Laos’ta Yetişkin Eğitimi

Prof.Dr. Ulaş Başar Gezgin, ulasbasar@gmail.com

Laos (tam adıyla Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti), komünist parti ile yönetilen 5 ülkeden
en az bilineni (diğerleri Küba, Vietnam, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti ve Çin Halk
Cumhuriyeti). 7 milyon nüfuslu ülke, Tayland ve Vietnam’a komşu; bu iki bölgesel gücün bir
çeşit çekişme arenası. Laoslular – ki kendilerine ‘Lao’ diyorlar- kültür ve dil olarak
Tayland’a, yönetim biçimi, sömürgecilik ve karşıtı mücadele geçmişi dolayısıyla Vietnam’a
daha yakınlar. Nüfusun yarıdan fazlası ateist Budist (çünkü Budizm, özünde tanrılı bir din
değil – Hint yorumlarını saymazsak), üçte biri yerel halk dinine inanıyor. Türkiye’nin üçte
biri bir yüzölçümüne sahip ülke, en yoksul ve son dönemde dışa açılma ve karma ekonomiye
geçmeyle birlikte gelir dağılımı en eşitsiz ülkelerden. Bu kısa tanıtımdan sonra şimdi Laoların
yetişkin eğitimini inceleyelim. (*)

Laos-Vietnam-Çin

Laos’ta yetişkin eğitimi, 15-45 yaş arasındaki ekonomik olarak etkin olan nüfusu eğitmeyi
hedefliyordu. Laos’un esin kaynağı, Kuzey Vietnam’da (diğer adıyla Vietnam Demokratik
Cumhuriyeti) savaş sırasında uygulanan model. Bu model, savaş sonrasında geliştirilecekti.
Modelin kökeni ise Çin’dedir.

Okumaz-Yazmazlık ve Anadilinde Eğitim

Laos, 1975’te krallığı devirip sosyalizmi kurduğunda, önünde büyük bir eğitimsiz ve özellikle
de okumaz-yazmaz nüfus vardı. Okumaz-yazmaz oranı, dönemin Çin ve Vietnam’ınkinden
daha yüksekti. Sosyalizm, eğitim sistemiyle, ‘yeni sosyalist insan’ı yaratmalıydı.
Sömürgecilik ve krallık dönemi öğretmenleri ülkeyi büyük oranda terk ettikleri için, öğretmen
açığı ciddi bir sorun olarak karşılarına çıktı. Diğer bir sorun, azınlıklardan oluşan nüfusun
yoğun olduğu bölgelerde çoğunluk Lao dilinin ortak dil olarak kullanıma sokulması oldu.
Nüfusun yaklaşık yarısı Lao, gerisi çeşitli etnik gruplardan oluşuyor. Bu nedenle, anadilinde
eğitim önem kazanıyordu. Azınlık dillerinde radyo programlarıyla bu eğitim açığı
kapatılmaya çalışılır. Zaten Lao devrimcilerin büyük bir bölümü azınlıklardan gelmeydi.

Tarafsız Kalamayan Eğitim

Lao halk eğitimi, Çin ve Vietnam örneklerinde olduğu gibi, okuma-yazma eğitimini yalnızca
teknik bir iş olarak görmüyor, devrimi yaymanın bir aracı olarak da görüyordu. Halk eğitimi,
devrim zamanında tarafsız olamazdı, bir taraf tutmak zorundaydı. Bu eğitim modeli, feodal
kalıntılara, eski sömürgeci zihniyete ve gerici geleneklere savaş açacaktır.

Bombalar Altında Halk Eğitimi

Savaş zamanında, diğer bir deyişle 1975 öncesinde, devrimcilerin kurtarılmış bölgelerinde bir
yerel birimde okuma-yazma oranının düşüklüğü saptandığında, oraya bir halk öğretmeni
atanır; öğretmen köylülerle ilk toplantısında, eğitimin bilgi demek olduğundan ve bilginin
yabancı işgalini yenmek için gerekli olduğundan söz açardı. Köylüler içinde okuma-yazma
bilenler gölge öğretmenler olurdu. Kimi örneklerde, okuma-yazma bilen çocukların gölge
öğretmen olduğu da olurdu. Dersler zorunlu değildi, fakat akran baskısı ve yukarıdan gelen
baskı, derslerin üstündeydi. Bombalar eğitim yılını sekteye uğratıyor, materyal yetersizliği
doğaçlamayı özendirirken, yine de bu eğitim modeli, yerel nüfusun onda birine dokunarak bir
yol almış sayılırdı.

Öğretmen Açığını Kapatmak

Devrim sonrasında, Laos’ta halk eğitimi, okumaz-yazmazlıkla mücadele programıyla

başlatılıp ‘Kültürü Güncellemek’ adlı 3 dersle devam ediyordu. Bu 3 ders, ilkokula, sonraki 3
ders ise ortaokula karşılık geliyordu. Halk eğitiminde her 3 öğrenciye 1 öğretmen düşecek bir
model söz konusu idi. Bu da, öğretmen açığı anlamına geliyordu. Bunu aşmak için, devlet,
tüm okuryazarları göreve davet etti; ek iş gibi yapılan halk eğitimine katılan öğreticilere belli
bir miktar ödeme yapıldı. Bunların içinde, memurlar, askerler, işçiler ve öğrenciler olduğu
kadar Budacı rahipler de vardı.

Büyük Başarı

Etnik gruplar için ise iş daha da zordu; insan kaynağı açığı daha fazlaydı. Bu, şöyle bir
modelle giderildi: Küçük bir gruba, başkalarına öğretmek koşuluyla okuma-yazma öğretiliyor.
Bu koşulu yerine getirdikten sonra ‘Kültürü Güncellemek’ dersine geçiliyor; bunları bitirenler
de yine, bilmeyenlere öğretiyorlardı. Bu ve önceki modelin başarıları, geçen yıllar içinde,
önce % 80’lere sonra % 98.75 ulaşacaktı.

Kazananlar-Kaybedenler

Ders kitaplarına bakıldığında, bunların devrimci anlatılarla beslendiği ve yoldaşlık gibi

değerlerin özendirildiği görülüyor. Halkın partiye, partinin halka yönelik sorumlulukları
vurgulanıyor. Beden eğitiminin önemine dikkat çekiliyor. Devrimle birlikte, ülkenin eğitimsiz
kesimlerinden gelme devrimciler, kralcı ve daha eğitimli kesimlere devrimci halk eğitimi
veriyor; bu da, savaşın kaybeden tarafının eğitimi anlamına geldiğinden, çok verimli
olamayabiliyor.

Partililer

Halk eğitiminden yalnızca halk değil, partililer de yararlanıyor. Eğitimsiz partililer çok fazla
sayıda. Dolayısıyla, halk eğitiminin bir ayağı da devrimcilerin eğitimi. Devrim sonrasında,
bakanlık görevlilerinin eğitimli değillerse halk okullarında eğitim görmeleri isteniyor. Fakat
bir yandan da siyasal eğitim alan kadrolarda, fazla eğitime maruz kalmaktan kaynaklı bir
isteksizlik söz konusu olabiliyor.

Sonuç
Asya’nın sosyalist ülkelerinde halk eğitimi okuryazarlıkla adeta özdeşleştiği için, okumaz-
yazmazlık ortadan kalktığında, halk eğitiminin de önemi azaldı ya da öyle göründü. Fakat
sonrasında, geçilen karma ekonomi modelleri, işgücünün sürekli olarak güncellenmesinin
gerekliliğini gösterdi. Örneğin, Vietnam’da 2. dil Rusça’yken, İngilizce baskın çıkmaya
başladı. Dil dışında, bilgisayar ve makine becerileri de oldukça hızlı güncelleniyor. Bundan
sonrasında, Laos’u da içermek üzere Asya’nın sosyalist miraslı ülkelerinde okuryazarlık değil
de piyasanın isterlerine bağlı olarak halk eğitiminin yine yükselişe geçeceğini ve kalkınma
modelleriyle ilişkilendirileceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Küreselleşmeyle hızla bütünleşen
eğitimli işgücü gereksinimi, halk eğitimini yeniden gündeme getiriyor – fakat daha çok,
yetişkinlere yönelik meslek eğitimi olarak…

(*) Bu konuda, dikkate değer bir katkı, Creak (2018). Bu yazıda, bu metni özetleyip
geliştiriyoruz.
Creak, S. (2018). Abolishing Illiteracy and Upgrading Culture: Adult Education and
Revolutionary Hegemony in Socialist Laos. Journal of Contemporary Asia, DOI:
10.1080/00472336.2018.1470251