Opowiadanie to gatunek literacki zaliczany do epiki.

Jest napisane prozą,

zawiera fabułę oraz narrację, którą prowadzi narrator. Cechy gatunkowe
opowiadania są dość charakterystyczne, dzięki czemu można łatwo odróżnić je od
innych gatunków epickich. Wyróżnia je krótka forma – opowiadanie zazwyczaj ma
od czterech do pięćdziesięciu stron objętości. Drugą istotną cechą opowiadania
jest jednowątkowość. Teoretycznie powinien to być jeden, wyrazisty wątek główny,
ale czasami może on być wzbogacony o dodatkowe wątki poboczne.

Każde opowiadanie musi posiadać ciąg przyczynowo-skutkowy pomiędzy

poszczególnymi wydarzeniami. Fabuła może nie być opowiedziana w kolejności
chronologicznej, ale zdarzenia i akcja muszą się ze sobą łączyć w logiczną całość.

Opowiadanie a inne gatunki literackie

W praktyce opowiadania, szczególnie napisane przez współczesnych autorów,

mają właściwie dowolną formę – granice między gatunkami literackimi zaliczanymi
do epiki są obecnie płynne. Czym różni się opowiadanie od powieści, miniatury oraz
noweli?

Nowela, podobnie jak opowiadanie, jest jednowątkowa, ale jej narrator zachowuje
obiektywizm i prowadzi akcję z perspektywy czasu. Ponadto nowela ma wyraźnie
zaznaczoną strukturę dramatyczną, z jasno określonym punktem
kulminacyjnym.

Miniatura jest krótsza od opowiadania – ma nie więcej niż cztery strony

znormalizowanego maszynopisu (7200 znaków ze spacjami). To jedyna różnica
między tymi gatunkami. W praktyce obie nazwy często stosuje się zamiennie.

Powieść oraz mikropowieść są dużo dłuższe od opowiadania. Zawierają one co

najmniej jeden wątek poboczny. Co istotne, niektóre powieści mają nawet kilka
wątków głównych, a zasady narracji oraz konwencje literackie mogą zmieniać się
pomiędzy poszczególnymi rozdziałami.

Z czego składa się opowiadanie?

Opowiadanie składa się z narracji, dialogów oraz monologów. Czym są
poszczególne elementy i jak wpływają na tekst?

Narracja
Narracja to opis wydarzeń, myśli i wszystkich pozostałych, istotnych elementów
fabuły. Prowadzi ją narrator w pierwszej osobie (ja mówię), drugiej osobie (ty
mówisz) lub trzeciej osobie (on mówi). Może on, ale nie musi wiedzieć wszystkiego –
czasami narratorem jest bohater opowiadania lub postać występująca w świecie
przedstawionym, a czasami jest on bezosobowy. Narratora nie powinno utożsamiać
się z autorem dzieła, chyba że bezpośrednio wynika to z treści utworu. Co
istotne, narracja może być prowadzona w czasie przeszłym (on wszedł), teraźniejszym
(on wchodzi) oraz przyszłym (on wejdzie).

Dialogi i monologi

Dialog to rozmowa dwóch lub więcej bohaterów literackich. Może zawierać

dodatkowe opisy lub wtrącenia, wskazujące na kontekst wypowiedzi (np. – Lubię to –
powiedział bohater). Natomiast monolog to wypowiedź pojedynczego bohatera
literackiego, która też może być przerwana wtrąceniami. Podczas pisania dialogów
można przytoczyć rozmowę w oryginalnym brzmieniu, zrelacjonować jej przebieg lub
dokonać połączenia wypowiedzi narratora z tekstem wypowiedzi bohaterów.

Przytaczanie rozmowy w oryginalnym brzmieniu polega na braku interwencji ze

strony narratora w sposób wypowiadania słów przez bohaterów. Jest to przykład
mowy niezależnej. Dialog podporządkowany wypowiedzi narratora jest rodzajem
mowy zależnej, podczas której nie zostaje przytoczone dosłowne brzmienie
wypowiedzi bohaterów. Zamiast tego zostają one włączone w tok narracji poprzez
użycie zdań podrzędnych. Dialog włączony w tok wypowiedzi narratora jest
przykładem mowy pozornie zależnej. Najczęściej jest używany podczas narracji
pierwszoosobowej, gdy narrator uczestniczy w rozmowie i równolegle wyraża własne
myśli.

Elementy statyczne i dynamiczne

Ponadto w opowiadaniu możemy wyróżnić elementy statyczne oraz elementy

dynamiczne.To narzędzia literackie, które mają ułatwić nam analizę tekstu. Elementy
statyczne opowiadania to wszystkie części fabuły, które nie zmieniają się na
przestrzeni tekstu. Zazwyczaj mówi się, że są bohaterowie, miejsca, przedmioty oraz
zjawiska przyrodnicze. Natomiast elementy dynamiczne ulegają ciągłej zmianie.
Jest to czas oraz przestrzeń, w których toczy się akcja opowiadania, a także
poszczególnie zdarzenia fabularne (np. podróż, rozmowa, spotkanie).

Rodzaje opowiadań
Przy pisaniu opowiadań obowiązuje nas niemal nieograniczona swoboda twórcza.
Możemy pisać o prawdziwych wydarzeniach, całkowicie wymyślić fabułę od podstaw
lub połączyć ze sobą te dwa podejścia. Mimo to opowiadania możemy podzielić na
dwa zasadnicze rodzaje – odpowiadania odtwórcze oraz opowiadania twórcze.
Czym się one różnią od siebie?

Opowiadania odtwórcze polegają na opowiadaniu przebiegu zdarzeń, które zostały

przedstawione w czyjejś opowieści. Natomiast opowiadania twórcze są oparte na
doświadczeniach lub fantazji autora, mogą również przedstawiać zdarzenia, którego
autor był świadkiem. Największą popularnością cieszą się opowiadania twórcze –
jeśli mamy na nie pomysł, to możemy je dużo łatwiej napisać, bez konieczności
patrzenia się na fakty. Natomiast w przypadku opowiadań odtwórczych nie musimy
wymyślać fabuły. Wystarczy, że opiszemy ją w ciekawy sposób.

Jak napisać opowiadanie?

Opowiadania dają nam ogromną swobodę wyboru formy oraz treści, choć na
poziomie szkolnym warto stosować się do jasno określonych wskazówek. Z
czego powinna składać się kompozycja dobrego opowiadania?

Każde opowiadanie powinno mieć wstęp, rozwinięcie i zakończenie. We wstępie

warto przedstawić bohatera oraz świat przedstawiony, a także wprowadzić konwencję
utworu. W rozwinięciu opisujemy wszystkie przygody bohatera, a zakończenie
jest rozwiązaniem akcji. Powinniśmy pokazać, jaki jest finał opisanych wydarzeń.
Możemy umieścić tam puentę lub morał, które ułatwią wyciągnięcie wniosków przez
czytelnika.

Na co zwrócić uwagę podczas pisania opowiadania?

Przed rozpoczęciem pisania warto przemyśleć przebieg wydarzeń, który będzie
przedstawiany. Należy wyodrębnić zdarzenia główne i zdarzenia poboczne, mniej
istotne dla przebiegu fabuły. Warto zastanowić się nad miejscem, w którym toczą
się wydarzenia. Jak wygląda? Kto w nim mieszka? Jakie zasady w nim panują?

Bohaterowie w opowiadaniu

Bohaterowie to osoby występujące w fabule opowiadania. Na ich działaniu opiera

się cała opowieść. Mogą oni pełnić jedynie funkcje użytkowe (np. posłaniec
dostarczający wiadomość), ale nawet w takiej sytuacji warto nadać im choć jedną lub
dwie cechy charakteru.

Bohater pierwszoplanowy to główna postać opowiadania. Powinien być

centralnym elementem tekstu. Czytelnik lub słuchacz poznaje go najlepiej, powinien
się z nim móc utożsamić i zaciekawić perypetiami oraz problemami, z którymi musi
się mierzyć. Niektóre opowiadania mają więcej niż jednego bohatera głównego,
choć w przypadku wypracowań szkolnych należy tego unikać.

Bohaterowie drugoplanowi towarzyszą bohaterowi głównemu lub pojawiają się w

opowiadaniu. Ich działania mogą mieć duży wpływ na historię, ale powinny być
podporządkowane fabule.

Bohaterowie epizodyczni pojawiają się w opowieści na moment i nie odgrywają

znacznej roli w przebiegu opowiadania. Zazwyczaj popychają akcję do przodu
przez udzielenie informacji głównemu bohaterowi.

Opowiadanie powinno być poprawne językowo i stylistycznie. Kompozycja musi

być przemyślana – najłatwiejszy sposób opowiedzenia historii jest zgodnie z
chronologią wydarzeń. W trakcie pisania powinniśmy stosować chwyty fatyczne, które
mają podtrzymać zainteresowanie czytelnika.

Słownictwo przydatne podczas pisania opowiadania

Słownictwo oddające następstwa czasowe: najpierw; na początku; następnie;
kolejno; zaraz; nieoczekiwanie; za minutę; po chwili; za chwilę; wreszcie; wkrótce; na
koniec.

Słownictwo określające czas wydarzeń: dawno temu; niegdyś; dawniej; kiedyś;

niedawno; wczoraj; kilka dni temu; gdy świeciło słońce/padał deszcz; skoro świt; po
południu; o świcie; o wschodzie słońca; po zmroku; o północy.

Słownictwo określające miejsce wydarzeń: w „...”; nad „...”, na „...”.

Słownictwo zwiększające dynamikę wypowiedzi: wtem; wnet; nagle; jak grom z

jasnego nieba; natychmiast; w ułamku sekundy; niespodziewanie; nieoczekiwanie;
gwałtownie; w momencie.

Słownictwo określające sposób mówienia: powiedzieć; zabrać głos; zapytać;

kontynuować; potwierdzać; odpowiadać; krzyknąć; zapytać grzecznie; chrząknąć; jąkać
się; wykrztusić; bąknąć coś pod nosem; odburknąć; wyjąkać; zapytać zirytowanym
głosem; dodać stanowczo; wyrazić opinię; wtrącić.

Słownictwo opisujące reakcje towarzyszące mówieniu: wytrzeszczyć oczy;

wyszczerzyć zęby w uśmiechu; wzruszyć ramionami; zacierać ręce; zaczerwienić się;
zmieszać się; westchnąć; kiwnąć/pokręcić głową; zmarszczyć czoło; przełknąć ślinę;
ucieszyć się; zacisnąć kciuki/zęby.
Formułowanie wstępów: opowiem wam historię/co mi się przytrafiło; było to;
dawno, dawno temu; pewnego dnia; zdarzyło się to; w dniu; była to niesamowita
przygoda; za górami, za lasami.

Formułowanie zakończeń: wiele mnie ta przygoda nauczyła; dzięki temu zdarzeniu;

ta historia wywarła na mnie wielkie wrażenie; do tej pory pamiętam; pragnąłbym
przeżyć to jeszcze raz.