Eleştirel Psikoloji Hangi Açılardan Eleştireldir?

Eleştirel psikoloji (EP) hangi açılardan eleştireldir? Bu yazıda bu soruyu kısa kısa notlarla
yanıtlamaya çalışıyoruz. Şunlara dikkat çekelim:
- EP, normaldışı davranış sözkonusu olduğunda bağlamı gözden kaçırmaz. Kültürel ve
sosyal bağlam, davranışlara farklı anlamlar yükleyebilir.
- EP, bebek aldırma gibi konularda feminist kuramcıları ve uygulamacıları dikkate alır.
- EP, başarı motivasyonu gibi kavramların altında yatan bireyciliği gözler önüne serer.
- EP, AİDS başta olmak üzere çeşitli hastalıkların toplumsal ve özellikle de sınıfsal
boyutuna dikkat çeker. Sağlık hizmetleri, kapitalizm koşulları altında sınıfa dayalı
olarak sınırlı bir erişime sahiptir.
- EP, DEHB ilaçlarının küçük yaştan başlayarak kullandırılması tartışmalarında yer alır.
- EP, ergenliği düzenle bütünleştirmeyi amaçlayan bir psikoloji yerine, ergenlikteki
farklılıkların, gençlik ateşinin, yetişkinlikte sivil itaatsizlik gibi yurttaşlık hallerine
evrilmesine destek veren bir psikolojiden yanadır.
- EP, reklamların insan psikolojisine verdiği zarara dikkat çeker ve reklamların gizli ve
açık şifrelerini kapitalizmi çözümlemek ve yapısökümüne uğratmak adına açığa
çıkarır.
- EP, şiddet ve saldırganlığın yakın nedenlerine ek olarak, uzak ve yapısal nedenlerine
dikkat çeker.
- EP, ileri yaştakilerin refahı için her türlü desteği sağlar; yaş ayrımcılığına karşı çıkar.
- EP, kapitalizm altındaki yabancılaşmamızı deşerek özgürlüğe kavuşmamız yolunda
araçsaldır.
- EP, ilgili meslek örgütlerine eleştirel bir biçimde yaklaşır; meslek örgütleri eliyle
yapılan ayrımcı ve insan haklarına aykırı uygulamalara karşı çıkar.
- EP, hayvan deneylerinde hayvanların haklarının en üst düzeyde korunması için
mücadele eder.
- EP, yeme bozukluklarına neden olan kapitalist süreçlere dikkat çeker, bunları açığa
çıkarır. Yeme bozuklukları, birçok örnekte, bireyselden çok sistemik niteliktedir.
- EP, antidepresanların yaygın olarak kullanıldığı koşullarda, bir alternatif ya da bir
destek olarak psikoterapiye dikkat çeker.
- EP, hayatımıza iyice etki etmeye başlayan yapay zeka uygulamalarının, özellikle de
ruh sağlığı alanındaki yapay zeka kullanımlarının karanlık yönlerini kamuoyuna
anımsatır; kamuoyunu bu yönde uyarır.
- EP, Solomon Asch’in uyma deneylerini dikkate almakla birlikte, bunların ekolojik
geçerliliğini, diğer bir deyişle gerçek yaşamda geçerli olup olmadığını sorgular. Deney
ortamlarıyla gerçek yaşam arasındaki farklar önem kazanmaktadır.
- EP, kültürel, toplumsal, topluluksal ve epistemik çoğulculuktan yanadır.
Benzeştirmenin (asimilasyon) çeşitli biçimlerine karşı çıkar.
- EP, ayrımcı, ötekileştirici ve günahkeçileştirici tutumların değişmesi için araştırmalar
yapar ve eylemliliklere katılır.
- EP, toplumun değişik düzeylerindeki faşizmi anlamak ve anlamlandırmak için yetkeci
kişilik, toplumsal baskınlık ve sistemi meşrulaştırma gibi kavramsal araçlara başvurur.
- EP, bilişsel süreçleri yok sayan davranışçı akımlarla arasına mesafe koyar.
- EP, anadilinde eğitimden yanadır. Bu nedenle, çift ve çokdilli eğitim konularındaki
araştırmalara destek olur.
- EP, zeka testleri başta olmak üzere çeşitli psikolojik ölçüm araçlarının altında yatan
varsayımları gözler önüne serer; bu araçların geçerli olması için çalışmalar yürütür.
- EP, LGBTİ bireylerin yanındadır. Onlar için özel terapi olanakları sunar.
- EP, oyuncaklarla ve reklamlarla özendirilen beden imgesinin yarattığı psikolojik
uyumsuzlukları merceğine alır.
- EP, beyin yıkama denilen süreçlerin karşısındadır; keskin görüşlere sahip değildir;
ancak bu, radikal görüşlere sahip olunmayacağı anlamına gelmez.
- EP, insanların bir insana yardım etmesine engel olan görgü tanığı etkisi üstüne
çalışmalar yürütür; insanların birbirlerine koşulsuz yardım ettiği bir dünyayı kurmak
için çaba gösterir.
- EP, devletlerin ve şirketlerin rıza imalatına karşı tutum alır; bunu ortaya çıkarır.
- EP, empati ve vicdan gibi insancıl kavramlar üstüne, bunları harekete geçirici
çalışmalar yürütür.
- EP, bilişsel süreçlerin toplumsal, tarihsel ve kültürel bağlamlardan kopuk bir biçimde
çalışılmasına karşı çıkar; bu süreçlerin bağlamına vurgu yapan çalışmalar
gerçekleştirir.
- EP, başta bilişsel davranışçı terapi olmak üzere psikoterapilerin ve terapi eğitimlerinin
ticarileştirilmesine karşı çıkar; olabildiğince uygun ücretlerde ve gönüllülük temelinde
destek vermek esastır.
- EP, çatışma çözümünde yalnızca deneysel ortamda geçerliliği olan öğeler yerine
yapısal öğelere dikkat çeker.
- EP, Milgram’ın deneylerini değerli bulmakla birlikte, uyma yerine itiraz etmenin nasıl
yaygınlaştırılabileceği üstüne araştırmaları daha değerli bulur. Sıradan insanların
potansiyel faşistliğini göstermek yanında, onların nasıl insancıllaştırılabileceği de
çalışılmalıdır.
- EP, tüketici psikolojisini kapitalizmin hilelerini ortaya çıkarmak için çalışır;
kamuoyunu bu yönde uyarır.
- EP, yaratıcılık ve uzaksak düşünme gibi insanlığın insan yanını ortaya çıkaran öğeleri
özel olarak çalışır; insan yaratıcılığının nasıl geliştirilebileceği üstüne fikir üretir.
- EP, değişik kültürlerden insanların birbirlerini anlamaları ve dünya barışına katkı için
kültürlerarası psikolojinin ürettiği bilgi ve deneyimden yararlanır.
- EP, her türlü ayrımcılık, önyargı ve olumsuz kalıpyargıya karşıdır; bunların
sönümlenmesi için araştırmalar yapar.
- EP, çevre sorunlarına duyarlı bir psikolojidir; çevre eylemcilerinin yanındadır.
- EP, meslekle ilgili etik konulara özel önem verir; etik dışı davranışlara karşı durur.
- EP, etnik merkezciliğin ve yabancı düşmanlığının karşısındadır.
- EP, aile konusunu başka psikolojileri ve terapileri temellendirmek için kullanırken,
son dönemlerdeki hane halkı değişimlerini (örneğin, LGBTİ çiftler, sayıca artan tek
kişilik ve/ya da boşanmış haneler) dikkate alır.
- EP, adli psikolojinin ‘siyasal suç’ gibi bir kavram üzerinden, toplumsal muhalefetin
kriminalize edilmesi amacıyla kullanılmasına karşı çıkar.
- EP, her türlü cinsiyetçi yaklaşımın karşısındadır.
- EP, toplumdaki öğrenilmiş çaresizlikle mücadele eder.
- EP, her tür insancıl psikolojinin yanındadır.
- EP, emekten yana bir endüstri ve örgüt psikolojisi oluşturma çabası içerisindedir.
- EP, televizyon, sosyal medya ve bilgisayar oyunları başta olmak üzere çeşitli
medyaların insan psikolojisi üstüne etkilerini araştırır, kamuoyunu bu yönde
bilgilendirir.
- EP, çeşitli tanılar almış danışanların tedavilerini dört duvar arasında değil, topluluk
içinde gerçekleştirmeleri için alternatifler üretir.
- EP, sömürü ve sömürgecilik karşıtıdır.
- EP, çokkültürlü bir toplumun inşası için çaba gösterir.
- EP, pozitivizme karşı çoğulculuğu savunur; fakat bu çoğulculuk parapsikoloji gibi
bilimdışı alanları kapsamaz. Batıl inançlarla mücadele eder.
- EP, eleştirel düşünceyi desteklemek adına, psikolojinin felsefel temellerine odaklanır,
bunları sorgulamaya açar.