1.

-«Τί έστιν αλήθεια;» το ερώτημα που θέτει ο Πόντιος

Πιλάτος, ο έπαρχος της Ιουδαίας, στον Ιησού1 , και η
σιωπή του Ναζωραίου.
Το ζήτημα της αλήθειας είναι από τα καίρια και ουσιώδη
για την ύπαρξή μας. Αυτό το ζήτημα έχει απασχολήσει
πολλούς φιλοσόφους2 από τους αρχαίους ακόμη
χρόνους, που δείχνει το καθολικό ενδιαφέρον όλων των
ανθρώπων.

1
(Ιωάννης, 18, 38)
2
veritas est adaequatiο intellectus et rei (αλήθεια είναι η συμφωνία της
νοήσεως προς τα πράγματα)

1
Βασικό και απαραίτητο γνώρισμα της αλήθειας είναι το
γεγονός ότι είναι μία.
2.-Η εποχή της μετα-αλήθειας3(post-truth)=η πορεία
για τη χειραγώγηση του σύγχρονου ανθρώπου
Εδώ και αρκετά χρόνια βιώνουμε μια σταδιακή
μετάβαση από τα επιστημονικά δεδομένα και το
ορθολογικό λόγο, σε συμπεριφορές που βασίζονται σε
συναισθήματα, θεωρίες συνωμοσίας ή ψευδοεπιστήμες.
Το 2016, οι εκδόσεις που βγάζουν το διάσημο Λεξικό της
Οξφόρδης ανακήρυξαν τη «μετα-αλήθεια» (post-truth)
ως διεθνή λέξη της χρονιάς.
Είναι «ένας όρος που χαρακτηρίζει συνθήκες στις οποίες
τα αντικειμενικά γεγονότα επηρεάζουν λιγότερο την
κοινή γνώμη απ’ ότι η έκκληση στο συναίσθημα», γράφει
το Λεξικό της Οξφόρδης που αναδεικνύει τον όρο «post-
truth» ως Λέξη της χρονιάς 20164. «Θα μπορούσε να
αναδειχθεί σε μία από τις καθοριστικές έννοιες για την
εποχή μας», σχολίασε ο Κάσπερ Γκράθουολ των Oxford
Dictionaries5.
Η μετα-αλήθεια αδιαφορεί για την Αλήθεια, την
εχθρεύεται, και ομιλεί παρουσιάζοντας αυθαίρετα
προσωπικές θέσεις ως αλήθειες.
Δημιουργείται από επιχειρήματα, προξενεί το
ενδιαφέρον, προκαλεί συγκίνηση, και εισχωρεί στο
συναίσθημα.

3
Βλ. Θεόδωρος Γεωργίου «Τι σημαίνει «μετα-αλήθεια»; »σε
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/95043_ti-simainei-meta-alitheia
4
Βλ Η «μετα-αλήθεια», λέξη της χρονιάς σε ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ:
https://www.kathimerini.gr/world/883944/i-meta-alitheia-lexi-tis-
chronias/
5
Ό.π στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

2
3.-«Τα γεγονότα μετρούν λιγότερο από το συναίσθημα»,
όπως έδειξαν και η εκλογή Τραμπ το 2016, αλλά και το
Brexit στη Μεγάλη Βρετανία.
Υπάρχει ριζική μεταμόρφωση της αλήθειας, η έκπτωσή
της σε συγκινησιακό αφήγημα.
Έτσι πολλοί είναι έτοιμοι να αγνοήσουν τα γεγονότα
(facts) και να δεχθούν ευχαρίστως τα ψέματα. Όταν οι
άνθρωποι αισθάνονται ανήσυχοι και ευάλωτοι, είναι πιο
πιθανό να βασίσουν τη λήψη αποφάσεών τους σε
ατεκμηρίωτες πληροφορίες που αγγίζουν το συναίσθημά
τους και όχι σε πραγματικά γεγονότα: «Μια πρόσφατη
μελέτη (Απρ2020) ,από το Arlington Texas University
αποκαλύπτει ότι όταν οι άνθρωποι αισθάνονται
ανήσυχοι και ευάλωτοι, είναι πιο πιθανό να βασίσουν τη
λήψη αποφάσεών τους σε ατεκμηρίωτες πληροφορίες
που αγγίζουν το συναίσθημά τους και όχι σε πραγματικά
γεγονότα. Η μελέτη, με τίτλο "Όταν οι οδυνηρές ιστορίες
υπερτερούν των ψυχρών σκληρών γεγονότων: Μια
μετα-ανάλυση της ατεκμηρίωτης προκατάληψης"
δημοσιεύεται στο Organizational Behavior and Human
Decision Processes»6
Παρά τις «περίεργες» συζητήσεις που
πολλαπλασιάζονταν στα κοινωνικά δίκτυα ή τις παλαβές
θεωρίες συνωμοσίας που ξεπηδούσαν συνήθως στις
ΗΠΑ (π.χ. QANON), το μέγεθος του προβλήματος έγινε
πραγματικά αντιληπτό την εποχή της πανδημίας. Τα
λεγόμενα fake news σχετίζονται στενά με την έννοια
της μετα – αλήθειας.
Η επιστήμη, ως συνεχής εξερεύνηση της αλήθειας,
γίνεται πλέον στόχος.

6
Mersinias Thomas, «Εμπιστοσύνη στο συναίσθημα ή στα γεγονότα;» Σε:
https://www.psyxology.gr/blog/l

3
Η εποχή μας κηρύχθηκε ως η εποχή της «μετα-
αλήθειας».
Οι ανθρωπιστικές σπουδές αμφισβητούνται, καθώς τις
απόψεις πλέον αντικαθιστούν τα δεδομένα. Είναι,
συνεπώς, σήμερα αναγκαίο περισσότερο από ποτέ να
υπενθυμίσουμε τη θεμελιώδη σημασία αυτών των
σπουδών ως απαραίτητο όπλο της ανθρωπότητας για
την επιβίωση της.
Καλώς ήλθατε στην εποχή της μετα-αλήθειας, τον
τρόμο του ψεύδους.

4.-Παραλληλα τίθεται και το δικαίωμα στην ελευθερία

της έκφρασης.
Το ζήτημα που έχει ανακύψει κατά πόσον το δικαίωμα
της ελευθερίας της έκφρασης περιλαμβάνει: την
ελευθερία τόσο της γνώμης και των απόψεων όσο και
η ελευθερία της λήψης ή της μετάδοσης πάσης φύσεως
πληροφοριών ή ιδεών (πολιτικών, πολιτιστικών,
κοινωνικών κ.α.) παντού, χωρίς την ύπαρξη συνόρων και
χωρίς την παρέμβαση των δημοσίων αρχών, έρχεται σε
σύγκρουση με αλλά δικαιώματα στην εποχή της μετα-
αλήθειας .
Το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης7 συντελεί
δύο συγκλίνουσες λειτουργείες, ως ατομικό δικαίωμα,
αλλά ταυτόχρονα και πυλώνα στήριξης του
δημοκρατικού πολιτεύματος. Το δικαίωμα στην
ελευθερία της έκφρασης αναγνωρίζεται ως ανθρώπινο
δικαίωμα, σύμφωνα με το άρθρο 19 της Οικουμενικής
Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και
αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα

7
Β. Χειρδάρης «Το δικαίωμα στην ελευθερία της
έκφρασης»https://www.echrcaselaw.com/apofaseis-
edda/kritiki/arthrografia/to-dikaioma-stin-eleutheria-tiw-ekfrasis/

4
δικαιώματα στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και
Πολιτικά Δικαιώματα. Ο Τύπος θεωρείται
θεματοφύλακας της έγκυρης και αξιόπιστης ενημέρωσης
του κοινού για θέματα γενικού ενδιαφέροντος, και
συνεπώς η ελευθεροτυπία θεωρείται θεμελιώδης για
την άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερίας της
έκφρασης σε μια δημοκρατική και πλουραλιστική
κοινωνία. (βλ ΕΔΔΑ Απόφαση της 11ης Μαρτίου 2021
(Δημητρίου κατά Ελλάδας)
Με το άρθρο 14 παρ.1 του Συντάγματος κατοχυρώνεται
το δικαίωμα του πληροφορείν, το οποίο προκειμένου
ειδικώς για την ραδιοφωνία και την τηλεόραση ασκείται
υπό τις προϋποθέσεις που τάσσονται με το άρθρο 15 του
Συντάγματος, ενώ με το άρθρο 5Α παρ. 1 του
Συντάγματος κατοχυρώνεται το δικαίωμα του
πληροφορείσθαι. Τα ανωτέρω συνταγματικά δικαιώματα
τελούν, όπως συνάγεται από τις εν λόγω συνταγματικές
διατάξεις, υπό την επιφύλαξη, μεταξύ άλλων, της
τηρήσεως των κανόνων δικαίου που κατοχυρώνουν τα
δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων,
συμπεριλαμβανομένων αφ’ ενός μεν των κανόνων που
αποσκοπούν στην προστασία της προσωπικότητας, του
ιδιωτικού βίου και των λοιπών συναφών δικαιωμάτων
του κατηγορουμένου και εν γένει των εμπλεκομένων σε
ποινική υπόθεση προσώπων, αφ’ ετέρου δε εκείνων των
διαδικαστικών και ουσιαστικών κανόνων, με τους
οποίους επιδιώκεται η διασφάλιση του κύρους και της
αμεροληψίας (και, συνεπώς, και της αποτελεσματικής
λειτουργίας) της δικαστικής εξουσίας, χάριν της ορθής
απονομής της δικαιοσύνης. Επίσης, στο άρθρο 5Α παρ. 1
του Συντάγματος ρητώς ορίζεται ότι είναι δυνατόν να
επιβληθούν με νόμο περιορισμοί στο δικαίωμα του
πληροφορείσθαι για λόγους αναγομένους και στην
καταπολέμηση του εγκλήματος. Περαιτέρω, το άρθρο 10
παρ.1 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως για την προάσπιση

5
των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών
ελευθεριών (Ε.Σ.Δ.Α.), η οποία κυρώθηκε με το άρθρο
πρώτο του ν. δ/τος 53/1974 (Α´ 256), κατοχυρώνει το
«δικαίωμα εις την ελευθερίαν της εκφράσεως», το οποίο
περιλαμβάνει και «την ελευθερίαν λήψεως ή
μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών» η άσκηση, ωστόσο,
των εν λόγω ελευθεριών συνεπάγεται καθήκοντα και
ευθύνες και μπορεί να υπαχθεί σε διατυπώσεις, όρους,
περιορισμούς ή κυρώσεις που προβλέπονται στον νόμο
και αποτελούν αναγκαία μέτρα σε μια δημοκρατική
κοινωνία, μεταξύ άλλων, για την προστασία της
υπολήψεως ή των δικαιωμάτων τρίτων, την
παρεμπόδιση κοινολόγησης εμπιστευτικών
πληροφοριών και τη διασφάλιση του κύρους και της
αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας. Εξ άλλου, στο
άρθρο 6 παρ. 2 της Ε.Σ.Δ.Α κατοχυρώνεται το τεκμήριο
αθωότητας του κατηγορουμένου για ποινικό αδίκημα,
τεκμήριο το οποίο συνάγεται και από τα άρθρα 6 και 7
του Συντάγματος, αλλά αποτελεί και ειδικότερη
εκδήλωση της προστασίας της προσωπικότητας και του
απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου που κατοχυρώνονται
από το Σύνταγμα (βλ. ΣτΕ 891/2015, 1704/2018). Στο
άρθρο 11 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της
Ευρωπαϊκής Ένωσης (2010 C 83/02)ορίζονται σχετικά με
την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης καθώς και
στα άρθρα 5Α και 14 παρ.1 του Συντάγματος, καθώς και
στο άρθρο 10 της Ε.Σ.Δ.Α., με τα οποία κατοχυρώνεται
η ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης και η
δημοσιογραφική ελευθερία, στην οποία περιλαμβάνεται
και η ελευθερία ιεραρχήσεως και αξιολογήσεως μιας
ειδήσεως ως μεταδοτέας από την τηλεόραση και ότι δε
άσκηση των προαναφερθέντων δικαιωμάτων και
ελευθεριών τελεί υπό την επιφύλαξη της μη προσβολής
των δικαιωμάτων των άλλων και της τηρήσεως των
γενικώς ισχυόντων κανόνων δικαίου της κειμένης

6
νομοθεσίας, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι
διατάξεις του άρθρου 5 του π.δ. 100/2000, οι οποίες
κατατείνουν στην προστασία των τηλεθεατών (πρβλ. ΣτΕ
4421/2014 2310/2014 επταμ., 5007/2013, 4359/2013).
Οι κίνδυνοι που προκύπτουν μπορούν να καμφθούν, εν
όψει της αρχής της σταθμίσεως(βλ ΣτΕ 1704/2018) όπου
σημειώνεται ότι η απαγόρευση δημοσιοποίησης
στοιχείων της ποινικής προδικασίας (άρθρο 11 παρ. 6 ΠΔ
77/2003) είναι δυνατό να καμφθεί, εν όψει της αρχής της
σταθμίσεως, η οποία διέπει την εφαρμογή των
διατάξεων του Κώδικα Δεοντολογίας ειδησεογραφικών
εκπομπών (άρθρο δεύτερο ΠΔ 77/2003), σε όλως
εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν, κατ’ εκτίμηση των
συνθηκών, κρίνεται αφ’ ενός μεν ότι συντρέχουν λόγοι
υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος, οι οποίοι καθιστούν
επιτρεπτή την ανακοίνωση των στοιχείων αυτών προς
ενημέρωση του τηλεοπτικού κοινού επί ζητήματος
ιδιαιτέρως αυξημένου γενικού ενδιαφέροντος, αφ’
ετέρου δε ότι με τη δημοσιοποίηση των στοιχείων
αυτών δεν διακυβεύονται τα δικαιώματα του
κατηγορουμένου και των λοιπών εμπλεκομένων
προσώπων αλλά και το συμφέρον της αποτελεσματικής
διεξαγωγής της δικαστικής έρευνας. ότι με την
δημοσιοποίηση των στοιχείων αυτών δεν διακυβεύονται
τα δικαιώματα του κατηγορουμένου και των λοιπών
εμπλεκομένων προσώπων αλλά και το συμφέρον της
αποτελεσματικής διεξαγωγής της δικαστικής έρευνας
[πρβλ. Ε.Δ.Δ.Α. αποφάσεις της 10.12.2007 (Τμήμα
Ευρείας Συνθέσεως), Stoll κατά Ελβετίας, αριθμός
προσφυγής 69698/01, σκέψεις 137 – 139, και της
29.3.2016 (Τμήμα Ευρείας Συνθέσεως), επί της
υποθέσεως A.B. κατά Ελβετίας)] (βλ. ΣτΕ 1704/2018,
891/2015,1355/2023). Έτσι κρίθηκε ως νόμιμη η κύρωση
της συστάσεως του ΕΣΡ εις βάρος τηλεοπτικού σταθμού
διότι κατά τη μετάδοση δελτίων ειδήσεων προβλήθηκαν

7
αυτούσια αποσπάσματα σε πρώτο πρόσωπο ενόρκων
καταθέσεων μαρτύρων-βουλευτών πολιτικού κόμματος
ενώπιον ανακριτικών αρχών.
ΣΥΜΠΕΡΣΜΑ :
Ζούμε πλέον σε μια νέα εποχή πάντως το γνωστό και
πραγματικό δίπολο αλήθεια – ψέμα υπάρχει και θα
υπάρχει. «Δικαιοσύνη βλέπει και στα σκοτάδια» και ο
μεγεθυντικός φακός της θα αναδείξει τελικά όλη την
αλήθεια.
ΑΝΤΩΝΗΣ Π.ΑΡΓΥΡΟΣ
ΠΗΓΗ:
1.-Ψεύδη, πλαστογραφίες και η έννοια του νοήματος στη
εποχή της μετα-αλήθειας
σε:mailto:https://www.ot.gr/2024/01/26/partners/fina
ncial-times/pseydi-plastografies-kai-i-ennoia-tou-
noimatos-sti-epoxi-tis-meta-alitheias/
2.-«Πώς εντοπίζονται οι θεωρίες συνωμοσίας».
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Επίσημος ιστότοπος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου
2022.
3.-«Τα πουλιά δεν είναι αληθινά»: Στα άδυτα της πιο
αστείας θεωρίας συνωμοσίας
σε:mailto:https://www.lifo.gr/now/world/ta-poylia-
den-einai-alithina-sta-adyta-tis-pio-asteias-
theorias-synomosias
4.Protagon.mailto:grhttps://www.protagon.gr/epikair
otita/oi-eta-alitheia-
5.-Media:Fake news: Η εποχή της ‘μετα-αλήθειας’ και ο
ρόλος των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας
σε:mailto:https://www.sofokleousin.gr/fake-news-i-
epoxi-tis-meta-alitheias-kai-o-rolos-ton-meson-
maziki
8
6.-Βλ. ΣτΕ 1704/2018 (Τμ. Δ΄)
Αθήνα 13 Φεβρουαρίου 2024