Ustęp

Nie jest on jedną ze scen dramatu i jest często pomijany przez czytelników, ale mimo tego
stanowi bardzo ważną część Dziadów. Ten poemat nawiązuje do pewnych osobistych
doświadczeń Adama Mickiewicza i jednocześnie do jego przekonania, które mówi o tym, że my
jako Polacy nie powinniśmy patrzyć na naród rosyjski w sposób krytyczny, nie powinniśmy
dostrzegać w tym narodzie wyłącznie wrogów, a jedynie ludzi, którzy są podobnie jak Polacy
uciemiężeni przez carską tyranię i według Mickiewicza potrzebują tylko odpowiedniego czasu,
żeby z tą tyranią się zmierzyć.
Ustęp po­dzie­lo­ny jest na kil­ka czę­ści, koń­czo­nych wier­szem Do przyjaciół Moskali. Resz­ta sta­no­wi
zapis hi­sto­rii ta­jem­ni­cze­go Piel­grzy­ma, bę­dą­ce­go na wy­gna­niu w Pe­ters­bur­gu.

Fragment 1 - Droga do Rosji

Wiemy, że bohater tytułowej III cz. Dziadów, Konrad jest wywożony na zesłanie, żegna się z
Księdzem Piotrem w scenie VIII, później jest widziany w scenie IX, kiedy Guślarz i tajemnicza
kobieta rozmawiają podczas obrzędów Dziadów na cmentarzu. Możemy wywnioskować, że ten
ustęp może być postrzegany jako wizja podróży tego bohatera w głąb Rosji. Wizja Rosji jest
przedstawiona jako kraina, w której cywilizacja jest zbudowana poprzez cierpienie ludzi
stanowiących najniższe warstwy społeczne, którzy są nienależycie traktowani przez cara. W tym
fragmencie możemy również zauważyć, że w tym fragmencie, że praktycznie wszystko jest
skoncentrowane wokół wojska, które jest zarządzone przez cara.
Między innymi, Mickiewicz tutaj chciał nam przekazać, że ludzie w Rosji również cierpią i ulegają
bezwzględnej sile cara oraz decyzji przez niego podejmowanych.

Fragment 2 - Petersburg
Petersburg został pokazany jako miasto, które powstaje ze względu na okrutny kaprys cara -
okrutny, ponieważ budowa Petersbuga pochłonęła stu tysięcy chłopów. Car starał się bardzo
upodobnić Petersburg do europejskich wzorców, między innymi do Paryża, Rzymu, Wenecji lub
Londynu. Mickiewicz wskazuje również na to, że każdy, kto zobaczył Petersburg, powie, że
zbudowały go szatany. Później, pewnego wieczoru, na ulicy spotykają się dwaj ludzie - Pielgrzym
oraz rozdający jałmużnę Polak, który wita go Krzyża i Pogoni znakiem. Zamyślony pielgrzym
ucieka, potem jednak poszukuje tajemniczego człowieka.

Fragment 3 - Pomnik Piotra Wielkiego

Pod pomnikiem znajdują się dwaj młodzieńce, wieszcz ruskiego narodu i polski zesłaniec, którzy
są pokazani jako serdeczni przyjaciele i są owinięci wspólnym płaszczem. Stoją oni pod
granitowym pomnikiem, który przedstawiał wielki monument cara na koniu oraz sam pomnik
jest porównywany do pomnika Marka Aureliusza, który był filozofem. Wielkość pomnika Piotra
Wielkiego miała wskazywać na wyższość cara nad obywatelami, a przedstawienie go z koniem
miało na celu pokazać to, że nie zważa on na innych, nie ma dobra obywateli na względzie.
Fragment 4 - Przegląd wojska
Ta część przedstawia carski obyczaj - codzienny przegląd wojsk, którego car dokonywał
codziennie na wielkim placu około dziesiątej rano. Wojsko wzorowane jest na europejskich tak,
jak zarządził Piotr I. Jednak jego inspiracja zachodnim stylem jest tylko pozorem, ponieważ
podczas manewrów nie zwraca się uwagi na traktowanych żołnierzy i wiele z nich traci swoje
życie. Możemy też zauważyć m.in. ślepe posłuszeństwo sługi wobec pana, które przejawia się,
kiedy żołnierz, któremu doskwiera zimno, czeka na rozkazy swojego przywódcy.

Fragment 5 - Dzień przed powodzią petersburską 1824. Oleszkiewicz

W tej części grupa młodych osób spacerujących nad brzegiem Ogromnej Newy spotyka
mężczyznę z latarką, jest nim Oleszkiewicz, który mierzył, jak głęboka, jest woda. Oleszkiewicz
ostrzega grupę młodych osób przed zbliżającą się klęską. Tą klęską miała być powódź, która
symbolizowała karę dla cara za jego okrucieństwo i tyranię.

Fragment 6 - Do przyjaciół Moskali

Ustęp koń­czy wiersz, któ­ry Mic­kie­wicz de­dy­ku­je przy­ja­cio­łom Mo­ska­lom. Podmiot lirycz­ny od­da­je
hołd tym z Ro­sjan, któ­rzy pod­ję­li się wal­ki o wol­ność swo­je­go na­ro­du, po­tę­pia­jąc za­ra­zem ku­pio­-
nych przez cara lub lo­jal­nych wo­bec tyrańskiego sys­te­mu Mo­ska­li i zwraca uwagę na to, że są to
dla niego na­ród rów­nie tak samo ucie­mię­żo­ny, jak Po­la­cy.