II rozbiór Polski

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Schemat + Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Katarzyna II na temat przyczyn II rozbioru. Cytat za: Wiek XVI–XVIII w źródłach.
Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów
i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 446.
 II rozbiór Polski

Po bitwie pod Zieleńcami, obraz Wojciecha Kossaka z 1898 roku. W bitwie stoczonej 18 czerwca 1792 r.
w czasie wojny polsko-rosyjskiej zwyciężyli Polacy pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego
i Tadeusza Kościuszki. Zwycięstwo to jednak nie zmieniło na lepsze położenia Rzeczypospolitej i we
wrześniu 1793 r. doszło do jej drugiego rozbioru.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Konsekwencją decyzji Sejmu Wielkiego i wojny w obronie Konstytucji 3 maja było

zawiązanie przez przeciwników reform konfederacji targowickiej i zwrócenie się
konfederatów do carycy Katarzyny II o pomoc. Targowiczanie przejęli władzę, lecz bojąc się
przenieść do wrogo wobec nich usposobionej Warszawy, rządzili z Brześcia nad Bugiem,
w stolicy zaś znalazły się rosyjskie wojska okupacyjne.

Caryca chciała ukarać Rzeczpospolitą za próby samostanowienia wbrew polityce Rosji,

tymczasem Prusy dążyły do kolejnych zdobyczy terytorialnych kosztem Polski. Droga do
drugiego rozbioru stanęła otworem.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele
Opiszesz międzynarodową sytuację Rzeczypospolitej przed II rozbiorem.
Ocenisz, co zdecydowało o porażce Rzeczypospolitej w wojnie z Rosją w 1792 roku.
Wskażesz, które ziemie utraciła Rzeczpospolita w wyniku II rozbioru, oraz
przedstawisz inne najważniejsze postanowienia traktatu rozbiorowego.
Scharakteryzujesz atmosferę, jaka panowała podczas obrad sejmu grodzieńskiego
w 1793 roku.
Przeczytaj

Wojna przegrana czy przerwana?

Geneza II rozbioru Rzeczypospolitej sięga
przegranej w 1792 r. wojny polsko‐rosyjskiej,
będącej konsekwencją przystąpienia króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego do
konfederacji targowickiej. Do podziału kraju
przyczyniła się także zmiana polityki Prus,
której celem stało się zagarnięcie części ziem
polskich.

W zamiarach targowiczan Rzeczpospolita

miała zachować integralność terytorialną,
jednak pozostając protektoratem Rosji. To
właśnie z myślą o zachowaniu jedności kraju
król podpisywał akces do Targowicy. Sytuacja
militarna w lipcu 1792 r. nie była bowiem
rozstrzygnięta: co prawda wojska polskie Książę Józef Poniatowski, portret pędzla Marcella
cofały się w kierunku Warszawy, ale robiły to Bacciarellego z 1778 roku. Książę był głównym
dowódcą wojsk koronnych w wojnie w 1792 roku.
w sposób zorganizowany, zadając Rosjanom
Umiejętnie przeprowadził odwrót wojsk z Ukrainy
poważne straty i wygrywając niektóre bitwy
przez Wołyń na Lubelszczyznę, zadał przy tym
(np. pod Zieleńcami 18 czerwca czy pod Rosjanom dotkliwe ciosy. Był załamany
Markuszowem 26 lipca). To decyzja króla, przystąpieniem króla Stanisława Augusta do
głównodowodzącego wojskami, przesądziła Targowicy, powiedział wówczas: „Na taką
o zaprzestaniu walk. Zresztą w proteście nikczemność nie byłem przygotowany” oraz „Raczej
przeciw tej decyzji do dymisji podali się należało bić się do zgonu, niż oddychać hańbą”.
Wyjaśnij znaczenie tych słów.
najważniejsi dowódcy: książę Józef
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Poniatowski i Tadeusz Kościuszko.

Dodatkowym „ciosem w plecy” była decyzja Prus o nieudzieleniu pomocy Rzeczypospolitej

mimo obowiązującego od 1790 r. sojuszu zaczepno‐odpornego. Według jego zapisów
w obliczu zagrożenia lub ataku ze strony państw trzecich Prusy miały wystawić korpus
posiłkowy w sile 4 tys. żołnierzy kawalerii i 8 tys. piechoty. Jednak w 1792 r. wojska pruskie
nie przybyły do Polski z pomocą.
Portret Tadeusza Kościuszki pędzla Marcina Jabłońskiego z 1827 roku. Kościuszko jako generał w czasie wojny
polsko-rosyjskiej w 1792 r. dowodził wojskami polskimi m.in. podczas zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami 18
czerwca, Włodzimierzem 7 lipca i Dubienką 18 lipca. Po przystąpieniu króla Stanisława Augusta do
konfederacji targowickiej i wydanym przez niego poleceniu wstrzymania wszelkich działań przeciwko wojskom
rosyjskim, 30 lipca podał się do dymisji. Powiedział, że decyzja o kapitulacji „byłaby przeciwną pierwiastkowej
mojej przysiędze i wewnętrznemu przekonaniu”.
Jak nazywa się order przypięty do klapy munduru Kościuszki? Za jakie zasługi jest przyznawany?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Nacisk Prus
Ostatnia dekada XVIII w. w Europie była bardzo burzliwa. We Francji trwała rewolucja.
Obalenie tam władzy królewskiej sprawiło, że monarchowie Prus i Austrii, zagrożeni
przeniesieniem rozruchów do innych krajów, połączyli siły, zawierając w 1790 r. tzw.
konwencję dzierżoniowską (zwaną też konwencją z Reichenbach). Dwa lata później Prusy
rozpoczęły wojnę ze zrewoltowaną Francją.
Obraz Horace’a Verneta z 1826 r. przedstawia bitwę pod Valmy, którą stoczono 20 września 1792 roku.
Francuzi powstrzymali ofensywę prusko-austriacką i uchronili swój kraj przed inwazją. Prusacy, ponieważ nie
mogli kontynuować zaborczych zamiarów wobec Francji, skierowali agresję przeciwko Rzeczypospolitej.
Wskaż na obrazie wojska pruskie.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wydawało się, że pokonanie armii francuskiej przyjdzie gładko. Tym bardziej że składała się
ona głównie z poborowych, którymi dowodzili świeżo awansowani, młodzi podoficerowie
(ponad 6 tys. oficerów wiernych królowi uciekło z kraju). 20 września 1792 r. doszło do
przełomowej bitwy pod Valmy. Francuzi nie cofnęli się pod ostrzałem austriacko‐pruskiej
artylerii. Generał François Christophe Kellermann skutecznie ich motywował, m.in.
okrzykami „Niech żyje Naród!” oraz intonowaniem Marsylianki. Przestraszony dowódca
pruski nie odważył się dać rozkazu do ataku. Starcie zakończyło się wraz z nadejściem
deszczu. Prusacy wycofali się z pola bitwy, a następnie z Francji.

Miało to ogromne znaczenie dla sytuacji Rzeczypospolitej. Król pruski Fryderyk II,
niezadowolony z niepowodzeń na zachodzie, zamierzał powetować je sobie na wschodzie.
25 października 1792 r. wysunął żądania terytorialne wobec Rzeczypospolitej, domagając się
wcielenia Wielkopolski do Królestwa Prus. W razie sprzeciwu wobec jego zamiarów
zagroził wycofaniem się z koalicji antyfrancuskiej.

Porozumienie rosyjsko-pruskie
Żądanie pruskiego monarchy przekształciło się w utajnioną propozycję wystosowaną do
Rosji w sprawie II rozbioru części ziem Rzeczypospolitej. Caryca Katarzyna II niechętnie
zgodziła się na wspólny zabór (z jej punktu widzenia było to odstąpienie części terytorium,
nad którym faktycznie już sprawowała władzę).
23 stycznia 1793 r. podpisano w Petersburgu traktat podziałowy między Katarzyną II
a Fryderykiem Wilhelmem II. Wojska pruskie weszły do Wielkopolski, a rosyjskie do
wschodniej części Rzeczypospolitej. Żołnierze polscy bez walki wycofywali się z oddanych
ziem. Jednym z nielicznych starć była obrona ratusza w Kargowej w zachodniej
Wielkopolsce (obecnie województwo lubuskie) 27 stycznia 1793 roku. Polska kompania
piechoty, dowodzona przez kapitana Stefana Więckowskiego, otworzyła ogień do
wkraczającego do miasta batalionu pruskiego. Starcie zakończyło się porażką obrońców –
rannych Prusacy dobili, a ratusz obrabowali.

Neogotycki ratusz w Kargowej, widok współczesny. Budynek pochodzi z 1745 roku. 27 stycznia 1793 r. bronił
go przed Prusakami polski garnizon, liczący 40–60 żołnierzy, pod dowództwem kapitana Kazimierza
Więckowskiego.
Źródło: Petroniusz / fotopolska.eu, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rządzący od połowy 1792 r. Rzecząpospolitą przywódcy konfederacji targowickiej byli

zaskoczeni zajęciem przez Prusy polskiego terytorium. Ogłosili oficjalny protest, rozważali
nawet walkę, zwołali w tym celu pospolite ruszenie. Jednak przebywający w Warszawie
rosyjscy generałowie i dyplomaci szybko ich przekonali, że opór jest bezcelowy.
Ziemie Rzeczypospolitej utracone po II rozbiorze w 1793 roku. Znajdowały się na nich takie miasta jak Gdańsk,
Toruń, Poznań, Mińsk i Kamieniec Podolski.
Wskaż najważniejsze miasta, które zostały w granicach Rzeczypospolitej.
Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zgodnie z postanowieniami traktatu rozbiorowego Fryderyk Wilhelm II objął we władanie

całą Wielkopolskę, zachodnie Mazowsze i niewielki fragment Małopolski, utworzył nich
Prusy Południowe. W granicach Prus znalazły się również ważne, bogate, handlowe miasta
polskie: Gdańsk i Toruń. Rosja zajęła ogromny obszar ziemi mińskiej, bracławskiej, Podola
i zachodniej Kijowszczyzny. Austria nie brała udziału w II rozbiorze.
Fryderyk Wilhelm II, król pruski z dynas i Hohenzollernów (panował w latach 1786–1797), wziął udział w II
i III rozbiorze Rzeczypospolitej, a w 1794 r. wspomagał Rosję w tłumieniu insurekcji kościuszkowskiej. Po
wkroczeniu wojsk pruskich do Krakowa w 1795 r. z jego rozkazu doszło do grabieży skarbca koronnego na
Wawelu. Prusacy ukradli 19 najcenniejszych polskich insygniów (w tym koronę Chrobrego), które przetopili,
a uzyskane złoto wykorzystali do wybicia monet.
Źródło: Wikipedia.org, domena publiczna.

Powierzchnia i liczba mieszkańców ziem objętych II rozbiorem

Powierzchnia Ludność
Zabór
(w tys. km2) (w mln)

pruski 58 1,14

rosyjski 250 1,30

Rosja zajęła dużo większy obszar Rzeczypospolitej niż Prusy, jednak o dość zbliżonej liczbie ludności. Tereny wschodnie
były znacznie słabiej zaludnione niż lepiej rozwinięte ziemie na zachodzie państwa.

Sejm grodzieński
Zaborcy, pragnąc zachować pozory legalizmu, musieli wymóc na Polakach i Litwinach
akceptację zmiany granic, dlatego jeszcze w 1793 r. zwołano do Grodna sejm. Posłowie
obradujący pod nadzorem rosyjskiego ambasadora Jakuba Sieversa, dysponującego silnym
korpusem wojskowym, mimo protestów zagłosowali zgodnie z jego życzeniami. Relacje
z sejmu grodzieńskiego przekazywały ponury obraz: przedstawiciele szlachty byli
zastraszani, aresztowani, ale też przekupywani, a część z nich myślała jedynie o osobistych
korzyściach.
Sankcjonujący II rozbiór państwa traktat Rzeczypospolitej z Królestwem Prus z 25 września 1793 roku.
Wyjaśnij, w jakim celu znalazły się na nim odciski pieczęci.
Źródło: Wikipedia.org, domena publiczna.

Nowy traktat graniczny z Rosją uchwalono dość łatwo w lipcu, inaczej było z traktatem
z Prusami. Wywoływani do głosu posłowie nie chcieli wyrażać swych opinii. Jednak po
całonocnej, milczącej sesji z 22 na 23 września 1793 r. poseł krakowski, targowiczanin Józef
Ankwicz, oświadczył, że milczenie oznacza zgodę sejmu. Nie widząc szans na pomoc
z zewnątrz, król Stanisław August Poniatowski podpisał dokument. Niepotrzebną już
konfederację targowicką rozwiązano, a jej upokorzeni przez carycę Katarzynę II przywódcy
wyjechali za granicę.

W znacząco okrojonej Rzeczypospolitej formalnie utrzymany został istniejący, dogodny dla

Rosji i Prus, ustrój demokracji szlacheckiej przy słabej centralnej władzy królewskiej.
Przywrócono wolną elekcję oraz liberum veto. Jednocześnie zachowano niektóre z reform
Konstytucji 3 maja, takie jak prawa mieszczan oraz funkcjonującą wcześniej Radę
Nieustającą, czyli rząd. Państwo polsko‐litewskie mogło też posiadać nieliczną armię.

Caryca rosyjska Katarzyna II panowała w latach 1762–1796. Z pochodzenia była Niemką, urodziła się w 1729
r. w Szczecinie.
W jakim stroju została przedstawiona caryca?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Caryca Katarzyna II w zamian za posłuszeństwo uregulowała znaczną część długów

polskiego króla i skarbu. Zostało to obwarowane układem o wieczystym sojuszu z Rosją,
który dawał wschodniemu sąsiadowi nadzór nad polityką zagraniczną Rzeczypospolitej.
Król Stanisław August był przekonany, że zyskał całkiem wiele i zapewnił państwu
podstawy dalszego bytu. Jak odnotowali kronikarze, z wdzięczności wyściskał publicznie
rosyjskiego ambasadora Jakuba Sieversa. Opinia publiczna przyjęła ten gest z odrazą.
W kraju tliły się coraz silniej idee rewolucji francuskiej, które znalazły oddźwięk
w insurekcji kościuszkowskiej 1794 r. i krwawych rozliczeniach ze zdrajcami
Rzeczypospolitej.

Sejm grodzieński, obradujący od czerwca do listopada 1793 r., był ostatnim sejmem
szlacheckim Rzeczypospolitej.

Kryzys bankowy w Polsce w 1793 roku

W wyniku wojny polsko‐rosyjskiej w 1792 r.,

przejęcia władzy przez stronników
konfederacji targowickiej i kryzysu
gospodarczego nastąpiła zapaść młodego
polskiego systemu bankowego. Bankierzy
działający w Rzeczypospolitej utracili
zaufanie zagranicznych instytucji
wspierających ich kredytem.

Równolegle w Europie narastał kryzys

bankowy spowodowany rewolucją
francuską. Po bitwie pod Valmy we wrześniu
1792 r. stało się jasne, że rewolucjoniści
utrzymają władzę, a arystokraci, którzy
uciekli z Francji, nie spłacą swoich długów
(zaciąganych pod zastaw nieruchomości, Pałac Teppera przy ul. Miodowej 7 w Warszawie;
np. pałaców, które pozostawili mieścił się tam bank Piotra Fergussona Teppera.
Budynek został zniszczony w czasie II wojny
w zrewoltowanym kraju).
światowej, zdjęcie wykonano przed rokiem 1939.
Krach w Warszawie zapoczątkowany został Czy budynek banku można określić jako
reprezentacyjny? Uzasadnij odpowiedź.
25 lutego 1793 r. przez upadek
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
najbogatszego bankiera w Polsce Piotra
Fergussona Teppera, któremu berliński
finansista Mojżesz Levy odmówił udzielenia obiecanej pożyczki. Pogrążyło to duże banki
warszawskie, którym Tepper pożyczał pieniądze. W lutym 1793 r. wybuchła panika:
wierzyciele masowo rzucili się do wycofywania swoich lokat, jednak wypłaty zawieszono.

Teppera, który był Polakiem pochodzenia francuskiego, oskarżono o celowe niszczenie

kraju. Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. wzburzony tłum wdarł się do pałacu
bankiera i dokonał samosądu. W archiwach Teppera znaleziono potwierdzenie, że
pośredniczył on w korumpowaniu najwyższych urzędników państwowych przez dwór
rosyjski i pruski.
 Upadłość warszawskich banków spowodowała olbrzymie straty finansowe, szczególnie
wśród arystokracji, która w konsekwencji wycofała się z działalności inwestycyjnej
i budowy przemysłu na ziemiach polskich. Na kilkadziesiąt lat odłożono także plany
powołania banku narodowego (powstał on w 1828 r.).

Słownik
konfederacja

(z łac. confoederatio – związek) związek zawierany przez szlachtę w wyjątkowych

sytuacjach, takich jak bezkrólewie lub kryzys państwowy; mogła być zwołana przeciwko
królowi, ale ten mógł do niej również przystąpić; w organach konfederacji decyzje
podejmowano większością głosów

legalizm

(z łac. legalis – ustawowy, prawny, zgodny z prawem, od lex, D. legis – ustawa, prawo)
dokładne przestrzeganie przepisów prawa, trzymanie się ustalonych i obowiązujących
zasad

liberum veto

(łac., wolne „nie pozwalam”) zasada umożliwiająca zerwanie sejmu przez jednego posła (i
unieważnienie w ten sposób podjętych uchwał); liberum veto było zawieszane podczas
konfederacji generalnej, bo sejm skonfederowany nie mógł być zrywany

Marsylianka

(franc. La Marsellaise) francuska pieśń rewolucyjna, napisana i skomponowana 1792 r.

w Strasburgu przez Claude’a Josepha Rouget de Lisle’a na cześć rewolucyjnej armii
nadreńskiej, śpiewana w sierpniu 1792 r. przez ochotniczy batalion marsylski (stąd nazwa)
w drodze do Paryża; w latach 1795–1799 i od 1879 r. oficjalny hymn Francji

protektorat

(z łac. protectio – osłona, obrona) forma zależności politycznej państwa słabszego od

silniejszego oparta na nierównoprawnej umowie międzynarodowej; też: władza
sprawowana przez jakieś państwo nad innym

Rada Nieustająca

powołana w 1775 r. przez sejm rozbiorowy, pełniła funkcję najwyższej władzy

administracyjnej Rzeczypospolitej i była pierwszym nowożytnym rządem; składała się
z króla, 18 senatorów i 18 posłów, dzieliła się na pięć departamentów
 rewolucja francuska

rewolucja społeczna w latach 1789–1799, w wyniku której doszło do głębokich zmian

polityczno‐społecznych, m.in. zostały obalone monarchia absolutna i ustrój stanowy oraz
uchwalona Deklaracja praw człowieka i obywatela

sojusz zaczepno-odporny

traktat, w którym strony gwarantują sobie wzajemnie przyjście z pomocą w razie agresji
ze strony innego państwa lub państw trzecich

Targowica

potoczna nazwa konfederacji targowickiej – spisku magnackiego zawiązanego w nocy

z 18 na 19 maja 1792 r. w Targowicy na Podolu, na kresach Rzeczypospolitej (w
rzeczywistości 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu), na życzenie i pod patronatem
cesarzowej Rosji Katarzyny II, skierowanego przeciw reformom Sejmu Wielkiego
(Czteroletniego) i Konstytucji 3 maja; uznawany powszechnie za symbol zdrady
narodowej

Słowa kluczowe
Katarzyna II, konfederacja targowicka, konwencja rosyjsko‐pruska, Prusy, Rosja, sejm
grodzieński, rozbiory Polski, rozbiory Rzeczypospolitej, upadek Rzeczypospolitej

Bibliografia
M. Baczkowski, W służbie Habsburgów. Polscy ochotnicy w austriackich służbach zbrojnych
1772–1815, Kraków 1998.

J. Czubaty, Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu

politycznego Polaków w sytuacjach wyboru 1795–1815, Warszawa 2008.

J. Skowronek, Adam Jerzy Czartoryski 1770–1861, Warszawa 1994.

Wybitni Polacy XIX wieku. Leksykon biograficzny, red. nauk. T. Gąsowski, Kraków 1998.

Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla

nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‐Bondaruk, S.B. Lenard,
Warszawa 1999.
Film

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmami i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dxk6THy1g

Nagranie filmowe dotyczące drugiego rozbioru Polski.

Polecenie 2

Wyjaśnij, czy Katarzyna II planowała II rozbiór Polski.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Wyjaśnij, jak przebieg wojny rosyjsko-tureckiej z lat 1787–1792 wpłynął na decyzję Katarzyny
II o kolejnym rozbiorze Polski.

Twoja odpowiedź

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dxk6THy1g

Nagranie filmowe dotyczące drugiego rozbioru.

Polecenie 4

Wymień postanowienia sejmu grodzieńskiego dotyczące ustroju Rzeczypospolitej.

Twoja odpowiedź

Polecenie 5

Wyjaśnij, dlaczego podczas sejmu grodzieńskiego postanowiono przywrócić prawa

kardynalne.

Twoja odpowiedź
Schemat + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem oraz załączonymi tekstami źródłowymi i na ich podstawie wykonaj
kolejne polecenia.

Źródło: licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2
Wskaż, które z przytoczonych niżej zdań są prawdziwe, a które fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Państwem, które najbardziej naciskało na
 
przeprowadzenie II rozbioru Polski, była Rosja.
Austria nie uczestniczyła w II rozbiorze Polski ze względu
na znaczne nabytki terytorialne, jakie uzyskała w czasie  
I rozbioru.
Słabość zwycięskiego stronnictwa targowiczan
przyczyniła się do podjęcia przez Katarzynę II decyzji  
o przeprowadzeniu II rozbioru Polski.
II rozbiór Polski skompromitował dotychczasowych
 
przywódców Targowicy.
Sejm grodzieński cofnął postanowienia Konstytucji 3 maja
 
za powszechną i niewymuszoną zgodą społeczeństwa.
Polecenie 3

Napisz krótką (na pół strony formatu A4) rozprawkę zatytułowaną: „Największą
odpowiedzialność za II rozbiór Polski ponosi...”. W wykropkowane miejsce wstaw nazwę
państwa bądź nazwisko osoby, które twoim zdaniem odegrały decydującą rolę w tym
wydarzeniu. W swojej odpowiedzi wykorzystaj wiedzę wyniesioną z lektury przytoczonych
wyżej materiałów źródłowych.

Ćwiczenie 1 醙

Zapoznaj się z zamieszczoną niżej alegorią jednego z rozbiorów Polski, a następnie określ, czy
może ona dotyczyć II rozbioru. Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do własnej wiedzy.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 2 難

Na podstawie zamieszczonych niżej źródeł wyjaśnij, dlaczego Katarzyna II i konfederaci

targowiccy zdecydowali się zwołać sejm rozbiorowy 1793 r. do Grodna, a nie do Warszawy.

Źródło A

Jan Matejko, Konstytucja 3 maja 1791 roku.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Żródło B

“ Katarzyna II na temat przyczyn II rozbioru

Za dowód, jaki w Polsce panuje nastrój umysłów, służy wyznanie

znaczniejszych członków przysłanej tu delegacji konfederackiej [tj.
Targowicy]: skoro wojska rosyjskie ustąpią z Rzeczypospolitej, wszystko,
zaprowadzone pod ich osłoną, w mgnieniu oka zostanie wywrócone.
Bardziej jeszcze obchodziło szerzenie się w Polsce zgubnych doktryn
francuskich: w Warszawie rozpowszechniły się kluby na wzór
jakobińskich. Propagują one bezecną naukę, która może ogarnąć
wszystkie ziemie polskie i dotrzeć do państw sąsiednich. Nie ma takich
 środków ostrożności, których by nie usprawiedliwiała potrzeba
zabezpieczenia się przed niegodziwością jakobinizmu…

Źródło: Katarzyna II na temat przyczyn II rozbioru. Cytat za: Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z
propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard,
Warszawa 1999, s. 446.

Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela

Autor: Stanisław Mrozowicz

Przedmiot: Historia

Temat: II rozbiór Polski

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XXVII. Upadek Rzeczypospolitej (wojna z Rosją i powstanie kościuszkowskie). Uczeń:
3) opisuje zasięg terytorialny drugiego i trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje międzynarodową sytuację Rzeczypospolitej przed II rozbiorem;

wyjaśnia, jakie czynniki zdecydowały o porażce Rzeczypospolitej w wojnie z Rosją
w 1792 r.;
omawia najważniejsze postanowienia traktatu rozbiorowego oraz wskazuje ziemie,
które Rzeczpospolita utraciła w wyniku II rozbioru.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
 dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie przez nauczyciela tematu i celów zajęć, przejście do omówienia

planowanego przebiegu lekcji.
2. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta:
W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Uczniowie powinni
wspomnieć o I rozbiorze Polski, sytuacji politycznej i społecznej Rzeczypospolitej po
I rozbiorze, a także o próbach reform państwa, Sejmie Wielkim i Konstytucji 3 maja.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”

i zapisują w zeszycie minimum pięć pytań do tekstu dotyczącego II rozbioru Polski.
Uwaga: każde z pytań powinno rozpoczynać się od słów „dlaczego”, „jak”, „po co” itp.,
tak aby były to pytania otwarte. Uczniowie spacerują po klasie i na umówiony dźwięk
znajdują kogoś do pary, następnie zadają pytania sformułowane podczas czytania tekstu
i na nie odpowiadają.
2. Praca z pierwszym multimedium („Film”). Uczniowie dobierają się w pary i w zespołach
dwuosobowych zapoznają się z treścią polecenia 3: „Wyjaśnij, jak przebieg wojny
rosyjsko‐tureckiej z lat 1787–1792 wpłynął na decyzję Katarzyny II o kolejnym rozbiorze
Polski”. Nauczyciel odtwarza pierwszy z filmów, a po jego zakończeniu uczniowie
w dwuosobowych zespołach rozwiązują zadanie. Po wyznaczonym przez nauczyciela
czasie przedstawiciele dwójek uczniowskich odczytują swoje propozycje. Nauczyciel
komentuje rozwiązania uczniów. W podobny sposób uczniowie pracują z drugim
z filmów: wymieniają postanowienia sejmu grodzieńskiego dotyczące ustroju
Rzeczypospolitej (polecenie 4) oraz tłumaczą, dlaczego podczas sejmu grodzieńskiego
postanowiono przywrócić prawa kardynalne (polecenie 5).
 3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel wyświetla najpierw treść ćwiczenia 1
z sekcji „Schemat + Sprawdź się”, a po jego wykonaniu przez uczniów – ćwiczenia 2.
Uczniowie rozwiązują zadania wspólnie na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi albo uczennicy (może być także ochotnik)
podsumowanie lekcji „II rozbiór Polski”. Pyta, który element był dla uczniów trudny
i dlaczego. Prosi jedną osobę o podsumowanie typów poleceń, które mogą pojawić się
przy tematach wypracowania opartego na materiałach źródłowych.
2. Prowadzący omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Zapoznaj się ze schematem i dołączonymi do niego tekstami źródłowymi. Wykonaj

dołączone do schematu polecenia 2 i 3.

Materiały pomocnicze:

M. Baczkowski, W służbie Habsburgów. Polscy ochotnicy w austriackich służbach zbrojnych

1772–1815, Kraków 1998.

J. Czubaty, Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu

politycznego Polaków w sytuacji wyboru 1795–1815, Warszawa 2008.

J. Skowronek, Adam Jerzy Czartoryski 1770–1861, Warszawa 1994.

Wybitni Polacy XIX wieku. Leksykon biograficzny, red. nauk. T. Gąsowski, Kraków 1998.

Wiek XVI‐XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla

nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‐Bondaruk, S.B. Lenard,
Warszawa 1999.

Wskazówki metodyczne:

Informacje z sekcji „Film” mogą być wykorzystane w trakcie lekcji do pracy uczniów
w parach lub samodzielnie. Uczniowie mogą się również zapoznać z materiałami filmowymi
i/lub schematem przed zajęciami, a na podstawie e‐materiału i wspomnianych
multimediów przygotować prezentację multimedialną będącą podsumowaniem lekcji.