Chuyên đề 1 - Tính đơn điệu và cực trị

CHUYÊN ĐỀ 1 - TÍNH ĐƠN ĐIỆU VÀ CỰC TRỊ
1. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

Định lý Lagrange: Cho f là một hàm liên tục trên  a; b  , có đạo hàm trên  a; b  . Lúc đó tồn tại c   a; b  để:
f b  f  a 
 f '  c  hay f  b   f  a    b  a  f '  c 
ba
Định lý Rolle: Cho f là một hàm liên tục trên  a; b  , có đạo hàm trên  a; b  và f  a   f  b  . Lúc đó tồn tại
c   a; b  để f '  c   0 .
Định lý Cauchy: Cho f và g là hai hàm liên tục trên  a; b  , có đạo hàm trên  a; b  và g '  x   0 tại mỗi
x   a; b  .
f b  f  a  f 'c
Lúc đó tồn tại c   a; b  để  .
g b  g  a  g 'c
Tính đơn điệu
Giả sử hàm số f có đạo hàm trên khoảng  a; b  khi đó:
- Nếu f đồng biến trên  a; b  thì f '  x   0 với mọi x   a; b  .
- Nếu f nghịch biến trên  a; b  thì f '  x   0 với mọi x   a; b  .
- Nếu f '  x   0 với mọi x   a; b  và f '  x   0 chỉ tại một số hữu hạn điểm của  a; b  thì hàm số đồng
biến trên khoảng  a; b  .
- Nếu f '  x   0 với mọi x   a; b  và f '  x   0 chỉ tại một số hữu hạn điểm của  a; b  thì hàm số nghịch
biến trên khoảng  a; b  .
- Nếu f đồng biến trên khoảng  a; b  và liên tục trên  a; b  thì đồng biến trên  a; b  ; và liên tục trên  a; b  thì
đồng biến trên  a; b  ; liên tục trên  a; b  thì đồng biến trên  a; b  .
http://dethithpt.com – Website chuyên đề thi, tài liệu file word cập nhật mới nhất Trang 1
- Nếu f nghịch biến trên  a; b  và liên tục trên  a; b  thì nghịch biến trên  a; b  ; liên tục trên  a; b  thì nghịch
biến trên  a; b  ; liên tục trên  a; b  thì nghịch biến trên  a; b  .
- Nếu f '  x   0 với mọi x  D thì hàm số f không đổi trên D.
Cực trị của hàm số

Cho hàm số f xác định trên tập hợp D và x0  D .
x0 được gọi là một điểm cực đại của f nếu tồn tại một khoảng  a; b  chứa điểm x0 sao cho  a; b   D và
f  x   f  x0  , x   a; b  \  x0  .
x0 được gọi là một điểm cực tiểu của f nếu tồn tại một khoảng  a; b  chứa điểm x0 sao cho  a; b   D và
f  x   f  x0  , x   a; b  \  x0  .
Bổ đề Fermat: Giả sử hàm số có đạo hàm trên  a; b  . Nếu f đạt cực trị tại điểm x0   a; b  thì f '  x0   0 .
- Cho y  f  x  liên tục trên khoảng  a; b  chứa x0 có đạo hàm trên các khoảng  a; x0  và  x0 ; b  :
Nếu f '  x  đổi dấu từ âm sang dương thì f đạt cực tiểu tại x0
Nếu f '  x  đổi dấu từ dương sang âm thì f đạt cực đại tại x0
- Cho y  f  x  có đạo hàm cấp hai trên khoảng  a; b  chứa x0
Nếu f '  x0   0 và f ''  x0   0 thì f đạt cực tiểu tại x0
Nếu f '  x0   0 và f ''  x0   0 thì f đạt cực đại tại x0
Ứng dụng vào phương trình

- Nếu hàm số f đơn điệu trên K thì phương trình f  x   0 có tối đa 1 nghiệm. Nếu f  a   0 , a thuộc K thì
x  a là nghiệm duy nhất của phương trình f  x   0 .
- Nếu f có đạo hàm cấp 2 không đổi dấu trên K thì f ' là hàm đơn điệu nên phương trình f  x   0 có tối đa 2
nghiệm trên K. Nếu f  a   0 và f  b   0 với a  b thì phương trình f  x   0 chỉ có 2 nghiệm là x  a
và x  b .
f b   f  a 
- Nếu f là một hàm liên tục trên  a; b  , có đạo hàm trên  a; b  thì phương trình f '  x   có ít
ba
nhất một nghiệm c   a; b  .
Đặc biệt, nếu f  a   f  b   0 thì phương trình f '  x   0 có ít nhất một nghiệm c   a; b  hay giữa hai
nghiệm của f thì có ít nhất một nghiệm của đạo hàm f ' .
Chú ý:
1) Tung độ cực trị y  f  x  tại x  x0 :
Hàm đa thức: y  q  x  . y ' r  x   y0  r  x0 
u  x u  x0  u '  x0 
Hàm hữu tỉ: y  f  x    y0  
v  x v  x0  v '  x0 
Đặc biệt: Với hàm y  f  x  bậc 3 có CĐ, CT và nếu y  q  x  . y ' r  x  thì phương trình đường thẳng
qua CĐ, CT là y  r  x  .
2) Số nghiệm của phương trình bậc 3: ax 3  bx 2  cx  d  0, a  0 .
Nếu f '  x   0, x hay f '  x   0, x thì f  x   0 chỉ có 1 nghiệm.
Nếu f '  x   0 có 2 nghiệm phân biệt và:
Với yC Ð . yCT  0 : phương trình f  x   0 chỉ có 1 nghiệm
Với yC Ð . yCT  0 : phương trình f  x   0 có 2 nghiệm (1 đơn, 1 kép)
Với yC Ð . yCT  0 : phương trình f  x   0 có 3 nghiệm phân biệt
2. CÁC BÀI TOÁN

Bài toán 1.1: Chứng minh các hàm số sau là hàm không đổi
   
a) f  x   cos 2 x  cos 2  x    cos x cos  x  
 3  3
b) f  x   2  sin 2 x  sin 2  a  x   2cos a.cos x.cos  a  x 
Hướng dẫn giải
       
a) f '  x   2cos x sin x  2cos  x   sin  x    sin x cos  x    cos x.sin  x  
 3  3  3  3
 2   
  sin 2 x  sin  2 x    sin  2 x  
 3   3
  
  sin 2 x  2cos  2 x   .sin
 2 6
 
  sin 2 x  cos  2 x    0 , với mọi x.
 2
1 1 3
Do đó f hằng trên R nên f  x   f  0   1    .
4 2 4
b) Đạo hàm theo biến x (a là hằng số).
f '  x   2sin x cos x  2cos  a  x  sin  a  x   2cos a sin x cos  a  x   cos x sin  a  x  
 2sin 2 x  sin  2 x  2a   2cos a.sin  2 x  a   0 .
Do đó f hằng trên R nên f  x   f  0   2  sin 2 a  2cos 2 a  sin 2 a .
Bài toán 1.2: Cho 2 đa thức P  x  và Q  x  thỏa mãn: P '  x   Q '  x  với mọi x và P  0   Q  0  . Chứng
minh: P  x   Q  x  .

Xét hàm số f  x   P  x   Q  x  , D  
Ta có f ' x  P ' x  Q ' x   0 theo giả thiết, do đó f  x là hàm hằng nên

f  x   f  0   P  0   Q  0   0 với mọi x.
 f  x  0  P  x  Q  x .
Bài toán 1.3: Chứng minh rằng:

a) arcsin x  arccos x  , x 1
2
2x
b) 2arctan x  arcsin   , x  1
1  x2
a) Nếu x  1, x  1 thì đúng.
Nếu 1  x  1 thì xét hàm số f  x   arcsin x  arccos x
1 1 1 
 f ' x     0  f  x  C  f   
1  x2 1  x2 2 2
2x
b) Với x  1 , xét f  x   2arctan x  arcsin
1  x2
2  2 x2
2
Ta có f '  x  
2

1  x2 

2

2
 0 (vì x  1 )
2 2 2
1 x 1 x 2 2 1  x 1  x
 2 
1 x 
  
Suy ra f  x   C  f  1     .
2 4 4
1
Bài toán 1.4: Tính gọn arctan x  arctan với x  0 .
x
1
Xét f  x   arctan x  arctan . D   ;0    0;  
x
Với x   0;   thì f liên tục và có đạo hàm
1
1 x 2  1  1  0 nên f hằng trên  0; 
f ' x  
1  x2 1  x2 1  x2 1  x2
x2
  
Do đó f  x   f 1    .
4 4 2
Với x   ;0  thì f liên tục và có đạo hàm f '  x   0 nên f hằng trên  ;0  .
  
Do đó f  x   f  1    
4 4 2
 
 khi x  0
1  2
Vậy arctan x  arctan  
x 
khi x  0
 2
Bài toán 1.5: Tìm số c trong định lý Lagrange:
a) y  f  x   2 x 2  x  4 trên  1;2
b) y  f  x   arcsin x trên  0;1

a) Hàm số y  f  x   2 x 2  x  4 liên tục trên  1;2 và có đạo hàm f '  x   4 x  1 , theo định lý
Lagrange thì tồn tại số c   1;2 sao cho:
f  2   f  1 63 1
 f ' c    4c  1  4c  2  c  .
2   1 3 2
1
b) Hàm số y  f  x   arcsin x liên tục trên  0;1 và có đạo hàm f '  x   , theo định lý Lagrange
1  x2
thì tồn tại số c   0;1 sao cho:

f 1  f  0  0
2 1
 f ' c   
1 0 1 1  c2
  4
 1  c2  2
 c2  1  2
. Chọn c  1  .
  2
Bài toán 1.6: Xét chiều biến thiên của hàm số:
1
a) y  x 4  2 x 2  5 b) y  2
 x  4
a) D   . Ta có y '  4 x3  4 x  4 x x 2  1  
 
Cho y '  0  4 x x 2  1  0  x  0 hoặc x  1 .
BBT
x  −1 0 1 
y' − 0 + 0 − 0 +
y
Vậy hàm số nghịch biến trên mỗi khoảng  ; 1 và  0;1 , đồng biến trên mỗi khoảng  1;0  và
1;  .
2
b) D   \ 4 . Ta có y '  3
 x  4
y '  0 trên khoảng  4;  nên y nghịch biến trên khoảng  4; 
y '  0 trên khoảng  ;4  nên y đồng biến trên khoảng  ;4 
Bài toán 1.7: Tìm khoảng đơn điệu của hàm số
x3 x 1
a) y  b) y 
x2  6 1 x
a) Tập xác định D  ;  6     6;  

2 x2  x2  9
Ta có: y '  , y '  0  x  3 .
x 2
 6 x  6
2
BBT:
x  −3  6 6 3 
y' + 0 − − 0 +
y
Vậy hàm số đồng biến trên các khoảng  ; 3 ,  3;   , nghịch biến trên các khoảng 3;  6 ;   
6;3 .
3 x
b) D   ;1 . Ta có y '   0, x  1 .
3
2 1  x 
a) y  x  cos 2 x b) y  x  sin x trên  0;2 

a) D   . Ta có y '  1  2cos x sin x  1  sin 2 x

y '  0  sin 2 x  1  x   k , k  
4
  
Hàm số liên tục trên mỗi đoạn  4  k , 4   k  1   và y'  0 trên mỗi khoảng
     
  k ;   k  1   nên đồng biến trên mỗi đoạn
4 4   4  k ; 4   k  1   , k   .
Vậy hàm số đồng biến trên  .

b) y '  1  cos x . Ta có x  0;2   y '  0 và y '  0  x  0 hoặc x  2 .
Vì hàm số liên tục trên đoạn  0;2  nên hàm số đồng biến trên đoạn  0;2  .
Bài toán 1.9: Chứng minh các hàm số

a) y  cos 2 x  2 x  5 nghịch biến trên 
sin  x  a 
b) y   a  b  k ; k    đơn điệu trên mỗi khoảng xác định.
sin  x  b 
a) x1 , x2  , x1  x2 . Lấy hai số a, b sao cho a  x1  x2  b .
Ta có: f '  x   2  sin 2 x  1  0 với mọi x   a; b  .
Vì f '  x   0 chỉ tại một số hữu hạn điểm của khoảng  a; b  nên hàm số f nghịch biến trên khoảng  a; b 
 đpcm.
b) Điều kiện x  b  k  k   .
sin  x  b  cos  x  a   sin  x  a  cos  x  b  sin  b  a 
y'  
sin 2  x  b  sin 2  x  b 
Vì y ' liên tục tại mọi điểm x  b  k , và a  b  k nên y ' giữ nguyên một dấu trong mỗi khoảng xác
định  đpcm.
Bài toán 1.10: Tìm các giá trị của tham số để hàm số:
a) y   m  3 x   2m  1 cos x nghịch biến trên  .
b) y  x 3  3 x 2  mx  m chỉ nghịch biến trên một đoạn có độ dài bằng 3.

a) y '  m  3   2m  3 sin x
Hàm số y không là hàm hằng nên y nghịch biến trên  :

y '  0, x  m  3   2m  1 sin x  0, x
Đặt t  sin x, 1  t  1 thì m  3   2m  1 sin x  m  3   2m  1 t  f  t 
Điều kiện tương đương: f  t   0, t   1;1
 f  1  0 m  4  0 2
   4  m  .
 f 1  0 3m  2  0 3
b) D  , y '  3 x 2  6 x  m,  '  9  3m
Xét  '  0 thì y '  0, x : Hàm luôn đồng biến (loại)
m
Xét  '  0  m  0 thì y '  0 có 2 nghiệm x1 , x2 nên x1  x2  2, x1 x2 
3
BBT:
x  x1 x2 
y' + 0 − 0 +
y
2
Theo đề bài: x2  x1  3   x2  x1   9  x12  x22  2 x1 x2  9
2 4 15
  x2  x1   4 x1 x2  9  4  m  9  m   (thỏa)
3 4
Bài toán 1.11: Tìm cực trị của các hàm số sau:
2 3
a) y   x  2   x  3 b) y  x  x  2 

3 2 2 2
a) y '  2  x  2  x  3  3  x  2   x  3  5 x  x  2  x  3
Ta có y '  0  x  2 hoặc x  0 hoặc x  3
BBT
x  −2 0 3 
y' + 0 − 0 + 0 +
y 0 
0
 −108
Vậy điểm cực đại  2;0  và cực tiểu  0; 108 
b) Hàm số y  f  x  liên tục trên  . Ta có:
 x  x  2
 khi x  0
f  x  
 x  x  2  khi x  0
Với x  0, f '  x   2 x  2; f '  x   0  x  1
Với x  0, f '  x   2 x  2  0
BBT
x  −1 0 
y' + 0 − +
y 1
Vậy điểm CĐ  1;1 , CT  0;0  .
Bài toán 1.12: Tìm cực trị của hàm số

x 1 x3
a) y  b) y 
x2  8 x2  6
x 2  8  2 x  x  1 x2  2x  8
a) D   . Ta có y '  2
 2
 x2  8 x 2
 8
y '  0  x  4 hoặc x  2 .
BBT
x  −4 2 
y' − 0 + 0 −
y 0 1/4
−1/8 0
1 1
Hàm số đạt CĐ tại x  2 , yC Ð  , đạt CT tại x  4; yCT   .
4 8

b) Tập xác định D  ;  6    6;  
x4
3x 2 x 2  6 
x 2  6  3x  x  6   x  2 x  x  9 
2 2 4 2 2
y' 
x2  6 3 3
 x2  6  x2  6
y '  0  x  0 hoặc x  3 .
BBT
x  −3  6 6 3 
y' + 0 − − 0 +
y 9 3 

  9 3
Hàm số đạt CĐ tại x  3; yC Ð  9 3 , đạt CT tại x  3; yCT  9 3 .

Bài toán 1.13: Tìm cực trị của hàm số
a) y  x  sin 2 x  2 b) y  3  2 cos x  cos 2 x
a) D  , y '  1  2cos 2 x
1 
y '  0  cos 2 x   x    k , k  , y ''  4sin 2 x .
2 6
    
Ta có y ''    k   4sin     2 3  0 nên hàm số đạt cực đại tại điểm
 6   3
  3
x  k , k  , yC Ð    k   2.
6 6 2
  
Ta có y ''   k   4sin  2 3  0 nên hàm số đạt cực tiểu tại các điểm:
6  3
  3
x  k , k  , yCT   k  2
6 6 2
b) y '  2sin x  2sin 2 x  2sin x 1  2cos x  :
sin x  0
2
y'  0   1  x  k hoặc x    2k , k   .
cos x   3
 2
y ''  2cos x  4 cos 2 x
Ta có y ''  k   2cos k  4cos 2k  2cos k  4  0 , với mọi k   , nên hàm số đã cho đạt cực tiểu
tại các điểm x  k , yCT  2  2cos k bằng 0 khi k chẵn và bằng 4 khi k lẻ.
 2  2 4 2
Ta có y ''   2k   2cos  4cos  6cos  3  0 nên hàm số đạt cực đại tại điểm:
 3  3 3 3
2 9
x  2k , k   , yC Ð  .
3 2
Bài toán 1.14: Chứng minh hàm số
 2 x khi x  0

a) f  x    x không có đạo hàm tại x  0 nhưng đạt cực trị tại điểm đó.
sin
 2 khi x  0
b) y  f  x    x  a  x  b  x  c  , a  c luôn có cực đại và cực tiểu.

a) Hàm số f xác định và liên tục trên  . Ta có
2 x khi x  0
 1
f ' x   1 x nên lim f '  x   2  lim f '  x   , do đó f không có đạo hàm tại x  0
 2 cos 2 khi x  0 x 0 x 0 2
và BBT trên khoảng   ;   .
x  0 
y' + −
y 0
Vậy hàm số đạt cực đại tại x  0 và yC Ð  y  0   0 .
b) D   . y '   x  b  x  c    x  a  x  c    x  a  x  b  .
 3 x 2  2  a  b  c   ab  bc  ca .
2
 '   a  b  c   3  ab  bc  ca   a 2  b 2  c 2  ab  bc  ca
1 2 2 2
  a  b    b  c    c  a    0 với a  c .
2 
Do đó y '  0 có 2 nghiệm phân biệt và đổi dấu 2 lần khi qua 2 nghiệm nên luôn luôn có một cực đại và một
cực tiểu.
Bài toán 1.15: Tìm tham số thực sao cho hàm số
q
a) f  x  x  p  đạt cực đại tại điểm  2; 2  .
x 1
a sin x  cos x  1  9 
b) f  x  đạt cực trị tại 3 điểm thuộc  0; 
a cos x  4 
q
a) Ta có f '  x   1  , với mọi x  1 .
x 1
Nếu q  0 thì f '  x   0 với mọi x  1 : loại.
x2  2x  1  q
Nếu q  0 thì phương trình: f '  x   2
 0 có hai nghiệm phân biệt x1  1  q và
 x  1
x2  1  q .
BBT:
x 1  q 1  q
 −1 
y' + 0 − − 0 +
y
Hàm số đạt cực đại tại điểm  2; 2  khi và chỉ khi
 1  q  2  q  1 q  1
  
  
f 2  2  p  1 p 1
 a  sin x
b) Điều kiện x   k . Ta có y '  , y '  0  sin x  a .
2 a cos 2 x
 sin 2 x  2a sin x  1
y '' 
a cos3 x
1  9 
Với sin x  a thì y ''   0 , do đó hàm số đạt cực trị tại 3 điểm thuộc khoảng  0; 
sin x cos x  4 
 9    3  2
 sin x  a có 3 nghiệm thuộc khoảng  0; \ ; 0a
 4  2 2  2
Bài toán 1.16: Tìm m để hàm số:
mx 2   2  4m  x  4m  1
a) y  có 2 cực trị và hai giá trị cực trị trái dấu.
x 1
x 2  2mx  2
b) y  có hai điểm cực trị A và B. Chứng minh đường thẳng AB song song với đường thẳng
x 1
2 x  y  10  0 .
a) Điều kiện: x  1 .
mx 2  2mx  3
Ta có y '  2
, đặt g  x   mx 2  2mx  3 .
 x  1
Đồ thị có 2 cực trị  m  0,  '  0, g 1  0  m  3 hoặc m  0
3
Ta có x1  x2  2, x1 x2   nên yC Ð . yCT  0
m
  2mx1  2  4m  2mx2  2  4m   0
2
 4m 2 x1 x2  2m  2  4m  x1  x2    2  4m   0
2 1
 12m  2m  2  4m    2  4m   0  4  20m  0  m  .
5
x 2  2 x  2m  2
b) ĐK: x  1 . Ta có y '  2
 x  1
Điều kiện có 2 cực trị A, B là  '  0 và g 1  0 .
3
 3  2m  0 và 3  2m  0  m  . Ta có
2
  
A 1  3  2m ;2  2m  2 3  2m và B 1  3  2m ;2  2m  2 3  2m . 
y  x2   y  x1  4 3  2m
Hệ số góc của đường thẳng AB là: k    2.
x2  x1 2 3  2m
Và 2 x  y  10  0  y  2 x  10 nên hệ số góc bằng nhau  đpcm.
Bài toán 1.17: Viết phương trình đường thẳng đi qua điểm cực đai, cực tiểu của đồ thị.
 
a) y  x 3  3mx 2  3 m 2  1 x  m3  3m
x 2  2mx  5m  4  m 2
b) y 
x2
 
a) y '  3 x 2  6mx  3 m 2  1 ,  '  1  0, x nên đồ thị luôn luôn có CĐ và CT với hoành độ x1 , x2 .
1 m
Ta có: y  x    x   y ' x   2  x  m
3 3
1 m
Do đó: y1  y  x1    x1   y '  x1   2  x1  m   2  x1  m 
3 3
1 m
và y2  y  x2    x2   y '  x2   2  x2  m   2  x2  m 
3 3
nên đường thẳng qua CĐ, CT là y  2  x  m 
m  m2
b) ĐK: x  2 . Ta có y  x  2  m  1 
x2
2
m  m2  x  2   m  m2 
nên y '  1 2
 2
 x  2  x  2
Điều kiện có CĐ và CT là m  m 2  0  0  m  1 .
Gọi x1 , x2 là hoành độ CĐ, CT thì x1  2  x2 . Ta có
m  m2
y  x1   x1  2  m  1   x  2  m  1   x1  2   2 x1  2m
 x1  2  1
m  m2
y  x2   x2  2  m  1   x  2  m  1   x2  2   2 x2  2m
 x2  2  2
Vậy phương trình đường thẳng qua CĐ và CT là y  2 x  2m
Bài toán 1.18:
   
a) Cho đồ thị của hàm số: y  3a 2  1 x 3  b3  1 x 2  3c 2 x  4d có hai điểm cực trị là 1; 7  ;  2; 8  .
Hãy tính tổng M  a 2  b 2  c 2  d 2 .

3
b) Tìm a để đồ thị hàm số y

 x  1  a 1
có 3 cực trị và chứng minh 3 cực trị này thuộc một parabol cố
x
định.
 
a) Đặt A  3a 2  1, B   b3  1 , C  3c 2 , D  4d , thì hàm số đã cho là:
y  Ax3  Bx 2  Cx  D
Ta có: y '  3 Ax 2  2 Bx  C
 y ' 1  0 3 A  2 B  C  0 A  2
   B  9
 y '  2  0 12 A  4 B  C  0 
Ta có:   
 y 1  7  A  B  C  D  7 C  12
 y 2  8 8 A  4 B  2C  D  8  D  12
  
Nên được a  1, b  2, c  2, d  3 .
Vậy M  a 2  b 2  c 2  d 2  12  22  22  32  18 .
2 x3  3x2  a
b) Ta có y '  , x  0.
x2
y '  0  2 x3  3x 2  a  0  a  2 x3  3 x 2 , x  0
Bằng cách xét hàm số g  x   2 x3  3 x 2 , x  0 và lập bảng biến thiên thì điều kiện hàm số cho có 3 cực trị
khi g  x   0 có 3 nghiệm phân biệt khác 0 là 1  a  0 .
Từ tọa độ các điểm cực trị suy ra các điểm cực trị này nằm trên  P  :
y  3 x 2  6 x  3 cố định.
Bài toán 1.19: Giải các phương trình:
a) x2  2 x  4  x2  2x  4  2  3 1 
b) 2 x3  x 2  3 2 x 3  3x  1  3 x  1  3 x 2  2
a) Xét hàm số f  x   x 2  2 x  4  x 2  2 x  4 trên  .
x 1 x 1 x 1 x 1
f ' x    
x2  2 x  4 x2  2 x  4  x  1
2
3  x  1
2
3
t 3
Xét hàm số g  t   trên  , g '  t   0
t2  3 t 2
 3 t 2  3
nên hàm số g  t  đồng biến trên  , do đó:
x 1 x 1
x 1  x 1    f ' x   0
2 2
 x  1  3  x  1  3
nên hàm số f  x  đồng biến trên  , do đó:
x2  2 x  4  x2  2 x  4  2  
3  1  f  x   f  2  x  2 .
Vậy nghiệm duy nhất x  2 .
b) PT  2 x 3  3x  3 2 x3  3x  1  x 2  1  3
x2  2
1
Xét hàm số: f  t   t  3 t  1 trên , f '  t   1   0 nên hàm số f  t  đồng biến trên  , do
2
3 3  t  1
đó:
   
PT: f 2 x 3  3x  f x 2  1  2 x3  3x  x 2  1
 1
 2 x3  x 2  3 x  1  0   x    2 x 2  2 x  2   0
 2
1 1 5
x hay x  .
2 2
1 1
a) 9 x 2  54 x  72  
2x  5 x 1
 
b) 4 2 x  1 x 2  x  1  x3  6 x 2  15 x  14

5 2 1 2 1
a) ĐK: x  1; , PT : 3  2 x  5    3  x  1 
2 2x  5 x 1
1
Xét f  t   3t 2  với t  0 . Ta có:
t
1
f '  t   6t   0 nên f đồng biến trên  0; 
t2
Phương trình: f 2 x  5  f   x 1   2x  5  x 1
 4 x 2  20 x  25  x 2  2 x  1  3 x 2  18 x  24  0
 x 2  6 x  8  0  x  2 hoặc x  4 (chọn)
Vậy nghiệm x  2 hoặc x  4
2 3
b) PT: 2 x  1 .  2 x  1  3   x  2   3x  6
 
3 3
 2x  1  3 2 x  1   x  2  3 x  2
Xét hàm số f  t   t 3  3t , D  
Ta có f '  t   3t 2  2  0 nên f đồng biến trên  .

 
PT: f 2 x  1  f  x  2   2 x  1  x  2
 x  2  0 x  2
 2 2   2 (VN ) . Vậy S   .
 2 x  1   x  2  3 x  3
Bài toán 1.21: Giải các hệ phương trình:
5 x 7  7 x5  5 y 7  7 y 5
a)  3
 8 x  1  27  162 y
3

 x 2  y 2  5; y  1 (1)
b)  2
 y  1  x  y   1  x  y  y  2 y  (2)
  2

a) Xét f  t   5t 7  7t 5 , t   thì f '  t   35t 6  35t 4  0, t nên f đồng biến trên  .
Do đó 5 x 7  7 x 5  5 x 7  7 x 2  f  x   f  y   x  y
3 3
  
Nên 8 x3  1  27  162 y  8 x3  1  162 x  27 
3
 
Đặt u  2 x , phương trình: u 3  1  27  3u  1  u 3  1  3 3 3u  1
Lại đặt v  3 3u  1  v 3  1  3u
u 3  1  3v u 3  1  3v
Ta có hệ:  3  3 3
v  1  3u u  v  3  v  u 
u 3  1  3v u 3  1  3v
 
 u  v   u  vu  v  3  0
2 2
u  v  0
Do đó u 3  1  3u hay 8 x 3  6 x  1  0
Xét x   1;1 nên đặt x  cos t
1 2 k 2
 
PT: 2 4cos3 t  3cos t  1  cos t  
2
t
9

3
,k  
Từ đó có 3 giá trị của x và cũng chính là 3 nghiệm của phương trình bậc 3:
2 8 14
x  cos , x  cos , x  cos .
9 9 9
2 8 14
Vậy nghiệm hệ x  y  cos ;cos ;cos .
9 8 9
2 2
b)  2    y  1  x  y   1  x  y  y  1  1
  
Với y  1:  3  x  1 : không thỏa (1)
Với x  y  0  3  y  1  x  1 ; không thỏa (1)

2 2
Với x  y  0, y  1:  3 
 x  y 1

 y  1 1
x y y 1
1 1
 x y   y 1
x y y 1
1
Xét hàm số f  t   t  , D   0;  
t
1
f 't   1   0, t  D  hàm số đồng biến trên D
t2
PT  f  x  y   f  y  1  x  y  y 1
y 1

 x  1 hay x  1  2 y
 1  2 24
 x
 x  1  5
Khi x  1:  . Khi x  1  2 y : 
y  2  y  2  24
 5
Bài toán 1.22: Giải các hệ phương trình
 x2  2 x  1  2 y 36 x 2 y  60 x 2  25 y  0
 
a)  y 2  2 y  1  2 z b) 36 y 2 z  60 y 2  25 z  0
z2  2z  1  2x 36 z 2 x  60 z 2  25 x  0
 
2
a) Ta có 2 y  x 2  2 x  1   x  1  0  y  0 . Tương tự z , x  0 .
Đặt f  t   t 2  2t  1, t  0 thì f '  t   2  t  1 nên f đồng biến trên 1;  và nghịch biến trên  0;1 .
 f  x  g  y

Đặt g  t   2t , t  0 thì g '  t   2  0 nên g đồng biến trên  0;  . Ta có hệ  f  y   g  z 

 f  z   g  x
Giả sử x  min  x; y; z . Xét x  y  z .
- Nếu x  1 thì 1  x  y  z  f  x   f  y   f  z 
 g  y   g  z   g  x   y  z  x nên x  y  z .
Ta có PT: t 2  4t  1  0 chọn nghiệm: x  y  z  2  3
- Nếu 0  x  1 thì f  0   f  x   f 1  0  f  x   1
nên 0  g  y   1  0  y  1  f  0   f  y   f 1
 0  f  y  1  0  g  z  1  0  z  1
Do đó x  y  z  f  x   f  y   f  z   g  y   g  z   g  x 
 y  z  x nên x  y  z .
Ta có PT t 2  4t  1  0 chọn nghiệm: x  y  z  2  2 .
Xét x  z  y thì cùng nhận được kết quả trên.
Vậy hệ có 2 nghiệm x  y  z  2  3, x  y  z  2  3 .
 60 x 2
 y  36 x 2  25

 60 y 2
b) Hệ phương trình tương đương  z 
 36 y 2  25
 60 z 2
x 
 36 z 2  25
Từ hệ suy ra x, y, z không âm. Nếu x  0 thì y  z  0 suy ra  0;0;0  là nghiệm của hệ phương trình.
60t 2
Nếu x  0 thì y  0, z  0 . Xét hàm số f  t   ,t  0 .
36t 2  25
f '  t   0, t  0 nên f đồng biến trên  0;  .
 60 x 2
 y  36 x 2  25

 60 y 2
Hệ phương trình được viết lại  z 
 36 y 2  25
 60 z 2
x 
 36 z 2  25
 
Từ tính đồng biến của f  x  suy ra x  y  z . Thay vào hệ phương trình ta được x 36 x 2  60 x  25  0 .
5
Chọn x  0; .
6
  5 5 5 
Vậy tập nghiệm của hệ phương trình là  0;0;0  ;  ; ;   .
  6 6 6 
Bài toán 1.23: Giải các bất phương trình
a) 2 x3  3x 2  6 x  16  2 3  4  x
b) x 2  2 x  3  x 2  6 x  11  3  x  x  1
 2 x3  3x 2  6 x  16  0
a) ĐK   2  x  4
4  x  0
Xét: f  x   2 x3  3 x 2  6 x  16  4  x
6  x 2  x  1 1
f ' x   0
2 2 x3  3x2  6 x  1 2 4 x
Suy ra f  x  là hàm số đồng biến
Do đó BPT: f  x   f 1  x  1 . Vậy S  1;4 
x 1  0
b) Điều kiện:  1 x  3
3  x  0
BPT: x 2  2 x  3  x  1  x 2  6 x  11  3  x
2 2
  x  1  2  x 1   x  3  2  3 x
Xét hàm số y  f  t   t 2  2  t , D   0;  
t 1
Đạo hàm: f '  x     0 nên f đồng biến trên 1;3 .
t2  2 2 t
Do đó BPT  f  x  1  f  3  x   x  1  3  x  x  2 .
Vậy nghiệm của bất phương trình S   2;3 .
Bài toán 1.24: Giải các bất phương trình
a) 3  x  x2  2  x  x2  1
2
4 5 
b) 4  x    2 x2   2 3  4 x  7
2 
a) Đặt t  x 2  x , BPT: 3  t  2  t  1, 3  t  2 .
Xét hàm số f  t   3  t  2  t , 3  t  2 .
1 1
Với 3  t  2 thì f '  t     0 nên f đồng biến trên  3;2  .
2 3t 2 2t
Ta có f 1  2  1  1 nên bất phương trình:
1 5 1 5
f  t   f 1  t  1  x 2  x  1  0  x .
2 2
2
3 5 
b) ĐK: 0  x  . PT  4 x 2    2 x   2 3  4 x  7
4 2 
3
Với x  0 thì BPT không thỏa mãn. Với x  thì BPT thỏa mãn.
4
2
3 5 
Với 0  x  . Xét hàm số g  x   4 x 2    2 x 2   2 3  4 x thì
4 2 
5  4 4
g '  x   8x  8x   2x2    4 x  4 x 2  3  0
2  3  4x 3  4x
 3 1 1 1
nên g  x  nghịch biến trên  0;  , mà g    7 nên bất phương trình g  x   g    x  . Vậy tập
 4 2 2 2
 1 3
nghiệm S   ;  .
2 4
 
Bài toán 1.25: Chứng minh phương trình:
x13  x 6  3 x 4  3 x 2  1  0 có nghiệm duy nhất.
Đặt f  x   x13  x 6  3 x 4  3 x 2  1, D  
   
Xét x  1 thì f  x   x 6 x 7  1  3x 2 x 2  1  1  0 : vô nghiệm
3

Xét 0  x  1 thì f  x   x13  1  x 2   0 : vô nghiệm
Xét x  0 thì f '  x   13 x12  6 x5  12 x 3  6 x

2
 13x12  6 x  x  1  0 nên f đồng biến
Bảng biến thiên:
x  0
y' +
y 1

Nên f  x   0 có nghiệm duy nhất x  0
Vậy phương trình cho có nghiệm duy nhất.

Bài toán 1.26: Chứng minh hệ phương trình có nghiệm duy nhất:
 x2  y3  y 2  y  a
 2 3 2
y  z  z  z  a
 z 2  x3  x2  x  a

Xét hàm f  t   t 3  t 2  t  a có f '  t   3t 2  2t  1  0 do đó f  t  là hàm đồng biến. Hệ PT:
 x2  f  y 
 2
y  f  z
 2
 z  f  x 
Không giảm tổng quát giả sử x lớn nhất trong 3 số.
- Xét x  y  z  f  x   f  y   f  z 
 z 2  x 2  y 2 . Nếu z  0 thì x  y  z  0
 x2  y 2  z 2  x2  y 2  z 2  f  x   f  y   f  z   x  y  z
Nếu x  0  0  x  y  z  x 2  y 2  z 2  x  y  z
Nếu x  0  z . Khi đó y 2  f  z   f  0   a  a  0
Lại có z 2  f  x   f  0   a  z   a
2

 y2  f  z   f  a   a   
a  1  0 : vô lí.
- Xét x  z  y  z 2  y 2  x 2
Tương tự như trên nếu y  0 hay x  0 ta suy ra x  y  z
Nếu x  0  y  x 2  f  y   f  0   a
z 2  f  x   f  0   a . Nếu z  a
thì x  z  a  x 2  z 2  z 2  y 2  z 2
 x  y  z trái với x  0  y
Nếu z   a lí luận như trên ta dẫn đến mâu thuẫn.
Vậy hệ có nghiệm duy nhất x  y  z  t0 ở đó t0 là nghiệm duy nhất của phương trình: t 3  t 2  t  a  0 .
2 3
 x  y  1
Bài toán 1.27: Chứng minh hệ  2 3
có đúng 3 nghiệm phân biệt.
 y  x  1
Trừ 2 phương trình vế theo vế và thay thế ta được:
x 2 1  x   y 2 1  y   0  1  y 3  1  x   1  x3  1  y   0
 1  x 1  y  1  y  y 2  1  x  x 2    0
 1  x 1  y  y  x 1  x  y   0
Xét x  1 thì hệ có nghiệm 1;0  . Xét y  1 thì hệ có nghiệm  0;1
Xét x  y thì x 2  y 3  1  x3  x 2  1  0
Đặt f  x   x 3  x 2  1, D   . Ta có f 1  1  0 .
2
f '  x   3 x 2  2 x, f '  x   0  x   hoặc x  0 .
3
BBT
x  −2/3 0 
y' + 0 − 0 +
y −23/27 
 −1
Do đó f  x   0 có 1 nghiệm duy nhất x0  0 , x0  1 nên hệ có nghiệm  x0 ; y0  .
Xét 1  x  y  0  y   x  1 nên y 2  x 3  1  x3  x 2  2 x  0
 x  x 2  x  2   0  x  0 . Do đó hệ có nghiệm  0;1 .
Vậy hệ có đúng 3 nghiệm phân biệt.

Bài toán 1.28: Tìm tham số để phương trình
3
a) 1  x  3 1  x  a có nghiệm
b) x 2  mx  2  2 x  1 có 2 nghiệm phân biệt

a) Xét f  x   3 1  x  3 1  x , D  
1 1
f ' x     x  1
2 2
3 1  x 
3
3 1  x 
3
2 2
3
1  x   3 1  x 
 , f ' x   0  x  0
2 2
3 3 1  x  . 3 1  x 
lim f  x   lim
x  x 
 3
1  x  3 1  x  lim  x 
 3
1 x  3 1 x 
2
 lim 2 2
0
x 
 3
1  x    3
x 2
 1   3
 x  1 
Tương tự lim f  x   0 . Lập BBT thì PT có nghiệm  0  a  2 .
x 
2 x  1  0 2 1
b) PT   2 2  3 x  4 x  1  mx, x  
 x  mx  2   2 x  1 2
3x 2  4 x  1 1
Vì x  0 không thỏa mãn nên:  m, x  
x 2
3x 2  4 x  1 1 3x2  1
Xét f  x   , x   , x  0 thì f '  x  
x 2 x2
BBT:
1
x  0 
2
f' + +
f  
9

2
Điều kiện phương trình đã cho có 2 nghiệm phân biệt
1 9
 f  x   m có 2 nghiệm phân biệt x   , x  0  m 
2 2
Bài toán 1.29: Tìm m để phương trình
 2 
a)  

x  x  2  m2 x 
x2
 3 4 x  x  2    2 có nghiệm

 
b) 3 tan x  1.  sin x  2cos x   m  sin x  3cos x  có nghiệm duy nhất thuộc khoảng  0;
.
 2
a) Điều kiện: x  2
 2 
PT  2  m 2 . x 
 x2
 34 x  x  2   2

 x  x2 
2
 m2 x   3 4 x  x  2  x  x  2
x2
2
 x2   3 4 x  x  2   1  m 2  x
x2
x x2
  34  1  m2
x2 x
x2 1
Đặt t  4 ,0  t  1 . PT: 2  3t  1  m 2 ,0  t  1 .
x t
1 2
Xét f  t   2
 3t , t   0;1  f '  t    3  3  0, t   0;1
t t
Bảng biến thiên
t 0 1
f 't  −
f t  
2
Vậy phương trình cho có nghiệm khi
1  m 2  2   3  m  3
b) Điều kiện: cos x  0 và tan x  1
Đặt t  tan x  1  0 , phương trình:

sin x  2cos x sin x  3cos x
3 tan x  1 m
cos x cos x
 3 tan x  1  tan x  2   m  tan x  3
 3 tan x  1  tan x  1  1  m  tan x  1  2 
3t 3  3t
 3t  t  1  m  t  2   m  2
2 2
t 2
3t 3  3t
Xét hàm số y  với t  1;   ,
t2  2
3t 4  15t 2  6
y'  2
 0.
t 2
 2
Vậy phương trình có nghiệm duy nhất khi m  y 1  m  2 .
Bài toán 1.30: Tìm tham số để phương trình
a)  4m  3 x  3   3m  4  1  x  m  1  0 có nghiệm
b) x 6  3 x5   6  a  x 4   7  2a  x3   6  a  x 2  3x  1  0 vô nghiệm.

a) Điều kiện: 3  x  1 khi đó:
3 x  3  4 1 x 1
PT  m 
4 x  3  3 1 x 1
2 2
Ta có:  x3    1 x   2 nên đặt:
2t 1 t2
x  3  2sin   2 ; 1  x  2cos   2
1 t2 1 t2
  7t 2  12t  9
Với t  tan , 0  ,0  t  1 nên: m 
2 4 5t 2  16t  7
7t 2  12t  9
Xét f  t   , t   0;1
5t 2  16t  7
52t 2  8t  60
f 't   2
 0, t   0;1
 5t 2  16t  7 
7 2
Vậy điều kiện phương trình có nghiệm là f  0   m  f 1  m .
9 7
b) Xét x  0  1  0 : loại.
Xét x  0 . Chia 2 vế cho x3 phương trình:
1 3 1
x 3  3 x 2   6  a  x   7  2a    6  a  .  2  3  0
x x x
 3 1  2 1   1
 x  3   3  x  2    6  a   x    7  2a  0
 x   x   x
1 1
Đặt t  x  , t  2  t 2  x2  2  2
x x
1  1 1
và t 3  x3  3
 3  x   nên x3  3  t 3  3t .
x  x x
 
Do đó phương trình: t 3  3t  3 t 2  2   6  a  t  7  2a  0
 t  2  a  t 3  3t 2  3t  1
Khi t  2 thì phương trình không thỏa.
3
t 3  3t 2  3t  1  t  1
Khi t  2 thì phương trình: a  
t2 t2
3 2
Đặt f  t  
 t  1 , t  2 hay t  2 thì f 't  
 2t  5 t  1
2
t2 2 t  2
27 27
Lập BBT thì f  t   t  D nên PT vô nghiệm khi a  .
4 4
Bài toán 1.31: Tìm tham số để bất phương trình có nghiệm
a) sin 3 x  cos3 x  m
3
b) cos 2 2 x  2  sin x  cos x   3sin 2 x  m  0

a) Xét f  x   sin 3 x  cos3 x   sin x  cos x 1  sin x.cos x 
Đặt t  sin x  cos x; t  2
2 t2 1
 t  1  2sin x cos x  sin x cos x 
2
  t 2  1  1 3
Ta có h  t   t 1     t 3  t với t  2
 2  2 2

3 3
h '  t    t 2   0  t  1
2 2
Lập BBT thì bất phương trình có nghiệm khi m  1 .
b) Đặt t  sin x  cos x , t  2 và t 2  1  2sin x cos x  sin 2 x  t 2  1
cos 2 2 x  1  sin 2 2 x  t 4  2t 2
BPT: t 4  2t 3  t 2  m  3  0;  t  2
Xét f  t   t 4  2t 3  t 2  m  3
1
f '  t   2t  2t 2  3t  1 ; f '  t   0  t  0; ;1
2
Lập BBT suy ra điều kiện có nghiệm là: m  3  0  m  3
Bài toán 1.32: Tìm điều kiện của m để hệ bất phương trình có nghiệm
 x2  3x  4  0 (1)
 3 2
 x  3x x  m  15m  0 (2)
Xét 1 : x 2  3 x  4  0  1  x  4
Ta tìm điều kiện ngược lai, tức là tìm m để:

f  x   x 3  3x x  m 2  15m  0; x   1;4
 x3  3x 2  m 2  15m; 1  x  0
Vì f  x    3 2 2
 x  3 x  m  15m;0  x  4
3 x 2  6 x; 1  x  0
 f ' x    2
3 x  6 x;0  x  4
1  x  0  f '  x   3x  x  2   0
Khi 0  x  2  f '  x   3 x  x  2   0
2 x4  f '  x   3x  x  2   0
Do đó  m 2  15m  16  0  m  16  m  1
Vậy điều kiện có nghiệm là 16  m  1
a b c
Bài toán 1.33: Cho 3 số a, b, c thỏa mãn abc  0 và    0.
7 5 3
Chứng minh phương trình: ax 4  bx 2  c  0 có nghiệm.
a 7 b 5 c 3
Xét hàm số F  x  x  x  x , khi đó F  x liên tục, có đạo hàm
7 5 3
F '  x   x 2 . ax 4  bx 2  c   x 2 . f  x  nên theo dụng định lí Lagrange trên  0;1 thì tồn tại c   0;1 :
F 1  F  0 
 F ' c  .
1 0
a b c
Mà F  0   0, F 1     0 nên F '  c   0 hay c 2 . f  c   0 .
7 5 3
Vì c   0;1 nên c 2  0 do đó f  c   0  đpcm.
Bài toán 1.34: Cho hàm số f có đạo hàm trên  0;1 và thỏa mãn f  0   0; f 1  1 . Chứng minh tồn tại 2 số
phân biệt a; b thuộc  0;1 sao cho f '  a  . f '  b   1 .

Xét hàm số g  x   f  x   x  1 , khi đó thì g  x  liên tục và có đạo hàm trên  0;1 .
Ta có: g  0   1  0 và g 1  1  0 nên tồn tại số c thuộc  0;1 sao cho g  c   0 .
Do đó f  c   c  1  0 hay f  c   1  c
Áp dụng định lý Lagrange cho f trên các đoạn  0;c  và  c;1 thì:
f  c   f  0
tồn tại a   0; c  sao cho:  f ' a 
c0
f 1  f  c 
và tồn tại b   c;1 sao cho:  f 'b
1 c
f  c  1  f  c  1  c  c
nên: f '  a  . f '  b    1
c 1 c c 1  c 
Vậy tồn tại 2 số phân biệt a; b thuộc  0;1 sao cho f '  a  . f '  b   1
Bài toán 1.35: Cho hàm số f  x  có đạo hàm trên  0;1 và nhận giá trị dương. Chứng minh bất phương trình:
2
f ' x  f  x 

 f 1  2 f  0  có nghiệm.
f  x
Xét 2 hàm số: g  x   arctan x; h  x   trên  0;1 , khi đó thì g  x  , h  x  có đạo hàm trên  0;1 .
1  x2
1 2x 1
Ta có: g '  x   2
; h ' x    2
f  x  2
f ' x 
1 x  
1  x 2 1  x
Theo định lý Cauchy thì tồn tại c   0;1 sao cho:
f 1
h 1  h  0  h '  c   f  0 2c
 hay 2  f ' c   f c
g 1  g  0  g '  c   1  c 2
0
4
2 2c
nên

 f 1  2 f  0    f '  c  
1 c2
f c
2c
Vì 0  c  1 nên 1  c 2  2c và vì f  c   0 nên f '  cc   f  c   f ' c   f  c 
1  c2
 đpcm.
Bài toán 1.36: Giả sử f là một hàm xác định trên  a; b  , có đạo hàm đến cấp n  1 trên  a; b  và x0   a; b  .
Chứng minh tồn tại c nằm giữa x và x0 để có:
f    x0  f   c
n n 1
f '  x0  f ''  x0  2 n n 1
f  x   f  x0    x  x0    x  x0   ...   x  x0    x  x0 
1! 2! n!  n  1!
Ta tìm một đa thức Pn  x  có bậc không vượt quá n sao cho
f  x0   Pn  x0  , f '  x0   Pn/  x0  ,..., f 

n
 x   Pn n  x0 
2 n
với: Pn  x   A0  A1  x  x0   A2  x  x0   ...  An  x  x0 
Lúc đó:
n 1
Pn/  x   A1  2 A2  x  x0   ...  nAn  x  x0 
n 2
Pn/ /  x   2 A2  3.2. A3  x  x0   ...  n  n  1 An  x  x0 
…….
Pn
n
 x   n! An .
Do đó thay x  x0 vào các đẳng thức trên ta được:
Pn  x0   A0 , Pn/  x0   A1 , Pn/ /  x0   2 A2 ,..., Pn

n
 x0   n! An .
 n
Như vậy: f  x0   A0 , A1  f '  x0  , 2 A2  f '  x0  ,..., f  x0   n! An nên:
f    x0 
n
f '  x0  f ''  x0  2 n
Pn  x   f  x0    x  x0    x  x0   ...   x  x0 
1! 2! n!
 n
f n  x  Pn
n n
Đặt Rn  x   f  x   Pn  x  ta suy ra Rn  x   x
n
nên: Rn  x0   Rn/  x0   ...  Rn  x0   0 .
n 1  n
Đặt F  x    x  x0  thì: F  x0   F '  x0   ...  Fn  x0   0 .
Rn  x  Rn  x   Rn  x0 
Với x   a; b  ta viết được 
F  x F  x   F  x0 
Rn  x  Rn/ 1 
Theo định lý Cauchy ta có  với 1 nằm giữa x và x0 .
F  x  F ' 1 
Rn/ 1  Rn/ 1   Rn/  x0 

Ta lại có  và theo định lý Cauchy ta được:
F '  1  F ' 1   F '  x0 
Rn/ 1  Rn//  2 

 với  2 nằm giữa 1 và x0 .
F ' 1  F ''  2 
Rn  x  Rn   c 
n 1
Sau n  1 lần áp dụng định lý Cauchy ta được  với c nằm giữa  n và x0 , và do đó c

F  x  F  n1  c 
nằm giữa x và x0 .
Rn  x  f    c 
n 1
 n 1  n 1  n 1
Nhưng Rn  x  f  x và F  x    n  1! nên  .
F  x  n  1!
Vậy:
f   c 
n 1
f '  x0  f ''  x0  2 f ( n )  x0  2 n 1
f  x   f  x0    x  x0    x  x0   ...   x  x0    x  x0  .
1! 2! n!  n  1!
trong đó c là một điểm nằm giữa x và x0 .
Công thức trên được gọi là công thức khai triển Taylor của hàm f tại điểm x  x0 .
3. BÀI LUYỆN TẬP

Bài tập 1.1: Tìm các khoảng đơn điệu của hàm số:
2x x 1
a) y  b) y 
x2  9 x2  x  1
Hướng dẫn
2  x 2  9 
a) Kết quả y '  2
 0 nên hàm số đã cho nghịch biến trên các khoảng  ; 3 ,  3;3 ,  3;   .
 x2  9
b) Kết quả đồng biến trên  ;1 , nghịch biến 1;  .
Bài toán 1.2: Tìm m để hàm số:
x2   m  2 x  m  3
a) y  đồng biến trên từng khoảng xác định
x 1
1 3 m 2
b) y  x  x  2 x  9 đồng biến trên 1; 
3 2
Hướng dẫn
a) Tập xác định D   ; 1   1;  
Tính đạo hàm y ' và lập luận y '  0 trên D. Kết quả m  1 .
b) Kết quả m  1 .
Bài toán 1.3: Tìm cực trị của hàm số:
x3
a) y  b) y  3
x 2  x  5 .
2
x 6
Hướng dẫn
a) Hàm số lẻ. Tính đạo hàm và lập BBT.
Kết quả CĐ tại x  3; yC Ð  9 3, CT tại x  3; yCT  9 3 .
b) Kết quả CĐ tại x  0, yC Ð  0 và CT tại x  2; yCT  3 3 4 .
Bài toán 1.4: Tìm cực trị hàm số:

a) y  x  sin 2 x  2 b) y  sin 2 x  cos 2 x
Hướng dẫn
a) Tập xác định D  , y '  1  2cos 2 x, y ''  4sin 2 x .
Dùng dấu đạo hàm cấp 2.
  3 
Kết quả: CĐ tại x    k , k  , yC Ð    k   2 ; đạt CT tại x   k , k   ;
6 6 2 6
 3
yCT   k   2.
6 2
 5
b) Kết quả điểm cực đại x   k , điểm cực tiểu x   k .
8 8
Bài toán 1.5:
 
a) Tìm m để hàm số y  2 x 3  3  3m  1 x 2  12 m 2  m x  1 có cực đại và cực tiểu. Viết phương trình
đường thẳng đi qua CĐ, CT.
x 2  2mx  1  3m 2
b) Tìm m để hàm số y  có hai điểm cực trị nằm về hai phía của trục Oy.
xm
Hướng dẫn
a) Tập xác định D   . Lấy y chia y ' .
2
 
Kết quả m  1 và y    m  1 x  2 m 2  m  3m  1  1 .
b) Kết quả 1  m  1 .
Bài toán 1.6: Chứng minh hàm số
 
a) y  x 3  ax 2  1  b 2 x  a  4b  ab luôn luôn có cực đại và cực tiểu với mọi tham số a, b.
x2 1
b) y   3 x  ba điểm cực trị phân biệt A, B, C. Tính diện tích tam giác ABC.
2 x
Hướng dẫn
 
a) y ' có  '  a 2  3 a  b 2  0, a, b
27
b) Kết quả S  .
4
1 1
a) 3x 2  18 x  24  
2x  5 x  1
b) 3  x  x2  2  x  x2  1
Hướng dẫn
2 2 1 1
a) PT:  2 x  5    x  1  
2x  5 x 1
2 1 2 1
 2x  5   x 1 
2x  5 x 1
Kết quả x  2 hoặc x  4
1 5
b) Kết quả x  .
2
a) 3
x2  1  x3  2  x
b) x 2  2 3 x  2  x 2  3 3x  4  3
Hướng dẫn
a) Điều kiện: x  3 2 . Ta có:
x3  2  x  3 x 2  1  x  1  x 3  3  x  3 3 .
Chia 2 vế cho x 3 thì được phương trình:

1 1 1 2
3    1   0.
x2 . x x4 x x x x
Kết quả nghiệm duy nhất x  3 .
b) Hàm đơn điệu. Kết quả x  3 .
Bài toán 1.9: Giải các hệ phương trình:
 x  1  y  1  x 3  4 x 2  1 x   y  3 5  2 y   0
a)  4
b) 
 x  1  y  4 x 2  y 2  2 3  4 x  7
a) Điều kiện x  1, y  0 . Hệ phương trình tương đương với:
 x  1   x  12  x3  8  0 (1)
 4
 y   x  1 (2)
2
Xét hàm số f  t   t  1   t  1  t 3  8, với t  1 .
Kết quả x  3, y  0 .
1
b) Kết quả x  ; y  2.
2
Bài toán 1.10: Giải bất phương trình:
a) x  1  2 x  6  20  3 x  13
b) x 2  2 x  3  x 2  6 x  11  3  x  x  1
Hướng dẫn
a) Điều kiện: x  1 . BPT viết lại: x  1  2 x  6  3 x  13  20

Xét f  x  là hàm số vế trái, x  1 thì:
1 1 3
f ' x     0 . Kết quả x  3 .
2 x 1 x  6 2 x  13
b) Kết quả 1  x  2 .
Bài toán 1.11: Chứng minh phương trình có nghiệm duy nhất:
x 7  5 x 4  15 x3  x 2  2 x  5  0
Hướng dẫn
Chứng minh hàm VT đồng biến trên khoảng  0;  , còn khi x  0 thì vô nghiệm.

Chuyên đề 1 - Tính đơn điệu và cực trị

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuyên đề 1 - Tính đơn điệu và cực trị

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHUYÊN ĐỀ 1 - TÍNH ĐƠN ĐIỆU VÀ CỰC TRỊ

1. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

- Nếu f đồng biến trên  a; b  thì f '  x   0 với mọi x   a; b  .

- Nếu f nghịch biến trên  a; b  thì f '  x   0 với mọi x   a; b  .

- Nếu f '  x   0 với mọi x  D thì hàm số f không đổi trên D.

Cực trị của hàm số

- Cho y  f  x  có đạo hàm cấp hai trên khoảng  a; b  chứa x0

Nếu f '  x0   0 và f ''  x0   0 thì f đạt cực tiểu tại x0

Nếu f '  x0   0 và f ''  x0   0 thì f đạt cực đại tại x0

Ứng dụng vào phương trình

Hàm đa thức: y  q  x  . y ' r  x   y0  r  x0 

2) Số nghiệm của phương trình bậc 3: ax 3  bx 2  cx  d  0, a  0 .

Nếu f '  x   0, x hay f '  x   0, x thì f  x   0 chỉ có 1 nghiệm.

Nếu f '  x   0 có 2 nghiệm phân biệt và:

Với yC Ð . yCT  0 : phương trình f  x   0 chỉ có 1 nghiệm

Với yC Ð . yCT  0 : phương trình f  x   0 có 2 nghiệm (1 đơn, 1 kép)

Với yC Ð . yCT  0 : phương trình f  x   0 có 3 nghiệm phân biệt

2. CÁC BÀI TOÁN

Hướng dẫn giải

 2sin 2 x  sin  2 x  2a   2cos a.sin  2 x  a   0 .

Do đó f hằng trên R nên f  x   f  0   2  sin 2 a  2cos 2 a  sin 2 a .

Hướng dẫn giải

Ta có f ' x  P ' x  Q ' x   0 theo giả thiết, do đó f  x là hàm hằng nên

Nếu 1  x  1 thì xét hàm số f  x   arcsin x  arccos x

b) y  f  x   arcsin x trên  0;1

Hướng dẫn giải

a) Tập xác định D  ;  6     6;  

a) y  x  cos 2 x b) y  x  sin x trên  0;2 

Hướng dẫn giải

Vậy hàm số đồng biến trên  .

Bài toán 1.9: Chứng minh các hàm số

Ta có: f '  x   2  sin 2 x  1  0 với mọi x   a; b  .

b) y  x 3  3 x 2  mx  m chỉ nghịch biến trên một đoạn có độ dài bằng 3.

Hàm số y không là hàm hằng nên y nghịch biến trên  :

Đặt t  sin x, 1  t  1 thì m  3   2m  1 sin x  m  3   2m  1 t  f  t 

Điều kiện tương đương: f  t   0, t   1;1

Hướng dẫn giải

Vậy điểm cực đại  2;0  và cực tiểu  0; 108 

b) Hàm số y  f  x  liên tục trên  . Ta có:

Với x  0, f '  x   2 x  2; f '  x   0  x  1

Vậy điểm CĐ  1;1 , CT  0;0  .

Bài toán 1.12: Tìm cực trị của hàm số

Hàm số đạt CĐ tại x  3; yC Ð  9 3 , đạt CT tại x  3; yCT  9 3 .

b) y  f  x    x  a  x  b  x  c  , a  c luôn có cực đại và cực tiểu.

Hướng dẫn giải

và BBT trên khoảng   ;   .

Vậy hàm số đạt cực đại tại x  0 và yC Ð  y  0   0 .

Hàm số đạt cực đại tại điểm  2; 2  khi và chỉ khi

Hãy tính tổng M  a 2  b 2  c 2  d 2 .

b) Tìm a để đồ thị hàm số y

a) Xét hàm số f  x   x 2  2 x  4  x 2  2 x  4 trên  .

nên hàm số g  t  đồng biến trên  , do đó:

Hướng dẫn giải

Ta có f '  t   3t 2  2  0 nên f đồng biến trên  .

Hướng dẫn giải

Với x  y  0  3  y  1  x  1 ; không thỏa (1)

Ta có PT: t 2  4t  1  0 chọn nghiệm: x  y  z  2  3

- Nếu 0  x  1 thì f  0   f  x   f 1  0  f  x   1

Do đó BPT: f  x   f 1  x  1 . Vậy S  1;4 

Vậy nghiệm của bất phương trình S   2;3 .

Bài toán 1.24: Giải các bất phương trình

Xét x  0 thì f '  x   13 x12  6 x5  12 x 3  6 x

Nên f  x   0 có nghiệm duy nhất x  0

Vậy phương trình cho có nghiệm duy nhất.