CHORĄGWIE

POLSKO-LITEWSKIE
I KRZYŻACKIE
POD GRUNWALDEM 1410

Maciej Szwaba
Wrocław 2024
 WPROWADZENIE:
Bitwa pod Grunwaldem to zdecydowanie jedna z najbardziej rozpoznawalnych bitew w
historii Polski. Jest to również jedno z największych i najwspanialszych zwycięstw polskiego
oręża. W bitwie 15 lipca 1410r. wojska polskie i litewskie wsparte zaciągami ze Żmudzi,
Mołdawii i Rusi doszczętnie pokonały armię Zakonu Krzyżackiego. Zwycięstwo było
całkowite i do końca istnienia Zakonu jako niezależnego państwa złamało jego siłę militarną.
Przyczyniło się również do powstania wielu dzieł literatury i kultury opisujących w sposób
fabularny dzieje batalii grunwaldzkiej.

Grunwald to również ciekawa zagadka dla historyków wojskowości. Z okresu bitwy lub
czasów niedługich przed i po wielkiej wojnie z Zakonem nie zachował się żaden oryginalny
przekaz źródłowy. Z polskiej strony jako jeden z pierwszych opisał go dopiero Jan Długosz w
XVI w. blisko 100 lat po bitwie. Długosz znany min. z faktu, że nie darzył sympatią króla
Władysława II Jagiełły bazował w części na źródłach wtórnych gdyż sam nie mógł ze względu
na dużą różnicę czasową uczestniczyć w bitwie. Miał jednak dość wiarygodny przekaz ustny
gdyż jego ojciec – również Jan Długosz – brał udział w kampanii jak i samej bitwie1. Brak jest
również jednolitego przekazu ze strony krzyżackiej gdyż w przeciwieństwie do ojca Długosza,
nie zachowały się bezpośrednie przekazy z bitwy. Niemniej wielu kronikarzy niemieckich
poświęcało Grunwaldowi wiele miejsca w swoich kronikach. Należy jednak pamiętać, że dzieła
te miały bardziej charakter odtwórczy niż źródłowy gdyż kronikarze nie żyli w okresie wielkiej
wojny z Zakonem Krzyżackim. Najsłynniejszym dziełem opisującym samą bitwę są Kroniki
sławnego Królestwa Polskiego napisane właśnie przez Jana Długosza.2 Drugim najczęściej
podawanym jest Banderia Prutaenorum również napisana przez Długosza w 1448r. Autor zebrał
w niej charakterystykę i wygląd poszczególnych chorągwi krzyżackich. Pozostawił łącznie
opisy 56 chorągwi, głównie krzyżackich lub walczących po krzyżackiej stronie.3

Charakterystyka Długosza potwierdzona również przez przekazy niemieckie i łacińskie

pokazuje dość ciekawy obraz samych walczących. Pokazuje się głównie duże zróżnicowanie
sił zarówno polskich jak i krzyżackich, historię poszczególnych chorągwi, ich składy jak i w
niektórych przypadkach również imiona słynnych rycerzy w nich służących.

1
J. Mitkowski, Jan Długosz, Warszawa 1988.
2
S.Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411. Warszawa,1955.
3
Banderia Prutenorum, https://pl.wikipedia.org/wiki/Banderia_Prutenorum#cite_ref-1
 CHARAKTERYSTYKA ORGANIZACJI RYCERSTWA W
OKRESIE WIELKIEJ WOJNY Z ZAKONEM KRZYŻACKIM
W LATACH 1409-1411:
Wojna z okresu 1409-1411r. nie była pierwszą w historii Polski batalią z Zakonem
Krzyżackim. Już wcześniej król Władysław Łokietek zbrojnie rzucił wyzwanie Zakonowi, ale
nie udało mu się przełamać siły militarnej Krzyżaków. Zakon w szczycie potęgi dysponował
blisko 20 000 zbrojnych i rycerzy wobec szacowanej siły ok. 15 000 wojsk polskich i 20 000
litewskich. Należy jednak zauważyć, że charakterystyka walk w ówczesnej Europie sprawiała,
że trudno było mówić o jednolitym wojsku w tamtych czasach.

Trzonem każdej średniowiecznej armii było ciężkozbrojne konne rycerstwo.

Opancerzeni w zbroje płytowe, tarcze i kopie rycerze podczas szarży byli praktycznie nie do
zatrzymania. Większość bitew w Europie wygrywano właśnie dzięki rozstrzygającej szarży
ciężkiej jazdy rycerskiej. Oczywiście zdarzały się w historii wojskowości wyjątki od tej zasady
jak np. bitwa pod Azincourt w 1415r. gdzie szalę zwycięstwa przeważyli łucznicy uzbrojeni w
długie łuki.4 Niemniej jednak w większości przypadków posiadanie większej ilości rycerstwa
po swojej stronie dawało przewagę i zwycięstwo. Rycerze nie byli jednak liczną formacją
zbrojną. W samej Europie stan społeczny określany jako rycerstwo stanowił ok. 2-5% całości
społeczeństwa.5 W samych armiach europejskich zwykle na jednego rycerza przypadało ok. 3-
5 zbrojnych.6 Rycerze formowali się w tzw. kopie będące podstawą organizacji średniowiecznej
kawalerii. Kopia stanowiła siłę ok. 3-5 ludzi w tym rycerza (kopijnika) oraz 2-5 przybocznych.

4
Bryan Perrett, The Battle Book, London 1993
5
F.Kusiak, Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej, Warszawa, 2002.
6
P. Jasienica, Myśli o dawnej Polsce, Warszawa 1990.
Mogli to być zbrojni, kusznicy lub pospiesznie uzbrojeni pachołkowie. Przyboczni podobnie
jak rycerz potrafili władać podstawową bronią jak kopia, miecz, łuk czy kusza.7 Nie byli jednak
tak dobrze wytrenowani w boju i szermierce jak część rycerstwa. Wynikało to z faktu, że wojny
i turnieje były głównym źródłem dochodu średniowiecznego rycerza, a więc w jego własnym
interesie było utrzymanie odpowiedniej sprawności fizycznej i doskonalenie techniki
posługiwania się bronią. Kopie wchodziły w skład chorągwi. Ogólnie rzecz ujmując chorągiew
nie miała z góry narzuconej minimalnej ani maksymalnej ilości ludzi. Przyjmowało się, że
liczyły sobie ok. 200 koni, ale zdarzały się również chorągwie po 50 koni jak i nawet 500 jak
np. wielka chorągiew ziemi krakowskiej, o której opowiem szczerzej w kolejnych częściach.

Kopijnik (z lewej) oraz zbrojny członek kopii (z prawej) w pełnym rynsztunku

Chorągwie dzieliły się również na kilka rodzajów ze względu na pochodzenie jak i

swoich dowódców czy fundatorów. Zaznaczyć należy, że jako dowódcę chorągwi nie oznaczało
się chorążego8, ale namiestnika chorągwi. Byli to na ogół zasłużeni rycerze lub możni
wyznaczeni do prowadzenia formacji do walki. Innymi osobami byli fundatorzy chorągwi tj.
osoby, które opłacały utrzymanie i wyżywienie dla rycerzy i zbrojnych służących pod daną
chorągwią. Z racji pochodzenia i stanu społecznego nie zawsze fundatorzy wchodzili w skład
chorągwi. Czasem delegowali do tego zadania swoich namiestników, co pod Grunwaldem było
bardzo częste w przypadku chorągwi krzyżackich. Niemniej również po stronie polskiej kilka

7
Mała encyklopedia wojskowa. Warszawa,1970.
8
Była to osoba dedykowana do niesienia sztandaru chorągwi. W bitwie wykazywał mniejszą wartość bojową, ale
widok sztandaru kierował natarciem i działaniami chorągwi podczas walki.
chorągwi miało swoich namiestników pomimo, że fundatorami były inne osoby – najczęściej
stanu duchownego. Wobec tego możemy wyróżnić kilka rodzajów chorągwi.

Chorągwie ziemskie skupiały rycerzy z danych terenów jak np. gminy, województwa,
Ziemie9 czy miasta. Tego typu formacje stanowiły najliczniejszą część zarówno polskiej jak i
krzyżackiej armii.

Chorągwie nadworne – były to elitarne jednostki rycerskie. Skupiały najlepszych i

najbliższych władcom rycerzy. W jednej z nich służył min. Zawisza Czarny. Pod Grunwaldem
stanęły tylko 3 chorągwie nadworne po stronie polskiej i 3 krzyżackie jak i jedna litewska.
Były to również najliczniejsze ze wszystkich chorągwi. Według niektórych ich stan mógł
przekraczać nawet 500 koni na chorągiew.

Chorągwie najemne – stanowiły autorament złożony głównie z zagranicznych rycerzy

jak i rycerzy-gości, którzy akurat przebywali na dworze w trakcie wojny. Najczęściej
formowano je pod tzw. sztandarem Św. Jerzego tj. białym krzyżem na czerwonym polu
(ewentualnie odwróconej barwie czerwonego krzyża na białym polu) ze względu na fakt, że
Św. Jerzy był patronem rycerzy. Chorągwie pod znakiem Św. Jerzego były bardzo popularne w
Europie jako formacje skupiające najemników. Podczas bitwy pod Grunwaldem zarówno po
polskiej jak i krzyżackiej stronie walczyły chorągwie Św. Jerzego. Aby nie doszło do pomyłki
podczas walki obie strony używały różnych przeciwstawnych barw chorągwi.

Warto tutaj wspomnieć, że rycerze rekrutowani pod daną chorągiew nie zawsze musieli
pochodzić z danego terytorium zwłaszcza w przypadku chorągwi najemnych. Z reguły byli to
rycerze akurat w tym czasie rezydujący na dworze danego władcy lub rycerze nie posiadający
nad sobą lenników, a zamieszkujący dane terytorium. Ostatecznie również aby należeć do
chorągwi nie trzeba było być rycerzem, jednak brak pochodzenia skutkował min. brakiem
możliwości dowodzenia daną formacją. Wśród największych mniejszości narodowych po
stronie krzyżackiej należy wymienić oczywiście rycerstwo niemieckie z różnych części
Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego jak i grupę rycerzy z dzisiejszych Niderlandów. Z kolei po
stronie polskiej najliczniej stawiali się Czesi, Wołosi i Węgrzy. Nie można również wykluczyć
polskich rycerzy walczących po stronie krzyżackiej jak i niemieckich rycerzy walczących za
króla Jagiełłę. Były to jednak tylko doraźne przypadki.

9
Rozumiane jako jednostki administracyjne w dawnym Królestwie Polskim.
 Chorągiew Św. Jerzego spod Grunwaldu razem z opisem, fragment ,,Banderii Prutenorum” J.Długosza

Chorągwie prywatne – były to formacje wystawione najczęściej przez bogatych

możnych i dworzan. Utrzymanie całej chorągwi nie było łatwym finansowo zadaniem tak więc
ich liczebność również była dość mocno ograniczona. Wśród bardziej znanych prywatnych
zaciągów pod Grunwaldem można wymienić np. chorągiew marszałka koronnego Zbigniewa
z Brzezia czy też chorągiew rodu Koźlerogi, w której służyli min. przodkowie późniejszego
rodu Zamojskich herbu Jelita.

Według relacji Jana Długosza pod Grunwaldem walczyło łącznie 52 chorągwi polskich
i litewskich oraz 51 chorągwi krzyżackich. Pomimo zbliżonej ilości samych chorągwi
liczebność wojsk polsko-litewskich wynosiła ok. 30 000 ludzi, zaś krzyżackich ok. 20 000.

CHORĄGWIE KRZYŻACKIE

Jak już wspomniałem Krzyżacy dysponowali łącznie 50 chorągwiami podczas bitwy.

Zakon miał zdecydowaną przewagę w ilości zbrojnych rycerzy i ciężkiej jazdy wobec faktu iż
duża część wojsk litewskich była lekko uzbrojona. Niemniej jednak problemem Krzyżaków
były mniej liczne chorągwie. Wielki mistrz Ulrich von Jungingen szykując się do wojny wezwał
pod broń nie tylko wszystkie siły Zakonu, ale również rozesłał wieści z prośbą o pomoc w
walce do zachodnich państw, których rycerze również stawili się pod Grunwaldem. Pośród
zagranicznych zaciągów znaleźli się min. rycerze z Nadrenii, Fryzji (dzisiejsza Holandia),
Pomorza i Śląska. To właśnie spośród sprzymierzeńców krzyżackich wytypowano najpewniej
posłów do króla Władysława Jagiełły, którzy zawieźli polskiemu władcy słynne 2 miecze aby
sprowokować stronę polską do przyspieszenia ataku. Technicznie nie byli oni Krzyżakami.
Jeden z nich nosił jako znak czarnego orła na złotym polu, a więc godło Królestwa Niemiec i
był poddanym cesarza Zygmunta Luksemburczyka, który nie sprzyjał Polsce w konflikcie z
Zakonem. Drugi z posłów nosił czerwonego gryfa na białym polu jako swój herb, co wiązało
go najpewniej z Piastami Pomorskimi, a więc ziemiami, które ok. 300 lat wcześniej należały
do Polski, ale z czasem dostały się pod władanie pruskie jako lenno. Również bliższe stosunki
łączymy Pomorzan właśnie z Krzyżakami niż stroną polską. Rycerz ów był lennikiem i
przedstawicielem księcia szczecińskiego Kazimierza V.10

Jako, że Zakon Krzyżacki stopniowo rozszerzał w XIV w. swoje panowanie nad

ziemiami państw bałtyckich, Litwą i Pomorzem aż po Inflanty, dlatego również chorągwie
krzyżackie były bardzo zróżnicowane pod względem pochodzenia i wyposażenia.
Najliczniejszą grupę stanowiły tzw. chorągwie z dawnych ziem polskich. Były to zaciągi z
miast i komturii11, które powstawały na ziemiach odebranych Polakom. Było ich łącznie 15.
Dużą część tych chorągwi stanowiło rycerstwo polskie uległe germanizacji lub Kaszubi, którzy
również podporządkowali się Zakonowi w XIV w. W opisach niektórych formacji Jan Długosz
wyraźnie zaznaczał ich polskie pochodzenie jak np. w przypadku chorągwi komturii i miasta
Grudziądza. W tej klasie chorągwi poza rycerzami Zakonu, częścią polską lub kaszubską
służyli również napływowi rycerze niemieccy, którzy otrzymali nadania od wielkiego mistrza
Zakonu i osiedlili się na dawnych ziemiach polskich. Na ziemiach krzyżackich osiedliło się
również trochę rycerstwa pruskiego niezobowiązanego lennie do służby Krzyżakom. Część z
nich wyekwipowana i zwerbowana do walki przez Zakon. Ciekawostką jest, że jedynie jedna
komturia wystawiła więcej niż 1 chorągiew – były to chorągwie komturii gdańskiej, których
pojawiło się łącznie 3 na polu bitwy z czego 2 z terenów komturii jak i jedna z samego miasta
Gdańska. Wśród członków chorągwi z dawnych ziem polskich odznaczył się jeszcze komtur
miasta Tuchola – Henryk von Schwelborn. Dumny rycerz niejednokrotnie okazywał otwarcie
pogardę siłom polskim i litewskim. Kazał min. nosić przed sobą dwa miecze swoich pachołkom
jako symbol potęgi Zakonu, twierdząc samemu, że tyloma mieczami będzie w stanie sam
pokonać całą armię polską. Komtur zapłacił wysoką cenę za swoją arogancję. Uciekł z pola

10
Dwa nagie miecze. Czy Krzyżacy pod Grunwaldem próbowali obrazić Jagiełłę? portal twojahistoria.pl
11
Komturia – jednostka administrwcyjno-terytorialna w państwie Zakonu Krzyżackiego, S.Koper: Wędrówki po
Polsce Piastowskiej. Warszawa, 2007.
bitwy, dopadnięty przez pogoń polską został obezwładniony i skrócony o głowę. Jego haniebna
śmierć przeszła do historii jako przykład niewłaściwej rycerzowi pychy i zbytniej pewności
siebie.

Trzy chorągwie krzyżackie pochodziły z prywatnych zaciągów duchownych

niemieckich. Według dekretów papieskich część państwa Zakonu Krzyżackiego miała
przypadać w udziale również duchownym biskupom, którzy mogli cieszyć się własną
autonomią wobec Zakonu. Niemniej byli lojalni wobec wielkiego mistrza i na 4 biskupstwa na
terenach krzyżackich aż 3 wystawiły swoje chorągwie. Były to biskupstwa: pomezańskie,
warmińskie i sambijskie. Co ciekawe w opisach wojsk krzyżackich najpewniej doszło do
pomyłki gdyż Długosz zarówno chorągwi warmińskiej jak i chorągwi komturii Człuchowa
przypisał ten sam sztandar: białego baranka z pastorałem z którego piersi ściekała krew do
kielicha na czerwonym polu.

Elitę wojsk krzyżackich stanowiły 4 chorągwie nadworne. Były to kolejno: chorągiew

Zakonu Krzyżackiego, wielka chorągiew wielkiego mistrza i mała chorągiew wielkiego mistrza
oraz chorągiew Św. Jerzego. Z ciekawostek na temat tych formacji należy wspomnieć przede
wszystkim ich dowódców. Na czele chorągwi Zakonu Krzyżackiego stał wielki marszałek
Zakonu Fryderyk von Wallenrod – brat poprzedniego wielkiego mistrza Konrada von
Wallenrod, który piastował ten urząd w latach 1391-1393r. Z kolei wodzem mniejszej chorągwi
wielkiego mistrza był wielki szatny Zakonu Albrecht von Schwarzburg. Był on jednym z
najwyższych urzędników w Zakonie i zajmował się wyposażeniem i zaopatrzeniem dla armii
krzyżackiej. Pośród rycerzy z nadwornych chorągwi wspomnieć można wymienić jeszcze
Stanisława z Bolemina – polskiego rycerza z Ziemi Chełmińskiej – który po bitwie miał według
Długosza służyć królowi polskiemu jako przewodnik po polu bitwy. Praktycznie wszyscy
dostojnicy Zakonu służący w nadwornych chorągwiach polegli pod Grunwaldem razem z
wielkim mistrzem.

Chorągiew Wielkiego Mistrza wg.
Banderii Prutenorum
Rycerze-goście, zaciężni oraz sojusznicy Zakonu
walczyli w 7 chorągwiach. Po ogłoszeniu wojny z
Polską i Litwą propaganda krzyżacka chciała aby w
Europie ogłoszono krucjatę przeciw Polsce.
Krzyżacy przedstawiali Polaków jako agresorów i
pogan, którzy sprzymierzyli się z pół-pogańską
wówczas Litwą, z której de facto pochodził polski
król Władysław Jagiełło. Wśród chorągwi gości
można wymienić rycerzy z Niemiec, Niderlandów,
Szwajcarii oraz niewielką grupę z Lotaryngii i
Francji. Byli wśród nich również wspomniani
Pomorzanie jak i rycerze ze Śląska – głównie
Wrocławia i Oleśnicy.

Kolejną grupą rycerstwa były chorągwie z ziem pruskich. Poza polskimi terenami, które
Krzyżacy odebrali koronie polskiej po licznych wojnach i sporach, Zakon posiadał również
duże nabytki terytorialne w dzisiejszych Inflantach, Żmudzi, Warmii i części Litwy. Po
podbojach z okresu połowy XIII w. większość rdzennych Prusów i Jaćwingów została wybita
przez wojska zakonne. Nieliczni stali się wasalami zakonu lub jego poddanymi. Chorągwi z
tych ziem było 11. Wśród walczących pod tymi chorągwiami można wyróżnić min. wielkiego
komtura Zakonu, Konrada von Lichtensteina. Jego chorągiew była wystawiona przez miasto
Sztum. Pośród walczących w tych chorągwiach rycerzy znalazło się mniej w pełni uzbrojonych,
a więcej lekko zbrojnych konnych. Pochodzili oni głównie z dawnych terenów Prusów i
Jaćwingów, skupieni wokół 2 chorągwi komturii i miasta Ragneta będącego najdalej
wysuniętym zamkiem na wschodnich granicach Zakonu.

Warto dodać, że sami bracia krzyżaccy nie stanowili większości rycerzy w swojej armii.
W szczycie potęgi Zakonu jego liczebność szacuje się na ok. 570 braci, z czego pod Grunwald
udało się ok. 250 (poległo ponad 220). Znacznie liczniejszą grupę stanowili tzw. pół-bracia
noszący na szatach i tarczach krzyż w kształcie litery ,,T” jak również rycerze domowi. Sami
bracia zakonni stanowili jedynie elitę rządzącą i dowódczą w państwie Zakonu Krzyżackiego.

Jako kolejną podgrupę krzyżackich formacji należy wymienić chorągwie miejskie,

wystawione lub sfinansowane przez bogatsze miasta na terenie Zakonu Krzyżackiego. Było ich
łącznie 10. Wśród walczących wyróżnił się chorąży chorągwi miasta Chełmna imieniem
Mikołaj z Ryńska. Poza faktem, że chorągiew miała polski charakter, a na jej czele stał polski
rycerz Jan Orzechowski, to najbardziej w historii zapisała się właśnie postać chorążego tej
formacji. Mikołaj z Ryńska był jednym z członków Związku Jaszczurczego skupiającego
świeckich rycerzy mieszkających na terenach Zakonu. Podczas bitwy miał świadomie i z
premedytacją opuścić sztandar swojej chorągwi i zdezorientować nie tylko swoich ludzi, ale
również kilka innych krzyżackich formacji. Rycerz przeżył bitwę i dostał się do niewoli. Król
Jagiełło po przyjęciu od niego hołdu i przysięgi wierności wypuścił Mikołaja na wolność.
Strona krzyżacka natychmiast oskarżyła go o zdradę stanu i celowe poddanie chorągwi miasta
Chełmna stronie polskiej podczas bitwy. Sam były już chorąży bronił się tym, że sztandar miał
opuścić już po śmierci wielkiego mistrza, kiedy zwycięstwo polskie było już przesądzone.
Argument ten nie przekonał Krzyżaków. Po bitwie zwabili oni rycerza do Grudziądza, gdzie
bez procesu i szansy obrony został aresztowany, skazany na śmierć i ścięty.

Poniżej pełny spis chorągwi krzyżackich walczących pod Grunwaldem w 1410r. :

Chorągwie Główne (Nadworne):

1. Wielka chorągiew wielkiego mistrza,

2. Mała chorągiew wielkiego mistrza,
3. Chorągiew Zakonu Krzyżackiego
4. Chorągiew Św. Jerzego.

Chorągwie z dawnych ziem polskich:

1. Chorągiew komturii i miasta Grudziądza,

2. Chorągiew wójtostwa i miasta Rogóźna,
3. Chorągiew komturii i miasta Engelsberga12
4. Chorągiew wójtostwa i miasta Lasków,
5. Chorągiew wójtostwa i miasta Tczewa,
6. Pierwsza chorągiew komturii gdańskiej,
7. Druga chorągiew komturii gdańskiej,
8. Chorągiew komturii i miasta Człuchowa,
9. Chorągiew komturii i miasta Tucholi,
10. Chorągiew Ziemi Chełmińskiej,
11. Chorągiew komturii i miasta Starogrodu,
12. Chorągiew komturii i miasta Kowalewa,

12
Dzisiejsze miasteczko Pokrzywno. Nazwa od niemieckiego ,,Zamek Św. Anioła” niem. Engel – anioł.
 13. Chorągiew komturii i miasta Brodnicy,
14. Chorągiew komturii i miasta Toruń,
15. Chorągiew komturii Nieszawy,

Chorągwie gości i sojuszników Zakonu:

1. Chorągiew księcia oleśnickiego Konrada VII Białego,

2. Chorągiew księcia szczecińskiego Kazimierza V,
3. Chorągiew rycerstwa Westfalii,
4. Chorągiew Inflant i Nadrenii,
5. Chorągiew rycerstwa z Miśni,
6. Chorągiew miasta Brunszwik,
7. Chorągiew niemieckich rycerzy zaciężnych, (przez niektórych nazywana również drugą
chorągwią miasta Gniew ze względu na podobieństwo sztandarów).

Chorągwie biskupie:

1. Chorągiew biskupstwa pomezańskiego,

2. Chorągiew biskupstwa warmińskiego,
3. Chorągiew biskupstwa sambijskiego
4. Chorągiew wielkiego skarbnika Zakonu Tomasza Moreynheyma13

Chorągwie miejskie:

1. Chorągiew miasta Gdańska,

2. Chorągiew miasta Gniew,
3. Chorągiew miasta Chełmna,
4. Chorągiew miasta Elbląga,
5. Chorągiew miasta Braniewo,
6. Chorągiew miasta Heiligenbeil14
7. Chorągiew miasta Melzak15
8. Chorągiew miasta Bartoszyce,

13
Uznana jako prywatna chorągiew wielkiego skarbnika.
14
niem. święta siekierka
15
Prawdopodobnie chodziło o starą część Olsztyna, chociaż tłumaczenie nazwy niemieckiej wskazuje na pobliskie
Pieniężno. Najpewniej skład chorągwi stanowili po części rycerze i mieszczanie z Olsztyna, a po części z
Pieniężna.
 9. Chorągiew miasta Królewiec,
10. Chorągiew miasta Knipawa16

Chorągwie z ziem pruskich:

1. Chorągiew wielkiego komtura Konrada von Lichtensteina,17

2. Chorągiew komturii i miasta Bałgi,
3. Chorągiew zaciężnych rycerzy szwajcarskich18,
4. Pierwsza chorągiew komturii Elbląga,
5. Druga chorągiew komturii Elbląga,
6. Chorągiew zamku Bratian i Nowego Miasta,
7. Chorągiew miasta i komturii Ostródy,
8. Chorągiew miasta Szczytna,
9. Chorągiew miasta Brandenburg,
10. Pierwsza chorągiew komturii i miasta Ragneta,
11. Druga chorągiew komturii i miasta Ragneta19

Symbol biskupstwa sambijskiego wg. Banderii Prutenorum – identyczny znak jak w przypadku dwóch chorągwi
Ragnety, co mogło spowodować pomyłkę w opisie tych formacji przez Jana Długosza

16
Lub też chorągiew Starego Królewca, dzisiaj Knipawa jest częścią miasta Królewiec.
17
Sfinansowana i zwerbowana głównie kosztem miasta Sztum, nie była to prywatna chorągiew von Lichtensteina.
18
Chociaż nie ma potwierdzenia udziału Szwajcarów w bitwie w osobnej chorągwi, przyjmuje się, że ze względu
na podobieństwo sztandaru mogła to być również druga chorągiew Bałgi wzmocniona rycerzami zaciężnymi ze
Szwajcarii.
19
Możliwe, że błędnie zapisana jako chorągiew biskupstwa sambijskiego. Według części historyków Jan Długosz
pomylił dwie chorągwie. Wówczas chorągwi biskupich byłoby 2, a pruskich 11.
 CHORĄGWIE POLSKIE I LITEWSKIE
Podobnie jak w przypadku Zakonu Krzyżackiego, wojska polskie i litewskie również
posiadały najliczniejszą reprezentację w postaci chorągwi ziemskich. W przypadku sił
sprzymierzonych było ich łącznie 16. Co ciekawe chorągwie ziemskie skupiły niejednokrotnie
zwaśnione rody rycerskie i regiony. Jako przykład można podać rycerzy wielkopolskich, którzy
walczyli pod dwoma chorągwiami: poznańską i kaliską. W szeregach ,,Poznaniaków” walczyli
rycerze herbu Nałęcz, a w chorągwi kaliskiej z kolei rycerze herbu Grzymała, którzy przed
koronacją Władysława Jagiełły na króla toczyli małą wojnę domową w Wielkopolsce. W bitwie
pod Grunwaldem stanęli jednak ramię w ramię jako sojusznicy. W innej ziemskiej chorągwi –
ziemi wieluńskiej – walczył Jan Długosz herbu Wieniawa ojciec kronikarza Jana Długosza-
syna.

Rycerstwo polskie służące w wielkiej chorągwi ziemi krakowskiej

Pośród 16 ziemskich chorągwi aż 7 pochodziło z terenów Rusi. Większość walczących

w nich rycerzy nie miała polskiego pochodzenia, lub też zasymilowała się na Rusi po
otrzymaniu tam nadań ziemskich w poprzednich dziesięcioleciach. Najliczniej reprezentowane
było Podole skąd przybyły aż 3 chorągwie. Zaciągi z tych stron były bardzo niejednolite i poza
rycerzami polskimi i litewskimi skupiały również wielu Rusinów jak i Wołochów oraz być
może nawet Mołdawian, chociaż co do tych ostatnich nie ma pewności. Uzbrojenie tych
chorągwi również było niejednolite. Rycerstwo polskie preferowało ciężkie pancerze, tarcze i
kopie, ale Rusini i Litwini przeważnie uzbrojeni byli w lekkie włócznie, skórzane zbroje i
pawęże jeździeckie. Dawało to większą mobilność w boju, ale zmniejszało szanse w otwartym
starciu z ciężką jazdą krzyżacką.
 Podobnie jak w przypadku Krzyżaków, trzon polskich sił stanowiło 5 chorągwi
nadwornych. Wśród nich kluczową była wielka chorągiew ziemi krakowskiej stanowiąca
główną formację całej polsko-litewskiej armii. Według Długosza miała ona liczyć blisko 500
koni i być najliczniejszą z polskich formacji. Sztandar chorągwi był również gonfalonem tj.
sztandarem przymocowanym poziomo do drzewca, a nie jak w większości przypadków
pionowo. Układ gonfalonu był rzadki i należał jedynie do najważniejszych i kluczowych
formacji w całej armii. W przypadku sił krzyżackich gonfalonem były min. wielka chorągiew
wielkiego mistrza oraz chorągiew Zakonu Krzyżackiego. Co ciekawe król Władysław Jagiełło
nie dowodził osobiście chorągwią, a stanowisko dowódcze piastował rycerz pochodzenia
niemieckiego – Zyndram z Maszkowiec herbu Słońce. Wśród rycerzy służących w tej chorągwi
był Zawisza Czarny z Grabowa herbu Sulima. Chorągiew miała charakter eksterytorialny, a jej
członkowie pochodzili z różnych stron Polski i Litwy.

Wielka chorągiew ziemi krakowskiej według Banderia Prutenorum

Kolejną istotną chorągwią była tzw. chorągiew przyboczna lub nadworna króla Jagiełły.
Jej sztandar zdobiła litewska pogoń, a w jej skład wchodziło wielu dworzan i dostojników
królewskich min. podkanclerzy Mikołaj Trąba (przyszły pierwszy prymas Polski) jak i biskup
krakowski Zbigniew Oleśnicki. Chorągiew w czasie bitwy pozostawała blisko króla jako
swoista straż przyboczna aby w chwili zagrożenia ratować władcę, ale nie brała czynnego
udziału w walce. Następna z chorągwi nadwornych była chorągiew gończa, której nazwa
nawiązywała do gonitwy. Pełniła funkcję straży przedniej jak i dokonywała wypadów
zwiadowczych, a w bitwie zaskakiwała wroga szybkimi manewrami. Jako sztandar chorągwi
powiewał herb osobisty króla – złoty krzyż przedzielony dwoma belkami. Jej dowódcą był
rycerz nie mniej sławny od wspomnianego Zyndrama – Zbigniew z Brzezia, marszałek
koronny. Jako ostatnia z nadwornych chorągwi wymieniona będzie chorągiew Św. Jerzego.
Była to formacja złożona z najemników głównie z Czech i Węgier. Co ciekawe w jej szeregach
walczył rycerz czeski Jan Zizka – przyszły bohater ruchu husyckiego w Czechach.

Kolejne 16 chorągwi było prywatnym zaciągami najwyższych urzędników

państwowych na dworze Jagiełły. Wśród nich była chorągiew wspomnianego już Zbigniewa z
Brzezia, ale jako, że marszałek walczył w chorągwi gończej nie mógł jednocześnie dowodzić
swoim zaciągiem. Dodatkowo Zbigniew z Brzezia dostępował zaszczytu niesienia przed armią
królewskiego proporca. Podobnie rzecz miała się z chorągwią podkanclerzego Mikołaja Trąby.
Większość tych chorągwi wystawili wojewodowie lub bogatsi kasztelanowie.

Co ciekawe w szeregach polskiej armii podobnie jak u Krzyżaków znalazło się kilka
chorągwi autoramentu cudzoziemskiego. Było ich łącznie 3. W ich szeregach walczyli rycerze
min. ze Śląska, Saksonii, Węgier i Moraw. Jedną z najemnych formacji wystawił bratanek króla
Polski książę Zygmunt Korybutowicz. Jej członkowie mieli rekrutować się z ochotników z
Polski i Litwy.

Poniżej pełny spis chorągwi polskich i litewskich walczących pod Grunwaldem w 1410r. :

Chorągwie nadworne:

1. Wielka chorągiew Ziemi Krakowskiej,

2. Chorągiew gończa,
3. Chorągiew osobista Władysława Jagiełły,
4. Chorągiew Św. Jerzego,

Chorągwie ziemskie z ziem polskich:

1. Chorągiew poznańska,
2. Chorągiew ziemi kaliskiej,
3. Chorągiew ziemi sandomierskiej,
4. Chorągiew ziemi sieradzkiej,
5. Chorągiew ziemi łęczyckiej,
6. Chorągiew ziemi lubelskiej,
7. Chorągiew ziemi kujawskiej,
8. Chorągiew ziemi dobrzyńskiej,
9. Chorągiew ziemi wieluńskiej,
Chorągwie ziemskie z Rusi:

1. Pierwsza chorągiew podolska,

2. Druga chorągiew podolska,
3. Trzecia chorągiew podolska,
4. Chorągiew lwowska,
5. Chorągiew ziemi przemyskiej i sanockiej,
6. Chorągiew ziemi chełmskiej,
7. Chorągiew ziemi halickiej,

Chorągwie najemne:

1. Chorągiew podkomorzego dworskiego Gniewosza z Dalewic,

2. Chorągiew Jana Jenkowicza
3. Chorągiew Zygmunta Korybutowicza

Chorągwie prywatne wystawione przez możnych:

1. Chorągiew Rodu Świebodziców,

2. Chorągiew Rodu Koźlerogi,
3. Chorągiew kasztelana krakowskiego Krystyna z Ostrowa herbu Rawicz,
4. Chorągiew wojewody krakowskiego Jana Tarnowskiego herbu Leliwa,
5. Chorągiew wojewody poznańskiego Sędziwoja Ostroroga herbu Nałęcz,
6. Chorągiew wojewody sandomierskiego Mikołaja z Michałowa herbu Poraj,
7. Chorągiew wojewody sieradzkiego Jakuba z Koniecpola herbu Pobóg,
8. Chorągiew kasztelana śremskiego Jana z Obiechowa herbu Wieniawa,
9. Chorągiew wojewody łęczyckiego Jana Ligęzy herbu Kozic,
10. Chorągiew kasztelana wojnickiego Andrzeja z Tęczyna herbu Topór.
11. Chorągiew marszałka koronnego Zbigniewa z Brzezia,
12. Chorągiew podkomorzego krakowskiego Piotra Szafrańca,
13. Chorągiew kasztelana wiślickiego Klemensa z Moskrzewa herbu Pilawa,
14. Chorągiew starosty generalnego Wielkopolski Wincentego z Granowa herbu Leliwa,
15. Chorągiew cześnika kaliskiego Marcina ze Sławska herbu Zaręba,
16. Chorągiew kasztelana sądeckiego Krystyna z Kozichgłów herbu Lis,
17. Chorągiew cześnika koronnego Miężyka z Dąbrowych herbu Wadwicz,
18. Chorągiew podkanclerzego Mikołaja Trąby
19. Chorągiew arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Kurowskiego herbu Szreniawa,
20. Chorągiew biskupa poznańskiego Wojciecha herbu Jastrzębiec.
21. Chorągiew Dobrogosta Świdawy z Szamotuł herbu Nałęcz,
22. Chorągiew Mikołaja Zakliki-Korzewickiego herbu Syrokomla,
23. Chorągiew Dobiesława z Oleśnicy herbu Dębno,
24. Chorągiew Spytka z Jarosławia herbu Leliwa,
25. Chorągiew Mikołaja Kmity herbu Szreniawa.

W spisie brakuje 2 chorągwi mazowieckich, które miały być wystawione przez

tamtejszego księcia Janusza, ale nie dotarły na czas na pole walki. Dołączyły do sił polskich
już po bitwie podczas marszu na Malbork.

BIBLIOGRAFIA:

Jan Długosz, Korniki Sławetnego Królestwa Polskiego 1455-1480r.

Jan Długosz Banderia Prutenorum, 1448r.

J. Mitkowski, Jan Długosz, Warszawa 1988.

S.Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411.

Warszawa,1955.

Bryan Perrett, The Battle Book, London 1993

F.Kusiak, Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej, Warszawa, 2002.

P. Jasienica, Myśli o dawnej Polsce, Warszawa 1990.

Dwa nagie miecze. Czy Krzyżacy pod Grunwaldem próbowali obrazić Jagiełłę? portal
twojahistoria.pl