WSTĘPNA ANALIZA WYMIAROWANIA TERMICZNEGO

WIELKOKUBATUROWYCH OBIEKTÓW SAKRALNYCH

WOLSKI Leszek 1
KAMIŃSKI Arkadiusz 2
1,2
Zakładu Instalacji Budowlanych i Fizyki Budowli, Politechnika Warszawska

SUMMARY

In the paper was introduced the preliminary analysis of thermal dimensioning of

sacral buildings for example real object.

STRESZCZENIE

W referacie przedstawiono wstępną analizę wymiarowania termicznego obiektów

sakralnych na przykładzie obiektu rzeczywistego, znajdującego się w mieście Płocku.

1. WPROWADZENIE

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dziennik
Ustaw nr 75 z dnia 12 kwietnia 2002 r.), według paragrafu 3, obiekty kultu religijnego
zalicza do budynków użyteczności publicznej [21]. Dlatego to ten przepis narzuca
szczegółowe wymagania odnoszące się do wyposażenia technicznego tego rodzaju
budynków [3]. Ze względu na brak przepisów prawnych określających warunki
mikroklimatu dla obiektów sakralnych, odpowiednie postanowienia można zinterpretować
jedynie drogą analogii lub podobieństwa [4].
Bywa to z reguły sprzeczne z obowiązującymi kanonami i indywidualnym
charakterem obiektów sakralnych. Z tego względu złudne jest porównywanie kościołów
z obiektami uznawanymi powszechnie za obiekty użyteczności publicznej.
Właściwie ukształtowanie warunków cieplno-wilgotnościowych w obiektach
sakralnych przy obecnie stosowanych materiałach budowlanych, w naszym klimacie
wymaga stosowania urządzeń ogrzewczych oraz wentylacyjnych. Na rodzaj, moc i sposób pracy
tych urządzeń ma wpływ liczba uczestników nabożeństw, częstości i czas ich trwania,
także możliwości ekonomiczne parafii oraz dostępność źródeł energii, a przede wszystkim
charakterystyka budynku. Obecnie zauważalny jest fakt, że gospodarze takich obiektów nie
dysponują środkami, które można przeznaczyć na cele ogrzewcze w okresie zimowym.
Dzięki ustaleniu wpływu metod wymiarowania termicznego na możliwość
uzyskania prawidłowego mikroklimatu można uzyskać komfort cieplny osób,
energooszczędność i trwałość budynków sakralnych oraz ochronę cennych zabytków kultury
narodowej znajdujących się w nich.
Ze względów doboru sposobu ogrzewania obiekty sakralne można
sklasyfikować następująco [5, 6]:

379
 niskie istniejące obiekty sakralne,
średnie istniejące obiekty sakralne,
wysokie istniejące obiekty sakralne,
projektowane niskie obiekty sakralne,
projektowane średnie obiekty sakralne,
projektowane wysokie obiekty sakralne,
projektowane z założenia oszczędnościowe obiekty sakralne,
projektowane lub modernizowane obiekty sakralne o walorach
muzealnych, bądź historycznych,
projektowane lub modernizowane obiekty sakralne bez walorów
muzealnych, bądź historycznych.

Dla wyżej wymienionego podziału konieczne jest indywidualne podejście,

odmienny typ założeń dla instalacji ogrzewczych, wentylacyjnych lub klimatyzacyjnych.
Analizując literaturę przedmiotu można jednoznacznie zaobserwować, iż dla
przeważającej części wyżej wymienionych kategorii obiektów brak jest danych
i wytycznych pozwalających na poprawne projektowanie systemów ogrzewania kościołów. Te,
które istnieją są niepełne [5].
W chwili obecnej w Polsce nie ma jednoznacznie określonych założeń do
projektowania mikroklimatu obiektów wielkokubaturowych. Nie istnieje także
jednoznaczna metoda wymiarowania termicznego takich obiektów. Określenie
rzeczywistego zapotrzebowania na strumień cieplny jest bardzo trudne, uzależnione od
warunków wewnętrznych (obsada ludzka, zachowanie odpowiedniej jakości stanu
przegród) oraz od warunków pogodowych panujących na zewnątrz [7].
W literaturze polskiej brak jest badań przeprowadzonych na rzeczywistych
obiektach wielkokubaturowych mówiących o obliczaniu strumienia cieplnego do ogrzania
takich obiektów.

2. ZAKRES PROWADZONYCH BADAŃ

W Zakładzie linstalacji Budowlanych i Fizyki Budowli prowadzone są od roku

1996 badania w obiektach wielkokubaturowych przewidzianych dla ludzi takich jak:
kościoły, teatry, kina, sale sportowe i widowiskowe. Badania i obliczenia dotyczą
wybranych parametrów mikroklimatu. W niniejszym referacie przedstawione zostaną
między innymi badania temperatury i wilgotności wewnętrznej na przykładzie obiektu
sakralnego znajdującego się na terenie miasta Płocka. Wartości tych parametrów posłużą
do ustalenia zapotrzebowania na ciepło obiektu w warunkach rzeczywistych.

3. CHARAKTERYSTYKA BADANEGO OBIEKTU

Budynek sakralny P.W. Matki Boskiej Fatimskiej usytuowany jest na osiedlu

„Międzytorze" w Płocku. Budynek składa się z Domu Parafialnego i Kaplicy. Obiekt jest
Kaplicą tymczasową. Projekt techniczny badanego Kościoła powstał w 1992 roku.

380
 a) b)

Rys. l Widok Kościoła P.W..Matki Boskiej Fatimskiej: a) z zewnątrz,

b) od wewnątrz

Ściany zewnętrzne konstrukcyjne wykonane zostały w technologii warstwowej

z bloczków gazobetonowych z izolacją termiczną z wkładki styropianowej. Pokrycie dachu
stanowi blacha fałdowa o wysokiej fałdzie usytuowana na płatwiach stalowych. Sufit
wykonany z blachy o niskiej fałdzie mocowanej do rusztu drewnianego. Ocieplenie
stropodachu stanowią maty z wełny mineralnej.
Współczynnik przenikania ciepła U ściany 0,61 [W/rn2K], współczynnik
przenikania ciepła U stropodachu 0,27 [W/m2K], współczynnik przenikania ciepła
U podłogi 0,78 i l,54 [W/m2K]. Kubatura kaplicy wynosi około 1343 m3, powierzchnia podłogi
całkowita 312 m2, wysokość w kalenicy 6 m.
W kościele znajduje się ogrzewanie wodne pompowe w układzie dwururowym
z rozdziałem górnym. Jako elementy grzejne zaprojektowano w części kościelnej grzejniki
żeliwne członowe typu TA-1.
W Kaplicy przewidziano wentylację grawitacyjną, brak jest kratek wywiewnych. Dla
potrzeb wentylacji zaprojektowano także uchylne fragmenty okien. Praktyczne nie są one
wykorzystywane, a wymaganą krotność wymian zapewnia infiltracja poprzez istniejące
nieszczelności w stolarce okiennej oraz przewietrzanie.

4. OBLICZENIA

Obiekt sakralny stanowi trudny do ogrzania obiekt budowlany. Zapewnienie

odpowiednich parametrów mikroklimatu zależy od efektywności systemu ogrzewczego,
wentylacji i własności cieplno-wilgotnościowych przegród. Dlatego też ważną sprawą jest
prawidłowe obliczenie zapotrzebowania na strumień cieplny, potrzebny do ogrzania

381
obiektu sakralnego. Z dostępnych w literaturze istniejących metod obliczania
zapotrzebowania na strumień ciepła, prawie żadna nie uwzględnia kościołów. Ze względu na
odmienne podejście do sposobu obliczania w zależności od metody i bardzo dużą liczba
wyników, która przekracza możliwość przedstawienia wszystkich na stronach tej pracy do celu
porównania i analiz różnic pomiędzy metodami postanowiono przedstawić je na jednym
z obiektów sakralnych poddanych badaniom. Jest to Kościół Matki Boskiej Fatimskiej (opis
obiektu w pkt. 3 niniejszego referatu) nazwany w referacie przykładowym obiektem
badawczym.

Do obliczeń podstawowych zostały przyjęte następujące wartości temperatury:

temperatura wewnętrzna według normy PN-82/02402 +16°C,
temperatura zewnętrzna według normy PN-82/02403 -20°C (III strefa klimatyczna).

Przy opracowaniu tabel wykorzystano znane metody obliczania zapotrzebowania na

ciepło pomieszczeń, które to ciepło równoważy straty przez przenikanie oraz straty związane
z ogrzaniem powietrza wentylacyjnego dla założonej jednej wymiany powietrza na godzinę w
warunkach obliczeniowych.

Tabela 1. Zapotrzebowanie na strumień ciepła według różnych metod wymiarowania

termicznego dla przykładowego obiektu poddanego badaniom.

Zapotrzebowanie na strumień ciepła [W]

Metody
obliczeniowe Qc QP Qw

Ml 50839 34400 16439

M2 42342 25903 16439
M3 40687 24247 16439
M4 83253 25232 58020
M5 30061 21 841 8220
M6 36993 23750 13243
M7 50616 24583 16439
M8 35219 19263 15956
M9 33942 17503 16439
M10 23290 - -

Oznaczenia zastosowane w tabeli:

Ml - strumień ciepła obliczony na podstawie przybliżonej metody obliczania zapotrzebowania

na ciepło według Kowalczyka [2],

382
M2 - strumień ciepła obliczony na podstawie zapotrzebowanie ciepła dla Kościołów według
Krischera i Kasta [7],
M3 - strumień ciepła obliczony na podstawie przybliżonego obliczania zapotrzebowania
ciepła na podstawie metody niemieckiej [7],
M4 - strumień ciepła obliczony na podstawie efektywnej oceny zapotrzebowania na moc
cieplną dla istniejących zasobów budowlanych według Koczyk [1],
M5 - strumień ciepła obliczony na podstawie Niemieckiej Normy DIN 4701 [18],
M6 - strumień ciepła obliczony na podstawie Polskiej Normy PN 3406 [12],
M7 - strumień ciepła obliczony na podstawie Polskiej Normy PN 3405 [l 1],
M8 - strumień ciepła obliczony na podstawie Międzynarodowej Normy ISO 9164 [19],
M9 - strumień ciepła obliczony na podstawie Angielskiej Normy BS EN 832 [20],
M10 - strumień ciepła obliczony na podstawie metoda orientacyjnej opartej na
charakterystyce cieplnej [7],
Q - całkowity strumień ciepła potrzebny do ogrzania budynku [W],
Qp - strumień ciepła tracony na drodze przenikania [W],
Qw - strumień ciepła straty związany z ogrzaniem powietrza wentylacyjnego [W],

5. GRAFICZNA INTERPRETACJA WYNIKÓW

90000

80000
Zapotrzebowanie na strumień ciepła [W]

70000

60000

50000

40000

30000

20000

10000

0
M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10
Metody obliczeniowe

Rys. 2. Zapotrzebowanie na strumień ciepła w warunkach obliczeniowych według różnych

metod wymiarowania termicznego.

383
 90000 w entylacja

80000 przenikanie

70000
Straty ciepła [W]

60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9
Metody obliczeniow e

Rys. 3. Podział strat ciepła w warunkach obliczeniowych według różnych metod

wymiarowania termicznego.

Jak wynika z rys. 2 wartości obliczeniowe strat ciepła związane

z podgrzewaniem powietrza wentylacyjnego są porównywalne; wyjątek stanowi
efektywnametoda oceny zapotrzebowania na ciepło dla istniejących zasobów budowlanych
według Koczyk, gdzie ilość ciepła związana ze stratami na wentylację jest duża, oraz
Niemiecka Norma DIN 4701 i Polska Norma PN-B-03406, gdzie zastosowano
współczynniki korygujące ilość ciepła traconą na drodze wentylacji.

6. OMÓWIENIE WYNIKÓW

Na podstawie obliczeń stwierdzono duży rozrzut wyników zależnie od wybranej

metody obliczeń. Wynosi on między skrajnymi wartościami około 300%. Metody
przybliżone niejednoznacznie określają straty ciepła. Straty te określane są z pewnym
nadmiarem lub niedomiarem w stosunku do metod normowych ze względu na stosowane
w nich uproszczenia. Wartość rzeczywista strat ciepła w przyjętym do prezentacji budynku jest
trudna do określenia. W przypadku obliczeń zapotrzebowania ciepła w warunkach
obliczeniowych wartości chwilowe strumienie potrzebnego ciepła są duże. Graficzną
interpretacją wyliczonych wartości zapotrzebowania na strumień ciepła są rys. 2 i rys. 3.

7. PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Zapewnienie odpowiednich warunków mikroklimatu kościołów nie jest możliwe bez

ich właściwej ochrony cieplnej. Obecnie problem właściwej ochrony cieplnej oraz

384
odpowiedniego kształtowania mikroklimatu kościołów można rozwiązać m.in. w oparciu
o obowiązującą ustawę „Prawo Budowlane", popartą odpowiednimi rozporządzeniami oraz
Polskimi Normami. Jednak w przepisach nie odróżnia się jednoznacznie obiektu sakralnego,
jako specyficznej budowli pod względem termicznym. Z tego powodu, tak jak pisano o tym
wcześniej, wszystkie postanowienia można zinterpretować jedynie drogą analogii.
Strumień ciepła dostarczany do pomieszczenia wyliczony na podstawie obliczeń
zapotrzebowania na ciepło powinien zastąpić straty spowodowane przenikaniem przez
przegrody oraz ogrzać infiltrujące zimne powietrze dostające się z zewnątrz przez
nieszczelności. Właśnie na jego podstawie dobierane są urządzenia grzewcze, wentylacyjne
1 niekiedy klimatyzacyjne.
Z uwagi na brak polskich przepisów i norm regulujących wytyczne do obliczania
zapotrzebowania ciepła dla pomieszczeń o kubaturze powyżej 600 m3 można spotkać się
z różnorodnością rozwiązań tego problemu. Z tego powodu występują różne wyniki
obliczeń, wykonywanych dla jednego obiektu przez indywidualne specyficzne podejście do
danej metody wymiarowania termicznego. Błędne lub nie przemyślane do końca
postanowienia odnośnie do konkretnego wyboru systemu ogrzewania i wentylacji mogą
zniweczyć zakładane efekty ochrony cieplnej, co w konsekwencji może prowadzić do
marnotrawstwa drogiej energii, a także do zniszczenia cennych zabytków narodowej
kultury.

8. LITERATURA

1. Koczyk H.: Ogrzewnictwo Podstawy projektowania cieplnego i termo modernizacji

budynków. Poznań 2000
2. Kowalczyk M.: Ogrzewanie obiektów wielkokubaturowych gazowymi
promiennikami podczerwieni. Zakład Nowych Technik Cieplnych Solaren s.c.,
Gdańsk, 1997
3. Laskowski L.: Wprowadzenie do zagadnień ogrzewania i wentylacji kościołów
[w]:Ciepłownictwo, Ogrzewanie, Wentylacja. Miesięcznik, nr l, 1997
4. Laskowski L.: Mikroklimat kościołów i ochrona cieplna wnętrz sakralnych,
Konferencja Naukowo-Techniczna z cyklu: Budownictwo miast i wsi. Wydawnictwa
Politechniki Białostockiej, Białystok, 1996
5. Wolski L.: Analiza założeń ogrzewania pomieszczeń sakralnych. Konferencja Naukowo-
Techniczna z cyklu: Budownictwo miast i wsi, Wydawnictwa Politechniki
Białostockiej, Białystok, 1996
6. Wolski L.: Założenia do bilansu energetycznego obiektów sakralnych Materiały z IX
Międzynarodowej Konferencji Air Conditioning & District Heating w Szklarskiej
Porębie, Wydawnictwo ECO-TECH, Wrocław, 1998
7. Wolski L., Kamiński A., Kowalkowska A.: Analiza zapotrzebowania ciepław
budynkach wielkokubaturowych w świetle istniejących metod wymiarowania i wyników
badań, XIV Konferencja Ciepłowników „Perspektywy rozwoju ciepłownictwa",
Solina, 2002
8. PN-91/B-02020: Ochrona cieplna budynków
9. PN-82/B-02402: Temperatury ogrzewanych pomieszczeń w budynkach
10. PN-82/B-02403: Temperatury obliczeniowe zewnętrzne

385
11. PN-76/B-03405: Obliczeniowe zapotrzebowanie na ciepło pomieszczeń
o kubaturze powyżej 600 m3
12. PN-76/B-03406: Obliczeniowe zapotrzebowanie na ciepło pomieszczeń o kubaturze
do 600 m3
13. PN-76/B-03420: Parametry obliczeniowe powietrza zewnętrznego
14. PN-78/B-03421: Parametry obliczeniowe powietrza wewnętrznego
w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego przebywania ludzi
15. PN-83/B-03430/Az3:2000: Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania
zbiorowego i użyteczności publicznej - Wymagania (Zmiana Az3)
16. PN-EN ISO 6946: Opór cieplny i współczynnik przenikania ciepła
17. PN-EN ISO 13370: Wymiana ciepła przez grunt
18. DIN4701: Regelnfur Berechnung des Warmebedarfs von Gebauden
19. ISO 9164: Calculation ofspace heating requirements for residental buildings 1989
20. BS EN 832: Calculation ofenergy usefor heating
21. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.(Dz.U.
Nr 75, póz. 690)

Prof. dr hab. inż. Leszek Wolski

Profesor Zwyczajny
Kierownik Zakładu Instalacji Budowlanych i Fizyki
Budowli Politechniki Warszawskiej.
Tematyka zainteresowań: mikroklimat i fizyka budowli.
E-mail: zinstbud@pw.plock.pl

Dr inż. Arkadiusz Kamiński

Adiunkt w Zakładzie Instalacji Budowlanych i Fizyki
Budowli Politechniki Warszawskiej.
Tematyka zainteresowań: wymiana ciepła w obiektach
sakralnych, mikroklimat obiektów sakralnych.
E-mail: arek.kaminski@pw.plock.pl

386