Wstęp do literaturoznawstwa - wykład 28.02.2024 / Tematy i tworzywa literatury.

Der Stoff – tworzywo ( coś z czego tworzymy produkty ).

Przez długi czas tematem dla literatury była literatura z poprzednich epok. Niemalże do XVIII w.
głównymi tematami nowej literatury były przetworzone tematy z poprzednich dzieł.

Oświecenie = chęć poznawania nowych wzorców osobowych, które stały się nowym źródłem
tematów dla literatury.

Dominowanie bibliotek! = pisarz chcąc napisać dzieło mógł czerpać z zasobów bibliotek oraz
bibliotek prywatnych.

Na przełomie XVIII i XIX w. = rozkwit rynku gazet i czasopism na masową skalę.

Często gazety i czasopisma miały postać książek ( grube i w twardej okładce ) oraz gazety
wielkoformatowe.

Istotne jest to, co w tych gazetach się pojawiało. Gazety oraz czasopisma stały się kolejnym źródłem
tworzywa literackiego.

PITAVAL – kroniki kryminalne jakiegoś zadupia - także stały się tworzywem dla nowej literatury.

W XIX w. mieliśmy do czynienia ze zjawiskiem przekazu ustnego ( die Mündlicheübertragung).

Na przełomie XVIII i XIX w. ( Niemcy = romantyzm ) sięgnięto ponownie po przekazy ustne jako
źródło dla tworzywa literatury. W tym czasie pojawiło się także zainteresowanie kulturą ludową ( das
Volk )

> Niemcy muszą ocalić swoje korzenie narodowe przed wpływem francuskim, dlatego sięgnęli do
baśni, legend, podań, mitów oraz bajek ludowych.

TWORZYWO LITERATURY = PODANIA LUDOWE

• Aby ocalić swoje narodowe korzenie, Niemcy mocno przestawili się na kulturę ludową.
• Jakob i Wilhelm Grimm jeździli po gospodach oraz zajazdach i słuchali opowieści po czym
spisywali je oraz stylizowali.

DAS PLAGIAT = w XIX w. nie istniały prawa autoskie ( das Autorenrecht )

Wydawca miał pełną kontrolę nad autorem. Poprzez plagiat pojawiało się wiele wersji tej samej
historii.

Tworzywo musi stać się tematem literatury.

Das Thema - składa się z motywów, które z kolei składają się z cechy ( der Zug ), które są mniejszymi
elementami motywu.

Das Blinde motiv – motyw ślepy = stanowi o przyroście masy tekstu, im więcej tym obszerniejszy
tekst. Ma wartość literaturotwórczą = motyw który wyprowadza nas w pole / zwodzi nas.

Das Leitmotiv = motyw przewodni = element pojawiający się w istotnych fragmentach tekstów,
przypomina nam po co jest dany tekst.

W XVIII w. kiedy literatura miała wartość moralizatorską:

,, Literatura powinna naśladować przyrodę ‘’ = MIMEZIS, motywy powinny odzwierciedlać zjawiska

zachodzące w przyrodzie ( ze świata natury ożywionej ). Topos ten funkcjonował przez długi czas.

^ Johann Jakob Breitinger = zdefiniował pojęcie tworzywa literackiego.

W XVIII w. powstała masa literatury zabobonnej na masową skalę.

DIABEŁ = zlepek różnych zwierzątek.

Literatura fantastyczna = mega naśladowanie przyrody. Naśladowanie przyrody straciło na

znaczeniu, kiedy zjawiła się sztuka, która odzwierciedla coś czego nie ma ( SZTUKA ABSTRAKCYJNA ).

Literatura realistyczna przemieniła się w literaturę abstrakcyjną.

• Die postmoderne = w XX w. = rola abstrakcji w literaturze! Może opisywać coś czego nie ma,
oraz czego nie da się opisać.
• Temat literatury musi zamienić się w coś szczególniejszego.

TEMAT – HISTORIA – LITERATURA

Die Geschichte - ogół zdarzeń w tekście

Die Handlung – historia bez pewnych elementów, akcja jest tylko częścią historii.

Die Fabel – esencja akcji, możliwie najkrótszy opis akcji w tekście.

Arystoteles uważał, że bohater jest akcją. Ale akcja jest to ta część historii, która ma początek,
rozwinięcie oraz koniec, który wskazuje na ważność początku. Dygresje nie są częścią akcji.

Historie / akcje / fabuły = w literaturze opowiadane w odpowiedni sposób.

Wyróżnikiem literatury wysokiej jest der Wers.

W XVIII w. literatura opisywana prozą oznaczała literaturę niską, dla ludu ( Literatura kalendarzowa ).
Do XIX w. literatura chciała być wszystkim ( die schoene literatur ). Mieszała w sobie różne sztuki i
dyscypliny.
GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL żył w XIX w., kiedy doszło do wielkiego przełomu w literaturze i
nastąpił podział na sztukę i naukę.

• Refleksja o literaturze = nowy temat w literaturzę XIX wieku.

• Nastąpiła specjalizacja literatury.

Nadrzędną kategorią literatury stało się piękno.

Element estetycznego wychowania człowieka ( die estetische Bildung der Mensch ) :

• Człowiek miał skupiać się głównie na formie tego jak zbudowana jest literatura. Wtedy
rozwijamy się estetycznie.

Nauka człowieka powinna zaczynać się od wykształcenia w sobie kategorii piękna.

Świadomość piękna wpływa na rozwój i naukę dalszych elementów. Literatura służyła demonstrancji
piękna.

Ernst Robert Curtius dokonał systematyzacji = wiązało się to z wprowadzeniem terminu der Topos.

Źródłem literatury są toposy, a literatura jest źródłem toposów.

Der Topos są to utrwalone formy myślenia i ekspresji.

Źródła Toposów :

• Tradycja antyczna
• Tradycja biblijna
• Tradycja średniowieczna

Toposów, którymi się na codzień posługujemy jest nieskończenie wiele; np. matka ziemia, topos raju
oraz topos niewyobrażalności = powiedziałem coś, ale nie powiedziałem nic.

Tematami literatury może być także ideologia; która szkodzi literaturze

- Literatura zmanipulowana
- Literatura staje się propagandą

Gerard Schumann zdefiniował temat literatury, która dla niego była orędziem walki o nazizm.

Die Intertextualität : jeśli literatura czerpie ze źródeł zewnętrznych i są one także tekstem to
mówimy o zjawisku intertekstualności. Przyjmuje to charakter uniwersalny ; wszystko zostało już
wcześniej powiedziane, napisane.

- Ingeborg Bachmann ; to, co ,,zaczynamy’ w sztuce – jest zaczynem nieskończonego.

Pisarz nie rywalizuje z innymi w literaturze. Nowe teksty dokładają swoje cząstki do jednego
wielkiego intertekstu.

Temat w ujęciu estetyczno filozoficznym*

Jürgen Link – die Themathologie

W jaki sposób temat staje się literaturą i sztuką? Wykorzystanie sztuki wizualnej ( malarstwo).

Wyobrażamy sobie obraz = mamy tradycyjne wyobrażenie o tym jak wyglądają przedmioty. DIE
FOLIE = Powielanie tego co jest nam już dobrze znane.

> Odwróćmy obraz o określoną liczbę stopni = zmienia nam się perspektywa zerkania.

DIE FOLIE = DAS NOVUM ( die verfreudung / uniezwyklenie ).

Die Folie jest naszym językiem, którym na codzień się posługujemy.

W języku pojawia się temat literatury = uniezwyklamy go. Ze zwyczajnego języka tworzymy novum.

W procesie uniezwyklania język traci swoją funkcję informacyjną i zyskuje funkcję estetyczną.
Poprzez akt uniezwyklenia temat staje się literaturą.

• Walter Benjamin ( dobry komunista ) teoretyk literatury = I p. XX w.

“Jak język przekształca się?” = Die Aufgabe des Übersetzers. ( zadanie / porażka ).

Każdy przekład jest odstępstwem od oryginalności. Skazany jest na porażkę.

Jeśli rozważamy pojęcie tematu w literaturze musimy skupić się na pojęciu die Aure!

Doznanie Aury = doznanie równocześnie bliskości oraz oddalenia.

Ten sam efekt jest obecny w literaturze:

- Książka - jest bliska, bo trzymam ją w ręku.

- Zawartość książki = nieskończoność, przepaść pełna interpretacji, niewysłowione.

Das Unaussprechliche* ( avec arreton ) - niewysłowione

Przekształcanie języka i nadanie mu funkcji estetycznej.