Professional Documents
Culture Documents
Bài 2 - Liên Kết Hóa Học - Cấu Tạo Phân Tử
Bài 2 - Liên Kết Hóa Học - Cấu Tạo Phân Tử
HÑC-A
Mục tiêu:
1. Biết các đại lượng đặc trưng của liên kết
2. Nêu được bản chất và cho ví dụ các thuyết
cổ điển về liên kết
3. Trình bày được những luận điểm cơ bản của
thuyết liên kết hoá trị (VB)
4. Biết các đặc điểm của các kiểu lai hoá và
biểu diễn cấu trúc không gian phân tử
5. Trình bày được những luận điểm cơ bản
của thuyết liên kết hoá trị (MO), cấu hình
HÑC-A
I.Nhöõng khaùi nieäm veà lieân keát hoaù hoïc:
1. Ñoä beàn lieân keát : ñaëc tröng laø naêng löông lieân keát Elk
Elk laø NL caàn thieát ñeå phaù vôõ caùc lk trong 1 mol phaân töû
khí ôû traïng thaùi cô baûn thaønh caùc nguyeân töû töï do cuõng
ôû traïng thaùi khí
HÑC-A
2. Ñoä daøi lieân keát : laø khoaûng caùch giöõa taâm cuûa 2 haït
nhaân nguyeân töû
trong phaân töû. Ñoä daøi LK caøng nhoû LK seõ caøng beàn
3. Söï phaân cöïc lieân keát : ñaëc tröng cho sö phaân cöïc cuûa
phaân töû
LK bò phaân cöïc khi ñoä aâm ñieän cuûa 2 nguyeân töû khaùc bieät
nhau
Baûn chaát vaø tính chaát cuûa moãi loaïi lieân keát treân
ñöôïc giaûi thích baèng caùc thuyeát veà lieân keát hoùa
hoïc thích hôïp.
HÑC-A
Lieân keát ion
Lieân keát ion ñöôïc coi laø heä quaû cuûa söï taïo
thaønh caùc ion aâm vaø döông thoâng qua vieäc
cho nhaän electron giöõa caùc nguyeân töû.
HÑC-A
Lieân keát Coäng Hoùa Trò
Lieân keát coäng hoùa trò coù baûn chaát laø söï
duøng chung electron giöõa caùc nguyeân töû.
HÑC-A
Lieân Keát Kim Loaïi
Lieân keát kim loaïi khoâng theå giaûi thích thaáu
ñaùo baèng thuyeát Lewis cuõng nhö thuyeát
Lieân keát hoùa trò do ñoù thöôøng ñöôïc giaûi
thích baèng thuyeát mieàn naêng löôïng, thöïc
chaát laø thuyeát vaân ñaïo phaân töû aùp duïng
cho heä coù khoaûng 1023 nguyeân töû.
HÑC-A
Caùc lyù thuyeát veà
Lieân Keát Hoùa Hoïc
HÑC-A
Thuyeát Lewis
*Lieân keát hoùa hoïc hình thaønh
do caùc nguyeân töû trao ñoåi
hoaëc söû duïng chung caùc
electron hoùa trò
*Electron hoùa trò laø caùc
electron naèm trong caùc lôùp
voû ngoaøi cuøng chöa baõo hoøa
cuûa caùc nguyeân töû. G.N.Lewis
*Luaät “Baùt töû” 1875-1946
Caùc nguyeân töû coù xu höôùng American Chemist
cho, nhaän, hay söû duïng chung
electron ñeå ñaït tôùi caáu hình
lôùp voû ngoaøi cuøng beàn vöõng
coù 8 electron
HÑC-A
Kyù hieäu Lewis
Moâ taû caùc electron hoùa trò cuûa caùc
nguyeân töû.
Hydro: H
Natri: Na
Clor:
Cl
HÑC-A
Söï hình thaønh lieân keát
Söï hình thaønh NaCl:
Na + Cl Na+ [ Cl ]
Kim loaïi nhöôøng electron cho phi kim ñeå taïo lieân
keát ion.
Hai phi kim duøng chung electron ñeå taïo lieân keát
Coäng Hoùa Trò.
HÑC-A
Hôïp chaát ion
Trong caùc hôïp chaát ion, caùc ion döông vaø
aâm saép xeáp thaønh moät maïng löôùi tinh theå
vöõng chaéc. (ví duï : NaCl)
HÑC-A
NL MAÏNG TINH THEÅ
NL mạng tinh thể laø NL phoùng thích ñeå ñöa
ion (+), ion (–) ôû theå hôi vaøo vò trí thích hôïp
trong tinh theå, vì ñaây laø NL phoùng thích neân
NLMTT coù trò soá aâm. Trò soá tuyeät ñoái cuûa
NLMTT caøng lôùn thì tinh theå caøng beàn
HÑC-A
Chu trình Born-Haber
Q
Na(r) + 1/2
Cl2 NaCl
S>0 1/2D
Na (k) Cl (k)
U
-
+ Cl (k)
Na (k)
HÑC-A
Chu trình Born-Haber
Q
Mg (r) + Cl2 (k) MgCl2
S>0 D
H2: H + H H H hay H H
Electron
Cl
Cl +
Cl2: Cl Cl
Electron khoâng lieân keát
HÑC-A
Coâng thöùc Lewis
HF:
H F
hay H F
H O H hay H
O H
H2O:
NH3: H N H hay H N H
H H
H H
CH4: hay H C H
H C
H
H H
HÑC-A
Lieân keát ñôn, lieân keát ba
O2:
O
=O
N 2: N N
HÑC-A
Lieân keát Coäng Hoùa Trò coù cöïc
Khi caëp electron ñöôïc phaân boá ñeàu giöõa
hai nguyeân töû : lieân keát khoâng phaân cöïc
H 2,
Cl2:
Khi coù söï phaân boá khoâng ñoàng ñeàu:
lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc
HCl:
HÑC-A
THUYEÁT HIEÄN ÑAÏI VEÀ
LIEÂN KEÁT PHAÂN TÖÛ
ThuyeátTöông Taùc Caùc Caëp Electron
Thuyeát Lieân Keát Hoùa Trò
Thuyeát Vaân ñaïo Phaân Töû
HÑC-A
Thuyeát töông taùc caùc caëp electron
Nguyeân taéc:
Caùc caëp electron quanh nguyeân töû seõ
saép xeáp sao cho söï töông taùc laø nhoû
nhaát.
HÑC-A
AÙp duïng thuyeát VSEPR
Veõ coâng thöùc Lewis.
Ñeám soá vò trí coù electron quanh nguyeân töû
– Moät caëp electron khoâng lieân keát tính laø 1 vò trí
– Moät lieân keát (Ñôn, Ñoâi hoaëc Ba) tính laø moät vò
trí.
Saép xeáp caùc vò trí coù electron sao cho
töông taùc laø nhoû nhaát
HÑC-A
Caùc caùch saép xeáp
Soá vò trí Caùch xeáp 180
2 Thaúng haøng
120
3 Tam Giaùc
109.5
4 Töù dieän
HÑC-A
Caùc caùch saép xeáp
Soá vò trí Caùch xeáp 90
Löôõng Thaùp
5
Tam Giaùc 120
90
90
6 Baùt dieän
HÑC-A
Caùc daïng phaân töû
Phaân töû CT Lewis vò trí e – caùch xeáp goùc
. Lieân keát
CO2 O
=C=O
2 - Thaúng haøng 180
SO2 O S =O 3 - Tam Giaùc 120
-2
CO3-2 O C O 3 - Tam Giaùc 120
O
HÑC-A
Caùc daïng phaân töû
Phaân töû CT Lewis vò trí e – caùch xeáp goùc
. Lieân keát
H
CH4 H C H 4 - Töù dieän 109.5
H
NH3 H N H 4 - Töù dieän 109.5
H
HÑC-A
Caùc daïng phaân töû
Phaân töû CT Lewis vò trí e – caùch xeáp goùc
. Lieân keát
F
Löôõng thaùp
SF4 F S
F 5 - Tam giaùc 90,
120
F
F
XeF4 F Xe F 6 - Baùt dieän 90
F
HÑC-A
Caùc bieán daïng
H
H C N O
H
H H H O H H H
O O
109.5 107 104.5
HÑC-A
Caùc bieán daïng
Cl
o
111.4 C O
Cl o
124.3
HÑC-A
Hình daïng phaân töû
HÑC-A
Hình daïng phaân töû
HÑC-A
Hình daïng phaân töû
HÑC-A
Hình daïng phaân töû
HÑC-A
Hình daïng phaân töû
HÑC-A
Phaân töû nhieàu trung taâm
Xaùc ñònh söï phaân boá electron cho töøng
nguyeân töû.
Tam giaùc
H O
HC2H3O2: H C C O
H
H
Töù dieän
HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû
Khi hai nguyeân töû coù ñoä aâm ñieän khaùc nhau,
maät ñoä ñieän tích aâm seõ cao hôn ôû phía nguyeân
töû coù ñoä aâm ñieän cao hôn. Taïo ra moment löôõng
cöïc cuûa lieân keát. (Qui öôùc chieàu cuûa moment
löôõng cöïc höôùng veà phía nguyeân töû aâm ñieän
hôn)
HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû
HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû
HÑC-A
Moment löôõng cöïc cuûa phaân töû
F
F B F 120
BF3: Tam giaùc B
F F F
Khoâng phaân
cöïc
O
O 120
Cl
Cl 109
Cl C
CCl4: Cl C Cl Töù dieän Cl
Cl
Cl Khoâng
phaân cöïc
Cl Cl
HÑC-A
Thuyeát Lieân keát hoùa trò
Thuyeát Lieân keát hoùa trò döïa treân keát quaû cuûa
cô hoïc löôïng töû ñeå giaûi thích söï taïo thaønh lieân
keát.
HÑC-A
Thuyeát lieân keát hoùa trò
Lieân keát hoùa hoïc taïo thaønh do söï xen
phuû cuûa caùc orbital cuûa caùc nguyeân töû.
HÑC-A
Lieân keát
Lieân keát (sigma) taïo thaønh do söï xen phuû
ñoái xöùng theo truïc cuûa hai orbital.
HÑC-A 0.16
0.08 0.24 0.32 nm
Lieân keát p
Lieân keát p (pi) hình thaønh do söï xen phuû ñoái
xöùng theo maët phaúng
HÑC-A
Ñoä beàn lieân keát
Lieân keát caøng beàn khi möùc ñoä xen phuû caùc
Orbital caøng lôùn (maät ñoä nguyeân töû giöõa
hai haït nhaân laø lôùn nhaát)
1. Möùc ñoä xen phuû phuï thuoäc vaøo: hình
daïng, kích thöôùc, naêng löôïng cuûa caùc
orbital, höôùng xen phuû vaø kieåu xen phuû
giöõa chuùng.
2. Caùc orbital coù naêng löôïng töông ñöông
nhau seõ xen phuû toát
3. Xen phuû theo truïc höõu hieäu hôn xen phuû
theo maët phaúng.
HÑC-A
Ví duï
H 2:
1s 1s
HF:
1s 2p
F2 :
HÑC-A 2p 2p
HÑC-A
Ví duï
Xeùt phaân töû H2O :
Nguyeân töû trung taâm O:
2s 2p
1s
Goùc lieân keát döï
ñoaùn 90.
2p
1s Thöïc nghieäm : 104 o
2s
HÑC-A 2p
Söï taïp chuûng orbital
Tröôùc khi taïo lieân keát, caùc orbital cuûa nguyeân töû
seõ toå hôïp vôùi nhau taïo ra caùc orbital taïp chuûng.
Soá orbital taïp chuûng hình thaønh ñuùng baèng soá
orbital tham gia toå hôïp.
s p
+
sp
sp
HÑC-A
Đối với phân tử nhiều nguyên tử, có thể dùng sự lai
hoá orbital
để giải thích sự tạo thành liên kết và cấu tạo lập thể
của phân tử.
HÑC-A
Giaûi thích BeF2
• Cấu hình điện tử của nguyên tử Flourine:
1s2 2s2 2p5
Có 1 điện tử độc thân trong orbital 2p của nguyên tử F,
có thể ghép đôi với điện tử độc thân của Be để tạo liên
kết.
Cấu hình điện tử của nguyên tử Be: 1s2 2s2
HÑC-A
Giaûi thích BeF2
• Cấu hình điện tử ở trạng thái kích thích
của Be: 1s2 2s1 2p1
vậy hai điện tử hoá trị trên 2s và 2p phải có tính
chất như nhau, điều này là kết quả của sự lai
hoá sp..
HÑC-A
Giaûi thích BeF2
• Cấu hình điện tử ở trạng thái lai hoá của
Be: 1s2 2(sp)2
HÑC-A
Taïp chuûng sp:BeF2
Be :
s p p p
Kích thích:
s p p p
Taïp chuûng: sp sp
sp sp p p
HÑC-A
Taïp chuûng sp
HÑC-A
Giaûi thích BF3
Câaáu hình ñieän tử của Boron trong BF3
HÑC-A
Taïp chuûng sp2 : BF3
B:
s p p p
Kích thích:
s p p p sp2
sp2
sp2
Taïp chuûng:
sp2 sp2 sp2 p
HÑC-A
Taïp chuûng sp2
HÑC-A
Giaûi thích CH4
Cấu hình điện tử của Carbon trong CH4
HÑC-A
Taïp chuûng sp3 CH4
C:
s p p p
Kích thích:
s p p p sp3
HÑC-A
Giaûi thích H2O
Câaáu hình ñieän tử của Oxy
HÑC-A
Giaûi thích NH3
Câaáu hình ñieän tử của Nitơ trong NH3
HÑC-A
Giaûi thích PF5
Câaáu hình ñieän tử của Phospho trong PF5
HÑC-A
Taïp chuûng sp d
3 vaø sp d
3 2
HÑC-A
Caùc kieåu lai hoaù
Valence Electron Pair Number of Orbitals Hybrid Orbitals
Geometry
Linear 2 sp
Tetrahedral 4 sp3
Octahedral 6 sp3d2
HÑC-A
Caùc daïng taïp chuûng
HÑC-A
Caùc daïng taïp chuûng
HÑC-A
Các kiểu liên kết C-C
HÑC-A
Ví duï
H H
Coâng thöùc Lewis C2H4:H C = C H
Tam giaùc - sp2
p
H H
sp2 C C
sp2
H sp2
H
HÑC-A
Lieân keát Lieân keát p
HÑC-A
Ví duï
HCN: H C N
Thaúng haøn- gsp
p
H C N
sp sp
p
Lieân keát p bond
Lieâ n keát p
CH2O: H C H
H
sp2 C O
sp2
H sp2
VB:
– Khoâng theå toàn taïi H2+ do moái lieân keát chæ ñöôïc
thöïc hieän baèng 1 electron duy nhaát
Thöïc teá:
– H2+ toàn taïi vaø khaù beàn vöõng
– (naêng löôïng lieân keát trong H2+ laø 255 kJ/mol)
HÑC-A
KHIEÁM KHUYEÁT CUÛA THUYEÁT VB
VB:
– lieân keát caøng beàn khi maät ñoä electron giöõa hai
nguyeân töû caøng lôùn. Khi heä F2 bò maát ñi 1
electron thì maät ñoä electron seõ giaûm ñi laøm cho
lieân keát trôû neân keùm beàn hôn.
Thöïc teá:
– lieân keát trong F2+ (320 kJ/mol) beàn hôn lieân keát
trong F2 (155 kJ/mol).
HÑC-A
KHIEÁM KHUYEÁT CUÛA THUYEÁT VB
O2 thuaän töø (toàn taïi electron ñoäc thaân
trong phaân töû O2)
VB:
– Trong phaân töû O2 khoâng coøn electron ñoäc
thaân. Do ñoù O2 seõ coù tính nghòch töø (khoâng bò
nam chaâm huùt. )
Thöïc teá
– O2 coù tính thuaän töø töùc laø bò nam chaâm huùt.
Ñieàu ñoù chöùng toû raèng trong phaân töû O2 vaãn
coøn coù electron ñoäc thaân chöa gheùp caëp.
HÑC-A
KHIEÁM KHUYEÁT CUÛA THUYEÁT VB
HÑC-A
THUYEÁT VAÂN ÑAÏO PHAÂN TÖÛ
MOLECULAR ORBITALS
HÑC-A
Luaän ñieåm
1. Trong phaân töû, caùc electron cuõng toàn taïi ôû
nhöõng traïng thaùi rieâng gioáng nhö trong nguyeân
töû
2. Traïng thaùi cuûa caùc electron ñöôïc bieåu dieãn bôûi
caùc haøm soùng MO goïi laø caùc orbital phaân töû.
3. Caùc electron trong phaân töû cuõng chieám caùc
orbital phaân töû tuaân theo caùc nguyeân lyù beàn
vöõng, nguyeân lyù Pauli, quy taéc Hund.
4. Vieäc xaùc ñònh caùc haøm soùng phaân töû (MO) ñöôïc
thöïc hieän baèng caùch giaûi phöông trình soùng
Schrodinger cho heä phaân töû.
HÑC-A
Do taùc duïng töông hoã giöõa caùc
haït nhaân vaø electron trong heä
phaân töû, vieäc giaûi phöông trình
Schrodinger laø raát phöùc taïp.
HÑC-A
caùc giaû thuyeát gaàn ñuùng
1. Caùc orbital phaân töû ñöôïc hình thaønh töø söï
toå hôïp tuyeán tính cuûa caùc orbital nguyeân
töû.
2. Caùc orbital nguyeân töû tham gia toå hôïp
phaûi thoaû ñieàu kieän:
Coù naêng löôïng gaàn nhau
Coù tính ñoái xöùng gioáng nhau
3. Chæ coù caùc orbital hoùa trò môùi ñoùng goùp
vaøo söï hình thaønh orbital phaân töû. Caùc
orbital nguyeân töû ôû lôùp voû beân trong
khoâng bò thay ñoåi.
HÑC-A
caùc giaû thuyeát gaàn ñuùng
4. Tuøy theo kieåu toå hôïp maø seõ taïo thaønh
caùc orbital phaân töû coù tính ñoái xöùng vaø
naêng löôïng khaùc nhau nhö sau:
– Toå hôïp ñoái xöùng qua truïc seõ taïo thaønh caùc
orbital phaân töû
– Toå hôïp ñoái xöùng qua maët phaúng taïo thaønh caùc
orbital phaân töû p
– Toå hôïp döông taïo thaønh caùc orbital phaân töû coù
naêng löôïng thaáp goïi laø caùc orbital lieân keát (kyù
hieäu laø , hoaëc p)
– Toå hôïp aâm taïo thaønh caùc orbital phaân töû coù
naêng löôïng cao goïi laø caùc orbital phaûn lieân keát
(kyù hieäu laø * hoaëc p* )
HÑC-A
Phaân töû H2
H2 chöùa orbital lieân keát 1s vaø orbital phaûn
lieân keát *1s
HÑC-A
Phaân töû (X2) vôùi X laø nguyeân toá chu kyø 2
2pz 2pz
HÑC-A 2pz
Phaân töû O2
Söï hình thaønh p2px MO:
2px 2px
HÑC-A p2px
Phaân töû O2
Söï hình thaønh p*2px MO:
2px -2px
HÑC-A p*2px
2p vaø p2p
*2pz
2pz
p*2px
p2px
p*2py
p2py
HÑC-A
Caùch saép xeáp ñieän töû trong MO
HÑC-A
Caùch saép xeáp ñieän töû trong MO
HÑC-A
Sô ñoà orbital phaân töû coù töông taùc sp
*2p
E p*2p
2p
2p
p2p
*2s
2s
2s
*1s
1s
HÑC-A 1s
σ2p* σ2p*
p*xp*y p*xp*y
σ2s*
σ2s* 2s 2s
2s 2s σ2slk
σ2slk
HÑC-A
CAÙCH SAÉP XEÁP ELECTRON
HÑC-A
Cấu hình điện tử của một số phân tử đơn chất
coù töông taùc sp
HÑC-A
Ví duï
He2: Baäc LK = ½(2 - 2) = 0 phaân töû khoâng toàn taïi
*2p
E p*2p
2p
2p
p2p
*2s
2s
2s
*1s
1s
HÑC-A 1s
Ví duï
He2: Baäc LK = ½(3 - 2) = ½
*2p
E p*2p
2p
2p
p2p
*2s
2s
2s
*1s
1s
HÑC-A 1s
Ví duï
N 2: Baäc LK = ½(10 - 4) = 3
*2p
E p*2p
2p
2p
p2p
*2s
2s
2s
*1s
1s
HÑC-A 1s
Söï töông taùc 2s - 2p
Khi naêng löôïng cuûa orbital 2s vaø 2p caùch
xa nhau (caùc nguyeân toá cuoái chu kyø nhö O,
F), söï töông taùc giöõa 2s vaø 2p khoâng ñaùng
keå do ñoù caùc orbital px , vaø py coù naêng
löôïng cao hôn orbital 2p
Khi naêng löôïng cuûa orbital 2s vaø 2p khaù
gaàn nhau (caùc nguyeân toá ñaàu chu kyø nhö
B, C, N) , söï töông taùc giöõa 2s vaø 2p laø
ñaùng keå do ñoù caùc orbital px , vaø py coù
naêng löôïng thaáp hôn orbital 2p
HÑC-A
Söï töông taùc 2s - 2p
Vôùi phaân töû O2 vaø F2 orbital 2p coù naêng
löôïng thaáp hôn orbital p2p.
HÑC-A
Cấu hình điện tử của một số phân tử đơn chất
khoâng coù töông taùc sp
HÑC-A
Ví duï
Phaân töû O2, F2, Ne2:
*2p
E p*2p
2p
p2p
2p
*2s
2s
2s
*1s
1s
HÑC-A 1s
Ví duï
O 2: Baäc LK = ½(10 - 6) = 2 thuaän töø
*2p
p*2p
2p
p2p
2p
*2s
2s
2s
*1s
1s
HÑC-A 1s
Söï toàn taïi cuûa H2+
HÑC-A
lieân keát trong F2+ beàn hôn lieân keát trong F2
HÑC-A
Cấu hình điện tử của một số phân tử hợp chất
(các nguyên tử khác điện tích hạt nhân)
σ2p* σ2p*
p*xp*y p*xp*y
2p 2p
pxlk pylk σ2plk
2p 2p
σ2s*
σ2s* 2s
2s 2s
2s σ2slk
σ2slk
HÑC-A
Ví duï
Caáu hình ñieän töû cuûa phaân töû coù 2 nguyeân töû
khaùc nhau
HÑC-A
CO : C: 1s2 2s2 2p2 coù 4 ñieän töû hoùa trò
Phân tử CO
(σ1slk)2 (σ1s*)2 (σ2slk)2 (σ2s*)2 (pxlk)2 (pylk)2 (σ2pzlk)2 (px*)0 (py*)0
HÑC-A
Cấu hình điện tử của một số phân tử hợp chất
(các nguyên tử khác điện tích hạt nhân)
AO H MO HF AO F
1s
2p
2s
2s
1s
1s
HÑC-A