trong h~ th6ng dao t~o clla tao
Nhung Mi bao do noi flmg chung ta qua chu trqng Mn vi~c phat
tri~n d~i hqc, nhung coi nh~ cac trudng d~y ng4~. Vie't la the' th6i,
nhung t6i vlin thdy hang lo~t trudng ngh~ dang chuyn thanh trudng
cao ding, con trudng trung hqc thi thanh trudng d~i hqc, r6i cling dao
t~o cao hqc, nghien cuu sinh. Nhi~u bai bao than phi~n: Ldy dau ra cac
trudng d~y ngh~ nua. Tdt ca d~u d~y "th:ly", dau con ai d~y "thQ". NghI
Mn day rna gi~t minh.
Ldi phan nan nay co ch8 dung. T6i mu6n ba sung m(lt nh~n dinh
clla VASC Orient v~ n~n "thita thay thie'u thQ": "... da ph:ln hqc sinh,
sinh vien sau t6t nghi~p chi co trong tay v6n kii!n thuc 18 m8, vi~c hqc
lam ngudi cua hq co nhi~u vdn d~ dang Mn"G". Chung t6i rdt chia se
quan di~m nay cua VASC Orient. Trong cac chudng trinh a nha trudng,
chung ta co thien nhi~u hdn v~ nhung m6n hqc d~y sinh vien lam thay

60

VAse Oricn!: ViN Nam tiel' lue uu lien dau tu eho giao dlle, khoa hoc va eong nghe,

X~m ehuvcn mue "Xii hoi", http://\V\V\\'.\'nn.\'n/pls/n~\\'s/cxlyutls.hlnoidung.

Ngay

17/X/2002

.211

ng11'dikhac, nhung l~i thie'u OOung mon h<;>cd~y sinh vien bie't lam m(>t
ngudi thua haOO.
Ta hiiy xem ch11'dngtrinh clla m(>t s6 trudng d~i h<;>c.Vao nam thil
OOat, h<;>du<;lch<;>cmon "Quan If h<;>c","Giao d\lc h<;>c".
Khi h<;>cmon Quan If h<;>c,sinh vien dU<;lC
h<;>c"quan If ngudi khac
OOu the' nao"; Khi h<;>cmon "Giao d\lc h<;>c",sinh vien dU<;IC
h<;>c"D~y
ng11'diOOu the' nao".
Toi tim hiu d nhi~u trudng, khong d dau dl;ly sinh vien "b6n ph:1tn
m(>tOOan vien thua haOO bao gam nhung n(>idung gi?" va cling khong d
dau d~y cho h<;>mon h<;>c"h<;>cd~i h<;>c0011'the' nao". Nhu v:1ty,nhin tU
chudng trinh dao t~o, chung ta cling chi co nhUng mon d~y cho h<;>lam
thay, chil khong co nhung mon h<;>cd~y cho h<;>bie't h<;>c,bie't lam tron
b6n ph:1tn clla m(>t OOan vien trong cac t6 chilc xii h(>i.

DIl

d dau vita d~y lam thay, vita d~y lam thq?

Khi slip xe'p f tVdng d vie't phlln nay, d(>tOOien toi OOa l~i cac d<;lt

di th\fC t:1tp trong nhung nam h<;>cd~i h<;>cd Trudng D~i h<;>cBach khoa.
Toi thie't ngh!, toi thu: lam m(>t vi~c "an cdm mai noi chuy~n cli". Do la
OOung d<;ltth\fc t:1tpvai m(>tchudng trinh vua lam thay, vua lam th<;l.Toi
mu6n d11'<;IC
k l~i d on l~i m(>t bai h<;>ckinh nghi~m trong cac ch11'dng
triOO dao t~o clla chung tao
H<;>che't nam thu OOflt hung toi di th\fc t:1tp lam cong OOan trong
m(>t doaOO nghi~p su:a chua 0 to d Citm Pha. Trong m(>t thang th\fC t:1tp,
chung toi dU<;IC
phan cong lam nhi~u cong vi~c khac nhau, nhung d~u la
cong vi~c lao d(>ng ky thu:1tt gian ddn. T6i nM nhat la m(>t twin lam d
m(>t phan x11'dng g<;>ila Ph an xlidng May. Cong vi~c toi phai lam su6t
m(>t twin l~ la "ra xu pap", m(>t cong vi~c ch~ng diOO dang gi dn cac
mon ky thu:1tt chuyen mon rna toi dii h<;>ctrong nam thil OOflt. Ngudi
huang dl1n toi la anh Da Dinh Thai, m(>t b~n dang h<;>cthdi nien thie'u,
h<;>cky thu:1tt trung cap cd khi, ra tr11'dng truac toi, v~ lam ky thu:1tt vien
clla xi nghi~p nay. T6i nhO anh Thai huang dl1n chung t6i c6ng vi~c nhu
sau: Ngai ngay ng5.n, tay d.m cai ti cua xu pap, vua go vua xoay OOip

212

nhil.llg tren cai xu pap. Anh ThaI noi bAng tie'ng Ph:ip niH! the', ch~ng co
ai bie't tie'ng Vi~t lit gi, nhung t6i vfrn nhd, do la cai.gd da xu pap. ChUng
t6i hoi anh Thai, litm nhu the' de' lam gi, thi dUdcgiiti thich lam nhu the'
trong hai trudng hqp: mQt la ..., hai la ... T6i con nhd rat ranh reo nhung
th6i, c6ng vi~c clla chung ta kh6ng phiii ban v&c:ii xu pap. Khi chung t6i
hoi thity giaa huang dfrn thl;ic t~p v& m\!c dich cUQc thl;ic t*p nity, thity
tra ldi rat ddn gian: "De' cae anh lilln quen vdi b6'n ph(m chap hanh
nhi~m Vll dltc;JC
giao cua mgt ngztiJi tlW Cae anh dztdc dao tr;.othanh hy
SIt. Cae anh se lam thay. Nhztng muon lam thay thi cae anh phdi lu!e
lam thcj'. Chung t6i hoi hilithity: "Nhung sao kh6ng lam thq trong ngh&
chuyen m6n". Thity giai thich: "Di&u quan tr~mg lit phai bie't trach
nhi~m va b6n ph*n clla mQt ngudi thq lit the' nito. Ngh&cd khi co yeu diu
nghiem ng;\it nhat. Cac anh phai bie't the' naa la m~nh l~nh". Thity tra ldi
nit gian

c4,

nhung dlit dong. Chung t6i hi~u ngay la minh phai bie"tnghe

m~nh l~nh, phai co tinh thfrn kY lu~t trang c6ng vi~c clla mQt ngudi thq.
H<.>c
xong nain thli hai chung t6i duqc ph an cong di thea ky su hoac
mQt ky thu*t vien trung ca'p, nhung ph\! trach mQt c6ng vi~c ky thu*t C\!
th~ clla xi nghi~p. Twin diu t6i duqc di theo mQt ky thu:\lt vien ph\!
trach h~ thong di~n clla xi nghi~p. Tufrn thU hai t6i thea mQt h."}' su ph\!
trach cap thoat nuac. Tu&n thli ba lit mQt ky su c6ng ngh~. Tu&n thli tu
la mQt ky thu*t vien ph\! trach an toan lao dQng. Suot mQt thang thl;ic
t:\lp, mlii tufrn chung t6i theo mQt ngitnh chuyen mono C6ng vi~c duqc
giaa lit quan sat xem ngudi ky thu~t vien lam gi trong suot ca lam vi~c:
la mQt ky thu*t vien thi phai phat hi~n va xli I)"' cac tr\!c tr;\ic ky thu*t
tren toan bQ day chuy&n san xuat nhu the' nao. Khi chling t6i hoi thity
huang din thl;ict*p v&chuye'n thl;ic t:.lPnay, thity noi rat ngin g<.>n:
"T(j.p
lam mgt ngztiJiphu trach h.y thu(j.t cua xi nghi~p"
H<.>c
he't nam thli ba chung t6i duqc phan c6ng di theo quan dOc
phan xUdng. Nhi~m V\!cua chung t6i lit phiii di theo ghi chep vit vie't bao
cao thu ha~ch, mQt quan doc phan xUdng phai litm nhung c6ng vi~c gi
trang suot ca lam vi~c cua ong ta hoac bit tao Thity giao chung t6i noi
dlia: "Cae c:\luphai vie't bao caa rat ra ritng, cai gi duqc quat ngudi tn, cai
gi phiii khuyen ngudi ta, cai gi du<;icnoi ngay tac kh5.c, cai gi chi du<;ic
noi trong bu6i giao ca. Khi chung Wi hoi v&m~c dich ddt thlic t:[tpnity,
213

thay giao huang dftn cua chung toi noi: "Niim nay cac cg,u hqc lam thay
ngztiJi tao Khcic vdi niim thl1 nhitt cdc cg,u hqc chitp hanh m~nh l~nh cua
ngztiJi chi huy ky thug,t. Cilng khac vdi niim thl1 hai, cac cg,u di thea m{}t
ngztiJi phil- trach m{}t chuyen nganh kj thug,t CII- the' cua xi nghi~p." The'
la

ro.

Nam thu tu chung toi khong di thl,tc t~p nua, rna di chuAn bi vie't
bao cao t6t nghi~p. Ngay ily chung toi khong lam lu~n van, cung ch~ng
vie't d6 an, rna lam mi)t cong trinh gQila bao cao t6t nghi~p. Toi cung
mi)t b~n sinh vien cUng lOp dueJcphan cong nghien cuu d~ xuilt phudng
an thie't ke' mi)t h~ th6ng tdi tr\lc v~n chuy~n cua gie'ng mo d~ ph\lc h6i
mi)t cong trinh cong nghi~p mo hftm 10 cua Phap dii ngitng ho~t di)ng tit
h6i D~i chie'n II. ChUng toi dueJcMn lam vi~ d mi)t C\lCthui)c Bi) Cong
nghi~p ni1-ng,dUeJccac vi liinh d~o va cac anh chi chuyen vien trong C\lC
t~o di~u ki~n d~ di thl,tc dia quan sat hi~n trlidng.
Toi mu6n nhAc l~i sl,t ki~n nay d~ cac b~n dQcco them thOng tin
rAng, trong M th6ng dao t~o d~i hQccua ta dii co mi)t giai do~n nhu the'.
Toi mu6n lliu y cac b~n dQc, toi hQc Khoa II cua Trudng DHBK, ti'i
1957. 1961. Toi mu6n nhiln m~nh: Do dang con la thdi kYphoi thai cua
n~n giao d\lc d~i hQccua tao Di~u toi ng~c nhien la, cac thay giao cua toi
d Trlidng DHBK khi do dii cho chung toi mi)t chudng trinh th1,tct~p
tuy~t vdi nhu v~y, mi)t chudng trinh rna ngay nay ta hay gQila "dao t~o
lien hoan". Nbd do, rna chUng toi hi~u dueJc,khi lam theJthi phai lam gi.
Khi lam thay thi dUeJclam gi. Toi khOng nghi rAng di~u do la kho khan
trong hoan canh hi~n nay.
Nhung do khOng ph8.i la chudng trinh thl,tc t~p chung cho cac
trlidng d~i hQC.Toi dii tie'n hanh phong viln mi)t so'ngudi hi~n lam vi~
t~i Vi~n Nghien cuu Chie'n lUeJcva Chfnh sach Khoa hQcva Cong ngM
d~ tim hi~u viln d~ nay. Ly do toi chQnvi~n nay d~ tim hi~u la rilt ddn
gian, d~ da milt cong tim kie'm, vi can bi) nghien cuu d day co cd cilu
nganh ngM rilt da d~ng, hQ hQc tu nhi~u trlidng khac nhau, tu nhi~u
nuac khac nhau.

214

NgUdi toi phong van eliiu hEm la anh Le Van Chudng, h<,JeKhoa 11,
hi nam 1966 den nam 1971 clla Trudng Dai
hoc Mo va Dia
"
. Chat. Anh
cho biet, sau nam thli nhat lOpclla anh khong elith1jc t$.p; sau nam thli
hai eluQeth1jc t$.p ve elia chat; sau nam thli ba elith1jc t$.p eong vi~c ella
mqt thQ ca ve ky thu$.t; sau nam thli tu, anh elith1jc te el~chuAn bi lu$.n
van tat nghi~p.
Ngudi thli hai toi phong van la anh Tang The CUdng, h<,Jcnganh
him sinh khoa 34 clla Trudng D~i h<,JcLam Nghi~p, hi nam 1989 den
nam 1993. Sau nam thli hai, anh th1jc t$.p lam cong nhan elitr6ng cay;
sau nam thli ba, lam eong nhan elieu tra; sau nam euai elielieu tra phan
tich nhu mqt ky su Him sinh.
Ngudi thli ba toi phong la anh Nguy~n Dinh Chudng h<,Jed mqt
nuClc b~n trong khai xa hqi Chll nghla. Anh h<,Jcnganh vo tuyen eli~n
tudng dudng Khoa 11 clla Trudng D~i h<,JcBach khoa, hi 1966 den 1971.
Trong nhung nam diu d trudng, anh dUQcvao phong thi nghi~m lam
cong vi~c th1jc hanh nhu mqt cong nhan ky thu$.t Nhung nam ke do anh
dUQclam cong vi~e clla ngudi thiet ke va t1j tay th1jc hi~n thiet ke clla
minh. Nam

cuai cung anh dUQcden mqt dai tru'yen hinh d~ lam cong

vi~c nhu mqt ky SU.Do la di phat hi~n nhung hong hoc ky thu$.t va de
xuat bi~n phap xU:ly. Anh cho biet, du Ia nudc be b~n, nhung anh khOng
eluQchUdng mqt chudng trinh th1jc t~p nhu sinh vien nudc b~n. Hg vim
giu mqt sa nqi dung ky thu$.t dUQcxem la bi m~t quae gia. Ngay ca. giiJ
h<,Jcmon giao d\lc quac phong sinh vien ngo~i quac eilng khOng dUQch<,Jc,
vi no el\lng den nhung nqi dung giang ve bi m~t quan s1jella nudc sd t~i.
Qua phong van vDianh toi hiu, nhung ngudi hgc d nudc ngoai doi khi bi
h~n che ve elieu ki~n di th1jc teo Cang nhung nganh lien quan nhieu den
bi m~t quae gia, sinh vien ngo~i quae cang bi h~n che.
Th1jc te nay dang gQicho chung ta Idi canh bao: Di hge d nUDcngoai
cung co nhung mi!-th~n che clla no. Vi v~y dn phai co s1jeh<,Jn11ja,nhat
la nhung nganh co quan

M den nhung nqi dung thuqc bi m~t cong ngh~,

bi m~t kinh te clla nUDesd t~i.

215

Theo dong xu huang cai cach

khoa hQCva giao dl;lc
Ditng d~ykien thuc
Hay d~y pl1lt(1ng ph:ip
Thierry Gaudin

D~t d(mg cd phan h!e tren ehie'e xe be) eua gi{lOsu Glushkov
Nam 1974, M. Glushkov, vi~n trl1dng Vi~n Diu khi~n h<;lcKiev,
cUng voi G. Dobrov, ph6 vi~n trudng va Tereshenko vie't chung mi}tcu6n
sach ra"t hay, c6 tieu d la Dam tholili v Qulin ly, trong d6, chiOOtrong
ph&n do Glushkov vie't, c6 mi}t ki~u tinh toan rii't thu

vi. Glushkov

tiOO

r~ng, ne'u cu giu h~ th6ng ke' hOlilChhoa OOuhi~n nay, voi cach thuc l~p
ke' ho~ch

kinh te' OOu hi~n nay, voi sJ;!pMt tri~n cac quan h~ biOO

thudng nhl1 hi~n nay, hdn nua kha nang lam tiOO toan Mng tay giu
nguyen t6c di}(bao OOimd6 phep tinh trong mi}t gid), thi dn nam 2000,
toan bi} 250 tri~u ngudi dan Lien X6 chi loay hoay su6t nam lam ke'
ho~ch, khOng con quy thdi gian

M lam vi~c khac. Glushkov dua ra con

s6tiOO toan d6 d~ n6i len sJ;!c&n thie't phai ap d\lng may tiOO di~n ta va
tin h<;lcvao h~ th6ng ke' ho~ch hoil.
Ngay 9/9/1980, tren td bao Nl10c Nga X6 Vie't, Glushkov vie't mi}t
. bai bao c6 tieu M "Kho tang di~n tli cua h~ th6ng ke' ho~ch hoa", trong
d6 6ng nh~c l~i lich sa cua h~ th6ng ke' ho~ch hoa kiOOte' qu6c dan cua
Lien X6 dl1c;1C
hiOO thanh tU OOung nam 1930 voi OOung chuyen gia rna
Glushkov xem 130 c6 triOO d9 cao nhii't thdi d6, OOu Cubushev, Kirov,
Ordjonikidze cung cac nha khoa h<;lcc6 uy tin dl1dng thdi. Nhl1ng theo
Glushkov, xii h(li Lien X6 dii thay d6i; Glushkov dl1a ra cac sJ;!ki~n d

216

chung minh ding, M th6ng c6ng nghii}p clla Lii'm X6 da phat tri~n khac
xa so vdi thCiiky mdi hinh thanh hi} th6ng ke hOl;lchhoa d6, va vi v~y hi}
th6ng ke ho~ch hoa thCiifly nay kh6ng con thich hQp nua. Bau khi phan
tfch nhu v~y, Glushkov viet: "Chll trudng slt d\lng may tinh dii}n tli
trong mgt hi} th6ng ke hOl;lChhoa tuyi}t vCiid thili dl;lichua c6 may m6c,
th~t ching khac gi vi~c d:;it mgt dgng cd phan Ivc tren chiec xe bo keo va
nghi riing chiec xe se chay nhanh hdn. Dieu nay kh6ng th~ c6 dUQc,bdi
Ie hic nay t6c dg xe dUQcquyet dinh bdi ban than ket cflu clla chiec xe,
chU kh6ng ph3.i clla dgng cd".
Den nam 1988, N. N. Moiseev ll;likhing dinh: "Bay giCithi t6i da
biet mgt cach chinh xac rAng, vi~c ung d\lng cac phudng phap tin h9C
vao thVc ti~n, bflt k~ la xay dVng h~ th6ng quan 1:9'tv dgng hoa ho:;icchi
ddn thuiin ap d\lng cac phudng phap xli 1:9'th6ng tin mdi, bao giCicling
phai xay d1,tngll;linguyen tiic t6 chuc c6ng vi~c " I;}
Hai mudi nam truDc t6i dUQcd9Cnhung dong nhu the. Ngay nay t6i
ll;li dUQcnghe n6i rflt nhieu den vi~c dua c6ng ngh~ th6ng tin vao d~
nang cao ch:it hiQng dl;lyh9C, th~m chi diu nam t6i con dUQcgiao nhii}m
V\lt6 chuc mgt hgi th3.o ban ve vi~c d6. Nhd ll;linhfihg dieu rna Glushkov
va Moiseev viet hai mudi nam truDc, t6i cu phan van mai, kh6ng biet
dua cai dgng cd phan 11,tclen cai xe bo clla clla giao su Glushkov li~u c6
lam cho cai xe bo chl;lYnhanh hdn khang. The la t6i cu tri hoan mai,
danh phai lij.ng Ie nh~n khuyet di~m voi nguCiigiao nhii}m V\l r6i nghe
phe binh trong hgi nghi t6ng ket clla cd quan. Nhung t6i khang ti~n n6i
voi nha lanh dl;lOnay, vi 6ng ta rilt tv tin vdi quyet dinh giao nhi~m V\l
clla ang tao
Th~t ra t6i ching c&n chung minh lam gi dieu nay, cac bl;ln c6 th~
di mgt vong quanh mgt so' hgi thao d Ha Ngi, kh6ng 10l;litru ca nhung
bu6i bao v~ lu~n van thl;lc sy, hen sy. Cac bl;ln se g:;ip mgt cach kh6ng
kh6 khan mgt hi~n hiQng kha ph6 bien, mgt so'kh6ng it dang nghi~p clla
chung ta ch\lp "nguyen dai nguyen ki~n" trang lu~n van vao tCigi:iy

'I

Moiseev

N.N.:

S<ich llii d:tn. II'. 115.

217

nh~a trong, chie'u len man hinh va dung len dqc nguyen van, chiing din
quan tam Mn vi~c dic cli toC).co nghe hay la khOng.
Nhu the' du<;Jchi~u la stt d\lng phudng ti~n cong ngh~ thong tin d~
nang cao cha"t lU<;Jngnghien cuu khoa hqc va dC).yhqc (')

Truong phe5thong cap bon

Trong nhii:ng niim gftn day, toi co co nhi~u cd h(li tie'p xuc vai sinh
vien va hqc vien dic ldp cao hqc. Khi vui chuy~n, cac bC).nsinh vien va
hqc vien cao hqc thudng binh lu~n thay nay, thay kia giang "d~ hiu, d~
ghi". Bau nhi~u lftn nghe nhu the', toi noi vai dic bC).nsinh vien va hqc
vien cao hqc la toi ra"t bu6n, m:]icdftu, xin thu th~c vai d(lc gia, toi v~n
thudng dU<;Jc
hqc vien xe'p vao 10C).i
"thay giang d~ hiu, d~ ghi". Toi noi
voi cac bC).n:"Khong la"ytieu chu&n d~ hi~u, d~ ghi d~ rna danh gia cha"t
lu<;Jnggiang dC).yb~c dC).ihqc va sau dC).ihqc".
Va"n d~ d:]itra la, vi sao ngudi hqc d nhii:ng b~c hqc cao nhu v~y rna
v~n thich giang "d~ hiu, d~ ghi"? Cac bC).nco th~ hoi, d b~c hqc cao nhu
v~y, thi tieu chi nao la d:]ictrung cho qua trinh dC).yva hqc?
Dang tie'c rAng, kha dong cac bC).nd6ng nghi~p trong chung ta, v~n
coi s~ giang "d~ hiu, d~ ghi" la tieu chu&n cd ban d danh gia cha"t
lu<;Jnggiang dC).y.Toi ra"t d6ng tinh vai nhi~u bC).nd6ng nghi~p, rAng ne'u
giang dii sinh vien dC).ihqc va cao hqc "d~ hiu, d~ ghi", thi th~c cha"t la
ta dii bie'n hq thanh hqc sinh ca"pIV va hqc sinh ca"pV ma"tr6i.
Bau khi toi neu quan di~m nhu the', toi thudng dU<;Jc
cac bC).nd6ng
nghi~p diit lC).icau hoi: V~y tieu chi do la gi? Gioi nghien cuu clla chung
ta dii ton kha nhi~u gia"y m~c' d~ thilo lu~n. Chung ta co th~ dqc ra"t
nhi~u bai vie't tren cac bao va tc)'Pchi d trong nuoc, nhu bao Giao d\lc va
Thdi dC).i,tc)'Pchi Phat tri~n Giao d\lc, tc)'Pchi Nghien cuu Giao d\lc, v.v..
Phftn sau day la quan diiim clla toi, khong voi tu cach la nhil.
nghien cuu gi:'lOd\lc hqc, rna la kinh nghi~m clla m(lt ngudi giang vien lJ
b~c d':lihqc va sau dC).ihqc.

218

D~y d~i h9c khac gi v6'i d~y trung h9c

Thu th1,ic voi cac b~n, toi da d~y qua ba b;[l.ch9C: trung h9C, et~i
h9Cva sa u et'.lih9C.
Toi d~y b;[l.ctrung h9c tii nam 1958 khi con la sinh vien nam thu
hai cua TrU:dng D~i h9C Bach Khoa Ha Nqi. Thdi d6, Tnidng D'.li h9C
Bach Khoa md cac lOp dU:9Cg9i la "b6 tuc van hoa" cho nhling anh chi
em la nhfm vien va thi nghi~m vien trong tnidng. Cac lOp dU:9Cd~y theo
chU:dng trinh ph6 thong cap III thdi et6, g6m tii lOp 8 etn lOp 10. Cac
thay va sinh vien dU:9cnha trU:dng keu g9i tinh nguy~n tham gia giang
d'.lY,thdi et6khong c6 thli lao, va ngU:dih9C cling khong phai d6ng mqt
khoan h9C phi nao. Toi von rat yeu ngh~ d'.lYh9C, c6 Ie chiu anh hU:dng
cua b6 Wi, nhi~u nam lam giao vien thdi Phap. T6i da ghi ten tham gia.
T6i dU:9Cph an cong giang m6n Tofm bao g6m D'.li s6, Hinh h9C va LU:9ng
giac, d6i khi etU:9C
nhd d'.lYthay mon V~t ly, nhU:ng toi thfch nhat, va
cling c6 sd trU:dng nhflt la mon Hinh h9C, t6i khong thich d'.lYmon V~t
ly. Chung toi d'.lYtheo lOp tii Idp 8 etn he't he't cflp III, cling vua dung
luc chung t6i lam lu~n van tot nghi~p (d cac trU:dn~ky thu~t nglidi ta g9i
la et6 an t6t nghi~p). Sau nay khi eta trd thanh giang vien cua TrU:dng
D'.li h9C Bach Khoa (tu nam 1961), toi v&n tiep t\J.ctham gia cac lOp b6
tuc van hoa, m*c d~u cong vi~c giang d'.lYva nghien cuu khoa h9C d b~c
et'.lih9C da chie'm h~u nhu: tonn b9 quy thdi gi~n cua t6i. Toi muAn nh!\.c
l'.li voi b'.ln d9C,h6i d6 d'.lYb6 tuc van hoa lil khong c6 thli lao, d~cac b'.ln
chia se voi toi mqt tinh yeu vo cling IOn va rfrt trong sang voi ngh~
d'.lYh9c.

Tit ch6 phil phan h~ thong giao dl;lc nhf)i 59 cua de' quoc ...
Tu nam 1953, que hU:dng Thai Binh cua toi khong con nim trong
vling nglidi Phap chiem d6ng mla. Toi dU:<;Jc
h9C trong mqt h~ th6ng giao
d\J.ccua Nha nU:ocDan chu cqng hoa theo chU:dngtrinh cua mqt n~n giao
d\J.c mdi. Toi b!\.t diu dU:9cnghe nhling y kien phe phan n~n giao d\J.c
"nh8i S9" ciia cac nha trU:dng th1,ic dan. Thoat dflu toi nghe rflt l'.l tai,
khong hi~u "nh8i 59" la gi, m*c diu tii trU:oc d6 t6i eta hoan toan etU:dc
tiep nh:(m t1'9n v~n cui ngn giao dl.ICfly hi b:[tcti~u h9C ete'nnhung nam d
219

b~c trung h9C. D&n din toi hi~u ra ban chflt su phe phan ngn giao dvc
"nh6i S9"la phe phim mqt h~ thong giao dvc chi coi tr9ng nh6i nhet kien
thuc rna khong quan tam den nang Iv:ctv: v*n dqng trong tu duy sang
t~o, trong vi~c v*n dVng kien thuc ly thuyet van nhung ho~t dqng thv:c
hanh clla ngudi h9C.
Cuoi cung thi toi cling khong dU<Jcnghe giai thich gi han. Tuy
nhien toi v&n mang mqt nigm tin nhu v*y, mqt nigm tin trong sang clla
c*u hoc sinh 15 tu6i van nhung ngudi thay giao cach m~ng, nhung con
ngudi dii trai qua thii: thach clla cuqc chien tranh cach m~ng, xem do
nhu mqt xuflt phat di~m d~ suy ngf1m trong cuqc ddi ho~t dqng sang t~o
sau nay.
Noi nhu v~y thoi, nhung trong diu toi khong bao gid dut dU<JcY
nghi" v mqt khai ni~m "giao dvc nh6i S9", Iuan c6 lam 1'0 nqi ham clla
khai ni~m nay. Trong dong tu duy tran trd fly tai chi th:ay n6i len mqt
nghjch Iy: Nhung nha nghim cuu dan anh so v{jithe h~ toi 1dnlen tit h~
thong giao dvc "nh6i S9" fly ph&n 1dn l~i la nhung con ngudi rflt co nang
Iv:c tu duy sang t~o, la nhung con ngudi biet v~n dVng rat gioi nhung
kien thuc dii h9C van ho~t dqng thv:c ti~n. ChUng ta dii biet den rat
nhiu ngudi nhu the: d thdi xa han chung ta co Ton That Tung, T~
Quang Bvu, Hoang Xuan Han, Tr&n Van Gi&u; gin han so v{ji thdi d~i
cua chung ta co Td.n Quoc VU<Jng,Phan Huy Le, Tr&n Vi~t Phuong. Tat
ca nhung ngudi toi li~t ke tren day dau co b:lng cap cao nhu nhiu ngudi
trong the h~ chung ta ngay nay ...
Trong khi dong tu duy clla tai chua dut dU<Jcnhung y nghi do thi
tren cac phuong ti~n truyen thong n6i Imnhung thong di~p vg "giam tai
chudng trinh". The Ia toi chuy~n hu{jng tu duy sang vi~c "giam tai
chudng trinh" .
... den eh6 keu gc;>igiam tB.itrong cae nhil tnidng

eua ta

T6i kh6ng phai la nha nghieI). cuu tu ttl h9C. nen khong dam I~m
bim ve Slf phiin bi~t trang sllc thai tu ttl cua hai ttl "nh6i 39" va "chflt
tai", nhung t6i trqm nghi"(tho thi~n. mong cac nha tu ttl h9C tha I6i cha),
220

co Ie noi "cha't tai" cho no co ve d~ nghe thai, chli thvc ra, "cha't tai" h&u
nhti co th hi~u d6ng nghla voi "nh6i S9". Noi cho cung, thi "cha't" cung
la "nh6i" can "tai" thi cuai cung cung phai tai VaG "S9" chu: can VaG
dau nua!
DQt nhim toi nhO Mn cau chuy~n ong b~n toi ga bai cho thi sinh
trong phong thi. H9C sinh ca'p III cua chung ta dti<;Jch9C du cac thli vi
phan va tfch phan, khao sat nhung ham sara't phu:c t~p du cac thu: di~m
uan, dti<;Jcnh6i du cac thu: kilfn thlic, the'ma
trinh bay

cd

ca'u cac ye'u to' ca'u thanh

mQt cai bi~u d6 ddn gian

mQt t6ng th~ rna cU:loay hoay

khong bie't cach nao lam dti<;Jc.

The'thi khong bie't chung ta co "nh6i S9"
hay khong???
Ke't qua thi tuy~n sinh VaGcac tnidng d~i h9C nam 2002 g<;Jicho
chung ta rflt nhii!u suy nghL Bao Nhan Dan ngay 24/8/2002 dang bai
cua Quang Anh "Th~t dang suy ng&m" dtia ra vai con sathang

ke ke't

qua thi cua mQt so' trtidng d~i h9C lOn, cho tha'y, ching h~n, t~i Trtidng
D~i h9C Kinh te'Thanh phO H6 Chi Minh, co tren 26.000 thi sinh dV thi
cac man toan, v~t ly, hoa h9c, thi man toan c6 21.343 thi sinh d~t di~m
dtioi 3; mon v~t ly c6 21.460 thi sinh d~t di~m dtioi 2; man hoa h9Cc6
19.034 thi sinh d~t di~m dtioi 2. Trong khi d6, so' h9C sinh d~t trung
binh trd len (tren 5 di~m) chi chie'm dtioi 10% (')
Dti lu~n tit trong cac gioi am hiu cac chtidng trinh dao t~o cho
ding, dE!thi nam 2002 khac cac nam trtioc d chb khong dtia ra cac lo~i
bai "tu", rna chu y cac kie'n thu:c

cd

ban trong chtidng trinh. Phan tfch

nguyen nhan di~m thi tuy~n sinh cua nam d6 kern, VASC Orient ngay
26/8/2002 dii dtia ra mQt so'y kien, ching h~n, thay Nguy~n Bac Dl,lng,
hi~u trtidng Trtidng THPT Tr&n D~i Nghla. Thanh phaH6 Chi Minh cho
ding, dao t~o thea lai ghi nhO lam cha thi sinh b6 tay. Dng noi: "Trtioc
day h9C sinh chi sl1 dl,lng "tai nghe", "miit nhin" va "tri nhO" d~ nhO,
trang khi d6, tii!m thu:c tti duy bt bi) quen. Tri nhO c6 gioi h~n, nhting cac
nha giaa dl,lc l~i l~m dl,lng qua mU:c,vi the se khong g<;Jimd dti<;Jcph&n
tii!m th U:c".

221

Dil tung co m<)tchlidng trinh rut g(;mrna kh6ng nh6i 59

Vao nam 1955, Tnidng B6 tlie Van hoa Cong Nang Trung udng mil
mi;>tkhoa tuy{;n sinh dificbi~t, d~y dIp t6c d{;cung dIp hqc sinh c6 trinh
di;>cap III vao hqc trong cac tnidng d~i hqc rna Nha nuoc cach m~ng moi
mil thdi d6. N6i Iii.tnidng b6 tuc van hoa cho cang nang, nhung thtjc te,
khang chi c6 cong. nhan va nang dan, rna rat nhieu hqc sinh tit cac
trudng il cac vung chien khu khang chien ch6ng Phap, con em can bi;>,bi;>
di;>imien Nam q.p ket ra B5c cling du<;lC
nh~n vaohqc.
Chudng trinh cua Khoa I va Khoa II keo dai 40 twin l~, trong d6 c6
10 twin on t~p toan bi;>chudng trinh cap II, sau mi;>tcui;>cthi ket thuc
cilp II, nhung ngudi d:;t.tdi{;m tren trung binh du<;lctiep t\lc hqc chudng
trinh cap III chuyen ban, gam Ban A (hqc chuyen Toan . Ly . Hoa; va
Ban B (hqc Toan . Boa. Sinh), 10 tuftn mi;>tlOp.
Sau tren 40 nam nhin l:;t.i,nhung ngudi quan sat van c6 chB khong
hi~u, bili vi chudng trinh hqc thdi d6 rat ky l~. Di;>ingli thay co giao hai
d6, hi~n nay rat nhieu thay co dang con rat khoe m:;t.nh,chiingh~n, lop
hqc sinh hai d6 vin con nhO ro cac thay Nguy~n Tr9ng Bao (V~t ly),
Nguy~n Xuan Thurn (Boa hqc), Nguy~n Van Trang (Toan hqc). Xin n6i
cang biing, trong so'cac thay ca d:;t.yil Tnidng B6 tuc Van hoa Cong Nang
hBi d6, khong phai thay co nao cling gioi va d~y gioi, nhung cac thay co
dil. d:;t.ymi;>tchudng trinh rilt dfty du, nhung ngudi h9C khong he thay
thieu mi;>tni;>idung nao trong chudng trinh cap III hi~n nay. Va mi;>t
hi~n tu<;lngcling rat dang n6i, la so' hqc sinh TrU:dng BTCN thdi d6, c6
nhieu ngudi sau dil.trd nen nhung nha ho~t di;>ngxii hQi, nhung ngh~ sy
va nhung nha khoa hqc thtjc stj c6 cong trinh va c6 c6ng hien, trong d6,
c6 nhieu vi duc,lcchUng ta biet ten tu6i, nhu Ca Le Thuftn (nh~c s:y),BB
Sy Thoang (Tien sy hoa hqc), Phan Van Khili (Thu tuong). Phai n6i
riing, Khoa I cua TrU:dng BTCN do chua c6 kinh nghi~m, khang c6 stj
tuy~n chqn, nh~n vao bao nhieu dua vao d~i hqc bay nhieu, cho nen ch:'lt
lu<;lngkhong dU<;lC
dang deu, c6 nhieu du lu<}nkhang khii. quan 15m,
th~m chi c6 nhieu y kien che bai, nhung die khoa sau, Nha tnidng co
nhieu kinh nghi~m, chat hi<,Jngdu:(.lcnang li'm 1'61'~t.
222

Khong chi cau chuy~n ve mgt nha trudng, toi muon n6i den mgt slj
ki~n khac rilt rimg tu, t1,iphat tU mgt ca nhfm. Toi c6 mgt anh b:~m,nam
1954, khi moi tie'p quan Ha Ngi, dang h9C cilp II d Trudng Trung h9C
Puginier, nay la Trudng Pha thong Trung h9C Ly Thudng Ki~t. The'ma
nam h9C 1955-1956 vua h9C lop 7 vua tlj h9C toan bg chudng trinh cilp
III d~ thi vao h9C Trudng D~i h9C Bach khoa Khoa I (tilt nhim chi h9C
nhung mon d.n d~ thi). Anh b~n toi dii thi dB va h9C rilt gioi. Voi kinh
nghi~m tIj h9C cua minh, anh b~n toi dii kem cho mqt ngudi anh trai di
bq dgi ve vua on t~p chudng trinh lop 7, vua h9C chudng trinh 3 nam cap
III trong mqt nam, sau d6, thi dBvao h9C nganh cd khi clla Trudng D~i
h9CNong Lam Khoa IV. Toi ng~c nhim, vi ca anh b~n Wi va ngudi anh
clla anh, ngudi dii chie'n dflu d chie'n trudng Lao suot 9 nam khang chie'n
chong Phap, deu h9Cvao h~ng dll.ubang trong lOp. Rimg anh b~n toi thi
ngoai vi~c h9C chuyen mon, con s11d1,1ngthanh th~o 3 ngo~i ngu, tie'ng
Phap, tie'ng Nga va tie'ng Anh. D6 la Vii Minh Quan, tie'n sy dia cMt,
vua ve huu tU Trung tam Khoa h9CT1,inhien va Cong ngh~ Quoc gia.
Toi muon neu l~i cac s1,iki~n Trudng Ba tuc Van hoa Cang Nong
Trung udng va slj ki~n rflt rieng tu clla mqt ca nharuve chudng trinh h9C
t~p rut ngiin rnqt cach ky 1~d~ xin de xuilt ding, nghien cuu cac kinh
nghi~m nay, chiic se rut dU<;Jc
kha nhieu bai h9C ve xay dljng chudng
trinh dao t~o. Phai chang d6 la mqt bai h9C dang tham khao d~ nghien
cuu vfln d giam tai chudng trinh hi~n nay.

"Cae ong khoa hqe t'! nhien biet gi rna noi"

Mgt lll.n dlj hgi thao khoa h9Cve cai tie'n quan ly, toi dU<;Jc
nghe mgt
nha khoa h9C tlj nhien trinh bll.yrat ng9n nganh ve

M thong

kinh te' xii

hgi. Ong s11d1,1ngsd d6 dieu khin h9C clla Nobert Wiener d phan tich
cac rnoi quan h~ trong mqt h~ thong xu hQi c6 dieu khin, t1'ong d6 ong
chi 1'a rflt ngan niip cac quan M chinh thlic, cac quan h~ phi chinh thuc,
dll.u vao, dllu ra, mai trudng kinh te', moi tnidng van hoa, mai trudng
phap ly, v.v.. cling nhu cac h~m che', cac cd hgi, cac rui 1'0,V.V ..
Nhieu nha khoa h9C xu hgi khen la phudng phap cua ang rflt m~ch
l~c, giup hinh dung 1'6 rang mgt

M thong ma gi6i nghien diu dang quan

223

tam, cho rfi.ng gidi nghim diu xii. hc)i nen lam quen vdi cach tie'p ci).n
phan tich nay.
Mc)t s6 nha khoa h9C xii. hc)i khac thi l~i che, noi rflng khoa h9C xii.
hc)i no khong m~ch l~c nhu khoa h9C tl,i nhien, khOng th~ chia cit cac
phlln tit trong mc)t h~ th6ng. No xolin xuyt VaGnhau. Chia ra nhu the' la
sieu hinh. Khong th~ may moc ap d\lng phudng phap cua khoa h9C tl,i
nhien VaGkhoa h9C xii.hc)i.
Mc)t vai nha khoa h9C xii. hc)i de'n tranh lui).n trl,ic tie'p vdi ong. The
r6i co mc)t vi khoa h9C xa hc)i nong tai: "Cac ong khoa h9C tl,i nhien bi&"t
gi rna noi". Co vi n~ng Idi hdn: "B9n khoa h9C tl,i nhien cac ong biet cho
- nOl
~... "
gl" rna.. cung
vaG .
Khong dfty 5 nam sau, VaG nam 1985 trong mc)t Illn di hc)i thao d
Chau Au, toi g~p trong thu vi~n mc)t lui).n van tie'n sf}cua Lougan d D~i
h9C Toulouse co ten la "La petite ville: Essai d'application
de systemes

aux petites

collectivites

de l' analyse

locales", djch la "Thanh

Mc)t thit nghi~m ap d\lng phudng philp phan tich

M th6ng

ph6 nho:

vao nghien

cuu cac cc)ng d6ng dia phudng". Toi khong mu<;Ind9C, rna chi ng~m nghi
thtl vi, nhd l~i may nam trudc anh b~n khoa h9C W nhien dung ly thuye't
h~ th6ng d~ giai thfch xa hc)i thi bi may d6ng nghi~p khoa h9C xa hc)i b3.o
la "cac ong khoa hc;>ctl,i nhien bie't cho gi rna noi"!

"Cae ong khoa h<?exa h<}ibiet gi rna noi"

De'n lu<;ltban than toi, mqt Illn dUQc mdi de'n bao cao chuyen d~ ve
xa hqi h9c moi trudng d mc)t di~n dan g6m hllu he't la nhung ngudi lam
khoa h9C tl,i nhien va cong ngh~.
Toi thudng di~n giai qua trinh phat tri~n xa hc)i h9C moi trudng blit
dllu tU sinh thili h9C. Theo quan di~m cua cac nha xa hc)i hc;>c,toi phan
chia qua trinh phat tri~n sinh thai 119Cthanh
sinh thai h9C khuye't nhan van (Human

hai giai do~n: ban dllu la

Exemptionalism

Ecology), sau

chuy~n qua giai do~n sinh thai h9C nhfm van (Human Ecology) trudc khi
chfnh thuc ra ddi linh vl,ic nghien cuu ve xa hqi hc;>cm6i trU:dng.
224

>-

Sinh thai h<:Jcv6n la san pham cua cac nha khoa hoc
tu nhien ,
'.
nhung ph an chia sinh thai h<:Jcthanh hai giai do;:tn dVa tren heu chi
nhan van l;:tila sV sang t;:to cua di.c nha khoa h<:Jcxa hqi. Vi v~y day la
mqt khai ni~m chu'a th~t quen bie't deli voi m<:Jinha khoa h<:Jctv nhien
noi chung va cac nha sinh thai h<:Jenoi rieng, th~m chi mqt s6 nha khoa
h<:Jctv nhien con dich sai khai ni~m sinh thai h<:Jckhuye't nhan van
thanh sinh thai h<:Jcphi nhan ban, mqt s6 ngudi khac l;:ti dich la sinh
thai h<:Jc
phi nhan tinh.
Nghe t6i phan tich hai giai do;:tn nhu the', tuc thi m(lt tie'n sy khoa
h<:Jctv nhien gid tay, dung ph:h d~y ngiit Idi t6i d gi:h thich m(lt h~i rfi't
dai the' nao la sinh thai h<:Jc,d.ng sinh thai h<:Jcla da phai co con ngu'di,
van van va van van. Noi xong, 6ng kh6ng quen phe phan t6i, "Ong lam
v~ khoa h<:Jcxa h(li, 6ng dau phai la nha khoa h<:Jctv nhien, noi til mil
theo kiu khoa h<:Jcxa h(li, khoa h<:Jctv nhien kh6ng nghe duc;1C."
Ong
kh6ng quen khuyen t6i din phai nghien cuu ky khoa h<:Jctv nhien r~i
hay noi.
T6i suyt b~t cUdi. T6i huong v~ phia b;:tn d~ng nghi~p cua chung ta
noi dila: "Vang thu'a anh, t6i dang khOng l[un nghien cuu v~ khoa h<:Jctv
nhien". T6i c6 y nhfi'n m;:tnh "dang", y mu6n noi vtJi anh dng t6i dang
chia d(lng tU "lam" d thdi hi~n t;:ti diiy, y mu6n ng~m noi, thua voi anh
em co th chiad(lng tu d thdi qua khu, ding em "von da ld" dan khoa h<:Jc
tv nhien, d.ng em "von dil ldm" nghien cuu v~ khoa h<:Jctv nhien.

"Kheo bia! B<;mng& ngiin nay n6i lang nhang"

each day khoang nua nam, t6i nho VaG khoang cu6i nam 2001, t;:ti
h(li trudng Ion eua m(lt cd quan khoa h<:Jcrfi't quan tr<:Jnggiua thu d6, t6i
duc;1ctham dV m(lt hqi thao ban v~ phudng phap lu~n ho;:tch dinh chinh
sach. Hai giang vien nuoc ngoai duc;1cmdi dn thuye't trinh.
H6m do m(lt trong hai giang vien danh kha nhi~u thdi gian noi v~
vi~c su d\lng khai ni~m "Paradigm" d phan' tich chinh sach. Ngu'di
phien dich kh6ng bie't khai ni~m nay, kh6ng dich ra tie'ng Vi~t rna noi
lu6n bAng tie'ng Anh la "Paradigm". Truoc khi vao chu d~ phan tich
chinh sach, ngudi giang vien nuoc ngoai c6 g:lng dt nghia "Paradigm"
nghia la gi, d~ng thdi su d\lng lu6n khai ni~m do d phan tlch
chinh sach.

225

Vi day la mqt khiii ni~m tudng d6i mai62 va trUu tu<;!ng,cho nen slj
d6i tho~i giua ngudi n6i va ngudi nghe cling khong du<;!csuon se l~m.
The'la ca hQi trudng kh6 chiu. Mqt vai ngudi n6i vai gi<,mgdi~u kh6 chiu.
Toi nghe r6: "Lam ch6 gi c6 khiii ni~m nay. Kheo bia. BQn ngo ng~n n6i
liing nhang". Toi huong v phia co tie'ng n6i. Thi ra mQt vi chuyen gia c6
ten tu6i trong mQt nganh c6 nhigu quan h~ rQng. Ben c~nh vi do c6 mQt
vai vi cling la nhung ngudi rna chung ta quen bie't tren ciic di~n dan.
Toi cling chi d~ bVng bie't v~y thoi. Vai thlmg sau, trong mQt bai
giang toi ban v khiii ni~m "Paradigm", mQt hQc vien k~ l~i dung cau
chuy~n nay. Toi cam tha:'y ra:'t thu vi, c6 giang cho cac bl;ln dang nghi~p,
paradigm nghia la gi.

The rna

ll;li

quy cong nhftm cho khoa h9c tl! nhH~n

Trong nhiu hQi thao v khoa hQc xa hQi, chUng ta tha:'y mqt s6 cac
nha khoa hQc tlj nhien dU<;lcmdi Mn. Chling h~n, trong cac hQi thao v
nhung khia c~nh van hoa va xa hQi clla d6i mai, ng\idi ta da mdi mQt s6
nha khoa hQc tlj nhien Wi phiit bi~u y kie'n v nhUng va:'n d vai tro clla
thOng tin va cong ngM thOng tin.
Diu lam cho cac nha khoa hQcxa hQithu vi la cac nha khoa hQctlj
nhien trinh bay nhung va:'n d kinh te', van hoa va xa hQi thudng 13.ra:'t
c6 suc ha:'p dftn, mang l~i nhiu thong tin va cach tie'p c~n mai me cho
giai nghien cuu.
Trong nhung trudng h<;!pnhu the', toi thudng du<;!cnghe mQt s6b~n
dang nghi~p khen "tu duy khoa hQctlj nhien". MQt s6 b~n cho r~ng t~i vi
hQc khoa hQc tlj nhien nen n6 c6 tu duy ngan mlp. Trong chudng trinh
clla

.2

Bq

Giao dvc va Dao tl;locon c6 mon hQc Khoa hQc tlj nhien va cong

Khai ni?m "Paradigm" duqc Thomas dua ra liin diiu li~n vao ruim 1962 lrang m~l cu6n

sach nll n6i licng cua 6ng "The Struclure of Scientific Revolulions".

"Paradigm" 16n ll;li

nhu m~l khai ni?m

CO

ban lrang Hnh v,!c lriel hgc v~ khoa hgc. Ngay sau d6 06 dii duqc du

nh~p nhu m~l c6ng

CI,I

phuong pMp lu~n vao nganh l;lm

226

Iy hgc.

sau d6 l3.xa h~i hgc .

ngh~ danh dl;lYcho di.c nganh khoa h<;>cxa hi?i. Chinh toi 130 mi?t trong
nhung ngtidi thtidng dtic;lCmdi dl;lYmon do. Hi~n nay, co mi?t vai trtidng
v~n dl;lYmon h<;>c
nay.

".

Voi tti cach la ngtidi tn.1c tie'p giang dl;lYmon nay cho sin!} vien, ban
than toi dt phan van, tl;li sao ll;li dl;lYmon nay. Khi toi mang di~u phan
van nay trao d6i voi kha nhi~u bl;ln d6ng nghi~p thi toi nh~n dtic;lCnhi~u
y kie'n nit khac nhau. Toi xin li~t ke sau day mi?t s6 y kie'n.
Trao d6i voi nhung bl;ln d6ng nghi~p ph\! trach cong tac giao
nhung

V\l,

ngtidi trl,ic tie'p mdi toi giang dl;lY, thi chung toi dtic;lCtra Idi:

"Chtidng trinh no co nhti the". Toi co hoi mi?t vai anh em chuyen vien
quen bie't d Bi? Giao d\!c va Dao tl;lo thi khong ai tra Idi dtic;lcchinh xac ly
do vi sao ll;li dl;lYmon nay. Trong khi trao d6i, toi cling d~t cil.u hoi ''Tl;li
sao khong co mon Khoa h<;>cXa hi?i va Nhan van dl;lYcho cac nganh khoa
h<;>ctl,i nhien" thi cling khong co ai trii Idi dtic;lC.
Toi hoi tim chinh tac gia cua chtidng trinh nay thi khOng ngtidi nao
nho dtic;lCai la ngtidi d~ xuf(t va ai la tac gia cua ban M ctidng. Giao sti
Le Duc Ng<;>c,ngtidi ph\! trach cong tac bien sOl;lnb,ai giang cua Dl!-ih<;>c
Qu6c gia mdi toi vie't giao trinh nay theo ban dg cUdng da cong b6. Toi n~
Idi hu nh~n. Nhting r6i lung tung, khOng bie't vie't gi cho cu6n sach do.
Trao d6i voi mi?t s6 bl;ln khac, vi sao dl;lYmon Khoa h<;>c
tl,i nhien va
Cong ngh~ cho sinh vien cac nganh khoa h<;>cxa hi?i, thi toi dtic;lCnghe
rf(t nhi~u y kie'n, nhting toi chih l<;>cll!-i duc;lChai y kie'n dang chu y: (1)
DE}sinh vien khoa h<;>cxa hi?i va nhan van co kie'n thuc vg khoa h<;>ctl,i
nhien va cong ngh~, va (2) DE}sinh vien cac nganh khoa h<;>cxa hi?i va
nhan van co ph~dng phap tti duy cua khoa h<;>ctl,i nhien. Toi xin ll;lm ban
doi cMt.

Thii nhat, "D~sinh vien khoa h<;>cxa hi?i va nhan van co kie'n thuc
v~ khoa h<;>ctl,i nhien va cong ngh~". Th~t la kho. Voi 3 h<;>ctrinh cua
mon h<;>c,lam sao sinh vien cac nganh khoa h<;>cxa h(li va nhan van co
dUQc kie'n thuc khoa h<;>ctl,i nhien va cong ngh~ voi tti cach la nhung
kie'n thuc dl!-ictidng cho ngtidi h<;>cd~i h<;>c?Dl;lYcho h<;>khai ni~m chung
v~ khoa hoc
.. tti nhien? Houc
. 130 chi noi mot
. cil.u: "Khoa hoc
.. tu: nhien Ia he.

227

thong tri thuc vt! cac quy lu~t clla tl,i nhien" The'lil he't. Con quy lu~t tl,i
nhien lil gi? Co quy lu~t clla khi tUQng thien vim; co quy lu~t clla sinh
h<;>c;
c6 quy lu~t v~t ly; co quy lu~t clla hoa h<;>c.
Da"yla chua noi Mn c6ng
ngh$: c6ng ngh~ cd khi, c6ng ngh~ luy~n kim, c6ng ngh~ th6ng tin, c6ng
ngh~ vi sinh, c6ng ngh~ nan6, c6ng ngh~ 6 nhi~m, c6ng ngh~ than m6i
tnidng, M{jibdi sd sd nhu the' dii thay roi qua th~. Lam sao co dUQcm6n
h<;>c
da dl).ngnhu the' dUQc?
Thii hai, "D~ sinh vien cac nganh khoa h<;>c
xii hgi va nhan van co
phudng phap tu duy clla khoa h<;>c
tl,i nhien". Th~t la ky ll)..Nhu tren t6i
dii neu, kha nhit!u bl).n d6ng nghi~p cho ding nhung anh em lam khoa
h<;>ctl,i nhien c6 tu duy ra"t cMt che, va he;>cho r~ng m6n h<;>c
nay la
nh~m t~p cho sinh vien khoa h<;>c
xii h9i va nhan van co dUQcphong cach
tu duy clla ngudi lam khoa h<;>c
tl,i nhien va c6ng ngh~.
T6i xin dUQcbinh lu~n them mgt chUt vt! y kie'n thu hai. Ne'u d dau
do c6 y nghI nhu the' nay thi t6i xin dUQcrat kh6ng d6ng y mgt chut nao.
T6i n6i dit!u nay kh6ng phai vi sl,i eli ung nght! nghi~p clla ngudi lam
khoa h<;>c
xii hgi, bdi vi t6i von c6 goc Ill.khoa h<;>c
tl,i nhien va c6ng ngh~.
Nhu t6i di'i vie't d cac ph:ln tren, t6i tot nghi~p mgt nganh c6ng ngh~ d
Trudng Dl).i h<;>cBach khoa Ha Ngi; T6i lam nghien cuu khoa h<;>c
va
giang dl).ydl).ih<;>c
trong lInh v1jcc6ng ngh~ vao khoang tren 15 nam. T6i
chuy~n sang khoa h<;>c
xii hgi vi t6i rat say me v{ji khoa he;>c
xii hgi, ne'u
kh6ng muon n6i dng t6i dii yeu khoa h<;>c
xii hgi, dam me khoa h<;>c
xii
hgi. T6i quye't dinh chuy~n sang khoa h<;>cxii hgi trong nhung nam
thang lam nghim cuu sinh d Lien X6. Cac nM khoa h<;>c
xii hgi X6 vie't
dii truyt!n cho t6i sl,idam me d6.
Nhung Chll dt! d:lu tien vt! khoa he;>cxii hgi 16i cuon t6i co Ie la
nhung cuon sach vie't vt! trie't h<;>c
cua khoa h<;>c
(phisolophy of science),
tie'p sau Ill.xii h9i he;>c
vt! khoa h<;>c
(sociology of science), d:;icbi~t Ill.khoa
h<;>clu~n (theory of science), r6i cac nghien cuu xii h9i vt! khoa h<;>c
va
c6ng ngh~ (social studies of science and technology) va gAn day lil xii hQi
h<;>c
m6i tru(;n' (environmental sociology).
228

Nhung gi glUp t6i hiu dU:9Cve phU:dng phap h,li kh6ng phai ttt
khoa h<:Jctlj nhien, rna l~i tU mi?t linh vljc rna nhieu ngu:iJiyin xep VaG
khoa h<:Jcxii hi?i. Do la cac khoa hQctriet h<:Jc,la mi?t dlnh trong tam giac
cac khoa h<:Jccua Kedrov. Trong nhom triet h<:Jcco nhieu linh vljc nghien
cuu rna ngay nay nhieu ngu'di g<:Jila cac khoa h<:Jcve tu' duy.
T6i yin phan van tlj hoi, cac khon h<:Jcve phU:dng phap va khoa h<:Jc
ve tu: duy kh6ng biet co nen du'a vao mi?t dinh rieng kh6ng, hay la goi
chung chung vao voi triet h9C.

Thi ra khoa h<;>cnao cung the' ca

Mi?t l:ln khac, t6i co dtp giang bai ve phu'dng phap lu~n nghim cuu
khoa h<:Jccho mi?t ldp cao h<:JC
ve khoa h<:Jctlj nhien. Khi t6i giang ph:ln
cftu truc logic cua mi?t nghien cuu khoa h<:Jc,co mi?t h<:Jcvien hoi: "Co Ie
nhung dieu th:ly giang chi dung cho khoa h<:Jcxii hi?i th6i". Tiep do t6i
hoi: "Xin 16i, anh dang nghien cuu trong nganh khoa h<:Jcnao". Anh tra
Idi: "Toan L)T". T6i bui?t that len: "Trdi, the thi t6i va anh co ng6n ngu
chung rai. T6i dii co hdi nhieu nam giang ve Khi di?ng h<:Jc,nghia la t6i
va anh g~p nhau d ch6 phU:dngtrinh v~t IS toan rai'dfty". Thela t6i trinh
b:lY ve cflu truc logic cua qua trinh giai rni?t bai to an khf di?ng h<:Jcvoi
mi?t h~ phU:dngtrinh v~t IS toano T6i trinh bay xong thi bl,ln dang nghi~p
cua chung ta b~t ra mi?t cau nit th~t long: "Oi, tl,li sao mi?t cflu truc hay
nhu' the rna chung t6i chU:abao gid dU:qcbiet den'''. Dung, lam sao rna h<:J
biet den dU:qc,la bdi vi trong chU:dngtrinh dai h<:Jccua ta, logic h<:Jcbt bo
tU lau. Tl,li h:lu het cac trU:dng dl,lih<:Jcve khpn h()c tt.i nhien va kY thu~t,
sinh vien kh6ng dU:qch9C logic hQc. Hinh nhu: ngU:dita quan ni~m ding
logic h9C la mi?t bi? ph~n cua triet h<:Jc,gioi khoa h<:Jctlj nhien chiing dn
h9Clam gi.

Co quy lu~t di d(mg

Xli

hqi trong khoa h<;>c

T6i muan dU:qcnoi dieu nay voi cac bl,ln dang nghi~p: Khoa h<:Jcxii
hqi va nhan van hftp din den muc, rna cac nha khoa h9C tt.i nhim va
c6ng ngh~ lu6n bt hflp din. T6i co th~ din ra hang ch\lc trU:dnghqp nhu'
the, chAng hl,ln:
229

 John Bernal, vo'n Ii mi?t nha v{,lt ly ch&t rim trd thinh

nha

nghien cuu khoa h<;>c

lu~n vi xii h9i h<;>c
khoa h<;>c
.
Genady Dobrov, vo'n Ii nha nghien cuu cd khi mo trd thinh nha
nghien cuu khoa h<;>c
lUl~n.
Thomas Kuhn, vo'n Ii nhi nghien cuu toan h<;>ctrd thinh

nhi

nghien cuu trie't h<;>c

clla khoa h<;>c.
Co b~n l~i hoi toi, b<;>nkhoa h<;>ctl,i nhien no gioi thl no moi vio
du<:,ekhoa h<;>e
xii hi?i, ehu co b<;>n
khoa h<;>c
xii hi?i nio vio dli<:'ckhaa h<;>c
tl,i

nhien vi cong ngh~ dau. Lfin niy b~n dang nghi~p clla toi ll.limi?t lfin

nua khong dung. Toi dii chUng kie'n kha nhi~u nhi khaa h<;>c
xii hi?i di
vio nhung linh vl,iekhong h~ khaa h<;>e
xii hi?i chut nio .
Jan Annerstedt

Ii nhi nghien euu chinh tri hqe, nhung nhi~u

nam lam eo'v&n eho UNIDO v~ cong ngh~ thOng tin. Hdn the' nua
ong la tac gia ella hai ban baa eaa ella UNIDO v~ chie'n lu<:,ephat
triE!n cong ngh~ thong tin va truy~n thong da phudng ti~n d Vi~t
Nam. Bao eaa ella ong du<:,enhi~u dang nghi~p trong nhung
nganh nay d Vi~t Nam danh gia cao. Ngaai ra, ong la nglidi co
nhi~u nghien cuu v~ t~a dang cong nghi~p .
Le Minh Ngqc, mi?t nba nghien cuu trie't hqc vi xii hi?i h<;>ed
Trung tam Khan h<;>c
Xii h9i vi Nhan van Quo'e gia dii tr~ thanh
ehuyen gia eong ngh~ san xu&t men banh ml vi chuyen gia chan
nuoi gia dm. Hai linh vl,ieniy dfiu tien la ngh~ tay trai, nhung
ong dii niim vung cac cong ngh~ nay d muc dll sau siie va xay
d1,ing du<:,cnhung cd sd ky thu~t m~nh dE!san xu&t d quy mo
thudng m~i, dam d6i m*t c~nh tranh tren thi trudng.
Nhung vi d~ tlidng

tl,i

co thE! tim du<:,cr&t nhi~u, nhling co Ie do

khong phai Ii m~c dich cd ban cua ehung ta. Toi muo'n ban de'n mi?t vi~c
khae. Do la dua ra mi?t vii phiin tieh tu tUdng ph6ng d~i

sl,i

khac bi~t

eua phudng phap lu~n khaa hqc giua cae khaa hqc khac nhau, th~m chi
kY th! l~n nhau. Day qua thl,iCIi di~u chung ta khOng thE!hiE!udli<:'c.
230

T6i mu6n n6i Ia kh6ng th hiu dti9C6 ntiac ta th6i. T6i kh6ng nhin
thny hi~n hi9ng ky thi nay 6 ntiac ngoai. NgUdi ta nhin vao nhung con
ngtidi C\J.th. chu kh6ng nhin vao ch6 la anh ta c6 g6c la khoa h<;>c
t1,i
nhien hay la khoa h<;>c
xii h(>i.

Sach cua thay toan la trie't h9c

D6 la m(>t cau chuy~n rnt c6i md cua m(>t sinh vien ban ve cu6n
sach d~y ve phtidng phap nghien cuu khoa h<;>crna t6i la tac gia. B~n
sinh vien cua t6i n6i: "Em thny nhieu ngtidi khen cu6n sach cua thay,
nhting sao em d<;>c
chi thay n6 kh6 khan, toan la trie't h<;>c".
Toi hdi sling s6t, hoi l~i anh b~n sinh vien cua chung ta: "Trie't h<;>c
d ch6 nao?" Anh b~n sinh vien cua t6i bao "Thtia tMy toan nhung thu, ...
nao la cnu truc logic cua nghien cuu khoa h<;>c,
nao la... suy lu$,n, di~n
dich, quy n~p, v.v..". Nghe xong toi suy nghi mny ngay. Thi ra t~i vi la
each tie'p c$,n d trinh bay phtidng phap lu$,n nghien cuu khoa h<;>c
cua
t6i dii di tU cnu truc logic cua nghien cuu khoa h<;>c,
tr$,t tti logic cua tti
duy nghien cuu khoa h<;>c.
Toi cang sung ngtidi. Te ra sinh vien cua chung ta hiu logic h<;>c
la
trie't h<;>c
theo nghia m(>trna "ly lu$,n kho cung". H<;>
dii khong biet ring
logic h<;>c
t6n t~i nhti m(>tkhoa h<;>c
d(>cl$,p d~y ta ve cnu truc cua tti duy,
hdn nua la cd s6 d hinh thanh linh h6n logic cua M ctidng nghien cuu
va hinh thanh ky nang nghien cuu.
Dieu dang bu6n hdn, logic h<;>ckh6ng dU9Csinh vi6n xem la m(>t
khoa h<;>c
rnt quan tr<;>ng,la mon "ngu philp cua tti duy" nhti nhieu nha
nghien cuu dii vi von. Ne'u nhti toi de'n cac ntiac c6 nen kho;l h<;>c
phat
trin, t6i thny sinh vien va cac nha nghien cuu rnt coi tr<;>ngvai tro cua
trie't h<;>c
n6i chung va logic h<;>c
n6i rieng, thi ve dnt ntiac minh, t6i l~i
thny ngtidi ta nlt s9 triet h<;>c,rnt xem nh~ triet h<;>c,
rnt xa lanh trie't
h<;>c,
va de'n lti9t m(>tJinh v1,ickhoa h<;>c
c1,icky quan tre.mgcho tti duy cua
chinh h<;>c,
la logic h<,Jc,cung bi "v~" Hiy.
Nghi them m(>th6i, t6i hiu. T~i cac ntiac xii h(>ichu nghia, logic
h<;>c
dii bi bai xich tu nhung nam 1930, bi xem d6 la m(>trna tri thuc sieu
hinh. Quan ni~m ny cung di~n ra ph6' bien trong cac m(ac xii h(>ichli
231

nghia khac. Budc vao nhung nam 1960, Lien X6 nhin nh~n l~i, ph\lc h6i
vi~c giang d~y logic h9C trong cac nha trudng. Can d nudc ta, logic h9C
mdi duqc ph\lc h6i trong m(>ts6 nganh khoa h9Cxii h(>iva nhan van, can
sinh vien cac trudng ky thu~t hll.u nhu vftn can xa l~ vdi m6n khoa h9C
quan tr9ng nay. Phai chang ngudi ta cho rAng day la m(>tthu triet h9C,
hdn nua la m(>tthu khoa h9Cxii h(>i,chu kh6ng phai la m(>tkhoa h9Cd.n
thiet cho tu duy clla m9i nganh khoa h9C?
Viet xong do~n nay, t6i thfi'y l~i d.n ph3.i xin cac b~n hi~u cho m(>t
di~u ring, t6i v6n la ngudi duqc dao t~o tit m(>tnganh khoa h9C th6ng
thudng nhu m9i khoa h9C khac. T6i cling kh6ng co g6c dao t~o la triet
h9C hoi1-clogic h9C, cling kh6ng phai la ngudi nghien cuu giang d~y triet
h9C va logic h9C. Vi v~y t6i noi nhung diE!utren theo cam nh~n kh3.ch
quan clla m(>tngudi lam nghien cuu khoa h9C noi chung, kh6ng vi mQt
thien kien ngh~ nghi~p hoi1-cmQt s\1thien vi nao d6i voi nganh logic h9c
va triet h9C.

SOl;lnbili giang dl;li hc;)Ctheo ki~u gilmg van trung hC?c

T.6ico d6i l:ln duqc tham gia hUdng dftn kinh nghi~m chu&n bi bai
giang cho cac b~n d6ng nghi~p la giang vien mdi vao ngh~. Tieu chu&n
"mdi vao nghe'" clla nhung ngudi tham d\1a cac ldp thudng khac nhau, co
ldp la nhUng ngudi mdi vao ngh~ giang d~y vai, ba nam, co ldp la nhung
ngudi dii vao nghE!duqc b6n, nam nam.
Dung la tit trudc den nay, co Ie trit nhung sinh vien h9Ccac trudng
su ph<;1m,kh6ng a dau ta chuc ldp hUdng dftn ngh'E!d~y h9C cho nhung
sinh vien dUQcgiu a l~i lam giang vien cac trudng d~i h9C.H9 dUQcgiu a
l~i trudng, h;i rna mftm chu&n hi nQi dung hai giang theo kinh nghi~m
nhung ngudi di trudc. CU nhu the', nhung ngudi di trudc truy~n l~i kinh
nghi~mcho nhung ngudi di sau. Vi v~y, t6i cho ring, rna ra nhung ldp
nhu the la d.n thiet.
Th~t ra, t6i cling kh6ng dU9C)}9ct~p mqt cach cd ban v~ phudng
philp lu~n giang d~y a b~c d~i h9C, rna cling chi rna mftm. Co chang, h6i

232

nam 1976, ngfru nhien t6i hic:Jmduc:Jcm(Jt cuon sach bll.ng tieng Phap Ifrn
trong Mng giay l(Jn ke thung dong goi tu l~nh cua m(Jt 6ng hang xom
ch6 tU Sai Gon ra. Cuon sach co ten la "Theorie de l' expression" (Ly
thuyet v~ di~n d~t). ThlfC slf rna noi ten cuon sach rat l~ so vdi hi~u biet
cua t6i hie do. T6i nghI "Den di~n d~t rna cling co phai co ly thuyet cd
a?". The'l3. t6i d9Cngau nghien cuon sach. T6i nhd dii.d9Cca thay 3 Iftn.
T6i quen mat ten tac gia, vi t6i nhd h6i do, ten tac gia kh6ng may gay an
tuc:JngMi vdi t6i.
D9Cxong cuon sach t6i sung sd nhu ngudi "phat minh" ra m(Jt bi
m~t kYl~: "Til ra, logic h9Cl~i la cd s6 ly thuyet cua slf di~n d~t"oXin cac
b~n dung cudi t6i v~ "phat minh vi d~i" nay. Cac b~n nhd cho, t6i h9Cd~i
h9c 6 trong nUdc. H6i d6 kh6ng co m6n logic h9C. Trong thdi gian lam
nghien cuu sinh d Lien X6, t6i co di nghe giang v~ logic h9co T6i cling
danh thdi gian d9Clogic h9C, nhung slf thlfc chua nghI het cac khia c~nh
v~n d"mg. Tu cau chuy~n do, t6i chuyen tam hdn VaGvi~c v~n d"mg logic
h9c d xay dlfng bai giang cho sinh vien, d6ng thdi hUdng dfrn cho cac
d6ng nghi~p mdi VaGngh~ chu&n bi bai giang.

Trong qua trinh huang dfrn t6i thudng yeu cftu anh chi em h9Cvien
thlfc t~p chu&n bi M cudng bai giang theo m(Jt chu M nao do tuy ch9n.
H9 rat sang t~o va dua ra nhung kiu M cudng rat khac nhau, tuy thu(Jc
kinh nghi~m cua m6i ngudi.
Thudng thi t6i thu v~ duc:Jcrat nhi~u kiu viet d~ cudng, nhung noi
chung, vdi nhung M cudng thu duqc, t6i phat hi~n ra m(Jt nhuqc dim
thudng g:\ipla li~t ke ra m(Jt danh m\lc cac n(Ji dung cftn trinh bay theo
m(Jttr~t t1f nao do va trinh bay theo cach m6 ta tung n(Ji dung m9toGiua
hai n9i dung thudng duc:Jcsiip xep theo m9t tr~t t1f nao do co nhung moi
lien h~ nhan qua.
Lo~i d~ cudng thu hai co tieonb9 hdn, cac b~n d6ng nghi~p trinh bfty
theo m(Jt cflu truc chung, na na M cudng m9t bai giang van cua h<.Jcsinh
trung h<.Jc.Tren d~i th~, d~ cudng cua cac b~n co cau truc chung
nhu sau:
233

1. Ten bili gidng

2. Di;it vein Iii

3. Gidi quyet van Iii
4. Ket lui)n

Toi mu6n xin thua vai cac b::m, cach chun bi mQt dE)cudng thea
ki~u nay la r:rt ph5 bie'n trong cac b=i\nd6ng nghi~p tn~. Toi thli tim hi~u
ly do vi dau ma dua ra cai m&u nay, thi dU9C cac anh chi em nay cho
bie't, d61a m&u khung dE)cudng thea cac khung dan bai dii dU9Ccac thay
co huang d&n khi h<;Jcmon giang van d b~c trung h<;Jc.
Thi ra, khung dE)cudng bai giang d b~c d=i\ih<;JcdU9c chulln bi thea
m&u khung mQt bai giang van khi con h<;Jcd b~c trung h<;Jc.
Trong mQt s610p h<;Jchi~n nay, dau d6 cling c6 nhung bai giang VE)
phudng ph3.p giang d=i\yd=i\ih<;Jc,nhung toi nghien cuu kY cac bai giang
thi thudng thien VE)giang nhung nQi dung VE)tam ly ngudi h<;Jc,tie'p c~n
h~ th6ng clla bai giang, phudng ph3.p giang bing cach neu vfi'n dE),giang
bing phudng ph3.p

Mi tho=i\ithay vi dQc tho=i\i,v.v ..

MQt nQi dung rfi't cd ban la cach d6i tho=i\inhu the' nao, cflu truc clla
d6i tho=i\ira sao, thi cling l=i\ichi xoay quanh mfi'y mvc "D:1itvfi'n de''' ho:1ic
"Neu vfi'n de'" va "Giai quye't vfi'n de'" thea khung de' cudng tren ma thoi.

R5 rang ngudi dU9c huang d&n v&n lung tung: "Neu" ho:1ic"D:1it"vfi'n dE)
nhu the' nao. Toi thli ki~m tra cac b=i\nd6ng nghi~p, thi thfi'y thien hinh
v=i\n tr=i\ng cac "Neu" va "D:1it" vfi'n de' tuy thuQc slj sang t=i\oclla m6i
thay co.
Thi ra, h<;Jthie'u him kie'n thuc VE)"efi'u truc logic" clla mQt bai
giang, cai linh h6n cua mQt bai giang ma nhiE)u b=i\nd6ng nghi~p g<;Jila
"trie't h<;Jc"toi vua neu d ph&n tren.
Bau khi dii nh~n ra nhung nhu9c di~m d6, toi thudng dE)nghi cac
thay co mai VaGngM v~n dVng kie'n thuc logic h<;JcM chulln bi de' cudng
bai giang. V~n dvng logic h<;Jc,dE)cudng bai giang dU9c chun
mQt khung co cau truc logic duc;Jcfln dinh nhu sau:

~34

bi thea

1. ehU de' eua bai giang

2. V6n de' eua bai giang
3. LU9-n de' eua bai giang
4. LU9-n ezt eua bai giang
,5. LU9-n ehztng, tzte PhILdng pluip giang bai
Ph3.n ung diu tim cua cac b:,m thudng Ii rfft kh6 chiu vg mh
khung nay. He;>kh6 chiu la phai. Hg n6i, vi khung dg cUdng nay dua ra
nhung khai ni~m nghe c6 ve l~ hoiic, dc r6i, l~i ph3.i nha them mAy khai
ni~m "trie't hgc".
De'n day toi l~i m9t l~n nua nh~n thUc ring, m9t b9 ph~n kha IOn
trong 56 he;>cvien chua dUQchgc mon logic hgc, ho~c 56 dii he;>cthi dii
khong con giu l~i An tUQng gi vg cai "cAu truc logic" cua m9t phep chung
minh dii dUQchgc trong mon logic he;>c,trong khi day la m9t trong nhung
ph~n hay nhAt cua logic he;>ccftn dUQcv~n dVng VaGtrong CU9Cs6ng
thudng ngay.

The' la toi quye't dinh md d~u bai giang cua toi v~ phudng pMp
chu&n bi dg cudng bai giang tren

cd

sd phan tich cAu truc logic cua bai

. giang. Nhigu b~n d6ng nghi~p sau d6 dii he't suc ng:;tc nhien vg s\i phan
tich cffu truc logic nay. Sau day, toi trinh bay l;:ti kinh nghi~m huang
dftn cua toi:
1. Chu dg bai giang, vi dv
2. Van dg cua bai giang: Cau hoi d~t ra
3. Lu*n dg cua bai giang: Digu cftn chung minh. Cau tra Idi dn
chung minh cho cau hoi d~t ra d Buac 2.
4. Lu*n cu cua bai giang: Chung minh bing cai gi (Ly thuye't cua cac
tac gia nao, th\ic ti~n thu dUQctit quan sat va th\ic nghi~m)
5. Lu*n chung, tUc Phudng phap giang bai: phudng phap thuye"t
trinh, ct6itho:;ti.
DiEluthu vj la khung logic cua dg cUdng bai giang nay d5. phiin hoa
hgc vien clla t6i thanh hai nh6m. M9t nh6m co cam giac cua nha "phat

235

minh" gi6ng toi tnioc day, rilt h::lOhung v:[ind~ng logic h9CVaGvi~c xay
d1.;ingdg cU:dng bai giang, th:[im chfdii

di xa hdn trong vi~c nang cao

trinh dQ ky thu:[it va ngh~ thu:[it giang bai. Con mQt nhom khac thi h9
cam thily bu6n teo H9 phan nan voi toi vg s1.;itruu tU:qng cua phU:dng
phap, vg s1.;i"kh6 khan trit h9C" clla phU:dng phap. Toi co' gitng kham
pha nhom nay. Thi ra, h9 luon mang theo mQt dinh kin voi trit h9C,va
digu do trd nen mQt buc tUdng ngan cach voi logic h9C, th1.;ics1.;ih9 kh6ng
tai nBi kh6i lu:qng kin thUc logic h9C duqc v:[in d~ng trong khi chu&n

bi

dg cU:dngbai giang va trong qua trinh di~n d~t tu duy khi giang bai.
Trong qua trinh hU:ong din cac b~n d6ng nghi~p ch&n bi bai giang,
toi cling tBng kt dU:QcmQt vai dim dU:qccac b~n d6ng nghi~p rilt hao
hung chia se nhu: sau:
1. Trong bai giang Co mQt pMn bilt bin, thay co nao cling ph3.i noi
dung "nhu sach". Do la lu:[in dg.
2. Bai giang co phong pM hay khong 130 d lu:[in cu. pMn nay ph\!
thuQc VaGtfch luy tri thuc, trai nghi~m th1.;icti~n clla m6i thay co.

3. Bai giang co hilp din hay kh6ng Ia d lu:[inchUng.

Dn day, toi l~i d&y VaGch6 phai d:]it cau hoi cho toi. V:[!.y"lu:[in
chung" la gi? Ne'u khong lam 1'0 lu:[in'chung la gi, thi mQt s6b~n se l~i
cM la "trit h9c".
Toi phai bitt d~u tu khai ni~m logic h9C vg "lu:[in chung". Th:[it ra,
ban d~u trong logic h9C, khai ni~m lu:[in chung chi dung noi dn cac
phU:dng phap l:[ip lu:[in. Nhung v:[in d~ng trong phudng phap lu:[in khoa
h9C va phU:dng phap lUQ.ngiang bai, ta hoan toan co th di xa hdn, ma
khong mitc sai ph~m vg logic h9C.
Toi dii thi'i trinh bay ngo~i dien md rQng clla khai ni~m "lu:[!'n
chung" trong cac mon h9C vg phU:dngphap lu:[inbao g6m nhung bQ ph:[in
hqp thanh sau:
PhU:dng phap tiep c~n (lich si'i/logic; Tiep cg.n 130 mQt khai ni~m
rilt moi, du:<,Jcslt d~ng trong cac tai li~u khoa h9C chi chung ba

236

bon th$.p nim l::ti day. Co r&t nhigu cach tie"p c$.n; Thudng slt
d\J.ng theo tung cij.p, nhung toi chi neu mang tinh chit gQiy vai
ba cij.p cac phudng phap tie"p c$.n: phan tich/t6ng hqp; ca bi~tlso
sanh, V.v..
Phudng phap suy luij.n. Viii nhung ngudi dii h9Cqua logic thi khai
ni~m nay khong co gi xa l::t:di!ndich/quy n::tp/lo::tisuy .
Phudng phap thu thij.p thong tin (nghien cuu tai li~u/quan sat
phi th1jc nghi~m/th1jc nghi~m/triic nghi~m).

Vietnamese Studies
D9C hang tit trm chiic cac b::tn ngh! la toi djnh giiii thi~u m(lt cong
trinh nghien cuu nao do vg Vi~t Nam trong m(lt &n ph.1m khoa h9C quoc
til nao do. Khong dau. Do la bai lam clla m(lt h9C sinh c&p II clla m(lt
Trudng Trung h9Cd thanh pho Lund, Thuy' Di~n, khi h9c mon Dia ly. B6
clla cij.u be nay la m(lt ngudi co nhigu cong trinh nghim cuu vg Vi~t
Nam, giao su Jan Annerstedt.
M(lt ln toi Mn lam vi~c d D::ti h9C Lund, Thuy' Di~n, toi dUQcmdi
Mn thiim nha giao su Annerstedt, toi dii dUQccij.u be nay tij.ng bai
nghien cuu nay. Bai viilt dUQcdanh may in laser dli!P.Hoi ra miii biilt do
la bai tiu luij.n vg mon Dia ly, m(lt bai ti~u luij.n t1j ch9n do co giao giao
cho. Dg bai la the" nay: "AnhJChi hiiy lam m(lt nghien cuu vg m(lt da't
nuiic nao do ma AnhJChi quan tam." Toi hoi cij.u be: "Vi sao cij.u ch9n
Vi~t Nam d nghien cuu". Cij.u ta bao: "Vi bo toi r&t co thi~n cam viii
Vi~t Nam. Suot ngay noi vg Vi~t Nam". Toi hoi tiilp: "Bo cij.u co lam h(l
cij.uphn nao kh6ng?". Cij.u ta tra Idi than nhien: "Khong. Toi hoi mUQn
bo toi tai li~u. Bo toi nem cho m&y cuon sach".
Noi la "Studies", nhung thij.t ra chi vim v~n co 6 trang. Trang 1 la
ban d6 Vi~t Nam. Trang 2 la quoc ky Vi~t Nam. Trang 3 viilt m&y dong
vg di~n tich, dan so, vai dij.cdim vg hanh chinh; Trang 4 vie"t vg kinh
til, trong do co vai con so vg san xu&t than, du khi, Ilia g:;to,v.v..; Trang5 n6i vg khoa h9C va giao d\J.c,chiing h::tn co bao nhieu h9C sinh, sinh
vien, trudng h9C;Trang 6 n6i vg cac s1jki~n 4ch slt chinh.
237

T6i suy ngh! mai: N6i la nghii'm diu, nhung chi yen vl;)nc6 6 trang.
Tuy chi c6 6 trang, nhung la m9t ki~u h<;>c
t~p hoan toim khac: H<;>c
t~p
theo phong cach nghien diu.
M9t hin t6i d<;>c
tren m9t td bao d Ha N9i c6 dua tin v~ m9t ki~u h<;>c
t~p theo phong each nghien cuu d m9t 16p ti~u h<;>ctrong m9t trudng
quoc te d Ha N9i. C6 giao phat m9t bai van cho cac chau, xep cac chau
ngih ki~u ban tron, thao lu~n ve chu M clla bai van, trong d6 m8i cMu
c6 th~ dUQctrinh bay quan di~m rieng clla minh.
Phui chang d6 la nhung vi d\l hay gQi y cho chung ta chuy~n d6i
sang m9t ki~u dao tl).Otheo huang pMt tri~n tu duy sang tl).Ova tt,i do tu
tUdng cua con ngudi.

Cae blilnra truang chua?

Trong nhung dip qua Chiu Au, tai thudng qua li,li tham cac gia
dinh bi,ln be ngudi ban xu. T6i biet con cai m9t so gia dinh h<;>c
dl).ih<;>c
tit
nhieu nam truac. Theo y nghi nlt Vi~t Nam, t6i doan chic h<;>da ra
trudng. Hbi nam ngoai, t6i qua Dan Ml).ch,tai tham m<)tgia dinh bl).nbe.
T6i g:[lpdung ngay gia dinh h<;>p
m:[ltvi ham d6 la Father's Day. Tai hoi
c~u con trai cua m<)t ngudi bl,m: "C~u ra trudng chua?". Anh ta than
nhien nhin t6i: "Chua". Tai hoi: "C~u h<;>c
lau lim rbi kia rna?". Johan
than nhien hdn: "Nhung rna tai chua muon ra trudng". Tai hoi tiep: "Vi
sao?". q.u ta hoi l~i: "Tl).isao ang hoi t6i Vi sao? Nam nay t6i b~n lim.
T6i d:[ltke hOl).chse ra trudng trong nam Wi ".
Thi ra, cau chuy~n da din dit t6i theo m<)t chi~u huang kMc
him. Chau Au dang chuy~n sang m<)th~ giao d\lc hoan toan khac vai
nhung truyen thong khdi dftu til thE!ky 19. H<;>
dang chuy~n tu chE!d<)
dao tl).Otheo "nien che", sang che d9 dao t~o theo "tin chi", t~o dieu ki~n
cho the h~ mai c6 th~ "vua h<;>c
vua lam", hinh thanh m<)th~ thong dao
t~o tl).ichuc ki~u maio
Dem chuy~n nay thuo lui),n vai m9t so bl).n d Vi~t Nam. t6i dUQc
nghe nhung y kien phan bac nlt m1!-nh,cho ding chi c6 d nUdc ngoai moi
238

co th~ ttl chuc d~i h<.Jct~i chuc nhu: the", con d Vi~t Nam,

M dao t~o t~i

chuc kh6ng phai la ndi h<.Jct~p nghiem tuc, rna chi la ndi mua bim bAng
cap rna thai. Nhil!u b~n con dan chung nhung cach n6i dii bi6n thanh slj
danh gia clta mi~ng d6i vdi h~ th6ng giao d\lc d nUdc ta: "D6t chuyen tu,
ngu t~i chuc". Chuyen tu la h~ dao t~o t~p trung ngiin ngay d~ cflp bAng
d~i h<.Jccho mQt so' d6i tuqng duqc Ilja ch<.Jn.Khac vdi t~i chuc la theo h<.Jc
kh6ng tho at ly

vi

tri cong taco Ngoai h~ chuyen tu va t~i chuc, trong

cac trudng d~i h<.Jccon dao t~o h~ md rQng cho nhung ngudi kh6ng
trung tuy~n trong cac ky thi tuy~n ch<.Jn,nhung co nguy~n v<.Jngh<;>c
t~p va duqc xet nh~p h<.Jctheo ch6 dQ dong h<.Jcphi. Ngoai ra, trong
nhung nam vua qua d nudc ta cling da tan t~i nhung h~ dao t~o khac, vi
d\l d~i h<.Jcrna, d~i h<.Jctit xa, d::J.ih<.Jctu, V.V..., nhung noi chung du lu~n
dl!u kh6ng danh gia cao chat luqng clla tat ca cac M ngoai h~ dao t::J.O
chinh quy.
Sau khi duqc nghe nhung Idi phan Mc nhu th6, toi cling suy nghI
rat nhil!u. T6i dii tung tham gia giang d~y cho h:lu h6t cac d6i tuqng
thuQc cac h~ dao t~o chuyen tu, t~i chuc, md rQng, tit xa. T6i ti6p xuc l:in
d:lu vdi nhung ldp chuyen tu tu nam 1967 va hi~ri. nay van hUdng d:ln
lu~n van t6t nghi~p cho mQt so' sinh vien t::J.ichuc.
Tu thl,ic ti~n hdn ba mUdi nam ti6p xuc vdi sinh vien thuQc cac h~
dao t~o nay toi rut ra mQt k6t lu~n cho ban than t6i: Tru nhung ngudi
mu6n h<.JC
lay l~ d~ co manh bling vi nhil!u m\lc dich khiic nhau, t6i nh~n
ra duqc nhung kha nang rat t6t clla sinh vien cac M dao t~o nay. H<.J
rat
am h~u m\lc tieu cua cac mon h<.Jc,rat bi6t cac mon nay duqc dung lam
gi, d dau trong cong vi~c clla h<.J,va dang quy hdn la h<.Jd~ dang nh~n
d~ng ra nhung m6n h<.Jcnao la vo tich slj.
Toi nghI rAng, trong chinh sach va chi6n luqc giao d\lc, chiic chiin
mQt ngay nao do, chung ta cling nen xem xet l~i nhung quan ni~m dii
qua di VaG16im6n d6i vdi cac

M dao t~o nay.

239

Did Tiifng noi Hoa

Ky bim v~ nliln

quay cop

Toi nhD tit nhung nam 1960 trd vg truDc, d Vi~t Nam hi~n tUQng
quay copbi chinh he;>csinh, sinh vifm len fm Ia ra't tih t~, Ia thoai hoa
dlilOduc, Ia mi?t t~ nl,l.nhe;>cdUdng.
Thdi do, mi?t s6 bl,l.nsinh vifm co dip qua he;>ct~p d cac nUDcxii.hi?i
Chll nghla d CMu Au dii. ra't ngl,l.cnhien vie't thu k~ chuy~n vg hi~n
h1c;1ngsinh vien dung "Shparganka"(;;; d~ quay cop. Nhigu bl,l.nvie't thu to
ve ngl,l.cnhien, vi he;>khong tUdng tUc;lngduc;lCvi~c do llili xay ra d mi?t
nUDcdii. phat tri~n cao nhu Lien XO. Sau nay trong digu ki~n md ri?ng
cac quan M qu6c te', nhigu bl,l.nco cd hi?i di he;>ct~p va nghien cuu cac
qu6c gia khac nhau cling Il,l.inglilc nhien tie'p vg nl,l.nquay cop d nhung
nUDcco ngn khoa he;>cva giao d\lc phat tri~n cao. Cu6i cung he;>dgu di
Mn mi?t nh~n xet chung vg tinh ph6 bie'n clla hi~n tuc;lngquay cop.
Khoang d~u th~p nien 1990, ngftu nhien toi duc;lCnghe mi?t phong
s\1 rfrt d~c bi~t clla Dai Tie'ng noi Hoa Ky. Do Ia bai phong s\1 vie't vg
cUQcdigu tra clla nhom chuyen gia xii. hQi he;>cvg hi~n tUQng quay cop
trong sinh vien d cac nUDckhac nhau tren the' giDi. Sau mi?t yang digu
tra sd bi?, nhom nay dua ke't Iu~n ding hi~n tUQng quay cop dii. di~n ra
hh

nhu ph6 bie'n tren khiip the' giDi. Mi?t s6 chuyfm vien d~t cau hoi:

Li~u tren the' giDicon ndi nao rna sinh vien khOng quay cop nua? Mi?t so'
nglidi d~t gia thuye't, co Ie con mi?t qu6c gia d khu v\1c Dong Nam

A Ia

khOng co hi~n tuc;lng quay cop. He;>giai thich d.ng he;>csinh d qu6c gia
nay van co truygn th6ng nghiem hie trong he;>c
t~p.
DE!ki~m chung gia thuye't, mi?t nhom chuyen vifm duc;lCcii Mn nUDe
nay d~ khao sat. Qua Ia he;>kh6ng nghe tha'y ai noi Mn quay cop. Nhung
th~t ngftu nhien, nhom chuyen vien nay di vao cac ciia hang ban dB di~n

tii. He;>tha'y m~t hang di~n thol,l.idi di?ng ban ra't chl,l.Y.Hoi ra, thi khach
hang mua di~n tholili di di?ng chli ye'u Ia he;>csinh va sinh vien. Khi dUQc
6:<

Phien am tieng Nga. sinh vien Viet Naill goi

la "phao",

IUc la m!?t t~p giflYco kich IhuGe

rat nho, tom uit rfil gon cae ki6n thu:c quail lrong nhfil eua mon hoc, dU<Jcsinh vicn giau vaa
m(>1chb kin dao lrong nguoi M mang van phong thi, khi can thi 16i ra quay cop.

240

hOi vi sao, thi nhung ngudi ban himg cho bie't, d day sinh vien dung di~n
thol1-idi di?ng d~ tl1-0"kenh lien 1l1-c
quay c6p qua di~n thoaf'. Te ra, d day
quay c6p con hi~n dl1-ivaG b~c nhilt the' gioi. Thdi d6 rnoi xuilt hi~n di~n
thol1-i di di?ng, ngudi ta chua c6 kinh nghi~rn ch6ng quay cop bAng
phudng ti~n nay.
M{jivua day thai, ngay 25/5/2002 tren Bao Giao d\J.c& Thdi dl1-ic6
dang bai vie't cua Ha Trlln can cu vaG cac tai li~u trong ABC News
"Quay bai tU internet", k~ rAng giao su slt hc;JcMy Matthew Warchauer
thui?c Trudng Dl1-ihc;Jcbang Connecticut da ra M bai vie't ti~u lu~n, yeu
cllu sinh vien vie't v~ ijch slt nuoc My the'

kY

19. Nhung ong rilt b,!c rninh

vi sinh vien nay da sao chep cac tai li~u tU internet. Ciing trong bai bao
nay, Ha Trlln cho bie't, trong rni?t cui?c di~u tra d My 25% so' sinh vien
duqc hoi cho bie't c6 Wi 80% so' hc;JCsinh, sinh vien My co hanh vi quay
c6p. VASC Orient dua con so' cua Trlln Kigu, Vi~n Nghien cuu Giao d\J.c,
cho bie't c6 toi 55% sinh vien co hanh vi gian l~n trong thi clt 64.
Trd 1l1-icau chuy~n quay c6p d nuoc tao Hi~n tuqng quay cop ngil.y
cimg di~n ra rni?t cach ph5 bie'n: d tilt cii.cac cilp hc;Jc;d tilt cii.cac lOl1-i
lop
hqc; d rnc;JilOl;lingudi hc;Jc,bilt k~ hc;Jla hc;Jcsinh, sinh'vien, nhan vien nha
nuoc, can bi? co chuc s~c hoi[icda co bAng cilp, hc;Jcvi

65.

Tu nhung phiin tlch tren, chung ta co th~ neu rni?t so'cau hoi:
Cau hoi thu nhilt, voi nhung ke't qua digu tra vg quay cop duqc neu
tren day, ne'u n6i quay cop la xilu xa, la thoai hoa dl;lOduc, thi pHi
chang ngay nay cii.the' gioi dang thoai hoa dl;lOduc?
Cau hoi thu hai, ne'u cii.the' gioi suy thoai dl;lo duc, thi vi sao the'
gioi ll;li vftn cu phat tri~n, rna t6c di? phat tri~n ll;li "chong rni[it" nhu
nhi~u ngudi vftn noi?
DUdng nhien rni?t cau hoi thu ba phai duqc di[it ra: phih chang
chung ta da phl;lrn vaG rni?t nghich 15'giua digu rna chung ta xern lil.suy

so 63,

64

Hil Tran: Quay bili tu internet, Giao duc & Thai d~i,

ngily 25/5/2002.

65

VASC Orient: Vi~t Nam'llep tuc uu tien dau tu cho giao d\lc, khoa h9C va C611gnght:,

Xem chuyen fiUC "Xii hl?i", http://w\V\V.vnn.vll/pls/news/extyutls.htlloidung.Ngily

17/8/2002

241

thoai d~o duc vai vai xu the phat tril'iri nhanh chong den kY l~ cua the
giai? Th~t kho hinh dung cai slj phi logic nay. Chiing Ii mtJl cui Ihe-giOi phcil
Iriill

chong mtJl I~i

tlu,!c xay dlfng bcli mtJl Iii (Ian chung ~.uyIh(Jui d~(J(Utc (!)

Toi luon nhan m~nh do~n nay trm cac di~n dan
Den day, chung ta co thl'i di den mQt ket lu~n thu vt khac: neu
khong tril lCiidU<;Jc
cau hoi thu ba ve nghtch ly giua suy thoai d~o duc
cua the giai vai slj phat tril'in thi ph3.i xet l~i dtnh kien cho rfmg quay
cop la slj suy thoai d~o duc cua nguCiihc,>c.
Chung ta l~i bt d6n VaGchan tUdng vai mQt cau hoi kMc: Neu quay
cop khOng phili la slj suy thoai d~o duc, thi phili chang quay cop la phu
h<;Jpd~o duc va dang khuyen khich. Cau chuyiim l~i trd thanh khOng 6n.
Dl'ilam 1'0 ban chat cua nguyen nhan din den quay cop, toi da phili
tien hanh rat nhieu cUQcphong van vai cac lo~i hc,>csinh, sinh vien,
nhung sinh vien vua hc,>c
vua lam, trong do co ca nhung ngudi co chuc V\J.
cao trong cac doanh nghi~p va cac cd quan nha nUDc.
Lo~i tru nhung y kien de di).t cua sinh vien, noi theo khuon phep,
cho ring quay cop la suy thoai d~o duc, nhieu y kien rat dang d~ chung
ta quan tam, trong do toi luu y vai lo~i y kien nhu sau:
1. Chung ta dang song trong mQt the giai dlly di).cthOng tin, kiem d
dau cung ra thong tin, khong vi~c gi phili "lang phi oc" nha nhung
thong tin ay.
2. ChUng ta dang song trong mQt the giDi dlly bien dQng, kien thuc
se cu di nhanh chong, khOng tQi gi ma phili nhd thuQc long mQt ma
kien thuc ma chi ngay mai thOi khOng con dung VaGvi~c gi nua.
3. Van de cua chung ta khong phai la nhD thuQc lOng cac thong tin,
ma ph3.i niim dU<;Jc
phudng philp tim kiem thong tin.
The ma toi l~i dU<;Jc
biet mQt trudng h<;Jpkhong he quay cop. Do la
mQt nu sinh vien hc,>cd mQt lap t~i chuc cua nganh xa hQi hc,>cma toi
dang d~y. Co la mQt trudng h<;Jpkhil di).cbi~t trong so sinh vien t~i chuc:
Hc,>crat gioi va rat cham. Co nang h~c tlj nghien cuu va rat chiu kho
truac nhung cong vi~c mang tinh nghien cuu. Co si1 d\J.ngtieng Anh rilt
tot va rat chtu kho dc,>csach chuyen man bing tieng Anh. Tilt ca cac
U2

thay co giao dElu ngl;lc OOim,vi co khOng bao gid quay c6p. Khi dUQccac
thay co hoi Iy do, vi sao chi khOng quay c6p, thi co tra ldi ra:'t than OOien,
rAng co khOng bao gid quay c6p. Cac bl;ln trong lOp giai thfch, vi co hC?c
qua gioi. The' rna c6 mQt };in co da quay c6p. C6 bl;ln cUdi OOl;loco: "Vi sao
Ian nay Il;li quay c6p", thi vAn mQt giC?ngthan OOim,co tra ldi: "Vi thay
nay thfch chep ll;li "ldi hay y d~p" cua thay nguyen aai nguyen k~n, rna
ai dien r5 000 bai nguyen dai nguyen ki~n lam gi!"
Nghe dUQcOOu v~y, trong dh toi loe len mQt y tUdng d trii ldi cau
hoi: "V~y quay cop th1;ic cMt la gi?". Truoc he't toi khOng trach ong thay
thfch chep ll;li "Idi hay y d~p" cua ong "nguyen dai nguyen ki~n", rna toi
trQm ngm rAng, ong la mgt dl;li biu n6i b~t cua ca mQt tu tUdng giao
d\J.c.Tu tudng a:'ytoi tl;lm di~n giai OOu sau:
Chung ta cu tUdng OOung diElu chung ta giang to an Ia "Idi hay y
d~p", vi v~y chUng ta ra suc eMit tdi (tuc la nhi3'i 89) vao dh
ng11di hC?c.
Chung ta ra:'t thfch dUQc ngudi hC?cn6i ll;li "nguyen
ki~n" OOUng diElu ta da cha:'t tai cho ngudi hC?c(Wc
hC?).Ai rna lam hili ghi ra trfch dAn cua vi nay vi kia
dung tren b\J.c giang d6), thi cac vi ngl1m nhin ten
Iu~n van cua sinh vien tha:'y ra:'t vui mih .

dai nguyen
OO5i vao SQ
(y n6i cai vi
miOO trong

Chung ta nghi ngd mC?iY kie'n phat trin sang tl;lo clla sinh vien.
C6 tMy co con bao hC?"Bay gid cu thugc nguyen dai nguyen ki~n
da, sang tl;lo sau".
Sau khi nghe dUQc nhu v~y, toi xin tl;lm khai quat hoa OOu sau:
Nhu v~y, quay c6p la s1;iphan ung clla ngudi hC?ctruoc mQt h~ th6ng
giao d\J.cda I8i thdi clla the' gioi nay".
Toi xin nha:'n ml;lOOIa h~ th6ng giao d\J.cda qua I8i thdi clla cii the'
gioi nay, chu khOng rieng gi chi clla Vi~t Nam. The' gioi nay da qua say
me voi mo kie'n thuc Cll ky ch5ng cha:'t len nhau nam nay qua nam khac
tit nhiElu the' kY nay, ch~m chl;lP trong sang lc;>c.Cau chuy~n cu6n
Geometrie clla OO6m tac gia Reunion de Professeur xult ban dii gan mgt
the' kY vAn con dUQcxem la con Chll hili trong cac 10 Iuy~n thi chi la mgt
vi d\J.can con rna thai.

243

Chong

quay cop the- nao

De'n day t6i l~i quay trd v~ Chau Au xem h9 ch6ng quay cop nhu
the' nao. Thi ra ngay ttl b~c ti~u h9C, ngudi ta dii d~y cho h9C sinh lam
nghien cuu, dUQcphep tham khao tai li~u. T6i g9i do la bi~n philp cho
quay cop de' chi3'ngquay cop. Trong th\fc tEl"giang d~y, t6i dii v~n d\lIlg
cach nay. T6i ra d~ bUQcsinh vien ph3.i v~n d\J.ng.Dftu bai ph3.i ra ra't
th\fc te', d nhung ngudi kh6ng hiu bai, dil md sach v~n khOng lam
dUQc.T6i ra cho sinh vien mQt so' di~u ki~n sau:
DUQcslt d\J.ngba't cu tai li~u nao trong khi lam bai.
Phftn ly thuyEl"tchep cUa thay: th8.y kh6ng dqc, nghla la khong co
dim.
NEl"ula'y vi d\J.clla thay thi th8.y cho 5 dim, con la'y vi d\l Clla
minh, dil kern hdn vi d\J.clla th8.y, v~n dUQC7 dim trd len .
Cac phftn gi6ng nhau clla nhung bai lam khac nhau: khOng dUQc
xem xet.
Nhu v~y, gqi la "cho quay cop d ch6ng quay cop" chi la m(it cach
di~n d~t cho d~ hi~u thOi, chinh th\fc ra, xet v~ ban cMt, do la chuyn ttl
phztcmg phcip dq.y h9C theo truyn thOng dq.y d9C kinh thcinh sang
phztcmg phap dq.y h9C theo phong cach hztflng drin nghien cUu cho ngztdi
h9C. B:lng ngon ngu clla phudng phap lu~n nghien cuu khoa hqc, chUng
ta co th di~n d~t ra hdn nhu sau:
Cho quay cop, tuc la cho md tai li~u trong khi lam bai thi. Lien
quan dE!nChll dg nay, co m(it s5 va'n dg cftn dUQclam ra:
M\lc dich

clla bai thi la kim tra xem ngudi h9C dii nAm dUQc

nhung lu~n dim dii hqc ra sao. Co hiu th\fc cha't nhung lu~n dim do
khong va co th chung minh l~i lu~n dim do b~ng (1) cac ly thuyEl"tdii
h9C trong bai giang khong va (2) b:lng cac lu~n cu th\fc ti~n (vi d\l th\fc
te) do sinh vien t\f tim kiEl"mkhOng?
Bili thi trong trudng hQp nay la m(it nhi~m V\J.nghien cuu rna
ngudi h9C dUQcgiao. Nhi~m Vl,lnghien cuu nay la chung minh l~i m(it
lu~n dim nao do dii dUQcnghien cuu qua bai giang clla th8.y co giao.
244

Cho quay cop tIlc la dU<;lC

tham khao cac tai li~u d~ tim kie'm lu~n
, cu (bao g6m lu~n cu ly thuye't va lu~n cu th\ic ti~n) d~ chung minh cho
lu~n di~m dU<;lC
giao trong dg thi.
Ta't nhien lam du<;lctheo cach nay la kho. Cai kho mQt phftn la cac
thay co ph3.i co thdi gian d~ niim du<;lCphudng phap, d~ thay d6i t~p
quan ra dg, t6 chuc thi va cha'm bai; nhung phlln quan trc:mgla thay d6i
hiin mQt ne'p nghI vg thi cU:,chuy~n tU m\lc dich ki~m tra s\i "thuQc bai"
sang m\lc dich ki~m tra s\i "hiu bai" qua mQt cong trinh nghien cuu
nho. Bai thi trong trudng h<;lpnay se dong vai tro mQt "ti~u lu~n" clla
ngudi nghien cuu, chu khOng con la bai thi th\l dQng clla co c~u h<;>c
tro.
Khiic ph\lc truygn th6ng thi cU:nay la mQt cUQccach ml,lng. Truygn
th6ng t\lng kinh clla the' gioi nay chiic con keo dai dai ... He't Kinh C\iu
U'oc thi dn Kinh Tan U'oc. Ndi nay t\lng Kinh V~ Da thi ndi kia t\lng
Kinh Coran. H<;>c
gia Phudng Dong khong d<;>c
kinh thi trlch din "Kh6ng
Tu: vie't...". Co nhigu dOl,ln "Kh6ng Tu: vie't" moi la uyen hac. Ngudi
Phudng Tay cling dau co kern. Cai mon H<;>c
thuQc long (Recitation) rna
chung ta d<;>c
"tron nhu chao chay" la du nh~p tU Phudng Tay. Ngay gid
day chung toi vin con nho nhu in ca dOl,lnvan xuoi "(chu khong chi co thd
ca) rna thay co ch<;>nlam bai h<;>c
thuQc long tit h6i con nho. Nhung ang
van hay, nhu bai La Rentre (Ngay t\iu trudng) clla Anatole France, cau
chuy~n Les Etoiles (Nhung vi sao) clla Alphonse Daudet. M6i luc bu6n
co dip h<;>pm~t cac bl,ln d6ng h<;>cthdi nien thie'u, tinh cam hoai c6 tr6i
dl,ly,chung toi ll,li g~m nha'm nhung dOl,lndii.h<;>c
thuQc long xua d nho
ll,li rnQt thdi. Qua th~t nhung ang van do cling th\iC s\i anh huang Wi
kha nang vie't lach clla chung toi sau nay.
Nhung the' giai nay dii.d6i thay qua nhigu, lu<;lngthong tin d6 sQao
l,lt ta'n cong cUQcs6ng clla chung ta, khong cho phep chung ta l~p l<:J.i
nhung 1916icli xua. Nhu cllu hOl,ltdi?ng clla con ngudi trong xii.hi?i thong
tin khong cho phep co dll quy thdi gian d~ g~m nha'm nhung gi "Kh6ng
."'-t" .
T:'u VIe

245

Khoa h<;>cv~ phu'dng phap

Trong cac phfrn phan lo~i khoa hc;>c,chung toi dii co cijp M c~p de'n
m{lt lo~i khoa hc;>ckhOng co trong bang phfm lo~i cua UNESCO, do la
khoa hc;>cvi! phudng phap. Dang tie'c trong nhii!u trudng hQp no chua
dUQccoi la m{lt khoa hc;>c
ngang hang voi cae khoa hc;>c
khac.
Toi mu5n nhiic de'n m{lt st;(ki~n dang dtiQcghi nh~n lien quan de'n
st;(hinh thanh khoa hc;>cvi! phudng phap. Vao nam 1959 Nhom nghien
cuu vi! Phtidng

phap

lu~n, tie'ng Phap

la Le Group

d' Etudes

Methodologiques, dUQcthanh I~p t~i Trung tam Qu5c gia Nghien cuu vi!
T6 chuc cua Phap (CNOF'). Giam Mc clla nhom nghien cuu nay la
Roland Caude, hi~u tn:ldng Trtidng T6 chuc Lao d(lng theo Khoa hc;>c0'
Ecole d' Organisation

Scientifique du Travail), cfmg chinh la giam Mc

clla Trung tam Qu5c gia Nghien cuu vi! T6 chuc clla Phap.
Tham gia vao ho~t d(lng clla nhom co nhung nhan v~t kha n6i tie'ng
thdi do, nhu Jean Dubas, T6ng giam Mc Hi~p h{li Qu5c te' vi! Tu viln
t6ng hQp; Jacques Lobstein, giao su Vi~n Quan tri Xi nghi~p clla Khoa
lu~t va Khoa hc;>cKinh te' cua D~i hc;>cParis; Abraham Moles, giao sti
D~i hc;>c
Van khoa Strasbourg.
Til:nam 1959 de'n 1963, trong khuon kh6 ho~t d(lng clla nhom nay,
Caude dii t6 chuc 3 h{li thao khoa hc;>cvi! phudng phap lu~n, hi~u theo
nghia la m(lt khoa hc;>cphudng phapGG.Sau 3 llln h(li thao, nam 1964
Caude va Moles dii chi d~o bien so~n m(lt cu5n sach tren 450 trang co
ten la "Phudng phap lu~n: Tren dudng tie'n tOi m(lt Khoa hc;>chanh
d{lng", nguyen ban tie'ng Phap la "Methodologie: Vers une Science de l'
Aetion"G'. Chinh R. Caude vie't Chudng D~n nh~p chung. Qua nhung y
ttidng dtiQctrinh bay trong ph&n d~n nh~p cua R. Caude, va nhUng n(li
dung rna cac tac gia trinh bay trong cu5n sach, chung ta co th~ hi~u

66

Trong Tu dit:n Le Pelil Larousse illuslrc 2002, Ihuat ngil Method%gie

Iheo 1 nghia,

dIMe giiii Ihleh

111:(I) Nghit:n euu m()1 each co h~ Ihling \'~ pllllng pillip; (2) 1'flP h<;ipcae

phu(llIg phap .. va (1) each linn, "huang phap.

6' Caude R. el Moles A.: Methodologie: Vers une Science de I' ..\etion, Ed. (;authier. Paris, 1%4.

246

dttQc, nhung nam d&u th;).p nim 1960, khoa h<:Jcve phttdng phap mdi
trong giai do~n hinh thanh. T6i mu6n noi, khoa h<:Jcve phttdng phap,
ne"uqua thlfC nhu the",thi n6 dang can ra't mdi me.
Trong ph::ln Din nh;).pchung R. Caude dua ra khai ni~m t6ng quat
ve Phttdng phap lu;).n,tuc khoa h<:Jc
ve phudng phap. Ong dinh nghla:
"Phttdng phap lu~n la khoa h<:Jctich hQp ve phudng philp" nguyen
van tieng Phap la "la science integree des methodes",
Caude chi ro vai tro clla logic h<:Jctrong phttdng phap lu~n. Ong
vie"t"Le tt;!nhien, Phlldng phcip luf).n chua dlfng trudc he"tLogic hgc, mqt
t;).ph<;Jpcac quy tiic chi ph6i ho~t dqng tu duy va hai hUdng vudn toi clla
ttt duy qua the" gidi nqi quan va the"gidi ngo~i quan. Do la trlfc earn va
thlfCnghi~m."
Sau khi chi ro nhung quan

M giua Phudng phap lu;).nvdi logic h<:Jc,

Caude dtta ra mqt cach hinh dung khai quat nhu sau: "Logic hgc la khoa
hgc v tll duy tren chinh tIt duy, con phlldng phcip luf).n la khoa hgc v tll
duy tren doi tllcjng ma tll duy /nong dcji." Trong nguyen ban, R. Caude
da in nghimg d nh;).n m~nh do~n khili quat hoa nay.
Trong ph::ln din nh;).pchung, ngoai nhung n~i dung khili quat clla
R. Caude, cae tac gia khac l::lnIU<;Jt
dua ra nhung nqi dung C\J.th~ ve trie"t
ly clla phttdng phap, phiin lo~i phttdng phap va nhung nqi dung

cd

ban

ella phudng phap, ching hl;\n, phudng phap ap d\J.ng mqt ly thuye't,
phudng philp ph6i hQp hai ly thuye't, phudng philp ph>philn, phudng
phap dinh nghla, phudng phap do IUdng,phudng phap tan c6ng nao, V.V...
Sau ph::ln din nh;).p chung la cac chttdng kha d::lYdij.n hudng VaG
vi~c lam ro nhung khia c~nh khac nhau clla phltdng phap. Ching hl;\n:
Phudng phap ttt duy ca nhiin va t;).pth~, phttdng philp hanh dqng, ng6n
ngu clla phudng phap, V.V..
Sau khi d<:Jexong cu6n sach, t6i co thli trao d6i va phong van vdi
khi nhieu dang nghi~p, trong do co nhieu vi lam vi~c trong cac lInh V\fC
ve so~n thao chttdng trinh dao tao Clla cac cap. T6i dUdcnghe rat nhieu

y kie'n khac nhau. T6i t~m phiin chia thanh ba nh6m y kie'n:

247

Nh6m y kie'n thU OOilt d6ng tinh voi toi, thua OO~n d.ng c6 m(!t
khoa hgc d(!c I~p vg phl1dng phap. Nh6m nay cho rAng dn phllt tri~n
khoa hgc v~ phl1dng philp, ho(lc xem n6 0011 me?tkhoa h<;lchqp thaOO
trong nh6m cac khoa h<;lctrie't hgc. Toi luon II1uy, trong tam giac cac h~
th6ng tri thuc rna Kedrov dii c6 gAng mo hinh hoa tl1 tl1dng cua Engels
trong Bi~n chung tI,1nhien, ang xem Cae khoa h9c triet h9c 0011 m(!t
dinh cua tam giac. Toi mu6n Il1u y, rAng trong mo ta cua Engels va
Kedrov, Trie't h<;lckhong phai la m(!t be?mon khoa hgc duy nhilt, rna la
me?t OO6m cac khoa h<;lctrie't h<;lc,voi tl1 cach la cac phl1dng hl1ang
nghien cuu vg quy lu~t phe5quat cua tI,1OOien, xii he?iva tl1 duy. Theo
truygn th6ng, logic hgc dl1lJCxem la me?tb(! mon khoa h<;lcthue?c OO6m
nay, va ne'u 0011the', phl1dng phap lu~n d(lt trong nh6m nay cling hoan
toan thich hlJp vai cac quan ni~m truy~n th6ng.
Lo~i y kie'n thu hai phan d6i m(!t thU khoa h<;lcte5ngquat vg phl1dng
phap. Nh6m nay cho rAng, logic hgc dii la m(!t khoa h<;lcv~phl1dng philp,
mBi b(! mon khoa h<;lcclingdii ~6 m(!t pMn rieng trinh bay phu'dng philp
cua minh, vi d1,lphu'dng philp lu~n stl h<;lc,phu'dng philp toan h<;lC,
phu'dng philp hoa h<;lc,v.v ... khong clin me?t thu khoa h<;lcv~ phl1dng
philp, cang khong clin thie't c6 m(!t khoa hgc rieng bi~t v~ phu'dng philp.
Lo~i y kie'n thu ba khOng quan tam de'n OOung kie'n thUc v~ phl1dng
phap. Nh6m nay cho rAng, phl1dng phap du'lJCtich luy tu trong v6n s6ng,
tu trong cac trai nghi~m xii he?iva v6n lie'ng tich luy tU trong ho~t de?ng
nghien cuu va sl;t va ch~m \roi con ngl1di trong clIng vi~c. Hg cho rAng,
hgc kie'n thuc la du'dng nhien bie't phu'dng philp.
Toi tin rAng cau chuy~n nay dut khoat phai de'n ngay ngii ngii, va
cac khoa h<;lcv~ phl1dng philp se phai du'lJCphllt tri~n va trd nen me?t
nh6m cac be?mon khoa h<;lcquan trgng trong chu'dng trinh dao t~o cua
cac c!lp h<;lc.

248

D6i di~u suy ngAm ve

chinh sach khoa hQc va giao dl;lc
Chi khi thien tili k~'tduyen v6i khoa hQcm6i c6
th~ t:;tora nhilng san pham c6 gia trj cao nh~t

Herbert Spencer

Nhung ngliai dl1u W~ntrd l~i Dong Dlidng H<;>c

Xli
Dong DUdng HQc Xa Ill. kY tuc xa cua sinh vien ba nu8c Dong
DUdng hQc cac tntdng d~i hQc--HaNQithdi thuQc Phap. Dong DUdng HQC
Xa xua nay vAn con di tich la 6 toa nha c5 t~i Tntdng D~i hQCBach khoa
Ha NQi, gQi theo thU tl,t Nha A, Nha B, Nha C, Nha D, Nha Eva Nha F
theo cach danh s6 nha toi dii th~y ttl nam 1955.

Nam 1956, Tntdng D~i hQCBach khoa khai giang khoa dAu tien.
Hi~u trudng la TrAn D~i Nghia, sau mQt thdi gian nglln la T~ Quang
Buu va tie'p d61a Hoang Xuan Tuy. HQIll.ai v~y?
Toi van hQc Trudng D~i h9C Bach khoa khi thay T~ Quang Buu la
hi~u tntdng, thay Hoang Xuan Tuy Ill. ph6 hi~u tntdng. Toi dU<;lcbie't
m~y thOng tin r~t

sd

gian:tMy

Hoang Xuan Tuy ttl bQ dQi sang, hinh

nhu sinh vien d~i hQCkhoa hQc, di khang chie'n, r6i v~ tntdng, d~y man
~~~*.~~~~~kh~~~~m~b~W
kinh, la nhung sinh vien d~l hye khoa hQc d Ha NQi xua, sau d6 di hQc
d~i hQc kY thu~t d Lien XO, nhu Nguy~n Duc Thita, Ph~m D6ng Di~n;
mQt s6 khac la cac vi kY 8U t6t nghi~p d Phap v~ tit thdi kY khang chie'n
ch6ng Phap nhu Le Tam, Nguy~n Nhu Kim; mQt s6khac tit Phap v~ sau
nam 1954, nhu Bil.i TrQng Lltu- Dinh Gia Tudng; Le Van Cl,t, Nguy~n
Van Lan, mQt s6 vi tUng d~)' d~i hQc d Ha NQi thdi Phap chie'm d6ng,
nhtt thay Tntdng Cam Bao, riH)tlop nila g6m nhung thay co con rli't tre,

249

vua mdi t6t nghi~p cac ngfmh thuQc cac tnidng dl!-ih9C su phl!-md trong
nudc, v.v ..
Thong tin clla t6i chi dung ll!-id d6, hdi vi cong vi~c h9Ct~p b~n rQn,
t6i kh6ng quan tam nhi~u de"nnhung gi thuQc v~ cau hoi "tl!-isao", "the"
nao" lien quan Mn qua trinh hinh thinh nhung tu tUdng v giang dl!-Y
va nghien diu khoa h9Cclla Nha trudng.
Nhung dftn dftn t6i da hi~u he"t 1:5' do hinh thanh Idp thay giao va
khung lanh dl!-oclla Trudng Dl!-ih9CBach Khoa Ha NQi, rnQttrudng dl!-i
h9C c6ng ngh~ dftu tim clla nudc Vi~t Nam thdi d6. Thi ra, nam 1955,
van cac nha tri thuc ay, van Tl!-Quang Bltu va Tdn Dl!-iNghla, dUQC
Nha nudc giao cho nhi~m V\J.thanh l~p Trudng Dl!-ih9C Bach khoa Ha
NQi. Nhin ll;li lich slt Vi~n Nghien cuu Ky thuf!.t Quan gidi, chUng ta
nh~n ra, h9 d~u la nhung gudng mi,it quen thuQc rna chung ta da gi,ip,
trong ldp "etudiants

du quan gidi": Bui Duyen, Phl!-rn D6ng Di~n,

Nguy~n PhUdc Hin, Nguy~n Phudc Hoang, Nguy~n Van HUdng,

NgUY~DNhu Kim, H6 Huu Phudng, Le Tam, Nguy~n Duc Thua, Bui
Minh Tieu, Hoang Xuan Tuy

';K.

H9 la nhung sinh vien dl!-ih9C Ha NQi

va ky su ttl Philp vi% nudc, di cung vdi Tl!-Quang Bltu va Tdn Dl!-iNghla
tren nhung di,irn dudng chie"n tranh, trong nhung phong thi nghi~rn va
xUdng che"t~o vu ~hi giua rung sau Vi~t B:ic.
T6i cu kh6ng hi~u t~i sao khi d9Cv~ Vi~n Nghien cuu Ky thu~t
Quan gidi, toi thay c6 di~u rat ll!-,la ttl ng6n ttl Mn quan di~m v~ t6 chuc
cong ngh~, t6i du thay n6 quen thuQc gi6ng nhu nhung gi toi da thu
nh~n dUQctrong cac chudng trinh giao d\J.cc6ng ngh~ d Trudng Dl!-ih9C
Bach khoa. Thi ra n6 b:it ngu6n ttl rnQt con ngudi rna chung ta du kinh
tr9ng, do la T~ Quang Bltu. Ngudi ta noi v~ 6ng thi nhieu, nhung chua
n6i Mn 6ng nhu ngudi khdi ngu6n cho nhung tu tudng clla nen khoa h9C
va giao d\J.cdl!-ih9C cua nudc Vi~t Nam sau chie"ntranh ch6ng Phap. T6i
mu6n danh mQt phftn d~ n6i v~ 6ng.

"' T()i s[ip x<,p tell th~o thu

250

tlI'

chii cai .

Ngu'ai d~t n~n m6ng cho n~n khoa h9Cva giao dy.cd~i h9c
Khi co y tUdng ve ph~n nay, toi trao dtli vClianh Hoang Dinh Phu.
Anh'nhu tim dUQcnglidi d~ trut nhUng dieu d5n nen tU lau trong long, anh
noi rdt nhieu ve Tl;lQuang Bu:uva he't suc tam diic vCliy tUdng clla toi.
Anh Phu bie't Tl;l Quang Biiu tit khi con la h9C sinh Trudng Qu6c
H9C Hue'. NguQc ll;liTl;l Quang Biiu cling rdt hi~u bie't ve con ngudi va
nang h,tc clla anh Phu, va vi vQ.yanh Phu la mi?t trong nhung sinh vien
Ha Ni?i d~u tien clla Trudng Dl;li h9C Khoa h9C Ha Ni?i dUQcTl;l Quang
Biiu tQ.p hQp trong nhom "etudiants

du quan giCli"d~ thanh lQ.pVi~n

Nghien cuu Ky thuQ.t Quan giCli,hdn nua con la ph6 vi~n trudng d~u
hen cung vClivi~n trudng Tr~n Dl;liNghia ttl chuc cong vi~c cua Vi~n.
Tie'p do, nhu chung ta d5. thdy, khung Hinh dl;lOd~u tien clla
Trudng Dl;li h9c Elich khoa la tit OOom "etudiants

du quan giCli",va co

th~ noi, OOung tu tudng cong ngh~ thdm mi?t cach vo hinh vao khung
chudng triOO dao tl;lOla nhung tu tudng ttl chuc cong ngh~ rna giao su Tl;l
Quang Biiu d5.nghien cuu rdt d~y cong tU M th6ng cong ngM clla Philp,

xay d1.,1ngnen di?i quan nghien cuu cong ngh~ clla Vi~n Nghien cuu

Ky thuQ.t Quan giCli.Linh h5n dy d5. dUQcke't hQp mi?t cach sinh di?ng vCli
OOung hi~u bie't ve h~ th6ng cong ngh~ clla Lien Xo dudng thdi dUQccac
"etudiants

du quan giCli"tie'p thu tr1.,1ctie'p trong qua triOO di h9C them

cac ngaOO dl;lih9CkY thu:1tt d Lien Xo tit d~u nhung nam 1950.
Bau do mi?t so'nam, vao nam 1959, Tr~n Dl;liNghia, Tl;lQuang Bu:u
dUQcChiOO phll phan cong chulin

bi thanh lQ.pUyban Khoa h<}cNha

nuClc.Mi?t l~n nua, nhung tu tUdng khoa h9C rna h9 d5. mang tit Phap ve
ll;li dUQcth~ hi~n trong mi?t cd quan khoa h9C d t~m qu6c gia. Nhung bQ.c
tri thuc kY c1.,1u,nhung ngudi d5. sat caOO trong mi?t ch~ng dudng dai
nghien cuu quan giClinhu Le Khiic, Le Tam, Nguy~n Nhu Kim, Nguy~n
DiOO Dien, sau nay them Hoang Dinh Phu, d5. cung vCliTl;lQuang Bu:u
th~ hi~n tu tUdng clla ong xay d1.,1ngmi?t h~ th6ng khoa h9C d t~m qu6c
gia trong khuon kh6 mqt cd quan vita co chuc nang nghien cuu khoa h9C,
vita co chuc nang nghien cuu chinh sach khoa h9C t~m qu6c gia, 1a Uy
ban Khoa h9c Nha nuCle. Qua cac bai vie't ve qua trinh hOl;ltdqng clla
251

Tl;J.Quang Bltu tU nhung nam 1940,

va nhfft 130nhung hOl;J.td(ing cua ong

giin liElnvoi s1,1hinh thanh va philt tri~n cU,aVi~n Nghien cuu Ky thu~t
QWln gioi, chung ta hoan to an c6 du can cu d~ khling dinh, nhung thie't
ke' cho m(it hinh hai cua h~ thOng nghien cuu va tri~n khai (R&D) biit
ngu5n tU nhung

y tUdng cua Tl;J.Quang Bltu ngay tiI khi ong vl;J.chra

sd

d5 t6 chuc cua Vi~n Nghien cuu Quan gioi, voi cac phong nghien cuu
lien hoan tU thie't bi, hoa cMt,

cong ngh~ Mn xUdng mau (pilot

workshop) 130 biit d~u tu day, tu nam 1947,130

san phl1m cua tu tUdng t6

chuc khoa h<,>ccua Tl;J.Quang Bltu, phudng huong kY thu~t chuyen mon
Tr~n Dl;J.iNghia va ngudi diEluhanh tr1,1ctie'p 130Hoang Dinh Phu. Toi da
nhiElu Mn n6i VElcac thu~t ngu khoa h<,>c,tU khili ni~m v(it mdu, xlidng

mdu, trien khai, Mn hang lOl;J.tthu~t ngii: khilc VElnghien cuu cong ngh~
dElubiit ngu5n tU m(it tac gill.130 Tl;J.Quang Bltu cung nhii:ng c(ing s1,1cua
ong tU nhii:ng ngay lam vi~c trong nh6m "etudiants

du. quan gioi" tU

trong rUng sau Vi~t Biic. Thdi d6 nh6m sinh vien Ha N(ii di VaGnganh
quan gioi ph\lc V\l khilng chie'n ch6ng Philp da trudng thanh tU nhii:ng
bai giang vie't tay cua Tr~n Dl;J.iNghia VElXl;J.
thu~t, chfft n6, chfft ph6ng,

VElvu khi, VElcong ngh~, c(ing voi tu sach tie'ng Philp rna Tl;J.Quang Bltu
da mang vg tiI sau H(ii nghi Fontainebleau.

Trao d6i voi cac anh, toi

dUQcbie't m(it tinh tie't thU vi, h5i d6 dau c6 thu~t ngii: kY thu~t tie'ng
Vi~t, anh Nghia phai giang bai bflng tie'ng ta xen Ian tie'ng Philp cho
nh6m sinh vien Ha N(ii vua ra khoi nhii:ng phong d d~y ti~n nghi cua
Dong DUdng H<,>c
Xa d~ ra chie'n khu. Hi~u 130 v~y, nhung nhii:ng chang
sinh vien nay ll;J.iphai trao d6i voi chie'n sy, voi cong nhan trong qua
trinh th1,1cnghi~m va san xufft thlt. Do v~y, m(it nhu cfru khilch quan 130
phai d~t thu~t ngii: tie'ng Vi~t. Toan b(i tri thUc vo hinh ffy da dUQc
"chuy~n giao" VaGnElne'p lam vi~c cua

Uy ban

Khoa h<,>cNha nuoc, va

Trudng Dl;J.ih<,>c
Bach khoa, rna Tl;J.Quang Bltu 130ngudi khdi nghi~p.
D~u nhii:ng narri 1970, Tl;J.Quang Bltu dUQcgiao nhi~m V\lxay d1,1ng
B{J Dl;J.ih<,>c
va Trung h<,>cchuyen nghi~p. Nhung h<,>ctro, d5ng nghi~p
cua Tl;J.Quang Bi'iu ll;J.icung ang vg day d xay d1,1ngnganh dl;J.ih<,>c
Vi~t
Nam. Tu Vi~n Nghien cuu Ky thu~t Quan gioi, chUng ta thffy c6 cac anh

252

Hoang Xuan Tuy, Bui Duyen, m(lt nhom kM d9ng dao lop tri thUc the'
h(l tie'p sau tit Trudng D~i hqc Bach khoa cii.ng dUQcgiao su T~ Quang
Bttu di~u d(lng v~ day, nhu Le Th~c Can, Trudng Cong Dao, Nguy~n
Dong Hai, Nguy~n The' Hung, Vii.Van Tao.

N6 h!e va eang eua giao sli N. N. Moiseev

Vao dilu nhung nam 1980, khi n~n kinh te'va xii h(li Lien XO dii
buoc vao giai do~n khling hoang tr11m trqng, m(lt nha nghien cuu Xo
Vie't, giao su N.N. Moiseev dii vie't cu6n sach "Chu nghia Xii h(li va Tin
hqc". Cu6n sach dUQc<ijch va xu~t ban vao thang 5 nam 1989 t~i Vi(ln
ThOng tin Khoa hqc Xii h(li cung ph6i hQp voi Vi(ln Khoa hqc Tinh toan
va Di~u khin, dUQcchinh tac gia vie't ldi tt;la cho ban tie'ng Vi(lt.
Cu6n sach g6m hai t~p:
T~p 1, co tieu d~ "D6i tho~i giua cac hac hqc Dong - Tay v~ chU
nghia xii h(li va chu nghia tu ban hi(ln d~i."
T~p 2, co tieu d~ "Mau thudn va giai phap trong quan ly xii h(li
xii hQi chu nghia va Van minh nhan lo~i."
H6i do it ngUdi d~ y de'n cu6n sach. Nhung t6i hi~u do tht;lc st;l la
mQt cu6n sach hay d6i voi t~t ca nhung ai mu6n nghien CUunhung mau
thudn giua y tudng t6t d~p v~ cong ngh(l voi cd che' quan ly dAy suc kim
ham trong h(l th6ng kinh te'd cac nuoc xii hQi chu nghia keo dai su6ttit
th~p nien 20 de'n cu6i th~p nien 80 cila the' kY 20. Toi dii dqc cu6n sach
do mQt cach th~t say me va no dii d~ l~i cho toi mQt ~n tUQng th~t sau
su6t mUdi m~y nam qua. Toi say me cu6n sach cua Moiseev vi hai Ie.
ThU nh~t, vi ban than nQi dung cu6n sach, voi cach trinh bay ill
dom v~ nhilng v~n d~ Mc bUa va dAy nh~y cam v~ chinh tri rna thdi do
nhi~u ngUdi ng~i noi ra;
Thu hai, toi r~t co thi(ln cam voi Moiseev, vi 5 nam truoc do, trong
thdi kY tham gia Ban nghien cuu ciii tie'n quan ly Kinh te' cua Chinh
phu, toi dUQcmQt vi liinh d~o Ban nay, d6ng thdi la PM vi(ln trudng
Vi(ln nghien cuu Quan ly Kinh te' Trung udng, giao su Doan Trqng
Truye'n giao nhi(lm

V\J.

giup Thu tuong Ph~m Van D6ng dqc va vie't tom

253

t:lt m(>tcuiln sach vie't vi! quan ly kinh te' b1lng tie'ng Nga, ma tac gia
chinh la Moiseev de t~ng Thu h10ng trong m(>tdip tie'p kie'n.
Toi d~c bi~t co thi~n cam voi Moiseev, vi trong cac tac phllm cua
minh, ong dii vie't m(>teach rflt tai tinh nhung vfln di! hoc bua, dang con
thu(>c lo~i "cam ky" d cac m10c xii h(>ichu nghia vao cuili nhung nam
1970.
Toi muiln k l~i m(>tcau chuy~n ma Moiseev vie't trong cuiln Chu
nghia xii h(>iva Tin hQC69. Do la cau chuy~n vao diiu nhung nam 1960,
khi cac phu'dng phap tin hQc du';lC
du'a vao ap d\mg d Lim XO.Moiseev
khi do lam vi~c d Trung tam tinh toan cua Vi~n han lam Khoa hQc Lien
XO.Trung tam cua ong du';lC
giao nhi~m V\J.giup da t1,1dQng hoa khau
dieu hanh d mQt xi nghi~p v~n tai 0 to chuyen cha v~t li~u xay d1,1ngd
Moskva. Day la mQt bai toan v~n tnl hQc khOng qua phuc t~p, yeu ciiu
d~t ra la v~n chuyn v~t li~u tit cac kho tang rai rac trong thanh phil tOi
cac cong tru'dng sao cho t~n d\J.ng tili da cong suilt cua xe c(>,giam tili
thi(iu nhung do~n du'dng xe ch~y khOng tiii. Vi! ly thuye't, do la m(>tbai
toan tili u'u vi! chi phi v~n chuy(in. Tuy~t Vdi qua con gi (!). The' nhu'ng
sau ba thang thi nghi~m, xi nghi~p v~n tai lam vao m(>ttinh tr~ng t8i t~
de'n nguy kich: tat ca cac chi tieu di!u giam xuilng, lu'dng cong nhan giam
di, xe cQhong hOc khOng du';lcsl1a chua, v.v.. Hang lo~t cong nhan bo di
tim vi~c a ndi khac. Ong vie't "ngay ca nhung lao dQng tien tie'n ciing bo
di". Toi bti sung cho Moisev: "... va ngay ca nhung anh chi an c:lp ciing
phai clip non ao ra di."
Moiseev di;ttcau hoi: "Nguyen nhan a dau v~y? Vi sao cach tie'p c~n
khoa hQc dili voi van di! ra quyet dinh l~i lam mflt uy tin cua chinh khoa
hQc nhu: vQ.y?"Th*t la tham h~i, vi bai toan v*n tru hQCva bhung cong
Cl,.\

tin hQc cua ong dii bi th1,1cte' tai t~ cua xi nghi~p lam cho thflt b~i

e chi!.

Moiscc\' N.N.: S<\ch d5. diin,

254

Ir.

109

Cuoi eung ehinh ong dii nh~n ra: Thll ph~m danh b~i eong e\l tin
h<;>e
hi~n d~i ella ong ehinh Ia "chi tieu ke' hOCJ.ch san ht(jng" ella h~ thong
kinh te' xii h(>iehu nghla.
Doi vdi nganh v~n tai 0 to chi tieu iiy Iii.so luqng "tiin . km" rna m6i
xe cling nhu toan xi nghi~p th~e hi~n duqe trong thang. Ke't qua th~e
hi~n bai toan v~n tru h<;>e
eua ong la "toi uu hoa" qua trinh v~n ehuy~n,
v~n s6 "tiin" c:in v~n ehuy~n tU cae kho tang Wi cae eong trudng, nhung
do tinh toan "toi uu hoa" rna s6 "km" giam di.
trong

s~tie't ki~m tubng

Ia tot

tUdng, I~i trd thanh m(>tdon chi m:;tng danh vaG lung xi nghi~p:

xi nghi~p khong hoan thanh "chi tieu san Iuqng tiin - km" rna ... Nha
nude giao eho (!). Kh6ng hoan thanh ke' ho~eh tue Ia khong co IUdng. Ke'
ho:;teh d:\it ra eho xi nghi~p
bo di la phai.

bi giam sut tue Ia giam sut IUdng. Cong nhan

Con dieu nay nua rna Moiseev nh~n ra: vdi tinh toan ehinh xae
do~n dUdng v~n ehuy~n v~t li~u tU cae kho v~t Ii~u tdi eong trudng, lai
xe kh6ng th~ "lam xie'e" vdi eong td met duqe nua, va nhu v~y Iai xe
khong i'm gian duqe cae khoan den bu xang d::lu M mang ra ehq ban ehui

duqe nua. Moiseev keu len: "Te ra day mdi Ia khoan thu nh:[lp quan
tr<;>ngdoi vdi cae ehu Iai!". D<;>e
xong do~n nay, toi phat hi~n m(>tthie'u
sot quan tr<;>ngellaMoiseev. Dng chua bie't m(>ttro xie'e nua ella cae ehu
Iai: Vdi 100 tiin . km san Iuqng, cae ehu Iai co hai phudng an th~e hi~n,
ho:\ieIa h9 phai theo tinh to{m eua ong, chAng hl,m, ehd 50 tiin di 2 km,
hoi;teIa h<;>
ehb theo yo h9, ehb 2 tiin di 50 km. Ro rang ta thiiy phudng an
thu hai ngon Ianh hdn. H<;>
duqe d~ tru riit nhieu eong suiit d~ ehb hang
I:[lu.Theo phudng an "v:[lntru hge" eua ong, cae ehu Iai chAng con gi d~
"lam xie'e"ca. H9 phai ra di d~ tim vi~e b xi nghi~p khie Ia dung.
Moiseev can d\.ia ra m(>tphan tieh riit hay hdn nua. Khi eh\.ia co
vi~e toi

\.iu

hoa qua trinh dieu v:[lnbiing may tinh ella ong, giam doc xi

nghi~p can dieu v:[ln bing nhung eu di~n tho~i eua cae giam dOc xi
nghi~p khae, vi d\l cae xi nghi~p stta chua, cae xi nghi~p eung ung v:[lt
tu. Bay gid co may tinh dieu hanh ehi;tt eM, cae quan
khong can nua, nghla Ia eh{mg co thu

\.iu

M di~n tho~i kia

tim nao d\.i<,Je

eoi tr9ng. Vf).y,
255

"Anh khOng uu tien v~n chuy~n cho xi nghi~p toi, thi nho nha, xe anh
hong, anh d.n phl,l tung, v~t tu thi Cll Iii chd d~y". The"Iii xe hong phB.i
xe'p hang nim chd, phl,l tung v~t tu cling phai cM cho de"n... ''Thang
MUdi"c6 ke' hOlilChtren giao.
Xi nghi~p v~n tai oto Moskva th~t blili Iii dung. Nh6m nghien CllU
v~n tril hQc clla Moiseev th~t blili cling Iii dung. CUQchOn nhan giua
khoa hQc clla ong voi san xu~t cua xi nghi~p v~n tai phai di de'n tan va
Iii dung. Mii chAng phai ong. N~n khoa hQc XOVie't th~t blilie ch~ trong
h~ th6ng chi tieu san luqng nhu the"Iii qua dUng..

Toi nho trong mQt s6bao Krokodil (Ca s~u), mQt tlilPchi cham bie"m
n6i tie'ng clla Lien Xo, chuyen da kich cac th6i hu t~t x~u trong xii hQidii
c6 mQt chuy~nvui

kern m~y tranh bie"m hOlillien hoiin. MQt co thu kY

than nhien cUdi toe toet n6i di~n tholili, he"tcUQcniiy de"ncUQckhac, b~t
cMp dong ngl1di xe"p hang diii chd dang kY g~p giam doc. B1,1cqua,
khong chiu d1,1ngduqc, mQt vi khach s~n de"ngi~t may di~n tholili quat:
"Co khong th~y chUng tili xe"p hang chd co d6 sao?". Co thu kY than
nhien cUdi vui ve: "Dang chi than me"ndi. Xin nhin ijch coi, hOm nay la
31 thang 12!". Vi khach: ''Thi sao?". Co thu kY: ''Thi, l~y chUa, toi phai
hoiin thanh ke" ho~ch san luqng cac cUQcdi~n tho~i clla giam Mc cai
dii... Co ch~n chu, nhun vai, cUdir~t tUdi, . rna ke"ho~ch Iii phap l~nh d6
dang chi than me"n~!"

Co hic cong ngh~ thong tin Clia Lien XO vli;1t My

Trong ph&n tren, chUng ta vi'1a ban v~ mQt nQi dung duqc d~ c~p
trong cUcJnsach Chll nghia Xii hQi va Tin hQc cua Moiseev.

vh lien

quan de"ncau chuy~n chinh sach, Moiseev dii n6i v~ mQt giai do~n rna
Lien Xo vUqt trUoc My v~ cong ngh~ thOng tiJl.
Moiseev nh~n dinh ring, trong su6t mlidl lam nam dAu k~ tu khi
may tinh di~n ttl xu~t hi~n, trinh dQv~ cong ngh~ thOng tin d Lien XOva
cac nuoc tu ban tien tie'n tren th1,1cte'la ngang nhau. Thdi kY d6, vi~ stl
d\J.ngmay tinh Chll ye'u 130 d~ giai cac bai toan kY thu~t.

256

Giai dOl,lntie'p sau d6, trong khoang nhung nam tii 1950 Mn 1960,
Trung tam Tinh to{m clla Vi~n Han lam Khoa h9CLien X6 la mqt ddn vi
tham gia dl1eh,1cvao cac chudng trinh chinh ph\J.cvil tr\J.. May tinh duqc
huy dqng d~ giai nhung bai toan phUc tl,lPnhat v~ khi dqng h9Cva tinh
toan quy dl,lodUdng bay clla cac con tllu vil tr\J.va dua cac con tllu vil tr\J.
trd v~ Trai Mt. Moiseev vie't: "Thdi d6 t6i c6 dip ra nUDC ngoai nhi~u llln
d~ tham gia cac hi)i nghi, hqi thao va tol,l dam khoa h9C. Va llln nao t6i
cilng c6 th~ t\J: hao d.ng, dqi quan khoa h9C cua chung ta c6 trinh dq
chuyen m6n vung vang nhat,
nhu v~y."

ho~c la mqt trong nhung

dqi quan

Ong vie't tie'p: "Ngay ca nhung nam sau nay, khi s\J:Il,lch~u clla
chung ta trong IInh v\J:cc6ng ngh~ th6ng tin da ro r~t va bl1t dllu nhanh
ch6ng tang len, thi v~ tat ca nhung gi lien quan Mn may tiOO di~n tit
trong OOi~uIInh v\J:ckhoa h9C, trong su6t mqt thdi gian dai, chUng ta
vin con giu duqc vi tri tien phong."
Moiseev phan tich them, m~c d:u cac phudng ti~n ky thu~t tinh
toan clla Lien X6 kern nhi~u nUDc tu ban phat tri~n, song d Vi~n
Dubna70 va T6 hqp Provino

71

cac nha khoa h9Cva e8ng ngh~ Lien X6 dii

che' t~o duqc nhung h~ th6ng xit ly du li(!u va di~u khi~n trl1c nghi~m co
mqt kh6ng hai tren the' giDi, tren th\J:c te' kh6ng hg thua kern cac h~
th6ng nhu the'

a cac lab6 clla CERN

72

va cac trung tam hl,lt nhan khac

cac nUDc phudng Tay". Moiseev con n6i: "Lich sit dii slip d~t la

a nUDc

ta,

nhigu OOa toan h9C tai nang dii OOay vao tin h9C. T6i co th~ ml,lnh dl,ln

70

Vit;ulicn hqp ughicn clru h~t nhftn duCJcxay d\lng tlr Ullin 1956, nihn bcn ba sOng Dubna,

noi kh6i dau kcnh dllO Moskva.

71

M6tt61WP khoa h9C cua Vi~n V~\t 19 Nang IUCJngcao thu<?cVicn Will lam Khoa h9C Licn

Xo n,im tren sOng Protva thu9C tlnh Moskva.

71

Cons"il Europeen pour la Recherche Nuc1eair", la ml>tco quail chuycnnghicn

thuyet va thuc nghi~m ve v~t

19 cac

cuu

19

h~t co ban. Day la mot vicn da qu6c gia, di:itt~i trung

tam GClleve, co su tham gia dong gop cua 12 nuac Chau Au. dunc thanh lap tit nam 1954
c1uai su h6 tni eua UNESCO.

257

n6i ding, trinh dQ trung binh cua cac nha toan h9C lam vi~c trong lInh
v~c c6ng ngh~ thOng tin 6 mioc ta la cao nhat the' gioi".
T6i hoan to an tin sli danh gia cua Moiseev la hoan toan xac th~c.
Sau khi danh gia kha quan ve nhung gi Lim X6 dii dl).tdliQctrong
nhung th~p nim 1950 va 1960, Moiseev nMn dinh ring s~ h,lt h~u va
kern c6i ve c6ng ngh~ th6ng tin cua Lien X6 biit dftu tu nhung nam 1960,
khi may tinh dUQcdlia vaG slt d\lng trong quan 15'kinh te', khi 6 phudng
Tay, s6 gid may dliQcslt d\lng chu ye'u cho gioi kinh doanh, khi kY thu~t
tinh toan trd thanh mQt ngu6n thu voi lQinhu~n kh6ng 16.
Nho ll).icau chuy~n n6 l~c vo c6ng clla Moiseev trong chlidng trinh
cai tie'n h~ th6ng v~n tii.id Moskva, chung ta hoan toan hi~u dliQc,c6ng
ngh~ th6ng tin d Lien X6 dii tr6 thanh ng6n tay thu sau khi h~ thilng
kinh te'thj trlidng the' gioi pMt tri~n va h~ th6ng kinh te' chi huy d Lien
X6 blioc vaG nhung giai dOl).nkhllng hoang trien mien.
Chung ta hoan to an c6 thE!chia se voi diu ke't lu~n dfty x6t xa clla
Moiseev: "Vi the', trong s~ ll).ch~u ve cong ngh~ th6ng tin kh6ng th~ d6
16icho khoa h9Cclla chung ta."

Vi~t Nam da

co thai

dung vao hang W~nphong

H6i kY ni~m 50 nam ngay thanh l~p Vi~n nghien cuu Ky thu~t
Quan gioi rna t6i dii n6i Mn (6 Vi~t Biic g9i bing ten tiit la NCKT, d9Cla
En-Xe-Ka-Te), t6i co djp dliQclam vi~c voi nhung c~u sinh vien Trlidng
Dl.lih9C Khoa h9C Ha NQi,nhung nglidi dii diing cam rdi b6 cac phong thi
nghi~m dfty ti~n nghi cua trlidng dl).ih9C 6 giua thu d6 d~ len nui rung
Vi~t Biic xay d~ng mQt vi~n nghien cuu vii khi ph\lc V\l c6ng cUQcchie'n
tranh ch6ng Phap. H9 t~ hao g9i nhau bing cai ten rat lang ml.ln yin
nguyen chat sinh vien Ha NQi, nhung 6 mQt trlidng dl.li h9C moi giua
su6i ngan chie'n tranh, la etudiants du qua.n gidi (nhung sinh vien quan
gioi).
Ciing la rat ng:iu nhien th6i, cau chuy~n vj cay day quan, chuy~n
n9 X9sang chuy~n kia. H6i d6 t6i la vi~n trlidng Vi~n Quan 1:9"
Khoa h9C,
258

mQt vi~n nghien diu v~ chinh sach khoa h9C va ky thu~t cua

Uy

ban

Khoa h9C va Ky thu~t Nha mioc. S1,ith~ ddn gii'm Ill.nh\.i the' nay. Vi~n
chung t6i vita thanh dIng trong vi~ d~ trinh ban hanh mQt van ban cffp
Chinh phu, trong d6 c6 vi~c Chinh phu cho phep thanh I~p cac t5 chuc
khoa h9C cua t~p thE[va t\.i nhan. Ngay sau khi c6 van ban, ng\.idi diiu
tien xin laIn "con chuQt b:;l.Ch"thi .nghi~m Ill.hac sy Nguy~n KhAc Vi~n.
Anh Vi~n cling mQt ng\.idi giup vi~c Ill.anh Phll-m C\.idng de'n tim tai d~
nghi giup anh thanh I~p Trung tam Nghien cuu Tam Iy Tre em73 Dung
Ill. vll-n s1,ikhdi diiu nan. Tai khang t\.iong t\.ic;lngd\.ic;lC
v*

thanh I~p

trung tam cua anh Vi~n IlI-ikh6 khan nh\.i the'. Nh\.ing tai cling mQt s6
d6ng nghi~p da lam m9i c6 gAng dE[bie'n y t\.iong cua anh Vi~n tro thanh
hi~n th1,ic.
Khi cang vi~ xong xuai, thi cau chuy~n the' nao IlI-ichuyE[n sang
chu M cua anh Phll-m C\.idng. Trong Iuc vui chuy~n, tai moi bie't d\.ic;lC,
te
ra anh C\.idng IlI-iIll. mQt nhan vien cua En-Xe-Ka-Te (thai xin cac bll-n
d9Ccu g9i nh\.i v~y). Anh C\.idng tam s1,ivoi tai, anh em lao thanh 0 En.
Xe-Ka.Te nay da v~ h\.iu ca, mu6n ghi nh~n IlI-inhung

k:Y

ni~m v~ En-

Xe-Ka-Te bAng mQt ffn phdm. Tai suy nghI mQt h~i r6i quye't dinh tim
cach h5 trc;lcac anh. Tai nghI, ch:1ng gi, vi~n minh ciing dang c6 ngu6n
kinh phi khoa h9C c6 thE[v~n d\J.ng d\.ic;lc.Hdn nua day IlI-iIll.mQt cang
vi~ rfft co y nghla, vi day Ill. mQt vi~n nghien cuu ky thu~t diiu tien
trong chi~n khu Vi~t HAc.

m cau

chuy~n voi cac anh, tai bie't d\.ic;lC

Vi~t Nam da san xufft kha

nhi~u IOll-ivii khi ph\J.cV\l c6ng cUQckbang chi~n.

Tr\.ioc he't tai mu6n n6i de'n mQt IOll-ivii khi lam ng\.idi Phap h~t suc
nga ngang, d6 Ill.vi~ che'tll-o thanh cang sung bazooka. Trong dc;lttha dli
tie'p vi~n cho 11,icI\.ic;lngcach mll-ng Vi~t Nam do chu tich H6 Chi Minh
Ianh dll-o,ng\.idi My c6 gui ti1-ngmQt s6 vii khi dll-nd\.ic;lC,
trong d6 IOll-ivii
khi d\.ic;lC
xe'p VaG hll-ng hi~n dll-i d\.idng thdi IS. bazooka. DlI-n bazooka
d\.ic;lC
bAn di theo nguyen tAc cua ten Iua, v~ nguyen Iy ky thu~t, d\.ic;lC
xem Ill.hi~n dll-inhfft d\.idng thdi. Thdi kY diiu khang chie'n ch6ng Phap,

73

H6i Ky Nguyen Khiic Vi~n.

259

mi?t kh:lu bazooka ngudi My til-ng duqc glii de'n mi?t s6 xudng quan gioi
d~ san xua't theo ki~u mo phong, nhung tha't b:;ti.Sau do no duqc glii de'n
Vi~n Nghien cuu Ky thu~t Quan gioi. Ke"t qua la bazooka dii duqc
nghien cuu che"t:;tothanh congoNgay 3/3/1947 no duqc xua't kfch l~n d~u
trong mi?t tr~n danh xe tang g~n Chua Tr~m, Ha Dong.
Trong Nam bi?, anh Le Tam, tUc kY su Nguy!nHy Hi~n, t6t nghi~p
Trudng C~u DUdng Paris (Ecole de Ponts et Chaussees), v~ nuoc nam
1948, duqc cli lam Trudng phong Quan gioi Nam Bi?,co nghien cuu ban
thie"t ke"bazooka cua Vi~n, nhung di~u ki~n san xuilt cua Nam Bi?thie"u
th6n, khong th~ san xuilt duqc bazooka, anh Le Tam dii nghien cuu va
che"t:;to thanh cong cfmg mi?t sung khong gi~t co ten la sung sac tuc
sUng SS, sau do la SSAT, SSAL mo phong theo mllu cua Panzerfaust
cua Philp.
Giai do:;tn tie"p do, ngudi Philp rut kinh nghi~m qua mi?t thdi gian
thilm don bazooka, xay 10c6t kien c6 hdn, Vi~n l:;tinghien cuu san xuilt
lo:;tid:;tibac khong gi~t voi cd nang 120 mm, co ten gqi t~t la SKZ. Day
ciing dang xem la mi?t thanh tt,iu kY l:;tcua nhung nghien cuu cong ngM
thdi do.
Sau nay toi moi hi~u tUdng t~n, bazooka, can duqc gqi la "Vl, V2 bo

tui", la thu vii khi duqc che' t:;totheo nguyen 1)1 cua ten Ilia, rna truoc do,
ngudi ta moi chi bie"t de'n born bay VI va V2 rna ngttdi Duc sli d\J.ngl~n
d~u tien trong D:;tichie"n The"gioi l~n thu II. Thdi do toi v&n duqc nghe
gqi b~ng tie"ng Phap la d:;tnV-Un va V.Deux, la lo:;tivii khi t6i tan nhilt,
rilt lqi h:;ticua quan di?iDuc Qu6c Xii.
Thi ra, chi dam nam sau, sau D~i chie"nThe"gioi thu hai, Vi~t Nam
dii tt,i minh nghien cuu, thie't ke'va san xuilt lo~i vii khi co trinh di?vao
hang tien phong trong the' gioi dudng thdi. Dil-tvao b6i canh 4ch sli ily
moi thily kY l~. Thdi do diiu co chuy~n giao cong ngh~, ne'u co thi Chinh
phu Vi~t Nam khilng chie'n lily diiu ra ti~n d~ mua cong ngh~. The' rna
chi b~ng tri tu~ cua nhom sinh vien tre mang voi nhung ban tay thq tay
nghg cao, duoi slf huang d&n cua nhung aha tri thuc IOnnhu T~ Quang
260

Bttu va Trin D~i Nghia, d Nam B(l la Le Tam, h9 dii kh3.m ph3. cac
nguyen ly cua thu vii khi hi~n d~i du'dng thdi, lam cho quan d(li vi~n
chinh Phap, d~o quan cua m(lt qu6c gia cang nghi~p m~nh vao hang d&u
cua the' gidi ph:h gi~t minh ngd ngang.
Mot
. chinh

sach thanh

van cho khoa

hoc

Tu giua nhung nam 1970, OOil!ungu'di c6 y tu'dng du'a ra m(lt van

ban vI!chinh sach khoa h9C va kY thu~t. Ong Tr&n QuyOO,khi d6 130Ph6
chu OOi~m Uy ban Khoa h9C va Ky thu~t Nha nu'dc dii du'a ra m(lt sO'
b8.n dl,tthao triOO bay cac quan dim ph3.t trin khoa h9C va ky thu~t d
Vi~t Nam. D&u tien 130 van b8.n "16 quan dim", trong d6 ang Tr&n
Quynh trinh b&y OOung quan dim cd ban, d t&m chie'n lu'c;Jcqu6c gia cho
sl,t ph3.t trin khoa h9C va kY thu~t. Ching h~n, quan dim "Di hai
chan", vua di bAng "chan" kY thu~t hi~n d~i, vua di bAng "chan" kY
thu~t truyl!n th6ng;

quan dim "Vua du6i kip, vua d6n d&u", vua cO'

giing du6i kip cac nu'dc co nl!n kY thu~t tien tie'n, vua vu'c;Jtlen tru'dc don
d&ubAng nhung kY thu~t hi~n d~i, V.v..
Nam 1976, pho thu tu'dng VO Nguyen Giap,

trY

vien B(l chiOO tri

Dang C(lng san Vi~t Nam, du'c;Jccll ph\l trach cang tac khoa h9C va ky
thu~t. Ong xuc tie'n ra't m~nh vi~c chu:ln

bi

ra m(lt van ban chiOOsach

khoa h9Cva kY thu~t, ban hanh d clip B(l chinh trio

Giai do~n d&u la giai do~n chu:ln

bi

hiOO thaOO cac quan dim.

M(lt nh6m nghien cuu du'c;Jc

hiOOthaOO trong quan d(li, g~m Hoang Dinh
Phu, Nguy~n Du~, Tr&n Xuan Tru'dng, Nguy~n Tam, Nguy~n Nguyen
Thanh, Vii Hoai Tuan va Trinh Nguyen Huan. Tie'p d6, m(lt H(li nghi
Khoa h9C toan qu6c du'c;Jct6 chuc t~i Cau l~c b(l Ba DiOO vao khoang
Quy III nam 1976. H(li nghi mdi nhung 0030 khoa h9Cc6 ten tu6i thdi d6
Mn pMt bi~u y kie'n vI! con du'dng pMt tri~n khoa h9C d Vi~t Nam. Tai

006 h~i d6 co m~t dang du cac 0030 khoa h9C the' h~ d&u tien cua Nha
nu'dc Dan chu C(lng hoa, OOu'Tan Thlit Tung, T~ Quang BllU, Trin D~i
Nghia, Nghiem Xuan Yem, v.V..
Ke't qua cu~-nhung qua triOO chu:1n bi do du'c;Jc
th~ hi~n trong ban
bao cao "VI!cu(lc cach m~ng khoa h9C . kY thu~t d nudc ta" rna PhO thu
261

.-

t\iong Vo Nguyen Giap trinh bAy trong D~i h9i IAn thu IV cua DCSVN
vaG thang 12 nam 1976.
Vao nam 1979, cong vi~c chufln bi m9t nghi quye't ve chinh sach
khoa h<;Jcva ky thu~t d\it;lcxuc tie'n ve m~t t6 chuc. Dll.u tien la m9t Ban
nghien cuu d\it;lcthanh l~p, g<;Jiten la Ban nghien cuu de an Cach m~ng
Khoa h<;Jc- Ky thu~t d Vi~t Nam, Tr\idng ban la Vo Nguyen Giap, uy
vien th\idng trt,ic la Hoang Dinh Phu. M6i b9 co m9t Tiu ban nghien
cuu De an Cach m~ng Khoa h<;Jc- Ky thu~t thu9C chuyen nganh rna b9
ph\! trach. M9t Tiu ban th\i ky cling d\it;lcthanh l~p do Hoang Dinh
Phu lam tr\idng tiu ban. M9t doan chuyen gia cfl va'n cua Lien Xo d\it;lc
mdi sang Vi~t Nam d giup ve m~t ph\idng phap lu~n cua nghien cuu.
Doan gam 5 ng\idi do Zaisev Alexandre Fedorovich lam tr\idng doim. Voi
t\i cach la doan chuyen gia c6 va'n cua H9i dang B9 tr\idng, Doan d\it;lcdi
kh3.o sat nhieu b9 va dia ph\idng, nhieu vi~n nghien cuu va cd sd san
xua't. Toi cling di voi Doan voi t\i each la d~c phii vien cua ong Vo
Nguyen Giap d\it;lccu di d giup Doan trong cong vi~c voi cac b9 va cac
tinh, thanh pM.
Ben c~nh nhung ph\idng an dt,ithao chinh sach dll.u tien, Zaisev va
Garev cling d\it;lc Tiu ban th\i kY de nghi d\ia ra m9t ph\idng an de
xua't, g<;Jiten 1a Dt,ithao "Chinh sach khoa h<;Jcva ky thu~t". Toi nho ra't
ro, ban dt,i thao nay d\it;lcso~n thao d Khach s~n Thing It;li.Phia Vi~t
Nam co 3 ng\idi tham gia la Vii Cao Dam, Nguy~n Van Thu va Nguy~n
Van Cang. Ban dt,i thao d\it;lcvie't biing tie'ng Nga, Nguy~n Van Thu
d\it;lcphan cong dich sang tie'ng Vi~t d cac thanh vien Ban s0litnthao va
Tiu ban thu: ky sl1 d\!ng lam tai li~u nghien cuu.
Dll.u nam 1980, ong Vo Nguyen Giap gui m9t doan Vi~t Nam sang
khao sat ve chinh sach khoa h<;Jcva ky thu~t d Lien XO.Doim do ong Blii
Thanh Khie't, Tnidng ban Khoa Giao lam tr\idng doan, thanh vien
gam Hoang Dinh Phu, phD chu nhi~m Uy ban Khoa h<;Jcva Ky thu~t
Nha n\ioc, Nguy~n Van H\idng, phD chu nhi~m van phong H9i dang
BQ tr\idng, D:;ing Hu:u, thu: tr\idng BQ D~i h<;Jcva Trung h<;Jcchuyen
262

nghi~p, Trinh Viin T\f,

VI,!

tnidng thu<?c Ban Khoa Giao Trung udng,

Nguy~n Wm Dl!-o, pho vi~n trudng Vi~n Khoa hc;>cVi~t Nam, Nguy~n
Tam, thu ky cua 6ng Vo Nguyen Giap, Nguy~n Viin Thu va Vii Cao
Dam. Doan mang theo 3 van ki~n d~ nhd phia Lien X6 gop y kie'n, gc3m
D\f thao chinh sach khoa hc;>cva kY thu~t, Ke' hOl!-chkhoa hc;>cva kY
thu~t 5 nam 1981 . 1985 va DE!an thanh l~p Vi~n Han lam Khoa hc;>c
Vi~t Nam. Chung t6i Mn lam vi~c tl!-i Uy ban Khoa hc;>cva Ky thu~t
Lien X6, Uy ban Khoa hc;>c
va Ky thu~t clla Cl)ng hoa Moldavi, Vi~n Han
lam Khoa hc;>cLien X6 va Ph3.n vi~n Han lim Novosibirsk. Chung t6i i'J
Lien X6 g:ln ml)t thang, anh Phu can ghi ro trong s6 tay, tU ngay
24/1/1981

Mn

13/2/1981.

Co th~ noi, dOivoi t6i, l:ln di nay co nit nhiE!u

ii"n tu<;lngvE!h~ th6ng t6 chuc khoa hc;>c

clla Lien X6.

Sau d<;ltkhao sat nay, c6ng vi~c chu:1n bi van ki~n chinh sach khoa
hc;>c
va kY thu~t du<;lckhil:n tnidng tie'n hanh. Ngay sau khi vua vE!nuoc,
c6ng vi~c s0l!-nthao dii d1.i<;lc
phan c6ng chu:1n bi rii"t kh:1n trudng. T6i
kh6ng nho d1.i<;lC
ai dii d1.i<;lC
ph3.n c6ng nhu thil nao. Vi~c nay t6i doan co
Ie anh Hoang Dinh Phu trudng ti~u ban s0l!-nthao nM du<;lC
tudng t~n.
T6i chi nho ph:ln t6i du<;lcphan c6ng viilt hai chudng~ Chudng IV vE!phat
tri~n tiE!ml\fc khoa hc;>cva ky thu~t va Chudng VI vE!quan ly. NgUdi
tham gia cling t6i Ia anh Nguy~n Van Thu. Rieng Chudng IV vE!tiE!m
l\fc, anh DiflngHuu du<;lcph an c6ng vie't ph:ln chinh sach dao tl!-0,t6i vie't
tii"t ca cac ph:ln can l:;ti. Su6t 20 nam qua, t6i ching mii"yquan tam ai
vie't ph:ln nao, t6i chi nho nhung gi t6i tham gia. Cho Mn t~n h6m nay,
khi nghi ring minh nen vie't l:;ti s\f ki~n vE!vi~c hinh thanh van ban
chinh sach khoa hc;>cva c6ng ngM d:iu tien clla Vi~t Nam, t6i moi Mn
nha tham anh Hoang Dinh Phu d~ cling anh on l:;tlnhung nam thang
tran trd cho ml)t chinh sach khoa hc;>c
va c6ng ngM clla dii"tmioc va dam
d:;tovoi anh vE!qua trinh vie't van ki~n chinh sach. Thi ra, qua anh Phu
toi moi bie't dudc, luc do chi co hai ngudi "viilt lach" chinh, la anh Phu va
toi. Pho thll tuong Vo Nguyen Giap lil ngudi chi d:;tova stta chua, b6
sung vilo van ban cu6i cling.
Nam 1981 mc;>icong vi~c chu:1n bi du<;lckilt thuc. Sau nhigu vong
thilO lu~n d cac nganh, cac c~rp,ban nghi quye't dU<;lc
Bl) chinh tri thong
263

qua, g9i ten la Nghi quye't 37 clla BQchinh tri v chinh sach khoa h9Cva
ky thu~t.
Khong co nhiu nQi dung clla Nghi quye't gay iln tu<;Jngd~c bi~t d6i
voi toi. Toi chi nho hai chi tie't vui vui.
Chi tie't thU nhilt la cai dOl;lndo chinh toi can nhAc d vie't VaGban
d1,ithao nghi quye't voi dong chf:Lin nghieng, My gid d1i qua 20 nam rna
toi v~n con co th d9C thuQc long: "Cdn khdng dinh rdng, ne'n kinh te'
cang kh6 khan, trinh dt) ky thuijt san xufit cang thfip kern, thi cang phai
ddu tit vao khoa h(}Cva ky thuijf'. Cai dOl;lnnay v sau dU<;Jc
them VaG
mQt dOl;lnro dai, toi nho la "... va dao tc.zocan bt) khoa h9c va ky thuijt va
cong nhan ky thuijf'. Toi khOng h quan tam vi~ ai d1i them VaGdOl;ln
nay. M1iigiin diiy, ngBi voi anh Hoang Dinh Phu, toi moi bie't, chinh ong
Vo Nguyen Giap d1i chi dl;lOvie't them. V sau chinh dOl;lnnay ll;li trd
thanh

cd

sd d dinh danh phl;lm tru nhan 11,ickhoa h9Cva cong ngh~ voi

mQt "d1iy"rilt dai ttl tie'n sy, dl;lihgc cho dn cong nhan ... khie'n cho khai
ni~m nhan 11,ickhoa hgc va cong ngh~ d Vi~t Nam trd nen phuc tl;lPnhilt
the' gioi.
Chi tie't thu hai la con s6 "ddu tit cho khoa h9C va ky thuijt khOng
dltdi 2% thu nhijp quffc dan". Trong ban d1,ithao rna Zaisev va Garev d .
xuilt co dua con s6 ttl 1,00 dn 1,15% thu nh~p qu6c dan (khOng noi ro
thu nh~p qu6c dan san xuilt hay thu nh~p qu6c dan su d\J.ng). De'n lU<;Jt
toi vie't d1,ithao ph:ln nay, toi ghi con s6 cao hdn trong d1,ithao clla
Zaisev va Garev, la 1,25 dn 1,50%. Khi dua thao lu~n, ong Vo Nguyen
Giap khuyen chung toi khOng nen vie't con s6 C\J.th, d danh quyn cho
Chfnh phu tinh to{m va quye't dinh trong m6i kY ke' hOl;lCh.De'n truoc
ngay dua d1,ithao d thao lu~n d Thudng

V\l

Chfnh phii VaGcu6i nam

1980 (rilt tie'c do cu6n stl tay thilt ll;lC,toi chua tra cuu ll;li dU<;Jc
ngay
h9P), toi ban voi anh Nguy~n Van Thu, ngudi cung lam vi~c trong nhom
van ki~n, kheo leo cai mQt trang giily VaGtrong t~p van ki~n thao lu~n
hQi nghi, trong do dua con s6 th6ng ke clla UNESCO v ty l~ diiu tu VaG
khoa h9c eua cae nUde. Trang thdi gian ehUlln bj nghj quye't, nhom
264

chuyen vien chung t6i thU:dng tham d\i cac phien hc;>pcung vdi cac nha
Hinh d~o cilp cao. Nhung cu(>chc;>pnhu: the' thU:dng rilt ft ngU:di,cac 6ng
Ph~m Vim D6ng, thu tudng; TO'Huu, pho thu tU:dng thudng tr\ic; Vo
Nguyen Giap pho thu tudng ph\l trach khoa hc;>c
va ky thu~t, thudng keo
chung t6i ng6i quanh ban tron, kh6ng phan hang "tren" hang "dudi". T6i
nhd rat chfnh xac, h6m do t6i ngBi d6i di~n Pho thu tudng thudng tr\ic
TO'Huu, vi v~y t6i co dieu ki~n quan sit tU'ng chi tie't nho cua 6ng va cac
vi kh3.c khi cac vi nghien cuu ban d\i thao va van ki~n di kern. T6i thily
6ng TO'Huu l~t di l~t l~i rilt ky t~p van ki~n, va dung l~i rilt lau trong
bang s6li~u th6ng ke cua chung t6i. B6ng 6ng dung phih d~y, keo ghe'ra
xa ban rBi di l~i trong phong hc;>p.H6m do 6ng khoac chie'c ao ngoai b~ng
vai kaki gabardine

mau be. Ong chd 6ng Vo Nguyen Giap ph3.t bi~u

kie'n, khi 6ng Vo Nguyen Giap noi de'n xong phftn chfnh sach dftu tu: thi
dung l~i day lau, nhu chd mc;>ingudi co y kie'n. D(>tnhien, 6ng TO'Huu
hoi:
- Xin 16i Anh Van (Van la ten gc;>ithan cua 6ng Vo Nguyen Giap),
t~i sao trong d\i thao kh6ng thily ghi C\l th~ dftu tu cho khoa hc;>c
va ky
thu~t la bao nhieu phAn tram?
- Con so' C\lth~, theo t6i, nen d~ Chfnh phu tfnh toan va quye't dinh
trong m6i kY ke' ho~ch .. Ong Vo Nguyen Giap tra Idi rilt t\i tin .
. T6i e Chfnh phu se kho quye't dinh, ne'u nhu kh6ng ghi C\lth~ vao
trong m(>tnghi quye't cua B(>Chfnh trio Day nay, . 6ng vua noi vua trd
l~i phfa ch6 ng6i cua 6ng, l~t l~t mily trang van ki~n, . Lien X6 la bay
nhieu phAn tram,
nhieu, ....

Bungari la bay nhieu, Ph3.p bay nhieu, My bay

K~ m(>t hBi ve cac nudc, rBi 6ng kh:lng dinh hdi nhiln cao

gic;>ngm(>tcach cung rilt tv: tin, . T6i de nghi, ta ghi vao day C\l th~, la
philn dilu dAu tu 2% thu nhQ,pqu6c dan cho khoa hc;>c
va ky thuQ,t trong
kY ke'ho~ch 1981 . 1985.
The' Ill. Thudng V\l Chfnh phu d6ng y ghi con so' 2% vao d\i thao
nghi quye't d~ trinh B(>chfnh trj, va cu6i cung con so' do da duqc ghi
chfnh thuc vao van ban diu tien ve chfnh sach khoa hc;>cva c6ng ngh~
cua nudc ta, trd thanh m(>tm6c philn dilu, va dii philn dilu thanh c6ng.
265

Theo con s5 cua B{!Khoa hc;>c,C6ng ngh~ va M6i trudng, thi Vi~t Nam
da d~t muc dAu tu 2% vao khoa hc;>c
va c6ng ngh~ tit nam 2000. Dudng
nhien, trong van ki~n khOng th~ ghi dUQcm{!t cach C\l th~ hdn, la "thu
nh~p qu5c dan san xua"t" hay "thu nh~p qu5c dan su d\lng", d~ tuy v~n
d\lng. Day khOng ph3.i la s1,1tuy ti~n, rna chung t6i c5 y md ra m{!tke hd
d~ mBi dia phudng v~n d\lng, bdi vi, nhung thanh pM nhu Ha N{!iva H6
Chi Minh khi do da d~t muc thu nh~p qu5c dan san xua"t cao hdn thu
nh~p qu5c dan su d\lng; con nhung tinh ngheo thi thu nh~p qu5c dan su
d\lng I~i cao hdn ra"t nhi~u so voi thu nh~p qu5c dan san xua"t.

sit dy.ng c{m be?dung ngimh ngh~

T6i thudng dUQcdc;>c
nhi~u bai phe phan tren hao chi, ho~c nghe cac
can b{! gia phan nan: ang tuong di lam n6ng nghi~p, nha thd di lam
chinh tri, nha khoa hc;>cdi da bOng, ky su di di~n kich cam. Ke't lu~n:
lang phi cha-t xam, cd h{!i chinh tri, phiii su d\lng can b{! dUng nganh
ngM dao t~o.
Moi nghe thi tha"y co ve dung, nhung nghi m{!th6i tha"ynhi~u di~u
l~. Tai cling m{!tvai d6ng nghi~p l~t ma"ytrang vie't v~ cac vi nhan trong
t~p Almanach nhung nE!nvan minh the' gioi 74, thi tha"t v<.mghoan toan,
vi ch:lng co vi nhan nao trong s5 cac vi nay dUQccac phOng ban t6 chuc
elm b{! "su d\lng dung nganh ngM". C6 chang thi chi t6ng th5ng'
Roosevelt la c6 dUQcmay miin a"y.Xin l~t thu ten vai vi trong s6hc;>:
Nha van

LB Ta"n 18 tu6i la sinh vien nganh hang hai, sau d6

chuy~n sang hc;>c

nganh khai thac mo. The'ma trd thanh nha van.
Lam cach nao chung ta c6 th~ biit LB Ta"n quay v~ lam vi~ d
nganh ngM da dUQcdao t~o.
Rabelais, nha van thu{!cchu nghia nhan van, ngudi khdi dAuthdi
d~i Ph\lc Hung Phap, v5n Ill. nha sinh v~t hc;>c,m{!t hac sy, m{!t

Hoang Minh Thao va ctg: Amanach nhiing n~n van minh the! gi6i. Nxb Van hoa ThOng
tin. Ha N~i. 1996.
1.

266

r.
J

lu~t gia kiem thien van h<,>c.

Li~u chung ta co th~ cho Rabelais

ngih d dau cho thich hQp day?

Ton D~t Tien Ill. mQt Mc sy y khoa. Ong t6t nghi~p y khoa nam
1892. ThE!rna khOng vao lam d b~nh vi~n hay md phong khilm,
rna llili trd thanh mQt Hinh t\l chinh trt, nghi ra Chll nghia tam
dan, r6i l~t d6 tri~u dliliphong kie'n cu6i cung clla Trung Roa dJ
l~p nen nha nuoc cQnghoa dAu tien d Chilu

A.

C~u h<,>ctro Ulianov bi dim h<,>ctlili cac trudng dlilih<,>cd Saint

Petersburg, vi som tham gia cac phong trao cach mlilng, danh v~
h<,>cnganh lu~t tlili mQt vung heo lanh, rilt xa so voi cac trung
tam chinh tri Clla nuoc Nga thdi do, Ill.Trudng Dlilih<,>c
Kazan,
sau trd thanh Lenin, ngudi dung dAu nha nuoc xa hgi Chll nghia
dh tien tren the' gioi.
Roosevelt Ill.mQt t6ng th6ng hie'm hoi dUQch<,>c
nganh khoa h<,>c
chinh tri va nha nuoc, nhu v~y xet theo nguyen tiic stl d\J.llgcan
bg clla cac phong ban t6 chuc nhan sv d ta, thi Roosevelt Ill.vi
t6ng th6ng hie'm hoi lam vi~c "dung nganh nghe...

"Da nghH~n cuu thanh cong thi khong nh"p ngo~i"

Sau cach mlilng TMng Tam 1945 toi nho Chinh phll cach mlilng d~
xuong khAu hi~u "NgUdi Vi~t Nam dung hang Vi~t Nam", "Dung hang
nQi Ill.yeu nuoc". KhAu hi~u do he't suc dung diin va hoan toan cAn thie't
dJ nang dB mQt n~n cong nghi~p ngi dia con non ye'u, khi cAn bao v~ cac
m~t hang nQi dia tru'oc suc tiln cong clla hang hoa ngolilinh~p.
Khong chi d nuoc ta trong nhung nam dAu cach mlilng, rna d nhi~u
qu6c gia vao nhung nam clla th~p nien 1970 vAn con sit d\lng bi~n phap
nay trong nhUng tru'dng hQp cAn thie't. Cae nha nghien cuu chie'n lUQc
g<,>i
do Ill.chie'n lUQcthay the' nh~p khAu.
Tuy nhien, ne'u nhu chie'n lUQcthay the' nh~p khAu co nhung m~t
dung diin va cAn thie't trong mQt giai dOlilnlich stl nao do, thi de'n mgt
luc nao do no llilitrd nen mgt bi~n philp can trd sv phat tri~n clla cong
nghi~p ngi dia, lam hu hong nhung dua con dUQccung chi~u Ill.cac xi
nghi~p cong nghi~p ngi dia, yen tam dva dAm vao hang rao quan thue'

267

hao hQ d~ san xua't voi gia thil.nh cao vi trinh dQ cong ngM Il;lCh~u.
DUdng nhien, ne'u ta't ca cac xi nghi~p c6ng nghi~p clla mQt da't nuoc d~u
nhu the', thi chung ta se kh6ng hi~u dUQcn~n c6ng nghi~p clla da't nuoc
a'y se nhu the' nil.o.
C6 nhung thdi kY, cong chUng him lu~n ra't nhiu hil.iphat bi~u ra't
dai cua mQt quan chuc cao ca'p tren truy~n hinh, keu gQinhan dan hiiy
cung "chia se" voi vi~c gia di~n cling nhu gia mQt s6 san phftm va c4ch
V\J.con cao d~ nang dd cac nganh nay. Cac

vi

a'y quen d.ng kh6 c6 gi ll;l

lAm hdn la bih nhan dan phai chiu d\1ng ganh n~ng tai chinh chi vi d~
hao v~ nhung dua con ludi bie'ng d\1a dAm kia. Tl;lisao cac quan chuc cao
ca'p nay kh6ng n6i mgt y nguQc ll;li,rAng nhung dua con cting chi~u kia
dung an bam tren lung ngudi lao dQngnua.
Nhung quan di~m vua trinh bay tren day dUQcsu d\J.ngkhi chung
ta dung voi tu cach la ngudi dan d~ ph an xet cac "thu phl;lm"bao che cho
mQt n~n c6ng nghi~p tri tr~. Nhung Mn khi ta la gioi nghien cuu c6ng
ngh~ thi ta ll;litrd nen ke "dBng loii" voi bQn tQi phl;lm nay voi mQt tinh
tMn nghe cling ra't chi la yeu nuoc, chAng hl;ln, "Cai gi dii nghien cuu
thanh c6ng d trong nuoc thi kh6ng nh~p ngol;linua". Ra't nhiu nhan v~t
c6 vai tra quye't dinh trong vi~c hOl;lChdinh chinh sach khoa hQcva c6ng
ngh~ vAn n6i theo cach nhu the'. Nhi~u van han v~ chinh sach khoa hQc
vii.c6ng ngh~ cling dii tUng vie't nhu the".
Nhung di~u thU vi hdn Iii.nhi~u bl;ln dBng nghi~p Clla t6i Iii.vi~n
trudng vii. chuyen vien mQt s6 vi~n c6ng ngh~ cling dii nhi~u liin than
phin rAng, Nha nuoc dii kh6ng h& trQ hQ dua ra nhung hi~n phap c6
hi~u l\1c d~ ngan ch~n vi~c nh~p nhung thie"t bi c6ng ngh~ rna hQ dii
nghien cuu san xua't thil.nh c6ng d trong nuoc.
Cd che xin - cho
Trong ma'y nam giin day xua't hi~n mQt s6 bai dang tren cac
phudng ti~n truy~n th6ng d~i chung pM phan cd che""xin - cho" trong
vi~c ca'p kinh phi cho ho~t d{mg khoa hQCva c6ng ngh~ (KH&CN). MQt
s6 tac gia de xua't y kie'n phai chuy~n sang cd che' "thi trudng hoa" hOl;lt
268

dQng KH&CN di doi vai vi~ phat tri~n kinh t theo dinh huang thj
trudng. CUo'icung trong mQt van ki~n e~p qUo'egia ciing dii quyt dinh
thanh l~p Quy phat tri~n KH&CN qUo'Cgia, cai tin phudng thuc c~p
phat, tin Wi xoa bO cd ch"xin . cho".
Dung la thai gian qua, cd ch "xin . cho" co nhi~u nhu<;,cdi~m. Cac
tac gia pM pMn cd eh "xin . cho" nh~n xet d.ng, d~ co du<;,ekinh phi
cho hOl;ltdQng KH&CN thi cu phai nQp ddn Mn mQt cd quan chuc nang
nao do cua nha nuoc d~ "xin" du<;,exem xet. Sau khi xem xet xong, se
du<;,cquyt dinh "cho" kinh phi. Theo st,tpM phan cua cac tac gia nay,
each lam nay co r~t nhi~u mij.t tieu ct,tcphl,l thuQc vao y mUo'nva tinh
cam chii quan cua ngudi xet duy~t.
Nhung ngudi phe phan
each thuc dp phat theo

cd

cd

ch "xin . cho" mong mUo'nd.ng, thay vi

eh "xin . cho", cac

cd

quan chuc na~g eiin

phat tri~n hinh thue ddu IMu trong hOl;ltdQngkhoa hgc va eong ngh~. Cd
quan quan ly KH&CN cua Nha nuac "cong bo'nhi~m

VI,l

nghien euu" mQt

cach eong khai tren bao chi d~ t~t ca nhung ai quan tam co th~ nQp ddn
dt,t Mu thllu. Tip do la

sit dl,lng hinh thUc Mu thiiu d~ "tuy~n chc,m"

ngudi co du nang It,texung dang M tht,te hi~n nhi~1n VI,l nghien cuu. Toi
phong v~n mQt vai nha KH&CN co ten tu6i, thi mQt so' vi phan d6i cd
eh Mu thllu, nhung d~ xu~t mQt phudng thuc c~p phat duoi hinh thUc
cho vay. Sau nay nghien cuu xong, kt qua du<;lcnghi~m thu thi

cd

quan

se "mua l~i" kt qua, tra W~n d~ tac gia tra cac khoan n<;'dii vay d~
nghiencuu.
Tho~t nghe thi cd ch "d~u thiiu" hoij.c"cho vay" du<;,cd~ xu~t tren
day co ve Ill.r~t hay. No cong khai "ch9n mij.t giti vang" hoij.cdiM gia
song ph:lng "ti~n nao cua n~y". No khiic phl,lc du<;,cnhi~u mij.t tieu ct,tc
cua qua trinh "xin . cho"; no tl;lora

cd

hQicong b&ng cho mgi ngudi co th~

phat tri~n tai nang. No se giup khiic phl,lc hi~n tu<;'ng"giao" d~ tai tuy
ti~n tuy thuQc tinh cam va quan h~ ca nhan giua ngltdi lam quan ly va
eac nha nghien cuu.
Nhung nghi ky thi chung toi hdi gi~t minh. Sao l~i pM pMn "vd
diia ca niim"

cd

ch "xin - cho" ? Tren thgiai nay, tru nhUng nghien

269

cuu khoa he;>ctrong lInh vl,1ccong ngh~ do cac hang tl,1trang tnli, co Ie
khOng d dau 1a khOng "xin - cho" trong nghien cuu khoa he;>c? T6i da
qua nhung nuClcrflt phat trin va nhung nuClcdang phat tri~n, nhung
chua thfly d dau dua khoa he;>cra chc;l,Wc dua khoa he;>cvao

cd

ch thi

trudng nhu mgt s6 bliln d6ng nghi~p d~ xuflt?

Qua thl,1c 1a khOng d dau tren the' giClinay dua khoa he;>cra chQ.
Chung ta co th thfly ngay tren dflt nuClcta, khi xin dl,1an cua cac t6
chuc qu6c t, cac t6 chuc chinh phu ho~c phi chinh phu cua nuClcngoai
da va dang hOliltdgng d nuClcta, chAng hliln, cac dl,1an cua Chudng trinh
Phat trin cua Lien Hi~p Qu6c UNDP, Chudng trinh cua SIDA Thuy.
Din, CIDA Canada ho~c DAAD cua Cgng hoa Lien bang Duc, chung ta
Mu phai ngp ddn d he;>
xem xet, va tflt ca cac dl,1an xin cua he;>d~u duQC
thl,1Chi~n b:lng cd ch "xin - cho". Toi 1fly d~n chUng do d mu6n noi
r:lng, vi~ pM phan

cd

che' "xin . cho" trong nghien cuu cong ngh~, dua

dAn nghien cuu c6ng ngh~ glln vClithi trttdng co th 1a mgt giai phap
dUng dlln, con 11i1i
pM phan cd che' "xin . cho" trong nghien cuu khoa hc;>c
noi chung thi toi thfly phan van.
Vf!y vfln d~ dang ban d day 1a gi? Co Ie vfln d~ 1a d cach "xin . cho",
chu khOng phai d ban than

cd

che'''xin - cho".

Trong lich sa khoa he;>c,chung ta thfly hang loliltcong trinh nghien

cuu khoa he;>c1a do nha nghien cuu tl,1d~ xuflt, tit y tUdng nghien cuu,
ngi dung nghien cuu cho de'n tinh toan kinh phi va ngp ddn xin ti~n d
mgt cd quan tai trQ nao do. Nhl1 vf!y, lam nghien cuu 1a dl,1atren sl,1hB

trQ tai chinh cua cac dflng Mlilnh Thudng Quan, nghia 1a dl,1atren ti~n
cua ngudi khac - cua nhung

cd

quan tai trc;lthugc cac t6 chuc chinh phu,

phi chinh phu ho~c qu6c t. Dudng nhien, cach thUc cflp kinh phi khOng
th co con dUdng nao khac, 1a duc;lCcflp theo cach rna chUng ta v~n ge;>i
1a
cd che' "xin - cho"
Cai rna cd quan nha nuClcho~c mgt cd quan nao do "d~t hang" co
th 1a rflt quan tre;>ngtMt dfly, nhUng thudng khong phai 13.quan tre;>ng

270

vi! m:]itphat tri~n ly thuyt khoa h9C, rna chAc chAn do la nhung v~n dtl
mang y nghia rflt IOnlao tren tllm xii hi}iva chirih tri.
Vfln dtl con l:;ti dang ban la

cd

ch "xin - cho" dU<Jcth1,tchi~n nhu

th nao. Cac quy tai tr<Jcho nghien cuu khoa h9C tren th giai, bflt k~
chinh phu ho:]icphi chinh phu, Nha nuac ho:]ictu nhan thudng co mi}ts6
ki~u dip phat:
Th\i nhat,

cd

quan tai tr<Jcong b6 mi}t s6 nhi~m

dflu thllu d~ tuy~n ch9n mi}t ddn

vi co phudng

V\l

uu tien, telchuc

an th1,tchi~n t6t nhflt. Mi}t

s6 telchuc tai tr<Jchinh phu thudng stl dv.ng phudng thuc nay, d:]icbi~t la
d cac qu6c gia theo h~ th6ng kinh t chi huy, chAng h:;tn cac

cd

quan

quan ly KH&CN d nuac tao Dudng nhien, hinh thuc cflp phat nay chi ap
dv.ng cho nhung nhi~m vv. rna Nha nuac d:]it ra tren

cd

sd mi}t yeu cliu

nao do, khOng th~ cho s1,tphat tri~n toan bi}ni!n khoa h9C.
Th\i hai, tel chuc tai tr<Jdua ra mi}t s6 dinh huang uu tien trong
khuon khel ton chi ho:;tt di}ngcua tel chuc tai tr<J.Cac ca nhan va tel chuc
dtl xuflt cac d1,tan d~ dU<Jcxem xet. Telchuc tai tr<Jse cflp kinh phi cho
nhung d1,tan dU<Jcduy~t. Cong vi~ xem xet se do mi}t nhom chuyen gia
tu vfln lam vi~c theo Idi mdi cua telchuc tai tr<J.

Ngoili ra, con co nhung tel chuc co di}t1,tdo rflt cao. Nhung tel chuc
nay khOng dua ra huang uu tien. Ngan sach danh cho khoa h9C d cac
nuoc phat tri~n dU<Jccflp theo nguyen tAc nay thOng qua cac bi}co chuc
nang vi! quan ly khoa h9C va cong ngh~. Quy Khoa h9C t\i nhien cua
Trung Qu6c la lo:;tiquy co quy chho:;tt di}ng t\:idng t\!. Quy nay xac dinh
ph:;tm vi tai tr<Jla cac nganh khoa h9Ct1,tnhien, ai di! xuflt d1,tan nghien
cuu dtlu dU<Jcxem xet.
Trong nhung niim vua qua, stl dv.ng

cd

ch "xin - cho" trong vi~c

cflp phat kinh phi cho hOllltdi}ng KH&CN noi chung, chUng ta thfly co
mi}t s6 m:]it tieu c1,tcnhu nhii!u nha nghien cuu dii phe phan tren cong
lu~n. Chinh vi v~y, vi~c d~ xuflt cac bi~n phap xoa be

cd

ch "xin - cho"

la mi}t chu trudng dung d&n. Tuy nhien, chung toi nghi d.ng, vi~ ap
d\lng nhung bi~n phap xoa be cd ch "xin - cho" chi nen giai h:;tn trong
ph:;tm vi nhung nghien cuu phat trie'n cong ngh~ (toi xin nhfln m:;tnh,

271

tie'ng Anh

vie't Iii. technology

development

technology) gAn lin voi nhu c~u nang cao nang

ho~c development
IJ,ic

of

Cl;1nhtranh tren thi

trudng. Con toan bi? hOl;1tdi?ng nghien cztu va trie'n khai, ne'u Iii. Nha
nuoc dip ngan sach, thi kheng nen d~t vfln d xoa ba cd che'''xin. cho".
Nhan day, tei xin Ittu y cac bl;1ndang nghi~p mi?t kh8.i ni~m hi~n
bi hi~u l~n li?n. Phai g<.>i
Iii. "Triin khal~' mil.khong g<.>i
Iii."Phcit trie'n"
trong c\lm tit vie't tl1t tie'ng Anh Iii.R&D. Cl,lm tit nay trong cac van ki~n
cua UNESCO vie't d~y du Iii.Research and Experimental Development,
ho~c Research and Technological Experimental Development; ngttdi Nga
dich Iii."Razrabotka", ngttdi Trung Quae dich la "Nghien cztu khai phcif'.
Thu~t ngt1 "Trien khat' dUQcgiao su TI;1Quang Bu:u d~t tit nam 1960
khi ong la T6ng thu kY Uy ban Khoa h<.>c
Nha nudc, eng khong dich chu
vie't tAt "D" trong cl,lm tit vie't tit R&D la "Ph6.t trien". PhQ,t trien la sJ,i

md mang ca vb

rQng l~n b sau; con Trien khai la lam ra cac

"Prototype", sau d6 "Ldm pilof' d~ tl;10ra ceng ngh~, cu6i cUng thi san
xuilt thu: 10l;1tnha d~u tien, g<.>i
la "san xudt Serie N .0". Tilt ca cac cong
vi~ nay duQc thJ,ic hi~n trong cac "Pilot Workshop", giao su TI;1Quang
Bu:u dich la "V~t mdu" va ''XltlJng mdu" tit nam 1947, khi eng voi tu cach
la ThU trttdng BQ Quae phong cung voi eng Trlin Dl;li NghIa (vi~n
trttdng) va Hoang Dinh Phu (ph6 vi~n trttdng) Vi~n Nghien cl1u Ky
thu~t Quan gioi trong rung sau Vi~t BAc. V chinh sach tai chinh, hai
hOl;ltdQng nay khac nhau mi?t cach rilt din han: "Ph8.t tri~n" thi phiii
danh thue'; con ''Tri~n khai" thi dude mi~n thue'.
Neu viln d nay, chUng tei nghi rAng cac cd quan c6 chl1Cnang giup
Chinh phU v hOl;lchdinh chinh sach KH&CN phiii he't sl1c th~n tr<.>ng
trong khi chulin bi cac van ban cilp chinh phU va cilp hQv xoa bOcd che'
"xin . cho" d~ tranh nhung t6n thilt khOngdang c6 cho hOl;1tdQngnghien
cl1u va tri~n khai d nuoc tao

272

Dinh bien cho

cd

quan khoa hQc va giao dy.c

T6i nhd, trong su6t thdi gian tit nam 1976 de'n 1980, khi t6i lam
vi~c trong t6 chuyen vien nghien c :iu v~ chinh sach khoa h9Cva ky thu~t
tl;li Uy ban Rhoa h9Cva Ky thu~t Nha nudc, c6v\l trudng Le Van Thiem,
ph\l trach v~ t6 chuc va bien che' cac cd quan trong kh6i khoa h9Cva giao
d\lc thu<)cBan T6 chuc cua Chinh phu, dUQcca'p tren giao nhi~m V\lph6i
hQp vdi chung t6i 75 nghien cuu con so' chi tieu dinh bien cac cd quan
khoa h9C va giao d\lc. Sau m<)tthdi gian suy nghi va nghien cuu ra't
nghiem tuc cac tai li~u co lien quan, chung t6i di de'n ke't lu~n la vi~ do
khOng lam dUQc.Rieng b3.n than t6i, tuy v&n theo du6i nhi~u nam
nghien cuu v~ chinh sach khoa h9C va ky thu~t, nhling cau hoi v~ bien
che't6i khOng bao gid dam d\lng de'n. Bdi vi t6i v&n tin rAng cau hoi do
kh6ng co Idi giai. Nam nay qua nam khac, va'n d~ dinh bien trong cac cd
quan khoa h9C va giao d\lc v&n kh6ng th~ co diu tra Idi. Cho de'n ngay
hOm nay, t6i nghi do vftn la m<)tva'n d~ chua duQc giai quye't, kh6ng co
cd Sd nao d~ giai quye't, va cling co th~ noi rAng, khOng th~ co m<)tcd Sd
nao d~ giai quye't.
I

Ly do co Ie cling kh6ng qua phuc tl;lP,ne'u kh6ng n6i la tren th1,1ctil'

cling th~t 51,1
ddn gian:
Th\:i nhilt, nghien cuu khoa h9C n6i chung, ba't k~ la nghien cuu
khoa h9Ctrong cac vi~n thu~n tuy lam c6ng tac nghien cuu, ho~c nghien
cuu khoa h9Ctrong trlidng dl;lih9C,d~u la m<)tlo~i hinh lao d<)ngkh6ng
th~ dinh muc, vi v~y kh6ng co cd Sd nao d~ tinh toan nhan c6ng nhu
ki~u thQ m<)c,thQ n~.
Th\:i hai, cu cho rAng m<)tngudi nao do co kha nang l~p dinh muc
nhan ding cho nghien cuu khoa h9C d~ la'y do lam cd sCItinh toan dinh
bien, thi do yeu c~u khach quan cua vi~ thudng xuyen thay d6i phudng
hudng nghien cuu, rna vi~c tinh toan dinh bien nghien cuu khoa h9C
cling la di~u kh6ng th~ nao lam duQc.
7S

Giup tOi nghien

CUll

trong nh6m nay c6 anh D~u Dinh Lqi (sau Ia vl;Itroang VI;IQuan h~

Qu6c te!cua B<>Khoa hqc. COng ngh/? va MOi tro<mg). anh Hoang Trqng Cu va anh Nguyen
Thanh Th!nh.

Thii ha, xac dtnh bien che trong tntdng d~i hc;>c
l~i la mQt c6ng vi~c
con kh6 khan hdn gap bQi. Neu thljc hi~n nghiem tuc hai chuc nang vita
dao t~o, vita nghien cuu khoa hc;>c,thi mQt bien che' trong d~i hc;>cphai
dam nhi~m hai c6ng vi~c, vita giang d~y, vita nghien cuu khoa hc;>c.
Nhu
v~y, vi~c xac dtnh bien che vita ph3.i xet den ph:ln nhi~m V\lnghien cuu,
vita ph3.i xet ph:1n nhi~m V\l giang d~y. Cai kh6 v~ dtnh muc cho nghien
cuu cling gi6ng nhu trudng hQp cac cd quan thu:ln tuy nghien cuu khoa
hc;>c.Ph:ln vi~c giang d~y tUdng la ddn gian, nhung cling kh6ng hoan
toan nhu v~y. Kh6ng th~ dtnh muc so' gid giang rna tinh bien cM, vi yeu
c:iu so'gid giang dau c6 co'dtnh hAng nam; Cling khang th~ tinh bien che'
theo so' sinh vien, vi m6i nam chi tieu tuy~n sinh khac nhau; cling c6 khi
ngitng tuy~n sinh mQt so' nam vi ly do nganh d6 khang con nhu c:iu
trong xii hQi.
UNESCO c6 dua ra mQt giai phap tinh bien che' nghien cuu khoa
hc;>c
bAng mQt ph:ln ba bien cM giang d~y. Nhung bien che' giang d~y la
bao nhieu, thi kh6ng thay n6i den.
DD. kh6ng mu6n n6i den, nhung chung ta v~n cu phai d\lng de'n n6,

vi v~y t6i tlj thay kh6ng th~ lang tranh, va mu6n ban d6i di~u d day.
Trong mQt tram ph:ln tram trudng hQp tie'p xuc voi cac nha khoa
hc;>cd cac nuoc c6 n~n khoa hc;>c
phat tri~n, khi n6i v~ bien che'trong cac
cd quan khoa hc;>cd nuoc ta ngudi ta d~u gi~t minh. NgUdi ta luan gi~t
minh vi hai vi~c:
Thu nhat, s61uQng bien che' qua lOn, nghe n6i mQt vi~n c6 den 30
bien che' la ngudi ta dii kh6ng hi~u.
Thu hai, so'nhan vien hanh chinh trong cac cd quan khoa hc;>c.
Lo~i
nhan vien nay trong cac cd quan khoa hc;>cd cac nuoc c6 n~n khoa hc;>c
phat tri~n chi khoang dam bay ngudi
Tat nhien, thua cac b~n, t6i chua bao gid n6i di~u d6 d~ lam lu~n
cu.cho vi~c d~ xuat y kie'n d.t bien che' cua cac cd quan khoa hc;>c
dau. C6
may digu khac nhau rat quan trc;>nggiua cd quan khoa hc;>c
d ta va d cac
nUDc.
274

MQt la, s61uQng cac cd quan khoa h<;>c

d ta thi bj kh6ng che', va hinh
nhu n6 chi n~m trong cac bQ va cac trung tam khoa hc,>cqu6c gia mDila
t6 chuc khoa hc,>c
"chan chinh". Con cac vi~n khoa hc,>c
d cac nUDcthi h~u
he"t dUQcd~t trong cac trudng d~i hc,>c,va van dUQcxem la mQt ddn vi
cilu thanh clla d~i h<;>c.
S61uQng cac vi~n lo~i nay d nUDcngoai khong bj
h~n che".Khi dn cac nUDcphat tri~n, toi da thi't neu cau hoi "d nUDccac
. ong co bao nhieu vi~n nghien cuu", thi khOng ai tra Idi dUQc,ba't k~ d6 la

d Dan M~ch, Thuy' Di~n, Anh, Duc, Phap, Singapore, v.v..

Hai la, hi~n nay d nUDcta, cac nha nghien cuu cling dUQcl~p cac t6
chuc khoa h<;>c
va dich V\l khoa h<;>c
trong cac trudng d~i h<;>c
va t6 chuc
xa hQi, dUQcthanh l~p theo s\1 "md ra" clla Nghj djnh 35/HDBT nam
1992, nhung gc,>id6 la mQt lo~i t6 chUc "35", t6n t;;ti cu nhu la thu con
ngoai gia thu clla xa hi?i, n~m ngoai s\1quan tam clla Nha nuoc.
Ba la, chi nhung vi~n "clla Nha nuoc" trong cac bi? va trong cac
trung tam qu6c gia rnoi dUQcNha nUDccilp kinh phi ho~t dQng. Dudng
nhien, nhan vien cac lo~i vi~n nay la thuQc bien che"nha nuoc, gi6ng nhu

cong dan lo~i mQt. Con cac "ddn vj 35" phai tl,1trang trai mc,>i
khoan kinh
phi cho ho~t dQng, k~ ca chi phi v~ lUdng.

Lui gild mio cho dEw t~o?

G~n hai th~p nien l~i day, khi h~ th6ng dao t~o blit d&u quen vm.
n~n kinh te"thj trudng, thi cong lu~n dii danh nhung m6i quan tam lien
t\lC dn sl,1nghi~p dao t~o. Qua chUng ily nam theo d5i, ban than toi
nh~n thuc dUQcmi?t 56 viln d~ dang dUQcdua ra thao lu~n voi hy v<;>ng
tim kie'm lu~n cu cho giai phap nang cao hi~u qua dao t~o, cii dao t~o
d~i hc,>c,sau d~i h<;>c
va d~y ngh~.

viln

d~ thii nhilt: s6 sinh vien dUQcdao t~o ra ngay mQt dang, s6

ngudi tim dUQcvi~c lam chie'm ti l~ ra't thilp. Trao d6i voi mQt s6 trung
tam he; trQ vi~c lam chung toi dUQcbie't, trong hai nam 1999-2000, c6
trung tam nh~n dUQctren 5000 ddn dang kY, the' nhung 56 ngudi nh~n
dUQcvi~c lam 6n djnh chi g&n 100, chie'm ti l~ chua Wi 2%. C6 nhung
nganh tUdng chung rilt "m6t", nhu nganh lu~t, nganh tin hc,>c,thi ti l~
dUQcnh~n vi~c lam cling rilt tha'p. DQiquan tha't nghi~p ngay cang dang
'J7F.

dao; nhiu nganh v6n nghe rflt hflp d~n, nay cling da dlln hic bao hoa.
Trong khi d6, yeu du giam bien che' trong cd quan nha mioc ngay cang
gih gao. Cac cd quan khong c6 diu ki~n d~ nh~n bien che'. c6 gAng lAm
130nh~n ngudi the' chan nhung nhan vien v huu, trong d6 l:;liphai uu
tien con em nhan vien trong cd quan va cling kh6 tranh khiii vi~c phai
nh~n ca con em nhung ngudi c6 quan h~ de'n st;i tan t:;liva phat tri~n cua
cd quan. Nghi quye't 26 nam 1992 cua BQ Chinh tri DCSVN v chinh
sach khoa h9C va cong ngh~ c6 d ra chu trudng thanh l~p mQt s6 cd
quan d~ nh~n nhung sinh vien t6t nghi~p chua c6 vi~c lam, nhung tU
ngay ra nghi quye't dlln nay, cling khong cd quan nao ban l:;lichu trudng
d6 nua, vi tren tht;ic te', diu d6 rflt kh6 tht;ic hi~n.
VB:n dEl thii hai: chi tieu dao t:;lO130Ie tan t:;li cua cac nha trudng,
cac khoa va cac bQ mon trong trudng. Dii.bie't rflt ra tri~n v9ng md mit
cua d~u ra cho nhung sinh vien t6t nghi~p, cac bQ mon, cac khoa, cac
tru:dng v~n phai xin cho d~y chi tieu dao t:;lO.MQt mij.t khac, s61u9ng
bien che' giao vien l:;li dU9Cxac dinh dt;ia tren chi tieu dao t:;lO.Vi the' s6
lU9ng ngudi t6t nghi~p ra trudng ngay cang dan u l:;li,t:;lora mQt suc ep
vi~c lam ngay cang gay gAt trong toan xa hQi. Sau nay c6 cai tie'n, cac
trudng d:;lih9C dU9Cquyn tt;i quye't dinh bien che' dt;ia tren cd sd tt;i chu
tai chinh. Nhung st;i tht;ic, thi quyn "tt;ichu tai ehinh" l:;libUl?ephai tang
s6 ngudi h9C... Va bai toan l:;lid~n dlln m6i quan h~ voi d~u ra, Wc 130cd
hQi vi~c lam eua sinh vien t6t nghi~p.
Danh gia m6i quan h~ d~y mau thu~n giua dao t:;lOva cd hQi vi~c
lam hi~n dang 130mQt vfln d d~y nhuc nh6i. Sau nhiu cUQctrao d6i voi
cac dang nghi~p trong li:nh vt;ic dao t:;lOva nghien cuu khoa h9C, voi cac
nha. quan ly, ke't h9P voi vi~c phiin tich cac y kie'n neu tren bao chi
nhung nam qua, chung toi xin t:;lm phan chia ra ba lO:;liquan di~m:
Quan di~m thu: nhflt cho d.ng, nen chang quay trd l:;li thdi bao
cflp: l~p ke' hO:;lchdao t:;lOtMt sat voi ke' hO:;lchsa dl,mg. Sinh
vien t6t nghi~p dU9c phiin cong v ndi lam vi~c nhu thdi bao cflp.
C6 m(!t bai bao vie't theo quan di~m nay doi hoi Nha nuoe phiii co
trach nhi~m voi nhung con ngudi do Nha nuoe dao t:;lOra.
276

 Quan di~m thu hai cho ding, khi xa h9i kh6ng dti chB lam vi~c
cho ngudi tot nghi~p, se xuat hi~n m(>tso lao d(>ngdoi thua. So
nay se t~o thanh m(>t"h6 chua" ngu6n d\f tru lao d(>ng,la diElu
ki~n quan tn;mg d~ tuy~n ch(;m dUQcnhung ngudi lao d(>ngco
chat lUQngcao. Tuy nhien, lam theo quan di~m nay cung yap
phai nhung diElunan giai: ne'u cai h6 nay cu chat chua them mai
ngu6n d\f tru lao d(>ngquy gia kia, thi se Mn ngay no tran ra
nhu dong thac d(>ingu nhung ngudi that nghi~p.
Quan di~m thu ba cho rAng, vi~c dao t~o kh6ng d\f li~u diy dti
diu ra la s\f thie'u trach nhi~m clla cac cd sd dao t~o va cd quan
quan ly dao t~o. Nha nudc cin xac dinh chi tieu dao t~o d~i h9C
va d~y nghElth~t sat nhu du d~ giam bOt d(>iquan that nghi~p.
Quan di~m nay cung gi[lpbe'tic: nhu v~y, soh9C sinh sau khi h9C
xong b~c trung h9Cph6 thong, khong dUQcnh~n vao cac trudng
d~i h9c va d~y nghEl,khong co nghElnghi~p li~u co th lam gi d
kie'm song?
Chung toi cho dng,

ca ba lo~i quan di~m nay dEluco chB dung,

th~m chi rat dung. Tuy nhim, van dElla diEluki~. d~ khii thi no. Ne'u
nghl sau m(>tchut, chung ta co th~ nh~n ra, bat kY quan di~m nao trong
ba lo~i quan di~m noi tren dEluco th~ din Mn nhung chBnan giai, tMm
chi be' tic trong cac giai phap x1t ly, ne'u khong di tim kie'm m(>tgiai
l'hap thoat kh6i cac ne'p tu duy truyEln thong.
Ben c~nh ba lo~i quan di~m neu tren, chung ta con co th~ nh~n ra
m(>thi~n tUQngnua, cung rat dang noi: trong vai ba nam l~i day, khi
giang cac lOp cao h9c, t6i nh:}n ra kha nhiElu cac b~n rat tre theo h9C.
Sau khi trao d6i, t6i dUQcbie't, h9 vua tot nghi~p d~i h9c, chua co vi~c
lam, h9 kie'm t~m m(>tc6ng vi~c . rna h9 thu th~t 13. m(>tc6ng vi~c "vd
vtln" . d~ t~o ngu6n kinh phi h9Ctie'p, hy v9ng vdi tilm bAng th~c SI se co
nhiElu cd h9i kie'm vi~c lam hdn. Nhu v~y, chic chin sau vai ba nam,
trong cai "h6" d\f tru nhan l\fc lao d(>ngneu tren kia, se chua diy ca lo~i
nhan l\fc co bAng cap cao, kh6ng lo~i tru ca nhung th~c SI thilt nghi~p dii
tie'p t\J.ch9Cthem d~ lily bAng tie'n SI.
277

Nhung van dg nan giai tren day se ngay cang nan giai them, neu
khOng tim duqc mi?t gi:ii phap thich hqp. Theo chung toi, m9i gi:ii phap
dgu ph:ii trong chd vao "diiu ra" cua h~ th6ng dao t~o.
Trong qua trinh trao d6i vai mi?t s6 t6 chu:cdich V\l vi~c lam va cac
cd

quan quan ly lao di?ng, chung toi duqc hi~u mi?t s6 huang cho diiu ra

co th~ nhu sau:

Cac cd quan nha nuac: vg cd ban khong th~ tang bien che, nhung
dli sao v~n phai duqc xem la mi?t dia chi tim vi~c cua ngudi lao
dong. Va l:;ti, cling dn phai luu y ding, neu cd quan nha nuac
khong co mi?t chien luqc b6 sung nhin IlfC,nhflt lo~t dong ctta
bien che nhu hi~n nay, thi den mi?tluc se gi[lpkho khan;
Cac t6 chu:c va doanh nghi~p nuac ngoai cling nhu doanh nghi~p
lien doanh: kha nang thu nh~n rat h~n che, rna yeu du cMlt
luqng l~i rat cao; Tuy nhien, lam vi~c d cac t6 chu:cnay khong th~
khong phai dili mi[lt vai nhung thach thUc vi! trinh di? chuyen
mon, vi!ngo:;tingu, vi! van hoa ung xli.
Cac t6 chuc kinh te tu nhan: yeu du chat luqng cling cao, nhung
cong vi~c con nhii!u bap henh, vi ban than cac doanh nghi~p tu
nhan cung luon phai dung truac nhung thli thach vi! sl,1tan t~i.
T\i t~o vi~c lam (md ctta hang, cong ty, v.v...) nhil v6n kien thuc
dU(jcdao t~o trong nba trudng. Digu nay khong ph3.i d~ dili vai
nhung ngtidi mai ra trtidng .
Xuat khiu lao di?ng. Tuy nhien, vi~c tuy~n d\lng lao di?ng xuat
khiu hi~n nay chi mai ban den tuy~n ch9n ng&u nhien cac ca
nhan ngtiCiilao di?ng, chu yeo la lao di?nggian ddn. Chua co giai
phap nao r6 vi! xuat khflu ky su, bac S1,ho~c cac kip lao di?ng
dang bi?theo mi?t nganh nghg.
Theo suy ngh1 cua chung toi, phai chang day la nhung diiu ra cho
h9C sinh, sinh vien t6t nghi~p va nhung ngudi buac VaGtu6i lao di?ngnoi
chung, la nhung bi?ph~n hqp thanh thi trudng suc lao di?ng
Giai phap vi! dao te!O va vi~c lam khong th~ xli ly mot cach co l~p
voi nhau, va cling khong th~ la mi?t gi:ii phap tinh the. Giai phap tinh
278

the nao cling se bt d&y den be tic, neu kh6ng tim kiem m(>t quan di~m
mang tfnh M th6ng,

m(>t giai phiip d tim

chien hiQc cho toan b(> qua

trinh tU dao t~o cho den tht tnidng suc lao d(>ng.
Chung t6i thfly kh6ng th~ kh6ng hiuy

ring,

bfly Hiu nay, vfln

nay chua tUng bao gid dUQcbim t~n g6c, mii-cdu dii co cac chudng trinh,
di! tai d nhii!u cflpkhac

nhau. Vfln di! la phai lam ro m6i quan h~ giua

dao t~o va vi~c lam d~ dua ra nhUng giai phap tri~t d~, bdi vi, thflt
nghi~p, neu d muc thflp thi no t~o ra dudc
. cai "h5" du. tru nhiin luc
. , tao
.
cd h(>ich9n Ilfa dUQcnhan l\fc chflt lUQng cao, nhung neu cai hil fly vUQt
qua m(>t ngudng nao do, thi no trd nen m(>t dong thac lli, dlm den hang
lo~t vfln

M an

ninh xii h(>i, kh6ng lOf.litru ca nhung vfln di! vi! an ninh

chfnh trt.

Thtidng mlili hoa ket qua nghiim cuu

va

tri~n khai

Trong xu the chuy~n d6i h~ th6ng kinh te sang cd che tht trudng,
nhii!u 'I tudng vi! "thudng

mf.li hoa khoa h9C va c6ng ngM" cling dUQc

neu ra d~ thao lu:im tren

di~n dan. Gidi nghien cuu dii thao lu~n va

th:)m chi tranh lu:)n rilt s6i n6i vi! Chll di! nay. Daudo,

t6i cling dii tham

giay kien m(>t cach de dii-t. T6i neu mily 'I kien nhu sau:
Khi noi den thudng

m~i hoa khoa h9C va c6ng ngh~, chung ta hi~u

phai co (1) Hang hoa khoa h9C va c6ng ngh~, (2) Tht trudng khoa h9C va
c6ng ngh~, (3) NgUdi ban va ngudi mua cac san ph&m khoa h9C va cong
ngh~. (4) Gia c:i cac san ph&m khoa h9C va cong ngh~, va (5) LQi nhu~n
thu dUQcsau m(>t chu ky kinh doanh.
Co th~ co m(>t so' ket qua nghien cuu la cong ngh~ thi co th~ co 'I
nghia

m(>t san ph&m hang

hoa, chu kh6ng phal m9i thanh

Wu clla

nghien cuu khoa h9C co th~ mang thu6c tfnh clla san ph&m hang hoa. Vi
dl,l, sang che may thu hinh co th~ mua ban nhu m(>t hang hoa, trong khi
do 1'1 thuyet tUdng d6i cua Einstein

ho<).c1'1 thuyet tien hoa cua Darwin

thi kh6ng th~ ban cho ai du'qc.

Trong nhii!u bi li~u d nUdc ngoai rna t6i hi~n thu th~p dUQc,ngudi
ta ban vi! "Thudng

m~l hoa ket qua nghien

clW va tri~n khai", chu

279

kh6ng ban vg "thudng m~i hoa khoa h<.>c

va cong ngh~". Nhigu hi.Jithao
da ban chil dg nay. Toi xin neu I~i d day mi.Jtvai quan di~m theo nh~n
thuc ca nhan d~ cac b~n d6ng nghi~p tham khao.
Ban vg thudng m~i hoa khong th~ tach rdi m\fc mch cua nghien
cuu khoa hqc. M\fc dich d6 nlt da d~ng, tuy thui.Jc d6 la nghien cuu cd
brin thutin tuy. Nghien cuu cd biin c4nh huang, nghien cuu ung d\fng
hay trIen khai. Nhu v~y, kh6 c6 th~ ban ve thudng m~i hoa ke't qua
nghien cuu va tri~n khai nh:(tp vao trong "mOt c\fc". Chung ta thli tach
chung ra d~ xem xet.
Nghien

diu cd ban thu~n

tuy la nh5.p thoa man nhu du nh:(tn

thuc, thudng la do y tudng dg xuat cua ca r:.an nha khoa hqc. Ke't qua
nghien cuu cd b3.n la nhfing thong tin vg guy lu*t, chua c6 y nghla ung
d\fng, k1}ongth~ thudng m~i hoa. Khong nen d~t tham v<.>ng
ding c6 mi.Jt
nh6m "hqi d6ng" nao d6 dg xuang ho~c th:1m c4nh d~ rai sau d6 t6 chUc
"dau thflu", ho~c md thi d~ "tuy~n ch<.>n".Lo~i hinh nghien cuu nay
khong th~ thudng m~i hoa.
Nghien cuu cd ban djnh h\iO'ng la nh5.m tim kie'm cac nguyen Iy
ung d\fng, c6 th~ d6 la nhung nguyen Iy cong ngh~, nguyen t5.c t6 chuc
va quan Iy, giai thich cac s~ ki~n xii hQi, V.v.. Lo~i hinh nghien cuu nay
cling chua th~ mang ra th, trU:dng d~ thU:dngm~i hoa, rna chi c6 th~ tan
t~i va phat tri~n d~a tren s~ da dtiu clla cac M:.mh ThU:dngQuan ho(lc
t!"en cd sd "ddn hang" clla cac Chll dtiu tu:. N6i "ddn hang". nhu:ng cling
khong th~ mang thu9c tinh "thudng m~i hoa" theo dung nghla clla ho~t
d9ng thudng m~i, rna c6 th~ la cong bo nhu ctiu d~ tim kiem cac nM
nghien diu co nang I~c th~c hi~n. Giai phap nay cling chU:ath~ coi la
giai phap thudng m~i hoa.
Nghien

cuu ung d\fng la nh5.m tim kie'm cac nguyen Iy cong

ngM, cac giai phap t6 chuc va quan Iy huang tai m\fc dich ap d\fng trong
'.:.~c ti~n. Ke't qua clla nghien cuu ung d\fng chua c6 gia tr, kha thi, chU:a
th~ ap d\lfig trong th~c ti~n. Vi d\f nghien cuu vg cay mo dii d~t dU:<;Jc
ke't
qua thanh cong trong 6ng nghi~m. Nhu: v*y, ket qua clla nghim cuu fu1g
d\fng co mi.Jty nghia tigm tang. Neu biin ke't qua d giai do~n nay se giong
280

nhu' ngtidi nong dan tung qu&n phai ban lua non ngoai canh d6ng. No
v&n con d.n du'c;1C
tie'p t\J.cnghien cuu trong giai doan
. tri~n khai voi su'.
nang da cua cac dflng Ml;lnh Thu'dng Quan ho~c cac chu d~u tu'.
Tri~n khai,

tie'ng Anh la experimental development (chu khOng

phai chi 13. development, la m{lt giai dOl;lncua nghien cuu khoa hQC76,
nh:lm tl;lOra cac prototype (dich g~n dung sang tie'ng Vi~t la cac v(it
mdu77, chAng hl;ln san phl1m m&u, cong ngh~ m&u, v.v ...), la m{lt san
phAm d~ chUng minh tinh kha thi v~ m~t ky thu~t va la

cd

sd d~ tie'p t\J.c

hoan thi~n, tie'n toi san xuitt d quy mo cong nghi~p.

No co th~ dang kY M xin citp patent. De'n patent thi co th~ xem la
m9t s:;n phiim co gia tri thu'dng ml;linhilt dinh thOng qua cac hc;1Pd6ng
mua ban patent ho~c licence.

Llidng cho ngimh khoa hQCva giao dy.c

Ritt nhi~u y ki6n da du'c;1C
neu ra va du'c;1c
thao lu~n xoay quanh vi~c
tra lu'dng cho nhung ngu'di lam vi~c trong lInh vl!-ckhoa hQCva giao d\J.c.
Toi cu suy nghi mai, khong hi~u vitn d~ co thl!-c sl!-nhu' the' khOng?
Toi nho ngay anh chi em trong lop toi moi t~t nghi~p dl;lihQc,van
nam 1961, sau khi vita lInh lu'dng thang d~u tien, m{lt s6bl;ln Mn thiim
ba con d Ha N{li. Mqt ngu'di bl;ln trong lop k~ ll;lichuy~n vg nha du'c;1C
hoi
"Lu'dng cMu bao nhieu". Anh ta tra ldi la 82 d6ng, thi ba khen la lu'dng
cao, ba quy luon thanh hai d6ng din yang, ngay nay ta gQila "hai chi".

76

Thu~t ngu 'Tri~n khai" la do giao su T~ Quang BIm djch tit ti~ng Anh "Experimental

Developmcnt'"; thuang viet t:it la "Dcvclopmcnt" trong c\lm tit viet tat oR&D" khi 6ng la
T()ng Tim ky
77

Uy

ban Khoa hC)cNha nuac vao dau th~p nien 1960.

Thuat ngu "v~t miiu" vai y nghia la "prototype" dugc Slrd\lng trong ti~ng Vi~t tit rat sam.

Theo nhung tai li~u rna t6i c6 duge, t6i thay thu~tngu nay xuat hi~n trong ml?t van ban quy
dinh ve tel chue cila Vi~n Nghil:n cuu Ky thu~t Quan giai ngay 1/9/1951. T6i e6 hoi anh
Hoang Dinh Phu, thOi d61a Ph6 vi~n trUang cila Vi~n thi dugc hiet thu~tngu nay la clo giao
sUT~ Quang BIm di)ttlt nam 1947. Khi d6 6ng la Thu truang l~ Qu6c phong. nhung la ml?l
trong nhung nguai sallg h!p va t6 chuc cac ho~t dl?ng eu~ Vi~n Nghil:n cUu Ky thu~t Qua.n
gi6i eung v6i 6ng Tran Dai Nghia.

281

H6i do chung t6i ra tnidng lam can b(>giang d~y b~c d~i he;>cdUQc
linh 85'Y.. clla 74 d6ng, tUc b~c 1 giang d~y d~i he;>c,c(>ngthem 12% ph\!
cap khu v~c clla Ha N(>i.Sau hdn 40 nam lam vi~c, ngay nay ngudi nh~n
IUdng trung binh trong chung Wi neu quy ra yang thi cling dang ba chi
yang. Lam vi~c 40 nam rna muc tang IUdng nhu the la qua ch~m. Xin
cac b~n luu y digu t6i dil noi d tren: Lua chung t6i vftn thu(>c lOpngudi
may mAn trong so cac b~n d6ng nghi~p. Nhi~u b~n d6ng nghi~p co so
ph~n him hiu hdn t6i nhi~u, he;>khOng dUQcnh~n nhung d6ng ludng
tUdng xung voi lao d(>ngclla he;>.Ngay cac b~n tot nghi~p d~i he;>csau
chung t6i m(>tnam, IUdng clla he;>bi giam di m(>tb~c. Ngudi ta d;'1.tthem
b~c kh6i dim, bing 85% clla b~c 1, tinh quy trim than}- 64 d6ng. Nhu
v~y la nhung ngudi tot nghi~p d~i he;>ckh6ng dUQclinh 85% clla b~c 1
nua, rna linh 85% clla b~c khdi diE!m,tUc 85% x 64 d6ng.
Con di~u nay nua cling dang noi. Thdi d6 chung t6i tot nghi~p d~i
he;>cdUQclinh ludng hai chi yang, ngay nay cac b~n tot nghi~p d~i he;>c
chi dUQclinh khoang nlta chi. Vftn con m(>tdi~u nay nua: Thdi d6 con
dUQcxep hang dE!chd ph:in phoi nha d. Ph:in phoi tuc la Nha nuoc "bieu
khOng". Ngoai ra con dl1Qcghi ten xep hang Chd mua phl1dng ti~n di l~i
theo "gia phan phoi". Mua theo gia phan phoi la dl1QcNha nuoc bieu
khOng m(>tphlln so voi gia thi trl1dng t~ do. D6 la mi).t uu vi~t kh6ng gi
so sanh dUQcetIU che d(>bao cap. Tat nhien xep hang chd thi cuoi cung
cling c6 ngudi dUQc,c6 ngudi khOng. Nhung ngudi dl1Qcthi g;'1.pmay IOn;
con nhung ngl1di kh6ng dUQcthi la m(>tthi~t thoi IOn. M(>tdii!u gin nhu
bAt bu(>ccac nha trudng thdi d6, dil giu sinh vien d l~i lam can b(>giang
d~y thi dut khoat phai xep cho he;>chi it la m(>tch6 d t~p th, hai ba
ngudi d chung m(>tphOng, sinh vien moi ra trl1dng kh6ng phai di thue
nha 6 ngoai nhu hi~n nay.
Neu so sanh theo cach d6, thi ludng cho can b(>khoa he;>c
va giang
vien d~i he;>c
ngay nay qua thap so voi thdi kY con che d(>bao cap.
Khi hoi cac b~n d6ng nghi~p c6 tham nien va chuc V\! khoa he;>c
giong nhu t6i trong cac trl1dng d~i he;>cd Sai Gon trl10c 1975, tili dUQc
282

bie't h.idng cua h<;>

khoang hai ba v~n d6ng W~nSai Gan, tinh khoang ba
b6n cay yang. Mu:c htdng do xiip xi bftng hidng cua nhung d6ng nghi~p
co tham nien va chu:c V\J.khoa h<.>ctudng dudng trong khu vt.ic D6ng
Nam

A hi~n

nay.

Toi dU9Cnghe riit nhi~u y kie'n trEm bao chi, trong cac hi?i nghi,

uu

th~m chi trong mi?t sO'van ki~n chinh thu:c doi hoi co che' di? ludng

tien cho nhung ngudi lam vi~c trong nganh khoa h<.>c
va giao d\J.c.T6i cU:
phan van tt.i d~t cau hoi: Li~u Nha nudc co th~ tang dEln mU:cse tr:i
htdng cho nganh khoa h<;>c
va giao d\J.ctudng dudng mU:ctra d cac nudc
trong khu vt.icnhu Thai Lan, Singapore dU9Ckhong? Ch!\c ch!\n cau tr:i
Idi la "Khang". Li~u Nha nudc co tra ludng khdi di~m cho ngudi mdi t6t
nghi~p d~i h<.>c
bftng hai chi yang nhu dii di~n ra trong nhung nam hi
1959 dEln1961 dU9Ckhong? Ch!\c ch!\n khong ai co th~ tra Idi la "Co".
Ne'u t6i dUQchoi, toi cling xin tr:i Idi kh6ng dn d!\n do: "Nha nudc
kh6ng th~ tra ludng uu tien nhu v~y cho rieng nganh khoa h<;>c
va giao
d\J.cdUQc".Viin d~ nftm d chli khac. Toi mu6n dUQcb!\t diu cau chuy~n
hi mi?t quan ni~m quen thui?c: "Chinh sach Dao t~o, Sli d\J.ng, S!\p xe'p,
Diii ngi? can bi?khoa h<;>c
va giao d\J.c".

Nhu v~y, di~u toi mu6n noi d day la thdi do, nhung ngudi t6t
nghi~p d~i h<;>cdUQcnh~n riit nhi~u che' d<)uu diii hdn him hi~n nay.
Nhung ddi s6ng chung cling la nhu v~y.
Cach day b6n mudi Jiim nam, khi mdi ra trudng, lam cfm bi? giang
d~y d Trudng D~i h<;>c
Bach Khoa, m6i bu6i sang len Khoa, len Bi? mon
t6i luan earn nh~n mi?t khong khf lam vi~c riit nghiem tuc. Hiu he't
nhung cau chuy~n trao d6i trong phong d~u la nhung ni?i dung chuyen
mon va cac quan h~ trong chuyen mono
Qua ban mudi nam r6i, ngay nay mlii lin tai dElnkhoa, liJ.tai dUQc
cac b~n d6ng nghi~p don dii chao hoi, va hoi du thu: chuy~n. Cac b~n
cling cung ciip cho toi riit nhi~u nhung chuy~n tudng tt.i theo chu d~ dii
neu ra.

283

T6i xin noi thl(lt, xin cac bliln dung gi*n, rna chinh cac blilncling thu
nhan
. , do Ia "Bu6n dtia let. Bu6n dtia Ie la cach noi long, hdi mang chut
th~m xting cua vi~c tim chuy~n phie"m, noi vui Wc Ia "Ng6i Ie mach h'!o"
De"nday t6i llilinhd m(lt bliln nao do d<?ccho t6i bai vie"ttren m(lt td
bao phtidng Tay, ... vie"tnhti the"nay:
"Bu6i simg thily ngtidi ta chen liln nhau phong xe h6i ha ao ao tren
dtidng pM Ha N(li. ChUng t6i hoi h<?di dau? H<?tra ldi: Di lam c6ng sd.
T6i di theo h<?vao c6ng sd xem h<?lam gi? Thi ra h<?u6ng tra, h<?tim
gh, h<?chdi tre'>chui di~n tlt, h<?danh m(lt thu hili rna tie"ngVi~t g<?iIa ta
Ia. Khoang chin mtidi gid Mn tim h<?trong cd quan kh6ng thily. Hoi tim
h<?d dau? flti<;lCtd ldi: "Ngoai quan ca phe". He"tgid lam vi~c tren dtidng
ph6 llili Mi ha nhti the". Co !lin chUng t6i bao h<?:"Nha ntidc chUng t6i
kh6ng tra ltidng cho chung t6i d~ chdi dai dai nhti the". H<?hoi llilichUng
t6i: "V*y ltidng cac 6ng Ia bao nhieu?". Chung t6i tra Idi: "2.000 d6 Ia".
H<?ctidi toang: Tie"cr~ng, ltidng chung t6i chi co 20 d6 Ia". Bai bao hlil
gi<?ngke"t Iu*n: the" la d day ngtidi ta di lam gia vd va ngtidi ta dti<;lctra
ltidng cling gia vd."
The"thi th6i, bu6n dtia Ie la phai.

DilOt~o, s\i dl;mg,

slip xep, Thu hut nhfm tili

Do la m(lt cach noi clta mi~ng m6i khi chung ta d.n ban v chinh
sach can b(l. Cach noi nay mang m(lt ham y r~ng, co m(lt chinh sach de'>i
hoi ngtidi lanh d:;1.0cilp tren nao do cua can b(l, ph3.i bie"tsu d\lng can b(l,
bie"t s:1p xe"pcac vi tri chuc triich ttidng xung vdi nang lljc cua can b(l va
cu6i cung la bie"t dai ng(l m(lt each xung dang, bie"tban phat an hu~ cho
can b(l.
Quan ni~m nay an sau vao tam thuc cua chung ta de"nmuc, h~ cu
noi de"nchinh sach can b(l 13. ta nghi ngay de"ntam chu vimg: "dao tlilo,
su d\lng, s:1p xe"p,thu hut nhan tai". Khi ta Ia nhan vien cilp dtidi, dtidng
nhien ta de'>idilO tlilo, de'>isu d\lng, de'>isAp xe"p.Ngti<;lcllili, khi ta Ia dip
tren khi xem xet chinh sach can be?,digu cUa mi~ng cua ta cfmg llilila
284

nhung ngon hi sao mon nhu v*y. Noi "ngon hi sao mon" thi hinh nhu
qua dang, nhung no cung d<!-iIo<!-iIu nhu the".
Dung Ia co nhung ke ho<!-chduo t<!-o.Da dao t<!-othi phili co ngudi
dung ra cho ngudi nay dU<:Jc
dao t<!-o,cho ngudi kia dU<:Jc
dao t<!-o.
Dung Ia co nhung chu trudng slip xep. Da slip xep thi phai co ngudi
dung ra slip xep va ngudi dU<:Jc
slip xep.
Dung Ia co y thuc quan tam sll dVng. Da sil dVng thi phai co ngudi
dung ra sil dvng va ngudi dU<:Jc
sll dvng.
The r6i I<!-iden m(lt vi~c khac: phili s11dVng dung nganh ngh.
Tren trang web cua VASC Orient ngay 11/8/2002, toi d9CdU<:Jc
m(lt
bai rftt thu

vi

viet duoi d<!-ngm(lt buc thu cua Ph<!-mKim Hung

78

trong

chuyen mvc Thu Ha N(li thu(lc Ciiu l<!-cb(l Van hoa Vi~t Nam. Buc thu
d ngay 21/6/2002, binh lu*n v vi~c thU do Ha N(li cong b6"chinh sach
thu hut nhan tai phvc vv cho sl,t nghi~p phat tri~n kinh te va xa h(li cua
Thu do. Ph~m Kim Hung phiin van dng,

khong hi~u heu chi nao d~

m(lt ngudi dU<:Jc

xem Ia nhiin tai day? Phili chang do la nhung ngudi co
h9C ham, h9C vi? The con cac nha kinh doanh tai b~ dang dong thue cho
Ha N(li, dang t~o vi~c lam cho ngudi Ha N(li dang "an nhd d d*u" voi cai
h(l kh&u t<!-mtru dai h~n thu(lc h<!-ngKT3 cua Ha N(li, lau lau I<!-ibi cac
nha chuc trach cua Ha N(li lam nly ra chuy~n n9 chuy~n kia, rna chi Ia
nhung chuy~n rftt v:llt vanh lien quan den chuy~n "an nhd d d*u", ... thi
khong biet co phili thu(lc di~n nhan Uli c:ln thu hut hay khong?
Ph<!-mKim Hung vua "mung" trong bVng riing hi nay, cac nha khoa
h9C moi ra trudng se co cd may d6' xo ca v Ha N(li tim kiem vi~c lam, tac
gia viet "vua dU<:Jc
d Thu do, I<!-ivua dU<:Jc
uu dai, con gi biing"; Mung r6i
tac gia l<!-i"10" riing chinh sach nay cua Ha N(li co khi l<!-idin den nguy
cd lam cho sl,t thieu hVt nhan tai d nhii:ng vung sau vung xa ngay cang
trd nen nghiem tr9ng.
Chi trong m(lt hili viet duCli d<!-ng"bUc thu Ha N(li", Ph<!-mKim
Hung da cho thfty m(lt buc tranh d:ly nghich Iy trong buc tranh toan

" Xem htlP://WW.l'lllI.Vn/p\s/news/caleS

.hlnoidung( 4,43362)

285

canh cua diit mioc t~o ra do nhung bi~n phip chinh sach chi cua m{>t<4a
phudng du<;lchinh thanh theo tu duy dudng mon cua chung tao
V:1n chuy~n thu hut nhiin tai, l~t l~i nhung buc Thu Ha Nili trong
Trang Van hoa Vi~t Nam cua VASC Orient tu mfly thimg truoc, tai b:lt
du<;lcm{>tthu dElngay 18/2/2002, tai moi hay tin rftng, sau khi du<;lC
ChU
tich nuoc khen thudng vi co simg kien cai tien chiec may c:it co thanh
chiec may g~t c~m tay, r6i con may mo b;1O ra may tu6t nga, may c:it
s:ln. Tiep do anh Tam du<;lCdi~u d{>ngv~ lam can bil nghien cuu clla
Cong ty Cd khi va Xay hip Lam D6ng.
Nhan chuy~n nay VASC Orient nho l~i chuy~n 9 co th<;lgioi, sau
khi di thi tay ngb:~ voi cac d6ng nghi~p d cac nuoc ASEAN dU<;lC
giai, thi
du<;Jcdi~u v~ lam giao vien d~y ngh~ d m{>ttrudng ngh~ nao do.
Cai ong VASC Orient nh~n xet rftng "Chuy~n nl? Xl?chuy~n kia",
nhung ang bao "Chung ll;li,van la chuy~n thiin ph~n con ngudi". Truoc
do m{>tdOl;ln,ang con 10 l:lng rftng cu nuoc fly, thi dn ngay nao do,
chung ta se l~i "thua thiiy thieu th<;l"khong chung. Ong noi: "Voi ngudi
ta, vi tri t6i uu d t6n t~i ch:lc dau dii phai la vi tri dztqc dimh cho" 79.
Ong khong quen nh:lc Idi cac

Cl;l

xua: "Vinh la d ch8 lam nen".

Tai ching biet du<;Jcang VASC Orient la ang nao, gia hay tre.
nhung tai thanh th~t chia se voi ang.

Xin dung "dai ngl'?"toi

Toi nhO m{>tl~n vaG nhung ngay giap tet nguyen dan, ba nha liinh
dl;lOcao cap mdi gioi tri thuc h<.>pm~t. Tai cung co m~t trong so' du<;Jc
mdi. Sau khi cac vi noi v~ vi~c dn phili co chinh sach chieu hi~n diii sf,
phili co chinh sach diii ng{>thoa dang doi vdi ngudi tai, v.v .. thi tai nghe
m{>tvi tri thuc la nu xin phit biu y kien. Tai khang th nao nhd du<;Jc
do la ai, chi nho rftng ba thuilc the h~ cac anh chi Clla tai. Ba noi v~
nhi~u thu, song co m{>tdiu rna tai nhO mai: "Xin Nha nuoc dung diii ng{>

7"

Ch6 in nghi.:ng M nhan Inanh Iii eua cluing

286

l()i.

chung t6i. Noi diii ngg la ban phat. Nha mioc hiiy tra hidng cho tat cit
nhung ai lao dgng cho Nha m.l'oc."
Dung la co cac bi~n phap diii ngg. Dii diii ngg thi phiii co ngudi
dung ra diii ngg va nhat la ph:ii xac dtnh d6i tUQng d rna diii ngg. T6i
con nhO dUQcmgt cau chuy~n rat hay v~ diii ngg. H6i niim 1975, sau khi
th8ng nhat d:lt nuoc, b:1t d:lu: buoe vao c6ng cugc xay d\fng hoa binh,
Nha nuoc ta co chu trudng thl,iChi~n mgt chinh sach uu diii d8i voi gioi

tri thuc khoa h9c. Khi do d Ha Ngi mgt lo~t c6ng trinh xay dl,ing moi
m9c len. Sau khu q.p th Kim Lien xay d\fng tU nhung niim 1960, h6i
1975 mgt s8 nha l:1p ghep d Trung TI,i m9c len. Trong dl,ikie'n ph:'m ph8i
nha, ngudi ta dl,ikie'n danh mgt s8 can hg d phan ph8i eho "can bg khoa
h9Cva ky thu~t".
Luc do, "can bg khoa h9c va ky thu~t" la mgt cvm tU rat chung
chung dung chi gioi tri thuc dii h9C qua b~c d~i h9C va sau d~i h9C. Khi
vie't lach chung chung thi kh6ng gQn len vfln d~ gi IOn l:1m, nhung de'n
khi ban de'n vi~c phan nha thi moi nay sinh vfln d~ xac dtnh ro .:. nhung
ai dUQctinh Mn trong c\lm tU nay. S8 ngudi dUQcg9i la "can bg khoa h9c
va ky thu~t" thi co hang ngan, nhung s8 can hg d'phan ph8i thi chi co
vai chvc cai. V*y phan ph8i eho ai day? Ban di tinh l~i cu8i cung di Mn
dUQcdtnh nghia "can bg khoa h9Cva ky thu*t" dUQcphan ph8i nha g6m
nhung ngudi la pho tie'n sy trd len. The'la niim 1975 quye't dtnh phan
ph8i nha cho nhung ngudi co b:1ng pho tie'n sy va tie'n sy.
TUdng r:1ng pho tie'n sy va tie'n sy la m:;tt hang "cao cflp", kh6ng con
ai suy bi. Ai ngd ngay sau do cac vt ky su b*c ba len tie'ng: Nhung ngudi
co b:1ng cflp cao la do h9 co di~u ki~n dUQc"clf" di h9C, chung t6i b*n d
nha phvc vv chie'n d:lu, nhung chung t6i cung la ky su co h~ng. Chung
t6i rna di h9C dau co kern gi h9. The' la sau do phai b6 sung vao dtnh
nghia: "can bg KH&KT" g6m pho tie'n sy va tie'n sy cgng ky su b*c hai
trd len. Nhung vfln d~ dim chi la b6 sung vao dtnh nghia, rna phai md
rgng di~n dUQcphan ph8i nha Wi nhom ky su b~c hai trd len.
Mgt s8 vt co traeh nhi~m ch:1c m&m de'n day la 6n. Kh6ng de sau d6
mfly bilc c6ng nhan b*c.bfly len tie'ng: "Pho tie'n sy, tie'n sy va ky su b*e

287

ba thi c6 ca mi?t xau, con c6ng nhan b*c bfly d Ha Ni?ithi chi Mm du:yc
trm dflu ng6n tay". Dung the tMt, cac cv n6i chi phai. The la phai b6
sung van c4nh nghla: "can bi? KH&KT biing s6 trU:dcday, ci?ng them kY
sU: bac hai trd lm,nay ci?ngthem c6ng nhan b~c sau, b~c bfly".
NhU:ng diu da het. may 6ng trung cap chuym nghi~p chd dqi mai
nay mdi du:qcdip len tieng. Cac vi nay n6i ding, b9n kY sU:la dung tren
trdi, con c6ng nhan la lao di?ng tn;(c tiep, vi~c chi d~o kY thu~t cv th thi
chi c6 canh trung cap chung t6i quan xuyen. Kh6ng th quen chung t6i
trong cai c4nh nghla "can bi? KH&KT du:qc". L~i dung mla r6i. The la
khOng th~ khOng them cac

vi trung

cap chuyen nghi~p van danh sach.

Den day thi het chiu n6i, vi diu c6 dii s6 can hi? d~ rna phan ph6i,
trong khi til danh sach thi dfly dii m<;JigU:dngmi!.t ciia "ca lang" r6i.
Thanh pM Ha Ni?ic6 gAng lAm mdi thl;lc hi~n du:qcquyet c4nh nay them
mi?t nam 1976 mia.
Ngoai cau chuy~n vua neu tren day, vftn con khOng it chinh sach
"diE ngi?" da du:qchinh thanh tren cd sd nhung tieu chi nhu: the. Nhu:ng
sau nhung trvc tri!.c khOng th~ xllly nhu: ki~u vua neu tren day, chung
t6i kh6ng con bao giil nghe them mi?t chinh sach dai ngi? nhu: v~y nua.
Chung ta kh6ng biet quan ni~m "sAp xep, dai ngi?"du:qchinh thanh
tu bao giil, nhu:ng ngay nay, khi xa h(li da d~t Mn mi?t trinh di? phat
trin nhat c4nh, chung ta moi c6 dii digu ki~n va nhat la c6 dii nh~n
thuc d~ nhin nh~n, hinh nhu: cui?cdili khOng hoim toan la nhu: the.
T6i lien tU:dng mi?t cau chuy~n rna t6i lit ngu:ili du:qc s6ng trong
cui?c. C6 l&n nh6m nghien cuu chung t6i dftn d&u la anh Le H6ng Tam
(da mat) lam vi~c vdi mi?t

vi

lanh d~o. H6m d6 chUng t6i du:qc hoi vg

chinh sach d6i vdi tri thuc. T6i nhd c6 anh n6i vg vi~c Nha nU:dcph3.i c6
chinh sach "dai ngi?"the nay ... the khac. Anh Tam cu:ilingAt lili vdi gi9ng
rat eli dom: "Xin 16i quy vi, t6i xin dung d5.i ngi? chung t6i. Hay cho
chung t6i lam vi~c va tra lU:dngsong phimg cho chung tOi." Mi?t anh nao
do n6i ke sau: "Nghla la boc ti~n no lam ra d trong tay n6 td. cho n6."

288

Vi~c lam va thu nh~p

Trong mQt van ban quan tr9ng v~ chinh sach KH&CN cang be>nam
1992 d miac ta chung ta co th~ d9C dUQcchi! trudng l~p ra mQt t6 chuc
lam ndi dung chan tl;J.mthdi cho nhung sinh vien te>tnghi~p chua co vi~c
lam. Tu do de'n nay dii hdn mUdi nam, nhung khOng tha'y co cd quan nao
co td trinh v~ vi~c tri~n khai. Tai co nghe nhi~u d6ng nghi~p ban v~
chuy~n nay, nhung ta't ca d~u cho riing

y tUdng thi hay, nhung khOng

kha thi.
Khang kha thi la dung. Se>sinh vien va h9C sinh chuyen nghi~p te>t
nghi~p khang co vi~c lam ngay cang tang, m6i nam se>nay ll;J.itang them
ch6ng cha't. Ta hay thlt quan sat nhung gi di~n ra trong HQi chQ vi~
lam dUQct6 chUc tl;J.ithanh phe>H6 Chi Minh ngay 24 thang 7 nam 2002.
Theo Thl1m H6ng Thuy' trong bai vie't "Lao DQng de'n vai nglidi lao
dQng" dang trong Bao Lao DQng se>ra ngay 25/7/2002 thi HQi chQ co
1.520 ddn vi tham gia tuy~n dVng vai t6ng nhu Cl1utuy~n dVng ra't lOn,
len tOi 27.522 ngudi, vai cd ca'u nhu sau: 20% dl;J.ih9C, lO%trung ca:'p,
55% cang nhan kY thu~t va sd ca'p, 15% lao dQngphr thOng. .
Cling theo Thl1m H6ng ThVYthi nhu Cl1utuy~n dVng trong khoang
thdi gian tU nam 2002 de'n 2005 m6i nam thanh pM H6 Chi Minh c~n
tuy~n tai 200.000 lao dQng, trong do khu v1,1cnlia nuac chie'm 10%, khu
v1,1cco ve>nd~u tu nuac ngoai chie'm 10%, cac khu che' xua:'tva khoa h9C
cang ngh~ cao chie'm 11%, khu v1,1cdan doarihchie'm 30,5%, khu V1,1c
kinh te' nang trl;J.iva kinh te' phi chinh thuc chie'm 25%.
Trong khi do, Sd Lao dQng, Thudng binh va Xii hQi thanh phe>H6
Chi Minh dii tUng d1,1bao tU 2002 de'n 2005, se>ngudi lao dQng tMt
nghi~p hiing nam se vao khoang 220.000 ngudi, trong do co 50.000 sinh
vien te>tnghi~p dl;J.ih9C va cao ding, 80.000 thanh nien te>tnghi~p cac
trudng dl;J.yngh~ va 90.000 ngudi de'n tu6i lao dQng.
Chung ta cu gia dinh nhung con s6 tren day la dung voi th1,tcte', thi
cd hQi vi~ lam cho nhung ngudi ra trudng the' nao day? TMt la qua
mong manh. M6i nam la hdn 200.000, nhu v~y 5 nam la tren 1 tri~u.
Va'n d~ la phai xay d1,1ngbao nhieu cd sd san xua't cang nghi~p, nang
289

nghi~p, thudng rn'.li, <4ch V\J.,nghien cuu khoa h9C du suc chua chung do
nhan h,tc duqc dao t'.lO?Li~u Nha nuac co rnd duqc rnQt so luqng cd sd san
xua't, <4ch V\J.va nghien cuu do kh6ng? Tit nhii'm la Nha nuac khOng th&
rnd duqc rnQt so luqng nhu th6. Hdn nua Nha nuac cling kh6ng d.n tJ,t
rninh rnd ra rnQt so lui;!ng nhu v~y cho du rn9i thu nganh ngh~, rna nen
chia se ganh ni).ng a'y cho cac thanh phin kinh t6. D6n day 1l,liphat sinh
cau hoi, li~u Nha nuac co th& ban hanh nhung chinh sach va t'.lOra duqc
rnQt hanh lang philp ly cho cac thanh phftn kinh t6 khac co cd hQi rnd
nhi~u cd sd san xuit, gop phiin rnd ra cd hQi vi~c lam cho ngudi lao dQng?
Cac nha diu tu nuac ngoai s:in sang

Mn rnuc dQ nao d&ti6p t\J.cdiu tu

vao Vi~t Narn?

R6 rang rAng chua co cau tra Idi nao khii dI cho cau hoi v~ thi
trudng suc lao dQng. Do v~y di~u chung ta dang ban la thi trudng suc lao
dQng. Day do chung ta duqc nghe nhung Idi phan nan, sao rna Nha nuac
dao t;;J.O
nhi~u th6? Kh6ng hi&u chung ta se nghI gi ne'u Nha nuac hoi l'.li
chung ta: "Sao can cai cac

vi

doi di h9C l:lrn th6?" M~c diiu rnQt so ngudi

phan nan cac trudng dao t'.lOdang trong cdn khung hoang thua, t6i vlln
cho dng nganh giao d\J.ccua chung ta chua dap ung n6i nhu du h9c t~p
cua xii hQi dau. Chung ta chi di).t ra rnQt cau hoi: Sau khi h9C xong b~c
trung h9C, can cai chung ta lam gi vai rna ki6n thuc ph6 thOng, kh6ng co
nhung ky nang ngh~ nghi~p d&co nang IJ,tctJ,tki6rn song? Nhu v~y nhu
cAu di h9C la rnQt ta't yu xii h(Jibit kha khilng. Kh6ng th& vi thi trudng
lao dQng kern nang dQng rna h;;J.nch6 philt tri&n giao d\J.c.
Va'n d~ dn d~t ra la ph:l.i co rnQtchin lui;!cphilt tri&n giao d\J.c,di).c
bi~t la giao d\J.cngh~ nghi~p vai rn(Jt cd ca'u da nganh, da trinh dQ,vua
tr9ng thay va vua tr9ng thi;!. Ben c'.lnh do, phai co nhung bi~n philp
chinh sach t'.lO duqc rn6i trudng xii hQi vai rnQt dinh huang gia tri pM
hqp vai rnQt cd ca'u xii h(Ji da d;;J.ng,kh6ng nha't thit cu phai d'.li h9c rnai
la rnQt gia tri duy nhit rna xii hQi theo du6i.

290

Can b~nh himh chinh hoa khoa hQc

TruDc he't din khiing dinh riing, d ba't cu quoc gia nao, quan 1:5'
hanh chinh cling la rn(lt trong nhung bi~n phap dn thie't kMch quan
cua ho~t d(lng quan 1:5' xa h(li noi chung va quan 1:5' khoa h<;>c
noi rieng.
Digu nay co th~ d~ dang tha'y ngay tren da't nUDcta, vi dl,l, muon xin dtj
an cua nhung tel chuc tai trQ thu(lc nhung nUDc pMt tri~n nha't, nhu
SIDA (Thuy Di~n), IDRC (Canada), JICA (Nh~t Ban), DAAD (Duc),
Ford Foundation (My), V.v..., cac nha nghien cuu khOng th~ tranh dUQc
rn(lt so thu tl,lc hanh chinh. Chi co digu, tuy thu(lc trinh d(l van rninh cua
quan 1:5', rna cac thu tl,lc hanh chinh dUQcd~t ra du Mu lUQngdon thie't
hay qua rnuc phign ha cho ngudi dan.
Digu toi rnong muon dUQcban Mn la, ngn khoa h<;>c
cua nUDcta bi
chi phoi qua nhigu bdi nhung bi~n pMp rna toi xin t~rn d~t ten la "hanh
chinh hod khoa h9C." Ye'u to hanh chinh khOng chi lam bie'n d~ng cang
vi~c vg tel chuc khoa h<;>c
rna con lam sai l~ch cii vi(!c danh gia cac gia tri
khoa h<;>c.
Toi xin neu sau day hai stj ki~n thudng g~p.
Thli nhat, Ye'u tohanh chinh chi phoi cac gia tri khoa h<;>c.
Day la digu kY l~ nha't va la co Ie la khuye't t~t nghiern tr<;>ngnha't
trong h~ thong khQa h<;>ccua nUDc tao No th~ h:~n tren rna'y truygn
thong:
T:irn quan tr<;>ngvg rn~t khoa h<;>c
(chu khOng phiii vg rn~t kinh te'
ho~c xa h(li) cua dg tai dUQcdanh gia theo ca'p hanh chinh: dg tai
ca'p nha nUDc quan tr<;>nghdn dg tai ca'p b(l va ca'p tinh; M tai ca'p
tinh va ca'p b(l quan tr<;>nghdn dg tai ca'p cd Sd; M tai ca'p "ca
nhan" thi khOng niirn trong ba't cu thang b~c danh gia thanh tich
khoa h<;>cnao cua Vi~t Narn. Dudng nhien kern theo do 13.vi~c
phan bi~t t:irn quan tr<;>ngd~ ca'p kinh phi. Dg tai ca'p cao hdn
dUQcca'p kinh phi nhigu hdn.
Xet thanh tich khoa h<;>c
cua rn(lt ngudi nghien cuu cling can cu
vao cac ca'p M tai rna h<;>
tharn gia. Trong tieu chu:ln xet phong
giao su va phO giao SU, dg tai ca'p nha nUDc dUQctinh di~rn cao
hdn M tai ca'p b(l, tinh va thanh pho, M tai ca'p cd sd thi dUQc
tinh dirn tha'p nha't. Tit narn 2004, da xoa bo stj phan bi~t nay,
nhung cling rnDichi dUQcdirn nay thai.
291

Toi d1itUng hlY nhung vi dl.lrat di~n hinh d~ minh chl1ng cho quan
ni~m himh chinh hOllkhoa h9Cdang ph6 bie'n hi~n nay d m1dcta: nhung
dl! tai cap "ca nhan", va khong du:qc ai "quan I)"', ki~u nhUng "dE!tai"
nghien cl1u d~ vie't nen nhung tac phfrm litng danh nhu: Tlt ban IU9-n cua
Karl Marx, Ly thuyet tzldng doi cua Albert Einstein, Ly thuyet tiln hoa
cua Charles Darwin, va Cclu true cae cU9c cach m(;zng hhoa h\!c cua
Thomas Kuhn, V.V..., thi ra rang se khong thuqc thl1 b;1tcnao, va cung
ching c6 y nghIa gi VI!d.m quan tr9ng va gia tri khoa h9c trong h~
tho'ng thang b;1tcdanhgia ella Vi~t Nam "0. ChU:an6i dn nhung h;1tuqua
tieu c1,1ckhac: D6 la ngU:dita phai chl;lY xo di tim kiem d~ tai cap
cang cao cang tot va sao Hing nhii'ng tim toi khoa h9c dich th\fc
rna mqt nl!n khoa h9c d.n phai d:,lt dU:<;Jc.
Tit day dh dn mqt dil!u kMc
nguy h:,li hdn, la cac nha nghien cl1u mat th6i quen tt,l nghien cl1u, phat
tri!n tu: tU:dng chd d<;Jinhung ch6 dt,la d dl! tai cac cap. Toi d1i titng rat
sUng sd khi di cd sd dU:<;Jc
nghe cac b:,ln dang nghi~p than phil!n "khong
dU:Qcgiao d~ tai", ngay cling it nghe cac b:,ln d6ng nghi~p khoe la dang
tim kie'm cai nay hoii-ccai kia trong khoa h9C. D:iu tien toi nghI la 16id
cac d6ng nghi~p, sau toi d:in hi~u ra, d6 la h;1tuqua cua nhung thie't che'
d1ingam VaGtrong quan ni~m cua cqng d6ng khoa h9C.
Thli hai, Yeu to' hanh chinh chi pho'i cac quyet dinh VI!t& chl1c
khoa h9C.
Cling vdi s1,1phat tri~n xa hqi, hO:,ltdqng khoa h9C d:in du:qcxa hqi
hoa, trd nen hO:,ltdqng pho'i h<;Jpgiua cac nh6m ngu:Cji.Tit day, nhu c:iu
VI!t& chl1c khoa h9C xuat hi~n. Bd nhi~m cac chuc V1;l VI!t6 chl1c khoa
h9C, ching h:,ln, giao sU:hoii-cph6 giao sU:,chinh bih ngu6n tit nhu d.u
nay. Trong bat cl1 mot nen khoa hoc limh manh nao, chl1c vu khoa hoc,
ne'u dU:<;Jc
slt dl.lng dung d~n, dl!u la nhUng nhan to' thUc dfrYkhoa h9C
pM t tri!n.
o

TrU:dcday d nhieu quo'c gia, giao sU:va ph6 giao sU:cung dU:<;Jc
hi!u
nhu: mqt "h9C ham" do chinh phu "phong". Ngay nay, d nhung nU:dcnay

'0

Vii Can Diun: "C,n

xelll

lai lieu chuan dp "" lili \hi danh gia Ihanh I kh khoa hoc". Tap

chi Hoal dong Khoa hoc. so 'i/2000. Ir. 4).

292

do la cac lo~i chilc vt,l khoa h<,>c

dU9Chi~u trudng d~i h<,>c
bo' nhi~m d~ to'
chilc mQt ngaOO khoa h<,>choiftc mQt trudng phai khoa h<,>cmoi. Con d
nUdc ta, thi van quan ni~m do la mQt "h<,>c
ham", nay do'i g<,>i
la "chilc
danh", nhung ban chat vl1n la nhu v:1ty,va do Nha nuoc "phong" d~ phan
bi~t thil b:1tc,ph:lm cap. Dieu nay dii dl1n de'n mQt quan ni~m rat l~, la
hiOO OOu dii la giao su thi cai gi cling phai giGi. Toi thay nhieu ngudi
nUdc ngoai dii rat ng~c OOimkhi giftptrim dUdng ph6 d nuoc ta nhung
bi~n hi~u "Phong kham cua Giao SU"
Van de la, ne'u nh$.n thilc rling chilc vt,l khoa h<,>cdU9Cdiftt ra la
nhl1m mt,lc dich to' chilc mQt nen khoa hqe lanh m~nh, thi c:in tim m<,>i
bi~n philp d~ no traOO b~ hanh ehinh hoa. Tren thlfc te' dQi ngli giao su
va pho giao su clla chung ta dii khong

dugc giao chuc nang t6 chuc

khoa h9c. H<,>

chi thlfc hi~n chile nang nay khi dUgecli giu mQt chu:eVt,l
haOO chiOO ella khoa h<,>c,vi dt,l, Chll nhi~m khoa, Chll nhi~m bQ man.
Khac voi ta, d nhung nuoe eo nen khoa hqc phat tri~n, khi khuyet cac
chilc V\l giao su va pho giao su, thi hi~u trudng thong bao rQng riii d~ thi
tuy~n giao suo Trong vi~c tuy~n giao su, hi~u trudng la ngudi dilng ra to'
chilc, r6i sau do, chiOOhi~u trudng la ngudi kY quye't ~nh bo'nhi~m.
Trong tieu chu:ln bo' nhi~m giao su va pho giao su d nuoc ta, ehung
ta eo th~ thay t6n t~i rat OOieu ye'u t6 b~ chi ph6i bdi quyen 11jchanh
chinh. Chung ta eo th~ d~ dang nh:1tnra dieu nay qua mQt s6 tieu chu:ln:
Chiing h~n, mu6n dU9Cphong giao su hoiftcpho giao su, dUdng s1j
phai "Chii tri d~ tili nghien cuu khoa h9c tit dip truong, cap hi?
trd len". TiOO chat hanh chiOO ella dieu khoan nay dii dat de'n diOO
di~m clla tu tUdng hanh chiOOhoa khoa hqc ma chung toi vua phan tfeh
d tren.
M(>ttieu chu:ln dii dua k~ch tfnh cua slf hanh chinh hoa len de'n clfc
di~m la, phai "huong d:ln chinh

thanh

cong mi?t

so lu~n

van (th~c

sy hoiftc tie'n sy)". Vi~c hUdng dan lu$.n van pht,l thu(>c rat nhieu vao
nhung quye't d~nh hanh chinh, chiing h::lll, cd s6 co dU9Cnh$.n m(>tquye't
d~nh haOO chinh, la "dU9Cdao t~o sau d~i h<,>c"
hay khong, hoiftcm(>tly
do khac, hoan to an ddn gian, ngimh do tuy quan tr<,>ng,nhung cd s6
293

khong dll thay, chua duqc cap trim "cho phep" dao tl;lOsau dl;lih9C;cling
co th~ co mqt ly do rat hanh chinh, la thll trudng kh6ng phan c6ng cho
dudng slf huang din nghim cuu sinh chi vi mqt ly do thu~n tuy ca nhan.
Dang ra phai co giao su ho~c pho giao su thi moi co ngudi dao tl;lOthl;lc
sy ho~c tie'n sy, thi d day chung ta 11;lilam nguqc ... TMt dung la "Sinh
con r6i moi sinh cha;Sinh chau giu nha r6i moi sinh 6ng" nhu cac C\lta
da t6ng ke't.
Vin chuy~n sinh con r6i moi sinh cha, mu6n duqc "phong" giao su
ho~c pho giao su, dUdng slf phai co mqt 56 "thfun nien dao tl;lo dl;li hQC
va sau dl;li hQc". Day la tieu chu~n hoan toan ph\l thuqc vao quye't dinh
clla mqt cap hanh chinh nao do co cho dudng s\i duqc dl;lyh9C hay la
kh6ng; hdn nua ~ay ll;lila mqt thu tieu chu~n "s6ng lau len lao lang",
kh6ng thu hut duqc vao trudng dl;lih9C nhung ngudi Chll tri cac ngarih
khoa h9C moi nhungchua h~ co tham nien dl;ly h9C va nhat la kh6ng
khuye'n khich pMt tri~n tai nang clla cac nha nghien cuu tre. Khi vie't
di~u nay, t6i chqt nho, h6i thang 11/2001, nha bao Ham Chau co hili
tren trang Nhan Dan di~n tit vie't v~ mqt co gai Vi~t Nam, la Phan Thi
Ha Dudng, 26 tu6i trung tuy~n trong cuqc thi vao chuc V\l rna Ham
Chau g9i la pho giao su (dung ra la Ha Dudng thi vao chuc V\l maitre de
conference (co y kie'n quy tUdng dudng giang vien nhu d ta) d Dl;lih9C
Paris VII. Ha Dudng, sinh nam 1973, t6t nghi~p ph6 thOng trung h9C
nam 1990, tU 1990 dn 1993 h9C tl;liTrudng Dl;lih9C T6ng hqp Ha Nqi.
Ttl 1993 dn 1999 Ha Dudng qua Phap h9C tie'p, hoan thanh tat ca cac
b~c h9C cit nhan, thl;lc sy va tie'n sy. Sau khi bao v~ rat xuat sAclu~n an
tie'n sy, duqc xe'p hl;lng tres honorable, Ha Dudng da nQp ddn thi va
trung tuy~n vao chuc V\l maitre de conference clla Dl;lih9C Paris VII, la
mgt trong 3 ngudi trung

tuy~n trong

100 ddn dlf thi maitre

de

conference dqt nay. Toi mu6n luu y cac bl;ln, day la mQt trudng dl;lih9C
rat danh tie'ng clla nuoc Phap. MQt bl;ln d6ng nghi~p thuQc 10l;liIOntu6i
clla toi, sau khi d9Cxong m~u tin nay da thong bao cho t6i r6i cudi cham
bie'm: "C6 Ie chat luqng maitre de conference d Philp n6 kern d ta!" Tei
ngay thd hoi eng "Tl;lisao?", thi eng bao: "Cai con chau Ha DUdng moi
294

nhiii ranh nhu the' . ong nha'n m~nh hai tU chau v.a nhiii ranh . ma
PMp dii thilnh maitre de conference.

ta a'y a? N6 chua h~ len b\lc

giang d~i h9C, xin cu la phai "pha'n da'u", "thit tMch" them hai mudi
nam nlla!" Toi ngiim Idi ong. Qua th~t, lop ngudi 26 tu6i trong cac vi~n
nghien cuu va trudng d~i hge 0 ta thi con dUQcxem la qua nhiii ranh, di
dau ding phai xung la "cMu" thi moi khOi bi phe la han.
Tie'n sy Ph~m Buy Tie'n, nguyen ph6 giam

Mc Trung tam Khoa h9C

T1,inhien va Cong ngh~ Qu6c gia, moi day qua tham Trung Qu6c dii g~p
nhung giao su ra't tn1, ong hoi h9: "Vi~cb6 nhi~m giao su 0 Trung Qu6c
hi~n nay c6 gi kMc truoc?". Gng dii dUQcnghe m9t d.u tra Idi ra't hili
huoc: "Truoc day 0 Trung Qu6c "phong" giao su la d~... d9C die'u van
nghe cho suong tai, nay b& nhi~m giao su la d~ bilt eac giao su lam
vi~c".

Toi co dligc dip may bat ngo

Nam 1961, khi dUQcgiu l~i lam cong tac giang d~y 0 Trttdng D~i
h9C Bach Khoa, toi dUQegiao lam trQ 1:5' giao V\l eila B9 man. B9 man la
m9t ddn vi chuyen man trong trudng d~i h9C,c6 cl-Kicnang vua dao t~o,
vua nghien cuu khoa h9C. B9 man ph\l trach m9t hoi!-cm9t so'nganh dao
t~o. Trung Qu6c g9i d6 la "Giao . Nghien Tha't", ho~c "Giao . Nghien To''',
la m9t ddn vi vua Giao, c6 nghia la "D~y h9C",l~i vua Nghien, c6 nghia
la "Nghien euu Khoa h9C".
Cong vi~e cila trQ 1:5' giao V\lthai thi thuQng yang h~ cam, tu vi~c b6
tri gid giang, phan chia giang dUdng dn vi~ mdi cae thay. Tuy nhien
ben c~nh cac cong vi~c d6, toi con dUQcban than th~ nghi~m m9t ba't ngd
kMc, nay nghi l~i viin con eam tha'y thU vi. D6 la lam chlidng trinh
dilO t~o cho cac khoa sinh vien moi cila nhung nganh thu9C ph~m vi
ph\l trach eila B9 man. Day la cong vi~e khie'n toi ng~c nhien nha't.
Ma ng~c nhien la phai. Boi vi toi v6n dinh ninh d.ng, chudng trinh
dao t~o m9t khoa d~i h9C la dii c6 siin 0 tren dua xu6ng, con 0 ca'p khoa
va b9 man chi la cha'p hanh theo m9t chudng trinh dii dinh siin. Thl,tc te'
thi kMe hin, B9 man chung toi phai lam chudng trinh h!l.ng nam. Di~u
toi ng~c nhien hdn nua, toi la m9t sinh vien moi ra trudng, l~i chinh la
295

ngudi dUQcBe) m6n phan c6ng lam "tac gia" cua ban chuang trinh do.
Dftu tien toi rflt ngl;li, toi noi voi cac thay la t6i moi ra trudng khOng lam
dUQc,nhung dUQc cac thay de)ng vil'm, toi "danh" nhQ.n vQ.y. Sau khi
chuftn bj xong ban khdi thao chuang trinh, t6i co nhi~m V\l trinh dil Be)
man va Khoa duy~t. Noi la Be)m6n va Khoa duy~t, nhung tren th\!'c te,
chung ta deu biet vai tro clla ngudi khdi thao la rat quan tn.mg.
Tuy nhien dieu t6i mu6n noi kh6ng phai la s\!'"quan tr<:mg"va niem
"t\!' hao" va "vinh d\!''' clla vi~c toi de)t nhien trd thanh "tac gia" clla
chudng trinh dao tl;lo me)t nganh d bQ.Cdl;lihQc. Dieu dang noi han la nhd
do rna toi co ca he)i tham khao chuang trinh dao tl;lo clla me)t nganh dl;li
hQC rna minh quan tam clla nhung trudng dl;li hQc khac nhau tren
the gioi.
Chudng trinh dl;lihQc clla Trudng Dl;lih,?c Bach Khoa trong nhung
nam 1960 dUQcs0l;ln thao ve ca ban rna phong theo chudng trinh al;lih,?c
clla Lien Xo giua nhung nam 1950 voi thdi lUQng khoang 4.000 den
5.000 gid hQc. Nhu vQ.y,chuang trinh rna Lil'mX6 cung cap cho Vi~t Nam
tham khao la rat moi tl;li thdi aiilm do. M6i hQc kY chi thi 6 man, can ll;li
la kiilm tra. Tren cd Sd do, chung t6i aUQcchi dl;lOvQ.nd\lng dil xay d\!'ng
me)tchudng trinh cho Vi~t Na.m voi thdi luc:Jngkhoang tren 3.000 gid, voi
4 man thi va me)t so' man kiilm tra.
Nam 1964 khi toi den ih\!'c tQ.pgiang dl;lydl;lihQc tl;li Trung Qu6c,
toi thay Trung QuO"ccung slt d\lng chuang trinh cua Lien xo lam ca sd
dil xay d\!'ng chuang trinh dl;li h,?c clla minh, nhung toi ll;li dUQcchung
kien me)t giai dOl;lnTrung Qu6c dang ra suc nghien cuu cai tien chuang
trinh clla Lien X6, co thil noi la cai tien me)t cach "quyet hW, voi tinh
thftn chi dl;lola phai "Trung Qu6c nhat". Trong kho luu tru tai li~u cua
toi, t6i can luu gifi dUQckha nhieu tai li~u do.
Dieu gay an tUQng rat quan tr,?ng d6i voi t6i khi fly la, Trung Qu6c
da het suc co' g:1ng giam tai chuang trinh, nit xu6ng chi can tren du6i
3.000 gid.
Hai do, khOng hi~u vi d(>ngca nao thuc dfty, toi da say me nghien
cuu nhfing tu tUdng cai each chudng trinh dl;lihQc clla Trung Qu6c. Toi
296

con nhd, toi da viet mQt thti dii cho anh Hoang Xuan Tuy, bay to tilt cii
sl,t say me clla minh trong khi nghien cuu nhung tu tudng ciii each d~i
h9Cclla Trung Qu6c. Anh Hoang Xuan Tuy, nguyen hi~u trudng Trudng
DHBK, khi do dii Ii Th\i trudng BQ D~i h9Cva Trung h9c chuym nghi~p
(sau day g9i tAt la BQD~i h9c), da viet thti tra Idi toi va dElnght toi di
sau tim hi~u nhung y tudng va eac giai phap cai each d~i h9Cclla bi;l.n.
Dang tiec cau chuy~n chi dung d do thOi, vi Trung Qu6c khi do dii
qua b~n rQn bUlk vao tiln tham ktch Clla cao trao clla cUQcd~i cach
m~ng van hoa. Con Vi~t Nam cung b:lt d:1u ph3.i d6i m~t voi nhung nam
thing quyet li~t clla chien tranh, vua phai ch6ng tra nhung cUQcdanh
phi ngay cang kh6c li~t clla khong quan My d miElnBAc,vua phai chu&n
bt cho nhung giai do~n quyet dtnh Clla cUQcchien tranh d MiElnNam.

Cling nen xern Iii. rnQt thli nghi~rn eua trliang df;lih(;)C
Khi ngudi My phit dQng chien tranh ra miEln B:lc, cac trudng d~i
h9C d miElnBAc phih rdi khoi nhung trung tam do tht IOn di chuy~n den
nhung vung rung nlii, nang thon tranh xa nhung m\J.ctim nem born cua
khong ll,tcMy. Cac trudng vua v~n phai dam baa nhi~m V\J.dao t~o, vua
phai chia se ll,tcluQng ph\J.cV\J.chien trudng.

Trudng DHBK dUQcl~nh di chuy~n len mQt vung rung nlii d L~ng
Sdn, mQt bQ ph~n ve Hi B:lc, khi do la mQt tinh ghep g6m hai tinh B:lc
Ninh va BAcGiang.
Cac y tudng ve mQt chudng trinh nghien diu ciii each giao d\J.cdi;l.ih9C
phai di!-txu6ng hang th\i yeu. Song v~n co nhUng sl,tki~n dang ghi nh~n.
Thli nhat, khong thi tuy~n sinh hai khoa, Khoa 12 va Khoa 13.
Th~t ra khong thi tuy~n sinh khong phai la mQt Chll trudng cai cach
giao d\J.cd~i h9C, rna la mQt giai phap c:in thiet cilp bach d~ d&ynhanh
cong cUQc dao t~o nhan ll,tcchu:1n bt cho cong cUQcxay d\fng hoa binh
sau chien tranh. Den Khoa 14 moi thi tuy~n sinh trd l~i voi de thi do cac
trudng tl,t bien so<;tn.Mi!-c d:1u giili phip nay khong phili nfim trong mQt
chudng trinh ciii each d~i h9C, nhung th\fc ti~n nay hoan toan co th~
t6ng keto MQt s6b~n d6ng nghi~p pM phan thdi ky nay, cho dng day la
thdi ky tuy~n sinh thea ki~u "danh tr6ng ghi ten", chilt luqng dao t~o
297

suy giam nha't. Toi khOng hoan toan nghi nhu v$.y, b~ng chung la ra't
nhi~u sinh vien cac khoa nay da trd nen nhung chuyen gia c6 nang h,tc
va ra't gioi giang.
Thii hai, thdi ky nay B9 Dl;lih<.Jcva Trung h<.Jcchuyen nghi~p chu
trudng thf di~m cac chudng trinh vua h<.Jcvua lam. H6i d6 toi da dUQc
hi~u trudng cli lam "Quy~n chu nhi~m B9 man". Khi trao quye't dinh
"Quy~n chu nhi~m b9 man", m<)tvi c6 trach nhi~m trong lanh dl;lOgiai
thfch cho toi, r~ng toi con con qua tre (h6i d6 toi chua Mn 30 tu6i), chua
du tung trai v~ xii h9i va chfnh tri d~ cd quan t6 chuc nhan sl,i ra van
ban quye't dinh chfnh thuc la Chu nhi~m B9 man, nhung tren thl,ic te'tai
phai dam nhi~m m<.Jicong vi~c cua m9t chu nhi~m thl,ic th\l ~ua b<)man
nhu quy dinh trong chuc trach do hi~n nay.
Toi con nho ra't r6 khi do chung tai phai "tl,i sang tac" toan b9
chudng trinh vua h<.Jcvua lam, vua phai mdi thay, v\:ia phai t6 chuc lOp
h<.Jcd cd sd. Ngay nay nghi ll;li, chung tai khang th~ tudng tUQng dUQc,
chung tai da "die'c khong sQ sung" da dam lam nhung cong vi~c IOn lao
nhu the'.
ChUng tai t6 chuc lop h<.Jcd m<)tvl;lt nui tren noc Mo Ha L:lm thu9c
tinh Quang Ninh (Mo Ha L:lm n~m sau trong long nui). Ball giam d5c
Mo Ha L~m tl;locho chung tai m<.Jidi~u ki~n h<.Jct$.p va thl,ic t$.p cho sinh
vien. Cac thay co dUQcmdi Mn dl;lyphai tl,i minh dl;lPxe dl;lPg:ln 200 km
tU Ha N<)i,qua Ha B:lc Mn Ha L:lm trong di~u ki~n luc nao cling co th~
g~p may bay oanh tl;lc tren b:lu trdi. Ma thdi do lam gi co che' d9 b6i
duang b~ng tii!n cho cac thay co. H<.Jchi dUQclinh ludng theo ngl;lch b$.c.
Kern theo do la tern phie'u phan phoi thl,ic ph:1m. Co chang la cac thay co
giao thi dUQcuu tien phan ph6i dUdng, m6i thang 0,500 kg, voi ly do la uu
tien ngl;lch giang dl;lyhdn ng~ch can sl,ihanh chfnh, chi duqc 0,350 kg.
M6i khi nghi ll;lithdi kY nay, tai khOng th~ khong th6t len: "Th$.t la
nhung con ngudi vi dl;li".Tinh tu nam 1967 Mn nay, du dii g:ln b6n mudi
nam trai qua, tai vfrn con giu trong ky uc cua minh nguyen v~n hinh anh
cua nhung con ngudi vi dlilifly. Ching h:~m,Wi hay nhd de'n anh Nguy~n
Duc Trung, de;tu tai thdi Phap chie'm dong, h<.JcKhoa I Trudng DHBK.
298

Anh la con m9t gia dinh cong chuc thu9C lo~i kha gia d Ha N9i xua. The'
rna anh da Ian 19n giua nling mua, may bay, cat b\J.ivdi sinh vien khOng
quan dem ngay. Anh Dinh Hung, h9C sinh M ph5 thOng 9 nam tu vung
khang chie'n vg h9C Khoa I chua ke't thuc thi di Lien XOh9Cchuy~n tie'p
b~c d~i h9Cva thJ;lct~p sinh sau d~i h9C.Anh g:ly kh:ing khiu, vua chan
udt chan rao d Lien XOvg nudc da cung toi d~p xe giua trdi mua su6t
200 cay s6 d~ vg vdi sinh vien. Anh Nguy~n Huu Khoat vua ti~n dua vQ
vg ndi an nghi cu6i cung, V9i10slip xe'p ndi an ch6n d cho cac con, r6i len
dUdng Mn cd sd d~ giang hili va hudng din thJ;lCt~p cho sinh vien.
Ldp sinh vien nay cung la m9t ldp d~c bi~t. Toi nhd h9 thu9C khoa 9
cua Trudng DHBK. Khoa nay c6 rift nhigu sinh vien dang h9C d Trung
Qu6c phai v~ nudc vi each ml;lng van hoa. Toi mu6n luu y digu nay, vi
h9 dang dUQcs6ng trong nhung digu ki~n sinh ho~t d nudc b~n t6t hdn
rift nhigu so vdi di~u ki~n chie'n tranh d trong nudc. Ngay ca khi dift
nudc Trung Qu6c kh6 khan, b~n vin c6 nhung che' d9 uu tien vdi luu h9C
sinh nudc ngoai. Nhung ldp sinh vien nay da h9Crift t6t. Nhigu thay co
h6i d6 co dip g~p nhau dgu nhd rift ra, d6 la ldp sinh vien h9C rift gioi
cua Trudng DHBK trong nhung nam chie'n tranh. Nhigu ngudi trong s6

h9 sau da trd thanh nhung chuyen gia d:lu nganh, nhigu ngudi trong s6
h9 da bao v~ thanh cong cac lu~n van th~c sy, ph6 tie'n sy va tie'n sy; c6
ngudi da dUQcba nhi~m cac chuc V\J.giam Mc, tang giam Mc cac xi
nghi~p, C\J.C,
VI! trudng trong cac b9, vi~n trudng cac vi~n nghien cuu,
hi~u trudng, hi~u ph6 va chanh ph6 chu nhi~m khoa d cac trudng
chuyen nghi~p, d~y nghg va dl;lih9C. H9 khong hg la nhung chuyen gia
kern coi vi h9C t~p trong digu ki~n cua chie'n tranh. Da s6 trong s6 h9
khOng h~ du6i suc trong cong vi~c vi thie'u manh giify chung nh~n vi~n
sy, giao su, tie'n sy hay th~c sy.
Khi g~p nhau, chung toi luon nhlic ll;linhung kY ni~m cua m9t thdi
anh hung. Toi nghi dung la nhu v~y. M9t thdi anh hung. M9t y nghi
khOng hg qua dang.
Anh hung dau Cll phai dUQcm9t cifp hanh chinh phong t~ng vdi
nhung thu tl!c xet duy~t quan lieu. Anh hung trong IUdng tam, trong
danh dt;!cua m6i ngudi lao d9ng binh thudng trong nhung th1'tthach cua
nhung chi).ngdUdng chie'n tranh bao tap.

299

..... --

Nh6' ve cay Sau Sau

Ba:1In lam bach du nien h~u
Thien hl).ha nhAn kh6c T6 Nhu'
Nguyin Du

Cau chuy~n cay Sau Sau

H6i cu5i nam 2001 toi dugc tham gia mi.ltchuye'n xuyen Vi~t voi
mi.ltdoim cong tac clla C\lCMoi tntdng (Bi.lRhoa hQc. Cong ngh~ va Moi
tnidng). ChUng toi di gdn mi.lt thang, qua 31 tinh va thanh ph5, dUng
chan lam vi~c va giang bai Ci 28 SCi Rhoa hQc,Cong ngh~ va Moi tntdng
clla cac <fiaphudng. Chung toi di tren chie'cxe Toyota 12 chB. Ng6i c~nh
toi la mi.lt chuyengia th6 nhudng hQc clla Tntdng D~i hQc Rhoa hQCtlj
nhien, nhung la ngudi rilt am hi~u v~ sinh thai hQcva lam rilt nhi~u v~
moi tntdng. Ng6i sau toi la mi.lt co chuyen vien clla C\lc Moi trudng,
hinh nhu co b~n la hQctro cli cua nha th6 nhudng hQcng6i c~nh toi. Hai
tMy tro nha nay trao d6i voi nhau v~ rilt nhi~u th(t chuy~n, nhung toi
nghe thily nhi~u nhilt la v~ sinh thai hQcva moi trudng.
Cau chuy~n clla hai thdy tro loanh quanh r6i de'n Chll d~ di~n the'
sinh thai (ecological process). Toi khOng nghien cuu v~ sinh thai hQc,
nhung di.lt nhien Chll d~ v~ di~n the' sinh thai clla hQ loi cu5n toi. Tlj
nhien toi lien h~ voi mi.lt cu5n sach rilt hay toi dii dQccach d6 vai ba
nam, c6 ten la Continuities in Sociological Human Ecology do Michael
Micklin chU bien. Ph3.i n6i cai ten sach rilt kh6 dich, toi t~m dich la
Nhitng m{lCh lien h~ trong Sinh thai h9C Nhan van Xii h9i h9C. Cu5n
sach khOng trinh bay v~ sinh thai hQc, cung ch~ng trinh bay v~ xii.hi.li
hQc, ma n6i v~ m~ch tu duy n5i tie'p trong m(>tlInh vljc nghien cuu ma
toi cam tMy rilt hilp diln, d6 la nhUng lien h~ tu sinh thai hQcde'n xii hi.li
hQc, nhung lien h~ giua di~n the' sinh thai voi nhUng di~n bie'n xii.h(>i
Lil;u ba tram mm sau c6 con ai kh6c T6 Nhrr khllng?

300

hao hao gi6ng nhu nhung quy lu~t cua sinh thai h9C.Kh6ng phiii ng:lu
nhien trong cac nghien cuu xii hQi dii xuat hi~n y tUdng v~ m6t thu chu
nghia Darwin xii hQi, tim m6i lien h~ giua quy lu~t dau tranh sinh t6n
cua tl,1nhien trong thuyet hen hoa cua Charles Darwin vdi cac hi~n
tUeJngxii hQi HI.
Khi t6i nh~p cUQC
vdi hai th:ly tro, t6i dUeJcnghe mQtcau chuy~n v~
di~n the sinh thai rna co Ie t6i se nhd su6t ddi. Do la cau chuy~n v~ sO'
ph~n cua loai cay hen phong trong di~n the sinh thai. Tren nhung vung
dat mdi b6i d bi~n, bao gid cling co nhung cay m9c len trudc, ching h~n,
su, v~t, r6i sau do aen dua nudc, r6i dlia c~n. Xu, v~t la nhung loai cay
hen phong, no se lui d:ln ra xa phia bi~n ca, nhudng dat cho m(>th~ cay
mdi. Tren nhung khu d6i nui hoang vu cling di~n ra tUdng tv, cling co
nhung loai cay hen phong, ching h~n cay sau sau. Cay sau sau ldn len
t~o thanh tan la, che chd cho nhung loai cay thuQc cac the h~ ke tie-po
D:ln dftn cac cay the h~ sau sinh s6i n~y nd Ian chiem dat cua cay sau
sau. Cay sau sau tan Ivi d:ln, nhudng budc cho cac the h~ cay con chau
ldn len. Ket thuc cua di~n the sinh thai la rling lim.
Cu6i cung ngudi ddi chi biet co rling lim rna cfuen hin loai cay tien
phong dii t~o m:lm s6ng cho rling lim phiLt tri~n. T6i cu tUdng di~n the
sinh thai keo rat dai. Thvc ra kh6ng hoan toan nhu v~y. Cac nha sinh
thai h9C cho biet, mQt diii hoang m~c keo dai qua may tri~n mii nong
bong, chi c:ln ngudi ta quen di vai ba mudi nam kh6ng ai xam ph~m, la
nhung ciiy tien phong xuat hi~n, r6i cac the h~ cay ke tiep sinh s6i n~y
nd, va cu6i cung la nhung rling cay sum sue. T6i dii g:\ipnhung b~n cung
lua la ky su lam nghi~p, chinh h9 dii tltng dUeJct~n m:lt nhin thay
nhung v~t cay sau sau rna ngay nay la nhung diii rling lim hung vi tren
nhung tri~n nui phfa B:lc thuQc vung Quang Ninh.
Nghe chuy~n cay sau sau rna cu nhu nghe chuy~n ddi. Nhung con
ngudi co tu tUdng cach m~ng tien phong xuat hi~n. H9 hien dang tri tu~
va than th~ cho sV nghi~p, va h9 hy sinh, d~ l~i h~nh phtic cho ddi. T6i
kh6ng mu6n noi den nhung nbi cach m~ng xii hQi vi d~i, rna Wi mu6n
" Giddens A.: Soeiologv. Polity Press. Camhridge. I'!()O.Ir. 614.

301

n6i dn nhung con ngudi binh thudng,

rna tm tu6i cua h<:Jchi tho{mg

qua nhu mc?tb6ng may chlilYngang mc?t g6c san nha. Nhung h<:Jdii d llili
nhung thanh qua song miii trong cuc?csong mu6n hinh ngan ve cua ddi.
H<:Jcung la nhung v~t cay sau sau thoang qua trong di~n the sinh
thai, am th:lm liing d<:Jngmlii giua rung cay sum sue va trong ky uc
chung tao

Dung quen eong lao eua nha thd

Ong la,nha thd sam di lam cach mlilng. Nam 25 tu6i 6ng dii la chU
tjch Thanh pho Hue. T6i dU<;1c
djp lam vi~c voi 6ng khi 6ng dii trd thanh
Ph6 Thu tuong thudng tn,1c cua Chinh phu. T6i nghe milt so ngudi n6i
cham biem 6ng la "nha thd lam chinh tri". T6i kh6ng quan tam dn di~u
d6, rna quan tam dn nhung gi 6ng dii lam cho khoa h<:Jcvoi tu cach la
milt Ph6 ThU tuong thudng tr1,1ccua Chinh phu.
Cach day milt phlln tu thekjT, ngily 29/4/1981, Chinh phu ra Quyet
dinh so 17 5/CP cho phep cac vi~n, trung tam khoa h<:JC
va cac tru:dng dlili
h<:Jc(sau day g<:Jichung la vi~n) du<;1ckY ket h<;1pdang nghien cuu khoa
h<:Jcva ap d\mg ket qua nghien cuu VaGsan xuftt va ddi song. Day la milt
quyet dinh rftt quan tr<:Jng, md dllu giai dOlilnth8.o gd cac cd che rang
builc cac vi~n khoa h<:Jctrong khu6n kh6 che dil cua IOlilicd quan "hanh
chinh s1,1nghi~p" theo cach quan ni~m v~ cac vi~n khoa h<:Jcthdi d6.
Ngay nay, khi n6i dn vi~c c6 milt quyet dinh d cftp Chinh phu "cho
phep" cac cd quan khoa h<:Jcdu<;1ckY ket va th1,1c hi~n cac h<;1pdang
nghien cuu khoa h<:Jc,c6 Ie nhi~u dang nghi~p trong gioi nghien cuu cua
chung ta se xem d6 la milt chuy~n v6 cung llillim, bdi vi ngay nay d6 la
mc?t chuy~n het suc binh thudng. Tuy nhien, di'ic6 s1,1"binh thudng" nay,
cac vi~n, va nhftt la nhi~u ngudi dung dfru cac vi~n dii ph3.i tra gia, th~m
chi la nhung gia rftt diit, kh6ng lOlilitru ca giam dm va til dfry.
Qua dung nhu v~y. Neu di ngu<;1cthdi gian tu thdi dim truoc nam
1981, thi vi~c kY h<;1pd6ng Iii. milt s1,1vi phlilm nghiem tr<:Jngphap lu~t
eua nhil nuoc. Ly do duc,Jcgiiii thich trong nhung m~nh dg ra't quen
302

r,
!

thuQc thdi d6: "Anh dUQcNha nuoc dilO t~o;Anh an ludng cua Nha nuoc;
Anh nghien diu b~ng kinh phf Nha nuoc; San pham anh lam ra phai
nQp cho Nha nuoc; Nha nuoc se ra quyi!t dinh ap d\lng, van van va van
van". M<;>i
ho~t dQng d6 dUQcth~c hi~n trong khuon kh6 cua mQt lo~i chi!
aQ tai chfnh cho cd quan "s~ nghi~p" c6 ten g<;>i
la "thu du chi au", voi
nhung m~nh dg cling rat quen thuQc: "C:in chi cho nghien cuu thi l~p d~
toan xin ngan sach cap; Chi thii!u thi l~p d~ toan b6 sung xin ngan sach
cap bu.; Chi thua thi "b6c" trii l~i ngan sach; Tign ban san phim chi! thit
phai nQp vao ngan sach". Vg tai khoan t~i ngan hang, thi cd quan khoa
h<;>cchi dUQc md mQt tai khoan v6n tign giti do ngan sach cap, khong
aUQcphep md bat ky lo~i tai khoan nao nhu cac t6 chuc kinh doanh,
th~m chi tai khoan vang lai cling khOng dUQcmd. Ni!u xin dUQcngan
hang cho md mQt lo~i tai khoan nao d6 thi th~t s~ la mQt an hu~ lon,
nhung vin la phi phap. C6 th~ bi cong an kinh til xem xet va c~t van bat
cu hie nao. Trong bat kY cUQCkhao sat nao, chung Wi cling dUQcnghe ldi
ph an nan cua cac b~n d6ng nghi~p nghien cuu khoa h<;>c:"Chung ta
dang s6ng trong mQt nghich ly rat IOn giu:a mQt ben la cd chi! tr6i bUQc,
con mQt ben la dUdng l6i phat tri~n khoa h<;>c
dUQcihi trong cac van ki~n
cua Dang, trong d6 c6 th~ k~ dE!nNghi quyi!t 10 (Khoa III): Cach m~ng
ky thu~t la then ch6t", sau nay dUQc digu chinh thanh: "Cach m~ng
khoa h<;>c
- kY thu~t la then ch6t" ..
La mQt ddn

vi

c6 chuc nang nghien cuu chfnhsach

khoa h<;>c,
nam

1978, sau nhigu dQt hQi thao va khao sat tinh hinh th~c til cua cac vi~n
va cac trudng d~i h<;>c,
chung toi da dg xuat voi Lanh d~o
h<;>c
va

Uy

ban Khoa

Ky thu~t Nha nuoc trinh Chinh phu ban hanh mQt van ban philp

ly vg vi~c cho phep cac cd quan nghien cuu khoa h<;>c

(bao g6m cac vi~n,
trung tam va trudng d~i h<;>c)dUQckY kilt va th~c hi~n cac hQp d6ng
nghien cuu khoa h<;>c
voi nhau va voi cd sd san xuat, kinh doanh.
Tuy da c6 mQt vai ho~t dQng rat sang t~o cua mQt so' nganh, ching
h~n ThOng tu lien BQ Tai chfnh va BQ D~i h<;>cva Trung h<;>c
chuyen
nghi~p so' 20/TC- DR vg vi~c sit d\lng cac ngu6n thu do nghien cuu khoa
h<;>c
va lao dQng san xuat, song vin chua c6 mQt van ban chfnh thuc nao
303

vi! vi~c cho phep cac vi~n duc,Jcky hc,Jpd6ng. Chinh vi v~y. co thEinoi, cac
y kien de xuilt lOl',linay v:in hi xem 130qua ml',lnhdl',ln.
Dii!u may mAn la, chung toi dii nh~n du<!cs\i giup da rilt ml',lnhme
cua nhieu ca nhan va cd quan liinh dl',locao cilp cua Nha nUDC.TrUDChet,
d.n phili noi den
va Chll nhi~m

Uy

Uy

ban Khoa h<;>c

va Ky thu~t (KHKT) clla Qu6c H(>i,

ban Tr5.n Duc LUdng. Dng Trin Duc Ludng dii tri~u

t~p m(>t cu(>c h<;>pliinh dl',locac vi~n vDi cac thanh vien clla Uy ban
KHKT cua Qu6c h(>i.Sau do, chinh ong cung cac thanh vien clla Uy ban
dii dich than di khao sat tinh hinh cua glln m(>tch1,1cvi~n. Ket qua hoan
toan kha quan.

Uy ban

KHKT cua Qu6c h(>inhilt tri phai tim bi~n phip

thao ga cho cac vi~n, dEith\ic hi~n duc,Jcdudng 16i "cach ml',lngKHKT 130
then chat".
Tuy nhien, do nhii!u hl',ln che vi! m~t 4ch S11, y tUdng md ra cho cd
quan khoa h<;>c
du<!ckY hc,Jpd6ng v~n chua trd thanh hi~n th\ic. Ban d\i
thao v~n niim do trong su6t ba nam. Den d&unam 1981, s\i vi~c nay den
tai PhD Thu tUDng T6Huu, khi do 130Pho thu tuong thudng tr\1c. Dng dii
g<;>i
chung toi toi van phong va hoi rilt c~n ke, tl',lisao phai ban hanh m(>t
van ban d cilp Chinh phu cho phep cac cd quan khoa h<;>cdUQckY hc,Jp
d6ng. Sau khi trinh bay, chung toi dii hoan toan bilt ngd khi duc,Jcnghe
ong th6t len: "Tl',lisao ll).i cho phep? Anh em khoa h<;>cphai co guyi!n
chu!". Cu6i cung Dng dii chi thi cho chung toi voi m(>ttinh cam ntt than
m~t: "Cac c~u di! xuilt nhu the nay 130trung r6i. Nhung rna phai viet
ngAn ll',li,m(>thai trang thai. B6n mudi chin dii!u nhu the nay dai qua. Ai
ngudi ta d<;>c
cua cac c~u. Quan tr<;>ngchi 130nam chu. Dng nhiln tUng
chu: "Cho . Phep . Ky.. Hc,Jp. D6ng". Dng cudi va noi: "Cling phili viet 13.
cho phep thai", mi~n 130sau do no duc,Jcco guyi!n kY hc,Jpd6ng. Dng con
h6i thuc chung toi: "Toi cho cac c~u m(>ttu5.n. Xong thi chuyEin qua Anh
Ng<;>(thu kY cua Pho thu tuong). Toi se trao d6i voi Anh Van (Wc Pho
thu tuong V6 Nguyen Giap, khi do ph1,1trach khoa h<;>c
va giao d1,1c)dEi
Anh Van ky ban hanh. Va the la, ngay 29/4/1981, m(>tngay lich S11, Pho
thu tUdng V6 Nguyen Giap dii ky Quyet dinh 175/CP vi! vi~c cho phep
304

cac cd quan khoa h<:JcdUQckY k~t hQp d6ng nghien cuu va ap d\J.ngk~t
qua nghien cuu vao san xUllt va ddi s5ng.
Ti~p theo Quy~t dinh 175/CP, Bi?Tai chfnh cling voiUy ban Khoa
h<:Jcva Ky thu~t kY thOng tu lien hi? 1438/TC.KHKT huang din eM di?
tai chfnh d6i voi hQp d6ng; ThOng tu 03/TC.KHKT v~ vi~ I~p cac quy tit
cac ngu6n thu do hQp d6ng; Ngan hang Nha nuoc cling ra Chi thj 16.
NH/CT huang din tht;tc hi~n ch~ di? tin d\J.ng cho vi~c tht;tc hi~n hQp
d6ng; ThOng tu 4511KTNS v~ vi~c rnd cac Io~i tai khoan ti~n gi'ti ph\J.cV\J.
nhu c~u kY k~t va tht;tc hi~n cac hQp d6ng.
Hai rnudi narn Ia rni?t thdi gian du dai d~ nhin nh~n I~i huoc di?t
pM quan tr<:Jngnay. Tit day, rni?ttrang rnoi dii rnd d~u cho cac giai do~n
cai cach thi~t ch~ quan Iy khoa h<:Jcva cong ngM, giai toa d~n cac thie't
che' tr6i hui?c cd quan khoa h<:Jc,rnd d~u nhung trang rnoi cho cac thi~t
che' quan Iy nhArn dua nhanh thanh tt;tu khoa h<:Jcva cong ngh~ di vao
ddi s5ng cua ci?ng d6ng.

Nhftng moe son 20 nRm eua mi?t vi~n nghi('m euu82

Vao th8.ng 11 narn 1975, I~n dllu tien tl!-iHa.Ni?i, ChU nhi~rn Uy
han Khoa h<:Jcva Ky thu~t Nha nuoc (UBKHKTNN, sau day g<:JitAt Ia
Uy han) Tdn I?~i NghiaB:Jdii thuye't trinh rni?thai giang keo dai 3 ngay
t~i giang dudng IOn cua Trudng DI!-ih<:JcBach khoa Ha Ni?i v~ khoa h<:Jc
quan Iy. Bai giang dii gay tie'ng vang Ion trong gioi nghien cuu thdi d6.
Ph8.t tri~n nhung y tudng v~ khoa h<:Jcquan Iy, th8.ng 12/1975, Chu
nhi~rn Tr~n DI!-iNghia dii giao cho rni?t nh6rn chuyen vienB4nhi~rn V\l

82

Vii Cao Dam: Bao cao trlnh bay t\li H(li nghi Khoa hqc ngay 5/1/2002. Ky ni~rn 5 niirn

thanh I(lp Vi~n CL&CS KH&CN.

"' Tran D\li Nghia ten th(lt la Ph(\rn Quang U. que
thu(lt cua hang san xuat may bay Nord Avion

a V-mh Long.

nguyen TruOng phong Ky

a Phap va Messerschnidt a Duc.

Chu t!ch H6

Chi Minh. trang thai gian di dl,l H(li ngh! Fontainebleau. dii rnai Ph\lm Quang U ve nuoc
lam Cuc truOng C\lc Quan gioi tlr ngay 5/12/1946. Giai dO\lntiep sau C\lc Quan gioi dU<;1c
t6
chuc I~i voi 4 nha. Tn:ln D\li Nghia lam giam d6c Nha Nghien cUu Quan gioi.
" Doan Phuong. An Khang. Vii Cao Dam. Nguyen Van Thu.

305

xuc tie'n cong tac tru bi d~ tie'n Wi thanh l~p rnqt ddn

vi

nghien cuu v~

khoa h(Jc quan 15' theo huang ung d\lng vao cong tac hOlilChdinh chinh
sach va quan 15' cua Uy ban.
Ke't qua la, tMng 3 narn 1976, ddn vi nghien cuu khoa h(Jc dllu tien
cua

Uy ban

da dUQcthanh l~p vai ten g(Jila T6 Nghien cuu Chinh sach

Khoa h(Jc va Ky thu~t (KH&KT), d~t trong V\l T6ng hQp ke' hOlilChclla
Uy ban vai 6 bien che'1l5.
Ngay sau khi thanh l~p, lanh dliloUy ban da tlilo
rn(Jidi~u ki~n d~ T6 Nghien cuu ch(Jn 3 ngudi glti di nghien cuu dai hliln
d Lien Xo v~ chinh sach KH&KT8G
Ngay 15/9/1978, Chll nhi~rn Uy ban da kY quye't dinh tach T6
Nghien cuu thanh rnQt ddn vi dqc l~p, tr\1c thuqc lanh dlilOUy ban, voi
12 bien CM'll7.Mqt thdi g-ian sau Hqi dang Bq tntdng da kY quye't dinh
chinh thuc thanh l~p Ban Nghien cuu, rai Vi~n Nghien cuu Quan 15'
KH&KT, g(Ji t:it la Vi~n Quan ly Khoa h(Jc (QLKH), rnd dllu trang slt
nghien cuu khoa h(Jcv~ chinh sach KH&CN.
Bo qua nhung thay d6i v~ ten g(Jiclla t6 chuc theo rn5c cac van ban
hanh chinh, thi s\1 hOliltdqng lien t\lc trong nghien cuu khoa h(Jc clla
Vi~n QLKH co th~ dUQctinh la 20 narn, k~ tu tMng 3 narn 1976, khi no
con la mqt T6 nghien cuu nArn trong V\l T6ng hQp ke' hOlilChclla

Uy ban,

cho dlln ngay no dUQcgiai th~ d~ thanh l~p Vi~n Nghien cuu Chie'n IUQc
va Chinh sach KH&CN vao dilu narn 1996.
M(Jitie'n trinh cili cach d~u phiii g~p nhung chong gai, bdi vi da noi
dlln cili cach thi phiii noi dlln nhung y tUdng rnoi va s\1 phan kich clla
nhung l\1c y xa hqi. Nhung ngudi M xuong cac sang kie'n di cach, truoc

85

Vii Cao Dam (16 trirong), Nghiem C6ng, Nguyen Sy Li)c va Nguyen ThQ Nhiin (tien sy

Vi~t Kieu tu Phap vel, Luc Gia Thai, Nguyen Van Thu.
" Nguy~n
87

Sy LQc, Nguy~n

Van TIm, Han M,!nh Ti"n

Nhfrng bien che dau tien duoc ghi trong van him quyet djnh thanh lap clan vi, do Ph6 chi!

nhi~m Le Khac ky ngay 15/9/1978 g6m Vii Cao

mm (t6truOng),

Nghiem C6ng, Hoang

Trong C, Nguy~n Sy Uk, Dau Uinh Lqi, Tran Tan Minh, Nguy~n Tho Nhiln, LlJc Gia Thai,
Nguyen Thanh Thjnh, Nguyen Van Thu, Nguyen Dinh Tuyen, T,! Thi Xuan.

306

khi dU9Cg:ln vang nguy~t que, luon phai chip nh~n nhung hy sinh. Cac
nha nghien cuu theo trudng phai Darwin Xii hi?i (Social Darwinism) da.vi s6 ph~n cua cac nha cai cach vClithan pMn cua loai cay tien phong
trong di~n the sinh thai. No phai chet d~ nhudng buClccho sJ;!phat tri~n
toan bi?h~ sinh thai, cho sJ;!da dl;\ngsinh h9Ccua the giClinay.
Vi~n Quan ly Khoa h9C vClisu m~nh cua mi?t cd quan khoa h9c co
chuc nang chuin b! lu~n cu cho vi~c d~ xuit cac giai phap cai cach chinh
sach KH&CN ch:lc chAn kh6ng la ngol;\i l~ trong quy lu~t tan vong d6.
N6 dU9Cthanh l~p theo sang kien cua Chu nhi~m Tr&n Dl;\i Nghla tit
nam 1976, va 4ch slt cua no dU9Ckhep 1:,1.i
VaGnam 1996 cho sJ;!ra ddi
cua mi?t vi~n nghien cuu c6 quy m6 lCInhdn.
Nhin h;li buClcdUdng phat tri~n cua Vi~n QLKH vClinhung thanh
tich va nhung thit bl;\i cua n6, c6 Ie se la mi?t c6ng vi~c c6 y nghla cho
vi~c ho~ch d!nh mi?t chien IU9Cnghien cuu cai cach chinh sach khoa h9C
va c6ng ngM cho cac giai do~n tiep sau.
Nhung thanh tJ;lu rna Vi~n QLKH dl;\t dU9Ctrong tien trinh cai
cach chinh sach khoa h9C va c6ng ngM c6 th~ phan chia theo cac giai
do~n rna chung t6i c6 gAng di[ttten mi?t cach khai qt'l.atnhu sau:
M6c son thu nhit: Phi t~p trung

hoa h~ thong

KH&CN. Chua

d&y3 nam sau ngay tach ra thanh mi?t ddn V!di?cl~p, til nghien cuu non
tre nay dii thanh c6ng trong vi~c nghien cuu va d~ xuit vClicac cip c6
thftm quy~n, d~ ngay 29/4/1981, Chinh phu kY ban hanh Quyet d!nh
175/CP, md diu giai dOl;\n"xe rao" trong chinh sach KH&CN d nuClctao
Neu nhu truClc khi ban hanh Quyet d!nh 175/CP, m9i quan h~
ngang giua khoa h9C vClikhoa h9Ccling nhu giii:a khoa h9C vClisan xuit
Mu b! cim doan va b! xlt ly bing phap lu*t, thi vCliQuyet d!nh 175/CP,
Nha nuClc dii cho phep thiet l~p quan M trJ;!c tiep trong hOl;\t di?ng
nghien cuu va chuy~n giao ket qua nghien cuu thOng qua cac h9P dang
kinh te; tit d6 md ra mi?t lo~t bi~n phap khac, nhu Nha nuClccho phep slt
d\J.ngcac nguan thu tit h9P dang va cho phep md cac lo~i tai khoan tign
glti tl;\ingan hang.

307

Quyt dinh 175/CP la rnQt rn6c 4ch sii quan trqng b:lt dftUgiai do~n
xoa bo h~ th6ng quan ly nghien cuu theo rno hinh chi huy t~p trung. Cac
vi Hinh d~o vi~n thdi d6 ch:lc ch:ln con nho ro, cac vi~n dB.ho~t dQng theo
nhung nguyen d.c kh6 cung: to' chu:c cong vi~c theo ke' hO\Lchtren giao;
Mt qua nghien cU:udltr;Jcn(lp tren de'tren ra ke' ho~ch ap dlfng; kinh
phi nghien cU:uthi do tren crip theo nguyen tdc "thu du, chi du" vm
m9t cong thu:c md ai ciing co the'd9C thu9C long ld, dn chi bao nhieu thi
l~p dl! toan de' xin ngan sach clip; chi thieu thi 19,pdl! toan bO'sung de'
xin ngfln sach clip bu; chi thita thi "boc" trd lq,i ngfln sach; m9i ngu8n
thu do nghien cU:utr;wra deu phai n(lp ngan sach.
NhfJ:ng ai dB.tung s6ng trong buc tranh dfty kich tfnh, nh!t nh!t
"chiJ tren, xin tren va n(lp tren" thdi !y d~u cam nh~n du<;1c
y nghia sau
xa clla Quyt dinh 175/CP: N6 dB.khdi dftu cho giai do~n pM bung ra
cac quan h~ ngang giua cac vi~n voi nhau va voi cac dia chi ap d1J.ng.
dUdng thdi hi quy tQi la "moc ngoij,c",con ngay nay du<;1c
gqi la ''gdn vm
thi trltiJng". Theo nhfJ:ng khai ni~rn du<;1c
sii d1J.llgngay nlilY,giai do~n cai
cach nay c6 th~ gqi ten ia phi t~p trung hoa h~ th6ng KH&CN.
M6c son thu hai: Phi hanh chinh hoa hOl;lt d9ng KH&CN. Kt
qua clla giai do~n phi t~p trung hoa dB.din dn 51,1xu!t hi~n nhung
nh6rn nghien cuu vu<;1tkhoi khuon kh5 clla cac t5 chuc hanh chfnh, vu<;1t
khoi khu6n kh5 ella cac vi~n nghien cuu v6n bi xern dang nh!t voi cac t5
chuc hanh chfnh, la lo~i t5 chUc khOng du<;1c
phep tin hanh b~t cu ho~t
dQng san xu~t nao, dil. d6 chi la lo~i san xu!t thii nghi~rn phat sinh do
nhu cftu nghien cuu. Khuon kh5 hanh chfnh dB.dftn dftn trd nen nhung
rang bUQckhOng dang e6 cho cac qua trinh h<;1ptac thOng qua h<;1pdang.
Tinh hinh d6 dB.thUc d~y 51,1ra ddi rnQt quyt dinh khac nhAm giai toa
ho~t dQng KH&CN khoi rnQt sO'rang bUQchanh chfnh. D6 la Quyt dinh
134/HDBT, ban hanh ngay 31/8/1987 trong d6 c6 rnQt sO'di~rn n5i b~t:
Nha nuoc cho phep rnqi hinh thuc lien kt giua cac nha nghien
cuu trong khuon kh5 rnQt "t~p th~ t1,1nguy~n", rnQt buoc xoa
quan ni~m himh ehinh hoa khoa hqc, v6n xern ho~t dQng khoa
hqc chi c6 th~ th1,1chi~n trong ph~rn vi quan h~ hanh chfnh giua
cac cd quan nha nuoc;

bo

308

 Nha mtoc cho phep cac d8i tac duqc dinh gia san phflm khoa h<;Jc
theo mQt s8 phudng thue thich hqp, k ca vi~c chap nMn voi
nhau mQt "gia thoa thu~n" vuqt khoi khuon kh6 clla phudng thuc
dinh gia theo cac rang bUQchanh chinh .
Nha nuoc cho phep cac vi~n san xuat ddn chie'c hoi[lclo:;ttnho cac
san ph~m do ke't qua nghien cuu t:;tora, xii hQico nhu cau, nhung
chua co di~u ki~n ban giao vao cac nganh san xuat cong nghi~p.
Di~u quy dinh nay tren th1,1cte' dii xoa bo quan ni~m truy~n
th6ng, xe'p cac vi~n vao cung mQt ph:;tm tru voi cac t6 chuc hanh
chinh.
Theo nhung di[lctntng clla qua trinh ehuyn d6i, giai do:;tnnay co
th~ xem la buoc khdi d:1ucho qua trinh phi hanh chinh hoa ho:;tt dQng
KH&CN.
M6c son thU ba: Phi nha mioc hoa hOl;lt d9ng KH&CN. Nam
1988, Vi~n QLKH, voi tu each la thanh vien chinh thuc clla Uy ban so:;tn

thao Lu~t D:iu tu Nuoc ngoai dii hoan thanh vi~e so:;tnthao Philp l~nh
Chuy~n giao Cong ngh~ tit nuoe ngoai vao Vi~t Nam (sau day g<;>i
bit la
Philp l~nh), duqcHQi d6ng Nha nuoc cong b6 ngay ~O/12/1988.
Trong qua trinh chuftn bi Philp l~nh, nhom nghien cuu khi do dii bi
di[lt truoc mQt cau hoi bat ngd: Philp l~nh nay chi co gia tri di~u ehinh
d6i voi cac xi nghi~p, cong ty co tu cach phap nhan, hay la phai cuu xet
de'n nhung nha cong ngM ho:;tt dQnghoim toim voi tu cach ca nhan? Bau
nhi~u cUQcphong van va nghien cuu kinh nghi~m cac nuoc, nhom
nghien cuu dii di Mn khing dinh: tat cii cac phap nhan va th~ nhan
(t1,1nhien nhan) d~u duqc phep kY ke't cac hqp d6ng chuy~n giao cong
ngM voi cac d6i tac nuoc ngoai. Cftn phai noi rling, v~ di~m nay, Phap
l~nh dii di truoc Lu~t Dau tu Nuoc ngoai, b6i vi khi do, Lu~t Dau tu
nuoc ngoai chi moi quan tam Wi cac doanh nghi~p nha nuoc, mQt so'nam
sau moi co s1,1di~u chinh b6 sung cho khu v1,1ctu nhan.
Co th~ noi, Philp l~nh da diin Mn s1,1kh6i dau cho mQt giai do:;tn
clla qua trinh phi nha mioc hoa cac ho:;tt dQng KH&CN. Noi "phi nha
nuoc hoa" 6 day duqc hi~u la s1,1cham dut quan ni~m c1,1cdoan clla mQt
309

thdi Nh3. nUDcdQCqUYElnho~t dQng khoa hQc; Nh3. nUDcdao t~o cim bQ
khoa hQc, v~Ythi can bQ khoa hQc chi dUQcphep lam vi~c cho Nh3. ll\iDC,
v.v ..

M6c son thU tu: Xa hi)i hoa tri~t d~ ho~t di)ng KH&CN. Cac
quye't dinh 175/CP va 134/HDBT va Phap l~nh Chuy~n giao Cong ngh~
dii chuftn bi tiElndElcho nhung bUDCphat tri~n xa hdn theo hong dan chu
hoa khoa hQc. Hdn 10 nam sau Quye't dinh 175/CP, VaGnam 1992, Vi~n
Ql..KH dii m~nh d~n dElxua't va dii thanh cong trong vi~c ti,lo ra buoc
chuy~n bie'n mDi can ban trong tu tudng chi d~o cua chinh sach
KH&CN. Chung toi mu6n dUQcghi nh~n mQt vai di~m:
Tit quan ni~m Nha nUDc la cd quan ca'p tren "cho phep" tie'n
hanh cac ho~t dQng KH&CN nhu thudng dUQcghi trong cac van
ki~n, dii chuy~n sang tinh thlln clla mQt thie't che' dan Chll, la
cong nh~n mQi cll nhan va t6 chuc xii hQi "co quy@n" tie'n hanh
cac ho~t dQng KH&CN; hdn nua "eo quy@n" dUQchUdng nhung
thanh qua lao dQng do chinh hQ t~o ra, chu khong chd dQiva nai
xin cac "ehe' di) dai ngi)" theo quan ni~m truYElnth6ng .
Trong qua trinh so~n thao Nghi dinh, chung toi dii kheo leo d~
ftn gia'u nhung diElu khoan kin dao, tuy trong ngon tU noi la
"bu(lc" cac ca nhan va t6 chuc xii hQi khi mu6n l~p cac t6 chuc
khoa hQc thi "phai" dang .kY VDicd quan Nha nUDc,nhung tren
th1,1cte' l~i la mQt thie't che' ngllm dinh "md toang ra" cho mQi
cong dan "d\igc quy~n" phat tri~n rQng riii cac hinh thuc t6 chuc
nghien cuu va dich V\l KH&CN; xoa bo tren th1,1cte' qUYEln"xet
duy~t" quan lieu clla h~ th6ng h3.nh chinh, giDi hi,ln chuc nang
hanh chinh chi con la chuftn y ddn "dang kY" clla cong dan. Ke't
qua nhu chung ta dii tha'y, ngay nay kho co th~ th6ng ke dUQc
chinh xac hi~n co bao nhieu til chuc nghien cuu, dao ti,lOva dich
Y\l KH&KT Clla cac ca nhan va t6 chuc xii hQi d nUDCta dUQc
th3.nh l~p theo nhung quy dinh dUQcmd ra bdi Nghi dinh nay.
Trong qua trinh chuftn bi d1,1thao cua Nghi dinh 35/HDBT nhung
ngudi trong cuqc hiu rilt r6, vie't nhung di~u khoan nhu the' la vUQt
310

thiirn quy~n clla rnQt van ban c~p Chfnh phll, nhung he,>cling

ff thuc r~t

ra rAng vi~c lam do se r~t cfin thie't cho sv. khai pM rnQt thie't che' dan
Chll trong khoa he,>c.Ngay nay nhin l~i, tuy Nghj dinh dU<;lc
ban hanh
trong khuon kh5 quy~n h~n clla h~ th5ng hanh pMp, nhung thv.c sv. no
dii dong vai tro nhu rnQt hie'n chlidng dan chii. trong khoa he,>c,
va nhu
v~y, chung ta dii co th~ rn~nh d~n xern day la sv. khdi dh cho rnQt giai
do~n rnDicua qua trinh xa hc}i hoa tri~t d~ ho~t dQng KH&CN.
M5c son thu narn: Md ra rna ngimh

dilo t:;lO sau d~i hC?c v~

chinh sach KH&CN. Nh~n thuc tfirn quan tre,>ngv~ nhan Iv.ckhoa he,>c
trong lInh vv.c ho~ch dinh chfnh sach va quan Iff KH&CN, trong nghien
cuu va giang d~y v~ chfnh sach va quan Iff KH&CN, tit narn 1991, Vi~n
QLKH dii d~ xu~t va dU<;lC
rnd nganh dilo t~o sau d~i hC?cv~ chinh
sach KH&CN d nUDctao
Ho~t dQng dao t~o sau d~i he,>cvAn dU<;lc
tie'p t1J.Ctrong khuon kh5
ho~t dQng clla Vi~n Chie'n lu~c va Chfnh sach KH&CN ngay nay, dang
thdi cling dii dU<;lcchfnh thuc thita nh~n va phat tri~n trong h~ th5ng
giao d1J.cd~i he,>ccua nUDcta t~i Trudng D~i he,>cKhoa he,>cXii hQi va
Nhan van, D~i he,>c
Qu6c gia Ha NQi.

Trong su5t 20 narn tan t~i (1976-1996), tit san phftrn dfiu tay IS.
Quye't dinh 175/CP dn Nghj dinh 35/HDBT va nhung ban sd thao dfiu
tien clla Lu~t Khoa he,>cva Cong ngh~ (Dv. thao dfiu tien dU<;lC
vie't VaG
rnua he narn 1979)88,Vi~n QLKH dB.ghi du~c nhUng rn5c son tren chii-ng
dUdng dai clia tie'n trinh dan chu hoa khoa he,>cqua tUng n~c thang: tit
rnuc th~p IS.phi t~p trung

88

hoa va phi hilnh chinh hoa trong khuon

Vii Cao Dam khffi thao; Nghitm COng b6 sung. Van ban khffi thao duqc gUi ~y

Y kio!n

cUa m/?t s6lu~t gia c6 ten tu6i duong thOi. g6m: Nguy~n NgQC Minh (Vi~n trui'1ngVi~n Lu~t
hQC.Uy ban Khoa hQCXii h/?i Vi~t Nam), Ph(llll Dinh nn

Uy

(VI,Itrui'1ngVI,IPhap lu~t Kinh to!.

ban Phap ch cua Chfnh phu, Nguy~n Van Thao (V~ trui'1ng VI,IT6ng hgp.

Uy ban Phap

ch cua Chfnh phu). Dinh Thuc Giang (Ph6 chu tich H/?i Lu~t gia Vi~t Nam, Chu tich Hl)i
Lu~t gia Hai Phong), Vii Tr<;mg Khanh (Nguyen thi trui'1ng Hili Phong thOi Phap thur,c,
nguyen be:>trui'1ng trong Chinh phu cach mll-ng lam thOi nam 1945). Van ban g6p

y kio!ncua

cac vi n6i tren hi~n con lItO trang phbng tit li~u ca nhAn cUa Vii Cao Dam.

311

kh6 Nha nuoc vin giu d(>cquy~n t6 chilc hOl!-td(>ngKH&CN, den phi
nha nlide hoa va xli hi?i hoa hoa tri~t d~ hOl!-td(>ngKH&CN trong
toan xa h(>i.
Bm c~nh nhung hOl!-td(>ng gop ph~n tl!-O ra nhung buoc ngo~t
trong chinh sach KH&CN, Vi~n QLKH cling dii gop m(>tmoc son trong
h~ thong giao d\lc d~i hc;Jc,la dii md ra dli<1emi?t nganh

dao tl;lo chinh

thilc du:c;1c
thua nh$.n trong h~ thong giao d\lc clla nU:octao
Co th~ nhung nghien cuu cai cach trong cac giai dOl!-ntie'p sau day
se con md r(>nghdn, da dl!-nghdn va philc t~p hdn, nhung co Ie trong m(>t
tUdng lai con kha dai nhung vii'n d~ dii duc;1ct6ng ke't trm day ch:1c se
vin con mang tinh thdi s\1, bdi vi nhung thanh t\1u ma Vi~n QLKH da
dl!-tdUQctrong hdn 20 nam qua trong tii't ca.cac phl!-mtru do, co Ie cling
chi moi dung ll).itren m(>tmuc d(>la nhung kMm pM buoc dl1u.
Nhin ll!-ich~ng dUdng 20 nam, nhung thanh vien clla Vi~n QLKH
mang trong long ni~m t\1 hao chinh dang vi nhilng nB l\1c clla hc;Jda
kh6ng u6ng phi. Thanh tich khoa hc;Jcclla hc;Jdii dong vai tra nhung vien
g~ch khiem nhudng, dii va dang duc;1cth~ che' hoa trong cac d~o lu$.t clla
Nha nuoc, trong do co Lu$.t Khoa hc;Jcva Cang ngh~.

"Cd h(li cuoi cung"

G~n day, m(>tquan chilc co hl!-ngtrong mQt cd quan liinh dl!-Okhoa
hc;Jchay xuii't hi~n tren cac di~n dan voi cac bai vie't v~ kinh te' tri thuc
tren cac m~t bao. Nhi~u l~n ang IOn tie'ng canh bao ring: Day la "cd hQi
cuoi cung" d~ dii't nuoc ta hQinh$.p VaGquy dl!-opMt tri~n cua the' gioi.
Thol!-td~u, dc;Jcxong nhung Idi canh bao clla ang thi t6i gi$.t minh bi
quan. Nhung sau vai ba l~n g~p ll!-inhung Idi cva ang canh bao nhu the'
tren mi!-tbao thi Wi ll!-ithii'y phan van. Ching Ie cUQcddi nay nghi~t nga
the' sao? Day la

cd

h(>icuoi cung? R6i sau do 4ch s11nhan lo~i se chii'm

dlit va khOng con cd h(>inao cho cac dan t(>c?Th$.t la ky l~'

T6i l~n tim dc;Jcnhung cd sd ly thuye't v~ qua trinh ra quye't dinh,
trong do t6i rit thu vi tim dU<;Jc
nhUng huang dAn vii phan tich d\1 an
312

b&ng phudng phap SWOT. Day la mQt tu vie't t:1t theo tie'ng Anh clla bO'n
ye'u to' dU<;lcxem xet trong qua trinh phiin tich mQt d1,tan: Dim m~nh
(Strengths), Di~m ye'u (Weaknesses), Cd hQi (Opportunities) va Nguy cd
(Threats). Toi cO'dQcnhung nQi dung v~ phan tich "Cd hQi", kh6ng tha"y
tac gia nao noi r&ng truoc m:1t chung ta co mQt "Cd hQi cuO'icung".
Dung la trong cUQcddi mQt con ngudi, ng\tdi ta co th be la ra"t
nhi~u cd hQi dang tie'c. Trong s1,tnghi~p clla mQt quO'cgia clmg tudng t1,t
nhu v~y. Toi ciing la ngudi dii tUng vie't v~ vi~c da"t nuoc ta dii bO la
nhung cd hQi dang tie'c, co th dua da"tnuoc ta md clta don nh~n n~n van
minh clla the' gioi dudng thdi, nhung toi chua bao gid nghi r&ng co
nhung cd hQi cuO'icung trong lich slt. The' kY 12 ngudi Mong
cd hQi vudn len hang mQ~

ciS co dU<;lC

che' hung m~nh chie'm linh mQt vung da"t

rQng IOn clla the' gioi. Nhung r6i lich slt qua di. Nhung quO'cgia khac
khong gianh dU<;lC
cd hQi rna ngudi Mong ciS co dU<;lC
h6i the' kY 12 thi dii
t~n dt,mg dU<;lC
cd hQi khac. Ke't qua la lich slt dii chung kie'n hang 10~t de'
che' khac IAn lu<;ltra ddi va tan h,li, Tiiy Ban Nha, B6 Dao Nha,

Y, Anh,

Phap, v.v ..
Dudng nhien, trong cung mQt cd hQi, ai sam \1:1m biit du<;lCcd hQi,
ngudi do se chie'n th:1ng nhung quye't kh6ng co cd hQi cuO'icung. Ch&ng
h~n, co thElso sanh Nh~t Ban voi Vi~t Nam trong cung mQt thdi di~m co
cd hQi Chll nghia tu ban phudng Tay dang tim dUdng tie'n v~ phudng
Dong. Vi~t Nam duoi tri~u Minh M~ng va Nh~t Ban duoi tri~u Minh

Tri. Khi do hai nuoc co cung trinh dQphat triEln v~ kinh te', xii hQiva van
hoa. T~i thdi diElmdo, Vua Minh M~ng th1,tchi~n chU trudng bai ngo~i,
con Vua Minh Tri l~i th1,tc hi~n chie'n lu<;lCmd clta. Vua Minh M~ng la
d~i di~n cho mQt trao 1\tu lich slt bai ngo~i clla dan tQc Vi~t Nam; con
vua Minh Tri. la dai
.. dien cho mot. trao luu cach tan dil't nuoc clla Nhat.
Ban. Ke't qua clla hai tu tUdng l1,tachQn chie'n lu<;lcdU<;lC
lich slt ki~m
chung sau mQt tram nam.
Ke't qua so sanh cac giai phap chie'n lU<;lC
trong lich slt clla hai quO'c
gia nhu neu tren se cung ca"pcho thil'y ke't qua clla mQt qua trinh n:1m
b:1t cac cd hQi lich slt. Dudng nhien kh6ng phai del lam mQt vi~c phi lich

313

s11trong cach l~p lu~n: "gia rna Vua Minh M~ng the' nay ...", ho~c la "gia
rna Vua Minh Tri the' kia ...", rna di~u quan tr<;mgla dua ra nhung lu~n
cu Itch s11d~ tham kh3.o trong qua trinh hinh thanh mQt dudng 1o'itu
duy v~ chie'n luc;lCph8.t tri~n. NMn day, chung toi muo'n neu l~i mQt
cong trinh nghien cuu v~ mQt pMn tfch Itch s11co ten la "MQt th11
nghi~m pMn tich Itch s11v~ slf Ilfa chQn chie'n luc;lcph8.t tri~n" dii duc;lC
dang trong 8:nphlim "ThOng tin Chie'n luc;lC
Khoa hQc,Ky thu~t, Kinh te'''
clla Vi~n ThOng tin Khoa hQcva Ky thu~t Trung udng
SJ;1tMm nh~p clla tu ban phudng Tay vao CMu
bi~t m~nh me vao the' kY 19. Khi do CMu

89.

dii di~n ra d~c

A dang con dAmchim duoi cac

tri~u d~i phong kie'n voi Slf cat cu clla cac liinh chua, cac vudng quo'c
xling hUng xling ba, nhu mQt nguyen nhan da.n de'n nhUng cUQctranh
cU'p tUdng tan. T~i Nh~t Ban la slf cho'ng d6i quye't li~t giua cac chinh
qu~n

clla bQ tQc Satsuma va Choshu voi nha M~c Phll. T~i Vi~t Nam,

Bau khi dB.thie't l~p BJ;1

tho'ng tri tren toan liinh tha, Nha Nguy~n thJ;1c
hi~n .::acbi~n ph8.p d~ cling co'che' dQphong kie'n, 18:nat cac vlidng quo'c
nhuc;lcti~u d~ md rQng liinh tha, dan ap cac IJ;1cluc;lngcho'ng d6i d~ cling
co' dia vi tho'ng trio Ne'u nhu d Nh~t co cac phong trao cho'ng do'i Clla
Satsuma va Choshu, thi duoi tri~u Nguy~n d Vi~t Nam ciing co hang lo~t
phong trao cho'ng d6i keo dai nhu Dudng Dinh Cuc (1806 - 1824), Vii Dinh
L\lC va D~ng TrAn Sieu (1810 - 1822), Phan Ba Vanh (1821 . 1827),
Nang Van Van (1833 . 1835), Le Van Khoi (1833 _ 1835),

90

SJ;1phat tri~n clla Chll nghia tu ban CMu Au, BJ;1

tim kie'm thuQc
dia va thi trltdng mang quy rna toan the' gioi dii vuc;ltkhoi khuon kha
ch~t h~p clla CMu Au, Chll nghia tu ban CMu Au dii vlidn dai canh tay
de'n cac ~i l\lc ph8. va tUng mang che' dQphong kie'n va nhung tan du
clla che' dQ no l~, bUQccac xu sd nay phai tim de'n d6i Bach ph3.n itng,

19

Vii Cao Dam: M"t thlr nghi~m phlln tch lich sir v~ sl! ll!a chQn chitn luge phat tri~n,

'ThOng tin Chitn luge Khoa h9C, Ky thu~t. Kinh t~' cila Vi~n ThOng tin Khoa h9C va Ky
thu~t Trung uC1llg,S6 2/1989
90

Uy ban Khoa h9C NhA nu6'c: Ljch sir Vi~t Nam, T~p 1.

314

bi khua't ph\J.cnhudng ch6 cho s\1 tMm nh~p cua tu b3.n Chau

hol\ic la

Au, hinh thanh m9t the' gioi moi ly khai m&u qu6c, hol\ictrd thanh m9t
thu9C c4a cua chu nghla th\1Cdan, hol\ickien tri CU9Cchie'n da'u keo dai
ch6ng l~i ca hai xu huong a'y, kien tri bao v~ chu quyn dan t9c, d9c l~p
qu6c gia theo di.c mftu s:1cchinh tri khac nhau. Nha nuoc cua chu nghla
tu ban non tn~ B:1cMy cling b:1t dftu tie'n v phudng Dong d~ phat tri~n
anh hubng.
Llln nguQc theo dong lich stt, di~m l~i nhung tai li~u cong b6 tit dftu
the' kY con luu l~i dn ngay nay v qua trinh tMm nh~p cua chu nghla
tu ban Au - My sang phudng Dong, chung toi mu6n dua ra vai phan tich
so sanh 4ch stt giua chinh sach cua Minh Tri Thien Hoang b Nh~t va
chinh sach cua nha Nguy~n b Vi~t Nam, hai chinh sach dii d~n dn
nhung earn nghi dfty

y nghla cho vi~c thao lu~n v nhung quan di~m

phat tri~n, rna dn ngay nay, dli dii m9t the' kY rudi troi qua, nhung v~n
con mang dfty du tinh thdi s\1 v va'n d bao v~ d9C l~p dan t9c trong
quan

voi

hang

lo~t

khai

ni~m

moi

s\1 tudng

thu9C

(interdependance), v chinh sach mb ctta, v quan di~m W l\1Ccanh sinh,

v chinh sach be' quan toa eang qua cac triu d~i 1a trong cac che'd9 xii
h9i tren hanh tinh cua chung tao
Nam 1792, Nga Hoang gtti su gia Wi Hokkaido d nghi Nh~t mb
clta thOng thudng. cM d9 Tuong quan M~c Phu dii khuoc tit.
Nam 1853, Iftn dftu tien, m9t thuy su do

Mc My Matthew Perry Wi

cang Kanagawa (thdi a'y g9i la Uraga) mb dftu nhung CU9Cgiao luu cua
Nha nuoc My voi Nh~t va ba nam sau, nam 1856, Tow8end Harris dUQc
cttlam Tang liinh s\1dftu tien cua My d Nh~t.
Day la thdi kY rna cac cUdng qu6c CMu Au huang v phudng Dong
voi cUdng d9 ngay cang tang lam cho ngudi Nh~t cam tha'y dung truoc
nguy

cd

vg m9t 8\1de do~ cho ngn d9Cl~p qu6c gia.

Cling thdi ky nay, b Nh~t Ban yin dang t6n t~i hang lo~t vUdng
qu6c cat cu phong kie'n va di~n ra nhung CU9Cda'u tranh gay g:1t giua
cac the' l\1c chinh trio M9t nh6m ngudi chu trudng xoa bi) che' d9 Tuong
quan M~c Phu, ph\J.ch6i che' d9 quan chu, m9t so'khac chu trudng nguQc
315

l~i. Tuy nhien, ca hai ..the' h;tcnay dgu hu(jng Wi bao v~ n~n dQcl~p dan
tQccua Nh~ t.
Duqc Anh ung hQ, hai bQ bQc Satmusa va Choshu dii l~t d6 cM dQ
M~c Phu d~ trao l~i quygn cai trt cho Hoang M, md d~u kY nguyen cua
trigu d~i Minh Trt.
Minh Trt len ngoi VaGnam 1868, ra tuyen th~ 5 di~m tru(jc cong
chung, trong do d~c bi~t nha'n m~nh phat tri~n giao d\lc d nang cao dan
trf, bao dam t1,1do cong lu~n va phat tri~n cac quan h~ bang giao v(ji
nu(jc ngoai. Ngay nam do, tMng 3/1868, Minh Trt tie'p D~i su Ha Lan,
do la cUQctrigu kie'n thu nha't ctta vua Minh Trt danh cho mQt pMi doan
ngo~l glao.
C~n trd l~i mQt chUt d thdi di~m tru(jc khi Minh Trt len ngoi. Khi
do d Nh~t dii di~n ra nhung cUQcda'u tranh quye't li~t giua nhom nhung
ngudi chu trudng chfnh sach md clta va nhung ngudi chu trudng tr\lc
xua't ngudi ngo~i quac. Tie'ng noi chung cuai cling dii tim duqc, do la
phai "xem phudng thuc nao hay nha't d~ gin giu duqc ngn dQcl~p cua
quac gia" 91. NgUdi Nh~t nh~n dinh: "Dling nen nghi ding nhung nglidi
khOng chu trudng tr\lc xua't nglidi ngo~i quac khOng nuoi thli Mn tit
trong tMm tam. Chfnh vi thli h~n rna hI?dii chu trudng nhu v~y, bdi vi
hq nh~n thuc ra't ra rAng n~n dQcl~p cua Nh~t chi co th~ gin giu duqc
ne'u chUng ta md rQng clta don n~n van minh tan tie'n" 92. Va Nh~t Ban
dii thl,tc hi~n mQt chfnh sach md clta mQt cach tri~t d~ nhilt so v(ji hang
lo~t nu(jc CMu

cling thdi. Nh~t dii thl,tc hi~n mQt lo~t bi~n pMp d~c

bi~t m~nh d~n, ngay cii so v(ji xu the' quac te' hoa ngn kinh te' hi~n d~i:
Nam 1870 Nh~t tung trai phie'u VaGAnh Quac trt giiJ.khoang
mQt tri~u bang Anh v(ji lqi tuc 9% d~ xay d1,1ngdUdng s~t;
Nam 1871 thanh l~p h~ th6'ng buu di~n ki~u m(ji;

91

l3('>Ng0ll.i giao Nhat: Nuac Nhiit m6! tram niim sau Minh Tri. 1973.

92

B6 Ng0ll.i giao Nhiit: Soichdii dan. tr II (chung t6i nhan manh. vel:))

316

 Nam 1872 khai tnidng dUdng siit dftu tien Tokyo. Yokohama,
eho h~ thuy tftu ehie'n dftu tien do NMt ehe' t~o va thanh l~p b5n
ngan hang qu5e gia;
Nam 1873, Nh~t Ban tie'p t\lc tung trai phie'u vao Anh, t6ng gia
tri 2,25 tri~u Bang Anh voi lqi Wc 7%. D6 la lUQngv5n duy nh~t
huy d(mg tit nuoc ngoai, khong e6 ngu6n yay nao khae;
Ciing trong nam 1873, Nh~t dii cong b5 h~ th5ng do lUdng moi
theo h~ th5ng do lUdng qu5e te';
Nam 1875 thanh l~p Phap vi~n T5i cao, md dAu kY nguyen moi
v~ mQt nha nuoc tam quy~n phan l~p;
Nam 1878 md thi trudng chUng khoan d Tokyo;
Nam 1890 md phien hQp dftu tien cua Qu6e hQi khAng dinh chfnh
th~ quan chu l~p hie'n;
MQt s\l ki~n quan trQng di~n ra vao nam 1894: NMt kY k6t
nhung hi~p dinh thudng m~i va hang hai voi Anh, dang thdi ra
soat l~i hang lo~t hi~p uoe b~t binh dAng do nha M~e Phu dii kY
k6t.
Voi nhung bi~n phap eai each d6, nhu the' gioi"dii chUng ki6n, Nh~t
dii gianh dUQenhUng thanh t\lu lam ea the' gioi sUng s5t:
Nam 1895, mQt s\l ki~n danh Mu lieh su, Nh~t thiing Trung Hoa
trong ehie'n tranh Hoa - Nh~t bung n6 truoe d6 mQt nam;
Ngay sau d6 la s\l chie'n thiing cua Nh~t vao nam 1905 trong
"Nh~t - Nga ehie'n kY", than tinh Tri~u Tien va NMt ehinh thuc
duqe xe'p vao hang cae clidng qu5e de' qu5e.
Ne'u k~ ttl ngay Vua Minh Tri len ngoi de'n ngay Nh~t chie'n thiing
trong ehie'n tranh Hoa - Nh~t, dua Nh~t len hang cae eUdng qu5e de'
qu5e, thi Nh~t dii trai qua mQt qua trinh phat tri~n 27 nam, hdn mQt
phiin tli the' kY, mQt quiing thdi gian qua ngiin ngiii trong lich sit phat
tri~n eua mQt dan tQe.
Voi Vi~t Nam, s\l thiim nh~p eua tu ban phudng Tay dii d6n som
hdn r~t nhi~u so voi Nh~t Ban.

317

Nam 1803 vua Anh sai su gia Robert de'n Vi~t Nam g~p vua Gia
Long xin khai thudng d cua Him. Gia Long khOng chilp nh~n, nhUng
m~t khac l~i phong tUDC Hllu cho hai ngudi Ph3.p la Chaigneau
Vannier 93.

va

Nam 1819, tuc la 34 nam truDc khi ngudi My d~t chan dElnNh~t,
. dii co hai tliu buon My c~p be'n Sai Gon, nhUng h9 chi quan sat va luu
l~i mQt biin h5i kY "Dong hiii hAOOtrinh", chua c6 mQt kie'n nghi nao thi
Gia Long qua ddi.
Tri~u Minh M~ng (1820 . 1840) hang lo~t tllu buon, nha truy~n
giao va chiOO kh3.ch tu ban Chau .Au d~t chan dElnVi~t Nam: Nam 1822
Ph3.p cu Chaigneau lam Tang liiOOs1;tt~i Vi~t Nam. Day la Illn dllu tien
d Vi~t Nam c6 liiOO s1;tquan clla mQt nUDcChau .Au. Tuy OOien, cfmg
trong nam 1822, ngltdi Anh va ngltdi Ph3.p de'n Vi~t Nam xin buon ban
d~u bi vua Minh M~ng tu chOi. Nam 1824, Ph3.p rut liiOOs1;t.
Nam 1826, Ph3.p l~i cu liiOOs\1 thU hai, OOUngTang triln Nam Ky
c1;ttuy~t va sau d6 cAt dut quan h~ ngo~i giao VDiPh3.p.
Nam 1832, tuc 21 nam truDC khi ngltdi My d~t chan de'n Nh~t,
Tang th6ng My Andrew Jackson cu hai su gia Edmond Robert va
Georges Thompson de'n Viing Lilm thuQc tinh Phli Yen mang qu6c thu
xin trinh vua Minh M~ng. NQi dung qu6c thu OOu sau (vie't nguyen van
theo ban dich thdi d6 d~ ton tr9ng thu tich co):
"An. do" (tuc Andrew Jackson), Tang th6ng nUDcMy, kfnh gUi sang
B~n Chi . quy Chi . ton".
"Toi giao hUc thu nay cho ong Nghia.Duc.mon

(tuc Edmond), la

mQt eong dan xUng dang clla Hi~p chUng qu6c, va D~c su clla My.l(;li.
kien (We My)".
"Toi mong B~n Chi . quy Chi . ton, lily long OOan duc va ~t

tin

OOi~m vaG ngltdi thay m~t cho toi, khi ngltdi nay earn doan tilm long
thAnh th1;tcclla toi, d6i VDiB~n Chi. quy, Chi. ton".

93

Bao DO Thanh Hilu CO, 1920

318

''Vi mu6n hao dam ea cae phudng di~n, eho nen tili e6 d6ng fln Hi~p
chung qu6e vao hue thu nay".

"Vie't tl;li thanh Hoa-thinh.d6n, ngay 21 thang 1 nam 1832, tue la

.
nam thu 56, ke tu ngay nUDe My ly Anh dge l~p".
"Thua l~nh eua vi T6ng th6ng, Qu6e VlJ. khanh:
(Levingston) kY the'va ap qu6e fln" 94.

Le-Vinh-Tiln

Tin nay de'n Hue'. Ca tri~u dinh 10ngl;li. Tri~u dinh dii eli hai thuge
vien Bg Hg la Nguy~n Tri Phudng va Ly Van Phue di th8.m do. Sau d6,
Vi~n Cd m~t dii tra euu ll;livlJ.hai tau My eua John White e~p he'n Sai
Gon 13 nam truDe va ehuAn hi mgt han ehie'u eua vua: "Ne'u nUDe My
mu6n thOng thudng, thi eu theo th~ l~ hi~n hanh, va thuy~n phai vao
Vinh Tra Sdn (Clia Han) d~ eho ti~n M ki~m soat". DUQel~nh nay su gia
Edmond quye't dinh nh6 neo tau va rdi Phu Yen, nhung khilng de'n Clia
Han nhu l~nh eua tri~u dinh rna trd v~ My. B6n nam sau, nam 1836,
Edmond dUQeeli de'n Thai Lan, dUQenha vua hoan nghenh va kY mgt
thoa UDe giao hao. Sau d6 Edmond ll;li de'n Vi~t Nam IAn thu hai. Vua
Minh Ml;lnghOi quan Thi Lang Hoang Quynh. Voi y thUe lam vUa y M

tren v~ dUdng 101bai ngol;li,bai tru Au - My, Hoang Quynh tau ''Theo voi
hUe thu nam truDe thi ngttdi My quy quy~t l:1m. Ddi Nha Han khilng
mu6n eho Hung No phfa B:1e vao, dii phai d6ng eh~t NgQe.miln-quan,
ngoai ehfnh saeh nay, chung tili trgm tUdng khOng e6 phudng phap gi
hdn" 96.
De'n tri~u vua T1,iDue, hang 10l;ltnuoe CMu .Au ll;lide'n Vi~t Nam
xin d~t quan h~ ngol;ligiao nhung d~u hi tri~u dinh e1,ituy~t: Nam 1850
phai doan My de'n Da NAng; Nam 1855 - Anh; Nam 1856 - PMp cii hai
doan de'n each nhau ha thang, mgt doan eua Leheur Ville, mgt doan eua
Montigny, dl;lisu Phap d Thai Lan, nhung tflt ea d~u khilng di de'n Mt
kY mgt thoa uoe nao v~ hang giao. Va d~u ph3.i nh6 neo tAu rut khOiVi~t
Nam. Phfa tri~u dinh Vi~t Nam lfly the' la mUng vi eoi d6 la d:1esaeh.
Tuy nhien, tri~u dinh phong kie'n Vi~t Nam mgt m~t khuDe tU cae quan
94

U ng trinh: Vi~t Nam ngo1;iigiao su c~n d1;ii.Tn duc Thu xii.

95

Ung trinh: Sdd, tr.35

319

h~ ngolili giao, mQt m~t luon y thUc phong bi va nghmh chie'n va tie'ng
sung khieu khich diu tien cua thJ!c dan PMp dii n6 tit ngay 14 tMng 4
nam 1847. Tie'p do cUQct~n cong dftu tien cua.PMp vao Vi~t Nam dii
di~n ra vao tMng 1/1859, ch~m dut thdi kYcac mioc tu ban phudng Tay
xin vao giao hao. Thdi di~m md dftUcUQcchie'n tranh voi PMp dii di~n
ra truoc biy nam khi md dftu giai dOlilnnuoc Nh~t canh tan.
Nhung bai hQc lich sit dang dUQcon llilila, trong thdi kY md diu sJ!
tham nh~p cua tu ban phudng Tay, khOng chi d Nh~t Ban, rna d Vi~t
Nam cling co nhi~u muu 51 chu trudng md cita. Trong dii

sit co luu

truy~n d.ng, dii co hdn mQt tram ban so dang len tri~u dinh. Nam 1937
dUQcdang llilimQt s6ban trong bao Do-Thanh Hie'u-C6.
"Nuoc PMp sa di mu6n l~y Sai Gon va Da N~ng, Ill.vi mu6n chie'm
thi trudng: ne'u Hoang De' chiu cho khai thudng thi ngay sau tranh d~u
v~ kinh te', khOng tranh Mu bAng khi gioi nua. Nuoc nha nhu mQt ngttdi
bi b~nh, dii de'n luc lam nguy, thu6c du dQccling phai dung, trong khi
cuu c~p - Trftn Van Trung va 6 ngudi d6ng kY'.
Cling theo luu truy~n, Nguy~n Trudng TQ co d~ llili 54 ban so dii
dang len tri~u dinh. Duoi day Ill.nQi dung cua mQt ban so: "Long 10cho
nuoc, thudng phai xoay theo the' theo thdi; Kh6ng giao "tuy thdi" Ill.
chinh ngrua. H~ trong minh dii khOng co du sanh IJ!cthi phai nhd sanh
IJ!c d ngoai; nay nuoc Nam thua ca cac nuoc Au-Tay, chung toi tUdng
nen tuy thdi than thi~n voi ngttdi Tay, d~ lQid\lng suc cua ngttdi lam suc
cua minh, moi mong co ngay tJ!-cudng.tJ! chu

96.

Cac cUQct~n cong cua ngudi PMp dii g~p suc ch6ng tra dling cam
cua cac dlilOquan tri~u dinh va cua nhan dan, nhung tudng quan IJ!c
luqng thdi ~y dii khong cho phep nhan dan Vi~t Nam giu vung duqc n~n
dQcl~p. Nhi~u mttu 51 dii hie'n ke' nghi hoa nhUng tri~u dinh khuoc tit.
Tiep do Ill.ca mQt giai dOlilnlich chie'n Mu ch6ng ngolili xam rna nhan
dan Vi~t Nam dii chung kie'n, cho de'n ngay nuoc Nh~t dung vao hang
cac cUdng qu6c tu ban de' qu6c thi cling Ill.ngay phong trao Clin Vudng bi
96

U ng trinh: Sdd, tf.54.

320

that b~i, triu dinh Cllavua Thanh Thai ba't l\fc, Phan BQiCMu l~p Vi~t
Nam Quang ph\lc hQi va cling voi Ky ngo~i h&u Cudng D~ Chll trudng
huong v~ Nh~t Ban d~ theo con dudng nuoc Nh~t Ban canh tan. Bfly gid.
Ill.nam 1906, mQtnam sau khi quan dQiNh~t Ban danh th:lng quan dQi
Nga Hoang trong NMt - Nga chie'n ky, s\f ki~n Ion thli hai sau chie'n
th:lng voi Trung Hoa d~ khAng dinh

vi

tri mQt cudng qu6c de' qu6c Clla.

Nh~t Ban.
MQtthe'kY ruai da troi qua k~ tU khi Vi~t Nam va Nh~t Ban co mQt
trinh dQphat tri~n tUdng dang: hai qu6c gia co cling che' dQcat cli phong
kie'n voi nn san xuflt nong nghi~p l~c h~u, cling chiu anh hudng clla
nn van hoa Kh6ng M~nh, nhung trong chUng m\fc nao do, che'dQ phong
kie'n t~p quyn Vi~t Nam da d mQt trinh dQ phat tri~n cao hdn va s\f
tMm nh~p clla tu ban phudng Tay da de'n som hdn. Hai qu6c gia co
cling mQt y chi bao v~ dQcl~p va chU quyn dan tQc. Co diu khac Ill.
Nh~t Ban da quye't dinh mQt chinh sach tren cd Sd s\f khAng dinh "nn
dQcl~p clla Nh~t chi co th~ gin giu dUQcne'u ngudi ta md clta don nn
van minh tan tie'n", con triu dinh Hue' qua 12 ddi vua thi ch~p chdn
giua nga ba dudng, mQtben Ill.dudng 16ichinh tri e\fc doan theo phudng
Tay, con mQtben Ill.chinh sach c\fc doan bai ngo~i ''be' quan toa cang".
Ne'u nhu trong dudng 16i d6i ngo~i clla minh, vua Gia Long da
phong mQt s6vo quan Phap de'n tuoc h&u, nhu Chaigneau va Vannier,
d~t d ben minh d~ th~ hi~n long tin voi Phap, thi trong dudng 16i d6i
ngo~i clla minh, ngudi Nh~t da slt d\lng hang lo~t chuyen gia nuoc ngoai
trong nhiu nganh cong ngM tien tie'n, cling nhu trong cac cd quan phap
lu~t, kinh te', quan s\f, v.v.. nh:1m vao m\lc mch canh tan nuoc Nh~t.
Ne'u nhu Triu Nguy~n co' giu l~i nn van hoa Kh6ng-M~nh, thi Minh
Tri da glti sinh vien di du h<;Jc
CMu Au d~ v canh tan dfi'tnuoc.
Trong cUQccanh tan fly, d Nh~t da n6 ra nhung cUQcthao lu~n rflt
gay g:lt v nhung h~u qua tieu c\fc di kern qua trinh tham nh~p clla van
minh phudng Tay va v s\f han lo~n trong truyn th6ng nh~n chan cac
gia trio Trong cac cUQCthao lu~n, ngudi ta mu6n di tim mQt cong thlic
tach bo ph&n tieu c\fc trong s\f du nh~p van hoa phudng Tay. Nhung y

321

kie'n cu6i cii.ng cho rAng s\1 co' g:lng fly la "vo hi~u nghi~rn, vi rn9t n~n
van rninh hay rn9t n~n van hoa ke't hqp thanh rn9t kh6i khong th~ philn
chia duqc va kh6ng th~ chi chflp nh~n nhung phudng di~n ky thu~t va
khoa h9C rna lo~i hi) duqc nhung thu khac con l~i 97. Trong do con dua ra
trich d~n y kie'n nh~n xet cua nha van n6i tie'ng cua Nh~t, cng Soseki
Natsurne: ''Vi vfln d~ canh bin nuoc Nh~t di~n ra rnau Iii!,duoi nhUng ap
l\1Ccua Tf.y phudng, ludng tam va tinh thanh tMt cua an t9c Nh~t hi
tieu tan va rn9t xii h9i phie'n di~n, dAy d6i tra duqc phat sinh. 6ng theo
d5i rn9t cach 10 au va tuy~t vQng nhung chuy~n d9ng cua nhung hie'n co'
cua NMt sau CU9Cchie'n tranh Nga . Nh~t; nhung ngtidi ta khong th~
nghi ngd la ong dii do lUdng chinh xac rn6i hi~rn nguy rna xu sd se phai
trai qua trong hic nay". "DAu sao, vfln d~ du nh~p nt!p vi'm hoa Tay
phudng vao Nh~t la dit!u hoan toan cAnthie't. Va ngay ne'u s\1tie'n tri~n
nay co gay rn9t vai s\1 h6n lo~n v~ cac gia tri, ngLidita cfmg khong th~
trd l~i phia sau duqc".
Tren day la rn9t nghien cuu so sanh lich sit. Hai nuoc co xuflt phat
di~rn d cu.ng trinh dQ phat tri~n xii h9i va cu.ng s6ng trong rn9t thdi

cd

th8.rn nh~p cua tu: b3.n phudng Tay. Buc tranh lich sit vi'ta kh:lc h9a l~i
se gop phAn vao s\1suy tu cua rn6i ngudi chUng ta khi ngm v~ nhUng d6i
sach trong nhUng

cd

h9i d~t truoc dan t9c va truoc rn6i con ngLidi.

Sau cd h9i d6 d the' kj 19, nhi~u h9C gia da ph8.n tich cac

cd

h9i

khac cua Vi~t Narn. Nhi~u vi noi len s\1 dang tie'c la ngLidiVi~t Narn dii
khong n:lrn h:lt cac

cd

h9i. Nhung chua thfly ai g9i do la nhung

cuel cu.ng. Va Mn bay gid ngudi ta l~i ban Mn

cd

cd

h9i

h9i. Khi da nh~n thuc

duqc cd h9i thi khOng duqc phep d~ cd h9i tU9t tay. Nhung xin dUng gieo
r:lc tu tudng hi quan, rAng day la

cd

h9i cu6i cung. Lich stl nhan lo~i

chua c6 gid phut cu6i cung, tru phi Trai Dflt nay Mn ngay t~n the'.
Di~u khAng dinh rna chung tei rnu<lnnoi len la: Cd h9i hao gid cling
co, chi co di~u nhUng ngudi kh6n ngoan co hie't chop Ifly cd h9i d~ gianh
chie'n th:lng hay la kh6ng.
97

IX)Ng0l!-igiao Nh~t: Sdd. tr.58-61 (Chung tOi nhAn m"nh VCD).

322

LOi cuoi sach

Toi khong dam vie't nhii'ng dong ke't lu~n
Th~t ra la t6i t\1 tha'y kh6ng nm lam c6ng vi~c do. T6i chi' mu6n
1u'<;Im
li).t tiln~ vien glilch trong delng glilch ng6n ngang ben du'dng. Co
nhung vien bt d6t qua Ilia xu. xi. Co nhung vien con non Ilia m~m tdi.
Con co nhung vien lam chung ta u'ng y vi vua du di?Ilia nung. T6i mu6n
xe'p chung llilithanh hang d~ cac hliln dang nghi~p phan xet. Di~u kho
tranh khi)i deli vdi ngu'di vie't Ill. nhung pMn xet Ch"l quan. Nhu'ng noi
cho cling thi m6i cai chu quan la mi?t goc nhin. Cac cai chu quan la cac
goc nhin. T6i hy v(;mgm6i goc nhin la mi?t g6c Clilnhh6 sung cho mi?t huc
tranh toan canh.
VI v~y t6i xin khOng ke't lu~n gi ca. Giua yom trdi bao la cac sl!
ki~n di).tra tru'dc n~n khoa h<;>c
va giao d\J.cdu'dng dlili,t6i tl! tha'y kh6ng
th vie't ra du'dc
di~u ke't luan nao.
o'

,.

Mi).cdu v~y, t6i v&n c6 g:5.ngdim llilitrong nhung trang cua cu6n
sach nay nhung gi dii thu hut sl! chu y cua nhung ngu'di lam khoa h<;>c
va giao d\J.ctrong the' h~ t6i, cac the' h~ tn10c t6i d cung ca'p thOng tin
cho cac the'h~ sau t6i suy ng&m.

Mqt ngay thang 4 nam 1973

H6m do la ngay thu hay. Thdi a'y d Lien X6 thu bay chi' lam vi~c
nlia ngay, ngu'di x6 vie't g<;>i
la "ngay ng:5.n".
Cling vi la "ngay ng:5.n"cho nen t6i chi' de'n tru'dng chdp nhoang d
giai quye't mi?t vai c6ng vi~c gi do rai cling mi?t c6 hliln nghien cuu sinh
Nga ra lang thang tren du'dng ph6 Arhat. T6i ra't yeu du'dng ph6 nay. Do
la mi?t day ph6 nhi) em d~m c6 kinh voi con du'dng lat da, dy :5.psl! ki~n
cua nu'oc Nga xu'a. Cling chinh vi v~y, khi di dlilOtren du'dng ph6 nay t6i
ra't thich di cling mi?t ngu'di hliln Nga d nghe chinh ngu'di Nga k~ cho
nghe nhung gi dii d9ng l~i ndi day til hang tram nam tru'oc.
323

--------

----

----

----------~---

Arbat bi chay va dUQcxay dt;ing l~i nhiElu Iftn. Lftn cuoi cling dUQc
xay dt;ing l~i la VaGnam 1812, vi v~y no giu d~m phong cach kie'n truc
cuoi the' kY 18 va dftu the' kY 19. Ndi day, trong can nha Khitrovo d so 53
n6i tie'ng, thi hao Pushkin dii song trong tuftn trang m~t va mQt quiing
ddi h~nh phuc VDingudi vQtre Natalia Goncharova, ..., va cuoi cling cung
chinh cUQcsong han nhien, trong tr:lng clla nang dii dan Mn st;i hiu
Iftm oan u6ng clla Pushkin, diy nha thd Mn cai che't dfty bi kich trong
cUQcdflu sung vi ghen tuong giua nha thd va vien sy quan ngt;i lam
ngudi Phap, ba tUDC D' Anthes. De'n Arbat Wi luon co cam giac nhu no
con giu nguyen vli!nnhung dflu xe Ian sang trQng clla nhung gia mnh
quy tQc n6i tie'ng nhu Sherementev, Golitsyn va Brobinskij. Toi con yeu
dUdng pho nay vi nhung bao tang, vi nhung ci'ta hang ban tranh tUQng,
da c6 va cac v~t kY ni~m xen giua nhung quan ca pM van giu nguyen
phong cach clla nUDcNga xua.
Theo l~ thudng, toi va co b~n Nga len pho Arb at tu ga xe di~n ngftm
mang ten chinh dUdng pho, ga Arbatskaya,

rai di bQ VElphia quang

trudng Smolenskaya va thudng dung chan ben hang Ian can sllt clla con
cftu c6 xua Borodinskij. Toi nhD sang hOm do rflt l~nh, M~c Tu J{hoa
khOng c6 tuye't, m:;it dUdI'lgda phll mQt IDpbang mongo Di Mn truDc ci'ta
hi~u sach Ukrain chung toi dElucam thfly te c6ng doi ban chan. Tanhia,
co b~n dang hanh, rll toi ghe VaGhi~u sach sudi flm. Ne'u cac b~n dii
song d xU:l~nh, cac b~n se thfly dUQccam giac thU vi bie't chung nao khi
tim dUQcmQt ch6 tru chan sUdi flm tren dUdng pho mlia dong. Luc do doi
chan te c6ng khOng muon bUDc nua, cong vi~c dftu tien la sUdi flm doi
ban chan. Tie'p Mn nhung cai thu khac trong mQt cUQcthu gi1in khong
tinh truDc, la d~o quanh cac x6 xinh clla nha hang xem dll thU, hoi dll
, thu: rna ne'u nhu VaGluc binh thudng thi chAng bao gid b~n quan tam.
Chung toi VaGhi~u sach Ukra in cung theo mQt "chudng trinh" nhu v~y.
DQt nhien, toi phat hi~n mQt cuon sach c6 cai ten rflt l~: "Khoa hQc
VElKhoa hQc". L~t bia trong Wi dQc tie'p: "Nh~p mon Naukovedenie".
Xuat ban Iftn thu: hai. Nam 1970, Nha xuat Mn Naukova Dumka. Tac
gia GMnadi Dobrov. Toi nghi, dii xuat Mn Iftn thli hai chllc la dllt
324

kMch, chil.c la ngtidi ta d9C nhigu him. Toi hOi co b~n Nga: "Nay,
Tanhia, b~n co bie't Naukovedenia

1:\ cai gi khOng". Tanhia nheo mil.t

qua c~p kinh c~n thi d~y ci)m, r6i nhun vai: "Oi, chAng ro m1a, - r6i
Tanhia chi cho toi dong chu Ion d phfa tren, - day nay, Khoa h9Cvg Khoa
h9C".Cai dong do thi toi ciing dii nhin thB:"yr6i, nhting toi thii hoi xem co
b~n toi co bie't gi them khOng..
Toi cung Tanhia ltiot r~t nhanh m~y dong gioi thi~u vg cu6n sach:
"Cu6n sach trinh bay nhung thil: nghiem
. d~u tien vg khoa hoc
. luAn
. the'
giai va khoa h9C lu~n xo vie't, giai thich khoa h9c nhti mi)t qua trinh
thOng tin, ...., md ra nhung tri~n v9ng ri)ng IOn vi~c sil:d\J.ngcac phtiong
phap dinh ltic;Jngtrong linh v1.;1c
tnlc ltic;Jngkhoa h9c (scientometry), ...,
danh gia tigm 11.;1c
khoa h9c, t6 chU~ nhan 11.;1c
khoa h9c, l~p ke' ho~ch,
quan ly nghien cuu khoa h9Cva d1.;1
bao s1.;1
phat tri~n khoa h9C".Tanhia
th6t len trtiac: "Oi, tuy~t Vdi".Toi hoi l~i: 'Tuy~t vdi cai gi moi dtic;JccM?
Phai chang b~n dinh noi vg mi)t thu khoa h9C l~y ho~t di)ng khoa h9C
lam d6i ttic;Jngnghien cuu dung khOng?". Khuon m~t Tanhia r~ng ra hAn
len: "T~t nhien r6i".
The' la toi va Tanhia quye't dinh mua mBi flgtidi mi)t cu6n, h~n
nhau cung d9Cva thao lu~n VaGmi)t dip nao do thu~n ti~n. Mi)t tuAn
sau do chung toi g~p nhau thao lu~n. Ke't lu~n cua cau chuy~n, Tanhia
khuyen toinen tim g~p giao sti Ghenadi Dobrov. Toi dii lam dUng nhti
v~y. Khi do Dobrov 1:\pM vi~n trtidng Vi~n Digu khi~n h9CKiev thuQc
Vi~n Han lam Khoa h9CUkra ina do giao sti M. Glushkov, mi)t nha khoa
h9Cr~t n6i tie'ng trong linh V1.;1c
cong ngh~ thOng tin lam vi~n trtidng. Toi
dii ltiu l~i d do hai tu~n lil, trd thanh ngtidi h9C tro Vi~t Nam duy nh~t
cua Dobrov, dtic;Jcong t~ng r~t nhigu sach vg khoa h9C lu~n va d~c bi~t
1a mi)t ban D1.;1
thao chinh sach khoa h9Ccua Iraq do chfnh ong vie't vai
tti cach la chuyen gia cua UNESCO dn lam vi~c theo ldi mdi cua Chinh
phu Iraq. Digu toi nha miii su6t ddi, trong cui)c g~p ga do, Dobrov khong
chi htiang d~n cho toi nhung tti ttidng chie'n ltic;Jcvg phat tri~n linh v1.;1c
nghien cuu khoa h9Clu~n, rna diu quan tr9ng la ong dii truyn cho toi
nhi~t tam cua ngtidi di tien phong dang bi cu6n hut VaGlinh v1.;1c
nghien
'"

,.?

...

cuu mOl me nay.

325

Ba nam sau, sau khi t6i dii VE)nude, anh An Khang, hie do la pho
VIJ.tnidng VIJ.Ke' ho~eh ella

Uy

ban Khoa h<;>e

va Ky thu~t Nha nude d&n

d~u m<.>tdoan di Lien X6. Trong m<.>tl~n lam vi~e vdi D6brov, 6ng nhd
Mn t6i va hoi thiim, thi dUQedoim eho bie't la t6i dii theo nghE) 6ng. Dng
ng~e nhien, co Ie bat ngd vi t6i thl,te sl,t trd thanh man d~ ella 6ng d m<.>t
dat nude xa x6i. Thdi do kh6ng co e-mail thu~n ti~n nhli bay gid, tern
thu rat diit, eho nen kh6ng co diE)uki~n thu tli d bao eho 6ng bie't la t6i
dii VE)Uy ban Khoa h<;>eva Ky thu~t Nha nude va dUQegiao nhi~m VIJ.t6
ehue m<.>tvi~n nghien euu VE)quan ly khoa h<;>eva c6ng ngh~. Dng con
glti doan mang VE)t~ng t6i b<.>Tli din Bach khoa Diu khin h<;>cdo ang
va Glushkov Chll bien. Tai tran tr<;>nggiu nhung

kY

v~t thieng Mng ay

Mn t~n bay gid.

Tai th~t bu6n, it nam sau, co dip trd l~i Lien X6 thi 6ng dii mat.
Cu<.>cg~p gd voi ang h6i 1973 la Illn d&u tien va cling la cu6i cling. Trong
m<.>tl~n dl,t h<.>ithao qu6c t~ v khoa h<;>clu~n, g~p m<.>td6ng nghi~p
nglidi Ukraina,

t6i bie"t dUQcngay nay d Kiev co m<.>tvi~n nghien euu VE)

khoa h<;>clu~n mang ten 6ng.

T6i khang ngd r{mg ngay 21 thang 4 nam 1973 dii Mn vdi t6i nhli
m<.>tdinh m~nh, va t6i dii hie"n dang toan b<.>sue ll,tc clla minh cho linh
vl,tc nghien cuu d~y hap d&n nay tit day.

Toi chAng qua chi

la m,i?tngliai qua dliang gi;ip may

Qua thl,tc la tai chAng qua chi la m<.>tngudi qua dudng g~p may,
nhan th dUng chan quan sat nhung gi dii di&n ra trqng nn khoa h<;>c
va
giao dIJ.cclla chung tao T6i dliQc sinh ra, dUQeh<;>ct~p va lam vi~c trong
m<.>tgiai do~ 4ch slt ch6ng chat nhung sl,t ki~n bi~n d6i xii h<.>ildn lao
tren th~ gidi va ngay tren dat nudc minh.
T6i ra ddi va biit dh

dp sach d~n: trudng khi nlide ta con la thu<.>c

dta clla ngudi Phap. T6i ldn len trong kh6ng khi s6i d<.>ngella cu<.>cCach
m~ng Thang Tam va cu<.>cchi~n tranh giai phong dan t<.>e.

326

Trong thdi kY khang chie'n chong'Phap tU 1946 Mn 1954, do nhung

bie'n dQng cua thdi cUQc,toi lin lUQt dUQcsong trong vung ngudi Phap
chie'm dong, d do t6n t~i mQt chfnh quygn than Phap cua vua Bao D~i.
Cuoi nhung nam khang chie'n chong Phap, toi ra s6ng d vung giiii phong
clla Nha nuoc dan Chll cQng hoa. Hi~p nghi Geneve nam 1954 chia dllt
nuoc ta thanhhai

mign. Toi song va h<;>c

t~p t~i mign Biic theo h~ th6ng

giao d\J.cclla cac nuoc xa hQi chu nghla. Sau khi tot nghi~p d~i h<;>c
va
lam cong tac giiing d~y d~i h<;>c
n1Qtso' nam, toi dUQcdi tu nghi~p va theo
h<;>c
cac chudng trinh sau d~i h<;>c
d Trung Qu6c va Lien Xo. Khi dllt nuoc
th6ng nhitt, toi la ngudi co nhigu

cd

hQi dUQctie'p xuc voi cac nha tri thuc

da h<;>c
t~p va giang d~y trong cac trudng ti~u h<;>c,
trung h<;>c
va d~i h<;>c
d
mign Nam truoc nam 1975 theo h~ thong giao d\J.ccua ngudi My.
Toi gi;ip dUQcmQt may miin khac, la co nhung

cd

hQi ra nuoc ngoai

lam vi~c voi cac b~n d6ng nghi~p d nhigu vi~n nghien cuu va trudng d~i
h<;>c
trem the' gioi, k~ cii cac nuoc xa hQi chu nghla Dong Au truoc day, cac
nuoc Dong Nam

A,

Chau Phi, cac nuoc Biic Au va Tay Au.

Tinh ra, toi da CtuQctl,t minh th~ nghi~m b~n~ chinh cong vi~c h<;>c
t~p Clla minh qua nam h~ th6ng giao d\J.c,dUQctie'p thu ngn ne'p cua cac
h~ thong giao d\J.cdo, dUQctrl,tc tie'p trao d6i voi cac b~n d6ng nghi~p da
tung h<;>ct~p trong cac h~ thong giao d\J.ckhac nhau cua the' gioi diy
bie'n dQng. Do co th~ noi la mQt cd hQi rittquy gia d~ toi co th~ co di~u
ki~n tich luy cho minh cai nhin so sanh mQt cach khOng thiem kie'n cac
h~ th6ng giao d\J.ckhac nhau.

Nha trudng eua t6i

Nam 1942 toi len 5 tinh theo tu6i m\J.,biit d&u clip sach Mn trudng.
So voi cac b~n cung Ilia tu6i, Wi thuQc lo~i Mn trudng som. Toi Mn
trudng som ch:lng phai vi gioi giang gi, rna ddn giiin chi' vi b6 toi h6i ll$'
la mQt thay giao lang, thdi' Phapg<;>ila "hudng su". B6 toi d~y d trudng
lang An Hi~p, huy~n Quynh Coi (nay thuQc huy~n Quynh Ph\J.), ti'nh
Thai Elnh. Con gia dinh Wi s6ng trong mQt con pho nh6 ben bd song
LUQc,mQt con pho khOng co ten tren ban d6, g<;>i
la pho Be'n Hi~p cach
trudng lang An Hi~p khoang hai cay so. MQt lin de'n trudng bo toi mang

327

toi di theo, chilc ong sq toi d nba nghich ngqm, chdi bdi leu 16ng, nhung
ong bao: Di chdi voi b6, nhan th~ mang quy~n vd theo h9C cho vui. Tit
day, ngay nao toi cling de'n trudng.
Trong cac lang thdi do nIt it h9C sinh, nen cac thay thudng d~y
ghep ma"ylop vao nhau. Trudng ti~u h9C cua b6 toi co hai ldp ghep, lop
thu nha"t do m(lt thay giao co tham nien cao hdn b6 toi ph\! trach, trong
lop nay ghep ba lop cao nha"t cua b*c ti~u h9C g9i la Lop Nha"t (Cours
Superieur), hai Lop Nhi (Cours Moyen Un va Cours Moyen Deux); Lop
cua b6 toi ciing la ldp ghep gam ba ldp tha"p nha"t con l~i cua b*c ti~u
h9C. Do la cac lop Dang a"u (Cours Enfantin), lop Dl,1 bi (Cours
Preparatoire) va ldp Sd ding (Cours Elementaire). Toi ngai trong nhom
lop Dang a"u.Toan b(l sau ldp b*c ti~u h9Ctrudng lang cling chi vim v~n
co khoang b6n nam ch\!c h9Csinh.
Sau Cach m~ng Th3.ng Tam 1945, toi h9C tie'p b*c ti~u h9C trong
cac trudng cua

M th6ng giao dl,lc moi. Noi la moi nhung tMt ra chua co

gi thay deSibao nhieu, chi co digu la cac trudng dii.ghep hai lOp nhi l~i,
chi con m(lt lOpnhi. Thl,1Cra vi~c ghep hai lop nhi lam m(lt dii co tit truoc
1945.

Nam 1946 ngudi Ph3.p philt d(lng chie'n tranh d~ tai chie'm Dong
DUdng. Nup sau ngudi Anh vao tie'p quan Dong Dudng tren danh nghla
Dang Minh,

y the' co vii khi

hi~n d~i va quan Il,1C hUng h*u, ngudi Ph3.p

dii.nhanh chong chie'm dong cac trung tam do thi lOn, md r(lng cac vimg
chie'm dong tren toan Dong DUdng. Chinh phu Ha Chi Minh hqp hie'n
duqc thanh l*p theo Hie'n ph3.p 1946 ph3.i rut vg cac khu cim cu khang
chie'n. Trong vung ngudi Ph3.p chie'm dong xua"t hi~n m(lt chinh phu
khac cua Vua Bao D~i. Tren lii.nh th6 Vi~t Nam khi do, m(lt chinh phil
than Philp do vua Bao D~i dung diu duqc thie't l*p. Toi con nho tren
nhung ta"m ap phich dh tien tuyen truygn cho sl,1trd l~i san kha"u chfnh
tri cua vua Bao D~i, toi v~n d9C duqc nhung dong in d*m vg sv: trd vg
cua "Hoang de' Bao D~i". Thv:c ra nhu 4ch slt dii.bie't, vua Bao D~i dii.
thoai vi, dii.thua nhl).n Chinh phil h<:Jphin H6 Chi Minh, nha vua nh*n
328

giu chuc ciS viin cua Chinh phu. Nhung tiim ap phich tuyen truy~n cho
slj trd v~ cua vua Bao D~i chi t6n t~i trong mQt thdi gian riit ng!n. Theo
xu the' phat tri~n cua the" giai hi~n d~i d th2li di~m d6, vua Bao D~i dii
khOng th~ thie"t I~p I~i mo hinh nha nuac cua cac tri~u d~i phong kie"n
xua, ma phai xay dljng mot mo hinh t6 chuc xii hQi theo xu huang cua
the' gioi hi~n d~i dudng th2li. H~ thiSng giao d\lc moi do Chinh phil Bao
D~i t~o dl;1ngcling n~m trong xu the" chung d6.
Th~t ra, trit vi~c thay d6i ten g<;>ithu tlj cac lOp b~c trung h<;>c,h~
thiSng giao d\lc moi duoi th2li Bao D~i khOng khac bao nhieu so voi th2li
truoc 1945 va cling khOng khac bao nhieu so voi h~ thiSng giao d\lc trong
cac vung cua Nha nuoc dan chu cQng hoa. Nam 1949, phftn IOn diit Thai
Binh que toi thuQc khu vljc ngu2li Phap chie"m d6ng. Toi tiep t\lC h<;>ctheo
chudng trinh ti~u h<;>ctrong vung chie"m d6ng cua ngu2li Phap, tiSt nghi~p
ti~u h<;>cvoi mQt tiim b~ng, th2li d6 van g<;>iIa b~ng Certifica, va tit nam
1950 toi tie"p t\lC theo h<;>cb~c trung h<;>ctheo chudng trinh v~ cd ban van
giiSng nhu chudng trinh

cua Phap truac 1945. B~c trung

h<;>cth2li d6

phan chia hai ciip: Trung h<;>cd~ nhiit ciip, g6m 'cac lop D~ Thdt (nam
dfiu tien cua ciip II hi~n nay), D~ L\lc, D~ Ngli, D~ Tu; Trung h<;>cd~ nhj
cdp, g6m ~ac lOp D~ Tam (tudng dudng lOp 10 hi~n nay), D~ Nhj (van g<;>i
la Tu tai ban phin nhu th2li Phap) va D~ Nhiit (Tu tai toan phftn).

Tit nam 1953, Thai Binh dU<;lcgiai ph6ng khOi slj chie"m d6ng cua
ngu2li Phap, toi tie"p t\lc theo h<;>ctheo chudng trinh moi, Ia chudng trinh
ph6 thOng 9 nam, dl!n lOp 9 Ia he"t ciip III. Chudng trinh 9 nam h6i d6
dU<;lcphan chia thanh

3 cdp: Cdp I, gam cac Lop 1, Lop 2, Lap 3, Lap 4;

Ciip II, g6m Lop 5, Lop 6, Lop 7; Cdp III, gam Lop 8 va Lap 9; Sau nam
1954, chudng trinh trung h<;>cdU<;lchoan thi~n thanh

chudng trinh ph6

thOng 10 nam. Ciip III keo dai them mi?t lOp nua, Lop 10.
H<;>che"t b~c trung h<;>c,toi h<;>cd~i h<;>cd Tru2lng D~i h<;>cBach khoa
(DRBK) Ra NQi. Toi h<;>cKhoa II, vao h<;>cnam 1957, tiSt nghi~p nam
1961, thuQC nhung khoa d~i h<;>cdiu tien trong qua trinh thi't nghi~m
mQt h~ thiSng giao d\lc d~i h<;>cmai d m~oc tao Sau khi tiSt nghi~p d~i h<;>c
toi dU<;lcgiu d I~i tru2lng lam giang d~y, dU<;lcdi tu nghi~p giang d~y gin
hai nam d mQt tru2lng d~i h<;>cd Trung QuiSc, th2li d6 Trung QuiSc g<;>iIa
329

-..

.'

-'

"

'".

"tie'n tu giao su". Chudng trinh "tie'n tu giao su" rna toi dU<;Ic
thaJil dl,i d
Trung Qu6c rlit phong phu. Thay hUdng dan toi hili d6 la hai vi giao su
thuQc hai h~ th6ng giao d\J.ckhac nhau, Giao su Hoang Nguyen Elnh
bao v~ h<;>c
vi tie'n sy d My, Giao su Vudng Tinh Thiin hilo v~ ph6 tie'n sy

d Ba Lan, m6i vi Jilang diiu lin Clla mQt trudng pMi khoa h<;>c
riit d~c siic
trong linh vl,ic rna toi nghien cuu thdi d6. Nhung cong vi~c toi rna toi
dU<;IC
hai vi giao su hUdng dan giao cho dii c6 riit nhi~u anh hUdng dn
cBng vi~c clla toi sau nay. Hai vi cho toi tham gia so~n thao chudng
trinh dao t~o clla nganh, so~n mQt s6 chudng clla giao trinh va chu~n bi
d~ cUdng bai giang tren Idp, dU<;Ic
thl,ic t~p giang d~y mQt vai chudng va
hUdng din thf nghi~m cho sinh vien. C6 th~ n6i, hai nam tu nghi~p d
Trung Qu6c tuy la mQt thdi gian rlit ngiin nglli, nhung dii cho toi mQt
hi~u bie't vo cung philng phu vg cong vi~c giang d~y d mQt trudng d~i h<;>c
d Trung Qu6c, khi d6 cung h<;>ct~p theo mo hinh d~i h<;>c
clla Lien XO
nhung nam 1950, vdi sl,i v~n d\J.ngriit sang t~o clla ngudi Trung Qu6c,
dU<;IC
trl,ic tie'p lam vi~c dudi sl,i chi d~o clla hai vi giao SU, mQt thuQc
truygn th6ng d~i h<;>c
My, mQt thuQc h~ th6ng d~i h<;>c
Ba Lan. Trong thdi
gian tu nghi~p toi dU<;IC
theo mQt chu6i ho~t dQng rlit phong phu, tit
khau so~n thao chudng trinh dao t~o, bien so~n giao trinh dn giang bai
va hUdng dan thf nghi~m.
Sau hdn mudi nam giang d~y d Trudng DHBK, toi dU<;IC
di h<;>c
theo
che' dQnghien cuu sinh d Lien XO,bao v~ van biing ph6 tie'n sy d d6, nay
g<?ila tie'n sy. De'n Lien XOlam nghien cuu sinh toi l~i g~p mQt may miin
kMc. Chudng trinh dao t~o nghien cuu sinh clla Lien Xo khBng qua ch~t
chi! nhu chudng trinh tie'n sy clla cac nUdc Biic Au rna Wi c6 dip tie'p c~n
sau nay. H<;>
khong biit bUQcnghe nhi~u cac bai giang tren ldp nhu cac
chudng trinh dao t~o tie'n sy, tru vi~c phai thi ba mon, la trie't h<;>c,
ngo~i
ngu va mon chuyen mon theo chi dinh clla giao su hUdng din. Ngudi ta
g<;>i
d6 la thi "t6i thi~u" (minimum), nghien cuu sinh dU<;Ic
tl,i do d<;>c,
tl,i
do nghien cuu nhung gi tl,i minh cho la dn thie't cho cong vi~c nghien
cuu. Cho dn nay dii nhigu nam troi qua, toi van cho riing d6 la JilQt
phudng thuc dao t~o c6 nhi~u m~t UUdiE}m.Chllng h~n d6i vdi ban thiin
tBi, trong thdi gian nay, toi c6 rlit nhi~u cd hQi tie'p xuc vdi cac chuyen
330

gia lon, dti<;1c

h<.>c
hoi, dti<;1cmd mang nhi~u nha't nhung hi~u bie't v~ h~
th6ng khoa h<.>c
va giao d\J.c.
Cu6i ddi nhin l:;ti, trong cUQcddi di h<.>c,nhti dii nhAc Wi tren day,
t6i dii co cd h(li dti<;1c
h<.>c
qua nhung h~ th6ng giao d\J.ckhac nhau: nhung
nam dau ddi t6i h<.>c
ti~u h<.>c
thdi thuQc Phap; tie'p t\J.Ch<.>c
ti~u h<.>c
trong
nha trtidng clla Nha ntioc dan chu cQng hoa sau Cach m:;tngThang Tam;
ke't thuc b~c ti~u h<.>c
va mQt phan trung h<.>c
thdi Bao D:;ti d vung Phap
chie'm dong; ke't thuc b*c h<.>c
trung h<.>c
va d:;ti h<.>c
trong h~ th6ng giao
d\J..ccua Nha ntioc dan chu cQng hoa sau nam 1954 va theo h<.>ccac
chtidng trinh tu nghi~p va sau d:;tih<.>c
d Trung Qu6c va Lien XO.
Qua thl,tc, t6i tha'y minh thl,tc sl,t g~p v*n may, co digu ki~n d so
sanh cac h~ th6ng giao d\J.cbttng chfnh sl,t th~ nghi~m clla ban than
minh.

Toi lang thang gii"iarung nguyen sinh Chau Phi

The' gioi dii va dang kh6ng ngung trai qua nhung d6i thay IOnlao kY
di~u. Kho tang tri thuc clla nhan lo:;tidii phat tri~n he't suc nhanh chong.
T6i tim kie'm tai li~u d~ vie't nen nhung dong trong cu6n sach nay
ma cu cam tha'y nhti minh dang lang thang mo m~m trong nhung neo
rung hoang sd d Chau Phi xa xam, va cu nhti Ia dang s6ng trong bQ l:;tc
cung nhung th6 dan h6n nhien voi mon qua Thti<;1ngDe' ban t~ng.
Hoa trong cUQcs6ng a'y t6i cu ttidng minh dii tim ra he't digu "moi"
nay de'n di~u "mOl' khac. Te ra ta't ca nhung thu do chi dang bttng cai vo
chai ma nhung the; dan CMu Phi dii tung hoan hi t:;t dn Thti<;1ngDe'.
Bang nhien t6i nhO de'n mQt do:;tn chep l:;ti trong mQt tac phftm cua
Maxim Gorky:
... Trdi dii sang banh. Nhting cac C\J.IOn kh6ng tin. Cac C\J.g<.>i
b<.>n
ke hiu len bao: "Cac ngtidi mang Bach khoa Toan thti tra xem co th:~H
nhti the' kh6ng?"
Khong chung de'n m(>t luc nao do, co khi ngay sau khi vie't xong
nhung dong nay, t6i bang trd thanh gia lang cua mQt bQl:;tctrong nhung
neo rung nguyen sinh d Chilu Phi. T6i s6ng d do voi m(lt cUQcs6ng hoang
s6, h6n nhien, ... cho de'n Thti<;1ngde' cling phai ctidi.
331

ChfU trach nhi~m xu{[t ban

PGS.TS. To Ding Hai

Bien t9-P

ThS. Vii Thi Minh Lu~n

Trinh bay bia

H\idng Lan

NHA XUAT nAN KHOA HQC VA KY TIlU~ T

70 - Trail Hung D~o. Hd Niji

In 500 bim kh6 16x24 em t~i Nha in KH & CN

QuySt dinh xu~t ban s6 75-2007/CXB/453-02/KHKT.
In xong nQp luu ehi~u thang 6/2007

Ngay 6/6/2007