Państwa barbarzyńskie na gruzach cesarstwa

zachodniorzymskiego. Koniec starożytności

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Jordanes, Historia gocka, 30. 156-158; 31, 160.

Źródło: Peter Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, tłum. J. Szczepański, Poznań 2015, s.
215–216.
Źródło: Prokopiusz z Cezarei, O wojnie gockiej, tekst dostępny online: kielakowie.pl.
Źródło: Osiedlenie Wizygotów w Cesarstwie Rzymskim, [w:] G. Chomicki, S. Spławski,
Starożytność. Teksty źródłowe komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków
1999, s. 281.
 Państwa barbarzyńskie na gruzach cesarstwa
zachodniorzymskiego. Koniec starożytności

Spotkanie papieża Leona Wielkiego z A ylą. Fresk, namalowany w 1514 r., znajduje się w Pałacu
Apostolskim w Watykanie. Nawiązuje on do spotkania papieża Leona I Wielkiego z wodzem Hunów
A ylą. Historycy nie są zgodni co do przebiegu spotkania, w każdym razie jego efektem było wycofanie
się A yli z Italii za Dunaj. Według historyków odbyło się w okolicach Mantui, tymczasem Rafael
umieszcza je u bram Rzymu.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W dzikości swej przekraczają oni wszelką miarę. Budowy są krępej i silnej, karki mają grube;
przeraźliwie brzydcy i koślawi przypominają bestie dwunogie albo owe z grubsza ciosane
słupy o ludzkich obliczach przy poręczach mostów. […] Wśród Hunów nikt nie orze, nikt nie
dotknie nawet pługa. Nie mając stałych siedzib podobni są stale uciekającym. Za mieszkania
służą im wozy.*

*Ammianus Marcelinus, Historia rzymska, [w:] A. Krawczuk, Upadek Rzymu. Księga wojen, Wrocław 1978, s. 33‐35.

Takie było wyobrażenie Rzymian o Hunach. Był to lud stepowy z głębi Azji nieznanego
pochodzenia, którego pojawienie się w Europie uruchomiło, niczym kostki domina, proces
nazwany przez historiografię wielką wędrówką ludów. Miała ona decydujący wpływ na
upadek Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz, jaki był wpływ wędrówek ludów na kryzys Cesarstwa Rzymskiego.

Określisz, jakie ziemie imperium rzymskiego zajęły plemiona barbarzyńskie.
Scharakteryzujesz i ocenisz rolę Hunów w procesie wędrówek ludów.
Rozstrzygniesz, czy słusznie rok 476 przyjmuje się za koniec starożytności.
Przeczytaj

Barbaricum
Tereny położone poza limes, których
Rzymianie nie podbili i nie zromanizowali,
nazywane były przez nich Barbaricum.
Z mieszkańcami tych obszarów utrzymywali
kontakty handlowe, sprzedawali im towary
luksusowe, a sprowadzali surowce, np.
bursztyn znad Morza Bałtyckiego czy
niewolników. Oprócz tego Rzymianie
nawiązywali stosunki dyplomatyczne
z plemionami barbarzyńskimi. Stosowali
Warownia Saalburg pod Bad Homburg vor der sprawdzoną metodę divide et impera, czyli
Höhe, Porta Praetoria (brama główna). dziel i rządź. Dzięki temu udawało im się
Zrekonstruowana w 1907 r. część limes skutecznie powstrzymywać groźbę najazdów
górnogermańsko-retyckiego w 2005 r. została na terytorium swojego państwa. Niewątpliwie
wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
wpływ na to miała również zdyscyplinowana
Podaj przynajmniej dwa cele, którym może służyć
armia oraz system umocnień na liniach Renu
współczesna troska o obiekty rzymskiego limes.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. i Dunaju. Większość plemion mieszkających
za linią tych dwóch rzek należała do
pochodzących z Półwyspu Skandynawskiego Germanów. Przybyli oni ze swoich prasiedzib
na tereny między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym. Szczególne znaczenie odgrywały
rozlokowane na stepach czarnomorskich plemiona Gotów, którzy osiedlili się tam w drugiej
połowie III wieku.

Hunowie wkraczają na scenę – początek wielkiej wędrówki

ludów
Rosnące w siłę i z czasem lepiej zorganizowane plemiona germańskie stanowiły coraz
większe zagrożenie dla wstrząsanego raz za razem kryzysami cesarstwa. Ostatnia wielka
fala najazdów została zatrzymana w II w., w okresie rządów cesarza Marka Aureliusza.
Z późniejszymi najazdami cesarstwo również sobie radziło, mimo licznych wewnętrznych
problemów. Sytuacja z drugiej połowy IV w. spowodowała jednak, że osłabione imperium
nie było w stanie skutecznie odpierać coraz częstszych najazdów. Katalizatorem tego
procesu było pojawienie się w Europie w 375 r. koczowniczego, pochodzącego z Azji
plemienia Hunów.
Ozdobna fibula (zapinka) przedstawiająca głowę konia z początku V wieku; obiekt nawiązuje do znaczenia tych
zwierząt dla Hunów. Obecnie znajduje się w Walters Art Museum w Bal more w USA.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Hunowie rozbili zamieszkujące nad Morzem Czarnym plemiona Ostrogotów (czyli Gotów
wschodnich), które zaczęły uciekać na zachód przed budzącymi przerażenie przybyszami
z Azji. Wydarzenia te doprowadziły do procesu nazwanego przez historiografię wędrówką
ludów, czyli migracją plemion barbarzyńskich, głównie germańskich. W obliczu zagrożenia
szukały one schronienia na terytorium Cesarstwa Rzymskiego. Na przełomie IV i V w.
Hunowie w dalszym ciągu parli na zachód i ze stepów czarnomorskich przenieśli się na
Nizinę Panońską. Stworzyli tam państwo, które zaczęło zagrażać zarówno ludom
germańskim, jak i samemu imperium.
Prawdopodobny zasięg państwa Hunów za panowania A yli, w połowie V w.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie Slovenski Volk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

W połowie V w. wojska Hunów pod wodzą Attyli wkroczyły na tereny Galii. Połączone siły
wojsk gockich i rzymskich pod wodzą Aecjusza zadały im klęskę na Polach Katalaunijskich
w 451 r. Nie zniechęciło to Attyli, który wkroczył do Italii i zagroził bezpośrednio Rzymowi.
W wyniku presji Konstantynopola i zapłaconego okupu Hunowie odstąpili od próby
zdobycia miasta, a po śmierci Attyli w 453 r. jego imperium się rozpadło. Do tradycji Hunów
i samego Attyli nawiązywali później Madziarowie, czyli Węgrzy.

Cykl ilustracji prezentujących starożytne i nowożytne stroje (autor Giulio Ferrario, 1831 r.). Ilustracja
przedstawia pierwszych władców Węgier w towarzystwie wodza Hunów A yli. Porównaj przedstawiony tu
wizerunek A yli z opisem Hunów z Wprowadzenia. Czy są zgodne?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Najazdy plemion germańskich

W drugiej połowie IV w. plemiona Wizygotów (Goci zachodni) znalazły się pod silną presją
napierających od wschodu Hunów. Po negocjacjach Germanie uzyskali zgodę cesarza
Walensa na osiedlenie się w Tracji i Mezji. Jednak relacje nowych przybyszów
z urzędnikami cesarskimi szybko się popsuły i zakończyły się konfliktem i bitwą pod
Adrianopolem w 378 r., w której armia rzymska została rozbita, a sam cesarz poległ.
Rozmiary przegranej były ogromne; nigdy do tej pory w historii Rzymu cesarz nie zginął
w bitwie, a ówcześni historycy rzymscy porównywali ją z klęską pod Kannami. Na początku
V w. Wizygoci pod wodzą nowego króla Alaryka złupili Półwysep Bałkański, a następnie
wtargnęli do Italii. W 410 r. doszło do wydarzenia, które wstrząsnęło mieszkańcami
rzymskiego imperium: Wizygoci zdobyli i splądrowali Rzym. Kolejnym etapem ich
wędrówki była południowa Galia; ostatecznie osiedlili się na Półwyspie Iberyjskim. Tak
opisuje to żyjący w VI w. historyk i kronikarz rzymski Jordanes:

“
Jordanes

Historia gocka
Wizygoci wszedłszy do Rzymu stosownie do rozkazu Alaryka złupili
go tylko, ale nie podłożyli ognia, ani też nie pozwolili wyrządzić
żadnej krzywdy tym którzy się schronili do miejsc świętych. […]
Alaryk […] ze skarbami całej Italii, którą złupił, zamierzał przejść przez
Sycylię do Afryki, by tam założyć nową spokojną ojczyznę.
Zaskoczony jednak nagle przedwczesną śmiercią, usunął się z tego
świata. Opłakując go Wizygoci […] wykopali grób i złożyli w nim
Alaryka z wielu skarbami, po czym […] władzę […] królewską oddali
Ataulfowi, krewnemu Alaryka. Ataulf opuścił Italię (r. 412) i podążył do
Galii, (gdzie Wizygoci założyli swoje państwo rozszerzone następnie
na Hiszpanię).
Źródło: Jordanes, Historia gocka, 30. 156-158; 31, 160.

Inne plemiona germańskie, które zamieszkiwały tereny przy granicy z cesarstwem, w zimie
406 r. przełamały słabo broniony limes na Renie i wdarły się na tereny Galii, a następnie
Hiszpanii. Byli wśród nich Wandalowie, którzy początkowo osiedlili się w południowej
Hiszpanii, a następnie w 429 r. pod wodzą Genzeryka przekroczyli Cieśninę Gibraltarską
i stworzyli niezależne od Rzymu państwo w północnej Afryce, obejmujące dawne prowincje
rzymskie. Po tym, jak Rzymianie uniknęli zniszczenia miasta przez Hunów, nie byli już
w stanie stawić oporu najazdowi Wandalów w 455 roku. Rabunek trwał dwa tygodnie,
a w późniejszych czasach określenie wandalizm stało się synonimem bezmyślnego
niszczenia mienia.

Pozostałe plemiona germańskie tworzyły również swoje państwa na terenach coraz bardziej
osłabionego Cesarstwa Rzymskiego. W północnej Galii osiedlili się Frankowie,
a w południowej Burgundowie. Tereny Brytanii zaatakowali Anglowie oraz Sasi i założyli
tam swoje państwa. Na północną część Półwyspu Iberyjskiego przedostali się natomiast
Swebowie. W wyniku tego obszar, który kontrolowali władcy cesarstwa na zachodzie,
skurczył się właściwie do Rzymu i najbliższych okolic w Italii. Sami cesarze stawali się coraz
bardziej zależni od barbarzyńskich dowódców swoich armii. W ciągu ostatnich 20 lat
istnienia cesarstwem rządziło 10 władców, których wybierali i obalali wojskowi.

Upadek cesarstwa na zachodzie. Koniec starożytności

Przełomowy dla dalszych losów państwa rzymskiego na zachodzie okazał się rok 476. Wtedy
Odoaker, jeden z wodzów germańskich, odebrał władzę małoletniemu cesarzowi
Romulusowi Augustusowi i odesłał cesarskie insygnia do Konstantynopola. Ogłosił się
królem Italii, a cztery lata później uznał zwierzchność cesarzy wschodnich nad sobą.

Przekazanie przez Romulusa Augustulusa władzy Odoakrowi, ilustracja z XIX w. Wskaż na ilustracji elementy
wskazujące na to, że w tym wydarzeniu uczestniczą żołnierze armii rzymskiej.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Historiografia przyjęła rok 476 jako jedną z cezur oddzielających starożytność od

średniowiecza. Przestało istnieć Cesarstwo Rzymskie, a na jego gruzach powstały nowe
państwa barbarzyńskie. Tradycję rzymską kontynuowało cesarstwo wschodnie, zwane
bizantyjskim, które pod względem kulturowym nawiązywało jednak do tradycji greckich.

Słownik
Barbaricum

w ten sposób Rzymianie nazywali ziemie zamieszkałe przez barbarzyńców,

w szczególności za Renem i Dunajem (północna granica imperium rzymskiego); ludzie
tam mieszkający pozostawali poza wpływami kultury antycznej, czyli grecko‐rzymskiej

Frankowie

lud germański; w IV wieku osiedlił się w północnej Galii; na przełomie V‐VI w. plemiona
frankijskie zjednoczyły się pod wodzą Chlodwiga

Hunowie

lud koczowniczy; ok. 370 r. najechał Europę i wywołał wielką wędrówkę ludów;
przyczynił się do upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego

limes

(łac., granica) początkowo w ten sposób nazywano drogę graniczną, później zaś
umocnienia wyznaczające granice imperium rzymskiego; był to system obronny oparty
na przeszkodach naturalnych, np. rzeki Ren czy Dunaj; w jego pobliżu stacjonowały
legiony w sile od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy; przez rzymskich
twórców limes przedstawiany był jak swego rodzaju „święta granica” – możliwa do
przekroczenia tylko przez barbarzyńców, ponieważ cywilizowani ludzie tego nie robili

Ostrogoci

lud germański; wschodni odłam Gotów; w III w. osiedlili się nad Morzem Czarnym; w 375
r. zostali podbici przez Hunów

Wizygoci

plemiona germańskie stanowiące zachodni odłam Gotów; podbiły południową Galię,

a następnie Hiszpanię; ich państwo na terenach Hiszpanii zostało na początku VIII w.
podbite i zniszczone przez Arabów

wandalizm

(z franc. vandalisme, od łac. Vandalus – Wandal) określenie użyte po raz pierwszy w 1794
r. przez Henriego Grégoire’a, biskupa Blois, by opisać zniszczenie dzieł sztuki
w następstwie rewolucji francuskiej
 Wandalowie

plemiona germańskie, które w 406 r. razem ze Swebami i Alanami przekroczyły Ren

nieopodal Moguncji; po spustoszeniu Galii przeniosły się do Hiszpanii, a stamtąd na
tereny Afryki, gdzie założyły swoje państwo, które przetrwało niecałe sto lat; zostało
podbite w VI w. przez wojska cesarstwa wschodniorzymskiego dowodzone przez
Belizariusza

wędrówka ludów

proces migracji plemion barbarzyńskich, zwłaszcza Hunów i Germanów, na obszary

Cesarstwa Rzymskiego od IV do VI w.; w jego wyniku zmienił się układ sił w zachodniej
Europie; większość powstałych na gruzach cesarstwa nowych państw nie przetrwała,
jednak niektóre z nich, np. państwo Franków, stworzyły podwaliny pod nowożytne
państwa europejskie

Słowa kluczowe
wędrówka ludów, Hunowie, barbarzyńcy, Germanowie, Odoaker, upadek cesarstwa
zachodniego, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo
starożytnego Rzymu, antyk

Bibliografia
M. Grant, Krótka historia cywilizacji klasycznej, tłum. M. Michowski, A. Mikicka, Poznań
1998.

Wielka Historia Świata, t. 3, Świat okresu cywilizacji klasycznych, pod red. A. Krawczuka,
Kraków 2005.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność , Warszawa 2010.

Cywilizacje starożytne. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. A. Cotterella, Łódź 1996.

M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1986.

P. Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, tłum. J. Szczepański, Poznań 2015.

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2007.

B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.

G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe komentarze i zagadnienia do

historii w szkole średniej, Kraków 1999.
A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla uczniów szkoły
średniej. Starożytność, średniowiecze, Koszalin 1997.
Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z informacjami na mapie interaktywnej i wykonaj polecenia.

Źródło: Contentplus.pl, Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Przyporządkuj do właściwej nazwy plemienia trasy ich wędrówek oraz miejsce ostatecznego
osiedlenia.

Anglowie i Sasowie różowy, Italia

Wandalowie zielony

Wizygoci fioletowy, Hiszpania

Ostrogoci niebieski, Afryka

Frankowie żółty, Brytania

Hunowie pomarańczowy, płn. Galia

Polecenie 3

Przyporządkuj opis bitwy do właściwego miejsca na mapie.

Pola Katalaunijskie.
Bitwa rozegrała się w 451 r.
Bitwa między Rzymianami i ich sojusznikami a Hunami i ich sojusznikami.
Zakończyła się wygraną wojsk rzymskich dowodzonych przez Aecjusza.
Adrianopol.
Bitwa rozegrała się w 378 r.
Bitwa między wojskami germańskich plemion wizygockich a siłami rzymskimi. Jej
skutkiem była klęska wojsk rzymskich i śmierć cesarza Walensa.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uporządkuj chronologicznie wydarzenia, zaczynając od najwcześniejszego. We wskazanym

miejscu wpisz w odpowiedniej kolejności liczby. Najwcześniejsze wydarzenie oznacz 1,
a kolejne: 2, 3, 4, 5.

Wydarzenie Kolejność
przekazanie insygniów władzy przez
Odoakra do Konstantynopola

wkroczenie Hunów na tereny Europy

przejście Wandalów przez Cieśninę

Gibraltarską do Afryki

złupienie Rzymu przez Wizygotów

śmierć cesarza Walensa

Ćwiczenie 2 輸

Wskaż poprawne dokończenie zdania.

Wizygoci złupili Rzym na rozkaz króla…

 Alaryka.

 Genzeryka.

 Orestesa.

 A yli.
 Ćwiczenie 3 輸

Dopasuj pojęcie do opisu.

W wyniku tego procesu zmienił się układ sił w zachodniej Europie. Doprowadził do zmian
etnicznych na dużych obszarach. Większość powstałych na gruzach cesarstwa nowych
państw nie przetrwała, jednak niektóre z nich, np. państwo Franków, stworzyły podwaliny pod
nowożytne państwa europejskie., Ziemie zamieszkane przez barbarzyńców, w szczególności za
Renem i Dunajem (północna granica imperium rzymskiego). Ludzie tam mieszkający
pozostawali poza wpływami kultury antycznej, czyli grecko-rzymskiej., Był to system umocnień
oparty na przeszkodach naturalnych, np. rzeki Ren czy Dunaj. W jego pobliżu stacjonowały
legiony w sile od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy., Wizygoci, Wandalowie

Opis Pojęcie

W wyniku tego procesu

zmienił się układ sił
w zachodniej Europie.
Doprowadził do zmian
etnicznych na dużych
obszarach. Większość
powstałych na gruzach
cesarstwa nowych
państw nie przetrwała,
jednak niektóre z nich, np.
państwo Franków,
stworzyły podwaliny pod
nowożytne państwa
europejskie.

Ziemie zamieszkane przez

barbarzyńców,
w szczególności za Renem
i Dunajem (północna
granica imperium
rzymskiego). Ludzie tam
mieszkający pozostawali
poza wpływami kultury
antycznej, czyli grecko-
rzymskiej.
 Był to system umocnień
oparty na przeszkodach
naturalnych, np. rzeki Ren
czy Dunaj. W jego pobliżu
stacjonowały legiony
w sile od kilkunastu do
kilkudziesięciu tysięcy
żołnierzy.

Ćwiczenie 4 醙

Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest
fałszywe.

Zdanie P F
Głównymi rzekami stanowiącymi granicę Cesarstwa
 
Rzymskiego w Europie były Ren i Dunaj.
Hunowie byli ludem pochodzenia germańskiego i przybyli
na tereny środkowej Europy z Półwyspu  
Skandynawskiego.
Frankowie stworzyli swoje państwo na terenach
 
południowej Galii.
Ćwiczenie 5 醙

Przyjrzyj się poniższej ilustracji i wykonaj polecenie.

Zapinka huńska z początku V w.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wyjaśnij symbolikę zaprezentowanej huńskiej zapinki.

Ćwiczenie 6 難

Przeczytaj uważnie poniższe teksty źródłowe, a następnie wykonaj polecenie.

Tekst A

“
Jordanes

Historia gocka

Na prawym skrzydle rzymskim stał król Teodoridus z Wizygotami, na

lewym Aecjusz, [...] z Rzymianami, w środku zaś umieścili Sanguibana,
króla Alanów […]. Po stronie przeciwnej w ten sposób był szyk
ustawiony, że w środku stał A yla ze swymi najdzielniejszymi,
a skrzydła zajmowały liczne i rozmaite ludy, które władzy jego
podlegały. […] Wojsko Ostrogotów pod wodzą braci Walamira,
Teodemira i Widemira. Była tam i wielka gromada Gepidów pod wodzą
głośnego króla Ardaryka.

Źródło: Jordanes, Historia gocka, 30. 156-158; 31, 160.

Tekst B

“
Peter Heather

Upadek Cesarstwa Rzymskiego

Po zaciekłej walce główna linia rzymska się załamała i rozpierzchła, co

się zakończyło – jak zawsze w takich okolicznościach – masakrą. Cesarz
zginął wraz ze swoją armią. […] Według Ammiana, takiej klęski
Rzymianie nie ponieśli od czasów bitwy pod Kannami […]. Zwycięstwo
Gotów uczyniło ich panami nie tylko pola bitwy, lecz całego regionu
bałkańskiego. […] Droga do Konstantynopola stanęła przed nimi
otworem.

Źródło: Peter Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, tłum. J. Szczepański, Poznań 2015, s. 215–216.
Podaj miejsca bitew, których przebieg opisano w tekstach A i B.
A. Opis bitwy
B. Opis bitwy

Ćwiczenie 7 難

Przeczytaj poniższy tekst źródłowy i wykonaj polecenie.

“ Osiedlenie Wizygotów w Cesarstwie Rzymskim

Niedługo potem barbarzyńcy zawarłszy między sobą traktat

o wzajemnej przyjaźni pokonani zostali w kolejnej wojnie z innymi
plemionami barbarzyńskimi, zwanymi Hunami, zamieszkującymi w ich
sąsiedztwie. Wyparci zatem z własnych siedzib, zbiegli na terytorium
rzymskie, obiecując, że będą służyć cesarzowi i robić to, co im rozkaże
władca Rzymian. Wieść o tym wydarzeniu dotarła do Walensa, który nie
myśląc zawczasu o żadnych konsekwencjach na przyszłość, wydał
polecenie, aby błagającym okazać litość i współczucie, w tym jednym
bodaj przypadku zdobył się na litość. Wydzielił im więc obszary na
terenie Tracji i był niezłomnie przekonany, że wygrał w ten sposób
wielką szansę. Myślał i liczył, że zapewnił sobie bez trudu armię, gotową
w każdej chwili ruszyć na nieprzyjaciela. Spodziewał się bowiem, że
barbarzyńcy będą groźniejszymi stróżami granic aniżeli Rzymianie; co
więcej, ze względu na to zaniedbał dokonywania uzupełnień garnizonów
złożonych z Rzymian.

Źródło: Osiedlenie Wizygotów w Cesarstwie Rzymskim, [w:] G. Chomicki, S. Spławski, Starożytność. Teksty źródłowe
komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999, s. 281.

Wyjaśnij, dlaczego cesarz Walens wyraził zgodę na osiedlenie się na terenach swojego
państwa.
Ćwiczenie 8 難

Przeczytaj poniższy tekst źródłowy i wykonaj polecenie.

“
Prokopiusz z Cezarei

O wojnie gockiej

Współcześnie z cesarzem Zenonem, panującym w Bizancjum,

w zachodniej części państwa piastował rządy Augustus, nazywany przez
Rzymian zdrobniale Augustulus. […] Im więcej zaś wzmagał się u nich
wpływ barbarzyńców, tym więcej upadało znaczenie żołnierzy
rzymskich i Rzymianie doznawali gwałtów od tyranizujących ich
przybyszów, występujących pod piękną nazwą sprzymierzeńców. Ci
zmuszali ich zuchwale do robienia im choć z niechęcią wielu różnych
ustępstw, a w końcu zażądali, aby ich przypuścić do podziału wszelkiej
ziemi uprawnej w Italii. Trzecią jej część kazali Orestesowi dać sobie,
a kiedy się na to wcale zgodzić nie chciał, zaraz go zabili. Był zaś między
nimi niejaki Odoaker, należący do kopijników cesarskich. Ten
przyobiecał im, że spełni ich żądania, jeśli go na tron wyniosą.
Zagarnąwszy w ten sposób rządy, nic zresztą cesarzowi nie zrobił złego,
lecz pozwolił mu pędzić nadal życie w stanie prywatnym. Barbarzyńcom
zaś przydzielił trzecią część ziemi i w ten sposób bardzo silnie związał
ich z sobą.

Źródło: Prokopiusz z Cezarei, O wojnie gockiej, tekst dostępny online: kielakowie.pl.

Wymień przyczyny słabości Cesarstwa Rzymskiego, na jakie zwraca uwagę autor tekstu.

Określ, czym różniła się polityka Odoakra od polityki Alaryka.

Dla nauczyciela

Autor: Wacław Suski

Przedmiot: historia

Temat: Państwa barbarzyńskie na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego. Koniec

starożytności

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:
5) wyjaśnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku państwa rzymskiego;
Treści nauczania - wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich chrys anizacji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

omawia relacje imperium z plemionami barbarzyńskimi;

przedstawia etapy najazdu Hunów i wielkiej wędrówki ludów;
ocenia rolę najazdów barbarzyńskich w genezie upadku cesarstwa na zachodzie
Europy;
charakteryzuje zewnętrzne przyczyny upadku cesarstwa zachodniorzymskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji, nawiązując do zagadnień

opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji i podaje kryteria sukcesu.
2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę z uczniami na temat
przyczyn przekraczania limes rzymskiego / granicy państwa rzymskiego przez
barbarzyńców. Zadaje uczniom pytanie: Skąd i od kogo barbarzyńcy czerpali informacje
o państwie rzymskim?

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel omawia przebieg wędrówek ludów, wykorzystując do tego także

wyświetloną mapę interaktywną. W trakcie rozmowy pokazuje trasy wędrówki
poszczególnych plemion. Zachęca uczniów do wskazywania ewentualnych przyczyn
pojawienia się omawianej grupy w granicy państwa rzymskiego. Jedna osoba może
zapisywać najważniejsze informacje na tablicy.
2. Praca z multimedium. Uczniowie w parach wykonują polecenia 2 i 3 dołączone do
mapy interaktywnej (przyporządkowują do właściwej nazwy plemienia trasy ich
wędrówek, a także porządkują informacje o dwóch kluczowych bitwach). Następnie
wybrany uczeń prezentuje propozycję odpowiedzi, nauczyciel weryfikuje jej
poprawność, w razie potrzeby uzupełnia informacje.
3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel przechodzi do sekcji „Sprawdź się”.
Dzieli klasę na czteroosobowe grupy. Uczniowie wykonują na czas ćwiczenia 1–6, od
 najłatwiejszych do najtrudniejszych. Grupa, która poprawnie rozwiąże zadania jako
pierwsza, wygrywa, a nauczyciel może nagrodzić uczniów ocenami za aktywność.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zachęca uczniów do dyskusji, zadając pytanie: Czy cesarstwo

zachodniorzymskie przetrwałoby, gdyby plemiona uczestniczące w wielkiej wędrówce
ludów skierowały się w stronę cesarstwa wschodniorzymskiego? Uczniowie zgłaszają
swoje propozycje wraz z argumentacją.
2. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji
„Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli? Ocenia pracę uczniów podczas zajęć.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”. Przygotuj uzasadnienia poprawnych

odpowiedzi.
2. (Dla uczniów chętnych) Wyszukaj informacje i zanotuj je w zeszycie w formie notatki na
temat obecności plemion barbarzyńskich w starożytności w pobliżu twojego miejsca
zamieszkania.

Materiały pomocnicze:

M. Grant, Krótka historia cywilizacji klasycznej, tłum. M. Michowski, A. Mikicka, Poznań

1998.

Wielka Historia Świata, t. 3, Świat okresu cywilizacji klasycznych, pod red. A. Krawczuka,
Kraków 2005.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność , Warszawa 2010.

Cywilizacje starożytne. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. A. Cotterella, Łódź 1996.

M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1986.

P. Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, tłum. J. Szczepański, Poznań 2015.

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2007.

B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1994.

G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe komentarze i zagadnienia do

historii w szkole średniej, Kraków 1999.

A. Paner, J. Iluk, Na tabliczce, papirusie i pergaminie. Źródła historyczne dla uczniów szkoły
średniej. Starożytność, średniowiecze, Koszalin 1997.
Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać mapę interaktywną do przygotowania się do lekcji

powtórkowej dotyczącej imperium rzymskiego.