Professional Documents
Culture Documents
MODELE PIELĘGNOWANIA
„Praktyka bez teorii jest jedynie rutyną, tylko teoria może przynieść ducha inwencji”
Pasteur
Pielęgniarstwo jest młodą dyscypliną naukową, której początków należy doszukiwać się
w pracach Florence Nightingale.
Podstawowym zadaniem nauki o pielęgnowaniu jest definiowanie pojęć, ukazywanie
i wyjaśnianie istoty związków zachodzących między poszczególnymi pojęciami, formowanie
uogólnień i praw.
1
Co każdy model powinien zawierać? → koncepcje, charakterystykę modelu, zdefiniowanie
pojęć: osoba, zdrowie, środowisko i pielęgniarstwo
2
Wielka teoria Florence Nightingale
Model koncentryczny – środowiskowy
U podstaw tej koncepcji znalazła się filozofia pielęgniarstwa wyrażająca głęboki wgląd
autorki w problemy życia i zdrowia człowieka
Poglądy F. Nightingale koncentrowały się wokół uwalniania człowieka od cierpień,
zachowywania i umacniania jego zdrowia oraz wokół osiągania przez niego coraz wyższego
poziomu doskonałości. Autorka w swej koncepcji pielęgniarstwa wyróżniła dwa jego rodzaje:
1. Pielęgniarstwo ogólne
opracowała „ Notes on nursing – what it is and what is not” „Uwagi o pielęgniarstwie
– czym ono jest i czym nie jest”
uważała, że wiedzę pielęgniarską jako podstawową w troszczeniu się o swoje zdrowie
powinien znać każdy człowiek
do szerokiego upowszechnienia pielęgniarstwa ogólnego wskazywała konieczność
wprowadzenia „misjonarek zdrowia” które powinny docierać do wszystkich,
rozmawiać z ludźmi i uczyć ich opiekowania się zdrowiem
2. Pielęgniarstwo właściwe
to z kolei jest zawodem przygotowującym kobiety do zapewnienia opieki chorym w
szpitalach
program szkolenia zapewniał ścisłe łączenie zdobywania koniecznej wiedzy,
kształtowania umiejętności zawodowych, a także kształtowania postaw moralnych i
zaangażowania pielęgniarskiego
przygotowanie pielęgniarek do tej opieki wymaga podstaw naukowych oraz szkolenia
przy łóżku chorego
stwierdziła, że pielęgniarstwo jest sztuką o charakterze moralnym, nacechowane
miłością do ludzi
autorka bardzo mocno podkreślała odrębność pielęgniarstwa od medycyny i
konieczność pełnej samodzielności pielęgniarstwa
***********************
Koncentruje się na środowisku.
Ośrodkiem tej teorii jest człowiek reagujący na różne czynniki środowiska (głównie natury
sanitarno-higienicznej), które albo sprzyjają albo przeszkadzają siłom zdrowotnym
W procesach naprawczych zachodzących w organizmie pacjenta, potrzebuje on pomocy
pielęgniarki, która we właściwy sposób potrafi wpłynąć na środowisko i usuwać z niego to,
co stwarza przeszkody tym siłom – usuwanie tego, co niekorzystne i zastępowanie ich tym, co
korzystne dla organizmu
3
pomieszczeniach. Chorobie można zapobiegać lub przyspieszać proces zdrowienie poprzez
zapewnienie warunków przeciwnych do tych, które wywołują chorobę.
Choroba: Proces naprawczy, którego natura naznaczona jest potrzebą opieki. Choroba jest
naturalnym wysiłkiem uzdrawiania zatrucia, utraty sił lub reakcją przeciwko warunkom, w
których znajduje się człowiek.
Rolą pielęgniarki jest zapobieganie przerwaniu procesu naprawczego i zapewnienie
optymalnych warunków do jego wzmocnienia.
Pacjent: Postrzegany jest biernie i odgrywa rolę pasywną. Natomiast pielęgniarka i środowisko
wpływają w znacznym stopniu na pacjenta.
Powtórzmy założenia:
pielęgnowanie pozostaje w ścisłym związku z tym, co się dzieje w środowisku
fizycznym otaczającym człowieka
zdrowie człowieka uzależnione jest od środowiska
pielęgnowanie odnosi się do zdrowia, a samo zdrowie jest ściśle powiązane ze
środowiskiem
zadaniem osoby pielęgnującej jest zadbanie o środowisko pacjenta
Kanony pielęgniarstwa
1. wentylacja i ogrzewanie – wskazanie na czystość powietrza
w pomieszczeniach zamkniętych – wietrzenie pomieszczeń, utrzymanie
odpowiedniej wilgoci
na terenach otwartych (zanieczyszczenia) – wilgoć, dym, gazy, pyły
2. zdrowie domu, mieszkania, szpitala
dobre oświetlenie
właściwe usuwanie nieczystości
korzystanie z czystej, nieskażonej wody
właściwe rozwiązania architektoniczne (szczególnie budynki szpitalne)
3. światło – potrzebne dla zdrowia fizycznego i psychicznego –„słońce jest malarzem
ciała i duszy”
4. hałas – czynnik bardzo stresujący
głośne rozmowy
muzyka
sposób poruszania się (hałas gdy ktoś idzie)
5. różnorodność – świadome wprowadzanie w życiu chorego różnych zmian, np.
spacer, posadzenie przy oknie
małe elementy dekoracyjne (np. kwiatek)
czytanie chorym
zachęcenie do aktywności (pisanie, prace ręczne, samodzielne czytanie)
6. łóżko i jego wyposażenie
czystość bielizny pościelowej i potrzeba jej zmiany
4
prawidłowe przesłanie łóżka
dodatkowe akcesoria (materac, poduszka, akcesoria przeciwodleżynowe)
7. czystość pokoju i ścian
porządkowanie sali chorych
odświeżanie ścian (malowanie)
sposób porządkowania – bez wzbierania kurzu
8. czystość osobista
forma skóry
konieczność systematycznego mycia się
częste mycie rak przez osoby leczące i pielęgnujące
9. żywienie zachowanie diety zgodnie z tym, co zaleca lekarz
10. podawanie posiłków wprowadzanie urozmaiceń do diety
regularność podawanych posiłków
nie przerywanie posiłku choremu
11. komunikowanie terapeutyczne pozbawione nadmiernego dawania nadziei,
pocieszania, gadatliwości oraz ciągłego udzielania rad „głupie” budzenie nadziei i
doradzanie
czynniki psycho – społeczne w komunikacji z pacjentem
wsłuchiwanie się w słowa chorego
przekazywanie rad umacniających chorego (bez złudzeń)
12. obserwacja – zbieranie konkretnych, rzeczowych i precyzyjnych informacji co do
potrzeb pacjentów i ich sytuacji
13. zarządzanie – obejmowanie uwagą pacjenta i tych elementów środowiska, które mają
największy wpływ na samego pacjenta i na jego sytuacje zdrowotną
ŚRODOWISKO ► PACJENT
PIELĘGNIARKA ► ŚRODOWISKO
PIELĘGNIARKA ► PACJENT
5
Pielęgniarka zatrudniona w szpitalu musi mieć „odpowiednie usposobienie
przejawiające się głównie w wielkiej cierpliwości, wytrwałości, zamiłowaniu do porządku,
czystości i punktualności oraz bystrej spostrzegawczości (...) pielęgniarka musi mieć metodę
pracy, zaparcie się siebie, szczególną gorliwość, zupełne oddanie się swojej pracy, odwagę i
zimną krew żołnierza, czułość matki, musi być daleka od wszelkiej zarozumiałości...”
„Dobre pielęgnowanie polega po prostu na tym, aby dobrze zaobserwować objawy wspólne
wszystkim chorym i te, które są właściwe poszczególnym chorym”
Pielęgniarka:
- asystuje, towarzyszy osobie pielęgnowanej
- jest blisko, jest gotowa do świadczenia pomocy na profesjonalnym poziomie
6
Pielęgniarka:
- pomaga wtedy, gdy człowiekowi brakuje siły, motywacji lub wiedzy, które są
niezbędne w troszczeniu się o własne zdrowie
Rodzaje pomocy:
- pielęgniarka zastępuje chorego w wykonywaniu tych czynności, do których
wykonania brakuje mu sił
- pobudza go do aktywności, gdy przejawia brak motywacji
- pomaga w przyswajaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do opiekowania się
własnym zdrowiem.
Charakterystyka pielęgniarki:
- wrażliwość
- umiejętność interpretowania tego co człowiek sygnalizuje
- umiejętność kształtowania konstruktywnych, opartych na zaufaniu relacji
- zdolność i gotowość do podejmowania różnych ról
- twórcze podchodzenie do świadczonej pomocy
- umiejętność planowania
- znajomość siebie (silne i słabe strony)
- akceptowanie i szacunek do siebie
- umiejętność rozwiązywania własnych problemów
1. Normalne oddychanie
2. Odpowiednie odżywianie i dostarczanie płynów
3. Wydalanie
4. Poruszanie się i zachowanie właściwej postawy ciała (chodzenie, siedzenie, leżenie –
zmiany pozycji)
5. Normalny sen i odpoczynek
6. Dobieranie odpowiedniej odzieży
7. Utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała przez dobieranie odzieży i wpływanie
na środowisko
8. Utrzymywanie czystości ciała i zapewnianie jego ochrony przed urazami
9. Unikanie zagrożeń ze strony środowiska i nie narażanie innych na te zagrożenia
10. Komunikowanie się z innymi – wyrażanie emocji, potrzeb, lęków
11. Podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z własnymi wierzeniami
12. Pracę – dającą poczucie sensowności życia i zadowolenia z osiągnięć
13. Zabawę i różne formy rekreacji
14. Uczenie się i podejmowanie twórczych działań, koniecznych do normalnego rozwoju
i zdrowia człowieka.
9 pierwszych potrzeb są natury biofizycznej a 5 ostatnich to potrzeby o charakterze
psychospołecznym, kulturowym i duchowym
7
- stan socjalno-kulturowy: człowiek mający rodzinę, przyjaciół, dobrze przystosowany
albo człowiek samotny, źle przystosowany
- właściwości fizyczne człowieka np. masa cała: w normie, poniżej lub powyżej normy;
właściwości motoryczne: w normie, ich utrata
- funkcjonowanie receptorów: wzroku, słuchu, dotyku, równowagi: w normie lub utrata
któregoś z nich
- możliwości intelektualne: w normie, poniżej, powyżej normy
8
pielęgniarskie działania ukierunkowane są na pomoc w uzyskiwaniu przez pacjenta
satysfakcji z 14 potrzeb
IV ETAP = formułowanie oceny
czy pacjent zaspokaja potrzeby bez pomocy pielęgniarki
Podsumowanie:
Założenia teoretyczne pielęgniarstwa koncentrują się wokół potrzeb zdrowotnych
człowieka związanych z jego codzienną aktywnością życiową.
9
ZAŁOŻENIA MODELU:
1. Człowiek jest całością biologiczno – psychiczno – społeczną
2. Człowiek znajduje się w ciągłej interakcji ze zmieniającym się środowiskiem
3. Aby radzić sobie ze zmieniającym się światem człowiek wykorzystuje wrodzone lub
nabyte mechanizmy pochodzenia biologicznego, psychicznego i społecznego
4. Zdrowie i choroba są nieuniknionym wymiarem życia
5. Aby pozytywnie reagować na zmiany środowiska człowiek musi się adaptować
6. Adaptacja człowieka jest zdeterminowana efektami działania stymulacji
stymulacja ogniskowa – prowokująca sytuacja lub zdarzenie wyzwalające
natychmiastową, bezpośrednią reakcję u człowieka, pochłaniając jego uwagę lub
skłaniając go do szukania pomocy
stymulacja znaczeniowa, środowiskowa – składają się na nią wszystkie inne
stymulacje obecne w sytuacji lub w zdarzeniu dokładające się do stymulacji
ogniskowej
stymulacja resztkowa, niespecyficzna – jest stymulacją ogólną, niewyraźną. Może
wpływać na człowieka, lecz jej wpływ może nie być natychmiast poznany lub też
nie jest dla człowieka ważny.
7. Poziom adaptacji człowieka to poziom określający zakres stymulacji prowadzących do
pozytywnych reakcji
8. Człowiek dysponuje czterema sposobami adaptacji:
a) fizjologicznym
b) opartym na koncepcji własnej osoby
c) pełnionej roli
d) współzależności
10
ad.c) Pełniona rola:
Podstawową potrzebą niezbędną do pełnienia określonej roli jest integracja społeczna.
„Ludzie muszą wiedzieć jaką rolę pełnią w relacjach z innymi a wiedza ta stanowi
podstawę dla ich działań”
Każda rola wiąże się z pożądanymi i określonymi, przez tzw. normy społeczne,
zachowaniami.
ad. d). współzależność:
- stanowi społeczny sposób adaptacji
- podstawowa potrzeba - właściwe reakcje emocjonalne lub poczucie bezpieczeństwa
w kształtowaniu kontaktów z innymi.
Zdrowie: stan i proces bycia lub stawania się osobą w pełni zintegrowaną. Zdrowie jako stan
odzwierciedla proces adaptacji. Zdrowie jako proces określa dążenie jednostki do osiągnięcia
maksymalnego potencjału (proces ten jest widoczny np. u zdrowych ludzi, którzy regularnie
ćwiczą, racjonalnie się odżywiają, nie palą itp., lub np. u osób w terminalnym okresie choroby
nowotworowej, którzy podejmują działania w celu kontrolowania dolegliwości bólowych)
Pielęgniarstwo: system wiedzy określający proces analizy i działań powiązany z opieką nad
chromi lub potencjalnie chorymi.
Model rozwojowy Hildegardy Peplau najczęściej wykorzystywany jest w opiece nad chorymi
z zaburzeniami psychicznymi.
11
Ludzie podlegają stresom, które prowadzą do napięć w wyniku, czego powstaje
energia mogąca przyczynić się do rozwoju lub regresji. Reakcja na stres zależy od
stopnia jego nasilenia oraz indywidualnej odpowiedzi.
Wszyscy ludzie posiadają potrzeby, które powinny być zaspokojone, jeśli tak nie jest
następuje zahamowanie rozwoju.
Obecność potrzeb wyzwala napięcie. Następstwem utrzymującego się stanu
niezaspokojonych potrzeb jest frustracja.
Pielęgnowanie jest
mającym na celu
Rozwój pacjenta
w celu osiągnięcia
Wzrostu
12
* Wyróżnia 4 fazy w relacji pielęgniarka - pacjent:
13
Model DOROTY OREM - koncepcyjny
Model koncepcyjny pielęgnowania Orem jest określany jako teoria samoopieki, czyli
świadomej, wyliczonej aktywności, ukierunkowanej na zaspokajanie określonych potrzeb,
które w sposób celowy regulują integralność, funkcjonowanie i rozwój jednostki
a) 2 formy samoopieki
pośrednia – zdolność ludzka do zaangażowania w samoopiece. Te indywidualne
zdolności uzależnione są od wieku, rozwoju, aktywności życiowej, kultury
społecznej i zdrowia; samoopieka spontaniczna (np. „jem owoce bo lubię, a nie,
że muszę je jeść”)
terapeutyczna – aktywność podejmowana w krótkim czasie, wymagająca
zastosowania różnych metod; samoopieka ukierunkowana, z celem (np. „ćwiczę
bo chcę mieć większą sprawność”, „szczepię się”)
b) założenia
samoopieka jest nabywana przez człowieka przez kontakty interpersonalne i
komunikowanie
każda osoba dorosła ma zarówno prawo jak i odpowiedzialność za sprawowanie
opieki nad sobą oraz innymi, np. dzieci, osoby niepełnosprawne
dorosły może czasem potrzebować wsparcia w realizacji samoopieki
Każdy człowiek sam sobie a także tym, którzy od niego zależą zapewnia codzienną,
niezbędną do życia opiekę osobistą – samoopiekowanie się
14
P
I
E
L
Ę
G
N
I
A
R
K
A
Zapewnienie sobie tego wszystkiego nie może być podejmowane w jednakowy sposób,
wymaga ono wprowadzenia różnych modyfikacji postępowania z wielu powodów np. w
związku z wiekiem czy stanem zdrowia
15
III. Potrzeby w sytuacjach zaburzeń stanu zdrowia - np. w przypadku jego pogorszenia,
w chorobie czy też w niepełnosprawności /typ terapeutyczny/typ samoopieki
w dewiacjach
Teoria deficytu samoopieki - przez deficyt samoopieki autorka rozumie relacje, która
zachodzi pomiędzy możliwościami, jakimi dysponuje człowiek, a tym, co w jej zapewnieniu
jest niezbędne. Według tej teorii człowiek pozostawiony sam sobie nie potrafi sprostać tym
żądaniom, które stawiają przed nim coraz to nowe potrzeby samoopieki, tak, więc do
zapewnienie samooopieki potrzebują kompetentnej pomocy. Bardzo często brakuje ludziom
koniecznej wiedzy, umiejętności i często nie potrafią dostosować się do własnej sytuacji
zdrowotnej, wtedy też koniecznością staje się zapewnienie im pomocy takiej, jakiej
potrzebują.
Deficyt samoopieki może występować jako całkowity lub częściowy
Wybór odpowiedniej metody pracy z pacjentem jest ściśle związany z doborem systemu
pielęgnacyjnego, tj. określeniem podejścia w zależności od wymaganej przez pacjenta
pomocy.
16
3 systemy pielęgnowania
1. system całkowicie (w pełni) kompensacyjny – zespół sprawuje opiekę i wykonuje
wszystkie czynności w jej imieniu, za pacjentkę
2. system częściowo kompensacyjny – częściowo personel, częściowo pacjent
3. system wspierająco – uczący (rozwojowy) – mobilizowanie pacjentki w dostarczaniu
określonej wiedzy, nie wyręczanie lecz przygotowanie do samodzielnego wykonywania
samoopieki
System jest zależny od stanu pacjenta, jego potrzeb oraz indywidualnej oceny rodzaju i
stopnia deficytu samoopieki.
Charakterystyczne elementy:
1. Aktywności życiowe (podejmowane indywidualnie przez człowieka)
utrzymanie bezpiecznego środowiska (fizyczne i psychiczne)
komunikowanie się (werbalne i pozawerbalne)
oddychanie
jedzenie i picie
wydalanie
utrzymywanie czystości osobistej i ubrania
kontrolowanie temp. ciała
poruszanie się
praca i rozrywka (czynniki rozwoju człowieka)
wyrażanie seksualności (zależne od wieku, silne związane z osobowością)
sen
umieranie (jako proces)
długość życia (podążanie do śmierci)
ciągłość, na którą składają się zależności i niezależności (powiązane z długością
życia)
17
które z tych aktywności stanowią dla niej wartość i co przeżywa wykonując je i jaką
przyjmuje postawę w stosunku do nich
3. Zindywidualizowane pielęgnowanie –
w jakiej relacji jest model w stosunku do zindywidualizowanego pielęgnowania; model
ten powinien determinować fazy indywidualnego pielęgnowania by zapobiec rutynie, by
brać zawsze pod uwagę indywidualność pacjenta i jego możliwości podejmowania
aktywności życiowych
18
d zaspokajanie 14. w sytuacji braku oraz rozwój podejmowaniu tych
e potrzeb samodzielności – organizmu wszystkich
r wspomaganie pacjenta - elementami aktywności które
s w powrocie do zdrowia składowymi mają znaczenie dla
o rozumienie zdrowia środowiska są osoby zachowania
n zbieżne z definicją z kręgu rodziny i zdrowia, powrotu
WHO- możliwość relacje zachodzące do zdrowia albo dla
osiągania pomiędzy nimi oraz zapewnienia
optymalnego warunki socjalno- spokojnej śmierci a
poziomu jakości bytowe które mógłby
życia wykonywać sam,
gdyby miał
potrzebną ku temu
siłę, wolę albo
wiedzę
Człowiek jest Stan pełnego - poświęca - jest służbą
O zintegrowaną dobrostanu środowisku społeczną, gdyż
r wewnętrznie samopoczucia stosunkowo mało oznacza troszczenie
e jednością, fizycznego, uwagi się o tych którzy nie
m zróżnicowaną pod psychicznego i - uważa że człowiek są w stanie
względem społecznego. i środowisko zapewnić sobie
strukturalnym i - stan pełnej integracji stanowią jedność samoopieki
funkcjonalnym. strukturalnej i -wyróżnia ona - jest sztuką
Człowiek stale dąży funkcjonalnej oraz stan czynniki fizyczne, wymagającą
do dojrzałości i pełnego rozwoju chemiczne, opanowania
rozwoju swoich człowieka, przejawia biologiczne i określonej wiedzy i
potencjalnych się to poczuciem społeczne, które umiejętności
możliwości szczęścia, wpływają na - jest odrębną
zadowolenia, osiągania zapotrzebowanie na dziedziną wiedzy i
sukcesów i rozwoju opiekę i zdolność dyscypliną
osobowości człowieka do praktyczną
zapewnienia sobie
samoopieki
- to organizm, który - określa jako pojęcie - koncentruje się ona - jest
dąży do abstrakcyjne, słowo to głownie na terapeutycznym
P zmniejszenia jest symbolem środowisku procesem
e napięcia oznaczającym terapeutycznym, interpersonalnym
p wyzwolonego przez aktywność, rozwój którego szczególnym - celem
l potrzeby osobowości i inne przykładem jest pielęgniarstwa jest
a - system który procesy człowieka, środowisko relacji rozwój człowieka a
u posiada które zmierzają w pielęgniarka-pacjent pielęgniarka
charakterystyczne kierunku twórczego, - pielęgniarka powinna zapewnić
właściwości konstruktywnego życia powinna zapewnić mu pomoc w
biochemiczne, - człowiek zdrowy pacjentowi takie konstruktywnym
fizjologiczne i posiada wysokie środowisko w radzeniu sobie z
interpersonalne umiejętności którym będzie się on trudnościami i
- jest istotą ciągle interpersonalne bezpiecznie czuł i osiąganiu coraz
rozwijającą się, - przedstawia zdrowie rozwijał wyższego poziomu
głównie przez w powiązaniu z - podkreśla rolę zdrowia
interakcje z innymi poziomem lęku, który środowiska przed - jest sztuką i
19
osobami i potrafi wykorzystać urodzeniem a także dyscypliną
doświadczenia jako czynnik rolę rodziny, naukową, a proces
motywujący i pozytywnych w niej pielęgnowania
pobudzający do relacji, środowiska integruje te dwa
zachowań społecznego, podejścia
konstruktywnych wierzeń i kultury dla
rozwoju człowieka
Piśmiennictwo:
1. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K. (red.): Podstawy Pielęgniarstwa.
Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo.
Tom I. Wyd. Czelej, Lublin 2004
20