Czytanie utworów literackich.

1. omawia elementy świata przedstawionego, wyodrębnia obrazy poetyckie w poezji;

2. rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia i wyjaśnia elementy realistyczne i fantastyczne w
utworach, ze szczególnym uwzględnieniem ich w prozie realistycznej, fantastycznonaukowej
lub utworach fantasy;
3. rozpoznaje czytany utwór jako baśń, legendę, bajkę, hymn, przypowieść, mit, opowiadanie,
nowelę, dziennik, pamiętnik lub powieść oraz wskazuje jego cechy gatunkowe; rozpoznaje
odmiany powieści i opowiadania, np. obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne,
fantastycznonaukowe, fantasy;
4. zna i rozpoznaje w tekście literackim: epitet, porównanie, przenośnię, wyrazy
dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, uosobienie, ożywienie, apostrofę, anaforę,
pytanie retoryczne, powtórzenie oraz określa ich funkcje;
5. omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu, w tym tytułu, podtytułu, motta, puenty,
punktu kulminacyjnego;
6. rozpoznaje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym wers, rym, strofę, refren, liczbę sylab w
wersie;
7. opowiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną
zależność;
8. odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze;
9. charakteryzuje podmiot liryczny, narratora i bohaterów w czytanych utworach;
10. rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz wskazuje ich funkcje w utworze;
11. wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy;
12. określa tematykę oraz problematykę utworu;
13. wskazuje i omawia wątek główny oraz wątki poboczne;
14. nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim czytany tekst;
15. objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach;
16. określa doświadczenia bohaterów literackich i porównuje je z własnymi;
17. przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia;
18. wykorzystuje w interpretacji tekstów doświadczenia własne oraz elementy wiedzy o kulturze;
19. wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach;
20. wskazuje wartości w utworze oraz określa wartości ważne dla bohatera.

Lekcja
Temat : Obraz poetycki, świat przedstawiony, autor, narrator, podmiot liryczny

Świat przedstawiony :
Mamy 4 główne zasady przedstawiania świata z utworu:

1. Czas Akcji - musimy uściślić, kiedy rozgrywa się akcja

2. Miejsce Akcjii - musimy podać gdzie rozgrywa się akcja
3. Bohaterowie (Pierwszy plan, drugi plan, epizoci- czyli osoby spotykane tylko raz)
4. Przebieg wydarzeń (najczęściej plan lub informacja, o czym jest dany utwór)

Przykład: Klasa na feriach

1. Czas Akcji to zima
2. Akcja rozgrywa się na stoku
3. Głównym bohaterem jest Felix
4. W opowiadaniu klasa jest na feriach zimowych, gdy dotarli na stok wszyscy zaczęli naukę
jazdy na nartach. Lecz Nika nie umiała więc przypadkowo wjechała w las.
Obraz poetycki: Co to takiego? To obraz, obrazek, scenka, świat stworzony w utworze i
wyraźnie przedstawiony w danym fragmencie. Łatwo go rozpoznać, gdy jest to pejzaż, scena
spotkania, opis chmur, opis malowidła. W wierszu może być kilka obrazów, na przykład: w I
zwrotce – obraz gwałtownej burzy, a w II – uspokojenie i cisza po jej zakończeniu. Nie trzeba
dodawać, że pierwszy będzie dynamiczny (pełen ruchu, zmian), a drugi statyczny
(nieruchomy, niezmienny).

Autor – osoba, która napisała utwór – stworzyła.

Narrator – termin z teorii literatury. Podmiot narracji, osoba opowiadająca o wydarzeniach

przedstawionych w książce. Narrator jest ośrodkiem sytuacji narracyjnej, w obrębie której
sytuuje się wobec świata przedstawionego i wobec adresata narracji. Głos narratora nie musi
być identyczny z głosem autora dzieła.

Podmiot liryczny, „ja liryczne” – osoba mówiąca w utworach lirycznych. ... Podmiot
liryczny mówi przeważnie o swoich osobistych wrażeniach, przeżyciach, uczuciach,
doznaniach, choć może być również rodzajem komentatora zdarzeń, w sposób zbliżony do
narratora występującego w powieściach.

Lekcja
Temat : Gatunki literackie : baśń, legenda, bajka, hymn, przypowieść, mit, opowiadanie,
nowelę, dziennik, pamiętnik i powieść.

Baśń („bajka magiczna”) – jeden z fantastycznych gatunków epickich, zazwyczaj niewielkich

rozmiarów, przynależy do folkloru. ... Dominują w niej elementy fantastyki; opowiada o
siłach nadprzyrodzonych, cudownych zdarzeniach, nadnaturalnych postaciach i zjawiskach.
Legenda – opowieść albo zbiór opowieści o postaci czy postaciach historycznych. Zazwyczaj
przekazywana w formie ustnej na długo przed utrwaleniem na piśmie. Legendy opowiadają o
mędrcach, świętych, władcach, politykach, wojownikach lub innych popularnych bohaterach.
Bajka – krótki utwór literacki zawierający morał, często jest wierszowany, czasem
żartobliwy. Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu albo wynikać z jego
treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność.
Hymn – uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi,
komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także
idei.
Przypowieść, parabola – gatunek literatury moralistyczno-dydaktycznej, którego cechy
formalne służą właściwemu odczytaniu alegorycznego lub symbolicznego znaczenia
przedstawionego świata, przekazaniu prawdy moralnej.
Mit – opowieść o bóstwach i istotach nadprzyrodzonych, przekazywana przez daną
społeczność, zawierająca w sobie wyjaśnienie sensu świata i ludzi w ich doświadczeniach
zbiorowych oraz indywidualnych lub wywodzące się z tradycji ustnej ponadczasowe,
anonimowe opowiadanie o postaciach nadprzyrodzonych, które trwa w kulturze dzięki
ciągłym transformacjom i reinterpretacjom dokonywanym przez pisarzy, przy zachowaniu
jednocześnie swojego pierwotnego sensu
Opowiadanie – krótki utwór literacki o prostej akcji, niewielkich rozmiarach, najczęściej
jednowątkowej fabule, pisany prozą. Opowiadanie nie ma tak zwartej budowy jak nowela, o
czym decydują postacie drugoplanowe, opisy i refleksje. Od noweli różni się luźną
konstrukcją i brakiem obowiązujących w niej rygorów.
Nowela – krótki utwór literacki, pisany prozą, charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i
sprawnie skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która zmierza do punktu
kulminacyjnego.
Dziennik – gatunek autobiograficzny, zapiski bieżące, sporządzane dla potrzeb własnych lub
w charakterze twórczości literackiej. Składa się z codziennych wpisów, które mogą być
opatrzone datą i informacją o miejscu powstania. Termin "dziennik" wywodzi się od
łacińskiego wyrazu diarium, oznaczającego początkowo codziennie porcje pokarmu,
rozdawane np. żołnierzom. Później słowo to zaczęło oznaczać również zapiski codzienne.
Pamiętnik – gatunek literatury stosowanej, relacja prozatorska o zdarzeniach, których autor
był uczestnikiem bądź naocznym świadkiem. Pamiętnik (w przeciwieństwie do dziennika)
opowiada o zdarzeniach z pewnego dystansu czasowego, w związku z czym kształtuje się
dwupłaszczyznowość narracji: autor pamiętnika opowiadać może nie tylko o tym, jak
zdarzenia przebiegały, lecz może ujawniać również swoje stanowisko wobec nich w chwili
pisania.
Powieść – gatunek literatury pięknej, utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg
zdarzeń. Klasyczna powieść jest pisana prozą, w której występują liczne dialogi. Posiada
także wszystkowiedzącego, anonimowego narratora i wielowątkową, liniową, chronologiczną
fabułę.

Lekcja
Temat : Wiersz .
Strofy, wersy, rymy, czyli jak zbudowany jest wiersz?

WERS – jedna linijka w wierszu

STROFA ( ZWROTKA) – układ wersów, który jest wyodrębniony, oddzielony od innych
strof. To jakby okienko, które składa się z wersów. Strofa może mieć dowolną ilość wersów.
REFREN - to powtarzający sie fragment wiersza oddzielający zwrotki
RYM – takie samo lub bardzo podobne brzmienie wyrazu na końcu wersu, np. sapał-drapał,
twoje-dwoje
Rymy dokładne, czyli takie, w których rymujące się głoski są identyczne lub minimalnie
różne.
Np. : grało – zbadało, ominie – zaginie.
Rymy niedokładne (przybliżone) - jest ro rodzaj rymów, które nie wymagają identyczności
głoskowej na obszarze współdźwięczności. Polegają na zbliżonym podobieństwie
brzmieniowym zakończeń części wyrazów.
np: zakręcie – zdobędzie, tabuny – tłumy.

Układ rymów w wierszu:

- parzyste/ aabb
- okalające/abba
- krzyżowane/abab

Przykład rymów parzystych:

kot / a
płot / a
szafa / b
żyrafa / b
Przykład rymów okalających:
kot / a
szafa / b
żyrafa / b
płot / a

Przykład rymów krzyżowanych:

kot / a
szafa / b
płot / a
żyrafa / b

Środki stylistyczne w wierszu :

Epitet - najczęściej jest to przymiotnik określający rzeczownik. Ten środek stylistyczny
wskazuje cechę opisywanej rzeczy, postaci, zjawiska, np. barwy, kształty czy charakter.
Określa także stosunek wypowiadającego do przedmiotu, innej osoby czy zjawiska. Rzadziej
występuje w postaci imiesłowów. Epitet wzbogaca wypowiedź, a także współtworzy styl całej
wypowiedzi. Przykład: malinowy chruśniak, długie włosy, wilczy apetyt, grzeczne dziecko.
Porównanie - jest to zestawienie dwóch osób, przedmiotów czy zjawisk ze względu na
wspólną lub tylko podobną cechę w celu opisania jednej rzeczy na przykładzie drugiej przy
pomocy łączników: jak, niby, jakby, niż. Przykład: zimny jak lód.
Metafora - to również przenośnia. Jest to zestawienie wyrazów, które osobno oznaczają co
innego, ale w połączeniu nabierają całkiem nowego znaczenia, tworząc związek
frazeologiczny. Metafory nie można odczytywać dosłownie. Warto wiedzieć, że przykładami
metafor są metonimia, synekdocha, animizacja, personifikacja, oksymoron. Przykład
metafory: "złote serce", "podzielę się z wami wiadomością"
Onomatopeja - to dźwiękonaśladownictwo, czyli naśladowanie głosów i odgłosów
rzeczywistości przy pomocy środków językowych. Przykład: trzask, bum, muuu, buch.
Zdrobnienie - to bardzo często stosowany środek stylistyczny, który tworzony jest za
pomocą przyrostka, mającego pomniejszone znaczenie. Przykład: rączka, kotek.
Zgrubienie - to przeciwieństwo zdrobnienia. Wyrazy tworzone są przy pomocy przyrostka,
mającego znaczenie wzmocnione, powiększone. Przykład: kocur, cielsko, Hanka.
Personifikacja - czyli uosobienie. Jest to środek stylistyczny, który polega na przypisywaniu
martwym rzeczom cech człowieka. W takim wypadku rzeczy nieożywione mogą
zachowywać się jak ludzie. Przykład: „kot powiedział”, „chmura zapłakała”.
Apostrofa - uroczysty i podniosły zwrot do osoby, zjawiska lub przedmiotu. Przykład:
"Litwo! Ojczyzno moja".
Pytanie retoryczne - to pytanie, które zostaje zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, ale w
celu skłonienia do refleksji. To także pytanie, na które odpowiedź jest oczywista. Przykład:
Czy ja mówię niewyraźnie?
Animizacja - to ożywienie, czyli przypisaniu rzeczom martwym cech istot żywych.
Nieożywione rzeczy zyskują więc dynamikę. Przykład: „drzewo drgnęło”.
Powtórzenie (łac. repetitio) − figura retoryczna, zabieg stylistyczny polegający na
wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów
lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji.
Przykład: „Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni”.
Anafora – celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych
segmentów wypowiedzi. Stosowana jest w poezji i oratorstwie, szczególnie często w krótkich
utworach