Egzaminacyjne powtórki

ŚRODKI STYLISTYCZNE (POEATYCKIE, ARTYSTYCZNEGO WYRAZU)

Utwory literackie są pisane specyficznym językiem artystycznym - złożonym m. in. ze sformułowań

(wyrazów i połączeń słownych) określanych jako środki stylistyczne (inaczej artystyczne lub poetyckie).

ŚRODKI
leksykalne składniowe brzmieniowe semantyczne
(tropy poetyckie)

Środki leksykalne - specjalne nacechowanie emocjonalne słownictwa lub czerpanie z określonych

obszarów językowych (np. z gwary). Do środków leksykalnych (oprócz tych, które wpisane zostały do
tabelki) zaliczamy: archaizm, kolokwializm, eufemizm, peryfrazę.

Środki składniowe - specjalne wykorzystanie konstrukcji składniowych, zabiegi w obszarze zdania. Do

środków składniowych (oprócz tych, które wpisane zostały do tabelki) zaliczamy: inwokację, pytanie
retoryczne, wyliczenie.

Środki brzmieniowe - celowe łączenie w wypowiedzi elementów brzmieniowych.

Środki semantyczne (tropy poetyckie) - specjalne zestawienia słów, budujące nowe znaczenia, utrwalone
przez tradycję literacką. Do tropów poetyckich (oprócz tych, które wpisane zostały do tabelki) zaliczamy:
animizację i personifikację.
Zadanie 2. Dopasuj nazwy środków stylistycznych do ich definicji.
alegoria Powtórzenie tego samego wyrazu, zdania w pewnym fragmencie wypowiedzi.
anafora Bezpośredni zwrot do osoby, pojęcia, bóstwa, utrzymany w podniosłym, uroczystym
tonie.
animizacja (ożywienie) Zestawienie wyrazów, którego nie wolno rozumieć dosłownie; wyrażenie, w którym
poszczególne słowa nabierają nowego, niezwykłego znaczenia.
apostrofa Wyraz dźwiękonaśladowczy.
epitet Zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów, zjawisk, pojęć, ze względu na łączące je
podobieństwo.
inwokacja Rodzaj metafory polegający na nadawaniu cech typowo ludzkich przedmiotom,
roślinom, zwierzętom, pojęciom.
metafora (przenośnia) Motyw lub znak (postać, zwierzę, rzecz, wydarzenie), który oprócz dosłownego
znaczenia ma jeszcze znaczenie ukryte, domyślne, ale określone i jednoznaczne.
neologizm artystyczny Mocno rozbudowane, obszerne porównanie, którego drugi człon jest samodzielnym
obrazem poetyckim.
onomatopeja Pytanie nie wymagające odpowiedzi.
personifikacja (uosobienie) Rodzaj metafory polegający na nadawaniu przedmiotom, zjawiskom, pojęciom cech
istot żywych.
porównanie Motyw, zbiór motywów, znak (postać, zwierzę, rzecz, wydarzenie), który oprócz
dosłownego znaczenia ma jeszcze znaczenie ukryte, często niejasne. Można go
odbierać i interpretować wielorako.
porównanie homeryckie Określenie rzeczownika.
powtórzenie Powtórzenie wyrazu lub grupy wyrazów na początku kolejnego wersu, zdania, strofy.
pytanie retoryczne Szczególnie uroczysta odmiana apostrofy; umieszczana z reguły we wstępie do
poematów epickich.
symbol Wyraz nowo utworzony, specjalnie na potrzeby wiersza.

Zadanie 3. Zapoznaj się z tekstem poetyckim.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Miłość

Wciąż rozmyślasz. Uparcie i skrycie.

Patrzysz w okno i smutek masz w oku...
Przecież mnie kochasz nad życie?
Sam mówiłeś przeszłego roku...

Śmiejesz się, lecz coś tkwi poza tym.

Patrzysz w niebo na rzeźbę obłoków...
Przecież ja jestem niebem i światem?
Sam mówiłeś przeszłego roku...

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Pytania retoryczne zastosowane w wierszu Miłość [Wciąż rozmyślasz…]

A. mają charakter przewrotny, podkreślają niezwykłą siłę uczucia łączącego zakochanych.

B. zwracają uwagę na to, że prawdziwa miłość jest czymś rzadko spotykanym i dlatego cennym.
C. potęgują uczucie rozpaczy, niespełnienia, za pomocą ironii podkreślają nietrwałość uczuć.

Zadanie 4. Zapoznaj się z tekstem poetyckim.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Miłość

Nie widziałam Cię już od miesiąca.

I nic. Jestem może bledsza,
trochę śpiąca, trochę bardziej milcząca,
lecz widać można żyć bez powietrza.
Jakie uczucia towarzyszą osobie mówiącej w wierszu Miłość [Nie widziałam…]?

Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi.

● przygnębienie ● podekscytowanie ● tęsknota ● uniesienie ● radość ● smutek ● żal ● zachwyt ●

rezygnacja

Zadanie 5. Z wiersza Miłość [Nie widziałam...] wypisz epitety wyrażające uczucia towarzyszące rozstaniu.
Zapisz epitety w kolejności, w jakiej pojawiają się w tekście.

,,..................................................."

,,..................................................."

,,..................................................."

Zadanie 6. Zapoznaj się z tekstem poetyckim.

Cyprian Norwid
Moja piosnka (II)

Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba

Podnoszą z ziemi przez uszanowanie
Dla d a r ó w Nieba…
Tęskno mi, Panie…
*
Do kraju tego, gdzie winą jest dużą
Popsować gniazdo na gruszy bocianie,
Bo wszystkim służą…
Tęskno mi, Panie…
*
Do kraju tego, gdzie pierwsze ukłony
Są – jak odwieczne Chrystusa wyznanie:
„B ą d ź p o c h w a l o n y!”
Tęskno mi, Panie…
*
Tęskno mi jeszcze i do rzeczy innej,
Której już nie wiem, gdzie leży mieszkanie,
Równie niewinnej…
Tęskno mi, Panie…
*
Do bez-tęsknoty i do bez-myślenia,
Do tych, co mają t a k za t a k – n i e za nie –
Bez światło-cienia…
Tęskno mi, Panie...
*
Tęskno mi owdzie, gdzie któż o mnie stoi1?
I tak być musi, choć się tak nie stanie
Przyjaźni mojej!…
Tęskno mi, Panie…
1
któż o mnie stoi – któż o mnie dba, komu na mnie zależy.

Zaznacz wszystkie poprawne dokończenia zdania.

O podmiocie lirycznym można powiedzieć, że:

A. jest samotny.
B. idealizuje ojczyznę.
C. czuje się bezsilny.
D. boi się przyszłości.
E. tęskni za krajem.
F. żegna się z życiem.
G. ceni prawdomówność.
H. zazdrości innym obojętności.
I. modli się o zmianę swojego losu.

Zadanie 7. Dobierz odpowiednie nazwy środków stylistycznych do cytatów.

W lukę obok każdego przykładu wstaw właściwą nazwę wybraną spośród podanych.

metafora pytanie retoryczne porównanie neologizm epitet apostrofa anafora

„Do kraju [...] Do kraju [...]” − .................................................

„bez-tęsknota” − ...........................................................

„Tęskno mi, Panie...” − ..................................................

„gniazdo bocianie” − ..........................................................

„Tęskno mi owdzie, gdzie któż o mnie stoi?” – .......................................

Zadanie 8. Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi.

Które z fragmentów wierszy Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej są metaforami?

A. „Wczoraj kwitło moje serce. Dziś jaśmin”.

B. „Ślepa jestem. Oślepiona majem”.
C. „Nie widziałam Cię już od miesiąca”.
 D. „To nie deszcz? Nie, to łzy spadły
z jakiejś odległej planety...”
E. „Sam mówiłeś przeszłego roku...”

Zadanie 9. Które z zacytowanych fragmentów wierszy są apostrofami? Zaznacz wszystkie poprawne

odpowiedzi.
A. Jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy.

B. Święta miłości kochanej ojczyzny,

Czują cię tylko umysły poczciwe!

C. Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;

Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!

D. Cyprysy mówią, że to dla Juliety,

Że dla Romea, ta łza znad planety
Spada – i groby przecieka;

FUNKCJE ŚRODKÓW STYLISTYCZNYCH

środek poetycki funkcja przykład

EPITET  Wskazują cechy postaci,
 podkreślają plastyczność
obrazu,
 oddziałują na wyobraźnię,
 wpływają na nastrój.
PORÓWNANIE  Wskazują podobieństwa
między obiektami,
PORÓWNANIE  wpływają na obrazowość,
HOMERYCKIE  zaskakują nieoczywistymi
podobieństwami,
 ułatwiają zrozumienie
trudnych zjawisk.
daleka droga, kolor lata;
Piotr dobry, a ubogi. Jan zły, a bogaty (I. Krasicki)
Snuć miłość, jak jedwabnik nić wnętrzem swym snuje,
Lać ją z serca, jak źródło wodę z wnętrza leje (A. Mickiewicz)
I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych
spada i lekko dopędza z chmur gołębicę spłoszoną,
ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł z wrzaskiem straszliwym
z bliska uderza w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony –
tak z zaciętością Achilles pędził, a Hektor uciekał. (Homer)

METAFORA (PRZENOŚNIA)  Zaskakują, oczarowują, Zatonął w marzeniach

skłaniają do refleksji,
OŻYWIENIE (ANIMIZACJA)  wskazują na niezwykłość
zjawiska,
UOSOBIENIE  odkrywają różne
(PERSONIFIKACJA) znaczenia,
 oddziałują na wyobraźnię.
ONOMATOPEJA  Tworzą nastrój w utworze,
(WYRAZ  wpływają na kojarzenie
DŹWIĘKONAŚLADOWCZY brzmień z określonymi
) treściami,
 wywołują różne stany
emocjonalne dzięki
Niech snu anioł modrymi skrzydły Cię otoczy (A. Mickiewicz)
Nad wodą wielką iczystą
Przebiegły czarne obłoki (A. Mickiewicz)
Czyż nie piękniejsza nasza poczciwa brzezina,
Która jako wieśniaczka, kiedy płacze syna,
Lub wdowa, ręce załamie, roztoczy
Po ramieniach do ziemi strumienie warkoczy!
Niema z żalu, postawą jak wymownie szlocha! (A. Mickiewicz)
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny
Dżdżu krople spadają i tłuka w me okno… L. Staff)
 oddaniu dźwięków
towarzyszących sytuacji.
APOSTROFA  Wprowadzenie Czego chcesz od nas Panie, za Twe hojne dary? (J. Kochanowski)
uroczystego tonu,
 wywołanie poczucia
bliskości zjawisk,
przedmiotów, do których
się zwraca.
ANAFORA  Podkreślenie danej myśli, A to jest moje miasto pod popiołem
 zwiększenie ekspresji, A to jest moja laska i wstążki prorockie
EPIFORA  rytmizacja wiersza. A to jest moja głowa pełna wątpliwości
(W. Szymborska)

POWTÓRZENIE  Podkreślenie znaczenia
słów,
 zwiększenie ekspresji,
 wzmocnienie rytmu
wiersza.
PYTANIE RETORYCZNE  Skłonienie do refleksji,
 zwrócenie szczególnej
uwagi na określoną treść.
Gdy cię nie widzę nie wzdycham, nie płaczę,
Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę (A. Mickiewicz)
Ile razem dróg przebytych?
Ile ścieżek przedeptanych?
Ile deszczów, ile śniegów
Wiszących nad latarniami? (k. I. Gałczyński)

OKREŚLANIE FUNKCJI ŚRODKÓW STYLISTYCZNYCH

Zadania z arkuszy egzaminacyjnych

Zadanie 10. Uzupełnij poniższe zdanie, wybierając właściwe odpowiedzi spośród A/B oraz C/D.
Wyrazy zawżdy, szlachci, snadnie, łacnie to A/B. Autor fraszek używa ich, gdyż C/D

A. archaizmy
B. dialektyzmy
C. chciał pokazać język danej grupy społecznej
D. formy te były jemu współczesne, tak się wówczas mówiło

Zadanie 11. Uzupełnij zdanie, wybierając odpowiedzi spośród 1, 2 lub 3 oraz A, B lub C.

Sformułowanie wóz jak łódka brodzi to przykład:

1. przenośni, A. zestawia ze sobą dwa przeciwieństwa.

2. porównania, ponieważ B. użyto w nim typowego dla tego środka wyrazu ,,jak".

3. onomatopei, C. użyto czasownika, którego najczęściej używa się w

odniesieniu do zwierząt.

Zadanie 12. Spośród podanych niżej wariantów wybierz te, które tworzą prawdziwe zdanie.

Za pomocą
we fragmencie: Tam kula, 1. porównać lecącą kulę do dzikiego zwierzęcia.
A. personifikacji lecąc, z dala grozi, szumi,
wyje,/ Ryczy, jak byk przed 2. porównać lecącą kulę ze zwariowanym
bitwą, miota się, grunt ryje, człowiekiem.
B. animizacji autor chciał przede wszystkim 3. pokazać, że lecącej kuli nie dało się
kontrolować.

Zadanie 13. W balladzie Świtezianka Adama Mickiewicza znaleźć można wiele przykładów środków
artystycznych. Na podstawie cytatów z tekstu, znajdujących się w środkowej części tabelki, wskaż ich
funkcję.

Środek stylistyczny Cytat z tekstu Funkcja środka artystycznego

1.
porównanie Znikła jak lekki powiew wietrzyka

2.
pytanie retoryczne Jakiż to chłopiec piękny i młody?
Jakaż to obok dziewica?

3.
przenośnia Słowiecze wdzięki w mężczyzny
głosie, / A w sercu lisie zamiary

Zadanie 14. Wyjaśnij pojęcie. Kolokwializm to:

A. wyraz nowy w języku
B. wyraz, który wyszedł z użycia
C. wyraz bliskoznaczny
D. wyraz, wyrażenie lub zwrot z języka potocznego

Zadanie 15. Środek stylistyczny zastosowany w podanym fragmencie wiersza Mirona Białoszewskiego
to:

A. antonim
B. neologizm
C. wulgaryzm
D. zdrobnienie

Muzo
Natchniuzo

tak
ci
końcówkowuję
z niepisaniowości

Zadanie 16. zaznacz odpowiednio: prawda lub fałsz.

Inwokacja stanowiła rozpoczęcie hymnu. P F

Inwokacja zawierała prośbę do muz lub bóstw o natchnienie. P F
Inwokacja to rozbudowana apostrofa. P F

Zadanie. 17. Anafora to:

A. uroczysty zwrot do czytelnika

B. powtórzenie na początku wersu lub zwrotki
C. rodzaj metafory
D. przerzucenie części tekstu do następnego wersu

Zadanie. 18. Z podanego fragmentu wypisz onomatopeje:

Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei,
Głosy trwożnej gromady, pomp złowieszcze jęki,
Ostatnie liny majtkom wyrwały się z ręki,
Słońce krwawo zachodzi, z nim reszta nadziei.
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
Zadanie 19. Określ układ rymów w podanym fragmencie:
Żagle, na kształt chorągwi gdy wojnę skończono,
Drzémią na masztach nagich; okręt lekkim ruchem
Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem;
Majtek wytchnął, podróżne rozśmiało się grono.

..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................

Zadanie 20. Określ rodzaj rymów w poniższym fragmencie:

Skarby dam tobie z podmorskich den,

Zacznie się jawa - skończy się sen!
Nie zrzucaj łuski, nie zmieniaj lic!
Nic mi nie trzeba i nie brak nic.

..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................