Środki stylistyczne i ich funkcje
1. Fonetyczne środki stylistyczne – środki wykorzystujące właściwości brzmienia
Rodzaj środka Przykład
,,(…) beczące stado dwunogów”
ONOMATOPEJA – imitowanie za pomocą (Z. Herbert, U wrót doliny)
dźwięków mowy rozmaitych, pozajęzykowych
zjawisk akustycznych ,,I koła turkocą, i puka, i stuka to (…)”
(Jan Tuwim, Lokomotywa)
,,Dudnił deszcz o deseczki i deszczułki”
ALITERACJA – powtórzenie tych samych głosek na (Józef Czechowicz, Koniec rewolucji)
początku kolejnych wyrazów lub
w słowach zajmujących tę samą pozycję
w wersie
,, O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni
EUFONIA – dążenie do przyjemnego brzmienia jesienny”
wypowiedzi poprzez harmonijne zestawienie głosek (Leopold Staff, Deszcz jesienny)
,,W ostry mróz chłopek wiózł
RYTM – powtarzanie różnych elementów Z lasu chrust na wozie,
w utworze, np. regularne rozmieszczenie sylab Skrzypi coś, oś nie oś,
w kolejnych wersach, równomierne rozłożenie Trzaska chrust na mrozie.”
akcentów (Julian Tuwim, Mróz)
,,Sponad wiślanych leci fal
RYM – powtarzanie jednakowych lub podobnych Wiosenny chłodny wiatr
zakończeń wyrazów Leci ku mojej ziemi w dal
Ku śnieżnym szczytom Tatr”
(Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
Pozdrowienie)
2. Słowotwórcze środki stylistyczne
Rodzaj środka Przykład
„(…)komediant i komediantka, ulubieńcy
NEOLOGIZM – wyraz nowo utworzony zgodnie z publiczności(…)”
normami słowotwórczymi (W. Szymborska, Buffo)
,,Głaź głębica srebliwa”
(Julian Tuwim, Słopiewnie)
Funkcja
• pozwala osiągnąć większą wyrazistość
opisu;
• służy efektom brzmieniowym
• pozwala wprowadzić iluzję
rzeczywistych dźwięków
• zwraca uwagę na wyrazy
zestawione
• zwiększa rytmiczność i ekspresję
wypowiedzi
• buduje nastrój w tekście (np.
przyjemny, łagodny, melancholijny)
• nadaje wypowiedzi melodyjny
charakter
• dynamizuje, ożywia tekst lub go
spowalnia
• zwraca uwagę na relacje znaczeniowe
między wyrazami rymującymi się
Funkcja
• w poezji pełnią szczególną
funkcję ekspresywną
• wprowadza do tekstu
dodatkowe znaczenia
• służy uniezwykleniu mowy, ma
zadziwiać, przykuć uwagę
• może nadawać wypowiedzi
żartobliwy charakter
 gryzipiórek • wprowadzana nowe znaczenia
ZŁOŻENIE – wyraz będący połączeniem kilku słów, długonogi
często ma charakter neologizmu
• nadaje wypowiedzi
ZDROBNIENIE – wyraz utworzony za pomocą ,,Nowe piosnki sobie tworząc emocjonalne zabarwienie –
odpowiedniego formantu, oznaczający przedmiot Nie zamykając ustek nigdy” przeważnie wyraża sympatie,
mniejszy w stosunku do przedmiotu, którego (Jan Kochanowski, Tren VI) życzliwość, czułość
nazwa stała się podstawą słowotwórczą tego • niekiedy wprowadza pogodny,
wyrazu radosny nastrój
• użyty przewrotnie sygnalizuje
ironię

,,Grzeczna dama, powiadasz, ale w słówku • wprowadza element gry

ANAGRAM – przestawienie głosek zdrada, słownej
Nie każdy gładysz gładki, nie każda, co ma, da.”
(Wacław Potocki, Dama)

„(…)niechlujny dziad(…)” • nadaje wypowiedzi

ZGRUBIENIE - formacja słowotwórcza (J. Paradowski, Królestwo piekieł) emocjonalne zabarwienie –
(rzeczownik, przymiotnik, przysłówek), zwykle wyraża niechęć,
która odnosi się najczęściej do wyrazu większego pogardę, lekceważenie
niż wyraz oznaczony nazwą podstawową • niekiedy wprowadza poufały
ton

3. Składniowe środki stylistyczne

Rodzaj środka Przykład Funkcja

,,Nieraz o świcie już go tam widziano. • wzmacnia ekspresję
INWERSJA – zmiana szyku wyrazów w zdaniu Łzami poranną mnożącego rosę, wypowiedzi
A chmury swego oblicza chmurami.” • zwraca uwagę na wyraz
(William Szekspir, Romeo i Julia) wyeksponowany w
zmienionym szyku

APOSTROFA - bezpośredni zwrot do osoby, „(…)moja droga Orszulo (…)” • nadaje wypowiedzi oficjalny
bóstwa, uosobionego przedmiotu (J. Kochanowski, Tren VIII) charakter
• podkreśla emocjonalny
stosunek nadawcy do
odbiorcy

• nadaje wypowiedzi oficjalny

INWOKACJA – rozbudowana apostrofa ,,Litwo, ojczyzno moja!” charakter
na początku utworu (Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz) • podkreśla emocjonalny
stosunek nadawcy do
odbiorcy

,,Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie • zwiększa spójność tekstu

ELIPSA – opuszczenie jakiegoś składnika lub Byt nasz podniebny” • czasem wprowadza większą
wyrażenia w zdaniu (Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet IV) ekspresję lub niedomówienie

„Tylko nie w oko!” • wyraża bardzo silne emocje,

WYKRZYKNIENIE - krótkie zdanie wykrzyknikowe (K.I.Gałczyński, Filon i Laura i dobrze zaangażowanie mówcy
wtrącone w tok wypowiedzi poinformowany facet)

PYTANIE RETORYCZNE - zdanie ujęte w formie
pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi
PARALELIZM SKŁADNIOWY – powtórzenie zdań
o takiej samej albo podobnej budowie
ANTYTEZA - zestawienie dwóch opozycyjnych
znaczeniowo segmentów wypowiedzi
(najczęściej zdań)
„myśli o duszy tkliwe, myśli o duszy z czułością”
ANAFORA - powtórzenie tych samych słów na
początku kolejnych wersów
EPIFORA - powtórzenie tych samych słów na
końcu kolejnych wersów
„Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi
WYLICZENIE - polega na kolejnym wymienianiu
i ewentualnym opisywaniu wszystkich
składników pewnego, wskazanego w wypowiedzi
zespołu
4. Leksykalne i frazeologiczne środki stylistyczne
Rodzaj środka
EPITET – wyraz (przymiotnik, imiesłów,
rzeczownik) określający rzeczownik,
uwydatniający charakterystyczne cechy osób
lub przedmiotów
EPITET STAŁY - określenie odnoszące się zawsze
do tego samego zjawiska, osoby lub przedmiotu
PORÓWNANIE – zestawienie dwóch
przedmiotów lub zjawisk ze względu na jakąś
wspólną im cechę, która stanowi podstawę
porównania
„Chcemy być sobie radzi?(…)”
(J. Kochanowski, Pieśń IX)
,,A na wojnie świszczą kule,
Lud się wali jako snopy,
A najdzielniej biją króle,
A najgęściej giną chłopy.”
(Maria Konopnicka, A jak poszedł król…)
,,Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty strzałą śmierci, ja strzałą miłości”
(Jan Andrzej Morsztyn, Do trupa)
(Z. Herbert, Dusza Pana Cogito)
„Innego końca świata nie będzie,
innego końca świata nie będzie.”
(Czesław Miłosz, Piosenka o końcu świata)
się pychą; nie dopuszcza się bezwstydu(…)”
(Nowy testament, Hymn do miłość”)
Przykład
„(…)pannom rumianym smukłym giętkim”
(E.Lipska, Mądry król)
prędkonogi Achilles
ikarowy lot
gromowładny Dzeus
„(…)przemija jak cień chwilowy(…)”
(Księga Hioba)
• zasygnalizowanie wątpliwości;
zaprezentowania własnych
przekonań
• podkreślenia swojego punktu
widzenia
• zwiększa klarowność,
dobitność i rytmiczność
wypowiedzi
• pokazuje sprzeczność lub
kontrast, podkreśla dobitną
różnicę między zestawionymi
zjawiskami w celu ich
ośmieszenia lub
udramatyzowania
• poetycka – koncentruje
uwagę na tekście
• homologiczna – przynosi
każdorazowo ten sam
materiał dźwiękowy
• poetycka – koncentruje
uwagę na tekście
• homologiczna – przynosi
każdorazowo ten sam
materiał dźwiękowy
• podkreśla ład w tekście
Funkcja
• podkreśla właściwość
opisywanego przedmiotu
• ujawnia stosunek mówiącego
do przedmiotu
• zwiększa obrazowość i
konkretność opisu
• uplastycznia wypowiedź
• podkreśla główną cechę
zjawiska, osoby, przedmiotu
• uwydatnia cechę zjawiska
(poprzez wskazanie na jego
podobieństwo do innego
zjawiska)
• zwiększa obrazowość opisu

PORÓWNANIE HOMERYCKIE – porównanie
bardzo rozbudowane, którego jeden człon jest
szczegółowym obrazem, zwykle dotyczy czynów
ludzkich zestawianych z zachowaniem zwierząt
lub zjawiskami przyrody
METAFORA (PRZENOŚNIA) - wyrażenie,
w którego obrębie następuje zamierzona
przemiana znaczeń składających się na nie słów
ANIMIZACJA (OŻYWIENIE) -– nadawanie
przedmiotom nieożywionym, zjawiskom
przyrody lub pojęciom abstrakcyjnym atrybutów
istot żyjących
PERSONIFIKACJA (UOSOBIENIE) – nadawanie
przedmiotom, pojęciom lub zjawiskom cech
ludzkich
Czytam Norwida (zamiast Czytam utwory Norwida),
METONIMIA (ZAMIENNIA) - zastąpienie
właściwego wyrazu innym, ale pozostającym z nim,
w bliskiej zależności
SYNEKDOCHA - zastąpienie nazwy ogólnej
bardziej szczegółową, węższą lub odwrotnie
(część zastępuje całość lub całość część)
PERYFRAZA (OMÓWIENIE) - zastąpienie nazwy
jakiegoś zjawiska przez bardziej rozbudowane
jego opisanie
SYNESTEZJA - przypisanie jednemu zmysłowi
właściwości innego zmysłu
PARADOKS - zaskakujące stwierdzenie
zawierające myśl z pozoru sprzeczną, która
posiada jednak głębszy sens i wskazuje na
ważną prawdę
OKSYMORON - związek frazeologiczny
obejmujący 2 opozycyjnie znaczeniowo wyrazy
,, Jak kiedy wichr południowy ze wschodnim
uderzą na siebie i wysokimi targają drzewami
na leśnej polanie (…)”
(Homer, Iliada)
,,Tutaj deszczyk lipcowy, co sfrunął z wysoka,
układa modrych kałuż świecące lusterka”
(Jerzy Ficowski, Tutaj)
„zaświtaj cienko, a pobiegnie rzeka”
(Zbigniew Herbert, Pudełko zwane wyobraźnią)
,„(…)ucieka niby źdźbło bystre (…)”
(F.Petrarka, La vita fugee…)
Cała wieś wyległa na ulicę (zamiast Wszyscy
mieszkańcy wsi wylegli na ulicę)
Liść opadł z jesiennego drzewa
(jeden liść zamiast liści w ogóle)
Rycerz zakuty w żelazo
(zamiast rycerz zakuty w żelazną zbroję)
złota ognista kula (zamiast słońce)
królowa polskich rzek (zamiast Wisła)
zapach wody, zielony w cieniu, złoty w słońcu
(Leopold Staff, Wysokie drzewa)
Prawdziwe życie zaczyna się po śmierci,
Dzielenie się czasem powoduje, że jest go więcej.
mądry głuptas
sucha woda
gorący lód
• nadaje wypowiedzi
podniosły charakter
• przydaje malarskości
przedstawianym sytuacjom
• upoetycznienie wypowiedzi
• zespół wyrazów zyskujący
specjalne, odmienne
znaczenie od tego, które
wynika z poszczególnych
jego składników,
np. morze gwiazd
• dynamizuje opis poetycki
• skraca dystans między
opisywanym światem a
odbiorcą
• dynamizuje opis
• zwiększa ekspresję
wypowiedzi
• skraca wypowiedź
i eksponuję tę część, która
ma w tekście najistotniejsze
znaczenie
• zwraca uwagę na szczegół
lub podkreśla znaczenie
rzeczy ogólnych
• służąca w dawnej twórczości
do wzbogacenia i rozwijania
tematu
• pełni rolę swoistej zagadki
poetyckiej, skłaniając
czytelnika do definiowania i
nazwania zjawiska
• oddziałuje na zmysły
odbiorcy
• pobudza wyobraźnię
• uplastycznia tekst
• służy przykuciu uwagi
odbiorcy
• niekiedy staje się osią utworu
literackiego i wówczas
nazywany jest konceptem
• łączy przeciwieństwa
• wywołuje efekt paradoksu

HIPERBOLA - metafora, w której występują
elementy zamierzonej przesady
SYMBOL- motyw lub zespół motywów
występujący w dziele, będący znakiem treści
bezpośrednio nie ujawnionych i mający
sygnalizować ich istnienie
ALEGORIA- znak, motyw, który poza sensem
dosłownym posiada znaczenie domyślne,
umowne – ustalone przez tradycję,
odwołujące się do utartych wyobrażeń;
alegoria jest jednoznaczna
IRONIA- sprzeczność między dosłownym
znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem
właściwym wynikającym z intencji zawartej w
kontekście
„(…)nadchodzi śmierć milowym krokiem(…)”
(F.Petrarka, La vita fugee…)
złoty róg, czapka z pawimi piórami, taniec
Chochoła w Weselu Stanisława Wyspiańskiego
róża – alegoria miłości
lilia – alegoria niewinności
sowa – alegoria mądrości
lis – alegoria przebiegłości
,,Każdy jest takim, jakim go Bóg stworzył –
a często jeszcze gorszy”
(Miguel de Cervantes Saavedra, Don Kichot)
• wzmacnia ekspresję
wypowiedzi
• czasami tworzy nastrój grozy,
powagi
• reprezentuje pewne głębiej
ukryte treści pojęciowe
(etyczne, religijne,
ideologiczne, itp.)
• buduje nastrój tajemniczości
• zwiększa wieloznaczność
tekstu
• budzi odległe skojarzenia
• zadaniem odbiorcy jest
rozszyfrowanie ukrytego
znaczenia motywu
alegorycznego
• jest elementem
kompozycyjnym utworów
dydaktycznych (np. bajek)
• ujawnia dystans osoby
mówiącej do świata (i siebie)
• wyraża dezaprobatę dla
czyichś słów i zachowań
• jest narzędziem szyderstwa i
kpiny – służy ośmieszeniu
poglądów lub postępowania
innych
• wzmacnia argumentację w
wypowiedziach retorycznych
• może mieć charakter
żartobliwy, prześmiewczy
(dowcip, parodia) lub
drwiący (sarkazm) i służyć do
tworzenia wypowiedzi
satyrycznych

Kochani!
Dziękujemy, że byliście z nami w czasie live’a z języka polskiego! Mamy nadzieję, że te materiały posłużą Wam
do jak najlepszego przygotowania się do egzaminu maturalnego. Trzymamy za Was bardzo mocno kciuki i
wierzymy, że zdacie maturę jak najlepiej!
Gdybyśmy mogli Wam jakoś pomóc z przygotowaniem do matury lub odpowiedzieć na pytania/wątpliwości, to
śmiało – jesteśmy dla Was! Piszcie do nas, odzywajcie się, bo to co robimy, robimy z myślą o Was!
Zapraszamy Was oczywiście na naszą 6h powtórkę do matury – TURBO WEEKEND! Mamy nadzieję, że przyda
Wam się solidna dawka wiedzy przed samym egzaminem, a co najważniejsze jej uporządkowanie! Zostawiamy
tutaj link do naszej strony: https://www.maturalni.com/turbo-weekend/
Trzymajcie się mocno i powodzenia na maturze!

Zespół Maturalni.com