ระบบกังหัน

อ.สุรชัย สังข์งาม
วิชากลศาสตร์อนามัยสิ่งแวดล้อม
กังหันน้ำ
• กังหันน้ำ (Hydraulic turbines) คือ เครื่องมือสร้ำงกำรหมุนให้กับเครื่องก้ำเนิด
ไฟฟ้ำ
• กังหันน้ำท้ำหน้ำที่ เปลี่ยนพลังงำนจำกกำรไหลของน้ำไปเป็นกำรหมุนของเพลำ เป็น
อุปกรณ์ที่มีใบพัดถูกติดตังที่เพลำหมุน หรือแผ่นจำนหมุน (โรเตอร์) มีท่อทำงน้ำไหล
ผ่ำนใบกังหัน แรงของน้ำไปกระทบกับกังหัน ควำมเร็วรอบของกำรหมุนขึนอยู่กับควำม
ดันของน้ำที่ไหลมำกระทบใบกังหัน ผลที่ได้จะเกิดแรงบิด จนท้ำให้เพลำเกิดกำรหมุน
• กำรแบ่งประเภทของกังหันน้ำ: ตำมเส้นทำงกำรไหล

น้ำสำมำรถไหลผ่ำนกังหันน้ำในเส้นทำงกำรไหลที่แตกต่ำงกัน ขึนอยู่กับเส้นกำรไหลของน้ำ
ผ่ำนกังหันซึ่งสำมำรถจ้ำแนกได้เป็นสำมประเภทดังนี
• 1. กังหันน้ำไหลตำมแนวแกน (Axial flow hydraulic turbines) กังหันน้ำประเภทนี
มีกำรไหลของน้ำขนำนไปกับแกนเพลำหมุนของกังหัน ได้แก่กังหันน้ำคัปลำน
(Kaplan turbine) มีกำรไหลผ่ำนแกนเพลำโดยตรง
• 2. กังหันน้ำไหลตำมแนวรัศมี (Radial flow hydraulic
turbines) กังหันน้ำดังกล่ำวมีกำรไหลของน้ำตังฉำกในแนวระนำบกับ
เพลำหมุน ได้แก่ กังหันน้ำเพลตัน (Pelton turbine)
• 3. กังหันน้ำไหลแบบผสม (Mixed flow hydraulic turbines) เป็นกังหันน้ำที่มี
กำรผสมผสำนกำรท้ำงำนกันของกังหันสองแบบข้ำงต้นท้ำให้มีประสิทธิภำพดีที่สุด
จึงมีกำรใช้งำนกังหันประเภทนีมำก กังหันประเภทนีได้แก่ กังหันฟรำนซิส (Francis
turbine) น้ำจะเข้ำสู่กังหันโดยไหลตำมแนวแกน และออกจำกกังหันตำมแนวรัศมี
•
• กำรแบ่งประเภทของกังหันนำ้ : ตำมควำมดันที่เปลี่ยนแปลง
• ยังมีกำรแบ่งประเภทของกังหันน้ำอีกรูปแบบหนึ่งก็คือ แบ่งตำมกำร
เปลี่ยนแปลงตำมควำมดันของของเหลว หรือควำมดันที่เกิดขึนขณะที่น้ำ
ไหลผ่ำนตัวโรเตอร์กังหันน้ำ ควำมดันที่เปลี่ยนแปลงนี สำมำรถแบ่ง
ออกเป็นสองประเภท คือ
• 1. กังหันแบบแรงกระแทก (Impulse turbine)
• 2. กังหันแบบแรงปฏิกิริยำ (Reaction turbine)
• 1. กังหันแบบแรงกระแทก (Impulse turbine) ควำมดันของน้ำจะไม่
เปลี่ยนแปลงขณะที่ไหลผ่ำนโรเตอร์ของกังหัน ควำมดันที่เปลี่ยนแปลงใน
กังหันแบบกระแทกจะเกิดขึนที่หัวฉีดน้ำ (Water nozzle) เท่ำนัน กังหัน
แบบนีได้แก่ กังหันแบบเพลตัน
• 2. กังหันแบบแรงปฏิกิริยำ (Reaction turbine) ควำมดันของ
ของเหลวเปลี่ ย นแปลงขณะที่ มั น ไหลผ่ ำ นโรเตอร์ ข องกั ง หั น กำร
เปลี่ยนแปลงของควำมดันจะเกิดขึนก็ต่อเมื่อ น้ำมันไหลไปกระทบกับใบ
กังหันเกิดแรงปฏิกิริยำผลักดันกันของน้ำ และใบกังหัน นีคือที่มำของแรง
ปฏิกิริยำตำมชื่อกังหันประเภทนี ได้แก่กังหันน้ำฟำนซิส และกังหันน้ำคัป
ลำน
 ประเทศไทยกับกำรใช้พลังงำนน้ำ
ประเทศไทยมี ป ริ ม ำณน้ ำ ที่ ส ำมำรถใช้ ห มุ น เวี ย นภำยในประเทศรำยปี
ค่ อนข้ำ งน้ อยเมื่อเปรียบเที ยบกับประเทศอื่นๆ ในทวีป เอเชี ย ซึ่ง ถือว่ำ เป็นทวีปที่ มี
ปริมำณน้ำต่อหัวต่้ำกว่ำค่ำเฉลี่ยของโลก โดยมีปริมำณน้ำหมุนเวียนในประเทศเฉลี่ย ไม่
ถึง 2,000 ลูกบำศก์เมตรต่อคนต่อปี ซึ่งใกล้เคียงกับอินเดียและปำกีสถำน
แต่ถ้ำนับรวมปริมำณน้ำที่ได้จำกแม่น้ำระหว่ำงประเทศแล้ว จะมีปริมำณ
น้ำหมุนเวียนประมำณ 3,000 ลูกบำศก์เมตรต่อคนต่อปี ในขณะที่ปริมำณน้ำฝนเฉลี่ยใน
ประเทศไทยจัดอยู่ในเกณฑ์ที่ค่อนข้ำงน้อย คือประมำณ 1,630 มิลลิเมตรต่อปี
• ดังนันจำกข้อมูลปริมำณน้ำที่กล่ำวมำแล้วนันจะเห็นว่ำศักยภำพของพลังงำนน้ำ
ของประเทศไทยถือว่ำอยู่ในเกณฑ์ค่อนข้ำงต่้ำ แต่อย่ำงไรก็ตำมถึงแม้ปริมำณน้ำอยู่
เกณฑ์ค่อนข้ำงต่้ำ ก็ไม่เป็นปัญหำในกำรใช้พลังงำนจำกน้ำ เพรำะกำรใช้พลังงำนจำก
น้ำนันเป็นเพียง กำรน้ำเอำพลังงำนจำกน้ำออกมำใช้ ไม่ได้เป็นกำรท้ำให้เกิดกำร
สินเปลืองน้ำหรือท้ำให้น้ำหมดไป
• ในปัจจุบันประเทศไทยใช้ไฟฟ้ำจำกกำรผลิตด้วยพลังงำนน้ำประมำณ ร้อยละ 5-6
ของปริมำณกำรใช้ไฟฟ้ำทั่วประเทศ พลังงำนไฟฟ้ำที่ได้จำกพลังงำนน้ำเป็นเพียงแหล่งผลิต
ไฟฟ้ำเสริมให้กับระบบไฟฟ้ำของประเทศในช่วงที่มีกำรใช้ไฟฟ้ำสูงหรือที่เรียกว่ำ พีคโหลด
(peak load) เพรำะโรงไฟฟ้ำจำกพลังงำนน้ำ มีควำมสำมำรถในกำรเดินเครื่องได้รวดเร็ว
และสำมำรถหยุดเดินเครื่องได้ทุกเวลำตำมควำมต้องกำร ซึ่งต่ำงกับโรงไฟฟ้ำที่ใช้ซำกดึกด้ำ
บรรพ์เป็นเชือเพลิง ต้องใช้เวลำนำนในกำรเริ่มเดินเครื่อง
• ส้ำหรับหน่วยงำนหลักของประเทศไทยที่ท้ำหน้ำที่ผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำน
น้ำคือ กำรไฟฟ้ำฝ่ำยผลิตแห่งประเทศไทย โดยมีโรงไฟฟ้ำพลังงำนน้ำที่อยู่
ในควำมรับผิดชอบ 20 แห่ง ทั่วประเทศ และมีก้ำลังกำรผลิตรวมทังสิน
ประมำณ 2.9 จิกะวัตต์
 ประเภทของกังหันน้ำ
หำกแบ่งกังหันน้ำตำมลักษณะกำรใช้งำน มี 2 แบบ คือ แบบติดตำย
และแบบลอยน้ำ
• กังหันแบบลอยน้ำ

กังหันขนำดเล็ก ท้ำได้ไม่ยำก สำมำรถประกอบจำกล้อมอเตอร์ไซด์ท้ำ

เป็นวงล้อกังหัน ใช้แผ่นเหล็กท้ำเป็นใบพัด แล้วผูกตัวกังหันเข้ำกับท่อพีวีซีและไม้รวก
ให้กังหันลอยอยู่กลำงล้ำห้วย เมื่อท้ำให้วงล้อกังหันหมุนพร้อมกับเพลำที่ต่อเชื่อมเข้ำ
กับวงล้อทดรอบ เพิ่มรอบกำรหมุนให้เร็วขึน และเพลำที่เชื่อมต่อกับวงล้อทดรอบจะ
ต่อเข้ำกับกระบอกสูบซึ่งจะท้ำหน้ำที่เป็นตัวสูบน้ำขึนมำใช้ส้ำหรับรดพืชผักผลไม้ที่
สวน และชักน้ำเข้ำบ่อปลำที่ขุดไว้
• กังหันแบบติดตำย

กำรสร้ำงกังหันแบบนี ต้องมีมีพืนที่ติดกับล้ำห้วย และสร้ำงตัวกังหัน

ยึดกับแท่นติดตำย ที่จะท้ำหน้ำที่สูบน้ำขึนมำเก็บไว้ในถังเก็บน้ำขนำดใหญ่
ลดค่ำใช้จ่ำยทังค่ำไฟ และค่ำซ่อมบ้ำรุงปั๊มน้ำ
กังหันลม
 กำรแบ่งประเภทกังหัน
• หำกแบ่งตำมชนิดของแกนหมุนของกังหันลม ได้แก่
1. กังหันลมแกนหมุนแนวตัง (Vertical Axis Wind Turbine) เป็น
กังหันลมที่มีแกนหมุน และใบพัดตังฉำกกับกำรเคลื่อนที่ของลมในแนวรำบ
 กำรแบ่งประเภทกังหัน
2. กังหันลมแกนหมุนแนวนอน (Horizontal Axis Wind Turbine) เป็น
กังหันลมที่มีแกนหมุนขนำนกับกำรเคลื่อนที่ของลมในแนวรำบ โดยมีใบพัด
เป็นตัวตังฉำกรับแรงลม
• ส่วนประกอบของกังหันลมผลิตไฟฟ้ำแบบแกนหมุนแนวนอน
• กำรผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลมในต่ำงประเทศ
• ปั จ จุ บั น กำรใช้ พ ลั ง งำนลมเพื่ อ กำรผลิ ต ไฟฟ้ ำ มี ก ำรพั ฒ นำไปมำก เนื่ อ งจำก
แนวโน้มในกำรหำพลังงำนทำงเลือกที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมมีมำกขึน ทุกวันนีจึงมี
หลำยประเทศโดยเฉพำะในประเทศที่ให้ควำมส้ำคัญกับกำรพัฒนำเทคโนโลยีกังหัน
ลม ต่ำงขยำยกำรผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลมอย่ำงต่อเนื่อง พบว่ำ ณ สินปี 2550 ทั่ว
โลกมีก้ำลังผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลมรวมทังสิน 93,864 MW จำกกว่ำ 70 ประเทศ
ทั่วโลก โดยประเทศที่เป็นผู้น้ำด้ำนกำรใช้พลังงำนลม 5 อันดับแรก ได้แก่ เยอรมนี
สหรัฐอเมริกำ สเปน อินเดีย และจีน
• พลังงำนลมในประเทศไทย
• ประเทศไทยมีกำรผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลมอยู่ที่ 332.5 kW เกือบ
ทังหมดเป็นโครงกำรสำธิต ตังอยู่ในอุทยำนแห่งชำติภูกระดึง จังหวัดเลย ขนำด
2.5 kW 1 ชุด และที่อุทยำนแห่งชำติตะรุเตำ จังหวัดสตูล ขนำด 10 kW 1 ชุด
เป็นโครงกำรศึกษำทดลองของมหำวิทยำลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้ำธนบุรี
นอกจำกนียังมีจุดติดตังที่แหลมพรหมเทพ จังหวัดภูเก็ต ขนำด 10 kW 2 ชุด
ของกำรไฟฟ้ำฝ่ำยผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) และของเอกชน 1 ชุด ที่กิ่ง
อ้ำเภอเกำะจันทร์ จังหวัดชลบุรี 150 kW 1 ชุด ด้ำเนินกำรโดยบริษัท รีไซเคิล
เอ็นจีเนียร์ริ่ง จ้ำกัด เป็นกำรผลิตไฟฟ้ำใช้ในอำคำร
 การพัฒนาการผลิตไฟฟ้าจากพลังงานลม ในประเทศไทย

ปัจจุบันมีบริษัทเอกชนได้ให้ควำมสนใจที่จะผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลมมำกขึน
และหน่วยงำนรัฐก็ได้ขยำยโครงกำรต้นแบบในหลำย ๆ พืนที่ เพื่อพิสูจน์ศักยภำพ
พลังงำนลมในประเทศไทย อำทิ
• บริษัท ปตท. จ้ำกัด (มหำชน) บริษัท ผลิตไฟฟ้ำ จ้ำกัด (มหำชน) (EGCO)
• บริษัท ผลิตไฟฟ้ำพลังงำนลม จ้ำกัด (WEGCO) และบริษัท Eurus Energy Japan
Corporation (EURUS) ได้ร่วมพัฒนำโครงกำรผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลมในเชิง
พำณิชย์ บนพืนที่ชำยฝั่งทะเลภำคใต้ ก้ำลังกำรผลิต 35 MW วงเงินลงทุนกว่ำ 1,800
ล้ำนบำท
 การพัฒนาการผลิตไฟฟ้าจากพลังงานลม ในประเทศไทย

• กำรไฟฟ้ำฝ่ำยผลิตแห่งประเทศไทย พัฒนำโครงกำรบนพืนที่ 60 ไร่ บริเวณอ่ำงเก็บน้ำ

ตอนบนของเขื่อน ล้ำตะคอง อ้ำเภอสีคิว จังหวัดนครรำชสีมำ ซึ่งเป็นพืนที่ที่มีควำมเร็ว
ลม เฉลี่ยกว่ำ 6 เมตร/วินำที ติดตังกังหันลม 2 ชุด ๆ ละ 1 MW สำมำรถจ่ำยไฟฟ้ำได้
ตังแต่ควำมเร็วลมที่ระดับ 3 เมตร/วินำที ขึนไป ก้ำหนดแล้วเสร็จปี 2551
• กำรไฟฟ้ำฝ่ำยผลิตแห่งประเทศไทย ได้สนับสนุนโครงกำรวิจัยให้กับมหำวิทยำลัย
เทคโนโลยีรำชมงคลธัญบุรี เพื่อพัฒนำกังหันลมผลิตไฟฟ้ำต้นแบบ ก้ำลังผลิต 50 kW
 การพัฒนาการผลิตไฟฟ้าจากพลังงานลม ในประเทศไทย

• กำรไฟฟ้ำส่วนภูมิภำค มีโครงกำรน้ำร่องผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลม ขนำด 1.5 MW

1 ชุดที่ อ้ำเภอสทิงพระ จังหวัดสงขลำ
• กรมพัฒนำพลังงำนทดแทนและอนุรักษ์พลังงำน อยู่ระหว่ำงก่อสร้ำงโครงกำรที่
อ้ำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมรำช โดยโครงกำรหนึ่งใช้เทคโนโลยีจำกอินเดีย
• กรมพัฒนำพลังงำนทดแทนและอนุรักษ์พลังงำน มีแผนจะด้ำเนินโครงกำรน้ำร่อง
ผลิตไฟฟ้ำจำกพลังงำนลม ที่แหลมตำชี อ.ยะหริ่ง จ.ปัตตำนี ขนำด 250 kW 1 ชุด
และ 1.5 MW 1 ชุด เริ่มโครงกำรปี 2551
 ศักยภำพพลังงำนลมในประเทศไทย
• ประเทศไทยตังอยู่ในเขตเส้นศูนย์สูตร ลมที่เกี่ยวข้องกับภูมิอำกำศของไทย คือ ลม
ประจ้ำปี ลมประจ้ำฤดู และลมประจ้ำเวลำ
• ลมประจ้ำปี เป็นลมที่พัดอยู่เป็นประจ้ำตลอดทังปีในภูมิภำคส่วนต่ำงๆ ของโลก มี
ควำมแตกต่ำงกันไปในแต่ละเขตละติจูดของโลก เนื่องจำกประเทศไทยอยู่ในบริเวณ
เขตศูนย์สูตรอิทธิพลของลมประจ้ำปีจึงไม่มีประโยชน์ในกำรน้ำมำใช้
 ศักยภำพพลังงำนลมในประเทศไทย
• ลมประจ้ำฤดู เป็นลมที่พัดเปลี่ยนทิศทำงตำมฤดูกำล
เรียกว่ำ ลมมรสุม ได้แก่
1. ลมมรสุมฤดูร้อน พัดในแนวทิศใต้ และ
ตะวันตกเฉียงใต้ ในช่วงเดือนมิถุนำยน-สิงหำคม
2. ลมมรสุมฤดูหนำว พัดในแนวทิศเหนือ และ
ตะวันออกเฉียงเหนือ ในช่วงเดือนธันวำคม-กุมภำพันธ์
 ศักยภำพพลังงำนลมในประเทศไทย
• ลมประจ้ำเวลำ เป็นลมที่เกิดขึนเนื่องจำกกำรเปลี่ยนแปลงควำมกดอำกำศ ระหว่ำง
2 บริเวณในระยะเวลำสันๆ ได้แก่ ลมบก ลมทะเล ลมภูเขำ และลมหุบเขำ บริเวณที่อยู่
ตำมชำยฝั่งจะได้รับอิทธิพลของลมบก ลมทะเลสูงมำก
จำกภูมิประเทศของประเทศไทย ท้ำให้เรำมีควำมเร็วลมเฉลี่ยของ
ประเทศอยู่ในระดับปำนกลำง -ต่้ำ มีควำมเร็วลมเฉลี่ยต่้ำกว่ำ 4
เมตร/วินำที แต่เทคโนโลยีกังหันลมเพื่อผลิตไฟฟ้ำในยุโรปส่วน
ใหญ่ออกแบบให้ท้ำงำนเหมำะสมกับควำมเร็วลมเฉลี่ยเกินกว่ำ 8
เมตรต่อวินำทีขึนไป ซึ่งเป็นควำมเร็วลมเฉลี่ยในพืนที่ของภูมิภำค
แถบยุโรปเหนือ หรือประเทศอื่นๆในเขตหนำวที่มีศักยภำพลม
เพี ย งพอเมื่ อ เที ย บควำมเร็ ว ลมที่ มี ใ นประเทศไทยกั บ ตำรำง
Power Class พบว่ำลมในประเทศไทยส่วนใหญ่อยู่ในระดับที่
1.1-1.4 มีเพียงพืนที่ทำงชำยฝั่งทะเลภำคใต้ตอนล่ำงที่อยู่ Power
Class ระดับ 2 ดังรูปที่แสดงด้ำนล่ำง