Narracja pierwszoosobowa (M.

Głowiński):

- Koniec XIX wieku zwrot ku narracji pierwszoosobowej (w powieści realistycznej narracja

pierwszoosobowa była sporadyczna, zjawisko marginesowe)
− Narracja trzecioosobowa: akt wypowiadania ukryty, powieść “opowiada się sama”, jakieś
refleksje uogólniające czy aforyzmy traktowane jako bezosobowe (nie są wyrazem
przemyśleń określonej osoby, a jedynie wyrażaniem powszechnie obowiązujących praw);
ważny wykształcony później w prozie realistycznej narrator wszechwiedzący
− Narracja pierwszoosobowa: akt wypowiadania nie może zostać przemilczany, przedmiot
powieści ukazywany z perspektywy konkretnego narratora (narrator miarą wszystkiego),
przestrzeganie zasady punktu widzenia jest koniecznością, odwołania do innych form
wypowiedzi są istotne (pozwalają określić genezę, a wyłapanie tych aluzji jest konieczne do
zrozumienia dzieła)
− MIMETYZM FORMALNY- jak w powieści dochodzi do naśladowania innych,
niepowieściowych form wypowiedzi
− Narracja w pierwszej osobie: od dokumentu do wyznania, od prostego zapisu do manifestu
pokoleniowego (autobiografie, dzienniki etc.)
− “W wieku nerwowym” Leo Belmont, “Hrabia August” Aleksander Mańkowski- pierwsze
powieści modernistyczne napisane w pierwszej osobie
− Uwazano, że to “Bez dogmatu” Sienkiewicza jest powieścią pionierską w pierwszej osobie
− “Narracja w pierwszej osobie była dla tej spowiedzi zbolałej duszy formą szczególnie
dogodną.”- dlatego jest tak słynna w czasie formowania się Młodej Polski
− Rozwój obecnej narracji pierwszoosobowej zostaje zahamowany przez ukształtowanie
powieści w trzeciej osobie z bohaterem prowadzącym
− Mimetyzm formalny istotny w powieści pierwszoosobowej, czyli te kształtowanie na NIE-
LITERATURĘ
− Moment wypowiadania się jest nieustannie widoczny, więc musi mieć swoje motywacje
− Bertil Romberg dzieli powieści w pierwszej osobie na:
• Powieść-pamiętnik
• Powieść-dziennik
• Powieść w listach
− Ustna sytuacja epicka- nie docenia tego Romberg, a ważne w lit. polskiej i rosyjskiej
(tendencje do sugerowania ustności monologu, gawęda)
− Powieść w listach: zbliżenie dzieła do dokumentu (stylizacja na nieliterackość, list jako środek
do porozumiewania się) i także bezpośrednia ekspresja światopoglądu i postaw bohatera-
narratora (tutaj traktowano list bardziej konwencjonalnie, list środkiem umożliwiającym
ekspresję bohatera, tego co w nim tkwi)
− Młodopolskie powieści w listach tylko w małym stopniu są performatywne, a zdają sobie
sprawę z pewnego stanu rzeczy; pojawiający się dramat nie rozgrywa się pomiędzy
korespondentami, list jest jednostką narracyjną, słowo nie staje się czynem, a adresat jest
bierny, tylko przyjmuje informacje, nie jest współuczestnikiem dramatu (w Młodej Polsce nie
było ani jednej powieści składającej się z listów polemicznych)
− Powieść w listach była mało znaczącym epizodem w prozie młodopolskiej (powieść-dziennik
odegrała ważniejszą rolę)
− Powieść- dziennik ważniejsza, bo: dekompozycja, nie występuje fikcyjny adresat, mniej
skonwencjonalizowana narracja (pozwala na większe refleksje, mniej ograniczeń),
swobodniejsze manipulowanie światem przedstawionym
− Powieść- dziennik:
• Konstrukcja czasu- rozbicie ciągłości na zespół momentów, ulotnych chwil, tutaj mogło być
jawne, bo zakłada je wybrana forma wypowiedzi; ale pojawia się niezdolność do ujęć
całościowych
• Aktualizacja- dekompozycja czasu, ważniejsze jest wieczne teraz, synteza czasu w jego
obrębie (dekompozycja czasu na chwile następujące po sobie)
• Nieciągłość- punktem wyjścia, epizody z przeszłości przywołane są ze względu na ten
moment, w którym aktualnie się znajduje (przeszłość nie ma bytu samoistnego, jest
pochodną współczesności)
• Daty- służą konkretyzowaniu czasu, teraźniejszość, czyli moment pisania musi być określony
• Dwie relacje: jednoczesna i tylko o faktach przeszłych- jednoczesność, czyli teraźniejszość
absolutna, widać to szczególnie w fragmentach o pisaniu (gdy pseudoautor mówi o
powodach spisywania dziennika) i relacja z przeszłych, zakończonych zdarzeń, czyli takie
sprawozdanie o tym, co minęło, tutaj zacierają się dziennikowe osobliwości opowiadania, bo
pseudoautor przyjmuje dwie role: tego, który przeżywa zdarzenia i opowiadającego o nich
• Refleksje o pisaniu istotne w powieści-dzienniku (domena jednoczesności)
• Retrospekcje- prehistoryczne i antraktowe, retrospekcja w dzienniku jest tym co
pseudoautor traktuje jego oddaloną przeszłość, przykładem retrospekcji prehistorycznej są
elementy autobiografii bohatera, z kolei antraktowe służą zapełnianiu luk pomiędzy zapisami
• Problem iteratywności-
• Zakres i stopień zorganizowania- zapis może byc chaotyczny, nieprecyzyjny, nie trzeba dbać
o sens globalny zapisu, ale w powieści młodopolskiej tego nie ma- wszystko jest
konsekwentnie i przejrzyście zbudowane
• Cytowanie cudzych wypowiedzi- “konwencja doskonałej pamięci” Mendilow; trzy typy
przytoczeń: ułamkowe (nierozwinięte, mimochodem wtrącone w narrację, zarysowanie
pewnej sytuacji, o której mówi się językiem narratora), przytoczenia w mowie zależnej
(narrator wprowadza cytat w swoją wypowiedź, nie jest to jednak pełna reprodukcja
czyjegoś mówienia, język narratora dominuje nad językiem przytaczanej postaci), cytaty
stypizowane (narrator nie cytuje wypowiedzi w jej postaci dosłownej, a nadaje swoją postać
językową wypowiedziom, które traktuje jako częstotliwe); najważniejszy jest jednak -w
młodopolskiej powieści -DIALOG (występował wtedy, gdy zapis rozwijał się w scenę, czyli
niejako bezpośrednio przedstawiał sytuację)
• W zapisach dziennikowych inwersja czasowa nie jest możliwa
• Zakończenie istotne- często list bywał zakończeniem
− Stylizacja dziennikowa miała być wyrazem nieufności wobec powieści, jednak musiała często
na niej “polegać” i czerpać z niej, nie mogła wyzwolić się od konwencji powieściowych (widać
to przy przytaczaniu wypowiedzi innych osób, występuje tam typowy, powieściowy dialog)
− Amorficzność dziennika- może zaczynać się i kończyć w byle jakim momencie, jedyną zasadą
kompozycyjną jest to, że: “jest zespołem zapisów, dokonywanych z dnia na dzień, z swojej
natury nie jest więc dziełem”; powieść z kolei jest dziełem, to świadomie wznoszona
konstrukcja
− Powieść-pamiętnik- pseudoautor patrzy na wydarzenia z pewnego oddalenia, dostrzega ich
całość, może dokonywać interpretacji:
• Konstrukcja czasu- czas teraźniejszy i ten, w którym dzieją się wydarzenia
• Narrator jest jednocześnie głównym bohaterem i osobą relacjonującą