Środki stylistyczne/poetyckie i ich funkcja w tekście- egzamin
Środek stylistyczny
Epitet: określenie rzeczownika
za pomocą przymiotnika,
imiesłowu lub innego
rzeczownika
Metafora: to nietypowe
zestawienie wyrazów dzięki
którym zyskują one nowe,
niedosłowne znaczenie
Animizacja (ożywienie). To
rodzaj metafory. Polega na
przypisaniu przedmiotom,
pojęciom lub zjawiskom cech
istot żywych.
Personifikacja (uosobienie).
Również rodzaj metafory.
Nadanie przedmiotom,
pojęciom, roślinom lub
zwierzętom cech ludzkich
Porównanie: zestawienie
jednego zjawiska z drugim pod
pewnym względem podobnym.
Stosuje się spójniki: jak, niby,
jakby, jako, na kształt.
Zdrobnienie: wyraz, który
pomniejsza wielkość lub
znaczenie wyrazu pierwotnego
Zgrubienie: wyraz
wyolbrzymiające i
wzmacniający znaczenie wyrazy
pierwotnego
Eufemizm: to wyraz,
sformułowanie użyte zamiast
słów niestosownych,
dosadnych, niegrzecznych.
Przykład
Czapla stara, leniwy dzień,
Długa noc, ogród zdziwiony,
leśny mrok, dziwny dorosły
„nasypana iskrami bagnetów”
Reduta Ordona.
„Słowicze wdzięki w mężczyzny
głosie, a w sercu lisie zamiary”.
Świtezianka
„Tam kula lecąc z dala grozi,
szumi, wyje”
Reduta Ordona
„Warszawa jedna twej mocy się
urąga, / Podnosi na cię rękę i
koronę ściąga”
Reduta Ordona
„Jak ognik nocny przepada
Znikła jak lekki powiew
wietrzyka” Świtezianka
„Długą czarną kolumną, jako
lawa błota”
Reduta Ordona
Ojczyzno moja! Ty jesteś jak
zdrowie.”Pan Tadeusz”
Inwokacja
Gryka jak śnieg biała
Ząbek, perełka- od ząb, perła
„Chateczka moja stąd
niedaleka”
Wietrzyk świsnął, obłoczek
pryska
„Skropione jutrzenki łezką”
Świtezianka
„Idź, serdelko, bo cię trzepnę”
Zemsta
Wąsiska, zębiska, łapska,
babsko
Np. Tren VII Jana
Kochanowskiego poeta użył
eufemizmu i śmierć dziecka
nazwał snem żelaznym
Funkcja w tekście
Epitety w tekście przede
wszystkim podkreślają cechy
zjawisk, przedmiotów, osób,
wyrażają stosunek osoby
mówiącej do opisywanych
zjawisk, przedmiotów,
Tworzy nowe skojarzenia
Buduje niezwykły obraz
Działa na emocje odbiorcy
Nadaje tekstowi charakter
dynamiczny
Zwiększa obrazowość
wypowiedzi
Dynamizuje opis
Podkreśla emocje osoby
mówiącej
Podnosi wartość danego
elementu
Uwydatnia cechę zjawiska
Oddziałuje na wyobraźnię
czytelnika, pozwala na lepsze
wyobrażenie przedmiotu,
zjawiska
Ujawnia uczucia osoby
mówiącej – sympatię,
życzliwość, czułość
Wprowadza pogodny nastrój
Wskazuje na emocje osoby
mówiącej- przeważnie wyraża
niechęć, lekceważenie, dystans
Łagodzi znaczenie
zastępowanego słowa
Osłabia emocjonalny charakter
wypowiedzi

Neologizm
Wyraz utworzony zgodnie z
regułami słowotwórstwa, który
dotąd nie istniał w języku
Archaizmy: wyrazy
przestarzałe, które wyszły już z
użycia.
Alegoria
Znak (postać, zwierzę,
zdarzenie, przedmiot), który
poza znaczeniem dosłownym
ma także znaczenie domyślne,
umowne. Alegoria jest
jednoznaczna
Symbol
Znak (postać, zwierzę,
zdarzenie, przedmiot), który
poza znaczeniem dosłownym
wyraża treści głęboko ukryte,
domyślne, przenośne. Symbol
w odróżnieniu od alegorii nie
jest jednoznaczny. Symbol jest
wieloznaczny
Apostrofa: bezpośredni,
uroczysty zwrot do adresata
(przedmiotu, osoby, bóstwa)
Inwokacja: to rozbudowana
apostrofa na początku utworu
literackiego, w której autor
zwraca się do muzy, bóstwa z
prośbą o natchnienie
Pytanie retoryczne: pytanie, na
które nie oczekuje się
odpowiedzi
Powtórzenie
„Ujął ją sen żelazny, twardy,
nieprzespany”
Błyszczydła, wymrocze,
bezpożytek, poskocznie.
Obecne są np. w twórczości
Jana Kochanowskiego:
maluczką, wszytki, zawżdy.
Ponadto: chędogi, waćpan,
snadnie Pan Tadeusz
Mrówka to alegoria
pracowitości
Lilia jest alegorią niewinności
Sowa jest alegorią mądrości
Lew to alegoria waleczności
Np. ogień to
niebezpieczeństwo, ciepło,
miłość, namiętność
Róża to symbol miłości,
kobiety, piękna.
„Mocarzu, jak Bóg silny, jak
szatan złośliwy”
Reduta Ordona
Apostrofa do cara Rosji, która
podkreśla jego zło i siłę.
„Chłopcze mój piękny, chłopcze
mój młody…”
„Zostań się, o luba, ze mną!”
Świtezianka
Taki środek stylistyczny
występuje oczywiście w „Panu
Tadeuszu”. Inwokacja
kierowana jest do ojczyzny, a
następnie do Matki Boskiej.
„Litwo! Ojczyzno moja!”
Gdzież jest król, co na rzezie
tłumy te wyprawia?
Reduta Ordona
„Ciemno wszędzie, głucho
wszędzie, co to będzie, co to
będzie?”
Dziady cz. II
„Ciemno wszędzie, głucho
Może nadawać żartobliwy
charakter wypowiedzi
Wprowadzają w klimat
dawnych czasów
Budują podniosły nastrój
Zwiększa obrazowość pojęcia
Jest elementem
kompozycyjnym bajek i
przypowieści
Buduje nastrój tajemniczości
Zwiększa wieloznaczność tekstu
Budzi odległe skojarzenia
Podkreśla emocjonalny
stosunek nadawcy do adresata
Nadaje wypowiedzi podniosły
charakter.
Podkreśla emocjonalny
stosunek nadawcy do adresata
Nadaje wypowiedzi uroczysty
charakter
Przykuwa uwagę, angażuje
odbiorcę tekstu
Skłania do refleksji i przemyśleń
Przyciąga uwagę odbiorcy
Ożywia wypowiedź i czasem
nadaje jej dramatyczny
charakter
Podkreśla znaczenie
Powtórzenie tych samych słów
w całym utworze lub jego
fragmencie
Anafora: powtórzenie tych
samych na początku kolejnych
wersów lub zdań
wszędzie, co to będzie, co to
będzie?”
Dziady cz. II
„Jest tam dostatkiem
owoców, mleka,
Jest tam dostatkiem
źwierzyny” Świtezianka
powtarzanych słów
Powtórzenie buduje
rytmiczność wypowiedzi
Uwydatnia i podkreśla
znaczenie powtarzanych słów
Powtarzalność wpływa na
rytmiczność wypowiedzi

Epifora: powtórzenie tych

samych słów na końcu
kolejnych wersów lub zdań
Wykrzyknienie: Wykrzyknikowe
zdania lub równoważnik zdania
Ach, biada jemu, za życia Ujawnia i podkreśla silne
biada! emocje osoby mówiącej
I biada jego złej duszy!”
Świtezianka

Onomatopeja/wyraz Wyraz naśladujący dźwięk Oddaje efekty brzmieniowe

dźwiękonaśladowczy poprzez swoje brzmienia: opisywanego zjawiska
Ryczy, szumi, wyje, huczy. Buduje nastrój utworu

„Woda się burzy i wzdyma.

Rym
To powtórzenie jednakowych
lub podobnych zakończeń
wyrazów
Rytm to powtarzalność tych
samych elementów w utworze,
np. stała liczba sylab w
kolejnych wersach, regularne
rozmieszczenie rymów.
Cały „Pan Tadeusz” został
napisany
trzynastozgłoskowcem, co
niewątpliwie wpływa na jego
rytm
Burzy się, wzdyma i wre aż
do dna”
Oczywiście te słowa są także
przykładami powtórzeń.
Świtezianka
„W głuchéj puszczy, przed Rytmizuje wypowiedź
chatką leśnika, Nadaje jej rytmiczny charakter
Rota strzelców stanęła Zwraca uwagę na relację
zielona; między rymującymi się
wyrazami
A u wrót stoi straż
Pułkownika,
Tam w izdebce Pułkownik ich
kona”.
Obecne są tu rymy krzyżowe
Adam Mickiewicz „Śmierć
Pułkownika”
Pan Wojski poznał z dala, ręce Ożywia utwór lub go spowalnia
rozkrzyżował(13)
I z krzykiem podróżnego ściskał
i całował. (13)
Zaczęła się ta prędka,
zmieszana rozmowa,(13)
W której lat kilku dzieje chciano
zamknąć w słowa…(13)
Księga I, Gospodarstwo
„Pan Tadeusz”.