Professional Documents
Culture Documents
"شول بن شهرة"
الذي أشرف على هذه األطروة طوال فترة البحث ،فجزاه اهلل
عني كل الخير.
ذ ذذت ت ي قتصذ ذذها تةخذ ذذهت ذ ذذه ملهت ذ ذ حتذ ذذهه ل هحذ ذذاال ت ذ ذ و وة ةمل ذ ذ بتبع ذ ذ خذ ذذ؛ قب ذ ذ طب ع ذ ذ
ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ قتصذ ذ ذذها ي ملذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ر بذ ذ ذذهط ع ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا حذ ذ ذذتبعها رغ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ه قبذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ي قتصذ ذ ذ ذذها خذ ذ ذ ذذ؛ خ حتذ ذ ذ ذذةر ذ ذ ذ ذذه ة عذ ذ ذ ذذهه قتصذ ذ ذ ذذها أ ار ح ذ ذ ذ ذ مذ ذ ذ ذذهت ا ر ذ ذ ذ ذذا ر فت ذ ذ ذ ذ
ذذ ذذ خ أ وذذ ه ذذ خ ذ ذذه ع ت ذ ذ حذ ذذه طذ ذذهر ذ ذذه ةئ عخق ذ ذ ب ا ذ ذ خذ ذذه بت و ذ ذ ل ذ ذ ىل
تف ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذذه حت ذ ذ ذذهه قتص ذ ذ ذذها ي طذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ خ وذ ذ ذ ذ خحت ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذذف ب ذ ذ ذذه حت وفخذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ
وذ ذذهت ع ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ه ا ذ ذ ه ذ ذ و ذ ذذا فذ ذذه و ذ ذذا حتذ ذذهه عذ ذذهه ذ ذذا ر و تص ذ ذ ا ر فت ذ ذ
وت ذ ذذةر أحهح ذ ذذه ا ذ ذذة و ذ ذذها ذ ذذهبط ذ ذ ذ ذذذ م ذ ذ ذ خف ذ ذذةه ذ ذ ذ ي ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها ذذذ خ
ذ ذذها خ ذ ذذ؛ ت حت ذ ذذهت قتص ذ ذذهاو أ ت ذ ذ خ ا ذ ذذب مل و ذ ذت خلحل ذ ذذهت ت ذ ذ ف ذ ذذهت ح ذ ذذه ص ذ ذ هغ
ذ ذ ذ ي قتصذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذه وت ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ذذه أ خ ذ ذ ذذتخ ا ذ ذ ذذة طب ع ذ ذ ذ بذ ذ ذذه غ خ ذ ذ ذذ؛ طذ ذ ذذةر ا ر
ذ ذ ذ روه ا ذ ذذب و ذ ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذذه قتص ذ ذذها ذ ذ ذ فهو ذ ذ ذ ي ذ ذذه ت ذ ذ ذ خ وب ذ ذذا مل ذ ذذةا ارمل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ
ذ ذذه به ذ ذ ع ةخ ذ ذ خذ ذذ؛ قتصذ ذذهاو ذ ذذيت وذ ذذها خذ ذذه ل ذ ذ طهت ع ةخ ذ ذ خ ذ ذ رح ذ ذ ل هحذ ذذهت ع ةخ ذ ذ
ب ا ذذ ذ ذذيت ح ذ ذ ه حذ ذذتع هر ف لذ ذذا .ا ذ ذذب ه ذ ذذات ت ذ ذ قتصذ ذذهاوه وعت ذ ذ و ذ ذذا خبذ ذذهائ قتصذ ذذها ذ ذ
و ذ ذذه اح ذ ذذتةر ملت هو ذ ذ ذ تذ ذ ذ خ ذ ذذه وذ ذ ذ 9199/99/19ي ط ذ ذذهر حت ذ ذذهه ح هح ذ ذذا خب ذ ذذي و ذ ذذا ل ط ذ ذ ذ
ح .9191
ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ه ح ذ ذذت خ ا ذ ذ و ذ ذذ؛ ذ ذذهر ت ه ذذ ف ذذ ذ ذذه ش ذ ذ ا وت ذ ذذةر أحهح ذ ذذه ا ذ ذذة
ع ذ ذذةخا ف ذ ذذه ف ذذذ هح ذ ذ ذ بهو ذ ذ ذ ت ط ذ ذ ذ ط خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ خمطط ذ ذذهت ت ذ ذ ذ ت ذ ذذه أح ذ ذ ذ ة
ي خمت ف ه ت.
فخذ ذ ذ خ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ قتص ذ ذذها قتص ذ ذذها ح ذ ذذت خ ل هح ذ ذذا ذ ذذتخ ه ب ذ ذذو ح ذ ذذت خ و ذ ذذا أح ذ ذذه
ل هح ذ ذ ت ذذه و ذذا ملت هو ذ ذ ذ ذ خ ذذ؛ بل ذذه ت ذذة خ ذذه ذ ذ بط ب ذذه خل ذذت بهإل ذذطخ به ذ ذ ر هح ذ ذ
تط ذ ذذةر ملت ذ ذذهوا ح ذ ذذه بل ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ خت ذ ذذهر ط و ذ ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذذذ ل ذ ذذا ل ذ ذ ذ ط ذذذ ر
ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ قذ ذ ذ اذ ذ ذ ات خ هرت ذ ذذه اوة ذ ذذةملا بت ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ذ ذذه أ تط ذ ذذةر ذ ذ ذ تذ ذ ذ أح ذ ذذه
3
تذ ذ ذذف وتةقذ ذ ذذف ب ذ ذ ذذه خلحلذ ذ ذذهت و ذ ذ ذذا أحذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذ ذذه تطذ ذ ذذةر قتصذ ذ ذذها ذ ذ ذذخ ه و ذ ذ ذذا طذ ذ ذذهب تذ ذ ذذف
ب ذ ذ ذذه خ ل ذ ذ ذذا ه ختخ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ طب عذ ذ ذ ذ عخق ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذه ةئ إلا ر حب ذ ذ ذذب كذ ذ ذ ذ أ وت ذ ذ ذذة تذ ذ ذ ذ ت حت ذ ذ ذ
ه ذ ذ ذ وش ذ ذ ذ ط ح ذ ذ ذذت ملت ذ ذ ذذهوا طذ ذ ذذهب ت ذذذ ذ ذ ذذه. ذذذ ملت هو ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت و ذ ذ ذ تهمل ذ ذ ذ
ف ت ذ ذ ذذه فع ذ ذ ذذه ي ذذذ ب ذذذ ملت هو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ط قتص ذ ذ ذذهاو ذ ذ ذذه ذ ذ ذذبط ح ذ ذ ذذه ط ذذذ
ذ ذ ذ – قذ ذ ذ خت ذ ذذهرت ذ ذ ذ ذ ذذةه ب ذ ذذه تذ ذ ذ ذذذ ت ذ ذذف خذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ش ذ ذذط .ب ذ ذذه و ذ ذذا تذ ذ ذ خعحتذ ذ ذ
ه مل ذ ذ ذ ت بةمل ذ ذ ذ ذ ذ ذذة وذ ذ ذذها حت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ حذ ذ ذذت ش ذ ذ ذ ا -لتذ ذ ذذ؛ أ وحت ذ ذ ذ خفعة ذ ذ ذذه
ت حتذ ذ ذ ذ حهح ذ ذ ذذا خقتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي .الذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه ع صذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ هبذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذت بلحلذ ذ ذ ذ
و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":طب ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ا لحلذ ذ ذذهت ب ذ ذ ذلر ي 99ذ ذ ذذةت ا ح ذ ذ ذ 9199ي خها ذ ذ ذذه به تل ذ ذ ذ
ذ ذذهه ب ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها أ ذ ذذيت ذ ذ ذ بلحل ذ ذ ذ إلش ذ ذ ذ لذذذ خ ذ ذ ذ و ذ ذذا حت ذ ذ ذ أات ذ ذذهه ت ذ ذ ذ
ب ذ ذذها ه ذ ذ ذ ذ ذذه ص ذ ذ ط ذ ذذه تع ذ ذذه ئ". ذ ذذه أ ط ذ ذذه فخا ذ ذذا بلذ ذ ذ ذ ذذهي بهح ذ ذذت ه ملت ذ ذذهوا أ
ش ا". تل
خ ذ ذ ذ أ ذ ذذة خ ذ ذذ؛ بلحل ذ ذذهتال بلحل ذ ذذهت ةق ذ ذ وذ ذ ذ تش ذ ذ و الا ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ تذ ذ ذ بع ذ ذذه ذ ذ ذ
ت بلحل ذ ذ ذ ذذهت ش ذ ذ ذ ذ ذ ار ت ط ذ ذ ذ ذذهب بلحل ذ ذ ذ ذذهت شذ ذ ذ ذ ذ ار عهخذ ذ ذ ذ ذ ت ط ذ ذ ذ ذذهب
ت ذ ذ ذ ذذةخا ا ر ق هاوذ ذ ذ ذذه ي ا ذ ذ ذ ذ قتصذ ذ ذ ذذها طذ ذ ذ ذذه ب ا ذذذذ ع ذذذذ قتصذ ذ ذ ذذها .تطب ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ طذ ذ ذ ذذهب
4
قتص ذ ذ ذذها أخ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ط ة ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9199بل ذ ذ ذذب تب ذ ذ ذذةط أح ذ ذ ذذعهر ب ذ ذ ذ ذذذ أ خ ذذذ ب ذذذ
بذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ أخذ ذ ذ ذ ذ ذ ةط صذ ذ ذ هرمل ذ ذ ذ ملت ذ ذذهوا ف ذ ذذهق ذ ذ ذ وة
قتص ذ ذذها ت ذ ذذت ذذ ذ ذ ذ رك ه خ ذ ذذ؛ ل ذذ ه ذذذ ر بتط ب ذ ذذهت ت ذ ذ ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ أ ل ذ ذذتا
ت ذ ذ ذ ي ص ذ ذ ذ ر ا ةو ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذذة و بت ذ ذذهرو 99مل ذ ذذه فا ح ذ ذ ذ 9199خ ذ ذذه ق ذ ذذه ة ه ذذذ تذذذ
ه ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه ب ذ ذذها قتصذ ذ ذذهاو ا ذ ذذب ص ذ ذ ذ 19 -99بت ذ ذ ذ ؛ ذ ذ ذذه ة ت ذ ذذةمل ا لحلذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ
بف ذ ذ ذ إل ت ذ ذذه بذ ذ ذة ا قتص ذ ذذهاو ي ط ذ ذذهر و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ .ةحذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ش ذ ذذت بلحلذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ
شذ ذ ذذهط ت ذ ذ ذذف ي ذ ذ ذ ط ذ ذذه ةئ ت و ذ ذ ذ حذ ذ ذذتةر ل ذ ذ ذ 9191ذ ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو .ب و ذ ذ ذ به تع ذ ذ ذ و
ذ ذ ذ ؛ ي ط ه ذ ذ ذذه أتتذ ذ ذذهر ا ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ت شذ ذ ذذاع و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذهر ش ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذذا ت ذذذ وذذذ قتصذ ذ ذذها
ذ ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ ذ تصذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ 91-11بتع ذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذ حت ذ ذ ذذهه قتص ذ ذ ذذها م ذ ذ ذذةر ب ذ ذ ذذة ار
ذ ذذه ذ ذذة ا ب ش ذ ذذه ب ذ ذذةي بلحل ذ ذذهت به ذ ذ . ذ ذذىل ب ذ ذذلر ي 97أب و ذ ذ ح ذ ذ 9111ذ ذ ذذ
بذ ذ ذذها اا ذ ذ ذ هةو ذ ذ ذذه بذ ذ ذذلر ي 91تا و ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9119ال ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ ذ ذ ذذهه بع ذ ذ ذذهت حذ ذ ذذت ا ح ذ ذ ذ
تا ذ ذذهر أ و ذ ذذةه طب ع ذ ذذا أ خع ذ ذذة خل ذ ذذا قه ة ذ ذذه ي ل ذ ذذا خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه ":لت ذ ذذ؛ أ شذ ذ ذ
5
ذذذ خ ذذذ ةو ذ ذ ذ ل ذذذ خذ ذ ذذ؛ أ أب و ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9119بهحذ ذ ذذت ا أو ذ ذ ذ خ تةملذ ذ ذذهت أ ب ذ ذ ذذه بت ذ ذ ذ
ذذ خ ذذ؛ ا ذ ذ اتت ذذهر ذذ ا ذ ذ ا أ وت ذذة ذذه ذ ذ خص ذ ذ ي ا أو ذ ذ خة ت ذ ذ أ رخص ذ ذ قب ذ ذ " .ب ذ ذ
ح ذ ذ ذذت هر ب ذ ذ ذذلر ي 1أ ت ذ ذ ذذةب ح ذ ذ ذ ذ خح ذ ذ ذذت هر صذ ذ ذ ذ ر ب ح ذ ذ ذذةه تش ذ ذ ذ ذ وعا رقذ ذ ذ ذ 99-11بتع ذ ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذيت اذ ذ ذذا ذ ذ ذ ؛ حذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ا ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر به لذ ذ ذذب 9111أوذ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذ حب و ذ ذ ذ
بذ ذذها 11خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه ":اذ ذذا ش ذ ذ وعا ا ذ ذذب ص ذ ذ ذذ خع ذ ذذة خعذ ذذو ص ذ ذ ا ةمل ذ ذ ش ذذ
ذ ذ ذ ملذ ذ ذذه ب حذ ذ ذذةه تش ذ ذ ذ وعا رق ذ ذ ذ 19-17بت ذ ذ ذ ؛ قذ ذ ذذه ة به ذ ذ ذ تت ذ ذ ذذا بذ ذ ذذلر ي 99 بع ذ ذ ذ
ت ت ذ ذ ذ ذذهت هصذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذخي تهبعذ ذ ذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذ ذذها 97خ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذا أ خ ذ ذ ذ ذذهوة حذ ذ ذ ذ ذ 9117ا ذ ذ ذ ذذب ذ ذ ذ ذ ذ
ا ذ ذ ذذا به ت ذ ذ ذذهر خةصصذ ذ ذ ذ بلحل ذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ذ ت ةوذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذهاو قهب ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ بهبلحلذ ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ
خ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 19-11بتع ذ ذ ذ ذ بهب هتل ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذلر ي 91و ذ ذ ذ ذذهو ح ذ ذ ذ ذ 9111ا ذ ذ ذ ذذب قتصذ ذ ذ ذذهاو ر ذ ذ ذ ذذخ
ق ت ذ ذذه بع ذ ذ ته ملذ ذذه احذ ذذتةر ذذ حت ذ ذ ب هتل ذ ذ خ ذذ و ذذ خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ت ذ ذ بذ ذذها ص ذذ
رملع ذ ذ ذ ت ذ ذذه تا ذ ذذهر به ت ذ ذذهر إل ت ذ ذذه بص ذ ذذةر له ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ا ا وذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو حذ ذ ذ 9119ت ذ ذ ذ
. قتصها
ذ ذذيت تع ذ ذ بهقتص ذ ذذهاته ح ذ ذذتاهب بتط ب ذ ذذهت ف ذ ذ ه الا ذ ذ ت ذ ذ ت ال رو ذ ذ ذ ذذيت ش ذ ذ ذذ ا ذذ
ذ ذ ذ ت خ ته اخذ ذ ذذهت ف ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ر اخذ ذ ذذه قتصذ ذ ذذها لذ ذ ذذة خذ ذ ذذه لذ ذ ذذت اخه ت ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ به تةملذ ذ ذذه
بلحل ذ ذ ذذهت ا رو ذ ذ ذ ذ هتذ ذ ذ ذ ت ه ذ ذ ذذه بهإل ذ ذ ذذهت مل وذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خمت ذ ذ ذذف طهو ذ ذ ذذهت قتص ذ ذ ذذهاو ةط ذ ذ ذ ذ
6
أسبـاب إختي ـار الموض ـوع:
ذذذذ ذ ذ ذذه ة ع ذ ذ ذذهه قتص ذ ذ ذذها ي الا ذ ذ ذ ذ " ح ذ ذ ذذبه وع ذ ذ ذذةا خت ذ ذ ذذهر خة ذ ذ ذذة " بب ذ ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ ذ
أخ خة ةو
ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ة ع ذ ذ ذذهه قتصذ ذ ذذها رح ذ ذ ذ ي ت ذ ذ ذ ي ا ذ ذ ذذه ت ص ذذذ ذ ذ ذ تتع ذ ذ ذذةا أخذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذبه
ا ذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت وتتلذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذه ة ع ذ ذ ذذهه بته ذ ذ ذ ذ ملذ ذ ذ ذ بة ذ ذ ذذةو ح ذ ذ ذذبه أخ ذ ذ ذذه به ل ذ ذ ذذب
ذذه وتف ذذا ف ذ ذ خ ذذ؛ ذذه ة مل ذ ذ ذذه أ ت ذ ذ خصةص ذذه خ ذذه ع ذ ذ خ ذذه به قتص ذذها الا ذ ذ قتص ذذها
ف ذ ذ خ ذ ذذ؛ ع ذ ذ ذ ذذةه ذ ذ ذذه ة بل ذ ذ ا ب ذ ذ ذ" ذ ذذه ة ع ذ ذذهه ر ح ذ ذ ا ذ ذذب وعت ذ ذذا ت ذ ذ خ ذ ذذ؛ إلتت ذ ذذهه ب ذ ذذب
ذ ذذه ت ذ ذ ذ ق ذ ذذه ةئ ا ذ ذ ذ وب ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها ملذ ذ ذ وت ذ ذذه خة ذ ذذة ه ة ذذذ بتتبذ ذ ذ ذذذ
ه ذ ذ ذ ب ذ ذذه بب ذ ذذهائ ذ ذذيت بط اذ ذ ذ أ ذ ذ ذ .ه ذ ذ ذ إلملهبذ ذ ذ و ذ ذذا إلش ذ ذذته و ذ ذذا ل ذ ذذها ةط ذ ذ ذ
بب ذ ذذهائ اذ ذ ذ ه تذ ذ ذ ذ ذ ذ ه بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خذ ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها ي الا ذ ذ ذ ولحذ ذ ذ
حذ ذ ذذتةر خمت ذ ذ ذذف ذ ذ ذذة و ت حت ذ ذ ذذهت بتع ذ ذ ذ به قتصذ ذ ذذها لذ ذ ذذة ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ
مل ذ ذ حذ ذذت هر ذ ذذةطي ذ ذ ل هح ذ ذ قتصذ ذذهاو ا ذ ذ قه ذ ذ و ذ ذذا شذ ذذا قتصذ ذذها خذ ذذ؛ خذ ذذخ بذ ذذي
ذ ذذه ة ت ذ ذذه و ذ ذذةه و ذ ذذا ا ةو ذ ذ خذ ذذ؛ ببذ ذذهائ ذ ذذيت ب ذ ذ له لتذ ذذ؛ ذ ذ وب ذ ذ خذ ذذ؛ ت ذ ذ قتص ذذها
7
و ذ ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذ؛ قتص ذ ذ ذذها ل ذ ذ ذذة خهص ذ ذ ذ أ بة ذ ذ ذذة ل ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذهه خ ذ ذ ذذ؛
ذ ذذيت و ت ذ ذذا و ذ ذذه ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب اله ذ ذ ذ ا ةوذ ذ ذ بب ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ تطذ ذ ذ
بش ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذذهو ختط بذ ذ ذ ذذهت خذ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذت حذذذذ ة فهو ذ ذ ذ ذ ذ ذةق ذ ذ ذ ذ ذ ذة و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذا خذ ذ ذ ذ ذ ذ
. قتصها
ذ ذ ذذة حتهت تذ ذ ذذه شذ ذ ذذف خ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ بذ ذ ذذو خمت ذ ذ ذذف ببذ ذ ذذهائ حهح ذ ذ ذ شذذذ ت ةوذ ذ ذذه به تتهخ ذ ذ ذ
ةوذ ذ ذ بت ذ ذ ت ذ ذذه و ذ ذذا :خ ذ ذذه خف ذ ذذةه تذ ذ ذ رحذ ذ ذ إلملهب ذ ذ و ذ ذذا إلش ذ ذذته ح ذ ذ ه ي تذ ذ ذ
تعه ت ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذه خ اذ ذ ذ ذ أح ذ ذ ذذبه م ةرت ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة ع ذ ذ ذذهه إلقتص ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذ؛ بب ذ ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ ذ
تهو ت ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذذهخ ه ت ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه أ هت ت ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذ أو ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذ ف ت ذ ذ ذذه ي قتص ذ ذ ذذها الا ذ ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذه خ ذ ذذهو ا :خ ذ ذذه خ ذ ذ ل ذ ذذهن ت ذ ذ ذ ذ ؛ ته ذ ذذه ش ذ ذذته و ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ر آلت ذ ذذه بل ذ ذذت ب
قتص ذ ذ ذذهاو بتبعذ ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ي ش ذ ذ ذذهط قتص ذ ذ ذذها ي قتص ذ ذ ذذهاو ذ ذ ذ ذ خ و ذذذ ت ذ ذ ذذاه بذ ذ ذ ذ أ
ذ ذذف ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ذذذ تعه ذ ذ ذ آل ذ ذذهت بت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ي خ ذ ذذه خذ ذ ذ ذذذ
ذ ذذهت خذ ذذه خ ذ ذ ذ ذذةا ذ ذذيت ذ ذ ا و ذ ذذا ا و ذ ذ به ذ ذ خذ ذذهتا خصذ ذذهار ت ذذ حت ذ ذ بش ذ ذ الا ذ ذ ا ذ ذ
8
المـنـه ـج المت ـبـع:
ذذذذ ت ذذذذ ي خ ذذذذ بط ا ذ ذ ذ ذ مت وت ذ ذ ذ ذذها و ذ ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذهت إلملهب ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذا إلش ذ ذ ذ ذذته
ةص ذ ذذفا ي خ و ذ ذ و ذ ذذه ب ذ ذذهب ص ذ ذذةا ه ة ذ ذ بتع ذ ذ به قتص ذ ذذها الا ذ ذ ب ذذ ة ت ذذ ي و ذذ
ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ت ذ ذذهر ا ب ذذ مله ذ ذ ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها خمت ذ ذذف بب ذ ذذهائ حهح ذ ذ و ذذ
الدراسات السابقة:
طه ذ ذ ر ب ذ ذ ح ذ ذذهمل ر ح ذ ذذهت ل ذ ذذهب ت ذ ذذهي رح ذ ذذه بع ذ ذذة خب ذ ذ أ ا و ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ هو به ل ذ ذذب
ذ ذذة بذ ذ ذذ؛ وت ذ ذ ذذة ذذذ هخع ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ و ذ ذذه قذ ذ ذذه ة صذذذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ها بهملل ذ ذذت ت ذ ذذا رحذ ذ ذذه
ذ ذذةا ذ ذذيت ش ذ ذذته حب ذ ذذه ا ذ ذذة مل ذ ذذةا ط ذ ذذه ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر لذ ذ ذ الهخع ذ ذ ذ 9191 -9199ع ذ ذ ذ
مل ذ ذذا و ا ذ ذذب طذ ذ ذ ي ال ذ ذذا ذ ذ ذ خذ ذ ذ ته خملهبذ ذ ذ و ذ ذذا ته ذ ذذه ش ذ ذذته قلذ ذ ذ بها ذ ذذب حب ذ ذذه
ب ذ ذذها 19خ ذ ذذ؛ ذ ذ خ ذ ذذه ص ذ ذ يه ذ ذ ت ذ ذ ملذ ذذةا خب أا و ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ هو ي ذ ذذه ة الا ذ ذ
ا ذ ذ ذذه صذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أ ":ا و ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ هو خ ذ ذ ذ ة " .أخ ذ ذ ذذه ال ذ ذ ذذا اح ذ ذ ذذتةر 9119ي ش ذ ذ ذ ه
ذذ بذذ ب ذ ذذهئ خذ ذذ؛ ر ح ذ ذ ت صصذ ذذه ب ذ ذذب حذ ذذت ه ت ذ ذذة را و ذ ذذا خب ذ ذ أ ا و ذ ذ تاذ ذذهر ص ذ ذ هو
وذ ذ ذ ":ه ذ ذذهر ي ي شذ ذ ذ ه ذ ذذهئ و ذ ذ ذ صذ ذ ذ ه و ذ ذذا أ تذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذ خ ذ ذذه قصذ ذ ذ ه ب ذ ذذها 19ل ذ ذذهب
ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ةصذ ذ ذ ذ ي بعذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت ف ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذ تشذ ذ ذ ذ و ط ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ة " .خعت ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ذ
ار ح ذ ذذت ه به ذ ذ ذ أ خبذ ذ ذ أ ختختذ ذ ذهت ب ذ ذذو ته ذ ذذه ر حذ ذ ذ ل ذ ذذهب ذ ذذه ا ف ل ذ ذذا .خ ذ ذذ؛ أتذ ذ ذ ملت ذ ذذها
تش ذ ذ و الا ذ ذ ي ار ح ذذت ه وبذ ذذهر و ذذ؛ تص ذ ذ خ ذذ؛ ب ذذو فصذ ذذة ذذيت ط ق ذ ذذه ا و ذ ذ تا ذذهر ص ذ ذ هو ي م ذ ذ
االسـ ــتق ل إلـ ــو الوق ـ ـ ال ـ ـراهن مـ ــع تفسـ ــير أسـ ــباب تهمـ ــيت المبـ ــادئ األساسـ ــية فـ ــي فت ـ ـرات وتكريسـ ــها
في أخرى.
ذ ذذه ة ذ ذذيت ع ذ ذذهع قتص ذ ذذها الا ذ ذ ذ و ةخ ذ ذذه خصةص ذ ذذه خ ذ ذذه ع ذ ذ ذ خ ذ ذذه بهبب ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ قتص ذ ذذها
الخط ـة المتـبـعـة:
ر فو ذ ذ ذذه لذ ذ ذ ذ بة ذ ذ ذذة بة ذ ذ ذذة إلب ذ ذ ذذهه ة ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ط اذ ذ ذ ذ إلملهبذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا إلش ذ ذ ذذته
ت ذذ ذ ذ ب ذذه و ذذا خ ذ ذ تص ذذة وت ذ ذ ؛ ذ ذ تصذ ذ خبذ ذ أ خ ذذ؛ بب ذذهائ به ر ح ذ ذ ب ذذهبو وش ذذت
هص ذ ذ ذ به ذ ذ ذذه ة ع ذ ذذهه إلقتصذ ذ ذذها ا ذ ذذب وتف ذ ذ ذ ا بب ذ ذذهائ حهح ذ ذ ذ ا ذ ذذب ط ق ذ ذذه ي بذ ذ ذذه
حذ ذذت هر خب ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ذذهئ ط ق ذ ذذه ت ذ ذذه فص ذ ذ تش ذ ذ و الا ذ ذ تاذ ذذهر ي م ذ ذ ا و ذ ذ ص ذ ذ هو
أخ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ي تشذ ذ ذ و الا ذ ذ ذ ه ذ ذذب ه ذ ذذه ت ذ ذذه خبذ ذ ذ أ اذ ذ ذ فصذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ي تشذ ذ ذ و الا ذ ذ ذ
ذ ذذه ة ع ذ ذذهه بطب ذ ذ ذ ق ذ ذذا ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها بب ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ ذ ذذهئ ط ق ذ ذذه ت ذ ذذه ب ذ ذذه
ذ ذذهئ و ذ ذذ؛ فص ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ت ذ ذذا فص ذ ذ ذ وتت ذ ذذة ب ذ ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ ذ ذذخ تص ذ ذذة
01
الباب األول:
المبادئ األساسي الخاص
بالق انون العام االقتصادي
00
ذ ذذه ذ ذ ا خ ذ ذ هلذ ذذه تذ ذذة ق ذ ذ تش ذ ذ وعهت ذذ حهحذ ذذا تفح لذ ذذا حذ ذذتةر تش ذ ذ و وع ذ ذ
ت ذ ذ و خب ذ ذ أ فص ذ ذ بذ ذذو ل ذ ذ طهت ب ذ ذذه ذ ذ ختصهصذ ذذه ه وخقت ذ ذذه ت ذ ذذه ب ذ ذذه خ ذ ذ خلحلذ ذذهت
وذ ذذهت ذ ذذيت وتف ذ ذذه خ ذ ذ وذ ذذهت قتصذ ذذهاو ملذ ذذا خذ ذذ؛ ا ذ ذذة عتذ ذذا عهخ ذ ذ وذ ذذهت ف او ذ ذ ذ ذذة
ح ذ ذذه قه ة ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ ت هش ذ ذذا بذذذ ذ ذ ذ ذ ذذه اخ ذ ذ ذهة و ذ ذذا بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ أخ ذ ذذهه تةمل ذ ذذه ال و ذ ذ ذ
حت ذ ذذهه ذ ذ ذ تا ذ ذ بص ذ ذذف ر ذ ذ ع ذ ذذه ذ ذ بصذ ذ ذ ر اح ذ ذذتةر ح ذ ذ 9191ذ ذ ف ذذ ال و ذ ذ ذذ
ذذذذ ت ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذ؛ اتت ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذهت خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذذذذ بب ذ ذ ذذي و ذ ذ ذذا خب ذ ذ ذذهائ شذ ذ ذ ذ
أ ذ ذ ذ خبذ ذ ذ ذ ذ أ اذ ذ و ذ ذ ذ ذ حتذ ذ ذ ذةر ل ذ ذ ذ ذ 9119ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذةمله به ذ ذتع ذ ذ ذ ذ و ذ ذعذ ذ ذ ذا ت ذ ذ ذ تذ ذاذ ذ ذ ذهر ذ ذهرمل ذ ذ ذ ذ ذ
تاهر ص هو .
لذ ذ ذ ذ ط ت حت ذ ذ ذ ذ أ بت صصذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت لهرحذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذة و أ أاذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ر تذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذهار و ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة و
ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها و ذ ذذ؛ ذ ذذه ة ع ذ ذذهه بعذ ذ ذ خب ذ ذذهائ ا ذ ذذب ت ذ ذذة ي ا ذ ذذه ول ذ ذذتف بذ ذ ذ
ذ ذ ذذه ة عذ ذ ذذهه إلطذ ذ ذذهر عذ ذ ذذهه أ ببذ ذ ذذهائ ذ ذ ذذيت وش ذ ذ ذ ي ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ة عذ ذ ذذهه قتصذ ذ ذذها مله ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ
بذ ذذه ح ذ ذ تط ي تذذ ذذ ت ذ ذ ا ذ ذ ا حتذ ذذهه قتصذ ذذها بتب ذ ذ خذ ذذ؛ ط ذ ذ وص ذ ذ ذذ ه ذذ
ذ ذ ذ و ذ ذذة ذ ذ ذ تص ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ خ ذ ذ ذ تص ذ ذذة هص ذ ذ ذ به ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها بب ذ ذذهائ حهح ذ ذ ذ
02
الفصل األول:
مبدأ ةري التجارة والصناع
في ظل التشريع الجزائري
03
ذ ذذةر ف ل ذ ذ حذ ذ ذ 9919 م ذ ذ ت ا و ذ ذ صذ ذ ذ هو أ خ ذ ذذه م ذ ذ ذ ت ب ذ ذ أ ق ذ ذذه ةئ ب ذ ذذةرت و ذ ذ
خذ ذ ذذ؛ ب ت ف ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذهات هبذ ذ ذذه صذ ذ ذذةا حذ ذ ذذتةرو ب ت ف ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ وذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خذ ذ ذذخ
قتص ذ ذذهاو بتع ذ ذ و ذذ به ل ذ ذذب ذذ خ ذذ ذذ بذ ذذة ط؛ ح ذ ذ 9991ت ذ ذ وذ ذذخ ا ذ ذذة إل ل ذ ذذه
و ذ ذ ذ خه م ذ ذ ذ وذ ذ ذ ه فهوذ ذ ذ ب ذ ذذة را يصذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ بل ذ ذذهاهت ف اوذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ذذذ و تذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ هح ذ ذذب ق ذ ذذه ة
ع هرت ب ة ت.1
ب ذذلر ي 99-9خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهر 9919ي را Le décret d’Allarde ق ذذه ة ا ذذب ذ ذ
ا ذ ذ ي هرح ذ ذ أ و ذ ذ ذذ ش ذذ خذ ذذ؛ ذ ذذهرو تذ ذذه ىل أت و ذ ذ ب ب ذ ذ ت ذ ذ ب ذ ذ ذذها 9خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه ":بت ذ ذ
ت ذ ذ ذذ؛ ك ذ ذ ذ أ وت ذ ذ ذذة خصذ ذ ذ ذ ةبهة خف ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهر أ هرحذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه أ ت ذ ذ ذذ؛ أ ا ت ذ ذ ذ و ت ذ ذ ذذه مل ذ ذ ذ
ذ ذ ذ بة ذ ذذة خبذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو .مل رأو ذ ذذه تشذ ذ ذ وعا ذ ذ ذ ذذذ بشذ ذ ذ ها خ ذ ذ ذ " .2تذ ذ ذ
قتص ذ ذذهاو .ذ ذ ذ ذ ذذه و ذذ أ ذذ و ذ ذ .بع ذ ذ و ذ ذ أحذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهب ق ذ ذ ذ ذذه ة خ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ذ ا ص ذ ذذةا ل ذ ذ ذ ذذهب ذذ
ة ملهخع الا ش ها ا تةر ا ي ه ة عهه -1وا وب محه الرخص اإلدارية في التشريع الجزائري أط ا
19ملة 9119ا .711
2 -Elvira TALAPINA, Contribution a la théorie du droit public économique par l’analyse
comparative du droit Français et du droit russe, thèse pour le doctorat en droit , université de la
REUNION, France , 30 septembre 2011, p73.
– 3 -Pierre DELVOLVE , Droit public économique, 5e édition, Dalloz ,Paris, 1986, p.p 196
197.
04
المبحث األول :حرية التجارة والصناعة من اإلشتراكية إلى التكريس الصريح.
وةخ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذذة و الا و ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو ي م ذ ذ ذ
حتذ ذذهه ) ذذةر ار ح ذذت ه بب ذ ذ أ ا و ذ ذ تا ذذهر ص ذ ذ هو ي م ذ ذ ذذيت خ ذ ذ هبذ ذذه تف ذذا ( بط ذ ذ اذذ بع ذذه
ق ذ ذذهه صذ ذ ذ ا شذ ذ ذ حذ ذ ذ 0988إلو وة ةمل ذ ذ الا ذ ذ ذ تذ ذ ذ خ ذ ذذه ب ذ ذذو ح ذ ذذت خ ذذ ب ذذذ
إل تذ ذ ذ ذذه شذ ذ ذ ذذت قهو ذ ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذه ذذذذ ش ذذذذ ذ ذ ذ ذذه را ي بذ ذ ذ ذذها 03خ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذا أ
وذذذ خلذ ذ ذذتبع ة وتذ ذ ذذة ب ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ أو ذ ذ ذذا أشذ ذ ذذته ب ت ذ ذ ذ أ خ ت ذذذ خش ذ ذ ذ
شذ ذ ذ ملت ذ ذذهوا ال وذ ذ ذ أ وتاذ ذ ذاأ خ ذ ذذ؛ ت حتذ ذ ذ ح ذ ذذت خ مل ذ ذذا هصذ ذ ذ غذ ذ ذ وت ذ ذذا أ ب ت ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ي اذ ذ ذذه ةملب ذ ذ ذذه و تذذذ خ ف ذ ذ ذ بتت ذ ذ ذ و خب ذ ذ ذ أو؛ ش ذ ذ ذ ةق ذ ذ ذ .ذ ذ ذذه ه ذ ذ ذذات ذ ذ ذ ي ذذذ
05
أوالا :مبدأ احتكار الدولة لألنشطة االقتصادية الحيوية.
ذذ ت ذ ذ خذ ذذه ص ذ ذ و ذ ذذه بذ ذذها 04خذ ذذ؛ احذ ذذتةر ح ذ ذ 9199و ذ ذذا أ ذ ذذه ...":ع ذ ذ أو ذ ذهة أخخ ذ ذهة
ذذذ خلحل ذ ذذهت رملع ذ ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ذ بلحل ذ ذذهت ب ذ ذذةي خلحل ذ ذذهت ت ذ ذذفخو ب ش ذ ذ ذ ت بل ذ ذ ذ بش ذ ذذت
هل ذ ذ ذذه ف ذ ذ ذذا بة ص ذ ذ ذذخت او ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذة ال ذ ذ ذذة ب ذذذذ ذذذذ و وذ ذ ذ ذ به ل ذ ذ ذذت
بلحلذ ذ ذذهت ب ش ذ ذ ذ ت قتصذ ذ ذذهاو ا ذ ذ ذذة بصذ ذ ذذه ذ ذ ذذا ذذذ لذذذ ةحذ ذ ذذه ت فذ ذ ذذا إل و ذ ذ ذ
ه أ طةرته أ يت تلبت ه أ تتلب ه. أ يت أقهخت ه هت ملت هو
ذذذ لذذذ ط أ وصذ ذ ذذبىل ر ذ ذ ذذه بف حت ت ذ ذ ذذه خلحلذ ذ ذذه ه تذ ذ ذذة خذ ذ ذذه ر ذ ذ ذ به حذ ذ ذذه ملت هو ذ ذ ذ
شذ ذ ذذط ا ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ .خذ ذ ذذ؛ بذ ذ ذذو به تذ ذ ذذهر ختفذ ذ ذذا شذ ذ ذذهط ف ذ ذ ذ ا تهخ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا شذ ذ ذذهط قتصذ ذ ذذها
تا ذ ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب را ي بذ ذ ذذها 9خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذذذ قتصذ ذ ذذهاو ذ ذ ذذيت شذ ذ ذذت ه اتتذ ذ ذذهر
1
بةملذ ذ ذذه وذ ذ ذذهه و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":ت ذ ذ ذهة بذ ذ ذذه را ي ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ 19 -99بتع ذ ذ ذ بهاتتذ ذ ذذهر
ذ ذ ذ ذ خهت لذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت ا صذ ذ ذ ذ و ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذةطي طب ذ ذ ذ ذهة ات ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذذها 97خ ذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذذتةر تذ ذ ذ ذ
تع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ته" .تذ ذ ذذة خذ ذ ذذه وعذ ذ ذذي ص ذ ذ ذ ا أ أ و ذ ذ ذ أ صذ ذ ذذف ذ ذ ذ أ ة و ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ختصذ ذ ذذها
و؛ بلحل ذ ذ ذذهت ذذذذ ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذ ذ و ةخ ذ ذ ذ ذ ت ط ذ ذ ذذهب ط ذ ذ ذذي بةمل ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذهه أو ذ ذ ذ ذ خلحلذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذ
9خلرخ ي 97تا و -1قه ة رق 19-99خلر ي 99ت ف ح 9199يتعلق باحتكار الدولة للتجارة الخارجية. ،ر. .
ح 9199ا .999
06
خ ذ ذذه ل ذ ذذعا ملذ ذ ذ ذ ذ ذ ا ةوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ ذ ذ ذ ط ذ ذذه تا ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ ت عذ ذ ذ اتت ذ ذذهر
محهوذ ذ ذ ذذذ وعت ذ ذذا ح ذ ذذه ي ل ذ ذذو م فذ ذ ذ اتت ذ ذذهر ذذذ طذ ذ ذ ط ذ ذذة را ت تذ ذ ذ أ ذ ذذا ي ا ذ ذذه
ذ ذذيت تت ذ ذذه ف ا ذ ذ مل ب ذ ذ تا ذ ذ ط ذذ ذذ خ ذذ ل ذ ذذو ق ذ ذ ر خفه ذ ذذهت ذ ذذةطي إل تذ ذذه
ذ ذ ذ ذذه قتص ذ ذ ذ ذذها ذ ذ ذ ذذةطي و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ش ذ ذ ذ ذذهطهت ةح ذ ذ ذ ذذطه ي ا ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذهت تا ذ ذ ذ ذذهر لت ذ ذ ذ ذذ؛ أ وت
عذ ذ ذذهه خ ذ ذ ذ صذ ذ ذذه ذ ذ ذ ا خةمل ذ ذ ذ صذ ذ ذذةر ب ذ ذ ذ ذذذ مل ذ ذ ذ ت ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر تفذ ذ ذذا اذ ذ ذذه
أط ذ ذ ذذه قذ ذ ذذة و ح ذ ذذت هر بتته ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هرو ذ ذ ذ ش ذ ذذهرو وت ذ ذ ذذها إلا ر ط ذذذ
و ذ ذ ذ ذذا ش ذ ذ ذ ذذهط ذ ذ ذ ذذها بب ذ ذ ذ ذذهار ت تف ذ ذ ذ ذذه ت ي ت ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذتخ غهوذ ذ ذ ذ ذ 0988خذ ذ ذ ذ ذ 0963
لذ ذ ذ ذ طهت إلا روذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهرو خ ذ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ ذ وت ذ ذ ذذها إلا ر أ هصذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب وت ذ ذ ذذا خذ ذ ذ ذ ف اوذ ذ ذ ذ
ب ذ ذذها 04 تذ ذ ذ ا ذ ذذه أ اخذ ذ ذ هصذ ذ ذ هبذ ذ ذ "شذ ذ ذ ها خذ ذ ذ خا ق ذ ذذه ةئ" لحلذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ خ ذ ذذه ي ذ ذ ذ
بش ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 0988ص ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة بتع ذ ذ ذ به ح ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي ل ذ ذ ذ 0982بع ذ ذ ذ
ذ ذذه ةئ بط ذ ذذة شذ ذ ذ ته تاهروذ ذ ذ ي ش ذ ذذت خ ذ ذذ؛ قذ ذ ذ ر وت ذ ذذها إلا ر خل ذ ذذب هة تفحذ ذ ذ لذ ذ ذ بت ذ ذ ذ
ل ذ ذ ذ طهت إلا رو ذ ذ ذ ذ ذ ذخة خذ ذ ذذ؛ بة ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذه تو ت ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ذ ذ ذ ي لذ ذ ذذا حذ ذ ذذهب أو ذ ذ ذهة و ذ ذ ذذا
07
الفرع الثاني :مرحلة التخفيف من شدة المبادئ التداخلية.
ذ ذ بط ذ ذ ذذ ه ت ذذ حت ذ ذذهه ش ذ ذ ا ذ ذ ذذ ت ذذ ب ذذ ةق ذ ذ طةو ذ ذ الا ذ ذ م ذذ
ملت ذ ذذهوا قتص ذ ذذها أخ ذ ذذهه ذ ذ ذ ط ة ذ ذ ذ قتص ذ ذذها ذ ذذه ذ ذ ذ ي حتذ ذ ذ ختعذ ذ ذ ا أ بتذ ذ ذ تشذ ذ ذ
قتص ذ ذ ذ ذذها ذذذذ ذ ذ ذ ذ رك هة خ ذ ذ ذ ذذ؛ ل ذذذذ ه و ذذذذ بتط بذ ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ الا و ذ ذ ذ ذ أ ل ذ ذ ذ ذذتا
طهو ذ ذ ذذهت قتص ذ ذ ذذهاو ي خ هب ذ ذ ذ إلا ر ب ذ ذ ذذا تت ذ ذ ذذه اخ ذ ذ ذهة و ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذ؛ تت ذ ذ ذ تل ذ ذ ذ
ب ذ ذ ذ أ و ذ ذذهه ذذذ قتص ذ ذذهاو ت ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذهة ي وت ذ ذذها خب ذ ذ ذ أ ب هتل ذ ذ ذ ذ ذذه ت حت ذ ذ ذ ب ذ ذذي ذ ذذهت مل و ذ ذ ذ
ذ ذذها شذ ذذهط قتصذ ذذها بفذ ذذتىل ذ ذذه أخذ ذذهه طذ ذذه و ذذ شذ ذذهطهت قتصذ ذذهاو و ذ ذذا ختخت ذ ذذه. ت ذذ
ص ذ ذ ذذةا ب ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ مت ت ذ ذ ذذتىل تا ذ ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذذهه بتع ذ ذ ذذهخ و قتص ذ ذ ذذهاوو ي ح ذ ذ ذذب
بذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ و ي ت ذ ذ ذذه ح هحذ ذ ذ ذ خةصصذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذعهر .مل تت ذ ذ ذذف بذ ذ ذ ذ خح ذ ذ ذذت هر تذ ذ ذ ذ و خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ
حذ ذ ذ 0991 ذذذ ذذذ ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ تصذ ذ ذ ر ق ذ ذذه ة حت ذ ذذهه قتص ذ ذذها و ذ ذذا م ذ ذذةر ب ذ ذذة ار
سلطات الضبط في المجال االقتصادي – لجنة تنظيم ومراقبة عمليات البورصة وسلطة الضبط للبريد والمواص ت -1قةرر ا
9191-9111ا .1 الا له ة ملهخع أبة بت ب هو ش ها بهمللت ي ه ة عهه أنموذجين– ،رحه
08
ذ ذذة ا ب ش ذ ذذه ب ذ ذذةي بلحل ذ ذذهت به ذ ذ ذ .ذ ذذه مت ت ذ ذ ذ ر فع ذ ذذا تا ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ تت ذ ذذه ذ ذذىل ذذذ
ذ ذ ذذةا إلملذ ذ ذ ذ ت ص ذ ذ ذذهرخ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذذت ه لذ ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذة ا بصذ ذ ذ ذ ر حت ذ ذ ذذهه رقذ ذ ذ ذ 13-90هبذ ذ ذ ذ
خ ذ ذ ذ ىل حت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذذخا ذذذ ذذذ مل ذ ذ ذ ا ا ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر ي ا ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذذة ا حب و ذ ذ ذ
و ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه خط ذ ذ ذذا بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ أ خط ذ ذ ذذة ي ط و ذ ذ ذ ب ذذذ مل ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذت وت ذ ذ ذذها بل ذ ذ ذب
ذذذ و ت ذذذ مل ذ ذ ذذا مت ت ذ ذ ذ و ت ذذذ حذ ذ ذذعهر ح ذ ذ ذ 0995مل ه ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ أ ب هتل ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ
بذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذتةر حذ ذ ذ ذ 0996ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذتةر الا ذ ذ ذ ذ بتعذ ذ ذ ذ و ص ذ ذ ذذةا اح ذ ذ ذذتةروهة خ ذ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ ذ بلحذ ذ ذ ذ
بذ ذ ذذها 37خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أ ":ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو ص ذ ذ ذ ا خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ
ذ ذ ذذهه ا ةو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ صذ ذ ذذخاهت أات حذ ذ ذذتةر هتذ ذ ذذ؛ بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ تت ذ ذ ذ و هب ذ ذ ذ
ه طذ ذذه ب تذ ذذا بذ ذذهر قطذ ذذه إلوذ ذذخه قطذ ذذه ذذ ةق ذ ذ خ ذ ذذا خذ ذذ؛ اتتذ ذذهر تذ ذذتىل شذ ذذهطهت ه ذ ذ
ذ ذذه ا ذ ذ ذ رت وذ ذ ذ ت لذ ذ ذ ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو ت ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذ ذ تفخ ذ ذذهت مل تص ذ ذ ذ
صذ ذ ذ ذذه ت ل ذ ذ ذ ذ ت عذ ذ ذ ذذهر قطذ ذ ذ ذذه ت طذ ذ ذ ذذهب ب ت ذ ذ ذ ذذا طذ ذ ذ ذذه تع ذ ذ ذ ذ طهوذ ذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ذ
1
خح ت قطه ب همل .
ذذذ خ ل هح ذ ذذهت إلص ذ ذذخا أت ذ ذ إلملذ ذ ذ ت ذ ذذيت أ ذ ذ ذ هب ذ ذذه ت ذ ذ ذذ و ذ ذذا ع ذ ذذةه لت ذ ذذ؛
09
ذ ذ ذذبط ح ذ ذ ذذعهر ي ملةو ذ ذ ذ ذ 0989ذ ذ ذ ذ ت وذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذذا خقتص ذ ذ ذذها خذ ذ ذ ذ؛ خ ذ ذ ذذخ صذ ذ ذ ذ ر ق ذ ذ ذذه ة
ذ ذذهه بت ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ركا و ذ ذذ؛ او ذ ذذه ذ ذذبع ذ ذذا ذ ذ ذ خذ ذ ذ ح ذ ذذعهر طب ذ ذ ذ و خ ذ ذذا
لحل ذ ذ ذ ذذهت .1ص ذ ذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 01-91بت ذ ذ ذ ذذهرو 04أت و ذ ذ ذ ذ ذ 0991بتع ذ ذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذ ذذهر ل ذ ذ ذ ذذا
2
ب و ذ ذ فذ ذذتىل قتص ذ ذذها ذ ذذةطي وعت ذ ذذا ط ع ذ ذ خ ذ ذ ل هح ذ ذذهت قتصذ ذذهاو ل ذ ذذهب ذذ ذذ به ذ ذ
ذ ذذه حذ ذذه ة بذ ذذو ذ ذذه ت ذ ذذا ذ ذ ذ ذذها طذ ذذه خت ذ ذذه ت ب ةا ذ ذ أخذ ذذهه ببذ ذذهار هص ذ ذ حت ذ ذ ة ت ذ ذ
3
ه ذ ذ ذ ت ت ذ ذذه ذذ ط ذ ذذهوو ذ ذذها ع ذ ذذهه صذ ذ ذ ر ب ح ذ ذذةه تشذ ذ ذ وعا رقذ ذ ذ 02-93بتع ذ ذ به ح ذ ذذت هر
ذ ذ ذ ؛ إلط ذ ذذهر ذ ذذةطي مل ذ ذ ذ ب ذ ذذه قتص ذ ذذها و ذ ذذ؛ ط وذ ذ ذ ت ذ ذذتىل ح ذ ذذة ذ ذ ذ أ ل ذ ذذا ي ت وذ ذ ذ
و صذذذذ ذذذذ خ مله ذ ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ذذه ة بلذ ذ ذ ذذه بذ ذ ذ ذذو بتع ذ ذ ذذهخ و ذ ذ ذ ذذة ا ذ ذ ذ ذذةط و ط ذ ذ ذذهر ذ ذ ذ ذذه ة
ت ف ذ ذ ذ ذذا ت ل ذ ذ ذ ذذت و؛ أحهحذ ذ ذ ذ ذهة و ذ ذ ذ ذذا ت ف ذ ذ ذ ذذهت البه ذ ذ ذ ذ ذ خةصصذ ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ذ طهت ع ةخ ذ ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ذ ذ
ةصص ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذ؛ قتص ذ ذ ذ ذذها حت ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذهخ إلص ذ ذ ذ ذذخ قتص ذ ذ ذ ذذهاو أو ذ ذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ ذ بلحل ذ ذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ذ
بشذ ذ ذ ذ وهت ر ذ ذ ذذت ذ ذ ذذفمل تذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ اتت ذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذذةخا ي ا ر بشذ ذ ذ ذ وهت عهخذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذت
طهو ذ ذ ذذهت صذ ذ ذ ذ هوا و ذ ذ ذذها ت ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذف لذ ذ ذ ذ ع ذذذذ تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذهة .ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه ملا ذ ذ ذ ذهة أ
ص ذ ذذف ط ذ ذذه ع ذ ذذهه خ ذ ذذ؛ ت ذ ذذه ذ ذذف وتل ذ ذذب ا ذ ذ ذهة ي ل ذ ذذه ذ ذ ذ ب ذ ذذهر ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذذذ
ذ ذ ذذها قذ ذ ذ ذ م ذ ذ ذ ذ ت تتذ ذ ذ ذ ةاذ ذ ذ ذ ت أ ب ع ذ ذ ذذه ط ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر ا ذ ذ ذذب وةص ذ ذ ذذا بتص ذ ذ ذذف صذ ذ ذ ذ
خته ذ ذ ذ ت ذ ذذه و ذ ذذ؛ أص ذ ذذة بلحل ذ ذذهت عهخذ ذ ذ فه ذ ذ ذ ل ذ ذذهاو ذ ذذة ا بهإل ذ ذذهت رأ ذ ذذه بلحلذ ذ ذ
ا .9 9مله فا 9111الا ملهخع بلت ع ةه إل له -1بهر ب ا نظرة عامة علو التحوالت االقتصادية في الجزائر ،ا
-2قه ة رق 91-11خلر ي 97أت و ح 9111المتعلق بالنقد والقرض ب مل لهب ا .191
-3ب حةه تش وعا رق 99-11خلر ي 1أ تةب ح 9111يتعلق بترقية االستثمار ،ب مل لهب ا .1
21
ةصص ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ط ذذذذ و ذذذذ ذ ذ ذذها بذ ذ ذ ذ ط ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذذهه هصذ ذ ذ ذ
قتصذ ذذها ي ط ذ ذذهر ب ذ ذذه قتصذ ذذها لذ ذذة .ذ ذ ش ذ ذ و ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذذه ل ذذ ه ذ ذ ت حت ذ ذ ح هح ذ ذ
ذ ذ ذ تا ذ ذذهر ذ ذ ذ اتت ذ ذذهر قتص ذ ذذهاو ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ ي ف ذ ذ ذ ب ذ ذذهخ خةصصذ ذ ذ بلحل ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ
قتصذ ذذها ا ذ ذذب أ ذ ذذه لتذ ذذ؛ ب ذ ذذه قتصذ ذذها لذ ذذة به وت ذ ذذها و ذ ذذا حذ ذذ؛ صذ ذذةا قه ة ذ ذ بصذ ذذةر ذ ذ ب ذ ذ
ذذ ؛ ذ ذذبط ت ه ذذ اذذ ذ ذ بهإل ذ ذذهت طهوذ ذذهت تت ذ ذذه و ذ ذذا ب هتل ذ ذ ذذ ب ذ ذ خذ ذذ؛ و ذ ذ
ذ ذذهبط ذذ ت ذ ذذه و ذ ذذه و ت ذ ذذا حتذ ذذهه قتصذ ذذها لذ ذذة ت ذ ذذه خذ ذذ؛ حتذ ذذهه قتصذ ذذها بةمل ذ ذذه
ات همل ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذبط عاات ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ وت ذ ذ ذذها ذ ذ ذذهت خلحل ذ ذ ذذه ا و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ي ش ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ طهت
وذ ذ ذذهت أا ذ ذ ذ ر محهو ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت أت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ وة خ ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه طذ ذ ذذةر حتذ ذ ذذهه قتصذ ذ ذذها لذ ذ ذذة ال و ذ ذ ذ
مله ذ ذ ذ وذ ذ ذ ه هت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خل ذ ذذهو تط ذ ذذةر ت ل ذ ذ ذ وع ذ ذذيت ع ت ذ ذذه ذ ذذبط بتذ ذ ذ ا ذ ذذها تذ ذ ذ ةم ذ ذذه ف
-1ت ص ةص ف أثر سياسات التجارة الخارجية علو التنمية االقتصادية المستدامة في الجزائر خ ل الفترة ،0100 -0721رحه
ع ةه قتصهاو ع ةه تاهرو و ةه تل ملهخع حط ف 9الا -9191 ش ها بهمللت ي قتصها ر ت بلت خ
9197ا .911
-2ملخ خلع دور مجلس المنافسة الجزائري في ضبط السوق وتوجيه سلوك األعوان االقتصاديين ،خ خ ي ب ت ا ةطي قه ة ب هتل
ة ع ةه ل هح ملهخع 9خه 9171قهب الا ح 9191ا .1 بو و ببهار بط لة
20
و ذ ذذه بذ ذ ذ ص ذ ذذةا قه ة ذ ذ ذ مل و تصذ ذ ذ تذ ذ ذ و خبذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو و ذ ذذا صذ ذ ذ ر بشذ ذ ذ
اح ذ ذ ذذتةر 06 خ ذ ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة ف ل ذ ذ ذذا ت ول ذ ذ ذذه اح ذ ذ ذذتةروهة و ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذذخ مت ذ ذ ذ ذ
ب ذ ذ ذذها 37خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه":ا و ذ ذ ذ ذ ذ ذذةت ا 10996و ذ ذ ذذا خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ
ذ ذ خ ذذه لتذ ذذ؛ أ ذ ذ ؛ محهو ذ ذ هت ذ ذ بب ذ ذ أ ا و ذ ذ تا ذذهر ص ذ ذ هو ح ذذتةر ق ذ ذ وتذ ذذة ذذ هب ذ ذ
ذذذ ذ ذ ذ أ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة ا حذ ذ ذذتبع بش ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه حذ ذ ذذة ه ذ ذ ذ صذ ذ ذذهار خذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ صذ ذ ذذةر تع ذ ذ ذ
ذ ذذيت ذ ذذة ا ق ذ ذذهه بلحلذ ذذهت هص ذ ذ بهبشذ ذذهر ي و ذ ذ ت ذ ذ بع ذ ذ خذ ذذه ه ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذذة ملا عة ذ ذ
ش ذ ذذط ت ذ ذذط ذ ذذه ذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو ش ذ ذذط ذذذ ا ذ ذذه طب ذ ذ ذ تذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ ذ ذذه ةئ وشذ ذ ذ
ت ذ ذذف و ذ ذذ؛ بف ذ ذذةه ذ ذذه ة تا ذ ذذهر ي ط ذ ذذه ت ذ ذ ع ذذ أ خع ذ ذ تاهرو ذ ذ ف ذ ذذةه ذ ذذه ة تا ذ ذذهر
إل ت ذ ذذه أ ذذذ ت ا ة وذ ذ ذ قتص ذ ذذها قتص ذ ذذها تهب ص ذ ذذةا به تا ذ ذذهر ي بعذ ذ ذ و ذ ذذه ي و ذ ذ ذ بتذ ذ ذ
ص ذ ذ ذذهار ب ذ ذ ذذه خ رق ذ ذ ذ 59-75 ه ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة تا ذ ذ ذذهر الا ذ ذ ذ ذ ذ ذ خهت طب ذ ذ ذذه ات ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذذها
3
بتع ذ ذ ذ هرو ذ ذ ذ بلحلذ ذ ذذهت ص ذ ذ ذ هو ت ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ أو ذ ذ ذذه بذ ذ ذذت بذ ذ ذذلر ي 26حذ ذ ذذبت ا 0975بع ذ ذ ذ
ذذهمل ة ح ذذة ع ذ ذ تاهرو ذ ذ و ذذا مل ذذه ا ذ ذ و ذذه ل ذذهر ت ذ ذ ذذ به ذ ذ خهت ذذه وع ذ ذ ش ذ ذ
بلرخ ي 9اول ا ح -1خ حةه ر هحا رق 719-19خلر ي 9اول ا ح 9119يتعلق بإصدار نص تعدي الدستور. ،ر. .
99 9119ا .99
وةخا -11 -2له حهخ مبدأ حرية التجارة والصناعة أساس قانوني للمنافسة الحرة ،ب ت ا ةطي اة ا و ب هتل ي ه ة الا
ة ع ةه ل هح ملهخع بهملا خمتهر و هب الا ا .9 17أت و 9191
خلرخ ي 91اول ا ح .919 9191 -3أخ رق 11-91خلر ي 99حبت ا ح 9191يتضمن القانون التجاري. ،ر. .
22
ص ذ ذ ذ هوا ل ذ ذ ذ إل تذ ذ ذذه وطب ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذط و ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ به تذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو
ه ش ذ ذذهط ارو ذ ذذا ب ذ ذذ؛ ذ ذ ذ خذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو ش ذ ذذط و ذ ذذه ت ذ ذذخ ل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ذ ذذا ر
ذ ذذه ة ب ذ ذ ئ ع ذ ذ شذ ذذط أو ذ ذذه ة خ ذ ذ ت ذ ذذه قة و ذ ذ ف ذ ذ حب ذ ذذب عتذ ذذا ت ذ ذ ت ذذ شذ ذذط
. و ص هو ت
و ذ ذذه ت ذ ذذا اذ ذ ذ ته ذ ذذيت ش ذ ذذت هروذ ذ ذ خ فذ ذ ذ ا خ ذ ذذه ت هروذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذذةوو أو ذ ذذه قلذ ذ ذ ت ه
شذ ذذط تاهرو ذ ذ ذ ذذه ة ت ذ ذ ذ ذذه أخ ذ ذ ه تذ ذذه خ ذ ذ هرو ذ ذ حب ذ ذذب كذ ذذة ش ذ ذ ذ ذخة خا ذ ذ
شذ ذ ذ ذ ذ ذذهطهت قتصذ ذ ذ ذ ذ ذذهاو ذذذذذذ رق ذ ذ ذ ذ ذ ذ 39-97بذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 08ملذ ذ ذ ذ ذ ذذه فا 0997بتع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت ف ذذذذذذ
ح 9191-9199 ة ب؛ وت ة ملهخع الا وه -1ر ب حهمل مبدأ حرية التجارة والصناعة ،رحه خهمللت قه ة
ا .ا أ . -
رق 911-19بلر ي 99أب و ح 9119المتعلق بمدونة النشاطات االقتصادية الخاضعة للقيد في السج -2ب حةه ت ف
99ا .99 بلرخ ي 99أب و ح 9119 التجاري. ،ر. .
23
ل . -شهطهت ته
خهت. -شهطهت
رقذ ذ ذ 039-12بذ ذ ذ ةر ح ذ ذذهب هة و ذ ذذا أ ذ ذذه ي اه ذ ذ ذ خ ذ ذذه ب ذ ذذها 6خ ذ ذذ؛ ب ح ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ ذذه صذ ذ ذ
ذ ذ ذ وبهش ذ ذ ذ تا ذ ذذهر ب ذ ذذا ذ ذذةطي ل ذ ذذا خ ذ ذ ذ كذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو ت ذ ذذة هرح ذ ذذته غذ ذ ذ خه ذ ذذع
ذ ذذه ذ ذ ذ تا ذ ذذهر ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو ا ذ ذذب ذ ذ ذ ر ب ذ ذذا ذ ذذةطي ل ذ ذذا ذ ذذبط خ ذ ذ ذ ت ذ ذذةرة ملذ ذ ذ
تعذ ذ ذ وخت ب خ ذ ذ ذ و ذ ذذه شذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو ب ح ذ ذذةه ت ذ ذذة ي خ ذ ذذها 7خ ذ ذذ؛ فذ ذ ذ
و تاهر .
مل ذ ذذه ش ذ ذذهط قتصذ ذذها ملذ ذذه بذ ذذه احذ ذذتةر ح ذ ذ 0996ذ ذذة و ذ ذ ت ول ذ ذهة تةمل ذ ذه ذ ذذا ر ذ ذ
1
ح ذ ذ ذذت هر ات ع ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذا خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ هو اح ذ ذ ذذتةر حذ ذ ذ ذ 2106
ح ذ ذذت هر تذ ذذا بذ ذذها 43خ ذ ذذه ا ذ ذذب ص ذ ذ و ذ ذذا أ ":ا و ذ ذ مله ذ ذ خب ذ ذ أ ا و ذ ذ ب هتل ذ ذ ي خذ ذذها ا ذ ذ
ش ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا ات ذ ذ ذذهر بلحل ذ ذ ذذهت ا ه ذ ذ ذذا خ خذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذذو خ ذ ذ ذذه ع ذذذ
97خلرخ ي 9خهر ح .9199 -1قه ة رق 19-99خلر ي 9خهر ح 9199يتضمن التعدي الدستوري. ،ر. .
24
شذ ذ ذ ذ فذ ذ ذ ذ مح ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذتةر ال وذ ذ ذ ذ ذذذذ وذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ هو ال وذ ذ ذ ذ تتذ ذ ذ ذ و تذ ذ ذ ذ
ش ذ ذذا بلحل ذ ذذهت و ذ ذذه ح ذ ذذت هر ل ذ ذذو خ ذ ذذه ا ةوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ آل ذ ذذهت ه ة ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ي ا وذ ذ ذ
و ذ ذ ذ ذ تاذ ذ ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ ذ خةصص ذ ذ ذ ذ بلحلذ ذ ذ ذذهت ا ذ ذ ذ ذذب أ ذ ذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ذذه آل ذ ذ ذ ذذهت ات ع ذ ذ ذ ذ غ تذ ذ ذ ذذه
بلذ ذ ذ ذذت ب ع ذذذذ ذذذذ قتصذ ذ ذ ذذهاو ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذها ت ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذذب وعتذ ذ ذ ذذا حذ ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ
ي ذ ذذه ق ذ ذ ر ذ ذ ه هت ذ ذذيت و ذ ذذا و ذ ذذه بلذ ذذت ع و ذ ذ خذ ذذ؛ با وذ ذذه حذ ذذت طهبه ذ ذ ىل بلذ ذذت و؛ مله ذ ذ
وذ ذ ذ ه ع ذ ذذه ب ذ ذ ذ ه بل ذ ذذه هتذ ذ ذ بل ذ ذذت ذ ذذه ا ذ ذ ذ و خذ ذ ذ ح ذ ذذت هر خ ذ ذذ؛ و خ ذ ذذه .خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذو تذ ذ ذ
1
ت ذ ذذة صذ ذ ذ ا ب ذذذ عة ذ ذ ذ فة ذ ذ ذ حب وذ ذ ذ ي ش ذ ذذه خشذ ذ ذ وه ح ذ ذذت خ ه ةوذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ت اوذ ذ ذ
حذ ذذت هر ذ ذ ل هح ذ ذ قتصذ ذذهاو ا ذ ذ قه ذ ذ و ذ ذذا شذ ذذا ذ ذذه ذ ذذه خ ذ ذ ة ة ح هح ذ ذ ه أو ذ ذهة وت ذ ذ ي بذ ذذي
ذذذذ ب ذ ذ ذذها بذ ذ ذ ذ ةر ح ذ ذ ذذهب هة أ ب ذ ذ ذذها 43و ذ ذ ذذا أ ح ذ ذ ذذتةر ي فذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه أش ذ ذ ذذهر بلحذ ذ ذ ذ
قتصذ ذ ذذهاو عة خ ذ ذ ذ فهو ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر تذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذب وعتذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا لذ ذ ذذو خ ذ ذ ذذه
ح ذ ذذت هر أخة ذ ذذه ي ع ذ ذ و ذ ذذا ش ذ ذذا عه ف ذ ذذا ذ ذذيت ذ ذذل و ذ ذذا ذ ذ بل ذ ذذت ل هح ذ ذ ملت هو ذ ذ
19ملة 9199ا ح النظام القانوني للرقابة السابقة علو تجسيد االستثمار األجنبي ،خ ه ب فة -1ب؛ شعخ
.111
-2ر ب حهمل ب مل لهب ا .
25
ذ ذ ذ أا ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه أ ا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت هر ت وعت ذ ذ ذ و ذ ذ ذ وة خ ذ ذ ذ أ صذذذ خذذذ ا ذ ذ ذ خذ ذ ذذه ا
ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذذا بع ذ ذ ذ ه يفذ ذ ذذا اله ب ذ ذ ذ خحذ ذ ذذت هر و ذ ذ ذذا ألذ ذ ذذه ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو بلذ ذ ذذت ب ئ ذذذ ع ذذذ
ت طذ ذ ذ ط ش ذ ذذفهت لت ذ ذذ؛ ت ب ذ ذذل هب ذ ذذه غ ذ ذ ذ خ ذ ذذه ت ذ ذذه ب ذ ذ ذ ح هحذ ذ ذ خلحل ذ ذ ذ خل ذ ذذت ح ذ ذذع صذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر ا ذ ذذب وت ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذ ا خ ذ ذذ؛ بلحل ذ ذذهت ب حت ذ ذذهت و ذ ذذا ا و ذ ذ ذ بل ذ ذذت و؛ ب ذ ذذهر تا ذ ذذهر
ئ ذ ذ و ذ ذ ا خ ذذ؛ بلش ذ ذ ت ذ ذيت لت ذذ؛ ذ ذ ر خ ذذ؛ خ ذذخ ص ذذه عا ذ ذ ر ع ةخ ذذهت رق ذ ذ ل ذذهو ت ي ذذه
ر ح ذ ذذهت إلاص ذ ذذه ب ذ ذذف ت ذ ذذهي ص ذ ذ ذ قةو ذ ذ ذ ب ذ ذذو أ بت ذ ذ ذ بل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ ذ ذذيت ه ع ذ ذذه خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ
ت ذ ذذه ل ذ ذذب ب ذ ذهط و ذ ذذا ت ذ ذ اذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ف بلش ذ ذ ت ته ط ذ ذ أ ارملت ذ ذذه ي ت ذ ذ ذذ
ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ خةقع ذ ذ ذهة خت ذ ذ ذ خهة ي ا ذ ذ ذذه قتص ذ ذ ذذهاو و ذذذ بلش ذ ذ ذ ت حت ذ ذ ذذا ةق ذ ذ ذ خت ذ ذ ذ ه ي خلش ذ ذ ذ
تاذ ذ ذذهر أ ب هتل ذ ذ ذ وبذ ذ ذذهر وذ ذ ذذ؛ ال ط ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو ع ذ ذ ذا وذ ذ ذذ؛ ا و ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو ذ ذ ذذبع ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ
وعت ذ ذذا خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو أحهح ذ ذ ذهة ات ذ ذ ذ ي بع ذ ذذهخخت تاهرو ذ ذ ذ .ب ذ ذ ذ ع ذ ذذا و ذ ذذ؛ ش ذ ذذفهت
ت ذذذ ص ذ ذ ذ هو شذ ذ ذذهطهت تاهرو ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ها حب و ذ ذ ذ هرح ذ ذ ذ ةملبذ ذ ذذه وت ت ذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذهة و ذ ذ ذ ب هتل ذ ذ ذ
بة ح ذ ذذطته ذ ذ ذ ه تت ذ ذذهر ا ذ ذ ذ ذ ذذيت مل ذ ذذه ت هب ذ ذذه ذ ذذةر ف لذ ذ ذ غ ت ذ ذذه وعذ ذ ذ تذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ عتهح ذ ذذه
ملهخع قهص تاهرو و ةه تل ع ةه إلقتصهاو بهاب بةخهر واقع مناخ االستثمار في الدول العربية ،ا -1وب
91ح 9199رق الا ا .71 خ به
26
ذذ شذ ذذهط قتصذ ذذها لتذ ذذ؛ ت ذ ذذا بذ ذذو حتذ ذذهه ذ ذذا ر خ ذ ذ ش ذ ذ ا ت ذ ذ بب ذ ذ أ وعتذ ذذا اوهخ ذ ذ أحهح ذ ذ
بع ذ ذذة بهبب ذ ذذهائ عهخ ذ ذ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ ح ذ ذذتةر ف ل ذ ذذا ا ذ ذذب رات ي ب ذ ذذه صذ ذ ذ وىل هل ذ ذذه ا ذ ذذخ
بذ ذذها 37خذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر وذ ذذهت ا ذ ذذب ص ذ ذ ذ ذذة ب ذ ذ خ ذ ذذه ذ ذ و ذ ذذة ت ذ ذ الا ذ ذ ي فص ذ ذ
ب ذذذ أ و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو تت ذ ذ ذ و حذ ذ ذذتةر ت ذ ذ ذ ذذذ و ذ ذ ذذا خلذ ذ ذذتة ق ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذه ةئ أ
وع ذ ذ ت ذ ذ هص ذ ذ أ ذ ذ و ذ ذذا خب ذ ذ أو؛ أحهحذ ذذو اذ ذذه ا و ذ ذ تاذ ذذهر ص ذ ذ هو محهو ذ ذ ب ت ذ ذ 0996ذ ذ
27
ح ذ ذ ذذتةر قذ ذ ذ ذ وت ذ ذ ذ ذ ببذ ذ ذ ذ أ ص ذ ذ ذذهغه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذة ولذ ذ ذ ذ ىل بة ذ ذ ذ ذ قة وذ ذ ذ ذ وت ذ ذ ذذة بلحذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ
اح ذ ذذتةر .ا و ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ هو ش ذ ذذت و ذذ ا ذ ذذه ةمل ذ ذ ق ذ ذذة و خهص ذ ذ أ أاتهخ ذ ذذه تفص ذ ذ
ذ ذذيت ه ذ ذ ىل ذ ذذة ط و ذ ذذبط ة و ذ ذ بتع ذ ذ به ذ ذ ه هت حهح ذ ذ ذ ذذه ة ذ ذذه ألذ ذذه عذ ذذةا ا و ذ ذ وهخ ذ ذ
وه ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ا ر ي ت ل ذذذ ش ذ ذ ذ ط ه ة ذ ذ ذ ب هرحذ ذ ذذت ه تعذ ذ ذذخ .بتة ت تذ ذ ذذه ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ط ش ذذذ
1
ولذ ذ ذذت ت خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ أ ل ذ ذ ذ ط تش ذ ذ ذ وع تذ ذ ذذا ذ ذ ذذيت لذ ذ ذذتف بة ذ ذ ذ و وذذذ هرحذ ذ ذذت ه ح ذ ذ ذ ط خ ذ ذ ذ
ذذه ت ذذيت وت ذذة ت ذذه ل ذ ذ ط ) غ ذ ذ أ ذذه ت ذذهي بع ذ ذ وذ ذ ( فذ ذ ذذةا ب هرح ذ ذ ته ذذه ذذ ا
ذذذ ا وذذذ ذ ذ ذذهئ) ر ا ر هل ئذ ذ ذذهت ا رو ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ي هص ذ ذ ذ ( ف ذ ذ ذ شذ ذ ذذط وذ ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ هرح ذ ذ ذ
ه ب). تاهر ص هو ( ف
ررررب وتنظررررري الحريرررراع ال امرررررة الفرررررع األول :اختصرررررال السررررلطة التشرررررري ية
واألنشطة الخاصة وهو األصل.
ذ ذذه أ ص ذ ذ ر وذ ذذهت ذ ذ و ذ ذذا اذ ذذم ذ ذذة طذ ذذة و ذ ذذا ق ذ ذذةا خف أش هص ذ ذهة ب ذ ذ لتذ ذذ؛ أ ولذ ذذت
28
ت ذ ذ ذخة و ذ ذذه ذ ذ ذ بل ذ ذذه ب ذ ذذو ب ذ ذذة ط و ب هرح ذ ذذت ذ ذذه ة خ ذ ذذ؛ لذ ذ ذ ط تش ذ ذ ذ وع ب ت بذ ذ ذ و ذ ذ ذ ؛
حتذ ذ ذ ذ ا وذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر خذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ا ي خة مل ذ ذ ذ ذ إلا ر ت ذ ذ ذذخ لت ذ ذ ذذ؛ هلذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه هة ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذه
ص هو خ؛ ه فل ه.
ب ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ هو ذ ذ ذ أ ت ب ذ ذ ذذه و ذذذ ة ك ذذذ صذ ذ ذذةا و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذتة ي ت ذذذ
ه ص ذذ ذذ ب ر ا ذ ذذه بت ذ ذ هت ذ ذ ذ ذذه ة ت ذ ذذة :أ ل ذ ذ ط إلا رو ذ ذ ك ذ ذ خع تت ذ ذذه خ وه ذ ذذه ي ا ذ ذ
إلا ر حت ذ ذذهه خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ هرح ذ ذذت ه بل ذ ذذةغ خ ذ ذذه بف ذ ذ ذ و ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ أ ذذذ أت ذ ذ ذ ص ذ ذذخا
ذذذذ ه شذ ذ ذ ذ ط ق ذ ذ ذذف ب هرحذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهط خع ذ ذ ذذو أ ا وذ ذ ذ ذ خع ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذهب إل ح ذ ذ ذذتع ه ملذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذب
ذذذ ذ ذ ذ به ح ذ ذذت ها ح ذ ذذتةر حت ذ ذذه ذ ذذه ة بذ ذ ذ كذ ذ ذ أ ت ذ ذذة خلت ذ ذ ذ هلذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ بشذ ذ ذ
خذ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذ ر ت ت او ذ ذ ذ أ اذ ذ ذذم حت ذ ذ ذ .تذ ذ ذذة ذ ذ ذذه ةئ بةملذ ذ ذذةا تع ذ ذ ذخة خلذ ذ ذذب هة ي خذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ أ حذ ذ ذذتت
ذ ذ ذذبط ه حت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذها حت ذ ذ ذذه بهوتب ذ ذ ذذهر ذ ذ ذ خة و ذ ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ و ذذذ ب ذ ذ ذذة اح ذ ذ ذذتةروهة بص ذ ذ ذذخا
عخق ذ ذذهت ب ذ ذذه و ذ ذذا ذ ذذة خل ذ ذذب اذ ذ ذ ا خ ذ ذذ؛ ت ذذذ وذ ذ ذ حت ذ ذذهخ هة هل ذ ذذه بفعذ ذ ذ ا ذ ذذها ذ ذ ذ ذ ذذإلر ا عهخذ ذ ذ
تذ ذ ذذة خذ ذ ذذه لتذ ذ ذذ؛ ل ذ ذ ذ ته به ذ ذ ذذبط ش ص ذ ذ ذ بذ ذ ذذه و ذ ذ ذذعه خذ ذ ذذ؛ قة و ذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذ وهخ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ا هو ذ ذ ذ ذذذ
تش ذ ذ وعا وت ذ ذ ق ذ ذ ر ت إلا ر ف او ذ ذ ذ ذذيت ع ذ ذذهع ذ ذذه ت هص ذ ذ ت ذ ذذا لت ذ ذذ؛ أ ت ذ ذذة ا ذ ذ ا خ ذ ذذ؛
ذذذ ذ ذذه كعذ ذ ذ ات ذ ذذه عل ذ ذذف إلا ر ي ح ذ ذذتع ه حذ ذ ذ طت ه راة بهح ذ ذذت ر .ملذ ذ ذ صةصذ ذ ذ ذذذ
29
ت ذ ذذه كذ ذ ذ و ذ ذذه ت ذ ذذاه اذ ذ ذ ا خ ذ ذذه و ذ ذذه ش ذ ذ ها و ذ ذذه تذ ذ ذ خ ي هرحذ ذ ذ تصذ ذ ذ ت ذ ذذا
ذ ذذه ةئ ا ذ ذذا تطب ذ ذ ذذ إلاخ ذ ذذه تفص ذ ذ ذ ذذه إلمل ذ ذ ت ت ذ ذ ب هلذ ذذه بش ذ ذ خذ ذذ؛ تذ ذذهخت ي اذ ذذه
الفررررررع الثررررراني :دور السرررررلطة التنفيييرررررة فررررري سرررررب وتنظررررري ممارسرررررة الحريررررراع
ال امة واألنشطة الخاصة وهو االستثناء.
خذ ذ ذذ؛ تةخ ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ تتذ ذ ذذة إلا ر ب او ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ل ذ ذ ذ طهت إلا رو ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خلذ ذ ذذتة
ل ذ ذ ذ ط تش ذ ذ ذ وع ب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذها خذ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ .ته ختصذ ذ ذذها ب ذ ذ ذذه ل ذ ذ ذ طهت إلا رو ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت
ذذذ ه و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو 022ت ذ ذ ذ 10خذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذتةر ي ذ ذ ذ خذ ذ ذذه وتع ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ه هت حهح ذ ذ ذ
حذ ذذتةر خ ذ ذ حت ذ ذ ت بلح ذ ذ .2ا ذ ذذب ول ذ ذ ذ ذذهه ب ذ ذ هل ئذ ذذهت به ل ذ ذ ط ت حت ذ ذ ول ذ ذ ىل هلذ ذذه
و و ذ ذ وذ ذذ؛ ذ ذ خذ ذذ؛ ح ذ ذ ط تذ ذذا ق ذ ذ ر و ذ ذذا تتف ذ ذ هبذ ذذه بذ ذذه حت بذ ذذه ت ت ذ ذ بذ ذذه خذ ذذ؛ فذ ذذه ت حت ذ ذ
ت ذ ذ حت بة ح ذ ذذطت ه ت ف ذ ذ .بل ذ ذذت فص ذ ذ إلاخههل ذ ذذه ا ذ ذذا تطب ذ ذ فص ذ ذ ملا ه ذ ذذه ذ ذذيت ت ذ ذذه ا خ ذ ذذه
قتص ذ ذ ذذهاو بة ذ ذ ذذةوهت ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذ خ ت ذ ذ ذ ذ هت ا ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذة ط و إلا روذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ط ت ف وذ ذ ذ ذ بتذ ذ ذ ذ ة بعذ ذ ذ ذ
ذذذ : حذ ذ ذذتفها خ ذ ذ ذذه .خ ذ ذ ذذه تذ ذ ذذه ف ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ حتذ ذ ذذهه ذ ذ ذ خهت ع ةخ ذ ذ ذ محهو ذ ذ ذ بذ ذ ذذه عذ ذ ذذهه
31
قذ ر ت ا روذ حت ذ صذ ر وذذ؛ ذذة ىل إلا روذ تذذا وبذذهر وذذ؛ خ حذ ي حتذذهه ذذه ةئ الا ذ تذ
ذذة ر ر ذ ذ هل ئ ذذهت إلا روذ ذ بل ذذت ذذة ر ذذة و ال ةروذ ذ لذ ذ طهت إلا روذ ذ ب تصذ ذ (ر ذ ذ
أ ب و. ف و أ ق رت رو أ ب و ) ي شت خ ح ر هح أ خ ح
ت ا.1 ا خ؛ ه ت أ ت ؛ قة و قه ة وهخ ا ا خ اخ طب و ا و ا غ
اه ذ ذذيت لتذذ؛ ل ذ ه عهاو ذ تش ذ وعا ي ذذه ت غ ذ اذذه لتذذ؛ ل ذ ط ت ف و ذ ة ذذة
حذت ه حت اه ا ت هة ل وع رو ب ت تا اه اهمل ت حبه
ذذه ت ذ ي خ ذ تذ ذذيت لذذةا خخهلذذه ذذبخا أ ذذه ح هحذ أخ ذ ملت هو ذ قتصذذهاو غذ طب ع ذ
ذه تذا خع تذ احذتةروهة ي حتذ هة ذ ة وذ ذ قر ختصذها حذتةر ة وذ خةر به لب هوذ
خذ ذ ح ذ ب ت ذ عهخذ ذ ه الةخذ ذ خذذ؛ أملذ لذ ط ت ف وذ .ذ ذذه ت عهاو ذ صذذه
صذةا ه ة ذ تذة عتهحذ ه و ذا خذه لهرحذه تذ ا خذذ؛ و ذه خذذ؛ أخذ تذ ذ و ذا ع ذةه تذ
حتذ وذذ؛ لذ ت ه شذذت ه خذذ؛ ق ذذةا تاخذذهت ب ذ ذذه ف ذذه و ذ ا وذذه شذذهطهت هلذذه وخقذ حب ذذةق
ا ذهة بذو ه ذ ب صذةا و ذه ي بذها خ؛ أ خذ ئهت حتةرو خلب هة أ خة ت ت ه و ا خه ال ةرو
تةر ي ه ة عهه ش ها -1وهخ ب ت الضبط اإلداري بين الحفاظ علو النظام العام وضمان الحريات العامة ،أط ا
ة ع ةه ل هح ملهخع له الا ح 9191-9197ا .97
30
ب ص ذذةا و ذذه ي ب ذذها 93خ ذذ؛ اح ذذتةر حذ ذ 10996ب ذذة ا 043 042خ ذذ؛ اح ذذتةر حذ ذ 024ذ ذ
.2106
تةخذ (ر ذ ذذة و ال ةروذ لذ ط ت حت ذ وت ه ذذه ذ خذذ؛ ر ذ ب ذذه ة و ذذا حذذتةر تذ
تةخذ ت ذذهر ذذه ة أخذذه ر ذ غذ ب صصذ ال ةروذ لذ ط ت حت ذ بلذذت حذذهب ه) ت ذذهر ر ذ
لذ ذ ه ب ذذها 2/043خ ذذ؛ اح ذذتةر حذ ذ تةخ ذ " .ي فذ ذ وع ذذةا ذ ذ ت حت ذذا ذ ذ ذذة و ي ذذه
خذ؛ بشذ تتذهر وذ حت بشذ لذ ط بذ وة صذ تذ ةو ولتع تش وع صةا ت
ذ ذذا وتذ خ تفصذ ت حتذ هرحذ ا وذ تاذذهر وذذ؛ ط وذ أاتذهه ت طذذه وذذهه حذ لذ ىل بذ
ةهلذذه تةخذ ختصذها و ذةه بشذ بت ذ هرحذ ا وذ تاذهر بذ لذ ىل تذ ذهر أخذ ذةا عهخذ
32
قتصذذها خعذذو .1أ و ذ خه ذذف ص ذ هو خذذ؛ ذذه ة حب ذذب ل ذ ىل ذذه بش ذ ص ذ ا ح ذ ط حت ذ ي خ ذ
وذ ذ ا ة وذ ذ ذ ذا ذ ذهت ذ ذ ذ ا بة ذذة ذذهه ي أاتذذهه ب حذ ذذيت لتذذ؛ أ وتذ خ ت ذذه ذذة ر كذ أ
ش ذ وعا ذ حت ذذا كذ أ ولذذت وذ تاذذهر صذ هو وذذف بذذه ذ تذ أ ق ذ بعذهة ذ
ت ذذا ق ذ ر ر صذذهار ب ذذه و ذذا ذ ا و ذ تاذذهر ص ذ هو ا ذذه أ وذذت ي بع ذ ذ تذذ؛ ق ذ
تطب ذا ذذه تشذ خ ذ ذ ذ تذة آلخذ ب ذه و ذا قذذه ة تذ خذذه كعذ صذ بذو ذه ة خ حذةه ف ذ
و. هل
تطب ذ ت ف وذ هرح ذذا ل ذ ط ت ف و ذ ي الا ذ ل ذذهط ة ي ذذه ب حذ ذ أ ذ ر إلش ذذهر
خذذه ا ي بش ذ ذ خ ذذهو ة بذذه قصذ صذذةا تشذ وع تةخذ ق ذ عطذذا ت ذ ذذه أ آلملذذه بع ة ذ
قتصها .3 خهص ي ب ت حت بو ل طتو تش وع بب هخ عخق ة ح ت
33
را ا :السلطة التنظيمية لسطاع ال ب االقتصادي.
حت ذ ت اوذ لذذتط خذذ؛ خخهلذذه ةمل ذذه قتصذذها حتذ ب هتلذ محهوذ ا ذذة ا وذذهت تذ ا خهصذ أخذذهه
خذ ةذ ا لهحذ ذبط ا ةوذ خذ؛ طهوذهت قتصذذهاو ذبط أ شذذئ ب ذ تلذ طهت
وذ ذ ذه قبذ خذذ؛ طذ ذ ت ف ذ تذ شذفهت ذ خاوذ خذ؛ فعه ذ ذ ببهشذ ت
حذ طهت ذذبط شذذهط قتصذذها و ذذا غذ ر ذ ذذبع لذ ط ت حت ذ ذ خذ ىل بشذ الا ذ
ب ذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 04أت و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 2 ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 01 -91 ةملذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذذذ ذذذذذذذ أُحذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ذ وت ت ذ ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذ ذ ذ ط حت ذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ذ ةملب ذ ذ ذ ذ ذذه خ ذذذذذ ت ذذذذذ طب ذ ذ ذ ذ ذهة ذ ذ ذ ذ ذذها 62خذ ذ ذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ ذ ذ 4 14
ع ةه ل هح ملهخع ة وه -1خ صةر ا ا اآلليات القانونية لضبط النشاط االقتصادي في الجزائر ،أط ا ا تةر قه ة
خ بلت الا ح 9199-9191ا .999
-2قه ة رق 91-11خلر ي 97أت و ح 9111يتعلق بالنقد والقرض ،ب مل لهب ا.191
19خلرخ ي 99أ ت .9111 -3قه ة رق 99-11خلر ي 99أ ت ح 9111يتعلق بالنقد والقرض. ،ر. .
11أ خ 99-11المتعلق بالنقد والقرض. ،ر. . وت -4قه ة رق 17-91خلر ي 99أ ت ح 9191وع
حبت ا .9191
34
ف ذ ذ ذ ذ ذذهت ُخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت طب ذ ذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ ذ ذذةي بلحل ذ ذ ذ ذ ذذهت به ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذة و يذ ذ ذ ذ ذ ذ ذهحب -حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ
لهبهتال ل
ا ذ حتذ و ذهت بةرصذ خ قبت ذه ا ةوذ خذ؛ صذخا هت ت طذهب خع ذهر بش و
ذ ةو ذذه ذذع ه ذ رقهبتذذه بةرصذ حذ و ذ حذذة ذذه حذ ط حت ذ وهخذ ا ذذب هتذ تذ خ
تذ خ و ي لذذة .3ا ذذب خةهلذذه بةرصذ ذذهه بع ذذه ذ هلذذه ةحذذطه و ذ هرحذ ب ذ ذذيت خعذذهو
35
ذذة ىل قذ ر ت ا روذ ت ذا قهب ذ طعذذ؛ عتذا تذ ذ ا ةروذ الا وذ ذة ىل أ أ حت ذ شذ ي ال وذ
ال ذ حتذ و ذذهت بةصذ ذ ذ ذ ر إلشذذهر أ ذذه بذذه غ خذذ؛ شذذه بش ذ تذ خذذ؛ ا ذ
لذ ذ ط هل ئ ذذهت إلا روذ ذ ل ذذت ذذ تتذ ذ و خها خذ ذ وتع ذذهر خذ ذ تذ ذ ذذ أ لذ ذ ط تشذ ذ وع
ت حت ذ ذ هل ذذه طذ ذذه ذ ذذيت ذ ذ ا و ذذ؛ ذذة و ب ح ذ ذ ذذةا ذذيت ذ ذ ا و ذذا ا و ذ ذ تا ذذهر ص ذ ذ هو
ش ذ ذ ذذع ذذذذ ة وذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ر ي ط ذ ذ ذذه ق ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ طهت ي ذ ذ ذ ذ أ إلط ذ ذ ذذهر ي ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذبط ا ر ههرح ذ ذ ذذه ذ ذ ذذبط تش ذ ذ ذ ذ وعا ي ط ذ ذ ذذهر وةمل ذ ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذ ذهة قة و ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذ وع وهخ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ول ذ ذ ذ ذ ا
36
ذ ذ ذذبط تشذ ذ ذ ذ وعا حب ذ ذ ذذب ذ ذ ذذةه تذ ذ ذ ذ ات ذ ذ ذذهه عهخذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت و رت ذ ذ ذذه ل ذ ذ ذ طهت إلا روذ ذ ذ ذ بت فذ ذ ذ ذ بتطب ذ ذ ذ ذ
و ذ ذذهت ف اوذ ذ ذ تذ ذ ذ ي عهخذ ذ ذ ُ ذ ذ ذ هب ذ ذذه ة وذ ذ ذ تشذ ذ ذ وع هل ئ ذ ذذهت إلا روذ ذ ذ ب ذ ذذهت أات ذ ذذهه مل وذ ذ ذ
ذذذ ذ ذذه إلا ر بص ذ ذذخا ذ ذ ذ رقهبذ ذ ذ ال هو ذ ذذهت ي ذ ذ ذ بهوتبهرت ذ ذذه حذ ذ ذ طهت ذ ذذبط ت ت ذ ذ ذ
مله ب ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذهي ذ ذ ذذبط ذ ذ ذذبط إلا ر ع ذ ذ ذذهه ربع ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذا ذ ذ ذذيت ش ذ ذ ذذت و هص ذ ذ ذ ت ذذذ ت ذذذ
ذ ذ ذذبط إلا ر ي ذ ذ ذذا ب هرح ذ ذ ذ ذذذ ة ت تذ ذ ذذه إلخته ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ط ة مل ذ ذ ذ تط ذ ذ ذ بع ذ ذ ذهة ذ ذ ذ
عهخ ذ ذ ذ ذ ا آلا خ ذ ذ ذذخ ل ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذ ذ ذذذذ ه ذذذذ ذ ذ ذذبط إلا ر ع ذ ذ ذذهه أ
خ ذ ذ ذ ذ ذ؛ ذ ذ ذ ذذه هلذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذب و ذ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذ ذ ذله ب ذ ذش ذ ذ ذ ذ ذهط قذتذص ذ ذ ذ ذ ذها خذ ذع ذ ذ ذ ذ ذ؛ ب ذص ذ ذ ذ ذ ذف خبهش ذ ذ ذ ذ (أ )ال أ
ت ذ ذ ذ ب بت ذ ذ ذ تذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ خ ي خة مل ذ ذ ذ شذ ذ ذذهط قتصذ ذ ذذها خعذ ذ ذذو ت ذ ذ ذذه تذ ذ ذذة بص ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذبط قتصذ ذ ذذها
خها ( ه ه).
يهتحتذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذةه ب ذ ذ ذذه إلا ر هبذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهط ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذبط إلا ر ي ذ ذ ذذا ع ذ ذ ذذهه ت ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ
آلا خ ذ ذذخ ل ذ ذذت حهحذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ي خ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذ ة ذ ذذه ة حذ ذ ذ بع هصذ ذ ذ حت ذ ذذهه ع ذ ذذهه
37
ب ذ ذذها 004خذ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 17-02بتع ذ ذ ذ به ة و ذ ذ ذ 2و ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":ذ ذذة ر خلذ ذ ذذل ا ذ ذذب ذ ذ ذ
ب ذ ذ ذذها 88ت ذ ذ ذ ذ 3خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ 01-00بتع ذ ذ ذ ذ به ب وذ ذ ذ ذ 3و ذ ذ ذذا أ ر ذ ذ ذ ذ ذذذذ ذ ذ ذذه
عهخ ذ ذ ا ذ ذذب ك ذ ذذة ل ذ ذ ط ط ذذ و ذ ذذا ص ذ ذذةا ت ذ ذذة خ ذ ذذخي ع ةخ ذ ذ ذ ذذيت ه ذ ذذهر ت ذ ذذة ص ذ ذ هو
وذ ذذهت عهخ ذ ذ وش ذ ذ ط هرح ذ ذ ذ ذذبط إلا ر ذ ذذيت ه ذ ذ بب ذ ذ أ حهحذ ذذا تذ ذذة أ ذ ذذه ش ذ ذ و ذ ذ ب إلا ر
ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذذط ي و ذ ذ ذ خذ ذ ذذه و وذذذ ذذذ ه ذ ذ ذذا إلا ر ي ت ذ ذ ذ إلطذ ذ ذذهر بل ذ ذ ذ ط وت ت ذ ذ ذ
و ذذ ت ذ ذ ب بت ذ ذ ت ذ ذ تذذ ذ ذذه و ذ ذ ر ذ ذ يهتحت ذ ذ و ذ ذذا حتذ ذذهه عذ ذذهه ا ذذ بت ذ ذ و ذ ذ
ذذ ي ف ذذ ذ ذذبط إلا ر ع ذ ذذهه ق ذ ذ ال هو ذ ذ ي ذ ذ و ذ ذ ح ذ ذذتع ههله ص ذ ذذخا ه ه ه ذ ذ و ذ ذذ؛
وت ذ ذ ب ذذ شذ ذذع ذذ ب ذ ذذه و ذ ذ خه وت ذ ذ خ ذ ذذة ر أ ر ذ ذ ةق ذ ذ ت ذ ذ تهة قتصذ ذذهاوهة و ذ ذذا حذ ذذب
38
ذ ذ ذ و ذ ذ ذهة أت ذ ذ ذ قذ ذ ذ ذ ذذبط إلا ر ع ذ ذذهه ذ ذ ذ حتذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ محهوذ ذ ذ بل ذ ذذت تو ب ذ ذ ذ تذ ذ ذ
به ص أ به حة .
ذ ذ ذذبط قتص ذ ذ ذذها ببذ ذ ذ ذ أ أحهح ذ ذ ذذا وت ذ ذ ذ ذ ي أ يهتحتذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا حت ذ ذ ذذهه ع ذ ذ ذذهه قتص ذ ذ ذذها ذذذذ
مل ذ ذذةا ذ ذذبط ت ذ ذذه ت اذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذبط إلا ر ذ ذ ذ ؛ أتذ ذ ذ وذ ذ ذ خ قتص ذ ذذهاو صذ ذ ذ ه أغذ ذ ذ
ذ ذذه خذ ذذ؛ ا ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ هو ذ ذ ا و ذ ذ تاذ ذذهر ص ذ ذ هو ذ ذ ر بش ذ ذ و وعتذ ذذا ح ذ ذ تهخ ذ ذ حبل ذ ذ
هوذ ذ ذ ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر خ ذ ذذ؛ وذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ بشذ ذ ذ و وتف ذ ذذا أ وذ ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذذبط ي ذ ذذا حذ ذ ذ طهت
و ذ ذذةه ت ذ ذذة ب ذ ذذو بذ ذ ذ ذ ذذيت عت ذ ذذا أو ذ ذذا خ بذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ تشذ ذ ذ وع حت ذ ذ ذ و ذ ذذا اذ ذ ذ ه هوذ ذ ذ
و .1 لط
39
المطلب الثاني :حرية التجارة والصناعة مبدأ دستوري.
و ذ ذذهت عهخ ذ ذ و ذ ذ ه ال ذ ذذة ذ ذذإلا ر بل ذ ذذه هب ذ ذذه ت ذ ذ وتب ذ ذذهر ا و ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ هو خ ذ ذذ؛ و ذذ
و ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ خت ح ذ ذ ذهة احذ ذ ذذتةروهة حب ذ ذ ذذب كذ ذ ذذة ل ذ ذ ذ ط تش ذ ذ ذ وع خمه فتذ ذ ذذه تبذ ذ ذذه غ خذ ذ ذذ؛ هت ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ
حذ ذذتةرو ت ذ ذ ذ ذ خ ش ذ ذ وعا ل ذ ذ ت ذ ذ حذ ذذتةر تذ ذذة أ ذ ذذه وذ ذذار رقهب ذ ذ تت ذ ذ و حهح ذ ذ هل ذ ذ ت ا ذذ
هئ). بب أ ( ف
ذذذ ا ذ ذذب ص ذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه":ا و ذ ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو خ ذ ذ ذ ة ه ذ ذذهر ي ط ذ ذذهر ذ ذذه ة " .ذ ذذه أ ذ ذ ذ
هبذ ذ ذذه ح ذ ذذت هر تا ذ ذذهر خع ذ ذ ذ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 2106ي ب ذ ذذها 43خ ذ ذذه ذ ذذيت ص ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أ ذ ذذه":ا و ذ ذ ذ
تش ذ ذذا و ذ ذذا ات ذ ذذهر بلحل ذ ذذهت ا ه ذ ذذا خ خ ذ ذ ذ و ذ ذذه ذ ذ ذ و ذ ذذا ل ذ ذذو خ ذ ذذه ع ذذذ
ب ذ ذذها عت ذ ذذا ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر خبذ ذ ذ ة اح ذ ذذتةروهة خ ذ ذ ذ ة هة خت حذ ذ ذهة صذ ذ ذ ا ي ح ذ ذذتةر تب ذ ذذه ة و ذ ذذا تذ ذ ذ
41
هب ذ ذذه أاتهخ ذ ذذه عذ ذ ذ أ ذ ذذه لت ذ ذذ؛ أ ت ذ ذذة تذ ذ ذ ه ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ه هت ذ ذذيت ذ ذ ذ به ت ذ ذذهر خصذ ذ ذ ه
1
هرح ذ ذ ذ تص ذ ذ ذ و ذ ذذا حتذ ذ ذ ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ ت بتعذ ذ ذ و اح ذ ذذتةر وذ ذ ذ ذ ذ ذ أ خل ذ ذذه أ و ذ ذذها حتذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذتةر بعب ذ ذ ذذهر " ه ذ ذ ذذهر ي ط ذ ذ ذذهر بلحذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ملةات ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه قصذ ذ ذ ذ ك ذ ذ ذذة وذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ
و ذ ذذا ملةات ذ ذذه. وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا و ذ ذذا هرحذ ذ ذ تذ ذ ذ ه ذذذ ذ ذذه ة " .ت ذ ذذه ةا تشذ ذ ذ وع عذ ذ ذ خشذ ذ ذ و
ذ ذذها 43 و ذ ذ تذ ذذة ت ذ ذه بص ذ ذ ا قذ ذذه ة غ ذ ذ خطذ ذذهب ذ ذذه ة و ذ ذذا ذ ذهة ت ذ ذ تفذ ذذا اه ذ ذ ص ذ ذ ر بش ذ ذ
ذ ذذه ة خمه فذ ذ ذهة ح ذ ذذتةر .ا ذ ذذب أقذ ذ ذ ي خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذتةر ذ ذذيت ع ذ ذذة ي ب بذ ذ ذ ت ذ ذ ذهة ببذ ذ ذ أ تذ ذ ذ ر ت عذ ذ ذ تذ ذ ذ
ذ ذذةا به تذ ذذهر ت و ذ ذ تاذ ذذهر تذ ذذا بب ذ ذ أ أخ ذ ذذه و ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب بب ذ ذ أ خ ذ ذ ة بذ ذذها أ ة أ ت ذ ذ ف ذذ
ت اذ ذ ذ و ذ ذذا بشذ ذ ذ ح ذ ذذت ه ت و ذ ذذ؛ ببذ ذ ذ أ ذ ذ ذ تش ذ ذ وع خ ذ ذذه ه ذ ذ ذ ختعذ ذ ذ ا خت ةوذ ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذذا
به ت ذ ذ ذذهر تتل ذ ذ ذ ق ذ ذ ذذة قه ة ذ ذ ذ خ اخ ذ ذ ذ تهت ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ طهت عهخ ذ ذ ذ ي خ ذذذ ح ذ ذ ذذتةرو ةو ذذذ ب ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذه
و ذ ذذه ذ ذذا هب ذ ذذه ذ ذ و ذذ وذ ذذهت حهح ذ ذ ذ ذذة ذذ ه وتفذ ذذا ذ ذ .تذ ذذ؛ ي ب هب ذ ذ
ا ة إل له ا وه ه.
ب ر ملهخع بشهر اا 1و ا 91 99ةتا 9191الا -1ق ر رخ ذ ذه حرية التجـ ـارة والص ـن ـاعة دراسة تحليلية مقاربة ،ا
ا .911
-2ر ب حهمل ب مل لهب ا .11
40
ه ة ذذذ ذذذ ه اذذذ ه ةوذذذ ذ ذ ذذة و خذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ قهب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا احذ ذ ذذتةرو أ مل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذذذ
ذ ذذة و ح ذ ذذتةر خب ذ ذ أ قهب ذ ذ و ذ ذذا اح ذ ذذتةرو ح ذ ذذتةرو ع ذ ذذه .تف ذ ذذا الا ذ ذ ب ذ ذ بلح ذ ذ ذذ ه ةو ذذ
بذ ذذها 63خ ذ ذذه و ذ ذذا شذ ذذه ا ذ ذ احذ ذذتةر ح ذ ذ 0963ةمل ذ ذ حذ ذذتةر ا ذ ذذب ذ ذ ذذ ذ ذذف هبذ ذذه
خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة و فصذ ذ ذ ذ ذ ي اح ذ ذ ذ ذذتةرو اح ذ ذ ذ ذذتةر وت ذ ذ ذ ذذة الذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذه را ي ب ذ ذ ذ ذذها 64خ ذ ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ذذخا
بلحل ذ ذ مل و ذ ذذت مل ت ذذ ص ذذ ذ ذذةطي غ ذ ذ أ ذذ ال ةرو ذ ذ أ ر ذ ذ تش ذ ذ وع بط ذ ذ خ ذ ذذ؛ ر ذ ذ
فذذ . ل هح ذ ذ بع ت ذ ذ ذ ذذيت حذ ذذهات ذ ذ حت ذ ذ وذ ذذتىل هلذ ذذه به تذ ذذهر هرح ذ ذ صذ ذذخا ه ه حذ ذذتةرو بلذ ذذب
حت ذ ذذهه ل هح ذ ذذا ذ ذذة و تعهر ذ ذ ذ ه خذ ذ ذ طب عذ ذ ذ قهبذ ذ ذ و ذ ذذا اح ذ ذذتةرو ذ ذذه أ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 0976أاذ ذ ذ
و تت ذ ذذه ذ ذذبخا ذذذ قتص ذ ذذها مل ذ ذذه الذ ذ ذ ت ذ ذذة ل هح ذ ذذا أخ ذ ذذه اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 0989ذ ذ ذ
ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذ ي اذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذ ط تذذذ اب ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ حتذ ذ ذذهه ال طذ ذ ذذا قذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا تع او ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذتةر ذ ذ ذذة و خةهل ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا رقهبذ ذ ذ ذ اح ذ ذ ذذتةرو و ذ ذ ذذهت تت ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ طب ع ذ ذ ذذا أ وذ ذ ذ ذ
حت ذ ذذهه ذ ذذة و ت حت ذ ذذهت بت ذ ذذف به ل ذ ذ و ذ ذذا ا ذ ذ ه حذ ذذتةر خذ ذذ؛ خ ذ ذذخ رقهب ذ ذ اح ذ ذذتةرو بعهت ذ ذ ت
ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ صذ ذ ذذخا هت ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ احذ ذ ذذتةر 0996 غ ذذذ ذ ذ ذذةطي شذ ذ ذذع ذذذ خ ا ا ذذذ
احتةر .12106
أوال :كيفية ممارسة القاسي الدستوري للرقا ة على دستورية التشري اع الماسة الحرية.
احذ ذ ذ ذذتةرو تش ذ ذ ذ ذ وعهت بهح ذ ذ ذ ذ حب و ذ ذ ذ ذ تاذ ذ ذ ذذهر خ ذذذذ ه ذ ذ ذ ذذا حذ ذ ذ ذذتةر خ تذ ذ ذ ذذه ي ت ذ ذ ذ ذ وبهش ذ ذ ذ ذ
ذذذ ذ ذ ذذة و ا ذ ذ ذذب و ذ ذ ذذةه احذ ذ ذذتةرو ص ذ ذ ذ هو أ ب ذ ذ ذ هلذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ ا ر بعتذ ذ ذذها ه ذ ذ ذذا وف ذ ذ ذ
ع ةه ل هح ة -1أمح وةوهت حماية المجلس الدستوري للحقوق والحريات األساسية ،رحه خهمللت ي ه ة عهه
ملهخع قهص خ به رق الا ح 9199ا .1
42
ح ذ ذذتةر بت ذ ذذف به لذ ذ ذ اح ذ ذذتةرة لت ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ بشذ ذ ذ هبذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ بتذ ذ ذ ي اه ذ ذ ذ خل ذ ذذه
حذ ذ ذ ذذتةر ول ذ ذ ذ ذذهت صذ ذ ذ ذذههبه تذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذ ذ ه أاتذ ذ ذ ذذهه حذ ذ ذ ذذتةر ت ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ا أو ذ ذ ذ ذذه بش ذ ذ ذ ذ
آل ة ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذتةر الا ذ ذ ذ ذ مل وت ذ ذ ذ ذ ي ذذذذ ص ذذذذ ا أ خذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ر خخاحتتذ ذ ذ ذذه ي ت ذ ذ ذ ذ
ذ ذذةا ح ذ ذذتةر ف ل ذ ذذا وشذ ذ ذ ط ش ذ ذ ذ و ذذذ وذ ذ ذ ي بخا ذ ذذه .أخ ذ ذذه ي ذ ذذه ة ف ل ذ ذذا تذ ذ ذ ذ ذذذ
خ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أح ذ ذ ذذه خب ذ ذ ذذهائ اح ذ ذ ذذتةرو أ و ذ ذ ذذا بذ ذهح ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذاهر ص ذ ذ ذ ذهو .أ ت ذ ذ ذذة خت ذ ذ ذ
تةت ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذو ا و ذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذةا ت ذ ذ ذذه وتع ذ ذ ذذو و ذ ذ ذذا بش ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ صذذذذ ف ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ
حذ ذذتةر ف لذ ذذا ذذ ت ذ ذ رقهب ذ ذ خ ذ ذ خذ ذذ؛ مل ذ ذ ه ذ ذ ص ذ ذ هو خذ ذذ؛ مل ذ ذ ببذ ذذهائ حذ ذذتةرو
ب ذذه بش ذ ذ و ذذا ت ذذة ب ذذو خب ذ ذ أو؛ اح ذذتةروو خت هق ذذو .أخ ذذه ت ذذه وتع ذ ذ ب ذذه ةا ذذة را و ذذا خ ذذ؛ خ ذ ذ
ا ذذ ذذ ه ذذ ذذه حت ذ ذ ا و ذ ذ تا ذذهر ص ذ ذ هو كذذ أ ذذ و ذ ذ هل ذ ذ ا ذذب وع ذذةا ذذه
43
ل ذ ذذه خب ذ ذ ذ وتات ذ ذذه ذ ذ ذ ح ذ ذذتةر ف ل ذ ذذا ف صذ ذ ذ إلقذ ذ ذ ر شذ ذ ذ و وذ ذ ذ ق ذ ذذة و ق ذ ذ ذ ت ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر
ذ ذذة ح ذ ذذتةر ي محهوذ ذ ذ ذذذ ذ ذذةا ذ ذذيت أ ذ ذ ذ ت و ذ ذذا تعه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ت ذ ذذهي ع وذ ذ ذ خ ذ ذذ؛
ذذ غهو ذ ذذهت ش ذ ذذه ه تذ ذذة ت ئ ذ ذ ح هح ذ ذ بهخت ذ ذذه حذ ذذة خ ذ ذذ؛ ها ذ ذ أحذ ذذبه وذ ذذهت حهح ذ ذ .ت ذ ذذه
وتب ذ ذذهر ت ذذذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا رت ذ ذذه أ خ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ أو ذ ذذه ه خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ ات ذ ذذة بلحلذ ذ ذ تشذ ذ ذ وع
ذذذ و ذ ذذه ه ب ذ ذذا هقصذ ذ ذ ئذ ذ ذ بعط ذ ذذه ذ ذذه ذ ذ ذ ه هت ح ذ ذذت خ ذ ذذه أ ل هحذ ذ ذ ي ع ذ ذ ذ .
ب خطذ ذ ذ ذذهر خ ذ ذ ذذ؛ ر ذ ذ ذ ذ ت ذذذذ ي قهب ذ ذ ذ ذ تذذذذ ذذذذ خ خ ذ ذ ذ ذ .2 ح ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذذها تهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه
خ ذ ذ ذ طب ذ ذ ذهة ذ ذ ذذها 066خ ذ ذذ؛ احذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ ا ذذذ ذ ذ ذذةطي أ ر ذ ذ ذ شذ ذ ذذع ذذذ ال ةرو ذ ذ ذ أ ر ذ ذ ذ
حذ ذذتةر ذذ بذ ذذها 087خ ذ ذذه ص ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذه ُ ":ط ذ ذ حذ ذذتةر ح ذ ذ 2106ت ذ ذ أخذ ذذه به لذ ذذب
إلخطذ ذ ذذهر به ذ ذ ذ ت بع ذ ذ ذ ه حذ ذ ذذتةرو ببذ ذ ذذو هت ذ ذ ذ هرح ذ ذ ذ إلخطذ ذ ذذهر ببذ ذ ذذو ي ف ذ ذ ذ و لذ ذ ذذهب تو
ح ذ ذذتةر قذ ذ ذ حذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ا لذ ذ ذ طهت ذ ذذيت هل ذ ذذه وت ذ ذذة بلحذ ذ ذ ي ب ذ ذذها 088أا ذ ذذه " .بذ ذ ذ
بذ ذ ذذها 088خذ ذ ذذ؛ احذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 2106و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذه":لتذ ذ ذذ؛ خطذ ذ ذذهر به ذ ذ ذ ت بع ذ ذ ذ ه حذ ذ ذذتةرو ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ
44
ذ ذ ذ و ذ ذ ذ خه حذ ذ ذذتةرو ب ذ ذذه ة و ذ ذ ذذا اه ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ يت ذ ذ ذ ع ذ ذذه أ ا ذ ذ ذ ح ذ ذذتةر به ذ ذ ذ ت بع ذ ذ ذ ذذذ
ش ذ ذ ذ وعا بلذ ذ ذذب و ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ه احذ ذ ذذتةرو ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه لتذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر إلشذ ذ ذذهر
ذذذ ذ ذ ذذهارة ي اذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ا تفذ ذ ذذا ت لذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ و خمه فتذ ذ ذذه بب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو
ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ر رق ذ ذ ذ 436-2111صذ ذ ذذهار ي 7 اذذذ خذذذ خمه فت ذ ذذه بب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو
اول ا .2111
ذ ذ ذ ذذا حت ذ ذ ذ ذذهه ح ذ ذ ذ ذذتةر بل ذ ذ ذ ذذعه ي أ ببذ ذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ ذ هو خذ ذ ذ ذ ذ ة ة وهخذ ذ ذ ذ ذهة ش ذ ذ ذ ذذهخخة ت ذ ذ ذ ذذة
ت ذذذ هو ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ شذ ذ ذذهط قتص ذ ذذها و ذ ذذا ا ذ ذ ذ و ذ ذذةت ت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ذ ذذا ر ي ا ذ ذذه قتص ذ ذذها
ذ ذ بت و ذ ذ اتتذ ذذهر و ذ ذذه وذ ذذ؛ ط و ذ ذ ص ذ ذ هو شذ ذذط تاهرو ذ ذ ذ ذذه ا و ذ ذ تاذ ذذهر ي بع ذ ذ ذذ
ذ ذذيت تعل ذ ذذف ذ ذذةا تشذ ذ ذ وع ذذذ به ت ذ ذذهر ت ذ ذذخ عذ ذ ذ خمه ف ذ ذذهت ببذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو
طذ ذذه ص ذ ذ هوا أ تاذ ذذهر أ قطذ ذذه قتصذ ذذها ت ذ ذ أ ه ذ ذ قطذ ذذه قتصذ ذذها بتهخ ذ ذذه حذ ذذة ذ ذذه هذذ
طذ ذذه عذ ذذهه وذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ذذفخ شذ ذذهخ إل تذ ذذه ةو ذ ذ ذ ذ حذ ذذه تذ ذذخ كذ ذذة ابذ ذذه ذ ذ خهت بع ذ ذهة ذ ذ
ذ ذذه و ذ ذ و ذ ذذا قتصذ ذذهاو ت ط ذ ذ ط اخذ ذذا شذ ذذط ذ ذذه كذ ذذة ذ ذذه خ ذ ذذه ذ ذ أ خعحت ذ ذ خقتصذ ذذها
45
ذذذ قتص ذ ذذهاو ش ذ ذذط اىن خ ذ ذذ؛ مل ذ ذذةا ذ ذ ذ وتب ذ ذذهر ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو خبذ ذ ذ ة اح ذ ذذتةروهة مل ذ ذذة
1
و. ة را و ا ت ةا تش وع ع ات خ ه ةو
صذ ذ ذ هو أ ش ذ ذذط تاهرو ذ ذ هرح ذ ذ لت ذ ذذ؛ ار مل ذ ذذه ي خب ذ ذ و أحهحذ ذ ذ و ا ذ ذذه3ال خبذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ذ ذ خة
ا ذ ذ ت ذ ذذه و ذ ذ خ هح ذ ذذبه ذ ذذه ا ذ ذ ي ش ذ ذذه ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها خهول ذ ذ ا حب و ذ ذ بب ذ ذذهار ال ع ذ ذذي أ ذ ذ ش ذ ذ
ه ب هتل .4
و ذذذ . ه قذ ذ ذذهه بتشذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ شذ ذ ذذهطهت تاهرو ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ذ ذ ذ خة ذذذ
هص ذ ذ أت ذ ذ و ص ذ ذ ي ا و ذ ذ تاذ ذذهر ص ذ ذ هو حب و ذ ذ شذ ذذه بلحل ذ ذ ا ذ ذذب وعتذ ذذا ت ذ ذ بب ذ ذ أ أ خذ ذذه وع ذ ذ
ل ذ ذذه وشذ ذذتخ خت ذ ذ ا بب ذ ذ أ ا ذ ذذب وتةقذ ذذف و ذ ذذا ملذ ذذةا بب ذ ذ و آلخ ذ ذ و؛ ا و ذ ذ ب هرح ذ ذ ا و ذ ذ ب هتل ذ ذ
46
هص ذ ذ ذ أ تذ ذ ذ ذ و ت ذ ذ ذذا خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذه بلحل ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو ش ذ ذ ذذهطهت تاهرو ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ ذ ذ ذ خة
تذ ذ ذذهر ش ذ ذذهط تا ذ ذذهر أ ص ذ ذ ذ هوا ذ ذ ذ خ ذ ذذها ح ذ ذذة ذ ذذه طب ع ذ ذذه أ خع ةو ذ ذذه ا و ذ ذ ذ خا ذ ذ ذ شذذذ
تلذ ذ ذذه خلحل ذ ذ ذ خةملذ ذ ذذةا .تذ ذ ذذخ وةمل ذ ذ ذ ي شذ ذ ذذه خلحل ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو مل و ذ ذ ذ أ خذ ذ ذذه وذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ذذذ
شذ ذ ذذهطهت إلقتصذ ذ ذذهاو ببها ذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذذه ته ص ذ ذ ذ تذ ذ ذذة ص ذذذ ذ ذ ذذه ة الا ذ ذ ذ قه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذذا حذ ذ ذذب
ذ ذ ذ خهت ش ذ ذذهطهت صذ ذ ذ هو قتص ذ ذذها خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ ا ذ ذذب مت ت ذ ذذا ب ذ ذذو ش ذ ذذهطهت تاهروذ ذ ذ ب ذ ذذهبع
خ؛ مل أخ .
و ذذ ه ذذ ته ش ذ ذذهطهت تاهرو ذ ذ ت ذ ذ ذ ذذه ش ذ ذذهط ب ذ ذ به تاا ذ ذ قب ذ ذ ح ذ ذ 0988ت ذ ذذة ا ذ ذ
ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ه ذذ ذذ ذ ذذه حذ ذذت ه وذ ذذ؛ خب ذ ذ أ وت ذ ذذها إلا ر بلذ ذذب بذذ أ ب هرح ذ ذ تذ ذذ؛ ذ ذ
تا ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ به ذ ذ خهت .أخ ذ ذذه ش ذ ذذهطهت بتع ذ ذ بتا ذ ذذهر ال ذ ذ هصذ ذ ذ ص ذ ذ هو ش ذ ذذط
ش ذ ذذهطهت تاهروذ ذ ذ ب ذ ذذهبع إلقتص ذ ذذها ذذذ أ ذ ذذه خ ذ ذ ذ حذ ذ ذ 0988مت تذ ذ ذ و خبذ ذ ذ أ ذ ذ ذ خة
ات ذ ذ ذذهه تصذ ذ ذ ذ ر ب ح ذ ذ ذذةه هح ذ ذ ذذا رقذ ذ ذ ذ 210-88ب ذ ذ ذذلر ي 08أ ت ذ ذ ذذةب 0988بتع ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ
ت ط ذ ذذهب إلقتص ذ ذذها إل ف ذ ذ ذ ا هرحذ ذ ذ ش ذ ذذهط أ اتت ذ ذذهر ت حت ذ ذ ذ ذ ذذيت هذ ذ ذ ىل لحل ذ ذذهت إلشذ ذ ذ
حذ ذ ذذه ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 22-91صذ ذ ذذهار ي 08أ ت 0991بتع ذ ذ ذ به ل ذ ذ ذذا تلذ ذ ذذةو
47
قذ ذ ذذه ة به ذ ذ ذ تت ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذ 0991ا و ذ ذ ذ ذ ذ ذ خة تاذ ذ ذذهر ال ذ ذ ذ ي خها ذ ذ ذذه 40 ذ ذ ذذه ذ ذ ذ
رقذ ذ ذ ذ 37-90ب ذ ذ ذذلر ي 03ت فذ ذ ذ ذ 0990بتع ذ ذ ذ ذ بشذ ذ ذ ذ ط تذ ذ ذ ذ خ ي ا ذ ذ ذذه أخ ذ ذ ذذه ب ح ذ ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ
و ذذذ ي تذ ذ ذذهمل ص ذ ذ ذ هو أ شذ ذ ذذهطهت تاهرو ذ ذ ذ تاهرو ذ ذ ذ ت ا ذ ذ ذ خ ط ذ ذ ذ هلذ ذ ذذه .و ص ذ ذ ذ حب و ذ ذ ذ هرح ذ ذ ذ
ت ف ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذم تهرت ذ ذ ذذه بعب ذ ذ ذذهر أخذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ا وذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ خلحل ذ ذ ذذته ي ح ذ ذ ذذت خ ش ذ ذ ذذهطه به ح ذ ذ ذذه
1
هرح تهمل شهطه إلقتصها . طو ي إلخت هر ب هرح ت
هو ذ ذ طب ع ذ ذذا أ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ خلحل ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ خلحل ذ ذ ت او ذ ذ به ل ذ ذذب تذ ذذهمل ش ذ ذ
ذ ذ ذذه ة تاهرو ذ ذ ذ تذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ خ وذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ ط عهخ ذ ذ ذ ب صذ ذ ذذةا و ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذذه ة ب ذ ذ ذ ئ به ل ذ ذذب ش ذ ذ ذ
خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ ذ ذ 59-75ب ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 26ح ذ ذ ذ ذ ذذبت ا 0975بت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ ذ ذ ذ ذ ذذه ة تا ذ ذ ذ ذ ذذهر .ا ذ ذ ذ ذ ذذب ذ ذ ذ ذ ذ ذ
2
ب ذ ذذها 544خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذهخ خ ذ ذذه بتع ذ ذ ذ به ش ذ ذ ذ هت تاهرو ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ ي تتذ ذ ذذه تا ذ ذذهر
48
ي ط ذ ذ ذذهر ش ذ ذ ذذا بب ذ ذ ذذهار هص ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها لذ ذ ذ ذذة تذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذ خة الذ ذ ذ ذذا
تاهرو ذ ذ ذ ذ حب ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ ذ ر ب ح ذ ذ ذذةه ذ ذ ذذه ةئ ش ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذذه ا وذ ذ ذ ذ خت ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذة ا ش ذ ذ ذذت
ب ذ ذ ذذت خذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 27-96ب ذ ذ ذذلر ي 9اولذ ذ ذ ذ ا 0996بعذ ذ ذ ذ يهصذ ذ ذ ذ ر مل ذ ذ ذذه شذ ذ ذ ذ به حذ ذ ذ ذ
ي ا. بلل
هر ذ ذ ذذه بتذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ تذ ذ ذذهر ذ ذ ذ ذ ذ ذذهمل ا ذ ذ ذ ي هرح ذ ذ ذ شذ ذ ذذهطه ي بتذ ذ ذذه ذ ذ ذ
خ ذ ذ و ذ ذذا خص ذ ذ بلحل ذ ذ ت ذ ذذا ذ ذذلا خ ذ ذذه ذ ذذهرت هل ذ ذذه ت ذ ذذه ذ ذ رت أ إلش ذ ذ هر ...تت ذ ذ ت ذ ذ
99خلرخ ي 99أب و - 1خ حةه ش وعا رق 19-11خلر ي 91أب و ح 9111المتضمن القانون التجاري. ،ر. .
. 9199
49
بلحل ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ رت ذ ذ ذذيت وت ذ ذ ذ ذ ته ص ذ ذ ذذها ذ ذ ذ ذ خ قب ذ ذ ذ ذ لت ذ ذ ذذ؛ ي ش ذ ذ ذ ذ هت تاهرو ذ ذ ذ ذ . ذذذذ
و ا خت هر ه.1 و
بفت ذ ذ ذ اب ذ ذذه ؛ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ بص ذ ذذه ب ذ ذذو تا ذ ذذهر ص ذ ذ ذ ه ب هتل ذ ذ ذ بفل ذ ذذه ذ ذذهت عذ ذ ذ
ذذذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ ت ذ ذذة و ذ ذذا أ ذ ذ ذ خ خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ ذ ذ ذ حت ذ ذذهه قتص ذ ذذها حت ذ ذذهه ب هتلذ ذ ذ
ل ذ ذ ذ طهت ع ةخ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو ي ملذ ذ ذذة هتلذ ذ ذذا إلحذ ذ ذذت ه تذ ذ ذذة حت ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ تاهرو ذ ذ ذ
شذ ذ ذ ها هصذ ذ ذ ت وذ ذ ذ ب هتلذ ذ ذ ي تذ ذ ذ ش ذ ذذط إلقتص ذ ذذهاو ب صصذ ذ ذ فصذ ذ ذ إلا روذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ هرحذ ذ ذ
51
شذ ذ ذ ذ ها ش ذ ذ ذذط هروذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو خ هتلذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ها عهخذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذي خبذ ذ ذ ذ أ خ ذ ذ ذ هرحذ ذ ذ ذ
ع ذ ذذي ذ ذذه أشذ ذ ذ ه ح ذ ذذهب ه وت تذ ذ ذ هب ذ ذذه ذ ذذة ا ت ذ ذذا ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو عت ذ ذذا ا وذ ذ ذ وهخذ ذ ذ
ش ذ ذذط ي مذ ذ ذ ح ذ ذذة هرح ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ع ذ ذذي ذ ذ ذ صذ ذ ذ هو ش ذ ذذط تاهرو ذ ذ ذذ ت ذ ذذط ب هرحذ ذ ذ
2
صذ ذ ذ ذ ذذهار بذ ذ ذ ذ ذذه خ رق ذ ذ ذ ذ ذ 16-95بذ ذ ذ ذ ذذلر ي 25ملذ ذ ذ ذ ذذه فا 0995 قذ ذ ذ ذ ذذه ة ب هتل ذ ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ذ
حت ذ ذ ذذهه بةمل ذ ذ ذذه حهح ذ ذ ذ ي و ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ إلقتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي خ ذ ذ ذذ؛ حت ذ ذ ذذهه إلقتص ذ ذ ذذها بل ذ ذ ذ وعت ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ
ذ ذ ذذه ة ب ذ ذ ذذه خ رقذ ذ ذ ذ 13-13ب ذ ذ ذذلر ي 09ملةو ذ ذ ذ ذ 2113بتع ذ ذ ذ ذ ت ولذ ذ ذ ذ ه صذ ذ ذ ذ وىل ر أ ذ ذ ذذا تذ ذ ذ ذ
او ذ ذ ذ ". ذ ذذه ة إلاتت ذ ذذهر ب هتل ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ ب ذ ذذها 43خ ذ ذذه ت ذ ذ ذ 4و ذ ذذا أ ذ ذذه":ل ذ ذ ذ 2106ا ذ ذذب ذ ذ ذ
ةملذ ذ ذذةا خ هتل ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ي لذ ذ ذذة ع ذ ذ ذذةا ف ذ ذ ذ تت ذ ذ ذ و ي خب ذ ذ ذ أو؛ وعتذ ذ ذذا لذذذ خ ذذذ ة تذذذ ذذذ
50
الفرع الثاني :مبدأ حرية المنافسة واألشخال ال مومية.
إلا ر ت ذ ذذاه وت ذ ذ ذ ي خت هو ذ ذذه و ذ ذذ؛ ب ذ ذذه ملة ببذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو ت ذ ذذه و ذ ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذذه
شذ ذ ذذط ببهش ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو تذ ذ ذذخ ت ت ذ ذ ذ ال هوذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذ ط تل ذ ذ ذ شذ ذ ذذط تاهرو ذ ذ ذ هرح ذ ذ ذ
و ذ ذ ذذا به تذ ذ ذذهر وةمل ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذا ر خف ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ها هص ذ ذ ذ شذ ذ ذذط خمصص ذ ذ ذ ذذذ إلقتصذ ذ ذذهاو
ش ذ ذذط إلقتص ذ ذذهاو ذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ذ ت ذ ذذ؛ لت ذ ذذ؛ طب ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ بص ذ ذذف إلا ر وت ذ ذ ذ ي إلخت ذ ذذه
ذ ذذه خ ع ذ ذذه ص ذ ذ ذ هو ش ذ ذذط تاهروذ ذ ذ خ ذ ذ ذ إلا ر خ ذ ذذ؛ هرحذ ذ ذ ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خب ذ ذ ذ أ إلخت ذ ذذه ذ ذ ذ
ش ذ ذذط إلقتص ذ ذذهاو تذ ذذة خ ذ ذ إلا ر خ ذ ذذ؛ خ هتل ذ ذ ت ذ ذ ه ا و ذ ذ تا ذ ذذهر ص ذ ذ هو تهبب ذ ذ أ ذ ذ
إلحذ ذ ذ ذت ه ت حب ذ ذ ذذب ب خت ذ ذ ذذه إلا ر خ هتلذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذبع ذ ذ ذذه خط ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ ذ ببذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ
ش ذ ذ وعا ول ذ ذ ىل هل ذ ذذه ب ش ذ ذذه خ ت ذ ذ وهخ ذ ذ صذ ذ ذ هو مل ذ ذذةا ذ ذ ذ هص ذ ذ ا ذ ذذم ب ذ ذ بلحل ذ ذذهت إلقتص ذ ذذهاو
خذ ذ ذذه و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ خ هتل ذ ذ ذ بذ ذ ذذهار هص ذ ذ ذ تت ذ ذ ذ ملذ ذ ذذةا أ شذ ذ ذذط قتص ذ ذ ذذهاو خمصص ذ ذ ذ
ذذ ي ذذ ه ذ ذذه ذ ذ خ خذ ذذ؛ أت ذ ذ إلا ر هلذ ذذه.مل وتذ ذذ؛ خع تذ ذذه بذ ذذه ي بخا ذ ذذه ط ذ ذ ع ذ ذ إلش ذ ذ ا ذ ذ
ذذذ ت ذذذ وذ ذ ذ أ ش ذ ذذط قتص ذ ذذهاو إلاتت ذ ذذهر حب ذ ذذب و ذ ذذها و ذ ذذا صذ ذ ذ قطهو ذ ذذهت ش ذ ذذهط إلقتص ذ ذذها
لذ ذ ذ ط إلا روذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ بلحل ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ إلقتص ذ ذذهاو الا ذ ذ ذ و ذ ذ ذ إلقتص ذ ذذها بةمل ذ ذذه ذ ذ ذ خ و تذ ذ ذ
52
حذ ذ ذ ذذتةر بب ذ ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ذ تاذ ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ ذ هو ح ذ ذ ذ ذ غهو ذ ذ ذ ذ تت ذ ذ ذ ذ و ة ذذذذ ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذت ت ذ ذ ذ ذ
خب ذ ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذ ذذهر ي ذذذذ أ ذ ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ذذم ق ذ ذ ذ ذذه ة إلح ذ ذ ذ ذذت هر ص ذ ذ ذ ذذهار ح ذ ذ ذ ذ 0993ذ ذ ذ ذ 0996
ش ذ ذ ذ ذ ها بةمل ذ ذ ذ ذذةا أ ش ذ ذ ذ ذذط قت ذ ذ ذ ذ ذصهاو ا ذ ذ ذ ذ خمصص ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خهت مل وت ذ ذ ذ ذذ؛ وع ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذذط ص ذ ذ ذ ذ هو
ةق ذ ذ ذ أ شذ ذ ذذط قتصذ ذ ذذهاو ذ ذ ذذه مل تذ ذ ذذ؛ ةمل ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ هتل ذ ذ ذ بلحلذ ذ ذذهت هص ذ ذ ذ ذ ذ ذذةه ب ذ ذ ذ هلذ ذ ذذه
ح ذ ذذتةر ة ذ ذ بع ذ ذ تت ذ ذ و ذذ بلحل ذ ذذهت هص ذ ذ بل ذ ذذب هتع ذ ذذه بهإلخت ذ ذذه ت إلا رو ذ ذ .غ ذ ذ أ ذ ذذه
مل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ و ه هل ذ ذ ذ ذ ذذذذ وذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ ذ هو ر بع ذ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذذه ة إلح ذ ذ ذذت هر ص ذ ذ ذذهار و ذ ذ ذذهه 2110
ذ ذ ذذة ا ولذ ذ ذذتف خ ذ ذ ذذه أص ذ ذ ذذبىل خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو بهوتبذ ذ ذذهر ا و ذ ذ ذ وهخ ذ ذ ذ ب ذذذ
ذ ذذةطي أ ي ذ ذذا و ذ ذذت ي ل ذ ذذهب تاهروذ ذ ذ و ذ ذذا بل ذ ذذتة ش ذ ذذه ب تذ ذ ذ عهخذ ذ ذ صذ ذ ذ هو ذ ذ ذ ذ ذذه
خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذة ع ذ ذ ذ ذ ت حتذ ذ ذ ذ ةمل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهر ت أخذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذةا ت ق ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ وع ذ ذ ذذهر ةملذ ذ ذ ذ
تاذ ذذهر ص ذ ذ هو أصذ ذذبىل ولذ ذذتةمل قذ ذذه ة تذ ذذا ذ ذذت ت؛ ال هوذ ذذهت ع ةخ ذ ذ خذ ذذ؛ شذ ذذه خ ت ذ ذ وهخ ذ ذ هرو ذ ذ
53
ا ذذذ إل ش ذ ذ ذذه وع ذ ذ ذ خلهح ذ ذ ذذه ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر حب ذ ذ ذذب وع ذ ذ ذذةا ش ذ ذ ذ ذذذ أ ص ذ ذ ذ هو مل و ذ ذ ذ
و ذ ذ ت ذ ذ ح ذ ذذت ها ات ذ ذذهه ب ذ ذذها 041ت ذ ذ 0خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ 2106ذ ذذيت ص ذ ذذخا بل ذ ذذه هب ذ ذ
1
وهت عهخ . ه ىل ابه ختصها تش و ي خ
ب تذ ذ ذ عهخذ ذ ذ إلقتص ذ ذذهاو وعذ ذ ذ خلهح ذ ذذه بهبب ذ ذذهار هصذ ذ ذ أ ذ ذذه ش ذ ذذه ذ ذ ذ ص ذ ذذخا هت لذ ذ ذ ط تشذ ذ ذ وع
خلهحذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ب هتل ذ ذ ذ ذذذ به تذ ذ ذذهر خلهحذ ذ ذذه حب و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ه حذ ذ ذذتةر
إلحذ ذ ذذت ه ت أه ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ذذبع تذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ بذ ذ ذذهار ذ ذهصذ ذ ذ ذ ي خذاذ ذ ذ ذه ذ ذش ذ ذ ذ ذهط إلق ذتذص ذ ذ ذ ذها
أ ه خط ذ .
ه ذ ذ ذ خ ذ ذذه ت ذ ذذه وطبذ ذ ذ و ذ ذذا ش ذ ذذهطهت إلقتص ذ ذذهاو ذ ذذيت و ذ ذذةه هب ذ ذذه ش ذ ذ ذ ها بهب هتلذ ذ ذ .2طب ذ ذذه ذ ذذها
54
هروذ ذ ذ ذ ي اه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذةت بعذ ذ ذ ذ لت ذ ذ ذذ؛ شذ ذ ذ ذ ها إلا روذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذه خ تذ ذ ذ ذ وهخذ ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذ هو أ بذ ذ ذ ذ
ة و ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ط بط ةب ذ ذ ذ ف ذ ذ ذذةه هملذ ذ ذذهت إلقتصذ ذ ذذهاو عهخ ذ ذ ذ تبذ ذ ذذه ملة ذ ذ ذ بط ت ذ ذ ذ
أ ذ ذذه همل ذ ذذهت عهخذ ذ ذ ل ذ ذذت ذ ذذيت عذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أت ذ ذ م ذ ذذه ف ل ذ ذ طهت إلا روذ ذ ذ ش ذ ذذبه ذ ذذه ة إلا ر
ذذ ذذ خ ذ ذذ؛ ر ذذ ه ذذ هرو ذ ذ ك ذ ذذة ا هو ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ش ذ ذذه خ ت ذ ذ وهخ ذ ذ ص ذ ذ هو
شذ ذ ذ ذ ذ وعا ول ذ ذ ذ ذ ذىل ملذ ذ ذ ذ ذةا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذهملهت ع ذ ذ ذ ذ ذهخ ا ذ ذ ذ ذ ذم ا عهخ ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ي شذ ذ ذذبه أا ذ ذ ذ بص ذ ذ ذ ذ
. هله ب
بب ذ ذذهار هصذ ذ ذ ذذذ شذ ذ ذ ها هصذ ذ ذ بل ذ ذذب ذ ذ ذ ذهمل عهخذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ -وذ ذ ذ ه شذ ذب ذ ذ ذ ذه تذ ذ ذ ذ ذ
1
أ ع خ ه.
خذ ذ ذ بع ذ ذذو إلوتب ذ ذذهر ذ ذ ذ ر فع ذ ذذا ذذذ ا هروذ ذ ذ ت ط ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ تتذ ذ ذ خف ذ ذذةه اهمل ذ ذذهت ب تذ ذ ذ ع ذ ذذهه
55
خالصة الفصل:
ح ذ ذذه ي رح ذ ذذه خبذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ت ا ذ ذذه ذ ذذهر وذ ذ ذ وةالا ذ ذ ذ
وذ ذ ذ خذ ذ ذ تب ه رحذ ذ ذ حذ ذ ذ ا ت ه و ذ ذذا ذ ذذة ذ ذ ذ ت الا ذ ذ ذ ةقذ ذ ذ طةوذ ذ ذ ح ذ ذذت خ خ ذ ذذ؛ و خ ذ ذذه ت ذ ذ ذ
ذذذ ذ ذ ذ خ ذ ذذه أ ذ ذ ذ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 0976ا ذ ذذب وش ذ ذذت رملع ذ ذ ذ ت ذ ذذه. إلخت ذ ذذهر إلش ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ
ذ ذ أو ذذا أش ذذته ب ت ذ ذ إلملت هو ذ ذ ذذه ه ذ ذ خ ت ذ ذ إل ت ذذه قهوذ ذ أحهحذ ذ ح ذذه شذ ذ
إلقص ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذهه ذذذذ ذ ذ ذذهر ال ذ ذ ذ ذ ا ب و ذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ر ذ ذ ذ ذ اتت ذ ذ ذذهر
ملت ذ ذذهوا خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ قتص ذ ذذها به ذ ذذا أخ ذ ذذهه ذ ذ ط ة ذ ذ خ ذ ذ ا ذ ذذة ةه ذ ذذهت ذ ذ
ذذ تةمل ذذه ذذة إلقتص ذذها ذ ذ ذذ ذذ 0996 غهوذ ذ صذ ذ ر اح ذذتةر حذ ذ حت ذ ذ ش ذ وع
و ذ ذذهت ه أ ذ ذذه أص ذ ذذبىل خ ذ ذذ؛ ملع ذ ذذه وت تذ ذ ذ حب هوذ ذ ذ اح ذ ذذتةرو ذذذ بذ ذ ذ ق ر ببذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو
ه لت ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذإلا ر ح ذ ذ ذذتةر اذ ذ ذ ذ بت حت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ رقهب ذ ذ ذ بلحذ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذذه بش ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذت
خ ذ ذ ذذع هلذ ذ ذذه قه ة ذ ذ ذذه ت حت ذ ذ ذذا ب ص ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ته بلذ ذ ذذه حب و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو أ
43خ ذ ذذه ي ت ذ ذذه بذ ذذها ي ذذ احذ ذذتةر 7خذ ذذهر 2106 تت ذ ذ و ذذ ذذه أ ذ ذ
وت ذ ذذة ق ذ ذ ذ أ ذ ذذه بذذذ هب ذ ذذه ه ذ ذذهر ي ط ذ ذذهر ذ ذذه ة و ذ ذذا أ ا و ذ ذ ذ إلح ذ ذذت هر تا ذ ذذهر خع ذ ذ ذ
ه ة ذذذ وذ ذ ذ تا ذ ذذهر صذ ذ ذ هو ح ذ ذذتةر قذ ذ ذ أوط ذ ذذا وذ ذ ذ إلح ذ ذذت هر خته ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ اح ذ ذذتةرو خل ذ ذذه و
56
شذ ذذا و ذ ذذا اتذ ذذهر بلحلذ ذذهت ا ه ذ ذذا و ذ ذذه ذ ذ ع ذ ذ و ذ ذذا لذ ذذو خ ذ ذذه ذ ذذه أ ذ ذ و ذ ذذا أ
ت ذذط تةمل ذذه ذذة إلقتص ذذها ذ ذ ذ ذ قذ ذ ذ ذ اح ذذتةر حذ ذ 2106 ذ ذ وت ذذة بذ ذ محهوذ ذ ب هتلذ ذ
ذذ تذذ خذ ذذ؛ خذ ذذخ ت ولذ ذذه بب ذ ذ أ ا و ذ ذ تاذ ذذهر ص ذ ذ هو ب ذ ذ بتت ولذ ذذه ع و ذ ذ خذ ذذ؛ ببذ ذذهائ ذ ذذيت طذ ذذة
إلقتصهاو ةط . ت خ؛ أمل بهار خ؛ أمل وطه ات أقة بب أ
57
الفصل الثاني:
مبدأ ةري االستثمار في
التشريع الجزائري.
58
ذ ذذهر ذ ذذه كع ذ ذذه شذ ذ ذ ع ذ ذذهمل ه ذ ذذب ا ذ ذ خ ذ ذذ؛ أت ذ ذ ق ذ ذذهوه ذ ذ ت ذذ ي ا ع ذذ ق ذذ
ل ذ ذ ذذب ذ ذ ذذب ر خ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ أت ذ ذ ذ ذ هخ ذ ذ ذ ذ ذذذذ عذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذها و ب ذ ذ ذذه بشذ ذ ذ ذ وو ل ذ ذ ذذت ة شذ ذ ذ ذ
قتص ذ ذذهاو ي ت ذذذ ذ ذ ذ و ي ا ذ ذذه ش ذ ذذهط ذ ذذهت ع ذ ذ وهب ذ ذذه ي قت ذ ذذه ه ذ ذ ذ لذ ذ ذ بفذ ذ ذ
أص ذ ذذبىل قتص ذ ذذها ت ذ ذذة ل ذ ذذخ و ذذ ت ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ط ذ ذذةر ت ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذهات ت ذ ذذه هت ذ ذ عةب ذ ذ
ة . ايخا
و ذ ذذا ذذذ ت ذ ذذ؛ أا ذ ذذه ي وذ ذ ذ ه قذ ذ ذ ر تذ ذ ذ هخ ذ ذ ذ أح ذ ذذبه و وذ ذ ذ ت ذذذ ي ذذذ بش ذ ذذت
حذ ذ ذذت هر ت خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذهر و ذ ذ ذذا هل ت ذ ذ ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ بذ ذ ذذه ذذذ ت ذذذ ي ت ذذذ طذ ذ ذذف خشذ ذ ذذت
خذ ذ ذ عذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ذ أخ ذ ذذة ذ ذذهاه خ ذ ذذ؛ ذ ذذهر و ذ ذ ذ خ ذ ذذا ت ته ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ
ذ ذ ذ خف ذ ذذه بعذ ذ ذ ت بطه ذ ذ ذ ح ذ ذذت خ أخ ذ ذ ذ بة رات ذ ذذه ح ذ ذذت هر ذ ذذه ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذذ خ ذذذ ف وتع ذ ذ ذ به
ذذ ص ذ ذ ي خص ذ ذ ذ ذذه أصذ ذذة بذ ذذه ص ذ ذذبة ذ ذذه خ ذ ذذ؛ أت ذ ذ حذ ذذتفها أوحت ذ ذ خذ ذذ؛ ت ذ ذ بتها ذ ذ
1
ب حة ي خة را أ ت ت ه قتصها أ خ ا خ تةوهت. ت
إل ت ذ ذذه خ ذ ذذه و ذ ذ ذ بط هب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ و ذ ذذةه تل ذ ذ ذ ت ذ ذذهت ال وذ ذ ذ خ ذ ذذة بصذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ن ب ذذذ ب ذذذ
ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب أ ذ ذذه حذ ذ ذ تة ي خة مل ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذ ذذةقا أا ت و ذ ذذه ت ذ ذ ذ وه أخ ذ ذذهه تل ذ ذذةو وطذ ذ ذ
را ح 9119ا .99 تة و و ه ش هت -1وب هلل وب ت وب هلل ضمانات االستثمار في الدول العربية ،ط 9ا ر
59
ذ ذذيت ذ ذ حذ ذذبه وت ذ ذ وات ذ ذذه أا ذ ذ أب ذ ذ ذذ ه ذذ ه ة ذذ هو ذ ذ ع ذ ذ تت ذ ذ ه ذذ
أ ب ذ ذ ذ ذذب ي اذ ذ ذ ذذه مل ذ ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ذ ر أوذ ذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذ ذذتتة مل تذ ذ ذ ذذه ي عذ ذ ذ ذذهمل ذ ذ ذ ذذهخا به ت و ذ ذ ذ ذ بهبلذ ذ ذ ذذت
وتب ذ ذ ذذهر ل هح ذ ذ ذذهت ةط ذ ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ش ذ ذ ذذا ذ ذ ذذفط ح ذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت طه
ط ذ ذ ذذهر خلحل ذ ذ ذذه ختتهخ ذ ذ ذ ختف ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ي غ ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت هر ب ذ ذ ذذا قهص ذ ذ ذ و ل ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ ذ ذ ذذو ة مل ذ ذ ذ
ي غ ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه مل وعذ ذ ذ ذ وتف ذ ذ ذذا ح ذ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذذة و مله بذ ذ ذ ذ خح ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ ات همل ذ ذ ذذهت بل ذ ذ ذذت
ذذ ر ذ ذذه ذ ذذا ح ذ ذ ط ع و ذ ذ خ ذ ذذ؛ بة ذ ذ خ ذ ذذه :طب ع ذ ذ حت ذ ذذهه ت ذ ذ خ ذ ذ ذذ ذذ خعط ذ ذذهت
ذ ذ ذ خلذ ذ ذذت ذ ذ ذذهي ...ذ ذ ذ ةحذ ذ ذذط ملت ذ ذ ذذهوا حتذ ذ ذذهه تع ذ ذ ذذا بتب ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ة ل ذ ذ ذ ط ع ةخ ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذت هر وذ ذ ذ ذ خل ذ ذ ذذتةوهت مل ذ ذ ذ ذ طب ع ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ي خ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب خته ه ذ ذ ذذه صذ ذ ذ ذ هو خ ذ ذ ذذة را بشذ ذ ذ ذ و
حذ ذ ذ ذذت هر شذذذذ تل ذ ذ ذذهن آل :خ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذا أبعذ ذ ذ ذذها تط ذ ذ ذذةر ذ ذ ذ ذ وط ذ ذ ذ ذ وتع ذ ذ ذ ذ به ح ذ ذ ذذت هر ت 1ب ذ ذ ذ ذ
ح 9111ا .9 الا ه و ةش ق بة قانون االستثمارات في الجزائر ،اوة بطبةوهت الهخع -1
61
المبحث األول :مبدأ حرية االستثمار من التقييد إلى التشجيع.
ح ذ ذ ذذت هر ت ال ذ ذ ذ ذ خع ذ ذ ذذهر ل ذ ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذذا ط ذ ذ ذ ذ أمل ب ذ ذ ذ ذ طب ذ ذ ذذه بع ذ ذ ذذهر ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذة
ذ ذذه ح ذ ذذت هر ذ ذذيت ههرح ذ ذذه مل ذ ذ خهص ذ ذ حذ ذذة ال ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذةه هب ذ ذذه ت ذ ذذا حذ ذذت هر ذ ذذها تذ ذذة ذ ذ
ذ ذذيت ت ذ ذذة عهخ ذ ذ خذ ذذة ب ذذ ن ذ ذذه ذ ذذا حذ ذذت هر عذ ذذهه أ خذ ذذه وع ذ ذ ت اوذ ذذه أه وذ ذذا ش ذ ذ هت خهص ذ ذ
ه ة ذ ذ ذ رأ ذ ذذه خهاو ذ ذذه ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ة ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر بذ ذ ذ ةر لت ذ ذذ؛ ذ ذذة ب ذ ذذف
خ ذ ذ ذذه) خصذ ذ ذ ذ ر مل ذ ذ ذ أ مل ذ ذ ذذهت أمل ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خشذ ذ ذ ذ خع ذ ذ ذذو (أ ذ ذ ذ غذ ذ ذ ذ أ خع ةو ذ ذ ذذه ول ذ ذ ذذت
ح ذ ذذت هر ت ذذ ح ذ ذذت هر ق ذ ذ وص ذ ذذهر اتذ ذذهه ذ ذذيت ت ذ ذ ه ذ ذذة و هص ذ ذ هب ذ ذ ةو ذذ ذذ
1
حت ه ب ه ة خها به. فهق (و و ) وت خ؛ خخ ص
ذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذبط خةق ذ ذ ذذف الا ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه تطةرت ذ ذ ذذيت و ت ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذذهمل ي ذ ذ ذذه
خ ذ ذ ذذتخ ي ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خ ا ذ ذ ذ هت ذ ذ ذذه به ص ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذب ه ذذذ عهب ذ ذ ذ ذذذ قتص ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذ
خ ذ ذ ذذة بل ذ ذ ذذت ب ذ ذ ذ ذ ن تط ذ ذ ذذهب ي بص ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذو ذ ذ ذ ذ خ ا ذ ذ ذ ذ هت ذ ذ ذذه به تع ذ ذ ذذه بل ذ ذ ذذب تذ ذ ذ ذ
2
بلت و؛ مله .
هت ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ةقذ ذ ذذة حذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ بذ ذ ذذهالا صذ ذ ذذةا تش ذ ذ ذ وع ب حت ذ ذ ذ تة مل ذ ذ ذ ار ح ذ ذ ذ
حذ ذذت هر بذ ذذه حت حت ذ ذذه بب ذ ذ أ ا و ذ ذ ي اذ ذذه ذ ذ خذ ذذ؛ آل ذ ذذهت ه ة ذ ذ ب تذ ذذهر خذ ذذ؛ قب ذ ذ بش ذ ذ و ذ ذذا
ع ب ب ت ب ه 9119 ةا لهخ ا االستثمار األجنبي المعوقات والضمانات القانونية ،ط 9خ ا ار حهت ةا -1ارو
ا.99
9191ا . 91 و ا االستثمارات األجنبية في القانون الجزائري ،ط 9ا ر تةخ الا -2و بةط
60
خ ذ ذ ذذه وخا ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذذة عهخ ذ ذ ذ بت ح ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا صذ ذ ذذع و؛ قتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذذهرت ل هح ذ ذ ذ تةملذ ذ ذذه
ت ذذذ ذذذ قتص ذ ذذهاو مل رو ذ ذ ذ ت الا ذ ذ ذ ي ب ذ ذذه ص ذ ذذخاهت ح هح ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذ 9199ش ذ ذ ذ و بت ذ ذ ذ
ذ ذذها ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ ذذهرملا حهحذ ذ ذ ةذ ذ ذ ت ذ ذذف أبعهات ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذو خص ذ ذذهار ت ةوذ ذ ذ
3
أوال :قانون االستثمار الصادر في .3691
ح ذ ذذت هر ت خ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذ ر ق ذ ذذه ة خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 999-91به ب ذ ذذه هلذ ذ ذ ب ذ ذذها ه ذذذ
و ا 91صهار بتهرو 9أ ت .9191 -1قه ة رق 999-91خلر ي 99وة ة 9191يتضمن قانون االستثمارات. ،ر. .
و ا 91صهار بتهرو 99حبت ا .9199 -2أخ رق 997-99خلر ي 91حبت ا 9199يتضمن قانون االستثمارات. ،ر. .
62
ذذذ ي خ ذذذ حت ذ ذذهه ع ذ ذذهه ت ذ ذ ذ خ مله ذ ذ ذ خت ذ ذذه ت ب بط ذ ذ ذ هب ذ ذذه ذ ذذة تا ة ملب ذ ذذهت ذ ذذة
حت هر.
ذ ذذة تا ب ص ذ ذذةا و ذ ذذه و ذ ذذت طب ذ ذذه و ذ ذذا ذ ذ ذ ه هت ذ ذذه ة أ ذ ذ ذ ف ب ذ ذذها 9خ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ه هت وهخ ذ ذ ذ ذ ولذ ذ ذ ذذتف مل ب ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذه خص ذ ذ ذ ذ رته1ال بع ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذة حذ ذ ذ ذذت هرت ت رن
فهق ذ ذ ذ ذ . ذ ذ ذ ذ ه هت خهص ذ ذ ذ ذ بهبلحلذ ذ ذ ذذهت ب شذ ذ ذ ذذف وذ ذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذذت
مل ب ذ ذ ذ ب ذ ذذها 1ا و ذ ذ ذ طب ع ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر ش ذ ذ ذ ها بع ةو ذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ه هت عهخ ذ ذ ذ أربع ذ ذ ذ ت ذ ذذا :ا و ذ ذ ذ
بل ذ ذذه أخ ذ ذذهه ذ ذذه ة مله ذ ذ ذ بلحل ذ ذذهت ب ذ ذذها 7 تذ ذ ذ إلقهخذ ذ ذ به ل ذ ذذب بل ذ ذذت خا خلذ ذ ذ ت ذذذ
ذ ذ ذ ذذا ب ت ذ ذ .وتذ ذذة ذ ذذا ب ت ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذذهي ذ ذ ه البه ذ ذ بذ ذذها 1أخ ذ ذ ح ذ ذ ه بلذ ذذه
ذ ذ ذذا ب ت ذ ذ ذ .وذ ذ ذذلا خذ ذ ذذة بلذ ذ ذذتةرا بلذ ذ ذذت ذ ذ ذ ي خلذ ذ ذذتة رن بع ذ ذ ذ أ صذ ذ ذذبىل ربذ ذ ذذه ب
تت ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذةمفو ح ذ ذ ذذهخو 3ا ذ ذ ذذب وشذ ذ ذ ذ رح ذ ذ ذذهت قتص ذ ذ ذذهاو و أحذ ذ ذ ذ ه خذ ذ ذ ذ و و ذ ذ ذذهه ت طذ ذ ذ ذ ط
ذذذذ ت ةوذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ةو ص ذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذذة %11خ ذ ذ ذذ؛ رب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذها بت ةوذ ذ ذ ذ وت ذ ذ ذذها و ذ ذ ذذا خت ذ ذ ذذه
ملهخع ة -1و و حماية االستثمار األحنبي الخاق في التشريع الوطني والقانون الدولي"دراسة مقارنة" ،رحه خهمللت
خ تةر قل ط الا 9119ا . 91
-2و ةش ق بة ه ب مل لهب ا .9
-3بها ه 9 7خ؛ ه ة رق 999-91ب مل لهب ا .997
-4بها 19خ؛ ه ة رق 999-91ب مل لهب ا .999
-5بها 1ت 9خ؛ ه ة رق 999-91ب مل لهب ا.997
63
إلطذ ذ ذ ذذهر ت ال ذا ذ و ذ ذ ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ ذ ذ ع ذذذذذ ه بلح ذل ذ ذ ذ ذ ذهت ب ذع ذت ذ ذ ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ؛ ذت ذتةو ذ ذ ذ ذ ذ؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذي ذ ذ ذ ذ ذ ذ ق
حتذ ذ ذذهه بلحلذ ذ ذذهت ال و ذ ذ ذ أ تذذذ فهق ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ لحلذ ذ ذذهت ب شذ ذ ذذف وذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ أخذ ذ ذذه به لذ ذ ذذب
ب ذ ذذهخ حذ ذذت هرته و ذ ذذا ق ذ ذ 1خخو ذ ذذو او ذ ذذهر ي خ ذ ذ 1ح ذ ذ ة ت ل ذ ذ ذ ذذيت وش ذ ذت ةح ذ ذ بلحل ذ ذذهت
ةو ذ ذ ذ أ أ و ش ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر ي قطذ ذ ذذه وتل ذ ذ ذ به ةو ذ ذ ذ أ ي خ ط ذ ذ ذ عطذ ذ ذذا هلذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أ و ا ذ ذ ذا ت ذ ذ ذ
ع عهق و . بلحلهت ي اا وو .تة ت ا خ؛ 911خ ص و حت هر أ
ذذذ و ذ ذذا خت ذ ذذه ت ذ ذذة را ي وت ذ ذذها .و ذ ذذها و ذ ذذا تذ ذ ذ لت ذ ذذه أ لت ذ ذذ؛ خ فهق ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ
تا ذ ذذا ختةح ذ ذذط طةو ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ل ذ ذذب فه ذ ذ ذ فذ ذ ذ حت ذ ذذهه الب ذ ذذه ا ب ذ ذ ذ 91ح ذ ذ ذ
ا ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ خح ذ ذذت هر ت ذ ذذة و بع ذ ذذي أخذ ذ ذ رأ ذ ذ ذ ىل وت ذ ذذها خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ إلملذ ذ ذ ت إلا روذ ذ ذ
ذةوذ ذ ذ ذ ذ أ ح ذ ذ ذذت هر ي قط ذ ذ ذذه وتلذ ذ ذ ذ ذ ب ذه ذةوذ ذ ذ ذ ذ أ ي خ ذط ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذع ذط ذ ذ ذ ذا ذ ذ ذ ذ ذ ذه ة ذ ذ ذذه مل ذ ذ ذذة مله ذ ذ ذ ذ
وتذ ذ ذ ذذا ذذذذ حذ ذ ذ ذذت خ قتصذ ذ ذ ذذها الا ذ ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ذ قذذذذ ذذذذ بع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه أ ب ذ ذ ذ ذذهخ ط ذ ذ ذ ذ ب
ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ط أمل ب ذ ذ ذ " أ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ر "ب ذ ذ ذذه قتص ذ ذ ذذها ط ذ ذ ذذي" خت ذ ذ ذ ر خ ذ ذ ذذ؛ " ح ذ ذ ذذتع هروه" " ي بع ذ ذ ذ
قتصذ ذذهاو قتصذ ذذهاو اا ذ ذ ذ ذذيت تذ ذذا ذ ذ " و ذ ذ ذ ذذه ا ذ ذ ا ل هح ذ ذ اتتذ ذذهرت مل ب ذ ذ ". "أو ذ ذ
ا ذ ذذهخ ذ ذذعا ت ذ ذ قتصذ ذذهاو ال ذ ذ و ذذ ذ ذ ا ذ ذذا ي ت ذ ذ " .ت ذ ذ ذذ ل ذ ذ ىل بت ذ ذذيت
قتصذ ذ ذذهاو إلخاوه ذ ذ ذ " .ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ احذ ذ ذذتةر 9191و ذ ذ ذذا تبع ذ ذ ذ ذذذ و "و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه تة ذ ذ ذذا ي لذ ذ ذذة
64
ذ ذذه " ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب هو ذ ذذه ح ذ ذذتع هر "...أخ ذ ذذه ذ ذذيت ل ذ ذذعا الا ذ ذ ذ إلخاوه ذ ذ ذ ."...خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذو تذ ذ ذ
ذ ذذا ي ذ ذذه خ ذ ذذه الا ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ و ذ ذذا خت ذ ذذهر شذ ذ ذ ا وت ذ ذذا ط ذ ذذه ع ذ ذذهه ت ذ ذذة " يذ ذ ذ ي
هرمل ذ ذ ذ ذ ذذيت وذ ذ ذ ت ذ ذذه "خلهح ذ ذذه به ح ذ ذذت خ ذ ذ ذ أش ذ ذذته بل ذ ذذهو ذ ذذه رتذ ذ ذ قتص ذ ذذها " ل هح ذ ذذا
الا ذ ذ ذ ة ق ذ ذ ا ذ ذذب ه ذ ذ بل ذ ذذت و؛ ش ذ ذذتتة ي خص ذ ذ ق ته .مل وتب ذ ذ ب ص ذ ذذةا طب ذ ذ ذ ذذه غ ذ ذ خط ذ ذذهب
إلا ر الا و ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذذه ي و ذ ذ ذ ذ ه طب ذ ذ ذ ذذه خها خ ذ ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ ذذهار ذ ذ ذ ذذةه بتفخ ذ ذ ذ ذهت ( )9197-9191ب ذ ذ ذ ذ
وش ذ ذذت خ ذ ذ ذ ذذذ أو ذ ذذه تةخ ذ ذ ذ ذ ذذةر خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ ق ذ ذذه ة 39191أق ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ
قتصذ ذ ذذهاو بذ ذ ذذه ي طذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر ا ذ ذ ذذب ذ ذ ذ ا "ا ر رأ ذ ذ ذه قذ ذ ذذه ة صذ ذ ذذةا ذ ذ ذذيت ولذ ذ ذذت
ذ ذذها ح ذ ذذة ذ ذذه أمل ب ذ ذذه أ ب ذ ذذه ذ ذ ذ ا بب ذ ذذهائ ذ ذذيت و ذ ذذةه و ذ ذذه ذ ذ ذ خ رأ ذ ذذه ة تذ ذ ذ
ه هت ب هت ب ةا ه. ا أو ه طه
هاال به أ خ ه ق وتة بش الا طهوو ص هوا ل هااال ب
65
بعت ذ ذذا ا ةوذ ذ ذ به ل ذ ذذب خقتص ذ ذذها ح ذ ذذت هر ت ي فذ ذ ذ ذ ذ ذ خش ذ ذذهرو ذ ذ ذ حبذ ذ ذ بب ذ ذذهار ت ا ذ ذذتف
ذذ ر ذذ و ذذ ه حذ ذذةه (مل وُع ذ ذ ت ذ ذ ب حذ ذذةه )1خ ذ ذ ختذ ذذه خشذ ذذهر ة ذذ ذ ذذةطي ذ ذذيت ح ذ ذ ا
ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ ذذذ ي خذ ذ ذذه وخا ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ اتتذ ذ ذذهر مل ذ ذ ذ ذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي أ بذ ذ ذذه ذذذ أ
طهوذ ذ ذ ذذهت قتصذ ذ ذ ذذهاو ح ذ ذ ذ ذ عا ته ذ ذ ذ ذه بخاحت ذ ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ ذ أ بذ ذ ذ ذذة رال به ت ذ ذ ذ ذذهر ختف ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذذا بب ذ ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ذ
ه ة ال حت هر ي ت
ب ذ ذ ذه ذ ذ ذ أ تشذ ذ ذذهري خ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ هت قتصذ ذ ذذها ب ذ ذ ذذت ط ي خل ذ ذ ذذها رأ وذ ذ ذذخ و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ لتذ ذ ذذ؛
طهوذ ذ ذ ذ ذذهت ب حذ ذ ذ ذ ذذهخ خهص ذ ذ ذ ذ ذ لتذ ذ ذ ذ ذذ؛ أ تط ب ذ ذ ذ ذ ذذه ذذذذذ خلحلذ ذ ذ ذ ذذهت ي مل ذ ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ ذذةطي إلا ذ ذ ذ ذ ذ
وص ذ ذذها و ذ ذذا ذ ذذة و حهح ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ ش ذ ذ ذ ط خع ذ ذ ذ ذذذ قتص ذ ذذهاو ذذذ ت ذذذ ات همل ذ ذذهت
ذ ذذيت ه ت ذ ذذهال ح ذذ أ ذ ذ أ مل ذ ذذا خ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذذ ش ذذ ت ذ ذذه ذ ذ ذ هله ذ ذذه ش ذ ذ هت ح ذ ذذةه
ه ذ ذ ذ تةت ذ ذ ذ ب ذ ذذو خذ ذ ذ رقذ ذ ذ 997-99ختا ذ ذ ذ (خذ ذ ذ أخذ ذ ذ ) ر ا بشذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ بذ ذ ذ
أخذ ذ ذذة أمل ب ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ رن وتبذ ذ ذذهر ت ختعهر ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب طب عت ذ ذ ذذه بت ذ ذ ذ ي لذ ذ ذذعا
خص ذ ذ ت ذذ ذ ذ وذ ذذا ح ذ ذ ط ب قب ذ ذ . ح ذذ تذذ خ ا ذ ذ ب ذ ذ و ذ ذذا ب ذ ذذه اذ ذذه ذذ ا مل ذ ذ
لت ه ب ه خ؛ خخ خه و ا:2
طهو ذ ذ ذذهت خذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 997-99خهصذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه وتع ذ ذ ذ ذ بت وذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذةا ب ذ ذ ذ ذ ر تطب ذ ذ ذ ذ غ ذ ذ ذذه .9
لتذ ذذ؛ بذ ذذف اذ ذذه ذ ذذها ي ت ذ ذ أ ذ ذه ذ ذذه ت ذ ذ خ وتبذ ذذهر قذ ذذه ة خ ذ ذ حت ةو ذ ذ وذ ذذلا ب ذ ذذه
66
قتصذ ذذها مل و ذ ذذفت هص ذ ذ ي ب ذ ذ خذ ذذة خ ذ ذ ب طذ ذذهر وذ ذذهه ب قب ذ ذ تب ذ ذ ة مل ذ ذ رن .9ذ ذ ملذ ذذه
خ ذ ذ خ ذذه ش ذ ذ ه الا ذ ذ خ ذذخ خ ا ذ ذ ل ذذبع هت خ ذذ؛ ر ذذه خ ذذهر او ذ ذ طب ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ا خ ذذ؛ .1
وفل ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ه ص ذ ذ ذ ر ب ح ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ش ذ ذ ذذا ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذة ةت ذذذ ذذذ ن ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ؛ أ و
ح ذ ذذت هر رغ ذ ذ ح ذ ذذ؛ ذ ذذة و مل ذ ذذةا بب ذ ذ أ ا و ذ ذ ل ذ ذذت هت أ ذ ذذه ي ت ذ ذ ح ذ ذذت هر .ت ذ ذهبخا ا و ذذ
ذ ذ ذذه قتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ها ه ي ذ ذ ذه وت ذ ذ ذذات ح ذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ وه ذ ذ ذذه أخ ذ ذ ذذهه ف ذذذ ي ذذذ
ذ ذ ذذة و ا ذ ذ ذذب ذ ذ ذ ذ ببذ ذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذ أ ب ذ ذ ذذها 99خ ذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 997- 99مل كذ ذ ذ ذ ر به ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذيت ا ذ ذ ذ ا ه تةخ ذ ذ ذ ح ص ذ ذ ذ ر قتصذ ذ ذذهاو ص ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه":ب ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ ةذ ذ ذذه ب ططذ ذ ذذهت ذ ذ ذذا خ
خ حذ ذذةه ة ذ ذذىل ت ذ ذذه ش ذ ذ ط ذ ذذيت ذ ذذاه ةملب ذ ذذه بلحل ذ ذذهت ب خص ذ ذ قب ذ ذ وة ذ ذذة ح ذ ذ 9191بتطب ذ ذ ا ذ ذذة
شطه ه و ه".
67
ذ ذذةر ا ذذذ ه ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ حذ ذ ذ ا ت طذ ذ ذ ط ةحذ ذ ذ ذ ذ ذ ر خذ ذ ذ بفحذ ذ ذ ة ذذذ
ت ف .19199
ح ذ ذ ذذهرت و ذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ هت ذذذ تعهخ ذ ذ ذ غهو ذ ذ ذ 9199ا ذ ذ ذذب ق ذ ذ ذ ؛ بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذ 9199
ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ ت ذ ذذة قتص ذ ذذها .بذ ذ ذ ذ ذذو شذ ذ ذ هت ب ت طذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ حذ ذ ذ 9199مت الا وذ ذ ذ .بتذ ذ ذ
قتصها.2 ش هت ب ت ط
ح ذ ذذت هر ت خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ب ذ ذذها 19خ ذ ذ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 999-91بت ذ ذ ذ ؛ ت ذ ذذه ة ذ ذ ذ مت ذ ذذه
ب ذ ذ ذ ذذها 79خ ذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 99-99ب ذ ذ ذ ذذلر ي 99أ ت ذ ذ ذ ذذه مت ذ ذ ذ ذذهن ةمل ذ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ ذ 997-99
9199ذ ذ ذ ذذها بهإلحذ ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذ ذذةطي تب ذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 91-99بذ ذ ذ ذذلر ي 99أ ت 9199بتع ذ ذ ذ ذ
68
ه ذ ذ ذ .1أ أ الا ذ ذ ذ خ ذ ذذخ ف ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ 99أ ت 9199 ذذذ رت ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ أ ذ ذذه
ذذها ذذةطي خ ذذ؛ مل ذ ذ أخ ذ ذ أب ذذا و ذذا أ ذذه مل ب ذ ذ وت ذذة ق ذ ذ ت ذ ذ خ ذذ؛ مل ذ ذ ش ذذا خ ذذة
تةملذ ذ ذذه بت ذ ذ ذذة قتصذ ذ ذذهاو .لتذ ذ ذذ؛ فل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ش ذذذ تش ذ ذ ذ خحذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ي شذ ذ ذذت ة مل ذ ذ ذ
غهو ذ ذ ذ -9199و ذ ذ ذذا وة ذ ذ ذ ذ ذ ذذةت الا ذ ذ ذ -و ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ خذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذه رن
خ ذ ذ ذ و ذ ذذا ب ذ ذ ذ اهمل ذ ذذهت ل ذ ذذة شذ ذ ذ هت ةط ذ ذ ذ خه ذ ذ ذ به ع ذ ذ ذ ص ذ ذذعب خت ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ إلب ذ ذذه حذ ذ ذ
ت ذ ذ ذذها ت ذذذ ر بذذذ ش ذ ذ ذ هت بتع ذ ذ ذ ا ال ل ذ ذ ذ هت و ذ ذذا بل ذ ذذتة تش ذ ذذهر ت ذ ذذةغ ا ص ذ ذذهر عهخ ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذت هر مل و ذ ذ ذذت ت ول ذ ذ ذذه اح ذ ذ ذذتةروه ا ذ ذ ذذب أ تةمل ذ ذ ذذه إلو ذ ذ ذ ذ ةملا أ خب ذ ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذت ت
ذ ذ ذ ذذةر ا ذذذذ ت ذ ذ ذ ذ إلقتص ذ ذ ذ ذذهاو ت ذ ذ ذ ذ خمطط ذ ذ ذ ذذهت خ ر ح ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذ ذذذذ إلا ر إلقتص ذ ذ ذ ذذها ت
ب ذ ذ ذ ذذهار ذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذ ذ ذ ذ ذذه أ خمت ذ ذ ذ ذذف تشذ ذ ذ ذ ذ وعهت بتع ذ ذ ذ ذ ذ بهإلح ذ ذ ذ ذذت هر تذ ذ ذ ذ ذ خا تةخذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ي
وذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ هت قتصذ ذ ذذها ب ذ ذ ذذت ط ب ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ة مل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذخ وتذ ذ ذذة ذ ذ ذذه إلحذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ
69
تذذ بذذ ش ذ ذ هت مل ب ذ ذ ذ ذ ا تذ ذذة وذ ذذاه بذ ذذو ذ ذذة ر ةص ذ ذ ته ذ ذذه ش ذ ذ هت وتذ ذذة فح ذ ذ
خت هر ذ ذ ذذه ل هحذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت خهله قتص ذ ذ ذذها ح ذ ذ ذذت ها ذ ذ ذ ته و ذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذ ذ ها ه مل ب ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ ذ
ح ذ ذذة ا ر ت ذ ذذه ذ ذذيت مل صذ ذ ذ قتص ذ ذذها ذ ذذةطي ب ذ ذذه ذذذ إلو ةمل ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ و ذ ذذا شذ ذ ذ
ب تذ ذ ذذة ي ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي ي طذ ذ ذذهر فهق ذ ذ ذذهت و ذ ذ ذذةا بفتذ ذ ذذه حذ ذ ذذت هر ت ي ب ذ ذ ذذه خلذ ذ ذذهو هل ذ ذ ذ
تةص ذ ذ ذ هت خذ ذ ذ بت ذ ذ ذ بب ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ بت حذ ذ ذ ي خ ذ ذذه شذ ذ ذ هت قتص ذ ذذها ب ذ ذذت ط خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ
تذ ذ ذ ص ذ ذذهار و ذ ذذ؛ ال ع ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ خهصذ ذ ذ خ ذ ذذه خبذ ذ ذ أ لذ ذ ذ ها و ذ ذذا ذ ذ ذ ت طب ع ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ أخذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ و ذ ذذهه 9199ت ذ ذذة ت ذ ذذيت و ت ذ ذذه ع ذ ذذهمل ي ذ ذذه قتص ذ ذ ذهاو ذ ذذيت مل ت ذ ذذه الا ذ ذ ذ بتذ ذ ذ خذ ذ ذ
قتص ذ ذ ذذها و ذذذ قتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه به ل ذ ذ ذ ه قتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذذةه و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة
ذ ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ ذ ا ةوذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ إلص ذ ذ ذذخاهت خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذها هل ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ته ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ذ قهخذ ذ ذ ذ ت
خذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذة و بتع ذ ذ ذ ذ ذ ذ إلطذ ذ ذذهر تش ذ ذ ذ وعا ذ ذ ذذة و إلقتصذ ذ ذذهاو لحلذ ذ ذذهت إلقتصذ ذ ذذهاو
) ذ ذ ذذه أخ ذ ذ ذذهه ا وذ ذ ذ ذ إلح ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ ببهشذ ذ ذ ذ ( فذ ذ ذ ذ بهإلح ذ ذ ذذت هر ا ذ ذ ذذب ت ذ ذ ذذتىل بشذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ
71
الفرع األول :إعتراف المشرع حرية اإلستثمار األجنبي.
ا ذ ذذب ص ذ ذ 4
ذذ ذذ مل ب ذ ذ ي الا ذ ذ قتص ذ ذ و ذ ذذا خ ذ ذذها ا ذ ذ ت ذ ذذا ب ذ ذذها 991خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة
الا ذ ذ ذ ت ةوذ ذ ذ أوذ ذ ذ ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو غ ذ ذ ذ خ ذ ذذة ذ ذ ذ ب ذ ذذو بت ةو ذ ذ ذ رن و ذ ذذا أ ذ ذذه":و ذ ذ ذ خ
خع ذ ذ ذ ذذة خشذ ذ ذ ذذهر ذ ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ذ ا شذذذذ لحلذ ذ ذ ذذهت بتف و ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذه أ ذذذذ أ خمصص ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ذ ا
ت ذ ذذةوخت خذ ذ ذ حت ذ ذذهه وصذ ذ ذ ر ف ذ ذ ملذ ذ ذ تذ ذ ذ ةملذ ذ ذ ذذذ ذذ ق ذ ذذه ةئ ذ ذ ذ ا ا ذ ذ ذ ذذذ ةمل ذ ذ
عخخ ذ ذذهت تاهروذ ذ ذ بل ذ ذذا ذ ذذه ذ ذذا ت خذ ذ ذ خ ذذذ ح ذ ذذت خ ذذذ و ذذذ ح ذ ذذه -شذ ذ ذ
ش ذ ذذهطهت قتصذ ذ ذذهاو ذذذ شذذذ مل ذ ذ ذ أ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ اذ ذ ذذه ذذذ ح ذ ذ ذع ته ذ ذذه ب ذ ذذها
ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذا بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ ذ ذ ذ أ بلحلذ ذ ذذهت بتف و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه خذ ذ ذذه ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذه خمصصذ ذ ذذه
70
ل ذذذ ب ذ ذ ذه ل ذ ذ ذ رأ ا ذ ذ ذذب أخ ذ ذ ذ غ ذذذ ب ذذذ بلذ ذ ذذت ب ذذذ ذ ذ ذذه ة 91-11بذ ذ ذذو بلذ ذ ذذت
طب عذ ذذا أ خع ذ ذذة وتذ ذذة ذذ شذذ بذ ذذها 999خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه":وعتذ ذذا غ ذ ذ خ ذ ذ ا ذ ذذب ص ذ ذ بلذ ذذت
و ذ ذ ذذا خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ط ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ " لذ ذ ذذا شذ ذ ذذهطه إلقتصذ ذ ذذها خذ ذ ذذهر ب ذ ذ ذذا
بل ذ ذ ذذط و ذ ذ ذ ذ قب ذ ذ ذذة ط ذذذذ ي خذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذ و؛ خ ذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذة بعذ ذ ذ ذ فشذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ رن
إلح ذ ذذت هر ت ذ ذ ذ ط ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ طه ذ ذ ذ ذذذ بعذ ذ ذ ذذذ ذذذ إلح ذ ذذت هر ا ذ ذذب أخ ذ ذذعه ذ ذ ذ أ ا ذ ذ ذ
ي رأ بهبطهب خخ ش و؛.
ذ ذ ذ ه هت بتع ذ ذ ذ به ت ةو ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا قذ ذ ذذه ة 91-11و ذ ذ ذذا إلخت ذ ذ ذذه ت رغ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ مل و ذ ذ ذ
ه ذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ذذه ة و 91-99 91-99ب ذتذعذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ؛ إلخت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه ت بطب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذ ذ ذذهرو بفع ذ ذ ذ ذ ذذة
به ش هت ب ت ط إلقتصها.1
" ح ذ ذذت هر ي ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو " ب ذ ذ ذ ةر ح ذ ذذهب ه ة ذ ذ ذ وب ذ ذذهر "هةو ذ ذ ذ أو ذ ذ ذ ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو " ذ ذ ذ
تذ ذ ذ و ح ذ ذذت هر ذذذ بشذ ذ ذ مل و ت ذ ذ ذ خبهش ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قتص ذ ذذها ت ذ ذذة خ ا ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ اذ ذ ذ
بش ذ ذ ب ذ ذذها ت ذ ذ ف ذذ ت ذ ذذة ذ ذ رك ه بذ ذذه ملة أو ذ ذذه ذ ذذه ت ذ ذ أ وتذ ذذة ت ذ ذ حذ ذذت هر ا و ذذ
ذذذ أ ق ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ا شذ ذ ذذهطهت ذ ذ ذذيت لتذ ذ ذذ؛ هةو ذ ذ ذذه تذ ذ ذذا " شذ ذ ذذهطهت قتصذ ذ ذذهاو غ ذ ذ ذ خمصص ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ا
ق ذ ذ ذذه ةئ" ب ذ ذ ذ ذذذ خع ذ ذ ذذة خش ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ا ةمل ذ ذ ذ ش ذذذ لحل ذ ذ ذذهت بتف و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه أ
حذ ذذت هر خ ذ ذذه ص ذ ذ و ذ ذذه بذ ذذها 9قب ذ ذذه خذ ذذ؛ ذ ذذه ة 997-99 تذ ذذة ته ذ ذذه عبذ ذذهر ق ذ ذ ق ذ ذ ت ا و ذ ذ
72
ذ ذ ذ هل ئذ ذ ذذهت تهبع ذ ذ ذ هلذ ذ ذذه ةو ذ ذ ذ عذ ذ ذذةا حذ ذ ذذت هر ت ي طهوذ ذ ذذهت ذذذ و ذ ذ ذذا أ ببذ ذ ذذهار هص ذ ذ ذ بت
مل أ ه ت ه تا شهطهت ب صص ت خ
ف ذ ذ مل وت ذ ذذ؛ ب ذ ذذه ال ذ ذ ذ ذ الا و ذ ذ ي ذ ذ أ تةمل ذ ذذه إلو ذ ذ ةملا ذ ذذه ذ ذ ر إلش ذ ذذهر
و ذذه اح ذذتةر ح ذ ذ 9191ت ذ ذ ل ذ ذ أ ذذا ا ذذهملا أخ ذذهه ا و ذ ذ إلح ذذت هر مل ذ ذ و ةخ ذذه خب ذ ذ أ خ ذذه ذ ذ
ا و إلحت هر مل خصةصه.
ذ ذذة و ذ ذذه ح ذ ذذت خ ذ ذذ؛ اه ذ ذذه ذ ذذة و بتع ذ ذ ذ بهي ق ذ ذذهت ذ ذذه و ذ ذذه أ ول ذ ذذت ذ ذذة و ب ه فذ ذ ذ ذ ذذه
خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذها طب ذ ذ ذ ذ إلح ذ ذ ذذت هر ت ا ذ ذ ذذب صذ ذ ذ ذ ه ذذذذ خ ذذذذ ذ ذ ذ ذ ا بها ذ ذ ذذه
هص ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ا وطب ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذا حذ ذ ذ ذذت هرت ةط ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذذه ":ذ ذ ذ ذ ا ت ذ ذ ذ ذ ب حذ ذ ذ ذذةه تش ذ ذ ذ ذ وعا حتذ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ خهت غ ذ ذ ذ ل ذذذ أ هص ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذذه ش ذ ذ ذذط إلقتص ذ ذ ذذهاو إلح ذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ا ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ؛
ه ذ ذ ذ إلح ذ ذذت هر ت ب ش ذ ذذئ ذ ذذه اذ ذ ذ ات ب ذ ذذها ذ ذ ذ خهت ل ذذ ح ذ ذذت هر ي ت ذ ذذه ا ذ ذ ات ا ذ ذذه
ذذذ ذ ذذها ت ذ ذذ؛ ي ب ذ ذذهاو؛ "غذ ذ ذ ب صصذ ذ ذ وب ذ ذذا ش ذ ذذهط بل ذ ذذت ل ذ ذذت ذ ذ ذ تذ ذ ذ خ ا ذ ذذه
97خلرخ ي 91أ تةب .9111 -1خ حةه ش وعا رق 99-11خلر ي 1أ تةب ح 9111يتعلق بترقية اإلستثمار. ،ر. .
ب مل لهب ا.ا .97.91 ه -2و ةش ق بة
73
ح ذ ذه لت ذ ذذ؛ لحل ذ ذ لذ ذذت و؛ ذ ذذة ا .و ذ ذذا ت ذ ذ ت ذ ذذهي أ شذ ذذط قتص ذ ذذهاو خمصص ذ ذ ذذ حذ ذذه
هصذ ذ ذ ذ خها خذ ذ ذ ذ لت ذ ذ ذذه أ ل ذ ذ ذذتف خ ذ ذ ذذ؛ أات ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذهت بط و ذ ذ ذ ذ غذ ذ ذ ذ خشذ ذ ذ ذ و بلحلذ ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ أ
ب ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ر حذ ذ ذذت ت إلصذ ذ ذذخاهت ي اذ ذ ذذه إلحذ ذ ذذت هر ت ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ رت قذ ذ ذذة و ه ذ ذ ذ
ذ ذ ةطهت ذ ذذيت و تت ذ ذذه الا ذ ذ ذ ي خهص ذ ذ خذ ذ ذ ص ذ ذذةا ل ذ ذذهب قط ع ذ ذ خذ ذ ذ قتص ذ ذذها ذ ذذةطي ش ذ ذذت
ذذ ب حت ذ ذذهت قتصذ ذذهاو عهب ذ ذ و ذ ذذا رأح ذ ذ ص ذ ذ ته ذ ذذه ب ا ذ ذ حذ ذذة ه ذ ذ ا خ ذ ذ أ خذ ذذ؛ ط ذ ذ
مت ةملب ذ ذذه ذذذ ح ذ ذذت هر ش ذ ذذف ب ح ذ ذذةه تشذ ذ ذ وعا رقذ ذ ذ 99-11بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر صذ ذ ذ ر ي ت ذ ذ ذ
وطبذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أص ذ ذ ذذبىل إلط ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ةئ ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ ذ به ح ذ ذ ذذت هر بذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ
وذ ذ ذ ذ ذ ذ ق ذ ذذةا ذ ذذه بشذ ذ ذ قذ ذ ذ فت ذ ذذه و ذ ذذا قتص ذ ذذها ل ذ ذذة ذ ذذه و ذ ذذا ت ذ ذ ذ ر ح ذ ذذت هر
خذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 11-19بتع ذ ذ ذ ذ بتط ذ ذ ذذةو إلح ذ ذ ذذت هر مل ح ذ ذ ذذت هر ي ب ح ذ ذ ذذةه تشذ ذ ذ ذ وعا رقذ ذ ذ ذ 99-11تذ ذ ذ ذ
ق ذذذذ ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذذا خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ إلح ذ ذ ذذت هر اح ذ ذ ذذتةروه ( ذ ذ ذ ذ ذذه ه)ال ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذعا بشذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه (أ ) وذ ذ ذ ذ
وطب ذ ذ ذ و ذ ذذا ح ذ ذذت هر ت حت ذ ذذهه ذ ذ ذ خذ ذ ذ خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ذ ذ ذ ا ت ذ ذ ذ ب ذ ذذها ذ ذ ذ صذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذت هرت ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذ خهت ذ ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ ذ ب ا ذ ذ ذذا ي ش ذ ذ ذذهطهت قتص ذ ذ ذذهاو ب تاذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ
74
حذ ذ ذ ذذت هر ي مل ص ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذت حذ ذ ذ ذذت هر بع ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 11-9بتع ذ ذ ذ ذ بتط ذ ذ ذذةو
ةوذ ذ ذ خقتص ذ ذذها طهو ذ ذذهت ذ ذ ذ خته ذ ذ ذ تذ ذ ذ خ ي بعذ ذ ذ طهو ذ ذذهت قتص ذ ذذهاو مل صذ ذ ذ بعذ ذ ذ
طذ ذ ذذه تلذ ذ ذذىل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه إلقتصذ ذ ذذها ل ذذذ ه ذذذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ تذ ذ ذذة هل ذ ذ ذ
مل ذ ذ ي طذ ذذهر قة و ذ ذ ب هتل ذ ذ بهوتبذ ذذهر ش ذ ذ طه أحهح ذ ذ ه ب ذ ذذه قتصذ ذذها لذ ذذة .خذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ذذها ذ ذذةطي
ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها حذ ذ ذ بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ قط ذ ذذه قتص ذ ذذهاو وذ ذ ذ ذ ذ ذ ق ذ ذذةا ح ذ ذذت هر لذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ
وذ ذ ذ أ ذ ذ ذ خهت بل ذ ذذها ي رأ ذ ذذه خلحلذ ذ ذ ل ذ ذذهاهت لذ ذ ذ ش ذ ذذهطهت ت ذ ذذه مله ذ ذ ذ شذ ذ ذ
ب ذ ذذها 7خ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ رقذ ذ ذ 11-19و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ا ذ ذذا إلح ذ ذذت هر ت ي ا وذ ذ ذ هخذ ذ ذ خذ ذ ذ خ و ذ ذذه صذ ذ ذ
ذ ذ ذ ه هت ب ص ذ ذ ذذةا و ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذذة و هو ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة خ ذ ذ ذذ؛ إلح ذ ذ ذذت هر ت ب ذ ذ ذذة ل ذ ذ ذذتف ت ذ ذ ذ
ت حت هت بع ة هبه.
ذة ذ ذ ذ ذه ح ذ ذذت هرت ذ ذذيت ح ذ ذذتفهات خ ذ ذذ؛ با و ذ ذذه قب ذ ذ ذ ةه ت ذ ذذه تص ذ ذ ذ وىل به حت ذ ذ ذ ذهر ذ ذ ذ ذ ذذذ
قتص ذ ذذها ذ ذذة ب ذ ذ إل فتذ ذذه بذ ذذها 7ب ذ ذ ةر أوذ ذذخ ل ذ ذ وعذ ذذا ةمل ذ ذذه الا ذ ذ ص ذذ ر ذذ
ذ ذ ذذه إلخت ذ ذ ذذه ت إلاتتهرو ذ ذ ذ تذ ذ ذذتىل ذ ذ ذذه أخذ ذ ذذهه قتصذ ذ ذذها ذذذ ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذ ه
الا ذ ذ ذ ذ ط ذ ذ ذ ذذةر ي خةقف ذ ذ ذ ذذه حت ذ ذ ذ ذ ش ذذذذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ ذ أ حهح ذ ذ ذ ذذا قتص ذ ذ ذ ذذها ل ذ ذ ذ ذذة ب هتل ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ إلص ذ ذذخاهت قتص ذ ذذهاو ع ذ ذ ذ ال رو ذ ذ ذ ذ ذذيت ش ذ ذ ذ و ي ةه ت ذ ذذه ههش ذ ذ ذ ه خ ذ ذ ذ تاخه ذ ذذه
75
حت ذ ذ عهب ذ ذ تاذ ذذهر اذ ذذم ذ ذ هخ ه ه ذذ ره خ ذ ذ إل ذ ذذها بع ذ ذ خصذ ذذهاقت ه و ذ ذذا فهق ذ ذ ش ذ ذ
بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ أق ذ ذ ذ ة ذ ذذه إلح ذ ذذت هر ت حب وذ ذ ذ هخذ ذ ذ ب ذ ذذها بذ ذ ذ ةر أو ذ ذذخ تذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ذ ذ ذ
و تص ذ ذ و ذ ذذا حذ ذذت هر ت بش ذ ذ ش ذ ذ طه أحهح ذ ذ ه خ اخذ ذذه ص ذ ذ وتذ ذذا تص ذ ذ وىل ا ذ ذ ا مل ذ ذ شذ ذذت ا ذ ذ
إلح ذ ذذت هر (ا ذ ذذه ذ ذذيت ح ذ ذذتفهات خ ذ ذذ؛ با و ذ ذذه قب ذ ذ ةه ت ذ ذذه وت ذ ذ ؛ ا ةو ذ ذ خ ذ ذذ؛ بع ةخ ذ ذذهت ا ذ ذذة بش ذ ذ
تت ة ةمل ذ ذ ذذه بلذ ذ ذذتع 2)...و ذ ذ ذذةه بذ ذ ذذه بلذ ذ ذذت ةذ ذ ذذه بش ذ ذ ذ خذذذ شذذذ شذ ذ ذذهط بةق ذ ذ ذ خ هص ذ ذ ذ
خذ ذ خ ذذ؛ خ ذذخ لت ذذه ذذة ب ذذف خبذ ذ أ ا و ذ ذ إلح ذذت هر ق ذ ذ ذ ذ ذذه ص ذ ذ و ذذه ب ذذها 1ب ذ ذ
ب ذ ذذها 19خ ذ ذذه ذذ تت ذ ذ و خ ذ ذذ؛ خذ ذذخ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ 9119ال ذ ذ ذ ذذه ة 11-19ق ذ ذ فو ذ ذ ت ذ ذ
ذ ذ ذذه ق ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذذبطه و ذ ذ ذذه بص ذ ذ ذذف خط ذ ذ ذ ذ بشذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ إلح ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذ ذ ذذذذ
ذ ذ قه ة ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذذه ة ذذ ذ ذذهبط ب ئ ذ ذ ا ذ ذذب و ذ ذذا رأح ذ ذ خ وذ ذذه تش ذ ذ وعهت ت حت ذ ذذهت ه ة ذ ذ
ت ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ ذذه لذ ذ ذ ذذب 9111وتع ذ ذ ذ ذ بهش ذ ذ ذ ذ طه أ ذ ذ ذذت إلحذ ذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ذ ببهش ذ ذ ذ ذ ي ش ذ ذ ذذت ش ذ ذ ذ ذ
ع ذ ذ ذذةا باخ ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ش ذ ذ ذ هت ة ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت و؛ أمله ذ ذ ذ قهب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا تذ ذ ذذة شذ ذ ذذفع هرح ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ
ش ها ا تةر ع ةه ي ه ة - 1ر هاو النظام القانوني لإلستثمار ومدى فعاليته في إسقطاب اإلستثمارات األجنبية ،أط ا
-الا ح 9191ا .19 ة ع ةه ل هح ملهخع خة ةا خع – ا
و ا ب مل لهب ا .911 - 2و بةط
- 3ر هاو ب مل لهب ا .19
76
وذ ذ ذ طبذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ذ ملذ ذ ذ ت خهصذ ذ ذ هبذ ذ ذ ف ذ ذ ذ تةمل ذ ذذه ذ ذذة ي ذ ذذهر شذ ذ ذ ه ه ه أ شذ ذ ذ
تذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خته ذ ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ إلح ذ ذ ذذت هر ي ب حتةخ ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ إلص ذ ذ ذذخاهت إلقتص ذ ذ ذذهاو هبذ ذ ذ ذ
تة و ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ه اح ذ ذ ذذتةرو وتذ ذ ذذات تةمل ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ر ا و ذ ذ ذ إل تذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذها بذ ذ ذذها 19أ ش ذ ذ ذذفت ت ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ؛ هلذ ذ ذ صذ ذ ذ هو ل ذ ذذت و؛ ذ ذذة ا بهإل ت ذ ذذه به ش ذ ذذهطهت تاهروذ ذ ذ وذ ذ ذ لذ ذ ذ ىل تذ ذ ذ
ذذذ ر وذ ذ ذذهت ف و ذ ذ ذ ب ت ف ذ ذ ذ ب ذ ذ ذهختخ و ذ ذ ذ ي خ ذ ذ ذ ةله ا ةو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذذذ تذذذ هرحذ ذ ذذت ه حب و ذ ذ ذ
خذذ تذذ و تذذ ب ذ ذ خذ ذذ؛ ت ذ ذ بب ذ ذ أ حذ ذذتةر عذ ذذهه .ت ذ ذ تذ ذذة ا و ذ ذ إلحذ ذذت هر خذ ذذهتا
ذ ذذه ص ذ ذ ه ذ ذذه ةئ رغ ذ ذ أ ذ ذذه حذ ذذت هر بذذ أ ا وذذ بش ذ ذ احذ ذذتةروه وعتذ ذذا عاوذ ذذا ف ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذ
ذذ و ذ ذ خذ ذذ؛ ل ذ ذ بهبب ذ ذ أ أ ذذ أ صذذ خذ ذذ؛ ها ذ ذ تهر ذ ذ مت إلوذ ذذخ وذ ذذ؛ ف ذ ذ قب ذ ذ
هال - 1و خه األشكال القانونية المتاحة لإلستثمارات األجنبية المباشرة في الجزائر بعد تطبيق قاعدة ،% 07-00
ة ع ةه ل هح ملهخع وب محه خ ا 1و ا 19ح 9199هو الا ا.991 ب ب ه ةئ
قه ة ارمل ا تةر ي ع ةه ص -2أ بهو خ ت المعاملة االدارية لإلستثمار في النشاطات المالية وفقا للقانون الجزائري ،أط ا
الا ح 9199ا .11 ا ة ع ةه ل هح ملهخع خة ةا خع
77
بذ ذذها ذ ذ ه خ ذ ذذ؛ خذ ذذخ ذ ذ ت ذ ذ بب ذ ذ أ ت ول ذ ذذه ص ذ ذ ه ر ملذ ذذه احذ ذذتةر ح ذ ذ 9199ت ذ ذ
و ذ ذ ذ ذه أ ذ ذ ذ و ذ ذذا ل ذ ذذو خ ذ ذذه ذ ذذه ع ذ ذ ذ هب ذ ذذه 71و ذ ذذا أ ا وذ ذ ذ إلح ذ ذذت هر تا ذ ذذهر خعذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذت هر ت ا ذ ذ ذذا ي خذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 11-19أ ذ ذ ذ ذ أ هب ذ ذ ذذه أ 71ا وذ ذ ذ ذ إلح ذ ذ ذذت هر تا ذ ذ ذذهر خعذ ذ ذ ذ
وذ ذ ذ تهخذ ذ ذ ذ ذذيت ملذ ذ ذ و ذ ذذ؛ خةقف ذ ذذه ذ ذذه أ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ب ذ ذذها 7خ ذ ذذه ذذذ ا وذ ذ ذ هخذ ذ ذ الذ ذ ذ
حذ ذ ذذت هر ت ي م ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذة و ذ ذ ذ ةذ ذ ذذه ط ذ ذ ذ أه أمل ب ذ ذ ذ ه ذذذ ذ ذ ذذه خحذ ذ ذذت هرت حذ ذ ذذة خ
بص ذ ذذف وهخ ذ ذ ذ به ش ذ ذذهطهت ب ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ حب هو ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ت حت ذ ذذهت بع ذ ذذة هب ذ ذذه ح ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ
حت ذ ذذهه وذ ذ ذ ذ ذذه ة تذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 11-99و ذ ذذا أ ذ ذذه":و ذ ذ ذ ب ذ ذذها صذ ذ ذ
ذ ذ ذ خهت". لذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ ب ا ذ ذذا ي ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو إل ت ذ ذذه بطبذ ذ ذ و ذ ذذا ح ذ ذذت هر ت ةط ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ 11-19مل ب ذ ذ ذ و ذ ذذا خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة 11-99خ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ب ذ ذذها وخا ذ ذ ذ أ ب ذ ذذها
ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو ب تاذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب ح ذ ذذةه تشذ ذ ذ وعا 99-11بش ذ ذذف أ را ذ ذذه ب ذ ذذها ح ذ ذذت ه ذ ذ ذ
شذ ذ ذذهطهت حذ ذ ذذت هرو ذ ذ ذ أ أا ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب أ ذ ذ ذ خهت ذ ذ ذذيت تذ ذ ذذة خمصص ذ ذ ذ ل ذذذ
خصذ ذ ذذط ىل " حذ ذ ذذت هر ت ةط ذ ذ ذ " حبل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ إلحذ ذ ذذت ه . لتذ ذ ذذ؛ هلذ ذ ذذه أ تع ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ أ
ذ ذذها ذ ذذةطي خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذه و ذ ذذةه ب ذ ذذه ط ذ ذذه ذ ذذهت خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 11-99شذ ذ ذ ب ذ ذذها ذذذ
79خلرخ ي 1غش .9199 -1قه ة رق 11 -99بلر ي 1غش ح 9199يتعلق بترقية اإلستثمار. ،ر. .
78
بل ذ ذذتة و ذ ذذا ق ذ ذ و ذ ذذا ع ةخ ذ ذ ي ف ذ ذ ح ذ ذذت هر ت هص ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذذ بش ذ ذ الا ذ ذ ا ذ ذذه
أبع ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذ ا ذ ذذب أ ذ ذذفا و ذ ذذه صذ ذذف رخاو ذ ذ ت ا ذ ذ خذ ذذ؛ ا ذ ذذب ب ذذ ت ذذ ذذ خلذ ذذتة
1
ذ ذذه خا ذ ذ أ بش ذ ذ ي ذ ذذة ا الا ذ ذ وو بةص ذ ذذف " ةط ذ ذ " ح ذ ذذت هر ت ب ا ذ ذذا خ ذ ذذ؛ قب ذ ذ أ ذ ذذه ر ذ ذ
خص ذ ذ " ذ ذذيت رات حذ ذذت هرت ذ ذذيت اذ ذذا ي ط ذ ذذهر خ ذ ذ ىل خت ذ ذذه /أ وب ذ ذذهر " ذ ذ ته ذ ذذه ب ذ ذذها ا ذ ذ
لذ ذذهن ت اذ ذذة اذ ذذه ت حذ ذذت هر ذ ذذيت خذ ذذ؛ خ ذ ذ رق ذ ذ 11-19ذ ذذيت ط ا ذ ذ و ذ ذ بذ ذذها ي ذذ
حذ ذذت هر ت ب اذ ذذا هبذ ذذه خذ ذذ؛ خلذ ذذها خهص ذ ذ ع ذ ذذه ا ذ ذذب لذ ذذتف هل ذ ذذه ت حت ذ ذ هبع ذ ذ ب ذ ذذهط ال ذ ذذة
حذ ذ ذذت هر ت تاذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ب حذ ذ ذذةه تش ذ ذ ذ وعا 99-11ملع ذ ذ ذ غه ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ .ت ذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ خذ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ
ذ ذذه بش ذ ذ أ ذ ذذا أات ذ ذذهه خذ ذ ذ رق ذ ذ 11-19 خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ب ذ ذذها 19خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة 11-99ت ذ ذ
ذذذ ش ذ ذذفع ص ذ ذذه .أخ ذ ذذه ت ذ ذذه وتع ذ ذ ذ حبذ ذ ذ لذ ذ ذ رأ ذ ذذه % 71-19ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر أمل ذ ذ ذ به شذ ذ ذ
ذ ذ ذذه غ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذه ة 11-99خذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ بذ ذ ذذها 11ا ذ ذ ذذب وشذ ذ ذذت بش ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ هب ذ ذ ذ ت ذذذ
79
بعذ ذ ذ ب ئ ذ ذذا ت ذ ذذه ا ذ ذذب ق ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ أو ذ ذذهات الا ذ ذ ذ حت ذ ذذه ي ق ذ ذذة و ح ذ ذذت هر قهخذ ذ ذ بذ ذ ذ ار
ح ذ ذذت هر محهو ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ مل ذ ذذهت حت ذ ذ ذ أ ص ذ ذذهر ا و ذ ذ ذ ذ ذذهر ح ذ ذذت هر به ب ئ ذ ذ ذ ت ذ ذذة ت ا ذ ذ ذ وذ ذ ذ ت ذذذ
ق ذ ذذه ةئ ذ ذذيت و ذ ذذت تف ذ ذ ذ و ذ ذذه بة ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذة بتتذ ذ ذ و تتذ ذ ذ مل وذ ذ ذ ت ذ ذذا ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ذذذ
ذ ذ ذذة خة ذ ذ ذذة خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ خه ذ ذ ذ ذ ه ل ذ ذ ذذت ت أ بشذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ي خةق ذ ذ ذذف خت بذ ذ ذ ذ
ذ ذذه تلذ ذ ذ ه ت ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 9199لت ذ ذذ؛ ذذذ ب ذ ذذو تش ذ ذذا إلح ذ ذذت هر ب ذ ذذو ت ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ ش ذ ذ ذ ذذذ ذذذ ه ذذذ ذذذ تةمل ذ ذذه إلو ذ ذ ذ وة ةملا قتص ذ ذذهاو خ ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ رمل ذ ذذه
بذ ذ ذذها 71خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9199 ح ذ ذذت هر مل وذ ذ ذذفت بفات ذ ذذهه ختة ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ 11-99بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
ص ذ ذ و ذ ذذه بذ ذذها 7خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ب ذ ذ أ خذ ذذ؛ خ ذ ذ رق ذ ذ 11-19ذ ذ ذذ ب ذ ذ بخا ذ ذ ألذ ذذه أ ذ ذ
خ ذ ذذه ذذذ أ ت ذ ذ ذ ؛ أات ذ ذذهه ذ ذذه ة 11-99تذ ذ ذ ح ذ ذذت هر ت ا ذ ذذا حب وذ ذ ذ هخذ ذ ذ ا ذ ذذب وفذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذه ي ط ذ ذ ذهر أاذت ذ ذ ذهه ذ ذه ذ ذ ذ ذة تذ ذ و ذل ذ ذ ذه ذهخ ذ ذ ذ ذه ذ ذ ذ وت ذ ذ ذ ح ذتذ ذ ذ ذ ذهر وذخا ذ ذ ذ أ خذب ذ ذ ذ أ اذ و ذ ذ ذ
ب حت ه. الا
ةت ش ها بهمللت ي ه ة ت قه ة وهه ص -1ب ه وب ي سياسة االستثمار وحماية البيئة في الجزائر ،رحه
الا ح 9191ا . 7 ا ة ملهخع خة ةا خع
81
المبحث الثاني :الحماية القانونية لحرية اإلستثمار األجنبي.
ذ ذ ذذة ط ذ ذ ذذةر .ذ ذ ذ ذ أ ح ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ ه ة ذ ذ ذ ذ ا ر خت ذ ذ ذذا ي ح ذ ذ ذذت طه عة خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذلا
ذ ذذةت ت ذ ذذه ذ ذذ؛ و ذ ذ ه و ذ ذذا حذ ذذت هر خذ ذذهر ا ذ ذ ا ا تذ ذذه ذ ذذةطي ت ذ ذ ا ذ ذذه أه ش ذ ذ غذذ بلذ ذذت
خذذذ ع ذذذ ي ذذذ حذ ذ ذذت هر أخة ذ ذ ذذه خا ذ ذ ذذه ف ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه تذ ذ ذذهي ذ ذ ذ ت بلذ ذ ذذت
ذ ذ ذ و ةخ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ بل ذ ذذت طب خح ذ ذذت هر .وتالذ ذ ذ إل ذ ذ ذ ر به قتص ذ ذذها ذ ذذةطي و ذ ذذلا بش ذ ذذت
شذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا اتذ ذ ذذهر بلحلذ ذ ذذهت ا ه ذ ذ ذذا خ خ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا لذ ذ ذذو خ ذ ذ ذذه ع ذذذ
قتصهاو ةط .
ذ ذ ذ ذذبط ذ ذ ذ ذ ا ت ةذ ذ ذ ذذه حذ ذ ذ ذذتةر ق ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذذت ت أ بلح ذ ذ ذ ذ ذذذذ خ ذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ ذذخ بذ ذ ذ ذذها لذ ذ ذ ذذهب
) حذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ( بط ذ ذ ذ ذذذ ه هو ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت عتذ ذ ذذا خبذ ذ ذذهائ احذ ذ ذذتةرو حذ ذ ذذت هر ي الا ذ ذ ذ
ذ ذذهتا ذ ذ ذ محهوذ ذ ذ ح ذ ذذت هر ذ ذذه ت ذ ذ ت هلذ ذ ذ ذ ذذه أ الا ذ ذ تت ذ ذ ذ أبة هب ذ ذذه ل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ
80
ذ ذذيت خ ذ ذذ؛ ش ذ ذذفله ب ح ذ ذذةه تشذ ذ ذ وعا رقذ ذ ذ 99-11بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ إلح ذ ذذت هر ا ةوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ بب ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ
بب ذ ذ ذ ذذهائ مت ل ذ ذ ذ ذذها ي خمت ذ ذ ذ ذذف قطهو ذ ذ ذ ذذهت ش ذ ذ ذ ذذهط قتص ذ ذ ذ ذذها .تذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ذ ذ ملذ ذ ذ ذ ذ
ل هحذ ذ ذ ذ ه ة ذذذذ و ذ ذ ذذا ا ةوذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ع هصذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت هر وش ذ ذ ذذت ذ ذ ذذهرملا ب ذ ذ ذ ذ أ خ ذ ذ ذذه بذ ذ ذ ذه رأ
تا ب ذ ذ أ ط و ذ ذ ) ذ ذ أ بت ذ ذ ح ذ ذذت هر ( 1ف ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذت ت ذ ذذه و ذ ذ قتص ذ ذذهاو بتة ذ ذ ب ذ ذ
ذ ذذت ت ي فه ذ ذذه ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ قتص ذ ذذهاو فعه ذ ذ قتص ذ ذذهاو ل ذ ذ ات ذ ذذه و ذ ذذا بلحل ذ ذ ذ ذذة ت ذ ذ
ب ذ ذذها 71ب ذ ذ ذ ةر ذذذ ذ ذذهئ) الذ ذ ذ ط ذ ذذةر بلحلذ ذ ذ خة بت ذ ذذه تت ف ذ ذذهت ي ذ ذ ذ ط ( 2ف ذ ذ ذ ذذذ
ذ ذذه ه ذ ذذب) ذ ذذا ذ ذذه ة ا ذ ذذة بل ذ ذذت تو ( ف ذ ذ ذ ذ ذ ذبط ل ذ ذذة ذ ذ ذ تف ذ ذ ذ أو ذ ذذخ ت ذ ذ ذ
وذ ذ ذ ع وذ ذ ذ ا وذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ و ذ ذذهت قتص ذ ذذهاو خهص ذ ذ ذ خ ذ ذذه قتص ذ ذذها ل ذ ذذة و ذ ذذةه و ذ ذذا ا ةو ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛
حذ ذ ذ ذذت هر أخة ذ ذ ذ ذذه أ خا ذ ذ ذ ذذه ف ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذذه ش صذ ذ ذ ذذه طب ع ذ ذ ذ ذذه أ خع ةو ذ ذ ذ ذذه الذ ذ ذ ذذة بلذ ذ ذ ذذت
ذ ذذيت ذ ذذة ت خ ذ ذذه خخ ذ ذ ذ خح ذ ذذت هر ي ذ ذ ذ تت ة ةمل ذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ذ ا ةط ذ ذ ذ ذ ذذه و ملذ ذ ذ ي ا ت ذ ذذه
82
قتصذ ذ ذذهاو ه ة ذذذ ذ ذ ذذه ا ذذذ حذ ذ ذذت هر) بصذ ذ ذذف وهخ ذ ذ ذ عب ذ ذ ذ (خ ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه و ص ذ ذ ذ وتةملذ ذ ذذه
ح ذ ذذت هر .ت ذ ذذا و هص ذ ذ ذ خت خ ذ ذ ذ خ بط ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ بتة ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذت ت ذ ذذه و ذ ذ ذ ل هحذ ذ ذ
و ب ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا ذذذ .ب ذذذ و ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذ إلقبذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا حذ ذ ذذت هر ي ا ذ ذ ذ خع ذ ذ ذ أ وذ ذ ذذهخخ إل ص ذ ذ ذ
عة خ ذ ذ ات ع ذ ذ بعذ ذذو وتبذ ذذهر أ ذذ ذ ذذه أ فخ ذ ذ ذ ذذهرملا بذ ذذه رأ ذ ذ ذ ذذيت غ ذ ذ ي ملت ذ ذ
وتب ذ ذذهار ذ ذذه تل ذ ذذهن ت ذ ذذهرال ت ذ ذذه ت ذ ذ ذ خ ةخذ ذ ذذهت آلخ ذ ذ ذ .1ب ذ ذ ذ ذ ذذبع تص ذ ذ ذ و ذ ذذا بع ذ ذ ذ ه ا
خع ذ ذذهت ح ذ ذذت هر ي الا ذ ذ ( ه ذ ذذه) أخ ذ ذ ح ذ ذذت هر ي الا ذ ذ ( ه ذ ذذه) ر ق ذ ذ خ ذ ذذه ذذ ه ذذ
إلصخاهت خ خ (ر بعه).
ف ذ ذ ا ح ذ ذذت هرو ت ذ ذذه ذ ذ ذذ ذذ و ملت هو ذ ذ ذ ذذيت ل ذ ذذعا خذ ذذ؛ خخهل ذ ذذه ال ذ ذذهت ةص ذ ذ
شذ ذ ذ ذ ط بع ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ي خ ط ذذذذ ةم ذ ذ ذذف ح ذ ذ ذذت هر و ذذذذ ر مله ذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذت و؛ ذ ذ ذذةط و
ب ذ ذه . ع ذ ذهخ
ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذل و ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذ ذ رأ حتذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت هر ا ذ ذ ذ ذ و ص ذ ذ ذ بهب ذ ذ ذذه
ذ ذ ذذه ذذذذ ذ ذ ذذف ح ذ ذ ذذت هرو ذ ذ ذذت ت ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ذ ذذذذ ط ذذذذ ذ ذ ذذه بتة ذ ذ ذ ذ أو ذ ذ ذذه به وعذ ذ ذ ذ
83
هت ذ ذ ذ ذ ذذهت ح ذ ذ ذ ذ ذ به أ كهب ذ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ ذ ا ة ذ ذ ذ ذ ذذه بش ذ ذ ذ ذ ذ وهت ح ذ ذ ذ ذ ذذت هرو خ ذ ذ ذ ذ ذذ؛ ر ا ذ ذ ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ ذ ذ
خ ذذذذ ملت هو ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذهاو ل هحذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه الة ذ ذ ذ ذ حتذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت هرت شذ ذ ذ ذ
بذ ذ ذه . ب ذ ذذل ي هت ذ ذذهت رأ حتذ ذ ذ ذ ذذه ا ذذذ حذ ذ ذت هر عبذ ذ ذ خ ذ ذذه ذ ذذه و صذ ذ ذ
خ ذ ذذه ت ذ ذذا ب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ تعه ذ ذ ذ خ ذ ذذي حت ه ذ ذذه إلا روذ ذ ذ ح ذ ذذت رته ل هح ذ ذذا ذ ذ ذ خذ ذ ذ ته ة ذ ذ ذ ع ذ ذذهه
قتص ذ ذذهاو ذ ذذةاه لذ ذ ذهقه خ ذ ذ ل هح ذ ذ خ ت ذ ذذه ذ ذ ذ ر و ذ ذذا طب ذ ذذه خذ ذ ذ حتهخ ذ ذذه ذ ذذه ةئ ف ذ ذذه
ذذذ و هصذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ شذ ذ ذ ت قهو وذ ذ ذ ه ذ ذذه خته ه ذ ذذه خ ذ ذذه هت ذ ذذه ب ذ ذذه طب عذ ذ ذ ل ذ ذذة ذذذ
ح ذ ذذت هر خ ذ ذذ؛ ر ت ذ ذذا ذ ذ ذ وش ذ ذذت ختة ذ ذذهت خ ذ ذذه ص ذ ذذط ىل و ذ ذذا لذ ذ ذ ته ذ ذذه ذذذ ذ ذذة ت ذذذ
ذذ ذ ذذه خ ذ ذ بط ة ذ ذ ختع ذ ذ ا بع ذ ذ ه ختع ذ ذ حذ ذذت هر خذ ذذ؛ بفذ ذذهت ب ب ذ ذ ذ ذذه وعتذ ذذا خ ذ ذه
بع ذ ذ ذ ه بهبلحل ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذه ل هح ذ ذ ذ ه ة ذذذ أ بع ذ ذ ذ ه ب ذ ذ ذذه حت حهح ذ ذ ذ ذ ذ ذذةت خ ش ذ ذ ذ ت ب ذ ذ ذ
ختط ذ ذذةر ت ذ ذ ت ذ ذذة و هص ذ ذ ح ذ ذذت هر خف ذ ذذةه خ ذ ذ خذ ذذ؛ تع ذ ذذهروف لذ ذذهب لت ذ ذذ؛ ذ ذذة أ خ ذ ذذه
ر حهت إلا رو حبه بفتةا -1ر ه ش وف تة ه ب ه تحلي واقع مناخ االستثمار في الجزائر وتقويمه ،ا ملهخع
9197بهص ة ر ه هلل ت لطو ا .177 9هة قتصهاو
ة ها تةر ي ه ة ش ها -2ر خعا الضمانات القانونية ل ستثمار في الجزائر -الجزء األول – ،أط ا
له الا ح 9199 -9191ا .99 ع ةه ل هح ملهخع أبة بت ب هو
84
وة خ ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هرال وة خ ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو وة خ ذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذ ت ذ ذذهي ا ةو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ عة خ ذ ذ ذ ختة ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه
ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ بص ذ ذذف خهصذ ذ ذ .1لت ذ ذذ؛ اصذ ذ ذ عة خذ ذ ذ ح ذ ذذت هر بص ذ ذذف وهخذ ذ ذ حهحذ ذ ذ ي ش ذ ذذا
خا ذ ذ ذ شذ ذ ذذهطه وذ ذ ذذا تاذ ذ ذذهر ا ر خ ذ ذ ذذه ي ات ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت شذ ذ ذذهط قتصذ ذ ذذها ع ذ ذ ذ طب ع ذ ذ ذ
ذذ أ ذ ذذهط شذ ذذهط ل ذ ذ وع ت ذ ذذف ذ ذذيت لذ ذذت اه ذ ذ ر ق ذ ذذهه ب ذ ذذت ت ذ ذذهي بع ذ ذ ذ ذ ا ةط ذ ذ .
أ رأ ذ ذ ذذه تلذ ذ ذذةو ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه إل تهمل ذ ذ ذ به ب ذ ذ ذذب وذ ذ ذذ؛ أحذ ذ ذذة حذ ذ ذذت خي خخ ذ ذ ذ ذ ذ ذذخي إلخفذ ذ ذذه
وت ذ ذذة تا ذ ذذهر ذ ذ قتص ذ ذذها ت ذ ذذة الةخ ذ ذ بش ذ ذ ول ذ ذذعا ذ ذذه بش ذ ذ ذذ هل ذ ذ
ذ ذ ذ ذ خل ذ ذ ذذتة خع ذ ذ ذذو خ ذ ذ ذذ؛ عة ذ ذ ذ ذ ي ف ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ ة ذ ذ ذذه بشذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذت ا ر ذ ذ ذذه.
و ذ ذذها أربها ذ ذذه .خ ذ ذذ؛ وب ذ ذذب و ذ ذذ؛ ل ذ ذذب ب ت ف ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذلا بل ذ ذذت تذ ذ ذ تذ ذ ذ هلذ ذ ذ ةص ذ ذذة
بص ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ خ بتف ذ ذذه ت أمل ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ب ذ ذذو ذ ذ ذ رب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ إل ت ذ ذذه ب ف ذ ذ ذ أق ذ ذ ذ .وتال ذ ذ ذ
85
ذ ذ ذذع ف خح ذ ذ ذذت هر ( ةوذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذهاوه) ذ ذ ذذيت ع ذ ذ ذذهئ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ر ي ع ه ذ ذ ذ ذ ر ف ذ ذ ذذه أمل ت ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذو ذ ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ وة خذ ذ ذ ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ .بذ ذ ذ ت ذ ذذهي اذ ذ ذ ي ح ذ ذذت طه عة ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ذذذ وعذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذلا ا ر خ ذ ذ ذذه ي ق هخ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذة ل ذ ذ ذذعا ذ ذ ذذة ط ذ ذ ذذةو ح ذ ذ ذذت هر خذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ أت ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا تعاذ ذ ذذا لذ ذ ذذة ص ذ ذ ذة و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ ر تذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذة تاذ ذ ذذهر
تةمل ذ ذ ذذه ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذذهرملا ذ ذ ذذة تةحذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذلا به ذ ذ ذ ذ ر ح ذ ذ ذذت هر ي تا ذ ذ ذذهر بشذ ذ ذ ذ
ا ةط .2 ب ب و؛ خ هت وا
وت ذ ذذها و ذ ذذا ح ذ ذذة ت ذ ذذة ت ف ذ ذذف خ ذ ذذ؛ خم ذ ذذهط ذ ذذةطي خذ ذ ذ ح ذ ذذت هر غذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ وة خذ ذ ذ
أح ذ ذذة خمت ف ذ ذ ذ ذذا ذ ذذه قذ ذ ذ ر إلخت ذ ذذه ة وذ ذ ذ ح ذ ذذت هر ه ي ا مل ذ ذ ذ ب ذ ذذه تذ ذ ذ أ قتص ذ ذذهاو ا ذ ذ
ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ . ت ذ ذ ذ ذ ه ع ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذذي ول ذ ذ ذذهت بص ذ ذ ذذةر أ ب ذ ذ ذذفخ ي ح ذ ذ ذذت طه
ب ذذ تهمل ذ ذذه ا خلذ ذذها أ خشذ ذذهر خذ ذذ؛ ل ذ ذ أح ذ ذ ر ت ذ ذ خذ ذذ؛ غ ذ ذ بتصذ ذذةر صذ ذذة و ذ ذذا ت ذ ذ
ع ذ ذ ذذا تعذ ذ ذذه وت ذ ذ ذذها ص ذ ذ ذ هخ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ملذ ذ ذذه صذ ذ ذذةا ع ذذذ ذذذ ت ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ ةصذ ذ ذذة
وتالذ ذ ذ و ةخ ذ ذذه بع ذ ذذةا ح ذ ذذت هر صذ ذ ذ و ذ ذذا ب ذ ذذب تط ذ ذذةو ر إل ت ذ ذذه خذ ذ ذ خلحل ذ ذذهت شذ ذ ذ هت ذذذ
86
هخ ذ ذ . ذذ هب ذ ذ وذ ذذة ذ ذ اا و ةخذ ذذه ي ذ ذ خعط ذ ذذهت ق ذ ذ ر ه ع ذ ذ بت خ ذ ذ ذ ذذيت ذذ
ذذ ا ذذ ذ ذ و ذ ذذا ل ذ ذ بلذ ذذتةرا أ حذ ذذةه ال ذ ذ بف ذ ذ محهو ذ ذ خ تةمله ذ ذذه ةط ذ ذ خذ ذذ؛ ب هتل ذ ذ .
رأ خ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذذذ ذ ذذة ملا ش ذ ذذف ا ذ ذ ذ ت تهمل ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ .ت ط ذ ذذا ت ذ ذ ذ ح ذ ذذت ا ل ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ أ تعب ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذه ي ة ا ذ ذ ذ ذذه قتصذ ذ ذ ذذهاو حذ ذ ذ ذذت هرو ذ ذ ذ ذ ل هح ذ ذ ذ ذ وع ذ ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ ذ و أا
ذ ذذة و ب حت ذ ذ ذ خح ذ ذذت هر ذ ذذة ه ة ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ئذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ تذ ذ ذ به ذ ذ ذ إلا روذ ذ ذ غ ت ذ ذذه ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ي ملذ ذ ذ ر حت ذ ذذهه قتص ذ ذذها ح ذ ذذت هر رتذ ذ ذ ارملذ ذ ذ ح ذ ذذت رته وعذ ذ ذ خط ب ذ ذذه ملةت و ذ ذذه ت ل ذ ذذو ب ئذ ذ ذ
ذ ذذه أخ ذ ذذةر بع ذ ذذهخخت إلملذ ذ ذ ت ذ ذذيت وةت ت ذ ذذه إلط ذ ذذهر ذ ذذه ةئ لذ ذ ذ ه ة ذ ذ ذ لذ ذ ذ تذ ذ ذ ته هوذ ذ ذ
خحذ ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذ ذذا بط ذ ذ ذ ذذة شذ ذ ذ ذذعةر به ح ذ ذ ذذت ر ش ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ذذا حذ ذ ذ ذذت هر ل ذ ذ ذ ذ ي خ ذ ذ ذ ذ ىل بلذ ذ ذ ذذت
ذ ذة تذ ذ ذذهر:
87
ذ ذ ذ ا بعهخ ت ذ ذذه ح ذ ذذة ذ ذ ذ بة ذ ذ ذ قة وذ ذ ذ ح ذ ذذت هرت صذ ذ ذ ر شذ ذ ذ وعهت ا خ ذ ذ ذ ت حتذ ذ ذ تذ ذ ذ
تش ذ ذ ذ وعهت ذ ذ ذ ه هت خ ذ ذ ذ خا و ذ ذذه خمت ف ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب ح ذ ذذت طههبه أ محهوت ذ ذ ذذه أ ص ذ ذذف ت ه .ت ذ ذ ذ ؛ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت طب إل ذ ذ ذ ر صذ ذ ذذه ذذذ وذ ذ ذذلا بش ذ ذ ذ ط أ حذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ شذ ذ ذذا ذذذ
حب ذ ذذب و تصذ ذ ذ خح ذ ذذت هر خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ وذ ذ ذ ا حت ذ ذ ق ذ ذذه ةئ ختتهخ ذ ذ قذ ذ ذ ر إلخت ذ ذذه خح ذ ذذت هر مل ذ ذ
ت حت ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذ ذ و ب ذ ذ ذ ذ ذا أ وتل ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ةت ذذذ ت ل ذذذ بذ ذ ذذه و ذ ذ ذ با وذ ذ ذ ذ ذ ذه ذ ذ ذ ذ ذيت وت ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ هبذ ذ ذذه رأ و ذ ذ ذذا
حت طذ ذ ذ ذ ذ ذهبه خ ذ ذ ذ ر عهخ تذ ذ ذ ذ ذ ذه بط ذ ذ ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت هر و ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ ذذذ خمت ذ ذ ذذف ملة ذ ذ ذ ش ذذذ
ذ ذذه ي قهب ذ ذ ذ و ذ ذذا ح ذ ذذت هر ذذذ ح ذ ذذت هر و ذ ذذا ف ذ ذ ذ هرح ذ ذ ذ ك ذ ذ ذ أ و ط ذ ذذة ش ذ ذ ذ و
و ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ا ذ ذ ا ذ ذ ط خذ ذذ؛ حذ ذذت هر وعذ ذذي طذ ذذخ ذ ذذه .ذ ذ أ شذ ذذا ت ذ ذ ةت ذذ مل ذ ذ
ذ ذذهاه ذ ذذه لذ ذ ذ ت ذ ذذا وتب ذ ذذهر ةا ذ ذ ذ ي فة ذ ذ ذ ذ ذذيت ك ذ ذذه قتص ذ ذذها ذ ذذةطي خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ
و ذ ذذا أخ ذ ذذه ح ذ ذذخخت ه قتص ذ ذذهاو أ ب ذ ذذه أ ذ ذ بل ذ ذذت طب ذ ذ أ ذ ذذه و ب ذ ذذا و ذ ذذا ص ذ ذذةا ت ذذ
ذ ذ ذذه قتص ذ ذ ذذهاو ةط ذ ذ ذ ذ أ ا ذ ذ ذذخ مل ذ ذ ذ ذ بهبل ذ ذ ذذه هب ذ ذ ذذه أ لذ ذ ذ ذ ط و ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذه لذ ذ ذ ذ ىل ذ ذ ذ ذ أ
ةط . عهخ و ات أ ةطي أ به خ هتل غ ختتهتئ أ غ خ غة ت ه خ رأ
ت ذ ذذهته خلحل ذ ذذه ه تاهروذ ذ ذ ب صذ ذ ذ ر ق ذ ذذة و ش ذ ذذا ذ ذذةه ذ ذ ذ بذ ذ ذه بصذ ذ ذ ر ذ ذ ذ أ ذذذ
ملت ذ ذذهوا قتصذ ذذها ةقذذ حذ ذذت هر خذ ذذ؛ ذ ذذهر كهب ذ ذ به لذ ذذب و ذ ذذا حذ ذذت هر ي ذ ذذهر بذ ذذه هل ذ ذ
ا ر خ ذ ذذه ي ذ ذذة ط ذذ ه ذ ذ بتع ذ ذ ا ذذ فهق ذ ذذهت تش ذ ذ و ذ ذ ر بت ذ ذ ي هلذ ذذه .ذ ذذه وذ ذذلا
طةر حت هر مل .1
88
ل هحذ ذ ذ ذ عة خذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ ه ة ذ ذ ذ ذ ا ر خ ذ ذ ذ ذ ي ش ذ ذ ذذا عة خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه
بذ ذذو بذ ذذها و اذ ذذة ارمل ذ ذ أا تذ ذذه ي ق ذ ذ ر حذ ذذت ر ل هحذ ذذا و ذ ذذا ذ ذ غ خذ ذذ؛ أ ذ ذذه خ ذ ذذهر ا ذ ذ
ذ ذ ذ ر. أ ت ذ ذذهي هو ذ ذذه و ذ ذذا أا ت ذ ذذه بةص ذ ذذفه و ص ذ ذ ذ أحهحذ ذ ذ ه ي ت ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر و ذ ذذا ذ ذ ذ ا ةط ذ ذ ذ
لت ذ ذذه أ و ذ ذذةه به ح ذ ذذت هر حذ ذذت ر مل ذ ذ وب ذ ذذب بطب عتذ ذذه وذ ذذ؛ خذ ذذه ب ذ ذه ل هح ذ ذ ت ذ ذذه .ت ذ ذ أ
ذ ذ ذذيت حذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ببهش ذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذذهط ذ ذ ذذه خ ط ذ ذ ذذه خخاحت ذ ذ ذ وذ ذ ذذها اا ذ ذ ذ خلذ ذ ذذتة ذذذ ب ذذذ
ئذ ذ ذ و ذ ذ ذ ا قذ ذ ذ بة قذ ذ ذ اا ذ ذذه خل ذ ذذتة ي ذ ذ ذ خنف ذ ذذه خذ ذ ذ ت ذ ذذفت ب ئت ذ ذذه ح ذ ذذت طه تذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ببهشذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ت بفل ذ ذذه خطذ ذ ذ خطذ ذ ذة ت خ ذ ذ ذ ي ط وذ ذ ذ تتا بذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ي ا ذ ذذه ملذ ذ ذ
حذ ذ ذذت هر ت باو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ح ل ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ إلمل ذ ذ ذ ت ت ذ ذ ذ ب خلذ ذ ذذت ت لذ ذ ذذو ب ئ ذ ذ ذ
ي تذ ذ ذ إلط ذ ذذهر ات ذ ذذةت تشذ ذ ذ وعهت هم ذ ذ ذ خح ذ ذذت هر ي الا ذ ذ ذ بع ذ ذذة هب ذ ذذه اه ذ ذذه مل ب ذ ذ ذ ببهشذ ذ ذ
ل ذ ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ ه اا ذ ذ ذ ذ .2لت ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ه هت بش ذ ذ ذذاع و ذ ذ ذذا ااخذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة تا
بلش ذ ذ ذ ت ت ذ ذ ذذهي ع و ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ بلحلذ ذ ذذهت حذ ذ ذذت هر ي الا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ بع ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه شذذذ
89
ب حت ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذيت ع ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ا وذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت و؛ ص ذ ذ ذذه عا ذ ذ ذ ذ ر ع ةخ ذ ذ ذذهت ب ه ذ ذ ذذهت ل ذ ذ ذذهو ت ي ذ ذ ذذه
بل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ ذذيت ه ع ذ ذذه خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذذ ذ ذذيت ع ذ ذذهئ خ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذة ق و ذ ذ أت ذ ذ ف ذذ ا
بلش ذ ذ ذ ت ب ذ ذ ذ أ ارملت ذ ذذه ي تذ ذ ذ ر ح ذ ذذهت اص ذ ذذه ب ذ ذذف ت ذ ذذهي صذ ذ ذ قةوذ ذ ذ ب ذ ذذو ذ ذ ذ ذذذ أ ب ذذذ
ح ذ ذذت هر ت ذ ذذه لت ذ ذذ؛ ذ ذ ذ خ ذ ذذه ملذ ذ ذ خع تذ ذ ذ خته ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ب ذ ذذو خ ذ ذ ذ ر خ ذ ذذه كت ب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت هر
ح ذ ذذت هر ذ ذ ذ ذ ذذه ذذذ ب ت ذذذ أت ذ ذ بلحل ذ ذذهت إلط ذ ذذخ و ذ ذذا أتذ ذ ذ بلشذ ذ ذ ت بعت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذو ته ذ ذذه بلش ذ ذ ذ ت مله ب ذ ذ ذ خ ذ ذذه بلش ذ ذ ذ ت ي تش ذ ذذف و ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ ا ات أا ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ
ط و ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب وع ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بلشذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أح ذ ذ ذذه ا ةوذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ يذ ذ ذ ذ ا ت :خلش ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ب ذ ذ ذذهط ذذذ
قتص ذ ذ ذذهاو به ذ ذ ذ ذ خلش ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ر هت فل ذ ذ ذذها خلش ذ ذ ذ ذ ت هتل ذ ذ ذ ذ خلش ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهط هب ذ ذ ذذهط ل هح ذ ذ ذ ذ
ذ ذذيت وذ ذ ذ إلقتص ذ ذذهاو ا ذ ذذب ول ذ ذذت ه ذ ذذه ارملذ ذ ذ ت ذ ذ ذ خلشذ ذ ذ و ذ ذذه ...خل ذ ذ ذ حذ ذ ذ ة أا
قتص ذ ذذهاو تذ ذ ذ ا ت ذ ذ ذ وعطذ ذ ذا ص ذ ذذةر وهخذ ذ ذ وذ ذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذذا ههرحذ ذ ذ ه تةخذ ذ ذ و ذ ذذا قتص ذ ذذها ذ ذذف
وذذذذ ذذذذ ي خ ط ذذذذ الا ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذهاو ل ذ ذ ذ ذ 9199ت ذ ذ ذ ذ وذذذذ ص ذ ذ ذ ذ ف خلش ذ ذ ذ ذ تب ل ذ ذ ذ ذ
ب ب ذ ذ ذ 999وهب ذ ذ ذه خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذو قتص ذ ذ ذذهاوهت 991ا ذ ذ ذ حبص ذ ذ ذذةهله 77.9 ات ذ ذ ذ ذ ذ ذذع ف قتص ذ ذ ذذهاو
حذ ذذط رذ ذذه ت و ذ ذذه 1بهإل ذ ذذهت خ ذ ذ بذ ذذو 97ا ذ ذ ي خ ط ذ ذ ش ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ب ب ذ ذ ط ذ ذ خئةو ذ ذ
او ذ ذ ذ فلذ ذ ذذها حذ ذ ذذت هر ب ت ذ ذ ذ فت و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ا و ذ ذ ذ وذذذ خ ذ ذ ذ هبذ ذ ذذه خعذ ذ ذذهو أخ ذ ذ ذ وذ ذ ذذت
ب قط . تش وعهت إلمل ت إلا رو مله و ل هحهت تاهرو
1 -www.heritage.org/index/country/algeria://https
91
ت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أحذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا ه ة ذذذ ط ذذذ و ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ ذ ذ ذذهرو أا
و ه .1 خه
ختفه ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذ؛ خت ذ ذ ذذفخ ت ذ ذ ذ ذ أاذ ذ ذ ذ ت ب ذ ذ ذذا 991حذ ذ ذ ذ 9111ر ب ذ ذ ذذا 999ح ذ ذ ذ ذ 9119ر ب ذ ذ ذذا
حت ذ ذ ذ ذذيت ع ذ ذذا ش ذ ذذهط ذذ ر و ذذ ي ح ذ ذ 9199بف ذ ذذه خ ش ذ ذذةر ر ل ذ ذا ص ذ ذذهار و ذ ذذ؛ ا ةو ذ ذ ب ذ ذ
و ذ ذذه و ذ ذ ا خذ ذذ؛ بلش ذ ذ ت ذ ذذيت تع ذ ذ به حت ذ ذ ذ ذذيت عةق ذ ذذه و ذ ذ ه و ذ ذ هرح ذ ذ أ شذ ذذط ذذ تاذ ذذهر
فع ذ ذ ب ذ ذذب وذ ذذ؛ حذ ذذبه تاهرو ذ ذ محهو ذ ذ ا ذ ذذة ب ت ذ ذ ذ ذذيت لتذ ذذ؛ خ هر ت ذ ذذه وذ ذذا 911قتصذ ذذها.2
تص ذ ذ ذ ف عذ ذ ذذهه حبت ذ ذ ذ ألذ ذ ذذه تشذ ذ ذذت ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا بعذ ذ ذذها بلذ ذ ذذتع ب ذ ذ ذذا بتذ ذ ذذفخ ولذ ذ ذذت اه ر ت ذذذ
ح ذ ذذت هرو ي الا ذ ذ ذ اق ذ ذ ذ ع هص ذ ذ ب ئذ ذ ذ ذ ذذهه بتشذ ذ ذ بعط ذ ذذهت ت ذ ذذىل ذ ذ ر ب ذ ذذه حت هلذ ذ ذ
إلكهب ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه ذذذذ ذ ذ ذذة تةمل ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذذا خقتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ غ خ ذ ذ ذذ؛
ل ذ ذذو ح ذ ذذت هر ي الا ذ ذ خ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ق ذذ ذ ذذةا ت ذ ذذيت ذ ذذةه هب ذ ذذه هل ئ ذ ذذهت بت ف ذ ذ ب ذ ذ و ت ذ ذذخ و ذ ذذ؛
حت ذ ذ ذ ذ ذهر ت ذذذذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذة ىل ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت هر خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ ح ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة و ت حت ذ ذ ذذهت ب ئذ ذ ذ ذ
ة ب؛ وت ة وه ش ها بهمللت ت قه ة الجوانب القانونية لمفهوم مناخ األعمال في الجزائر ،رحه ح -1
ملهخع الا -9-ح 9199-9191ا .99
2 - arabic.doingbusiness.org/rankings
90
و ذ ذ ذ ذ ذه ي الا ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت و؛ اذ ذ ذ ذ ذة بع ذ ذ ذ ذ ذهت ذ ذ ذذيت فلذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ي ذذذذذ
ت ذ ذ ذه و ا: ت
ف ذذذ تعاو ذ ذ ذذا تعه ذ ذ ذ ةح ذ ذ ذذهط به ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ و ذ ذ ذ بةم ذ ذ ذذه ف و ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذ ذ ذذةه
كهبذ ذ ذه ذ ذذه وذ ذ ذ عت بذ ذ ذه ب ذ ذذها رأ ب ذ ذذة را لذ ذ ذ و ذ ذ ذ صذ ذ ذ بذ ذ ذ خ ت ذ ذذه ولذ ذ ذ ىل ب تذ ذ ذ ف ذ ذذه
ح ذ ذذت هر ذ ذ ذ خ ذ ذ ت ب حتةخذ ذ ذ بصذ ذ ذ ت ي الا ذ ذ به ع وذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ل ذ ذذو خ ذ ذذه ذ ذذة قتص ذ ذذها ي عاو ذ ذذا
اهو ذ ذ تهت ذ ذ ذ ذذيت ل ذ ذ ىل ذ ذذه أ ذ ذذه خذ ذذا وفت ذ ذ تع ذ ذ و هل ت ذ ذذا إلصذ ذذخاهت خ ذ ذ وت ذ ذذها ب ذ ذذهخ
ذ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذذةا ذ ذ ذذه أه أمل ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ أ ب حتةخذ ذ ذ ذ بصذ ذ ذ ذ ت خه ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذة ذذذذ به ذ ذ ذذهه به ح ذ ذ ذذت هرت
ة ذ ذذع ةو ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ت ل ذ ذذ؛ ت ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ ذذة ر ص ذ ذ ر ذ ذذة و و ت ذ ذ ش ذ ذ وعهت ق ذ ذذة و صذ ذذهرخ خ ذ ذ
ت هشذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ط ةاذ ذ ذذهت بلذ ذ ذذت و؛ .تذ ذ ذذه ب ةي الا و ذ ذ ذ عطذ ذ ذذا تطذ ذ ذذةر ت هص ذ ذ ذ مل تذ ذ ذذ؛ ي خلذ ذ ذذتة
بعذ ذ ذذهخخت ب بط ذ ذ ذ به حذ ذ ذذت هر هص ذ ذ ذ به تاذ ذ ذذهر هرمل ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا الذ ذ ذذه عذ ذ ذذهخخت به ذ ذ ذ اه ذ ذ ذذه أا ذ ذ ذ
ذ ذ ذذط ب ق طذ ذ ذذا ق ذ ذ ذذه اخذ ذ ذذهر إل تذ ذ ذذه تذ ذ ذذة ي ذ ذ ذ ط ذ ذ ذذها بهبلحلذ ذ ذذهت ته حتذ ذ ذذهه بص ذ ذ ذ ي و ذ ذ ذا
ب ذ ذ ذ ط ب ذ ذذهت بتع ذ ذذهخ و قتص ذ ذذهاوو به ت ذ ذذهر ته حت ذ ذذهه بصذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ ذ ذذيت أوهقذ ذ ذ و ذ ذذا خ اوذ ذ ذ تلذ ذ ذ
وع ذ ذ ذ خشذ ذ ذذت ع ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هوا خذ ذ ذذ؛ أت ذ ذ ذ ع بذ ذ ذذهت ذ ذ ذذيت ة ملذ ذ ذذه بلذ ذ ذذت و؛ ي الا ذ ذ ذ حذ ذ ذذة ذ ذ ذذه ة
حتذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذعةب بش ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت هرو بل ذ ذ ذذب تذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ ع وذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ بش ذ ذ ذذهرو ذ ذ ذذو أ أمله ذ ذ ذ ذ
ر فذ ذ ذ ذذه ف ذ ذ ذذهات ي أحذ ذ ذ ذذعهر ص ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا قطع ذ ذ ذ ذ أر خ ذ ذ ذذف با ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهط حذ ذ ذ ذذت هر بهإل ذ ذ ذذهت
92
ت ذ ذ ذذخ وذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ا إلمل ذ ذ ذ ت إلا رو ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهرب ع ذ ذ ذذهرت هب ذ ذ ذ خح ذ ذ ذذت خ بلذ ذ ذذب
تذ ذ ذ ذ حتذ ذ ذ ذ تةل ذ ذ ذذه أق ذ ذ ذ ذ حهحذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهط ع ذ ذ ذذهو ب ذ ذ ذذهط صذ ذ ذ ذ هو خ ذ ذ ذذهط خخ خذ ذ ذ ذ بعذ ذ ذ ذ
ب ذ ذذه ع وذ ذ ذ حتشذ ذ ذهرت بت صصذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذ ذ ذذه قتص ذ ذذهاو تذ ذ ذ ذذذ ملت هو ذ ذ ذ ح هحذ ذ ذ
وعذ ذ ذذة خذذذ ذذذ لذ ذ ذذةو (و ذ ذ ذذةا ب ت ذ ذ ذ ) و ذ ذ ذ عهرو ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت حبذ ذ ذذة بلحلذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛
ذ ذذه وذ ذ ذذها خ ذ ذذه وتبذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ر ت ا رو ذ ذ ذ تهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذل و ذ ذ ذذا ة ذ ذ ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت و؛ ةو ذ ذ ذ ذ ذ ذه خذ ذ ذذ؛ ش ذ ذذتةي ذ ذ ذ
ذذذذذذذ خ ذ ذ ذذة اذ ذ ذ ذه ت تهخذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ :ةوذ ذ ذ ذ رن ذ ذ ذذبخا بص ذ ذ ذذف و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذهخ ل ذ ذ ذذه هذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها
إلمل ذ ذ ذ ت ذ ذذةا و ذ ذذا ح ذ ذذت ا تص ذ ذ ذ و . ح ذ ذذعهر ط ذ ذذه ع ذ ذذهه رقهب ذ ذ ذ ذ ذذةا إلا رو ذ ذ ذ خ هتل ذ ذ ذ
ع ذ ذذهت عل ذ ذذت و خذ ذذ؛ بذ ذذو أت ذ ذ ب ذ ذذهط ذ ذذيت ة ملذ ذذه بل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ ذذه عتذ ذذا ذ ذ
" ذذ و ذذذ ح ذ ذذت هر ع ذ ذذهه 9199ش ذ ذ ذذ ه حهح ذ ذ .ته فهق ذ ذ بتحت ذ ذ ش ذ ذذه بلحل ذ ذ ع ب ذ ذ
بهاو ذ ذ ع ذذه خبهش ذ ذ ذذه أص ذذة بل ذذت ول ذذت ص ذذهار خ ذذ؛ مل ذ ذ أمل ب ذ ذ أ و ذذ؛ ط ذ ذ ب ذ ذ ف تع ذ ذ
ع ذ ذ ذذف ت طذ ذ ذذهب عذ ذ ذذهه أو ذ ذ ذذه خبذ ذ ذذهت ف ذ ذ ذ ذ ذ ذذط بهت ت ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ةرت ذذذ
بهاو ذ ذ ع ذذه خبهش ذ ذ .به تذ ذذهر أص ذذة بل ذذت فهق ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ " .ش ذ ذ ط ت ذ ذ ذذيت وت ذذة هلذ ذذه ف ذ ذ
93
ذذذذ ه ذذذذ ذ ذ ذ ذذه أ ة ه ذ ذ ذ ذ تاهرو ذ ذ ذ ذ . ر صذ ذ ذ ذذة غ ذ ذ ذ ذ خهاو ذ ذ ذ ذ ه لذ ذ ذ ذذهبهت شذذذذ ت لذ ذ ذ ذذه
خبذ ذ ذ أ لذ ذ ذ ها ذ ذذط بهت ب ذ ذ ذ ح ذ ذذت ها ه ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ل ذ ذذه ذذذ ر ذذذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ
ح ذ ذذبه تذ ذ ذ خ ا ذ ذ ذ أ خ ذ ذذه ولذ ذ ذ ا آل اذ ذ ذ صذ ذ ذ تهت ذ ذ ذ و ذ ذذه خل ذ ذذل ذ ذ ذ بل ذ ذذب ب هطعذ ذ ذ
وذ ذ ذ تا ذ ذذهر تش ذ ذذهر تت ذ ذذتخت ذ ذذيت ر ت ذ ذذات و ذ ذذا ت ة ةمل ذ ذ ذ بع ةخ ذ ذذهت ذ ذذه حت ذ ذذةر عةبذ ذ ذ
ت هتلذ ذ ذ ي خمت ذ ذذف ذ ذذه ت و ذ ذذها اذ ذ ذ ذ ذذة قتص ذ ذذها ذذذ ذ ذ ذ تبذ ذ ذ و ذ ذذا لذ ذ ذ و قتص ذ ذذهاو
حذ ذ ذ ه بل ذ ذذت و؛ ب ذ ذذة ط و ذذذ ذ ذ ذ وب ت ذ ذ ذ أو ذ ذذ؛ ة ذ ذ ذ إلال ذ ذذه ذذذ ذ ذذه ح ذ ذذهو و ذ ذذا لذ ذ ذ و
ذ ذذاخ؛ بذ ذذفا ت ي صذ ذذة و ذ ذذا خ خ ذ ذ ت ذ ذذا ذ ذذةا أ ذ ذذا .ت ذ ذ خذ ذذه ملع ذ ذ الا ذ ذ بهر فذ ذذه ق ذ ذ وهخ ذ ذ
تط ذ ذذةر ل ذ ذ و ح ذ ذذتاو خ ذ ذذ؛ خمت ذ ذذف مل ع ذ ذ و ذ ذذا خة ب ذ ذ ل ذ ذ هخ ذ ذ شذ ذذفله ش ذ ذذف ب ذ ذهقا ا رت ذ ذ
ذ ذ ذذةا ت هلهات ذ ذ ذ ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذ رته ي او ذ ذ ذ ذ ذ ذذه حذ ذ ذذتت ف وذ ذ ذذ؛ تذ ذ ذذفخ ي شذ ذ ذذم ذ ذ ذذه ت أ ملذ ذ ذذه ذ ذ ذ
94
بط ةب ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذبط ي ذ ذ ذه ذ ذ ذ ة ذ ذ ذذه ه ة ذذذ ةو ذذذ هل ه ذ ذ ذ ذذذ تفذ ذ ذذا ة ق ذ ذ ذ أا
و ذ ذذا هت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت ب ذ ذ ذ خ ذ ذذه و ذ ذ ذ و ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذذفخ ي إلة ذ ذذه خ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذ ي ش ذ ذذت هت ب قب ذ ذ ذ
ل ذ ذذل و و ذ ذذا بص ذ ذذه إلا روذ ذ ذ لذ ذ ذ ط ت و وذ ذ ذ ح ذ ذذتع ه ذ ذذه إلتذ ذ ذ ط ي ا ذ ذذة و ذ ذذه ذذذ
بتع ذ ذذهخ و قتص ذ ذذهاوو .ذ ذ ذ ذذة و فش ذ ذذا ب هرح ذ ذذهت ل ذ ذ ب ذ ذذيت ذ ذ خ ذ ذذه تذ ذذة ح ذ ذذببه ي ع ذ ذ
مل ب ذ ذ ذ خ ذ ذذه ةط ذ ذ ذ .1 خ ذ ذذة ذ ذذيت ش ذ ذذت وه ذ ذذه أخ ذ ذذهه ح ذ ذذت طه رن ح ذ ذذت هر ت ع ذ ذ ذ عة خ ذ ذ ذ
خ ذ ذذه و ذ ذذلا ر ذذ ح ذ ذذت هر ذ ذ خ ذ ذذ؛ تعه ذ ذ -م ذ ذذهت فل ذ ذذها ا ذ ذذب وع ذ ذ م ذ ذذهت وهب ذ ذ
قتص ذ ذذهاو ع ذ ذ و ذ ذذا ارمل ذ ذ وه ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ به ل ذ ذذب بع ةخ ذ ذ تهبع ةخ ذ ذ -ص ذ ذذعةب ةص ذ ذذة
ذ ذ ذ ذ ر ت و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه لذ ذت ذ ذ ذ ذ ذ و؛ ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ ذلب ه ول ذ ذ ذذهو و ذ ذ ذذا رحذ ذ ذ ذ إلح ا ذ ذ ذ ذ ذ ذهت بل ذ ذ ذذت ب
أحذ ذ خة ةو ذ ذ ال
ه ر ال خ هر به عهخ الا تهمل خنفه بلت عف ع ص بش -
ذ ذ ذ إلص ذ ذ ذذخاهت بت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذهر %11خ ذ ذ ذذ؛ وش ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ا خ ذ ذ ذذ؛ إلص ذ ذ ذذخاهت أ
95
ك ذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذه ت ذ ذ ذ ري خ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ 1
و ذ ذذه ذ ذذهرو أا ب ر ح ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ ا ذ ذذة ذ ذ ذ
قهخ ذ ذ حت ذ ذذهه ول ذ ذذت ه إلو ذ ذذخه آلر ت ذ ذذة خ ذ ذذ؛ خعهال ذ ذ ب ف ذ ذذهت إلا رو ذ ذ ةرق ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ
ع ذ ذ خ ذ ذذ؛ أح ذ ذ ه ذ ذذاه خل ذ ذذت و ه هب ذ ذ ت ذ ذذخ اهمل ذ ذ تة مل ذ ذ ش ذ ذذبهي خ ذ ذذها .تت ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذ
صذ ذ ذ ذ إلوذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت هرت اتذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه ف إل ش ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذ؛ ط وذ ذ ذ ذ بطهقذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذ أو ذ ذ ذذ؛ ولذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذخ خذ ذ ذ ذ
ع ذ ذذةا ت ذ ذذف ص ذ ذذفه و ذ ذ ذ خه ذ ذذاه ذ ذ ذ خ ذ ذذه و ذ ذذت ب خ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ و ذ ذذةا هرو ذ ذ ذ ي ة ق ذ ذ ذ ب ذ ذذها
ذذذذ تاهروذ ذ ذ ذ بع تذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ تبهإلخت ذ ذ ذذه خا ذ ذ ذ ذ إل ت ه ةح ذ ذ ذذه بهح ذ ذ ذذت
غ ت ذ ذذه ب ذ ذذو بل ذ ذذت و؛ ح ذ ذذة ذ ذذه ة أش هص ذ ذذه طب ع ذ ذذو أه خع ذ ذذةوو ( شذ ذ ذ هت ذ ذذفخو و ذ ذذهت بص ذ ذذهر
بلحلهت).3 بصهر
ه ة ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ ذ إلاهطذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه ف ذذذذ إلاهطذ ذ ذ ذ بتذ ذ ذ ذ و هصذ ذ ذ ذ تعهقذ ذ ذ ذ خفه ذ ذ ذذه ه بهالة ذ ذ ذ ذ
96
ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ة ذ ذذة ع ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ خه ذ ذذةه ب وذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ فهق ذ ذذهت به تش ذ ذ ذ وعهت ذذذ ت تا ذ ذذهر
تت ة ةمل ذ ذ ذذه وتعذ ذ ذذو إلاهط ذ ذ ذ به تش ذ ذ ذ وعهت ببهش ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ فت و ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذخ ذ ذ ذ تو ذ ذ ذذيت ذذذ
اهط ذ ذ أ ذ ذ خةق ذ ذذف ذ ذ تو خ ذ ذذه ذ ذ ت عخق ذ ذ ذ ذذه ط ذ ذ تو إلاهط ذ ذ به فهق ذ ذذهت و ت ذ ذذا
حت ذ ذ ذذهه ذذذذ ع ه ذذذذ ذ ذ ذذه ة ال ذ ذ ذذهري تةم ذ ذ ذذف ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذة را بشذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذة و ع ذ ذ ذ ذ
ذذ حت ذ ذذهه .خ ذ ذ ذ ذ حذ ذذب خش ذ ذ وو غ ذ ذ خمذ ذذه فو ذ ذذه ة أ أت ذ ذ ر ذ ذذه صذ ذذهار وذ ذذ؛ تذ ذذه
ذذ ي ذذت و ذذ؛ تش ذذهر بع ذذهخخت إل ت ذذه .2ب ذ ذ ع ذذةا ذ ذ و ذذ؛ ة ذذه ل ذذه ع ذذ تذ ذ تذ ذ
ذذذ أ ت ذذذ تة ت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ تت ذ ذ ذ تةق ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ شذ ذ ذذم ذ ذ ذذه ت م ذ ذ ذذةر حذ ذ ذذه ا و ذ ذ ذ ي تعهخ ذ ذ ذ
مت تةمل ذ ذذه بذ ذ ذ و خذ ذ ذ ذذذ ذذذ خذ ذ ذ أص ذ ذذبىل ل ذ ذ ذ و بذ ذ ذ وص ذ ذذع خع ذ ذذه تت ذ ذذف ي بع ذ ذذهخخت إل ت
و ذ ذذا أ ذ ذذه":وعت ذ ذذا إل ب ذ ذذهت به ش ذ ذذت إل تذ ذ ذ ئ هإل ب ذ ذذهت به تتهبذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذةر بشذ ذ ذ ط خته ذ ذ ذ تف ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛
ح 9119ا .999 الا تة و ش -1و حع هلل قانون التجارة الدولية النظرية المعاصرة ،ط 9ا ر تةخ طبهو
-2ف ب مل ا.999
ار ح و ا ة أاتهه ه ة رق - 91 تةق إل ت ئ ي إل به ي تش و الا اا -3خلعةا وةحف أرجيلوس رحاب ،خ
ا ت ح ح 99مله فا 9199الا ب ا الهخعا هخ ل ة قتصهاو خع ر حهت ه ة ملت ها 17ا
.99
97
صذ ذ ذذةا ذ ذ ذ ق هل ذ ذ ذ تطب ذ ذ ذ ت ف و ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ب ذ ذذو اذ ذ ذذه بلذ ذ ذذل و ت ذ ذذه و تحت ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر ب ح ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ
ذذذ و ذ ذذا الا ذ ذ ذ أ ص ذ ذذةا .ذ ذ ذ و وذ ذ ذ ي فلذ ذ ذ تذ ذ ذ عطذ ذ ذا أوذ ذ ذ ا وذ ذ ذ أ حذ ذ ذ ط ا ذ ذذب أ ذ ذذه
بذ ذ ذ و خف ذ ذذةه ع ذ ذ إل تذ ذ ذ ئ بةقذ ذ ذ خهص ذ ذ أ خعحتذ ذ ذ بب ذ ذذها ت ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ بف تا ذ ذذهر إل ت
ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ بل ذ ذ ذذت ت ح ذ ذ ذذتع ه وع ذ ذ ذ ذ ذذذذ خذ ذ ذ ذ ره ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذها تاهرو ذ ذ ذ ذ الا و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ حذ ذ ذب ة خ ذ ذذ؛ بشذ ذ ذ وو أ ب ذ ذ و ذ ذذا بش ذ ذ الا ذ ذ ذ ة ق ذ ذ ذ ذذه ذ ذذه ة ت ذ ذذة خذ ذ ذ ب ذ ذذه ذ ذذه
ذ ذ و ذذ؛ غ ذ ذ خ ذذ؛ بش ذ ذ وو ي ص ذ ذ ر أ بش ذ ذ الا ذ ذ ق ذ ذ ذذفخ ذذة خ ذذ؛ تةق ع ذذهت وع ذذهالة ت ذ ذ
ذ ذ ذذه ة 17-91بتع ذ ذ ذ غهو ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9191ةمل ذ ذ ذ قذ ذ ذذه ة خذ ذ ذذها و ذ ذ ذ حت أاتذ ذ ذذهه تةق ذ ذ ذ إل ت ذ ذ ذ ئ
ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ع اوذ ذ ذ ذ ذ ذ به ع ذ ذ ذ و ذ ذذا عاو ذ ذذا ف ذ ذذه إلط ذ ذذهر تشذ ذ ذ وعا خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ه ة ذ ذ ذ بلحلذ ذ ذ
تعذ ذ ذ وخت بل ذ ذذت خذ ذ ذ ع ذ ذ ذ و ذ ذذا اخ ذ ذذه اتت ذ ذذهر محهوذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ فت وذ ذ ذ بذ ذ ذ ت خذ ذ ذ خ ذذذ
ش ذ ذذهط ح ذ ذذت هر ا ذ ذذم و ذ ذذت و ل ذ ذذا خذ ذ ذ ش ذ ذذا ذذذ به ش ذ ذذت ذ ذذة و ل ذ ذذه و ذ ذذا تشذ ذ ذ وعهت
ع ا 91ملة ملهخع وه وهشةر ع ةه ل هح ة ع ةه إل له ة التوقيع االلكتروني ،ا خ -1ا
9191ال ف الا ا . 999
ب مل لهب ا .99 -2خلعةا وةحف أرمل ة راه
98
ذ ذ ذذه ا ر خ ذ ذ ذذه حذ ذ ذذت هر خخ ذ ذ ذ و ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ اا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت هت حذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ببهش ذ ذ ذ ةصذ ذ ذذة
عذ ذ ذذهخ و ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه وت هشذ ذ ذذا ح ذ ذ ذ و لذ ذ ذذو أا طذ ذ ذذه بذ ذ ذذهر بص ذ ذ ذ ي صذ ذ ذذخاه وذ ذ ذذها ت ت ذ ذ ذ
ذ ذ خذ ذذه ل ذ ذذبب مل ذ ذ لذ ذذت خذ ذذه ذذ عذ ذذهبا ذ ذذه وعطذ ذذا طذ ذذه و ذ ذذا بلذ ذذتة ذذ ه ت ذذ
ذ ذ ذذه و و ذ ذ ذذه ي فةو ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ا ح ذ ذ ذذت هر و ذ ذ ذذا بل ذ ذ ذذت و؛ ع ذ ذ ذذهخ و ت ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذةي خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ أا
خ ذ ذذي وعذ ذ ذ خط ب ذ ذذه خ ذ ذذه ا ةو ذ ذذه حذ ذ ذ خ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خح ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ح ذ ذذت ر ل هح ذ ذذا
ط ذ ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ذ ذ ط قتصذ ذ ذ ذ ذذها خذ ذ ذ ذ ذذ؛ لذ ذ ذ ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ ذ ت إلا رو ذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذ ر لذذذذذ
مل ذ ذذا بش ذ ذ ت و ذ ذ ذا ح ذ ذذت هر خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب خته ذ ذذهت ط ذ ذذةو أا ش ذ ذذة فل ذ ذذها .ذ ذ ذ ب ق ط ذذ
خت ذ ذذه ت ذ ذذه و و ذ ذذا أمل ذ ذذا ح ذ ذذت هر ذ ذذة تا وط ذ ذذه تهمل ذ ذ ذ رتذ ذ ذ تف ذ ذذه بشذ ذ ذ و ذ ذ ذ روب
مل ذ ذ ذ ي قذ ذ ذ أقصذ ذ ذ .ذ ذ ذ خح ذ ذذت هر ي ذ ذذا ص ذ ذذة و ذ ذذا ذ ذ ذ خ ملذ ذ ذ ت ذذذ و ذذذ
ت ذ ذذا و ذ ذذا ذ ذذة ذ ذ ذ فذ ذ ذ ا ح ذ ذذت هرو ي الا ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ وت ذ ذذها حذ ذ ذ ا ع ذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ذ و
ذذذ خته ذ ذ ذذهت بتها ذ ذ ذ طذذذ ذذذ و خ خ ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت تتذ ذ ذذهر ب ةط ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ قتصذ ذ ذذها الا ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ذذيت هل ذ ذذه ا ر ي و ذ ذذهت ت ذ ذذف مل ذ ذذةا تع ذ ذذه خذ ذ ذ بلحل ذ ذذهت خ خذ ذ ذ ذذذ و ط ذ ذذةو ح ذ ذذه
99
قتص ذ ذذهاو و ت ذ ذذا قتص ذ ذذهاو لذ ذ ذ ات ذ ذذه و ذ ذذا بلحلذ ذ ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ تا بذ ذ ذ أ ط وذ ذ ذ ذ ذ ذ أ بتذ ذ ذ
ف ذذذذ طذ ذ ذ ذذه عذ ذ ذ ذذهه قتصذ ذ ذ ذذها قتصذ ذ ذ ذذهاو ح ذ ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ بلحل ذ ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ
ا ت ذ ذذه حت ذ ذذه قة و ذ ذ ذ لذ ذ ذ ته رقهبت ذ ذذه حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذه خت فذ ذ ذ أح ذ ذذه قتص ذ ذذهاو ل هحذ ذ ذ
ب ذ ذذها 71ت ذ ذ ذ 9خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ ح ذ ذذت هر تا ذ ذذهر خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ذ ذ ذ بب ذ ذذهائ ذ ذذيت ذ ذذةه و ذ ذذه ا وذ ذ ذ
ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذذة ت بلذ ذ ذذت اخ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذا ت ف ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ب و ذ ذ ذ ذذذ خذ ذ ذذه صذ ذ ذذخ هل ه ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ر أخ ت ذ ذ ذ ذذه بش ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذا خمت ذ ذ ذ ذذف إلخ ذ ذ ذ ذذتخ ت قتص ذ ذ ذ ذذها و تت ذ ذ ذ ذذه الا ذ ذ ذ ذ ي ل ذ ذ ذ ذ
بذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذب ق ذ ذ خ ذ ذذ؛ اخ ذ ذذه ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها و ذ ذذا ختذ ذ ذ ا خ ذ ذذه و ذ ذذهر بعةق ذ ذذهت ذ ذذيت خذ ذ ذ
ت ذذذذ ذ ذ ذ ذذا حهح ذ ذ ذ ذ بته ذ ذ ذ ذ عتذ ذ ذ ذذا بلحل ذ ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذذةا ف ذ ذ ذ ذ طخقذ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ ذ
قتص ذ ذذهاو بهوتبهرت ذ ذذه مل ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ مل ذ ذذهت ذ ذ ذ ا ا ر بلحل ذ ذ ذ لت ذ ذذ؛ أ ملت هو ذ ذ ذ .ذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو
خ ملهخع ع ةه إل له -1ب؛ و وب محه م ـ ـراح تطور المؤسسـ ـة االقتصادية الجزائرية و أفاقها المستقبلية ،ا
بلت 9ملة 9119الا ا .9
011
أوال :المرحلة األولى (ما قبل سنة .)3699
فطذ ذ ذذا ب ا ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خذ ذ ذذه ول ذ ذ ذ ا بذ ذ ذذه و ملت ذ ذ ذذهوا ي ت ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذها وت ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه
لت ذ ذذ؛ لذ ذ ذ تذ ذ ذ خ ذ ذا ذ ذ ذ ذ ذهت بلحل ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ وعذ ذت ذبذ ذ ذ ذ ذ ذ ذبذ ذ ذ ذة بتذ ذ ذ ت ي ذ ذ و ذ ذ ذ ذ عذةوذ ذ ذ ذ ذذذ
ت ذ ذ ذ ذ ؛: ب اذ ذذ
لحل ذ ذذهت قتص ذ ذذهاو ت ول ذ ذذه تةمل ذ ذذهت ح هحذ ذ ذ تا بذ ذ ذ ذ ذذه عت ذ ذذا تذ ذ ذ ذ ذ ذ بهبلحلذ ذ ذ بلذ ذ ذ
قتصذ ذذهاو ق ذ ذ حذ ذذها ه ط ذ ذ و ذ ذذه تت ذ ذ ذذ ه ت ذذ ت ذ ذذهت بعت ذ ذ ح ذ ذذه ذذ أ خع ذ ذ
ح ذ ذذت ر ي ذ ذذفه ذ ذ ذ و ذ ذذا ط ذ ذذه ع ذ ذذهه فذ ذ ذ تذ ذ ذ ت ذ ذ ذ عت ذ ذذا تذ ذ ذ ارملذ ذ ذ بذ ذ ذ ع ه ذذذ
ذ ذ ذ يال بهوتب ذ ذ ذذهر أ ح ذ ذ ذ 9191 بب ذ ذ ذذهار ا ةو ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ تفخ ذ ذ ذهت ش ذ ذ ذ هت مل ب ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهالا
ملت ذ ذ ذذهوا قتصذ ذ ذذها بتةخ ذ ذ ذه خذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه ت ذذذ ا ذ ذ ذذب ه ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هغ حذ ذ ذذه طذ ذ ذذخ ط ذذذ
قتص ذ ذ ذذهاو خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ بع ذ ذ ذذب قط ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ذ هوا ق ذ ذ ذذة وفخ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا هت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه -ق ذ ذ ذ ذ ذط ا بذ ذ ذ ذ تبع ذ ذ ذ ذ
ص هوهت ب ت ف ال
-بعذ ذ ذ ذ ذ ذب تهخذ ذ ذ ذ ذ ذ خ لذ ذ ذ ذذا بذ ذ ذ ذذو طهوذ ذ ذ ذذهت بشذ ذ ذ ذذت خقتصذ ذ ذ ذذها ذ ذ ذ ذذةطي ح ذ ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذ ذه بذ ذ ذ ذذو طذ ذ ذ ذذه
خ؛ خذ ذخ خذ ذه و ذ ا:
تشذ ذ ذ ذ بة بذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذط بع ذ ذ ذذهت ب ذ ذ ذذه اتت ذ ذ ذذهر ت -بع ذ ذ ذذب خلحل ذ ذ ذذهت ط ذ ذ ذ ذ ب و ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ ذ
وتبذ ذ ذ ذذهرت ق ذ ذ ذ ذ ذذذذ بلحل ذ ذ ذ ذ ل ذذذذ ت ذ ذ ذ ذذه ا ي حت ذ ذ ذ ذ ت ذذذذ وت ذ ذ ذ ذذها و ذ ذ ذ ذذا ح ذ ذ ذ ذ ة -
ملت هو ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذهاو ل هحذ ذ ذ ذ عذ ذ ذ ذ ه تا بذ ذ ذ ذ تهت ذ ذ ذ ذ هل ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذذع بلت ذ ذ ذ ذ إلط ذ ذ ذذهر ت تفذ ذ ذ ذة
1
ي... له
ذ ذذو ت ذ ذذه ا ذ ذذب ول ذ ذ ىل ع ذ ذذه بهبشذ ذذهر ي تل ذ ذ خذ ذذ؛ خذ ذذخ ذ ذذة ش ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذ ت ذ ذذة
ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ش ذ ذذت بلحلذ ذ ذ عهخذ ذ ذ أ شذ ذ ذ ا لحل ذ ذذهت تذ ذ ذ تلذ ذ ذ ت ذ ذذا تذ ذ ذ أحذ ذ ذ ة
ذ ذذه تذ ذ ذ بت ذ ذذف وة خذ ذ ذ وذ ذ ذ أا ذ ذذه وتب ذ ذذهر بذ ذ ذ تلذ ذ ذ شذ ذ ذ ش ذ ذذت بلحلذ ذ ذ ع ذ ذذهه بشذ ذ ذ
تال ذ ذ ذ بشذ ذ ذذهر فعه ذ ذ ذ ي تل ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ كهب ه ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ ب ه ه بهو ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ر كذ ذ ذذها ص ذ ذ ذ ذذذ
012
تلذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه بلحلذ ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ تالذ ذ ذ ذ بش ذ ذ ذذهر ع ه ذ ذ ذ ذ ي لذ ذ ذ ذ ذذذذ ذ ذ ذذهت
ع و خ؛ عة تا: و ت ته ه ف ش ا لحلهت
ق ذذذ خ ذ ذ ذذهاو؛ تل ذ ذ ذ ح ذذذ بلذ ذ ذذب مل ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ي تل ذ ذ ذ ذذذ ر -ع ذ ذ ذ ا خ ذ ذ ذذا ذ ذ ذه
ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذ؛ ع ذ ذ ذ ذ ذخق ت ذ ذهت و ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذو بل ذ ذ ذ ذ ذ و؛ بذ ذ ذ ذ ذ تةوذ ذ ذ ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذذي ل ذ ذ ذ ذ ذهحا ذ ذ ذ ذ ذذذذ ذ ذهتتذ ذ ذ ذ ذ ذه
ذ ذ ا ع ذ ذه ال
ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذهه ةص ذ ذ ذذهو ذ ذ ذذة و ب حت ذ ذ ذ ذ عخق ذ ذ ذذهت بتة ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذو بلحل ذ ذ ذذهت مل ذ ذ ذذهت ختعذ ذ ذ ذ ا أحذ ذ ذ ذ ت
ذ ذذه و تذ ذ ذ ته ذ ذ ذه فذ ذ ذ بهب اوذ ذ ذ بف طذ ذ ذ عخق ذ ذذهت ب ذ ذ ذ خ ذ ذذةر ةح ذ ذذهط ي بعذ ذ ذ قهبذ ذ ذ إلشذ ذ ذ
شذ ذ ذ ذذهط أ طذ ذ ذ ذذةو خذ ذ ذ ذذ؛ بذ ذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ب ذ ذلحلذ ذ ذ ذ ذ ذ ع ذ ذةخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ أو ذ ذهقتذ ذ ذ ذ ذ ذ ه وذ ذ ذ ذذ؛ أو ذ ذ ذ ذ خبذ ذ ذ ذذهار
إلمل ت خه و ا:1
بل ذ ذذا ت ذ ذذه ل ذ ذذو مذ ذ ذ ذ ذذا به ات همل ذ ذذهت ملت هو ذ ذ ذ قصذ ذ ذ ذ ذ ذ ري ذ ذ ذ تت ذ ذذف
013
تفه ت إل تهمل خحتفها خ؛ طهقهت بتها ال ت خ؛ خلتة
ا ت ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذذا لذ ذ ذ ذذو م ذ ذ ذ ذ ه خ ذذذذ ةمل ذ ذ ذ ذذه حتذ ذ ذ ذذهه إل تذ ذ ذ ذذهملا ذ ذ ذ ذذةطي ذ ذ ذ ذذة حذ ذ ذ ذذت
ت ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ب ذ ذذو حذ ذ ذ يت 9191 9199ال عبذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ مخهحذ ذ ذ بعذ ذ ذ فا ذ ذذة ذ ذذيت و تت ذ ذذه خلذ ذ ذ
ذ ذ ذ ته به ت ذ ذذهر مل ذ ذذه خ ح ذ ذذةه -91 ذ ذ ذ ةطهت ذ ذذيت ه ذ ذ ذ و ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذ؛ أاذ ذ ذ خة مل ذ ذ ذ ص ذ ذذعةبهت
بذ ذ ذ ذ رغذ ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذ ر ب ح ذ ذ ذذةه رقذ ذ ذ ذ 979-91ص ذ ذ ذذهار ي 9191/91/97بت ذ ذ ذ ذ ؛ وذ ذ ذ ذها ذ ذ ذذفخ وذ ذ ذ ذ
بلحل ذ ذذهتال ذ ذ ذ هخ ااذ ذ ذ شذ ذ ذ هت ةط ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذذت و ذ ذذه ص ذ ذذعةب ذ ذذت ت ي لذ ذ ذ تذ ذ ذ -
غ ذ ذذه ح هح ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ ذ ر) .ذ ذ ذ ذذه تئ ذ ذ خذ ذذ؛ بلذ ذذل و (خ او ذ ذ ي أو ذ ذ ذ ذذا بلذ ذذل ذذ
014
ش ذ ذ هت قب ذ ذ وذ ذذها هل ت ذ ذ ع ذ ذذةو ختع ذ ذ ا ةمذ ذذه ف ذ ذذه ةط ذ ذ حب ذ ذذب ه ذ ذ -ع ذ ذ ا خ ذ ذذهه ش ذ ذ
ل ذ ذ ذ ئ ي ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ت ذ ذذه خع ذ ذ ذ ت إل تهمل ذ ذ ذ به ل ذ ذذب عة خ ذ ذ ذ إل تذ ذ ذذه ذذذ ذذذ ع ذذذ لذذذ
ذ ذذه أ عذ ذ ذ ا تبذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ةاذ ذ ذ ت تهبعذ ذ ذ شذ ذ ذ هت ت طذ ذ ذ ط ب ذ ذذا شذ ذ ذ هت ةط ذ ذ ذ بل ذ ذذب طذ ذ ذ
ةه ت ذ ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ذذعةب ت ذ ذ ذ ذذه بع ةخ ذ ذ ذ ذذهت ب ذ ذ ذ ذذو ةاذ ذ ذ ذ ذ ت ي ح ذ ذ ذ ذذت هرت ط ذ ذ ذ ذذة تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ هخ ذ ذ ذ ذذهت
ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذبه . غذ ذ ذ ذ ذ ذ ال تةم ذ ذذف بتبعذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ ت اذ ذ ذ ح هحذ ذ ذ ع ه ذذذ ا ذذذ بلحلذ ذ ذ
ت حت ذ ذ ذ ذ بتة ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذذ؛ هل ت ذ ذ ذ ذ هل ت ذ ذ ذ ذ بشذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ بلحلذ ذ ذ ذ ذ ذهت قتصذ ذ ذ ذذهاو ب ذ ذ ذ ذ
ت ذ ذ ذحت ذ ذا ذ ذ .
ل ذ ذذعا ص ذذ لحل ذ ذ ذ ذ ا ذذ ا ذ ذذب وعت ذ ذذا ع ص ذ ذ بش ذ ذ ب ذ ذذه ع ص ذ ذ بش ذ ذ -حذ ذذت خ
إل تهمل ذ ذ ذ وة ذ ذذه ةاذ ذ ذ ت فذ ذ ذ طهق ذ ذذهت بشذ ذ ذ و و ذ ذذا خل ذ ذذتة ح ذ ذذت خ تذ ذ ذ و ذ ذذا حتذ ذ ذ ي ة وذ ذ ذ
بعذ ذ ذذهو ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ا وتبذ ذ ذذهر بلحل ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذةغ غهوه ذ ذ ذه ب طط ذ ذ ذ ذ ذ ذ أت ذ ذ ذ ت تل ذ ذ ذ فذ ذ ذذه -
015
ال ف ب رو تةو؛ ب رحه ت ه تت ة ةمل ه حت عه
قتص ذ ذذهاو ذ ذذةط؛ ت ةوذ ذ ذ ي بش ذ ذذهرو وت ذ ذذها و ذ ذذا هرطذ ذ ذ ط ذ ذذهوا ش ذ ذذهرو تة وذ ذ ذ ال ذ ذ ذ ي
ببهشذ ذ ذ ذ خقتص ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذ؛ تلذ ذ ذ ذ ةصصذ ذ ذ ذ ول ذ ذ ذذهو ته ي ذ ذ ذذت ذ ذ ذ ذ بتطب ذ ذ ذ ذ تةمل ذ ذ ذذه ال وذ ذ ذ ذ
اةصص ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذ؛ وت ذ ذ ذذة ذذذذ تتذ ذ ذ ذ خل ذ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذذه قتص ذ ذ ذذهاو ذ ذ ذذيت أص ذ ذ ذذب وذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهائ
ذذذذذذذ خلحل ذ ذ ذ ذ ذ ذذهت ط ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ذ ذ ذذةخا و ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذ ذذه خ 99-11ب ذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 9111/19/99أا
ذ ذذها ذ ذذا أ ملا ذ ذذا ط ذ ذذه ع ذ ذذهه به ط ذ ذذه ةصصذ ذ ذ بفل ذ ذذه و ذ ذ ذ ح ذ ذذتب ذذذ ا ذ ذذب ع ذ ذذي
بش ذ ذ الا ذ ذ ت ذ ذذا وبذ ذذهر وذ ذذ؛ " ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ ذذلا ر ةو ذ ذ ذ ذ خهت ال ذ ذ لذذ ذذ إل تذ ذذه
ت ذ ذذا بش ذ ذ ذ ه ط ذذذ ذ ذذه أح ذ ذ ذ ة خف ذ ذ ذ ذذذ ب ذ ذذهر ت ذ ذذة ت ذ ذذة ذذذ ح هح ذ ذذهت ح ذ ذذت ت
ذ ذ ذ عت ذ ذ ذ بط ذ ذذة ت ذ ذذة ذذذ ت ذذذ بعت ذ ذذه أغ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذذذ ذ ذذها ت ذ ذذة ح ذ ذ ذ ة ع ذ ذذهه
به تهخذ ذ ذ خ ذ ذ ذ خذ ذ ذ خهت لاو ذ ذذه ذ ذ ذ الا ذ ذذا خ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ خهت ه ذ ذ ذ لذ ذ ذ ه ع ذ ذذهه ي ط ذذذ خفذ ذ ذ
وت ذ ذذها ذ ذذه أ ذ ذذه ت. ذ ذذها هلذ ذ ذ ط ذ ذذه ذ ذذه ذ ذ خة قذ ذ ذ مت تل ذ ذذه خذ ذ ذ خهت صذ ذ ذ تع ذ ذ
ذذذذ ر لذ ذ ذ ذذه خةمل ذ ذ ذ ذ وهب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذذ؛ را ا ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ةصص ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذذه أ خلذ ذ ذ ذذف
016
ته ةصص ذ ذ ي ذ ذ خذ ذذ؛ خذ ذذتخ و ذذ ح ذذتاهب هلذ ذذه تذ ذذ؛ ط و ذ ذ إلملهب ذ ذ طب ذ ذ بف ذ ذذةه اذ ذذه ذ ذ
ذ ذ خ ذ ذذه ت ذ ذذة ق ذ ذذه خ ذ ذذ؛ هت ذ ذ ال و ذ ذ ش ذ ذ أ ب ذ ذذه خب ذ ذذهار قب ذ ذ أ ت ذ ذذة خف ةخ ذ ذذه تل ذ ذ وىل ع ذ ذذه
ل هح ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ إلص ذ ذ ذذخاهت ي ذ ذ ذذه إلا ر ةصصذ ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ ذ مل ة ذ ذ ذذه و ذذذذ
وتب ذ ذ ذ ذذهر ت بع ذ ذ ذ ذذهمل ذ ذ ذ ذ ذ خ ب ذ ذ ذ ذذهه ص ذ ذ ذ ذذخا هت ذذذذذ حذ ذ ذ ذ ذ ا تذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذه وتا ذ ذ ذ ذذا ي غ ذ ذ ذ ذذه
ذ ذ خ ذ ذذخ وش ذ ذ و هخ ذ ذ ذ ي مل وط ذ ذ أ و ذ ذذه أ ذذذ ذ ذذا ذ ذذخ ه ي ذ ذ ط قتص ذ ذذها ذ ذذيت ب ق ط ذذ
ال ذ ذ ذهت ذذذ ر خ ذذذ ه ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ت ت ذ ذ ذذه ل ذ ذ ذذهن ت ا ذ ذ ذذة ا ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذذخا هت ف ذ ذ ذ ذذذ ةق ذ ذ ذ
ذ ذذهت خت ذ ذذهر شذ ذ ذ هت بة ص ذ ذذفهت بعت ذ ذ ذ خةصصذ ذ ذ خشذ ذ ذ خ ذذذ ذ ذذة ب ة ذ ذ ذ إلوط ذ ذذه
أ ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ ذ ىل خ ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ خلذ ذ ذ ذذهاهت ع ذذذذ صذ ذ ذ ذذها لذ ذ ذ ذذهاهت ذ ذ ذ ذذلط ذ ذ ذ ذذة ر ب ت ب ذ ذ ذ ذ
ت ذ ذذه بل ذ ذذت ب خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ق ذذ الا ذ ذ ذ ت ذ ذذ؛ خ ذ ذ أو ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ي ة قذ ذ ذ .ب ذ ذذا بذ ذ ذ تف ذ ذذةو
ةصصذ ذ ذ ذ ذذيت مل ت ذ ذذىل خعهب ذ ذذه بعذ ذ ذ خذ ذ ذ خعه ه ذ ذذه خ ذ ذذ؛ بع ذ ذ ذ مل وذ ذ ذ صذ ذ ذ عت ه خ اذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ تبع ذ ذ ذ بذ ذ ذ
ش ذ ذ ئه أا ذ ذ خذ ذذ؛ ص ذذ هخ ذ ذ ذ ذ أ الا ذ ذ خ خ ذ ذذه خذ ذذ؛ ذ ذ تبع ذ ذ خذ ذذه وعذ ذذا ت ذ ذ لذذ
ط ذ ذذةو خة رات ذ ذذه ذ ذذيت ح ذ ذذع ملهتذ ذ ذ بت خذ ذ ذ ذذذ اخ ذ ذذه و ذ ذذا ط ذ ذذةو إلخته ذ ذذهت بشذ ذ ذ و وتذ ذ ذ
017
الفرع الثالث :حماية المستهلك.
حت ذ ذذهه ش ذ ذ ا ت ذ ذذخ خع ذ ذ فت ذ ذ محهو ذ ذ بل ذ ذذت أحهح ذ ذذه ب ذ ذذه ت ة ت قتص ذ ذذهاو ي الا ذ ذ تف ذ ذذا م ذ ذ
ذ ذ ذ خهت أخ ذ ذذه ي مذ ذ ذ تل ذ ذذةو ا ذ ذذم قط ذ ذذه عذ ذ ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ط و ذ ذذا ذ ذ ذ خ اذ ذ ذ إل ت ذ ذذه خها خذ ذ ذ
وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ات ذ ذ ذذه تفه ذ ذ ذ ذ ملذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذ فتذ ذ ذ ذ محهوذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت ذ ذ ذ ذ ت؛ تذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها ت ذ ذ ذذة
ت ذذذ ا أص ذ ذذب هوذ ذ ذ بل ذ ذذت أ ذ ذ ذا ق ذ ذذه ة 19-91بتع ذ ذ ذ به ة وذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ذذذ ذ ذذت ق ذذذ
ذ ذ ب تذ ذذة خح ذذت خي ذذيت و ص ذ ذ هب ذذه ال ذ ذ ذذ خ اذذ ذ ذذت خ ذذخ ق ذذ خع ذذهمل محهو ذ ذ بل ذذت
ح ذ ذذخخته ع ذ ذذهت ب ذ ذذفخ؛ بل ذ ذذت ر ب ذ ذ ذهط ت ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ تة و ذ ذ ذ بهال ذ ذ ذ به تاا ذ ذ ذ ذذذ ت ذ ذ ذاو؛
وع ذ ذذي ذذذ قت ه ذ ذذه خ ت ذ ذذة غذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ة ذ ذذهط ذ ذذيت هل ذ ذذه وخقذ ذ ذ حب هوذ ذ ذ بل ذ ذذت تخبذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خع تذ ذ ذ
ي ذ ذ ذذة ىل ولذ ذ ذذت اه ت ذ ذذه بطهب ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ط بت ذ ذ ذ و ت ذ ذ ذذه بلذ ذ ذذت ذ ذ ذذه أ ب تذ ذ ذذة ذ ذ ذ خ ت ذ ذذة خط ذ ذ ذ
حتهتذ ذ ذ حتهتذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ هصذ ذ ذ هب ذ ذذهال ت ذ ذذة خ ذ ذذه وة ذ ذ ذ اخ ذ ذ ذ ل ذ ذذخخ ب ئ ذذذ ف ذ ذ ذ بتط ب ذ ذذهت صذ ذ ذ
اخ ذ ذ ذ ذ بطهب ذ ذ ذ ذ اذ ذ ذ ذذم خ ذ ذ ذذ؛ بذ ذ ذ ذذهب تة ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذخخت ه و ذ ذ ذذها و ذ ذ ذذا اخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذةت ذ ذ ذ ذة ا صذذذذ
و ذ ذ بلذ ذذببه ذ ذ ذ ذذهر ذ ذ ي ةق ذ ذ بهبل ذ ذذت أص ذ ذذبىل ذ ذ ط ذذ ذذ خذ ذذ؛ أت ذ ذ خحتذ ذذهت
ذ ذذيت ع ذ ذذة ت خطذ ذذةر وه ذ ذ بلذ ذذب ذ ذ ر حذ ذذتع ه خع ذ ذ ت أ خذ ذذة ا تهمل ذ ذ ته ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذذة ا
ش ها ا تةر ي ه ة النظام القانوني لتعويض األضرار الماسة بأمن المستهل وس مته-دراسة مقارنة ،-أط ا ط و -1
له الا ح 9191-9111ا .1 ع ةه ل هح ملهخع أه بت ب هو ة ها
018
ه ة ذذذ ذ ذ ذ ه ب ذ ذ ذذهو حذ ذ ذذت خي خذ ذ ذذة ا غ ذ ذ ذ ذذذ خذ ذ ذذ؛ خحتذ ذ ذذهت طذ ذ ذذة و ذ ذ ذذه أ ةلذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ؛ بذ ذتذا ذ ذ ذهت ت ذطذ ذ ذ ذةر غ ذ ذذذ ذ ذ ذ ذهر أ خ تةمل ذ ذذهت ص ذ ذه ذ ذ ذ ذ أ حت ذهتذ ذ ذ ذ هل ذ ذذه ذ ذذف ت مله ب ذ ذ ذ
ذ أ بع ذ ذبذ .1
ةو ذذ و ذذ ذ ذذه ة ر ت ذذ خذ ذذ؛ ذ ذذه ة ال و ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":و ذ ذ بذ ذذها ذ ذذت ا ذ ذذب ص ذ ذ
هاو ذ ذ وش ذ ذ خ ذ ذه و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ك ذ ذ أ بذ ذذها ذ ذذه ص ذ ذ ذ ذذت" ق ذذ بطب ذ ذ ي اذ ذذه محهو ذ ذ بلذ ذذت
ذ ذ ذ ر ذ ذذيت لت ذ ذذ؛ أ خذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ بتفة ذ ذ ذ قه ة ذ ذذه محهوذ ذ ذ هلذ ذ ذ وعت ذ ذذا ذ ذ ذ اذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذة بل ذ ذذت
خص ح 9111ا .919 ا وب هلل تت ا دراسات في المسؤولية التقصيرية (نحو مسؤولية موضوعية) ،خ شف بعهر -1وب
9صهار بتهرو 9تا و -2قه ة رق 19-91خلر ي 9تا و ح 9191يتعلق بالقواعد العامة لحماية المستهل . ،ر. .
.9191
9صهار بتهرو 9خهر -3قه ة رق 11-11خلر ي 91تا و ح 9111يتعلق بحماية المستهل وقمع الغت. ،ر. .
9111ا .99
019
قت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ب تةمل ذ ذ ذذهت ي تطذ ذ ذذةر تت ة ذ ذ ذذةملا تذ ذ ذذة ات ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت تو خذ ذ ذذ؛ أت ذ ذ ذ تذ ذ ذذه
تذ ذ ذ ر مل ذ ذذه بذ ذ ذ ي ح ذ ذذة الا وذ ذ ذ . ذ ذذيت عذ ذ ذ ب تةمل ذ ذذهت بل ذ ذذتةرا عصذ ذ ذ ذ ذ ذ ت؛ خهصذ ذ ذ ذ ذ ذ
وتلذ ذ ذ بهال ذ ذ ذ وذ ذ ذ ه ذذذ ذ ذذة بل ذ ذذت وهوذ ذ ذ إلو ذ ذذخ ب ت فذ ذ ذ ا خ و ذ ذذه أاىن وتب ذ ذذهر أح ذ ذذه
ذ ذذه ذ ذذيت ت ذ ذذا خع ت ذ ذ طب عت ذ ذذه ت ذ ذ حذ ذذة خذ ذذه ت ه ذ ذذه ()9 ب تةملذ ذذهت ب ذ ذ تهمل ذ ذذه خهص ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ر خطهب ذ ذ ذ ب تةمل ذ ذذهت ة ص ذ ذذفهت ه ة ذ ذ ذ افهم ذ ذذه و ذ ذذا خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذخخ بل ذ ذذت أ بش ذ ذ أ ملذ ذ ذ
.0المنتوج المقلد.
بة ص ذ ذذفهت ه ة ذ ذ ذ بعت ذ ذ ذ خح ذ ذذت خي ب ذ ذذهو خذ ذ ذ ذ ذذيت عذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ذ ر أ وت ذ ذذةت ب ت ذ ذذة أ
تةو ذ ذ ذذه ب تذ ذ ذذة ف ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ك ذ ذ ذ أ صذ ذ ذذه ت بذ ذ ذذها ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ه ذ ذ ذذا ت حت ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت
و ذ ذ ذذا غ ذ ذ ذ ر بذ ذ ذذها 99خ ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 11-11ي ذ ذ ذ خحذ ذ ذذت خي تذ ذ ذذة خذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ
2 1
ذذذ حذذذ ت ذذذ بتع ذ ذ ذ بت حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ح ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر ذ ذذه ة بتع ذ ذ ذ ب ذ ذذه ت
ذ ذ ذ ذذةطي ذذذذ ب ذ ذ ذذها 1خ ذ ذ ذ ذذه أ شذ ذ ذ ذذف ةمل ذ ذ ذ ذ ذذذذ مل ذ ذ ذذه طب ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذه ة 17-17بتع ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ت
ب ذ ذذها ا ذ ذذه ت ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ةملذ ذ ذ ب ذ ذذها 9خ ذ ذذه ةملذ ذ ذ ت ذذذ بع ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذذذ ت ذذذ
979صهار ي 99وة ة ح 9117ا .97 - 1قه ة رق 17-17خلر ي 91وة ة ح 9117يتعلق بالتقييس. ،ر. .
91صهار ي 99 - 2خ حةه ف رق 797-11خ ي 9اول ا ح 9111يتعلق بتنظيم التقييس وسيره. ،ر. .
اول ا ح 9111ا .1
001
رقهب ذ ذ ذ ص ذ ذذهرخ قه ة ذ ذ ذ و ذ ذذا تذ ذ ذ ذ ذ ذ إلط ذ ذذهر ع ذ ذذهه ذ ذ ذ و ذ ذذه وت ذ ذذة بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ قذ ذ ذ
مل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت قذ ذه ذة ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت تذ ذ ذ ذ ذ ذط وذتذل ذ ذ ذ ذ ذ ذا صذ ذ ذ ذذة و ذ ذ ذ ذذا ش ذ ذ ذ ذ ها بطذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذهب
ذ ذ ذ ذ ه بة ص ذ ذ ذذفهت ه ة ذ ذ ذ ذ و ت ذ ذ ذذا إلب ذ ذ ذذهه ع و ذ ذ ذذف ب تا ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذيت عت ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ذ بهوتبهرت ذ ذ ذذه
خ ذ ذ ذ بهب تةملذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذ حذ ذ ذذة ع ذ ذ ذ صذ ذ ذذه ه ة ذذذ و ذ ذ ذ خف ذ ذ ذذةه ب ذ ذ ذذهو ذ ذ ذذهط ح ذ ذ ذ ه بع ذ ذ ذ
ت ذ ذذه ب ذ ذذها 11خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 11-11و ذ ذذا ذ ذ ذ ر رقهبذ ذ ذ خطهب ذ ذ ذ ب تةمل ذ ذذهت قبذ ذ ذ ا ذ ذذب صذ ذ ذ
ت ه ذذذذ أ مل ذ ذ ذ ذ قت ذ ذ ذذه بهقتطذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذهت ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذت و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ببهش ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذذه عو أ بذ ذ ذ ذذفمل ا
ف ذذذ وذذذ ا ذ ذذه ب ذ ذذو بش ذ ذ ذ ذ ذذت ش ذ ذ ذ ها بطهب ذ ذ ذ . ةو ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ و ذ ذذة بت ف ذ ذذو قب ذ ذ ذ خت ذ ذذه
000
خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ر بخاحت ذ ذ ذ أ ي بف ذ ذ ذذةه تخح ذ ذ ذ تا تذ ذ ذذة ل ذ ذ ذ ع خطهب ذ ذ ذ و ذ ذ ذ خه وتل ذ ذ ذ ه بش ذ ذ ذ
ذ ذ ذ أخذ ذ ذذه خطهب ذ ذ ذ ب تةملذ ذ ذذهت بلذ ذ ذذتةرا ت ت ذ ذ ذذا مل ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه شذ ذ ذذا بةوذ ذ ذذةا بذ ذ ذذه بذ ذ ذذه بذ ذ ذذه حت
بتع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذف خذ ذ ذ ذ خهصذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ذذذذ ذ ذ ذذي و ذ ذ ذذا ب ت ذ ذ ذذة بل ذ ذ ذذتةرا و ذ ذ ذ ذ اخة ذ ذ ذذه ت ذذذذ
ذ ذت ذص ذ ق ذ ذ ذهال
رق ذ ذ ذ ذ ذ 11-11بذ ذ ذ ذ ذذلر ي 9111/7/91بتع ذ ذ ذ ذ ذ به ةقهو ذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذذ؛ خطذ ذ ذ ذ ذذهر حذ ذ ذ ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذذت
1
حذ ذذت ا ل ذ ذذةو ذ ذ أ ذ ذذة بذ ذذها 11خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذه ل ذ ذ ص ذ ذ ا ذ ذذب ص ذ ذ خ ه ذذ ذ ذذها بتص ذ ذ
تذ ذ ذ خ ذ ذذه أ ذ ذ ذ تف ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أ ب ت ذ ذذة بل ذ ذذتةرا غذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ي أغ ب ذ ذذه ذذذ ته ذ ذذه تذ ذ ذ ب
ةو ذ ذذهت ال ذ ذ رق ذ ذ 799-11و ذ ذذا أ ذ ذذه ذ ذ ا ب ذ ذذها 17خ ذ ذذ؛ ب ح ذ ذذةه ت ف ذ ذ ا ذ ذذب ص ذ ذ
بص ذ ذذه ح ذ ذذه بتذ ذذه أص ذ ذ ه و ذ ذذا ت ذ ذ طذ ذذةر ذ ذذيت و ط ذ ذذة و ذ ذذه ب ت ذ ذذة بلذ ذذتةرا ب بط ذ ذ بطب عتذ ذذه
ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذةر أا ذ ذ ذ ذ ب قبذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذذةا ب تا ذ ذ ذذهت بل ذ ذ ذذتةرا قصذ ذ ذ ذ تف ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذت بت فذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهالةا ق ذ ذ ذ ذ
ذ ذذا و ذ ذذا ب تا ذ ذذهت ذ ذذيت ش ذ ذذت خط ذ ذ ذ و ذ ذذا ه ة ذ ذ ذ كذ ذ ذ أ ذ ذذه ة ص ذ ذذفهت ب ذ ذذهو خطهب ت ذ ذذه
تاهت بلتةرا . بهبلت تو ه أ ر خ؛ شف أخ؛ بلت ص
11 -1ب حةه ت ف رق 199-11بلر ي 9أ تةب 9111المتعلق بالوقاية من األخطار المتصلة بمادة األميان . ،ر. .
خلرخ ي 97أ تةب ح 9111ا .9
002
آل ذ ذ ذ ذذهت ه ة ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذذهت بت ذ ذ ذ ذ خفتةا ذ ذ ذ ذ قتصذ ذ ذ ذذهاوه ت ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة لذ ذ ذ ذذة أصذ ذ ذ ذذب
ةقهو ذ ذ خذ ذذ؛ ب تذ ذذة بلذ ذذتةرا ذ ذ هو ذ ذ عاوذ ذذا ذ ذذه ذ ذ ذذ ب صذ ذذةا و ذ ذذه ي ب حذ ذذةه لذ ذذهب
بش ذ ذ أ ذ ذ و ذ ذذا ت ذ ذ ذذ تذذ بلذ ذذت شذ ذذت خط ذ ذ و ذ ذذا أخذ ذذ؛ ص ذ ذ خذ ذذها أ خع ذ ذ ت ذذ
رق ذ ذ ذ ذ ته بذ ذذها 11خذ ذذ؛ ب حذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذذه حذ ذذه فه تذ ذذة خذ ذذه ذ ذذيت أش ذ ذ ه ب ت ذ ذ خ ذ ذ ب تذ ذذة ة ذ ذذه
بذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذ؛ أخذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذ ذذ؛ ب ت ذ ذ ذ ذذة 119-9111ب ذ ذ ذ ذذلر ي 9111/91/99و ذ ذ ذ ذذها و ذ ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ ذ
ه ت ذ ذذة و ذ ذذه ل ذ ذذت ت أ ذ ذ خ ت ذ ذذة خل ذ ذذتةرا كذ ذ ذ أ وت ذ ذذة خطهب ذ ذذه ة ص ذ ذذفهت ه ة ذ ذ ذ ب ذذ
ذ ذ ذ ذ إل به ذ ذ ذ ذذهت تع ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذذذذ وتا ذ ذ ذ ذذه أ بلذ ذ ذ ذذتةرا تذ ذ ذ ذذة ش ذ ذ ذ ذ إل بذ ذ ذ ذذهت ه ة ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذه
ب تذ ذ ذذة ي تذ ذ ذذاه و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا وه ذ ذ ذذه قب ذ ذ ذ ط ذ ذ ذ ه ة ذ ذ ذ قص ذ ذ ذ بذ ذ ذذهت أ ب تذ ذ ذذة بلذ ذ ذذتةرا خطذ ذ ذذهب ت ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ ل ذ ذذت ه ة ذذذ .ته هو ذ ذ ذ ت ذ ذذة بل ذ ذذت ذ ذذهئ ذ ذ ذ ح ذ ذذت خي خ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذذذ تذ ذ ذ
حذ ذ ذ ذ ه ق ذ ذ ذذه ة 11-11ب ذ ذ ذذلر ي ص ذ ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ ذ حب هوذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت ب ذ ذ ذذه ملة
و ذ ذذا أ ت ذ ذذهي ذ ذ ذ ر ذذذ ي رأو ذ ذذه ا ذ ذ ذ هص ذ ذ ب ذ ذذه ب ذ ذذا ذ ذذه تذ ذ ذ وذ ذ ذ ة وذ ذ ذ خطهب ذ ذ ب ت ذ ذذة
قه ة ذ ذ ا ذ ذ ا و ذ ذذا ب ةغ ذ ذذه بش ذ ذ الا ذ ذ خذ ذذ؛ ر صذ ذذه و ذ ذذا بطذ ذ ذ ذهب ي ب ت ذ ذ ذة قهو ذ ذ اذ ذفهمذ ذ ذ ذه و ذ ذذا
أخ؛ بل ذت ذ ذ ذ ذ .
003
ب ص ذ ذذةا خذ ذ ذ ت ذ ذذة ت ذ ذذاه ق ذ ذذه ةئ ختذ ذ ذ ب ذ ذذه و ذ ذذه ت ذ ذذه تاه بهبطهب ذ ذ ذ ي ق ذ ذذه ة محهوذ ذ ذ بل ذ ذذت
تاذ ذذهت تذ ذذة ا ذ ذ ذ ذ ه به لذ ذذب ذ ذذه وتة ذ ذ و ذ ذذه ذ ذذه ش ذ ذ ت ذ ذذه أ خطهب ذ ذ ب تذ ذذة اخ ذ ذ
هأ ب ت ذ ذ ذذة خح ذ ذ ذذت خي بت ذ ذ ذ خ و ي و ذ ذ ذ و ذ ذ ذ و هب ذ ذ ذه ت ذ ذ ذذاه خ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذة بل ذ ذ ذذت
بتذ ذ ذ ذ خ و ي و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذه ه ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذل وة ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه ب ص ذ ذ ذذةا و ذ ذ ذذه ي ق ذ ذ ذذه ة محهوذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت
بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ رب ذ ذذط خ ذ ذذهبو أخ ذ ذذ؛ ب ت ذ ذذة ب ت ذ ذذة خح ذ ذذت خي .و ذ ذذها و ذ ذذا خذ ذ ذه ح ذ ذذب و ذ ذذهاه تذ ذ ذ وذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ ت ذ ذذه خ ذ ذ ذ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ بل ذ ذذف ذ ذذه و ذ ذ ذ خه وتطذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذذه وتع ذ ذذو فصذ ذ ذ ب خطهب ت ذ ذذه
تذ ذ ذ ذ ذذاه به خذ ذ ذ ذ ذذه أ قذ ذ ذ ذ ذذه ة 11-11بذ ذ ذ ذ ذذلر ي 9111/19/91ي خها ذ ذ ذ ذ ذذه تهحذ ذ ذ ذ ذذع أحل ذ ذ ذ ذ ذ
و ذ ذ ذذه ي ق ذ ذ ذذه ة 19-91بتع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ بتذ ذ ذ ذ خ ت ذ ذ ذذة فذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذخخ و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذه
أ و ذذذ ؛ ي ذ ذ ذذيت أ ملب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ي ذ ذ ذ ( ب ذ ذ ذذا) ي خها ذ ذ ذذه ه ذ ذ ذ هو ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت به ة و ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ خطذ ذ ذذةر أ و ذ ذ ذ ه خطهب ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه هت خهص ذ ذ ذ لذ ذ ذذت ب تةملذ ذ ذذهت قة و ذ ذ ذ لذ ذ ذذخخ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذةت
و ذ ذذه بش ذ ذ الا ذ ذ خ هر ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذ ص ذ ذذه ه بهاو ذ ذ أ بلذ ذذت ب تةملذ ذذهت ذ ذذيت ه ذ ذ بص ذ ذ
خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذهب تة ص ذ ذ ذ ذذذ ذ ذذت خاذ ذ ذ أ ذ ذذه ت ق ذذذ ي ذ ذذه ة 11-11بتع ذ ذ ذ حب هو ذ ذ ذ بل ذ ذذت
بذ ذذها تهحذ ذذع و ذ ذذا ش ذ ذ ط مل وتذ ذذ؛ خع تذ ذذه ي ذ ذذه ة لذ ذذهب أ تذ ذذة ":ذ ذ ؛ ش ذ ذ ط عهاو ذ ذ إلح ذ ذذتع ه
ب ت؛ ةقع ه خ؛ بت خ و". أ ش ط خ
و ذ ذذا أ ذ ذذه":ك ذ ذ ذ أ ت ذ ذذة ب تةمل ذ ذذهت بخاذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذها 11خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة 11-11ذ ذذيت ذ ذ ذ
ب تحت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه أ حذ ذ ذذتع ه بش ذ ذ ذ تذ ذ ذذةت و ذ ذ ذذا خذ ذ ذذ؛ بذ ذ ذذه حت بة ذ ذ ذذةو خحذ ذ ذذت خي خ ذ ذ ذ ة
ذ ذ ذ ؛ ش ذ ذ ذ ط عهاو ذ ذ ذ خحذ ذ ذذتع ه أ ش ذ ذ ذ ط ذذذ أخ ذ ذ ذذه خصذ ذ ذذه ه بلذ ذ ذذت ذ ذ ذ ر بص ذ ذ ذ ذذذ
004
ذ ذذه عذ ذ ذ ه خ ذ ذذ؛ وذ ذ ذ بتذ ذ ذ خ و ب ذ ذذفخ؛ ب ت ذ ذذة ا ت ذ ذذاه و ذ ذذا و ذ ذذه ذذذ ته ذ ذذه ب ذ ذذها
ذذه أ بطهب ذ ذ خذ ذذ؛ ش ذذفله ملع ذ ذ ب تذ ذذة خ ذذه ت ذذه لتذ ذذ؛ واهل ذذه و ذذ؛ تت ذ ذ أ ذذه و ذذ؛ ع ذ ذ ه بطهب ذ ذ
ب ذ ذذها 91ذ ذذيت ص ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه":وتع ذ ذذو و ذ ذذا ذ ذ ت ذ ذ خ ذ ذذه ولتش ذ ذف خ ذ ذذ؛ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذهب تة قهو ذ ذ
ع ذ ذذي بذ ذ ذهب تة ب ذ ذذهو ع ذ ذذه صذ ذ ذ ه ته "...عذ ذ ذ اذ ذ ذ ه تذ ذ ذ ف ذ ذذه شذ ذ ذ ط بت ذ ذذه ا ذ ذذه
ته ذ ذذه بذ ذذها و ذ ذ بط ربط ذ ذذه قه ة ذ ذذه بذ ذذو خطهب ذ ذ ب تذ ذذة أخ ذ ذذه ت ل ذ ذ ا ذ ذ ه قة و ذ ذ بطهب ذ ذ .وب ذ ذ أ ذ ذ
ه ة ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة خ ت ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذ ذ ا خ ذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذذخخ ح ذ ذ ذذت ه ملع ذ ذ ذذه خطهب ذ ذ ذذه ة ص ذ ذ ذذفهت ب ذ ذ ذ ذهو رأو ذ ذ ذذه
بعت ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ ذذب و ذ ذ ذ ذذه اص ذ ذ ذ ذذةا أخ ذ ذ ذ ذذ؛ خطهب ذ ذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذذة بلذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذهو
عهشذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة ب ذ ذذها تهح ذ ذذع ذ ذذه ه ذ ذذا الذ ذ ذ خذ ذ ذ ة ذ ذ ذ ت حت ذ ذ ذ ذ ذذيت بة ص ذ ذذفهت ه ة ذ ذ ذ
ا ذ ذ ذ ذ ختل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه حذ ذ ذ ذذب أ ش ذ ذ ذ ذ ا ه ذ ذ ذ ذ و ذذذذ ذذذذ ب تذ ذ ذ ذذة خحذ ذ ذ ذذت خي بت ذ ذ ذ ذ خ ي و ذ ذ ذ ذ
بلذ ذذل ذ ذ ذ ذ بت ذ ذ خ و أ بع ذ ذ ال ذ ذ ه ة ذذ لذ ذذب بذ ذذه ذ ذ ذ ذذه ي ذ ذ ا ذ ذ لذ ذذت
هص ي ا ا تع ه.
طه بذ ذ ذ به ل ذ ذذب ال ع ذ ذذهت محهوذ ذ ذ بل ذ ذذت ت ذ ذذة ذ ذ ذ ل ذ ذذت هبذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه أ تذ ذ ذ
غ ذ ذ ذ خط ذ ذ ذذهب ل ذ ذ ذذت خ ت ذ ذ ذذة ت ا ذذذ ل ذذذ ذذذ ذ ذ ذ بهبل ذ ذ ذذت ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذيت و ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه تعةو
ح ذذذذ ه ذذذذ أا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذا بل ذ ذ ذ ذذف خطهب ذ ذ ذ ذ ب تا ذ ذ ذ ذذهت ب ذ ذ ذ ذذو ذ ذ ذ ذذه أ بش ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ أ
005
الفرع الرا ع :حرية المنافسة.
محهو ذ ذ ذ ذ أص ذ ذ ذذب ذذذذ ذ ذ ذ ذذة حت ذ ذ ذذهه قتص ذ ذ ذذها لذ ذ ذ ذذة ي ع ذ ذ ذذةا خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خعحت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ
ذ ذذيت ع ذ ذ و ذ ذذا طذ ذذةو ذ ذذيت ذ ذذلخ؛ حب و ذ ذ تاذ ذذهر ب هتل ذ ذ خذ ذذ؛ أت ذ ذ ببذ ذذهائ ه ذ ذ قتصذ ذذهاوهت ذ ذ
ب ذ ذ ذذت فذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها ب ذ ذ ذذو خلحل ذ ذ ذذهت خت ذ ذ ذذا بصذ ذ ذ ذ ا وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذع و صذ ذ ذ ذ بهب هتلذ ذ ذ ذ
ذ ذذه و ذ ذذا أ ت ذ ذذة تذ ذ ذ خلحلذ ذ ذ فذ ذ ذ همل ذ ذذهت ب ذذذ اذ ذ ذ ذ ذ ذ خا خ ذ ذذ؛ ا خذ ذ ذ ح ذ ذذة لذ ذ ذ عا أ
اتت ذ ذذهر بص ذ ذ ذ اتت ذ ذذهر ح ذ ذذة ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذذيت هب ذ ذ ذ ل ذ ذذهر ت ذ ذذا ة ذ ذذع ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ بىل أ
ت ذذذ ذ ذ ذذع ت ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو خلحل ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ ت تذ ذ ذذة أخذ ذ ذذهه اتتذ ذ ذذهر أ شذ ذ ذذبه اتتذ ذ ذذهر بص ذ ذ ذ
ات ذ ذ ذذهه ح ذ ذ ذذه وت ذ ذ ذذة ب ص ذ ذ ذذةا ب ذ ذ ذذه ة ب هتلذ ذ ذ ذ ا ةوذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا تذ ذ ذ ذ ذذذذ ب هتلذ ذ ذ ذ خع ذ ذ ذذه مذ ذ ذ ذ
خ ذ ذ ذذه ذ ذ ذذبط ذذذ ذ ذ ذذيت وتذ ذ ذذة لذ ذ ذذة ت حت ذ ذ ذ بطب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا بلحلذ ذ ذذهت ي ط ذ ذ ذهر شذ ذ ذذهطه ه ا خ ذ ذ ذ
ت ذهت ذ ذ ت ه ب ذ ذه.
وع ذ ذذي ت ذ ذذة ل ذ ذذة ب ذ ذذهبف ةه بت ذ ذذهئ ذ ذ ذ ف ذ ذذةه ق ذ ذذه ة ب هتلذ ذ ذ ذ ذ ذ الذ ذ ذ و بهبخاحتذ ذ ذ أ ل ذ ذذة
ب ذ ذذها وع ذ ذذي ال ذ ذ ذذ ذ ذذه ت ذ ذذة ذ ذذه ل ذ ذذة ب ذ ذذهبف ةه قتص ذ ذذها به خت ذ ذ بع ذ ذ ب هرح ذ ذ تا ذ ذذهر
ذ ذ خهت ل ذذ أ ه ذ ذ خذ ذذ؛ خ ذ ذ رق ذ ذ 11-11بة ت ذ ذ و ذ ذذه به ذ ذذه ة 11-99و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ذ ذ حذ ذذة
خت ه ذ ذ ذ ذ أ عةو ذ ذ ذ ذ ه حذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذيت وعتات ذ ذ ذذه بل ذ ذ ذذت ذذذذ ذذذذ هتلذ ذ ذ ذ هرح ذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ذ
بلحلذ ذذهت ت ذ ذذه ذ ذذه ب ط ذ ذ ال ت ذ ذ ذ ذيت ع ذ ذ خصص ذ ذ حذ ذذتع ه ذ ذ ا ذ ذذه أحذ ذذعهرته بلذ ذذب
ع ةه ة هال ر حهت بهاب - 1بةحت ه القيود الواردة علو المنافسة وأثرها علو تحرير التجارة الخارجية ،ا
9ملة 9191به الا ا .199 ل هح هخع ه
006
ا ذ ذذب ق ذ ذذه ة محهو ذ ذ بل ذ ذذت ذ ذذط ب ذ ذذو ق ذ ذذه ة ب هتل ذ ذ ذ ذذه و ب ذ ذذا و ذ ذ ه ذ ذ خهت بع ذ ذ " ل ذذ أ
خذ ذذ؛ مل ذ ذ بلذ ذذت عخقذ ذذهت ذ ذذيت شذ ذذف ت ذ ذذه بذ ذذو بلحل ذ ذ خذ ذذ؛ مل ذ ذ خ ذ ذ تذ ذذة حت ذ ذ أ اذ ذذه ت ذ ذ
ب ذ ذذه اذ ذذه ذ ذ خ قذ ذذه ة ب هتل ذ ذ تذ ذذة عخقذ ذذهت بلذ ذذت ذ ذذه وت ذ ذ ه خذ ذذ؛ أاتذ ذذهه محه ذ ذ بص ذ ذ ه ذذ
بة ذ ذ ذ ا ذ ذذب ت ذ ذذا ه ة ذ ذذه ي بعذ ذ ذ ا ذ ذذم ة اذ ذ ذ ل ذ ذذة ب ذ ذذو بلحل ذ ذذهت ت ذ ذذه ب ذ ذذه ا خذ ذ ذ
ذ ذ ذ أال ذ ذذ؛ هحذ ذ ذ ب ذ ذذو ذ ذ ذ ؛ ال ذ ذذةا .ذ ذذه أ ا ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب حذ ذ ذ هخ ه ي قتص ذ ذذهاو ب رحذ ذ ذ
ذ ذذه ت ذ ذذة خ ذ ذذ؛ ش ذ ذذفله اوذ ذ ذ اتذ ذ ذ ب هتلذ ذ ذ ق ذ ذذه ة محهوذ ذ ذ بل ذ ذذت ات ذ ذذهه ذ ذذيت ت ذ ذذا خ ذ ذذ؛ صذ ذ ذ بعذ ذ ذ
ش ذ ذ ذ ذذف به ل ذ ذ ذ ذذب إلو ذ ذ ذ ذذخه به ح ذ ذ ذ ذذعهر تع وف ذ ذ ذ ذذهت شذ ذ ذ ذ ذ ط ب ذ ذ ذ ذ ذ ب ص ذ ذ ذ ذذةا و ذ ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذ ذذه ة 17-19
ش ذ ذ ذ ها ي خا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه -حذ ذ ذذتةر الا ذ ذ ذ -ذ ذ ذ ي هرحذ ذ ذذت ه و ذ ذ ذذا أحذ ذ ذذه أ ا ذ ذ ذ ه ذذذ
ذ ذذه خذ ذذلط ب ذ ذ ه هت قه ة ذ ذ هملع ذ ذ قةو ذ ذ و ذ ذ و ذ ذذا رأح ذ ذ ه فذ ذذهو و قتصذ ذذهاوو وتذ ذذف ا شذ ذذهط
ه ف ذ ذ أاتذ ذذهه ب هتل ذ ذ ذ ذ ت بذ ذذف ذ ذ بذ ذذ؛ ُص ذ ذ حذ ذذتةر خذ ذذ؛ ر ت ذ ذذه ذذ أ حهحذ ذذا ذ ذذه ة
اتذ ذذهه وص ذ ذ طخقذ ذذه خذ ذذ؛ ذ ذذة إلحذ ذذت ه خذ ذذ؛ ت ذ ذ خ ذ ذ غ ذ ذ خط ةب ذ ذ بع ذ ذ خذ ذذ؛ و ذ ذذه تذذ
ق ذ ذ ذ ذ ذه ةئ. ب ذذ
007
ت ذ ذ ذذف أش ذ ذ ذذتههله و ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذذ؛ طب ع ذ ذ ذذا ذ ذ ذذة أ اح ذ ذ ذذتةر و ذ ذ ذذةه خب ذ ذ ذذهائ ل ط ذ ذ ذ ذ وتذ ذ ذ ذ
ذ ذ حذ ذذة خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ حتذ ذذهه قتصذ ذذها ت ذ ذذه تذ ذذة حتذ ذذهه قتصذ ذذها ذ ذ .وحت ذ ذ وفصذ ذذىل ذ ذ ه وذ ذذ؛ ذ ذذة
ذ ذ ه اح ذ ذذتةرو ش ذ ذذت و ص ذ ذ أحهح ذ ذ ه ت حت ذ ذ او ذ ذ " وع ذ ذ ذ ذذه ة إلاتت ذ ذذهر ب هتل ذ ذ غ ذ ذ أ ذ ذذه":ل ذ ذ
وذ ذ ذ ط ذ ذذهر هل ذ ذذه ذذذ ر وذ ذ ذ ع ذ ذذه هلذ ذ ذ طخق ذ ذذه خ ذ ذذ؛ قهوذ ذ ذ وذ ذ ذ ه ط ذ ذذخ أ ذ ذذه بهإل ذ ذذهت
خ ذ ذ ت ذذة و ذذةه ت ذ ذ وع ذذي خ ذذ؛ مل ذ ذ أ ذذه ك ذ ذ و ذذا ت ذ ذ ذ ذ ت حت ذ ذ بش ذ ذ هرح ذذت ه و ب ذذا أ تذ ذ
وذ ذ ذ حتذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذذة أ خصذ ذ ذ لت ذ ذذه أ لت ذ ذذ؛ هت ذ ذذه. ذذذ وذ ذ ذ ب وتبهرت ذ ذذه صذ ذ ذ تذ ذ ذ
ذ ذذيت خذ ذ ذ و ذ ذذهت عهخذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذ اح ذ ذذتةرو وب ذ ذذا خ ذ ذذ؛ ختص ذ ذذها بش ذ ذ ذ ش ذ ذذفله ي ذ ذ ذ ش ذ ذذف
ذ ذ ذ ذ ذه هت حهحذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذهرح ذهص ذ ذ ذ ذة وذ ذ ذ ذ ذذذ ذ ذذة و حب هوت ذ ذ ذ ذ ذه حت ذ ذ ذةر ص ذ اذ ذ ذ ذ وع ذ ذ ذ ذ ذ
ا رو ع ةه ه ة تةر ش ها قواعد المنافسة والنظام العام االقتصادي –دراسة مقارنة ،-أط ا - 1ةرحا
ملهخع أبة بت ب هو له الا ح 9199 - 9191ا .97
ب مل لهب ا.99 حا -2
008
ثانيا :تنظي حرية المنافسة.
خ قب ذ ذ ذ ذ تا عذ ذ ذ ذذهت قتصذ ذ ذ ذذهاو قص ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذذها هتل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب هرحذ ذ ذ ذذهت ب ذ ذ ذ ذ فذ ذ ذ ذذها ل ذ ذ ذذة
ذ ذ ذذيت و ذ ذ ذذةه هبذ ذ ذذه ة و ذ ذ ذ أ خ ذ ذ ذ خهت) ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ شذ ذ ذذهطهت ( تذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ب هتل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذذ
ذ ذذيت ذ ذ ذ ر ي ط ذ ذذهر هاو ذ ذذهت ب ذ ذ ذ ل ذ ذذت خ ذ ذذه ذ ذ ذ ال ع ذ ذذهت شذ ذ ذ ها بع ةو ذ ذذة ع ةخ ذ ذذة
ذ ذذه ه خع ذ ذذهرو؛ال أ هل ذ ذذه ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها وت ذ ذ ذ ا ا ذ ذذه طب ذ ذ ذ ق ذ ذذه ة ب هتل ذ ذ ذ به ح ذ ذذت ها
ع ذ ذذي ذ ذذيت أق ذ ذذه ب ذ ذذها 9خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة 11-11بتع ذ ذ ذ بهب هتلذ ذ ذ ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها تتذ ذ ذ
71خلرخ ي 91وة ة 9111ا .91 - 1أخ رق 11-11خلر ي 91وة ة ح 9111يتعلق بالمنافسة. ،ر. .
19خلرخ ي خ رق 11-11المتعلق بالمنافسة. ،ر. . وت - 2قه ة رق 99-19خلر ي 91وة ة ح 9119وع
9وة ة ح 9119ا .99
و ا ب مل لهب ا.919 - 3و بةط
009
خذ ذ ذ أ لذ ذ ذ ع خ ذ ذذه ت ذ ذذة خذ ذ ذ به ل ذ ذذب ش ذ ذذهط ه ذ ذذف و ذ ذذا ح ذ ذذة هب ذ ذذهت تعه ذ ذذهت خ ذ ذذم ذ ذذه
ذ ذ خ ذ ذذه أ إلخذ ذذخ هبذ ذذه خذ ذذ؛ خذ ذذخ و ق ذ ذ ا و ذ ذ ب هتل ذ ذ أ ذذ ذ ذذيت ق ذ ذ ذ ذ ةر خذ ذذ؛ ذ ذذه ة
فهقذ ذ ذذهت ب ع ذ ذ ذ بذ ذ ذذو بلحلذ ذ ذذهت و ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه وعتذ ذ ذذا خذ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ ط تذ ذ ذذف و ذ ذ ذذا خلذ ذ ذذتة
ذ ذذف و ذ ذذه وت ذ ذذة خع ذ ذذهر و ذ ذذه ق ذ ذذه ة ب هتلذ ذ ذ ت ذ ذذة خذ ذ ذ حتش ذ ذذفه اذ ذ ذة أح ذ ذذعهر ذ ذ ذ خهت طب ذ ذ ذ
فحذ ذ ذذه إلو ذ ذ ذذه قة و ذ ذ ذ محهو ذ ذ ذ ب هتل ذ ذ ذ شذ ذ ذذهط قتصذ ذ ذذها و ذ ذ ذذا لذ ذ ذذة ذ ذ ذذة ع ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذف
ذ ذذه ة ب هتلذ ذ ذ خ ذ ذذم مل ذ ذذل و ذ ذذا ل ذ ذذة ذ ذذة قتص ذ ذذهاو خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذه ش ذ ذذط بعذ ذ ذ ف ذ ذ ذ بذ ذ ذ خ
ل ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ إل ف ذ ذ ذذه خةمل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذ خ ي تذ ذ ذ ذ إلط ذ ذ ذذهر فهق ذ ذ ذذهت تصذ ذ ذ ذ و هوذ ذ ذ ذ ذذذذ
ش ذ ذ ذذهطهت بشذ ذ ذ ذ ة ه ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذذه ة 11-11ب ذ ذ ذذه أ را بشذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ ب ذ ذ ذذها
ذ ذ ذ ؛ ط ذ ذذهر هرحذ ذ ذ ص ذ ذذخا هت ذذذ ر ه ذذذ ذ ذذيت و ذ ذذةه هب ذ ذذه شذ ذ ذ ها ع ةخ ذ ذذة ذ ذذه ت ذ ذذه ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذة إل تذ ذ ذ ذذهملا أ صذذذذ شذ ذ ذ ذذهط قتص ذ ذ ذذها ل ذ ذ ذ ذ ط عهخ ذ ذ ذ ذ أ أا ب ت ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهه" .و ذ ذ ذ ذذه وت ذ ذ ذذة
حتذ ذ ذ و ذ ذذ؛ طب عذ ذ ذ ع ذ ذذة وذ ذ ذ ا ذ ذذه و ذ ذذه ق ذ ذذه ة ب هتلذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ خا ت ذ ذذة ع ذ ذذا و ذ ذ ذ ت ذ ذذة وعا أ
ذ ذ ذه ت ذ ذ ذذيت شذ ذ ذذهط خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب ة ذ ذ ذذه ش صذ ذ ذذه خهصذ ذ ذذه أ وهخذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذها ب ذ ذ ذذهر هل ذ ذ ذ
خ ذ ذ بهوتبذ ذذهر ح ذ ذ ط وهخ ذ ذ الذ ذذب ه وت ذ ذذىل ي قذ ذذه ة صذ ذذف هت ع ةخ ذ ذ ي ت ذ ذ خذ ذذ؛ وت ذ ذ خ ت ذ ذذه ت ذ ذ
ب تا ذ ذذهت مل ب ذ ذ ذ أ شذ ذ ذ هت الا وذ ذ ذ ذ ذذت الا ذ ذ ذ و ذ ذذا الذ ذ ذه ات ذ ذذهه ه خت ذ ذذه ت ب ةاذ ذ ذ
او ذ ذ أحذ ذذعهر خ ذ ذ به لذ ذذب خحذ ذذت هر ت ب ذ ذ ر قه ة ذ ذذه بص ذ ذ ذذ ش ذ ذ هت مل ب ذ ذ و ذ ذذا الذ ذذه
021
ر فهوذ ذذه ذ ذذيت ع ذ ذ و ذ ذ تذ ذذة خت ذ ذ بىل ل ذ ذ حذ ذذت خي أ ت ذ ذ ب بت ذ ذ تاذ ذذهت حذ ذذع لذذ
خذ ذ ذذ؛ بذ ذ ذذها 1خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة 11-11بع ذ ذ ذ خف طذ ذ ذذه غ ذ ذ ذ خذ ذ ذذار حذ ذ ذذعهرته خ ذ ذ ذذه را ت ذ ذ ذذا ف ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ا تذ ذ ذذة خت ذ ذ ذ بىل أحذ ذ ذذعهر ت ذ ذ ذذا بذ ذ ذذها 7خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة 91-11ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه ...":لتذ ذ ذذ؛ أ
لت ذ ذذ؛ قصذ ذ ذ و ذ ذذا شذ ذ ذ ها طب ع ذ ذ ذ أ بع ةوذ ذ ذ ص ذ ذذطخ بلحلذ ذ ذ ف ذ ذذةه ق ذ ذذه ة ب هتلذ ذ ذ
بف ذ ذذةه ذ ذذة را ي ذ ذ خهت ال ذ ذ تة و ذ ذ لذ ذذهر شذ ذذهطهت إل تذ ذذه ذذ ش ذذ هص ذ ذ ب ذ ذ لت ذ ذ
خ خ ذذ ذذ بذ ذذها 1خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة 11-11خ ذ ذذم ب ذ ذ ق هخ ذ ذذه ب شذ ذذهط قتص ذ ذذها خت ذ ذ ي خ ذ ذ ىل ح ذ ذ ع أ
020
خالصة الفصل:
لذ ذ ذ ذ ذذت هت هخ ذ ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذذخ حذ ذ ذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت رت ذ ذ ذ ذ ذذت ه ب ذ ذ ذ ذ ذ
قتص ذ ذذهاو أو ذ ذ ذ هل ذ ذذه بل ذ ذذه به لذ ذ ذ ها ح ذ ذذت خ ل ذ ذذبع هت بهوتبهرت ذ ذذه ش ذ ذذتخ خ ذ ذذ؛ أش ذ ذذته هل ذ ذ ذ
تط ذ ذ ذذةر ت قتص ذ ذ ذذهاو و ذ ذ ذذا بل ذ ذ ذذتة خل ذ ذ ذذهو مل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي ذ ذ ذ ذ ت ط ذ ذ ذذه تبعذ ذ ذ ذ
ت ذ ذ ذ ذ حتذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ ذذذ ت ةحذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ عت ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ح ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر أص ذ ذ ذذب
ذ ذذها ب ذ ذذه ي رأ خته ذ ذذهت خه ذ ذ ذ ت ة ةمل ذ ذ ذ حب ذ ذذب أص ذ ذذبىل وش ذ ذذت شذ ذ ذ طه أحهحذ ذ ذ ه بة مل ذ ذ ذ ذ ذ ذ
تلذ ذ ذ ذذىل ذ ذ ذ ذذه خحذ ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذ ذذيت مت ل ذ ذ ذ ذ ته ي احذ ذ ذ ذذتةر 9191ذ ذ ذ ذ إلصذ ذ ذ ذذخاهت ل هح ذ ذ ذ ذ
ذذذ وذ ذ ذ ا ر هصذ ذ ذ و ذ ذذهت حهحذ ذ ذ محهوذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ تف ذ ذ ذ و ذ ذذا مل ذ ذ ذ ببهشذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ
خب ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ أصذ ذ ذذبىل و تص ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا طهوذ ذ ذذهت إلح ذ ذ ذ ا ر ملذ ذ ذذه احذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9119ت ذ ذ ذ ذذذ
ح ذ ذ ذذعهر تاذ ذ ذ ذهر و ذذذ ذ ذ ذذة ت تهخذ ذ ذ ذ ي ا ذ ذ ذذه الا ذ ذ ذ ذ ي خ ذ ذ ذذة تا ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ هو .ا ذ ذ ذذب ش ذ ذ ذ و
خح ذ ذ ذذت هر بع ذ ذ ذ خه ذ ذ ذ وب خ ذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ذ ذ ذذةت مل ذ ذ ذذة خ هح ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذذةا ال ت ف ذ ذ ذذف خ ذ ذ ذذ؛ هرمل ذ ذ ذ
تطذ ذ ذ ذ ذذةر ت خلذ ذ ذ ذ ذذهو قتصذ ذ ذ ذ ذذهاو الا ذ ذ ذ ذ ذ ا وذ ذ ذ ذ ذذه حذ ذ ذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ذ ذ أا ت ذ ذ ذ ذ ذذه ي ت ذ ذ ذ ذ ذ قت ع ذ ذ ذ ذ ذ
مل ذ ذ ذ ت حذ ذ ذذت هر خ ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذة و ذ ذ ذ قهخ ذ ذ ذ ب وذ ذ ذذها قتصذ ذ ذذهاو
ذ ذذه حب ذ ذذب ق ذ ذذهه بشذ ذ ذ بتت ذ ذ ذ و ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر ي تذ ذ ذ خذ ذ ذ ىل محهوذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذ خطهب ذ ذ ذ بب ذ ذذهائ قة وذ ذ ذ
022
الفصل الثالث:
مبدأ التنمي المستدام
023
خ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ و خ ذ ذ لهو ذ ذ ع ذ ذ ذ ف ذ ذذةه و ذ ذذا أ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ خص ذ ذذط ىل ت ذ ذ بل ذ ذذت خ
ت ذذ ت ذ ذ تةر ب ئذ ذذا ب و ذ ذ ص ذ ذ ط ه خطه ذ ذ محهو ذ ذ ب ئ ذ ذ طه ذ ذ عش ذ ذ و؛ و ذ ذذا غ ذ ذ ر فذ ذذهق خشذ ذذت
وتب ذ ذذهر ت ب ئ ذ ذ ذ ذ ذذيت وت ذ ذ ذ ت قتص ذ ذذهاو ذ ذذيت مل فخ ذ ذ ذ بع ذ ذذو وتب ذ ذذهر اهمل ذ ذذهت مل ذ ذذه بل ذ ذذت ب
ذذذ خذ ذ ذذه تص ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ب ة ذ ذذةملا لذ ذ ذذه طذ ذ ذذه ذذذ ت ذذذ خطذ ذ ذذهر ذذذ بل ذ ذذهاهت
ت ذ ذ بف ذ ذذةه ال و ذ ذ وعتذ ذذا ةو ذ ذ حذ ذذهب ذ ذ ملذ ذذه خف ذ ذذةه ت ذ ذ بلذ ذذت خ ب ذ ذ و خةح ذ ذ بفذ ذذهت
ذ ذذه لت ذ ذذ؛ أ وت ذ ذذة و ذ ذذا ال ذ ذذه قذ ذ ذ ر ملت هو ذ ذ ذ ر ذ ذذه به تهت ذ ذ ذ بف ذ ذذه ش ذ ذذبه اهمل ذ ذذهت ه ذ ذ ذ
بذ ذذة را طب ع ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ به ع ذ ذ و ذ ذذا اف ذ ذ قهو ذ ذ ا ذذ هاخ ذ ذ ي ب ذ ذ ات همله ذ ذذه بهاو ذ ذ مل ذ ذذه
عذذذ ملت هو ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو بع ذ ذ ذ ب ئذ ذ ذذا ي ل هحذ ذ ذذهت ت ةو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر اخ ذ ذ ذ وها ذ ذذه ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ وة
ت ةو ذ ذ ذ ي خمت ذ ذ ذذف ت ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ بش ذ ذ ذذه هخ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه الا ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهئ حب ذ ذ ذ ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ خ ذ ذذه اتع ذ ذذه ل ذ ذذعا خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ رحذ ذ ذ حذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذذه ت قتص ذ ذذهاو خ ذ ذذه ملت هو ذ ذ ذ
ذ ذ هب ذ ذذه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ب ش ذ ذذةا ا ذ ذذب و ذ ذ ذ ت مل ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ت ذ ذذف ةو ذ ذ خ ذ ذذ؛ ش ذ ذذفله أ
خ ذ ذذ؛ تع ذ ذ ذ تت ذ ذذهه به صذ ذ ذ ذذذ ه ع ذذذ قتص ذ ذذها ح ذ ذذت ر خ ذ ذذ؛ اله ذ ذ ذ ذ ذذة اوذ ذ ذ
ة را بتها أوهه -9 خ حت تفه بلت خ ت ر بع ة -1و هر و هر إشكالية التنمية المستدامة وأبعادها ،بله ع ا
9أت و 9119ملهخع ت اهت وبه حط ف الا ا .9
024
ذ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذخئ ه شذ ذ ذ ذ به ح ذ ذ ذذت ذذذذ وت ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ ي ط ذ ذ ذذهر ب ئذ ذ ذ ذ حت فذ ذ ذ ذ ذذذذ
ذذ بف ذذه لت ذذ؛ خ ذذه لذ ذذو ةو ذ ذ ب ئ ذ ذ ذذة قتص ذذها ذذ ذذيت ذ ذ بف ذذه لت ذذ؛ خذ ذذه ب ئ ذذ
ذ ذ ذ؛ خ ذعذ ذهة.
ذ ذ ي م ذ ذذةر خف ذ ذذةه مل و ذ ذ تذ ذذة ت ذ ذ بلذ ذذت خ ت ذ ذ أ ذ ذذا ب ئ ذذ اذ ذذة ق ذ ذ ا ذذ ذ ذذه
ل ذ ذذو ب ئ ذ ذ يهتحت ذ ذ و ذ ذذه ملت ذ ذذهوا خ ذ ذ ذ ذذة قتصذ ذذها ذذ و ذ ذ ر ت ذ ذ بف ذ ذذةه ا ذ ذذة ختذ ذذه
ذ ذ ذ خمطذ ذ ذذط شذ ذ ذذهخ ب ذ ذ ذ ة ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ ه ذذذ ذ ذ ذذىل اق ذ ذ ذ خةا ذ ذ ذ هلذ ذ ذذه ذ ذ ذذه أا بذ ذ ذذه بع
ص ذ ذذهغ ذذ ذذ تل ذ ذ خص ذ ذذط ىل ت ذ ذ بل ذ ذذت خ تت هخ ذ ذهة وهب ذ ذهة ب ذ ذ ة بع ذ ذ م ذ ذذةر ال ذ ذ ب ذ ذ
بل ذ ذذه خ و ذ ذذا ت ذذذ ا ات همل ذ ذذهت ه ذ ذ ذ ع و ذ ذذف ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ و ذ ذذا أل ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ أ
025
1
ه ذذ و ذذ ه تع و ذ ذذف أ ذ ذذه وتع ذ ذذو و ذ ذذا مل ذ ذذه خ ت ذ ذذا ت ذ ذ ق ذ ذ ر مل ذ ذذه ب ب ذ ذ ي ب ذ ذ اهمل ذ ذذه
ت ذذذذذ ه ذذذذذ بذ ذ ذ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذ ذذلا ي بلذ ذ ذ ذ ذذت ب ته فذ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذ ذذا قهو ذ ذ ذ ذ ذ حت ذ ذ روذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ
ذذذذ طب ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ تةرت ت ذ ذ ذ ذ أوب ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذة را ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذت ات ملت ذ ذ ذذهوا ب ش ذ ذ ذذةا قتص ذ ذ ذذها
ت ذة خذ ذط ذ . حة
ب ذ ذذو تع و ذ ذذف ذ ذ ذ ا إلط ذ ذذهر ع ذ ذذهه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ذ ذذيت طه ذ ذ ذ به تل ذ ذذه بش ذ ذذت و ذ ذذهه تذ ذ ذ تذ ذ ذ
ه ذذذذ ذذذذ تذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه او ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذها و لذ ذ ذ ذ همل ذ ذ ذذهت ذذذذ مل ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب
ذ ذ ذذه ي ع ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذة تع وف ذ ذ ذذهت ا ذ ذ ذذب م ذ ذ ذ ع و ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ تع و ذ ذ ذذف ل ذ ذ ذ غ ذ ذ ذذه بش ذ ذ ذذت تفصذ ذ ذذب
ذ ذ ذ ذ ذ ؛ ت وذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذهار و ذ ذ ذذ؛ خع ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذة را عهب ذ ذ ذ ذ اصذ ذ ذ ذ وشذ ذ ذ ذ ع وف ذ ذ ذذهت ح ذ ذ ذذع تذذذذذ ذذذذ
أربذ ذ ذ ا ةو ذ ذذهتال قتص ذ ذذهاو ملت هو ذ ذ ذ تع وف ذ ذذهت قذ ذ ذ قلذ ذ ذ ت وذ ذ ذ تذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ تذ ذ ذ
و هو تةو خ ملع و ا الو ااه مستقبلنا المشترك ،ح ل وهمل بع ت هخ وهر ت بئ -1ا ع
9199ا .99
قذه ة صذ ذة -2الذة وبذ ذي الحمايـة القانونيـة للبيئـة فـي إطـار التنميـة المسـتدامة ،أط اذ خ خذ ذ ارملذ ا تذةر و ذةه ي
خ بلت الا ح 9191-9199ا .91 ة ع ةه ل هح ملهخع أو ه
026
ذ ذذة ل ذ ذذتهئ رتذ ذ ذ ملت ذ ذذهوا إل ل ذ ذذهئال ت ل ذ ذذه ع ذ ذذي ل ذ ذذعا خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ ح ذ ذذت ر و ذ ذذا ص ذ ذذع
ر ذ ذذا ار و ذ ذ ذ ه خ ذذذ ح ذ ذذت ب ئ ذ ذذاال ت ذ ذذا ع ذ ذذي محهوذ ذ ذ ب ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ أخ ذ ذذه و ذ ذذا ص ذ ذذع
ب ذ ذة را ب ذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ .
وص ذ ذ ص ذ ذ هوهت حت ف ذ ذ ذ ذذيت ل ذ ذذت ه ت ذذ ذذ تت ة ذ ذذةملا عذ ذذي ذ ذذه ألذ ذذه و ذ ذذا صذ ذذع
ذ ذذة را طب ع ذ ذ حب ذ ذذب ع ذ ذ ت مل ذ ذذه ه خ ذذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ إلح ذ ذذت طب ع ذ ذ ل ذ ذذته ب ئ ذذ
ب ئ ذذذ . ذ ذ ذذة ذذذ بذ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ هاخ ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ه حذ ذ ذذت ا ذ ذ ذ ر به مل ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ه ذذذ ا
ف ذ ذ ذ وذ ذ ذذلا خذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ت ي حذ ذ ذذط خذ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب ذ ذ ذذه عذ ذ ذذهع ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ خشذ ذ ذذت
بذ ذذة را .ق ذ ذ مت اخ ذ ذ تت ذ ذ ت ذ ذ بلذ ذذت خ به ت ذ ذ بش ذ ذ و تتة ذ ذذه خف ذ ذةه ت ذ ذ حذ ذذت ا ب ئذذ ذذة
ذ ذ ذ ذ عهب ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذ ذذيت و ذ ذ ذ ذ ت ي ملةته لذ ذ ذ ذذبةرغ ح ذ ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ ذ و بلذ ذ ذ ذذت خ .خذ ذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ ذذخ
صذ ذ ذ ذ طهقذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذا ي ذ ذ ذذه ت ته ذ ذ ذ ذ :ب ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذ أ ةو ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذذيت 9119مت
تع ذ ذ ذ ذ ذ تت ة ةمل ذ ذ ذ ذذه إلا ر ش ذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذ تا ذ ذ ذ ذذهر ت ةو ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذذة ب ة ذ ذ ذ ذذةملا ف ذ ذ ذ ذ ذ ارو ذ ذ ذ ذ ذ
79رب قتصهاو ب ة عب ص ر و؛ ال ع -1هص خ ا التنمية المستدامة وتحديات في الجزائر ،ا حبة قتصهاو و ب
9111ب ه ا .919
027
الفرع الثاني :مبادئ التنمية المستدامة.
ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر ب ئ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ لذ ذ ذذبع هت طذ ذ ذذةرة خ ةم ذ ذ ذهة بلذ ذ ذذهو خمت ذ ذ ذذف خطذ ذ ذذهر ال و ذ ذ ذ و ذذذ
ش ذ ذذط ذ ذذو ع ذ ذذا ذ ذذهط ا ذ ذذة آل ذ ذذهر ه ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ح ذ ذذت ري ذ ذ ذ تةر ب ئذ ذ ذ ا ذ ذذم ي اه ذ ذ ذ غ ذ ذذه
خ ذ ذ ذ قةو ذ ذذه ت ذ ذذة ذ ذ ذ ر ولتعص ذ ذذا و ذ ذذا بع تذ ذ ذ ول ذ ذذعا خبذ ذ ذ أ ات ذ ذذهط ذ ذذهه هب ذ ذذه ته ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ باخذ ذ ذ
خةمل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذهة أ ملا ذ ذ ذ ذهة ذ ذ ذذة بل ذ ذ ذذت ب تةقذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة بذ ذ ذ ذ طذ ذ ذ ذ وتص ذ ذ ذذف ذ ذ ذذا تلذ ذ ذ ذب ت بذ ذ ذ ذ أ
وذ ذ ذ ذذذ ه ة ذ ذ ذ خب ذ ذ أ ات ذ ذذهط خ ص ذ ذذةا و ذ ذذه ذ ذ ذ ؛ بب ذ ذ أ ذ ذذهخ وشذ ذ ذ أخ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ
028
ول ذ ذذت ه تت ذ ذذهر هت ذ ذذه وتذ ذ ذ ح ذ ذذب ذ ذ ذ ر مللذ ذ ذ أ ي ا ذ ذذه م ذ ذذةر خطذ ذ ذ اذ ذ ذ
1
تةر ب ئ ". ب تعه خ؛ ا ب تت ف ب ه ت ؛ ع ا تهخ حببهة تفمل
ت ذ ذذه أ وت ذ ذذة وذ ذ ذ ه ذ ذذةت ت ذ ذذهت كذ ذ ذ ذذذ طذ ذ ذ ط ذ ذذهر ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ 2و ذ ذذا أ ذ ذذه ":خبذ ذ ذ أ
ةقهو ذ ذ خ ذ ذذ؛ خط ذ ذ فع ذ ذ بت هح ذ ذذب ذ ذذه ت ذ ذ ب ه ذ ذ حذ ذذببهة ي ذ ذذفخ ت ذذ ع ذذ حت ذ ذ ة عذ ذذهر
ذ ذ ذ بتت ف ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو خ بة ذ ذ ذ " .ذ ذ ذ بذ ذ ذذها 9خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة وتذ ذ ذذة ب ذ ذ ذ به ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر الل ذ ذ ذ
ت ذ ذذة ر ي ط ذ ذذهر ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ 391-17ا ذ ذذب را لذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ به ةقهوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خط ذ ذذهر ت ذ ذذا
ش ذ ذذت ذ ذذه بش ذ ذذت تهوذ ذ ذ ذ ذذةت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أح ذ ذذف وتط ذ ذ ذ بذ ذ ذ أ ي بل ذ ذذتة ي ذ ذذا تذ ذ ذ وع ذ ذذي أل ذ ذذه
شذ ذذعب بةملذ ذذه وذ ذذهه خذ ذذ؛ بشذ ذذهر ي خطذ ذذة ت ذذ ذ ذذيت هتذ ذذ؛ هل ئذ ذذهت خخ او ذ ذ ب هح ذ ذ خذ ذذ؛ أشذ ذذته
وة ه 9119المجلد األول القرارات التي اتخذها 97 – 1ااو روةا مله ت بعي به ب ئ خ بت -1و خله
ةوةري 9111ا .1 خ بت المؤتمر ،خ شةرت خ بت
71خلرخ ي 91 -2قه ة رق 91-11خلر ي 91وة ة ح 9111يتعلق بحماية البيئة في إطار التنمية المستدامة. ،ر. .
وة ة ح 9111ا .1
-3قه ة رق 91-17خلر ي 91اول ا ح 9117يتعلق بالوقاية من األخطار الكبرى وتسيير الكـوار فـي إطـار التنميـة المسـتدامة،
97خلرخ ي 91اول ا ح 9117ا .99 .ر. .
029
ذ ذ ة أ ذ ذ تعه ذ ذ خذ ذذ؛ عذ ذذخ ا ذ ذذب ةقهو ذ ذ تذ ذذة أرخ ذ ذ خ ذ ذ حب هو ذ ذ ب ئ ذ ذ ت ذ ذ و ذ ذ خه وتع ذ ذ
ذ ذذه أل ذ ذذه حذ ذ ذ ا ت ه بتع ذ ذ ذ به طهقذ ذ ذ ل ذ ذذب و ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذ ذ ذ ي ل ذ ذذبه تت ذ ذذه ف ب ذ ذذهت به ذ ذ ذ
بئ . تاهرو ملت هو ع خ؛ ب ئ و ص ة تعه ة ي طهر ل هحهت قتصهاو به
بتع ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ خ بل ذ ذذه ذ ذ ذ ر ذ ذذه ي ذ ذ ذ بع ذ ذذها ب ئ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ خ خذذذ ذذذ خ لذذذ بتط ب ذ ذذهت
تةصذ ذ ذ ب ش ذ ذذه حت ذ ذذهه هحذ ذ ذ مل وذ ذ ذ ذذذ ه ت ذ ذذف ذ ذ ذ ا ت قتص ذ ذذهاو ا ذ ذذة تا ل ذ ذذة ح ذ ذذت
1
إلوتبهر ت. وت ؛
تتذ ذ ذذه ف ملت هو ذ ذ ذ ذذذ و ذذذ شذ ذ ذذهطهت ب ة ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذها ة ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ بط بهاله ذ ذ ذ تعذ ذ ذذه
بط و ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذهر تص ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ا كع ذ ذ ذ بلحل ذ ذ ذذهت بتل ذ ذ ذذبب ي ت ذ ذ ذذة ذذذ ت ذ ذ ذذة
به ذ ذذا ا ذ ذذب مت خ ذ ذذ؛ ل ذ ذذبع هت خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر بتذ ذ ذ تذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ و ذ ذذا بل ذ ذذتة قذ ذ ذ و ذ ذ ذ
ةملذ ذ ذ ذ ذذذ قتص ذ ذ ذذهاو ت ذذذذ خذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9199تةص ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خ حت ذ ذ ذ تع ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه ذذذ
ذ ذ قه ذ ذ و ذ ذذا أحذ ذذه ت ذ ذ بب ذ ذ أ ذ ذ ح هح ذ ذ ب حت ذ ذ اذ ذذة بذ ذذو أو ذ ذذه ت ذ ذ اذذ ذذ إل فذ ذذه
031
خ ذ ذذه ذ ذذة و خ ذذذ ذذذ ذ ذذة و خت ذ ذ ذ ذ ذذف ت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ب ذ ذذة ل ذ ذ ذ ط عهخ ذ ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذذه
ب بط به.
مل ذ ذ ار حذ ذذهت شذ ذذط ت ذ ذ بلذ ذذب ذ ذذه لتذ ذذ؛ و ذ ذذه بب ذ ذ أ ا رو ذ ذهة خذ ذذ؛ خذ ذذخ حتذ ذذهه خ ذ ذ
ذذ ذذ ر ح ذذهت خ ذذ؛ ت ذذه ف خه ذ ذ خ ذذا ت ش ذذط خ ذ ذ خ ذذه ت ذ ذ ه ذ ذ ذ ذ ب ئ ذذا ت ذ ذ ذذ
1
ب ئ و ا ختخ أ ة و ه. خه ول ا به ت
ذ ذ ذذة ذذذ و ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت لذ ذ ذذت به ت ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة بذ ذ ذذه وع ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ عتذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ و
أ أبع ذ ذذها أحهح ذ ذ ذ ال بع ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ أت ذ ذ ذ قتص ذ ذذها بش ذ ذذت أحهح ذ ذذا ل ذ ذذعا ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ
ب و ذ ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذذة را قتصذ ذ ذ ذ ذذهاو بهط ذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذ ذذت خ وتط ذ ذ ذ ذ ذ قتصذ ذ ذ ذ ذذها بع ذ ذ ذ ذ ذ
ش ذ ذذذذذذ ه ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذخئ ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذخة وذ ذ ذ ذ ذذ؛ إلحذ ذ ذ ذ ذذت ذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذذ؛ تفذ ذ ذ ذ ذذه ت ي ب ذ ذ ذ ذ ذ خ لذ ذ ذ ذ ذذط
030
حتذ ذذهه ب ئذ ذذا إل تذ ذذه بتة ت ذ ذ خ ذ ذ ذذ إل تذ ذذه ذ ذ أح ذ ذ ة وتال ذ ذ ذ ذ خذ ذذه حذ ذذب خذ ذذ؛ خذ ذذخ
ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ اخ ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذذخاهت أحهحذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهر وت ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذ ت ف ختختذ ذ ذ ذهة و ذ ذ ذ ذهة و ذ ذ ذذ؛ إل ت ذ ذ ذذه
ي خل ذ ذ ذذتة خذ ذ ذ ذ خخت إل ت ذ ذ ذذه ( بص ذ ذ ذذهار فذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذهه بذ ذ ذ ذ مل بش ذ ذ ذذت أ ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا حت ذ ذ ذذهه إل ت ذ ذ ذذه
حت ذ ذ ذذهه طب ع ذ ذ ذذا طب ع ذ ذ ذ ) وعت ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ خخت أا ذ ذ ذ إلص ذ ذ ذذخاهت حهح ذ ذ ذ بط ةب ذ ذ ذ إلار محهو ذ ذ ذ
ه ح ذ ذ ذذت ه ةقذ ذ ذذةا افذ ذ ذذةر ( ذ ذ ذ فط) ت ذ ذ ذذة خذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذت ذ ذ ذ ؛ قتصذ ذ ذذها ت ذ ذ ذذا ( ت ذ ذ ذ ) خ ذ ذ ذ
ع ذ ذ و ذ ذذا ذذ بهإل ذ ذذهت خ ذ ذذة ا خل ذ ذذتع ه خ ذ ذذة ا خ ذ ذذهه ت ذ ذذة خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت طهق ذ ذذهت بتا ذ ذ ا
و ذ ذذا ش ذ ذذبه خ تا ذ ذذهت ت ف ذ ذذه ب ئ ذ ذ ذ ب مل ذ ذذهت ( ب ف ذ ذذهت) خ ذ ذذ؛ فهو ذ ذذهت خ ة ذ ذذهت صذ ذ ذ ذذذ
هتذ ذ ذ ح ذ ذذت خ ب ذ ذذة را ذذذ ذ ذ ذ ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ت ذ ذذف ت ب ئ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ب ذذذ همل ذ ذذهت إل ل ذ ذذه ي ةقذ ذ ذ
شذ ذ ذذط قص ذ ذذا خ ذ ذذ؛ تهت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خمت ذ ذذف ت ذ ذذة ح ذ ذذت خا ذ ذ ذ قتص ذ ذذها خ ذ ذذ؛ بع ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ
هت ذ ذ ذ أ وها ذ ذ ذذه ملت هو ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو إلوتة ةمل ذ ذ ذ صذ ذ ذذة قتصذ ذ ذذهاو خ ذ ذ ذ يهتحت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا رص ذ ذ ذ
و ذ ذ ذ ه ار ي بذذذ قتصذ ذ ذذها ملت ذ ذ ذذهوا ي ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ أا ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ بع ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ و ذذذ
ةوذ ذ ذ ذ إل ل ذ ذ ذذه ي ل هح ذ ذ ذذهت ي ب ذ ذ ذذهخ إلح ذ ذ ذذت هر ت ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ةذ ذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ذ وة إلوط ذ ذ ذذه ت ذذذذ
032
ملت هو ذ ذ ذ خلحلذ ذ ذذه ه ي ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ .1ي ذ ذ ذذة حهح ذ ذ ذ قعذ ذ ذذا وعذ ذ ذذي ببلذ ذ ذذهط اري ا ذ ذ ذ
ذذ إل ذ ذذه ا ت ذ ذ بش ذ ذ و بل ذ ذذت خ بفل ذ ذذه خ ذ ذ بت ذ ذ ا ذ ذذهخ ب ذذ و ت ف ذذ ت ذ ذ إلط ذ ذذهر وع ذ ذ
ذ ذ خ ته ب ذ ذ ذ ذذة وه ذ ذذه بشذ ذذت وذ ذذها أو ذ ذهة تذ ذذا ذ ذ ا ب ئ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذة ال ذ ذ تتفذ ذذا بتة ذ ذ
ي ا ذ ذه ذ ذ .
مل ذ ذذه ب ب ذ ذ ذ – ذ ذذيت مل ب ذ ذذه ب ت ذ ذذه إل شذ ذ ذ ه وذ ذ ذ حذ ذ ذ تة خ ذ ذذ؛ تة وذ ذ ذ فع ذ ذذا فذ ذ ذ ا ه ذ ذ ذ
ات ع ذ ذ ذذهت بشذ ذ ذ ذ و بل ذ ذ ذذه ي خذ ذ ذ ذ ي إلوتب ذ ذ ذذهر عخقذ ذ ذ ذ بتبها ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ
ذ ذ ذ أقصذ ذ ذذا ارمل ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ تطذ ذ ذذةر ملت ذ ذ ذذهوا وتذ ذ ذذة بت ل ذ ذذت؛. تع ذ ذ ذ صذذذ ه ذذذ حهح ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ت ذ ذذه ف هو ذ ذ ذ ي ذذذ ع ذذذ قتص ذ ذذهاو ا ت ذذذ قذ ذ ذ وت ذ ذذة خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذع ة ذ ذذه
ذ ذذة را خذ ذذ؛ خذ ذذخ يهتحت ذ ذ و ذ ذذه تلذ ذذت ي عط ذ ذذه ب قهخ ذ ذ وخق ذ ذ خ لذ ذذا خ ذ ذ طب ع ذ ذ هت ذ ذ إلحذ ذذت خ
إلحذ ذذت خ و ذ ذ ه بل ذ ذذه خذ ذذ؛ خذ ذذخ ع ذ ذ بلذ ذذه بذ ذذو مل ذ ذذه ذذ ذ ذذ؛ وت ذ ذ بتة ص ذ ذ
033
ال ذ ذ ذ ذذهوا ش ذ ذ ذ ذ لتذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذذة أ خذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ وهت ت ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذذت خ تذ ذ ذ ذذة تطذ ذ ذ ذذةر بلذ ذ ذ ذذت ب ذذذذ
خذ ذ ذ بت ذ ذ ذ 9171إلو ذ ذذخ ع ذ ذذهبا ذ ذذه ت ذ ذذا ذ ذ ذ ا ي خ ذ ذذه قذ ذ ذ وهب ذ ذ ذ أملذ ذ ذ ت ذ ذذةو؛ ات ذ ذ ذ
ذ ذ ذذيت ك ذ ذ ذ هت ذ ذ ذ إل لذ ذ ذذه ب ئ ذذذ صذ ذ ذذه فذ ذ ذذه ا ذ ذذه و ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذات وت ذ ذذة ت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ
مل ذ ذه ب ب ذ ذ ذ .1
بذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ ذذيت عت ذ ذذا ذ ذ ر تذ ذذا ت لذ ذذف ت ذ ذ بل ذ ذذت خ و ذ ذذا ا ذ ذ ذ ذذة بذ ذذف حذ ذذت ا
قتصذ ذذها بشذ ذذت وذ ذذهه هل ذ ذ ت ذ ذ أ شذ ذذهط روذ ذذا أ ص ذ ذ هوا ح ذ ذ تة ذ ذذه ذ ذذهر ذ ذذهر و ذ ذذا ت ذ ذ
ح ذ ذذت ا حت ذ ذذهه ب ئ ذ ذذا ب ذ ذ ب ذ ذ ي خف ذ ذذةه ت ذ ذ بل ذ ذذت خ ت ذ ذذة ه ذ ذ بة ذ ذ ب ذ ذذو حت ذ ذذهه قتص ذ ذذها
لت ذ ذذ؛ ه تذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذ ا ب ئ ذ ذ حب ذ ذذب وتذ ذذة ت ذ ذ حتذ ذذهه ب ئذ ذذا ا ذ ذ ا خع ذ ذ هل ذ ذ وتعذ ذذو خ وذ ذذه
ذ ذ تةر حتذ ذذهه ب ئذ ذذا و ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ ا ت ذ ذذه وذ ذذلا ذذ أخذ ذذه ي اه ذ ذ ذ ذذه إلحذ ذذت خي إلحذ ذذت ا
034
لذ ذ ذ ئ ح ذ ذذت ا أ ذ ذذهط إل ت ذ ذذه ذ ذذة ل ذ ذذتهئ ت ذ ذذة ذ ذ ذ ا أخ ذ ذذهه إلح ذ ذذت خي ذذذ ح ذ ذذه كذ ذ ذ
ه ذذ ر ذ ذذه لذ ذذه ) ذ ذذيت ه ذ ذ لذ ذذب حذ ذذت ذ ذ فط افةرو ذ ذ ( ف ذ ذ ه طهق ذ ذ تتا و ذ ذ حذ ذذت
ب ئ ذ ذ ذ و و ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذة ذ ذ ذذهر ل ذ ذذب ي خشذ ذ ذذه بذ ذ ذ ذ %91خذ ذ ذذ؛ إلحذ ذ ذذت خي عذ ذ ذذهبا ي ةق ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذذه ذ ذذه و ذ ذذا ر الذ ذذة ا ذ ذذب وع ذ ذ ة ذ ذذه ت ذ ذ خذ ذذ؛ أت ذ ذ وة خ ذ ذ ت ذ ذذه ا ذ ذذخ ذذ
هخ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا اذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذةه و ذ ذ ذذا ح ذ ذ ذذت خي ةق ذ ذ ذذةا ذذذذ صذ ذ ذ ذ هو ل ذ ذ ذذا ي ذ ذ ذ ذ إلوت ذ ذ ذذها
ف ذ ذذه و ذ ذذا خة رات ذ ذذه عت ذ ذذا ا ذ ذ ذ ةصذ ذ ذ ب ذ ذذو إلح ذ ذذت خي ع ذ ذذهبا طهقذ ذ ذ ب ذ ذذه ه ذ ذ ذ محهوذ ذ ذ ب ئ ذ ذ
إلطهرو ذ ذ ذ بشذ ذ ذذف خ ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ عذ ذ ذذهمل ت ذ ذ ذذه ي وذ ذ ذذهه 9119مت بذ ذ ذذي فهق ذ ذ ذ ذذذ ا طذ ذ ذذةر ت ذ ذ ذ ي
تاخذ ذذهت ذ ذ ا ذ ذذةه هبذ ذذه ذ ذ تذذ ولذ ذذعا ة ذ ذذة ذ ذ إل فهق ذ ذ ح ذ ذ 9119ب ة ذ ذذة أ ذ ذ هب ذ ذ
ه أ ذ ذذة تةمل ذ ذذه ذ ذ ذ ر إلح ذ ذذت ل ذ ذذعا بعه ذ ذذهت ب بذ ذ ذ و ذ ذذا ح ذ ذذت خي طهقذ ذ ذ ت فذ ذ ذ طذ ذ ذ
ذذذ طهق ذ ذ ذ بتا ذ ذ ذ ا .ا ذ ذ ذذب ت ذ ذ ذذا خصذ ذ ذذهار طهق ذ ذ ذ بتا ذ ذ ذ ا ب هب ذ ذ ذ حذ ذ ذذت خهله بلذ ذ ذذت ا أ وذ ذ ذذلا
ذ ذذهر ت طهق ذ ذ ذ ذذيت وتت ذ ذ ر ذ ذذيت ص ذ ذ و ذ ذذه خذ ذذ؛ خذ ذذخ حذ ذذت فه خ بع ذ ذذه ته طهق ذ ذ بتا ذ ذ ا تذ ذذا ذ ذ
ملةاته ي طب ع و ا ة ه ا ا ر .
ر ذذذ ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ بصذ ذ ذذهار طب ع ذ ذ ذ و ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ ذذا و ذ ذذا ه ذ ذذه بص ذ ذذةر ر ل ذ ذ ذ ذذذ ا ذ ذذب
ذ ذذ؛ حبهملذ ذ ذ ذ ذذيت تع ذ ذذهر خذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ذ ذ ذ ب ئ ذ ذذا ت ذ ذذة أاذ ذ ذ عة خذ ذ ذ وهخذ ذ ذ إلح ذ ذذت ا
035
صذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا ط ذ ذ ذ خ ا ذ ذ ذ خع ت ذ ذ ذ و ذ ذ ذ إلا ر بصذ ذ ذذهار طب ع ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ ة ت قهاخ ذ ذ ذ و و ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ
مل ذ ذ ذذه ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ال ذ ذ ذ ذ ت خ ذ ذ ذ ذ ة أخخق ذ ذ ذذا و ط ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا خل ذ ذ ذذل ت ذ ذ ذ ذ بتة صذ ذ ذ ذ
أا ذ ذذهط و ذذ ذ ذ حت إلار و ذ ذ ذ ذذه فت ذ ذ إلحذ ذذخخا قب ذ ذ ذ ذ خخقذ ذذا أح ذ ذ ت ذذ ب ذذ ة هاخ ذ ذ
بلت خ . ت عو ه بفهت يت ت ت خخقا عحت فت ت
ذ ذ ذ ه به لذ ذ ذذب تب ذ ذ ذذةر ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ ي فت ذ ذ ذ أص ذ ذ ذ ذ ذ ذذهئ) تل ذ ذ ذ تط إلحذ ذ ذذخخ أخذ ذ ذذه ( ف ذ ذ ذ
ذ ذ ذذه ا بةوذ ذ ذ ذ بط ذ ذ ذ ذ به ع وذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذذةا ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذذذذ بلذ ذ ذ ذ و ت ذ ذ ذ ذ افذ ذ ذ ذ
ذذذذ ه ذ ذ ذذة بط ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ ذ وخق ذ ذ ذ ذ إل ل ذ ذ ذذه به ب ئ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ذ ذذذذ ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ حهح ذ ذ ذ ذ
أ خف ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ ي أ و ذ ذ ذذف أخ ذ ذ ذ ذ هلل .خ ذ ذ ذذ؛ ال ذ ذ ذ ذ و به ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت روت ه ص ذ ذ ذذه
ذ ذ ذذها ذذذ مت ب ذ ذ ذذه ي أمل ذ ذ ذ ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ اخ ذ ذ ذهة خذ ذ ذذ؛ بف ذ ذ ذذةه ب ذ ذ ذذهم ذ ذ ذ إلحذ ذ ذذخه أ ذ ذ ذ رذ ذ ذذة ة ب ذ ذ ذ
ت ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ ةمل ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذت ت ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهخ عش ذ ذ ذ و؛ ب ب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذ (رو ذ ذ ذذة) .ت ذ ذ ذذه حت إلح ذ ذ ذذخخ
ذ ذذة بط تذ ذذا ذ ذذيت ذ ذذة ا أو ذ ذ ذ ذذه ت ف ذ ذ تذذ خخق ذ ذ ذ ذذة بط و ذ ذ ت ذ ذ عذ ذذا وذ ذذ؛
036
ت ذ ذ بل ذ ذذت خ ع ذ ذ ب ذ ذذه ة اا بهاو ذ ذ مل بذ ذ ذهة ش ذ ذذهخ ح ذ ذذخخ حت ذ ذ فل ذ ذذه تذ ذ ذ ي ةق ذ ذ
ش ذ ذذط ب بطذ ذ ذ به ذ ذذه ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ت ذ ذذخ تصذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ و ذ ذذا ا ذذذ ذ ذذة اا مل ذ ذ ذ خذ ذ ذ
ذ ذذه و كعذ ذ ذ ص ذ ذذخا تة تذ ذ ذ ب ذ ذذو ذذذ ذ ذذه آلخذ ذ ذ بش ذ ذذت و ذ ذ ؛ ذ ذذه هتذ ذ ذ ا ذ ذ ته
بذ ذذخ طذ ذذه ب ذ ذذخ ذ ذ بلذ ذذت ذ ذذه ذ ذذة أ خ و ذ ذ ذ ذذيت تذ ذذا ذ ذذه ع ذذ ي ملل ذ ذ وبذ ذذةر
ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ ي ب حت ذ ذ ذذةر إلح ذ ذ ذذخخا ت ذ ذ ذذا ذ ذ ذذةت ختط ب ذ ذ ذذهت بشذ ذ ذ ذ و اه ذ ذ ذ ذهة تذ ذ ذ ذ خ ص ذ ذ ذذهت تتذ ذ ذ ذ
ذ ذذه ي ذ ذ ا ذ ذ إل لذ ذذه ي ذ ذ وص ذ ذ خص ذ ذ ي أ وتذ ذذة ذ ذذه خلذ ذذت بخة حذ ذذة ة ه ذ ذ خهاو ذ ذ أ ر ا ذ ذ
ت ذ ذذف ت ذ ذذه ت ذ ذ بلذ ذذت خ ي ب حتذ ذذةر ت ذ ذ بع ذ ذ خ ذ ذ ملت هو ذ ذ هت ذ ذ ذذ خذ ذذ؛ ت ذ ذ صذذ
ذذذ بعذ ذ ذذها ع ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذذب عتذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ ي ب حتذ ذ ذذةر إلحذ ذ ذذخخا و ذ ذ ذ ختع ذ ذ ذ ا
ذ ذذة را خ ذذذ إلح ذ ذذت خ ذذذ بع ذ ذ ذ ب ئ ذ ذذا ملت هو ذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو ت ذ ذذة ب ذ ذذو أبع ذ ذذها ت ذ ذ ذ
ه ذ ذ و ذ ذذه خذ ذذ؛ خ حتذ ذذةر حذ ذذخخا .ول ذ ذ ت ذ ذ ب حتذ ذذةر و ذ ذذا أ إل لذ ذذه خلذ ذذت ف ي شذ ذذط بش ذ ذ و
ل ذذذ ت ذذذ ت ذ ذ ذذه بفاتذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ إل تفذ ذ ذذه ة راتذ ذ ذذه ا ا ذ ذ ذ خ ت ت ذ ذ ذذه و تذ ذ ذذاه ي ر
مل ذ ذذه تذ ذ ذ ر اذ ذ ذ همل ذ ذذهت ه ذ ذ ذ ا بةو ذ ذ شذ ذ ذ وف و ذ ذذا أ و و ذ ذذا ي و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ إلح ذ ذذتاهب
ر حذذهت ذ ذ وب شذ وف هذ ع ذ -1ذ وبذ ذذهار ف ذا ركــائز التنميـة المســتدامة وحمايـة البيئــة فــي السـنة المطهــرة ،ذ
ع ب إلحخخ اه 9119ا .9
037
ةو ذ ذ ذ ذ ت ذذذذ إلر ذ ذ ذذه بهالة ذ ذ ذ ذ خا ذ ذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ ذ ه ذذذذ مل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ه اذ ذ ذ ذ -
ذة را إل ل ذ ذ ذه ال
ذ ذ ذ ذ خ هصذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ خ ذ ذ ذذ؛ خ حت ذ ذ ذذةر قتص ذ ذ ذذها إلح ذ ذ ذذخخا ول ذ ذ ذذت ذ ذ ذ ذ أتذ ذ ذ ذ
ب هصذ ذ ذ ذ ذذها بتطب ذ ذ ذ هبعذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ت ةوذ ذ ذ تذ ذ ذ ع ذ ذذه ذ ذذه بشذ ذ ذ و ش ذ ذ وع إلح ذ ذذخخ ي
ته عخق ذ ذ بذ ذذو إل لذ ذذه ب ئتذ ذذه تذ ذذهرو خذ ذذه قب ذ ذ ل ذ ذ اذ ذذم عصذ ذذةر عذ ذذةا صذ ذذط ىل مل ذ ذ ر بع ذ ذ
Alexandreبذ ذذف إل لذ ذذه ذ ذذه ا ذ ذذه خ ش ذ ذ خة ذ ذذه أشذ ذذهر حذ ذذته Kiss ه ذ ذ ا ذ ذهة ذ ذ تت ذ ذذهه أ
وع ذ ذ ت ذذ ذذة ذ ذذه ل ذ ذ بذ ذذو ش ذذطهت إل لذ ذذه ب ذذهبة را ذ ذذيت لت ت ذ ذذه خ ذذ؛ ت ذ ذذه حت ذ ذ عخق ذ ذ
لذ ذ ذ عذ ذ ذ يهتحتذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ذ ت طب ع ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ إل شذ ذ ذ ه ت ت ذ ذذه و ذ ذذا تط ذ ذذةر ت ذ ذذهر ا إل ل ذ ذذه .ذ ذ ذ
ذ ذذه ذ ذذىل ذ ذذةه و ذ ذذا خ ذ ذذارت ملة ذ ذ ذ او ذ ذ ذ ط ذ ذذةر ت خذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ر ةقذ ذ ذ ا ذ ذذب ه ذ ذ ذ ر ل ذ ذذته
ذذه ر ل ذ ذهة ذذ )9997 -9971( Hans Carl Von Carlowitz ذذهر ت ذذة ذذهر ةوتا
هب ذ ذ ذذهت ي تذ ذ ذ ذ واغ ( )Freibergي وذ ذ ذ ذ حتل ذ ذ ذذة ه ( )Saxeا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذذهغ خص ذ ذ ذذط ىل ع ذ ذ ذذه ي ا ذ ذ ذذه
ت ذ بلذت خ ي قتصذها إلحذخخا وذةخا ذ ر اة :خ ةخهت -1ص وشا التنمية المستدامة في المنهج اإلس مي ،ب ت ا
7-1اول ا 9199ملهخع قهب الا ا .979
ذة صذة و ذا شذ ها خهمللذت ي -2وخ وب ط ذف تأثر الحماية القانونية للبيئـة فـي الجزائـر بالتنميـة المسـتدامة ،رحذه خذ؛ أملذ
ة ملهخع الا ح 9199-9191ا .99
038
11 ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذ ذذذ إلح ذ ذ ذذت خ تبع ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه أق ذ ذ ذ تذ ذ ذذة ( )Nach-haltigkeitذ ذ ذ
ح ذ ذ ( )9979 -9999ذ ذذيت و تت ذ ذذه أ ر ب ذ ذذه ب ذ ذ أ قتص ذ ذذها واات ذ ذ ي خ و ذ ذ ت ذ ذ واغ ي ش ذ ذ أبه ذ ذذه ت ذ ذذ؛
وعتذ ذ ذذا ذذذ ر فذ ذ ذذه خعتذ ذ ذذا حذ ذ ذذعهر ت ذ ذ ذ بذ ذ ذذةرا ع و ذ ذ ذ البذ ذ ذذه إلحذ ذ ذذت خ بت ذ ذ ذذف هبذ ذ ذذهت أا
تفت ذ ذ ي أح ذ ذ ة مل وذ ذ ذ Von خ ذ ذذه اتذ ذ ذ Carlowitz ةخ ذ ذ ل ذ ذذته ذ ذذه حهح ذ ذ ب ذ ذذها
شذ ذ ذ بت ذ ذذهت هت ذ ذ ت ب ذ ذ ذ اهمل ذ ذذهت ل ذ ذذته بذ ذ ذ ؛ خع ذ ذذة إلا ر هب ذ ذذهت ذ ذ ذ ه بل ذ ذذت ب بت ذ ذذةت
هبذ ذ ذذهت خ خ ذ ذ ذ خقتصذ ذ ذذها طهق ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ل ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذةه به فعه ذ ذ ذ ي حذ ذ ذذتع ه تف صذ ذ ذذا ي تذ ذ ذذه
هاخذ ذ ذ و ذ ذذ؛ إلح ذ ذذت خي بف ذ ذ ذ ط ه ذ ذ ذ خلذ ذ ذل أخ ذ ذذهه مل ذ ذذه مل ذ ذذه ذ ذذه وعت ذ ذذا أ ت ذذذ رتهت ذ ذ ذ
ذ ذ ذه ش .1 ة را
ذ ذذة بط ذ ذ ل ذ ذ خ ذ ذ خة) ت ذ ذ خت هرو ذ ذ ( و ذ ذ و ذ ذذه ت ذ ذ مل وذ ذذت ذ ذذبىل اوذ ذذها لذ ذذته بط ذ ذ ال ذذهب
ر ذ ذ ذذةا ي ر ذ ذ ذذا ار و ذ ذ ذ ذ ذ ذذلا او ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذف أخ ذ ذ ذذه ا ت ذ ذ ذ روت ذ ذ ذذهرا ( )9991-9999تذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ه و ذ ذذا ت ذ ذذي ح ذ ذذة وت ذ ذ ذ مل ذ ذذة حذ ذ ذ تة رت خ ذ ذ ذ رأوذ ذ ذهة ختف ذ ذذه خة وف ذ ذ ذ أ اذ ذ ذ ذ ذذة قتص ذ ذذها
اذ ذ ذ ذ مل ف ذ ذ ذذة ا (-9911 ذذذذ ه ب ذ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ ذ ولملذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذ وه ق ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذذهق و تذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذذت
ف ذذذذ ي ة ذذذذ أ خم ذ ذ ذ ذا ب ذ ذ ذ ذه ه خت ذ ذ ذ ذذف ف ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذت )9999أ ت ذ ذ ذ ذ ه ص ذ ذ ذ ذ هوا أا
039
الفرع الثالث :تبلور إصطالح التنمية المستدامة في القرن ال شرين.
ذذذ بف ذ ذذه لت ذ ذذ؛ خ ذ ذذه ل ذ ذذو ب ئ ذ ذ ذ ذ ذذة قتص ذ ذذها ذذذ ذ ذذيت ذ ذ ذ بف ذ ذذه لت ذ ذذ؛ خ ذ ذذه ب ئ ذذذ
أ مت ملت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذها ر خذ ذ ذذه تف ذ ذ ذذا أت و ذ ذ ذ 9199ا ةو ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذت ت مل ذ ذ ذذهت حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ
خةمف ذ ذذة ط ذ ذذة ل ذ ذذه ة ص ذ ذ ذ هو ة قتص ذ ذذهاوة و ذ ذذه خفت ذ ذ ذ خ ذ ذذو ش ص ذ ذذه خ ذ ذذ؛ وش ذ ذ ذ ا
ب حت ذ ذ غ ذ ذ )Deiي ر خذ ذذه ا ذ ذذب ملت ع ذ ذ ت ذ ذ لذ ذذا (Lincie ملت عذ ذذة ي أ هال ذ ذ ا ا ذ ذذة
و ذ ذ مل ع ذ ذ قذ ذذهار و ذ ذذا تعهخ ذ ذ ل هحذ ذذهت ت ذ ذذة قتصذ ذذها ذ ذذة ذ ذ ب ذ ذذب وذ ذذ؛ أت ذ ذ
و ذ ذ و ة ذ ذذه ( ق ذ ذذف ذ ذذها ب ش ذ ذ ذ ذذيت ة مل ذ ذذه بش ذ ذ و .1ي ح ذ ذ 9199ق ذ ذذهه ت ذ ذ ل ذذ خ ذ ذ بش ذ ذذه
تذ ذ ( )Dennis Meadowsا ذذب وذ ذ ب ذذف ط ذذةر ت ذ ذ بشذ ذ خ ذذ او ذ ذ شذ ذ ذذة) ذ ذ
ذ ذذة قتص ذ ذذها ت ل ذ ذذه ت ذ ذذة تذ ذ ذ ختة ذ ذ ذ ال ذ ذذهب وخقذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ح ذ ذذت خ ختة ذ ذ ذ ت حذ ذ ذ ب ذ ذذه ذ ذ ذ
غهو ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9911خ ذ ذ ذذ؛ أت ذ ذ ذ ته اذ ذ ذذه أ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ؛ ت و ذ ذ ذ ةقعذ ذ ذذهت ذ ذ ذ ذ ذ ذذه أار بذ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ
ب ذ ذ خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ب ذ ذذة را طب ع ذ ذ ع و ذ ذ ح ذ ذذت ا ت ذ ذذة ذ ذ 99بل ذ ذذب خ ذ ذخة خ ذ ذذخ ذذ ح ذ ذذة
وعتذ ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذها ر خذ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذذ؛ بصذ ذ ذ ذذهار إلتت ذ ذ ذ ذذهه بتا و ذ ذ ذ ذ به ب ئ ذ ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ ذذةا أات ذ ذ ذ ذ
ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذتة ةمل ح ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه بع ذ ذ ذ ي خذ ذ ذذله ب ئ ذ ذ ذ ذذذ تشذ ذ ذذت خف ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ
خذ ذذةقفو ختعه لذ ذذو خ ذ ذذ؛ أ خذ ذذه ذ ذ ر إلش ذ ذذهر ذ ذذه تذ ذذة ب ذ ذ 9199ب ذ ذ ذ ذذه ذ ذذله بذ ذذهرو 9199
ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ بذ ذ ذذف إلتت ذ ذ ذذهه به ب ئ ذ ذ ذ ك ذ ذ ذ أ وفخ ذ ذ ذ بعذ ذ ذذو بشذ ذ ذذهر ا ذ ذ ذذب أ بةقذ ذ ذذف ذذذ مله ذ ذ ذ
1 -Donella H. Meadows, Dennis L. Meadows, Jorgen- Renders and William W.
Behrens, the limits to growth, Universe Books, New york, p.p 9-10.
2 -Yves Mongeau, Le Club de Rome et ses Critiques, p.p 85-93.
041
ذ ذ ذ ل ذ ذذب بت ف ذ ذ ذ ي ةو ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ بت خذ ذ ذ بت فذ ذ ذ ت ذ ذذفوطا إلوتب ذ ذذهر وذ ذ ذ ه تت ذ ذذهتل ب ذ ذذو ذ ذ ذ
ذذهئ ذذيت لت ذذ؛ خعهالت ذذه خل ذذت بخ أخ ذذه ذ ذ أ إلوت ذ ذ ا بهآل ذذهر ب ب ذ ذ و ذذ؛ ذ ذ ذذة قتص ذذها و ذذهر ا
ذذذ ر قتصذ ذ ذذهاو ك ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ذذذ م ذ ذ ذذةر رأ ه ذ ذ ذذب حذ ذ ذذط ذ ذ ذ أوو أا عذ ذ ذذهر
ذ ذ ذذه ال ذ ذ ذذة شذ ذ ذ ذ ه ملب ذ ذ ذذهت ا ت ذ ذ ذذهخا ب ذ ذ ذذله ح ذ ذ ذذتة ةمل و ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه
مل ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ بعذ ذ ذذو وتبذ ذ ذذهر ا ذ ذ ذذة ذ ذ ذذه ك ذ ذ ذ اذذذ أ ذ ذ ذذه وةمل ذ ذ ذ حذ ذ ذذة أر ذ ذ ذذةوا ب ئذذذ
ت ذذذ ذذذ ص ذ ذذهاق و ذ ذذا ش ذ ذذه ال ذ ذ ذ وهب ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ خذ ذ ذ بت ذ ذ هاخ ذ ذ خ ذ ذذه اتذ ذ ذ بهال ع ذ ذ عهخذ ذ ذ
ذ ذ ذ ت ي أ ذ ذ ذذهط إلحذ ذ ذذت خي ي خلذ ذ ذذتة بع ش ذ ذ ذ ذ ذ ذ ملذ ذ ذذةت ي وذ ذ ذذها ة و ذ ذ ذ وذذذ أ ف ذذذ ا
خ ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ر .مل ذ ذ ذ أا ذ ذ ذ ع ذ ذذها خ ذ ذذله خ ذ ذذله 7مل ذ ذذة 9119أط ذ ذ ذ و ذ ذذه ل ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ 1
040
ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ شذ ذ ذذف ه أ وذ ذ ذذلا أ وتبذ ذ ذذهر تتهخ ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ب ئ ذ ذ ذ خة مل ذ ذ ذ حذ ذ ذذت ر ذ ذ ذ تةر ذ ذ ذ حت ب ئ ذ ذ ذ
يهتحتذ ذ ذ ذ ذذه وتةق ذ ذذف و ذ ذذا بش ذ ذذهر عهب ذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر ب ئذ ذ ذ ل ذ ذ ذذذ ذذ خل ذ ذذت ب أ ذ ذ أخ ذ ذ ذهة أ
ذ ذذه خ ذ ذذه وذ ذذخ روذ ذذة ذ ذ ع ذ ذ خذ ذذه بذ ذذو مل ذ ذذه .ق ذ ذ ب ذ ذ وذ ذذ؛ بذ ذذله و ذ ذ و ذ ذذا بذ ذذة را طب ع ذ ذ
ذ ذذا خذ ذذ؛ أمل ذ ذ ة ت ذ ذ وذ ذذهبا ي آلر بشذ ذذف ذ ذ 91ب ذ ذذه ببذ ذذهائ أو ذ ذذه ب ئ ذ ذ مل ذ ذ وذ ذذ؛ ت ذ ذ
تصذ ذ ذ ذ و و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه مت ي تذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذله ت ذ ذ ذذتىل ب ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه بل ذ ذ ذذت ل . هب ذ ذ ذذهت افحت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذة
ه ة ذ ذ ل ذ ذذهب و ذ ذذه فهق ذ ذ ت ذ ذذة ب ة ذ ذذةملا ذ ذذةت ت ذ ذ فذ ذذهق تو تذ ذذهختو تذ ذذا فهق ذ ذ ذ ذ ب ذ ذذه
ذ ذ ذ ذ ح هح ذ ذ ذ غذ ذ ذ ذ خ اخذ ذ ذ ذ تت ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذ؛ 99خبذ ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذ 9119 وعت ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذخ رو ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذ؛ ب ئذ ذ ذ ذ
ت ع ذ ذذهت ت ذ ذذا أح ذ ذذه ق ذ ذذه ةئ ل هح ذ ذذهت ب ئ ذ ذ عبئ ذ ذ ةمل ذ ذذه ح ذ ذ ةي ذ ذ ذذ خ خ ذذ ه و ذذ
ذ ذذة أت و ذ ذذه خ ذ ذذ؛ 99أ ت ذ ذ ذ خ ذ ذذله و ذ ذذهبا ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت ل ي ملةته ل ذ ذذبةرغ ع ذ ذ ذ بعذ ذ ذ
ع ذ ذ ذذها ق ذ ذ ذ ملةته لذ ذ ذذبةرغ هحذ ذ ذذب خ ذ ذ ذ ر وش ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ة ت و ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ روذ ذ ذذة ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه 7حذ ذ ذذبت ا 9119
هخ ذ ذ مل ف ذ ذذىل ي ةو ذ ذ ت ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذذف و ذ ذذه ي اا ذ ذ ةه تذ ذذه تذ ذذهر ا .لتذ ذذ؛ ذ ذذة أ ذ ذ
ذذ ب ذذ خ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ف ذ ذ خ ذ ذذه مت إل ف ذ ذذه و ذ ذذه ي رو ذ ذذة ا مل ذ ذذه خ ذ ذذله و ذ ذ ذذ
تت ة ةمل ذ ذذه ذذ خذ ذذ؛ ةتذ ذذه ب تاخه ذ ذذه ذ ذذيت ع ذ ذ ت هبذ ذذه ت ذ ذذه ذ ذ ذ ذذت خ ذذ خ اخ ذ ذ ا مل ذ ذ
ع ذ ذذهمل ي قطعت ذ ذذه و ذ ذذا فلذ ذ ذ ه ي ق ذ ذ ذ رو ذ ذذة .9119تتذ ذ ذ أ بت ذ ذ ذ ا هخ ذ ذ ذ ت ذ ذذة تع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذذ
042
المبحث الثاني :التكريس القانوني لمبدأ التنمية المستدامة.
خ ذ ذ ذ صذ ذ ذذف إلحذ ذ ذذت ر ذ ذ ذذه هلذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذ ر و ذ ذ ذذا تة ص ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ عت ذ ذ ذ ي ا ذ ذ ذ
مل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ر حبذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذخ أ وعذ ذ ذ ذ بت ب ذ ذ ذ ذ ات همل ذ ذ ذذهت ه ذ ذ ذ ذ ا إلح ذ ذ ذذت ر ت ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ عت و ذ ذ ذذا ب ئ ذذذ قتصذ ذ ذذهاو ملت هو ذ ذ ذ هاخ ذ ذ ذ ب تذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ خت ذ ذ ذ بهإلحذ ذ ذذت خ
تهت بو مل ه .
ل ذ ذ ذذت بطه خ ذ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذةا ذذذ ذ ذ ذ ر وعت ذ ذ ذذا أحهح ذ ذ ذهة قه ة ذ ذ ذهة ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر ت ذ ذ ذ تعذ ذ ذذه
خذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ذ ذذا أل ذ ذذه عت ذ ذذا تاخ ذ ذذهت قه ة ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا لذ ذ ذ ةل ذ ذذه مل ذ ذذه ت بص ذ ذذةر وهخذ ذ ذ
1
ذ ذذيت ش ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أب ذ ذ ذ بة ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ أص ذ ذ ذب ب ئذ ذ ذ ت ذذذ ي ص ذ ذ ذ هغ ح ذ ذ ذ ا ه ه ت ةو ذ ذ ذ
) و ذ ذذا بل ذ ذذتةوو إلق ذ ذذا ي ذ ذذا تذ ذ ذ خ ذ ذذه حذ ذ ذ عهاله ي ( بط ذ ذ ذ ذذذ تت ذ ذذهه ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر
ذذذ ه ة ذذذ خ ملع ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذ ب ت ذ ذذف ة ذ ذذه حذ ذ ذ وه خ ذ ذذه أص ذ ذذبىل خف ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ
ر شذ ا حق التنمية المستدامة في قواعد القانون الدولي لحقوق اإلنسـان ،رحذه إل تلذه ختط بذهت -1تشهه ب؛ و لا ب؛ وب هلل
حط ه ة هئ 9199ا .71 ة ملهخع ش ه ة عهه ارمل بهمللت
043
أوالا :المصادر غير الملزمة.
هخ ذ ذ ت ذ ذذ؛ ب ذ ذ أ ذ ذذه ة ذ ذ ر وتطذ ذذةر بصذ ذذعةب ي خة مل ذ ذ خذ ذذ؛ وصذ ذذفه بف ذ ذذه وعت ذ ذ خ حتذ ذذةر ذ ذ
ذ ذ ذذىل بتطذ ذ ذذةر ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر ب ئذ ذ ذذا أخ ذ ذ ذ ط و ذ ذ ذذه ي بت خ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهوه ب ئ ذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذ اوذ ذ ذذها ذ ذ ذذةوا به
ب ذذ أ ق ذ ذ أرحذ ذذا وذ ذذخ روذ ذذة خبذ ذذهائ ب ئ ذ ذ وهب ذ ذ حذ ذذها ات ذ ذهة ي عاوذ ذذا ذ ذذه ة ذ ذ ر ب ئذ ذذا
و ذ ذ ه ملذ ذذة إل ذ ذ ر به ق ذ ذه غ ذ ذ تذ ذذ؛ بتبهو ذ ذ بش ذ ذ ذ ذ رت بلذ ذذل ذ ذ ر بشذ ذذهر ي ذ ذذه
.1 ي ت ه ع ل ها ةط
بتع ذ ذ ذ ذ ذ به بع ذ ذ ذ ذذها ت ذ ذ ذ ذ ذ 9119ي ب ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذه أش ذ ذ ذ ذذهر إلو ذ ذ ذ ذذخ ع ذ ذ ذ ذذهبا بع ذ ذ ذ ذذي به ب ئذ ذ ذ ذ ذ
ل هحذ ذ ذذهت ي ذ ذ ذ ب بط ذ ذ ذ هبذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه و ب ذ ذ ذذا خقتصذ ذ ذذها ذ ذ ذ ر أ وذ ذ ذذةت خ هخ ذ ذ ذهة ا ذ ذ ذهة ا و ذ ذ ذهة هخ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ر ي ذ ذ ذ ر حذ ذ ذذت ه 99ا ع ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذها إلوذ ذ ذذخ بتع ذ ذ ذ به تعذ ذ ذذه ذذذ أ
ذذذذ خل ذ ذ ذذت ل ب ئ ذ ذ ذذه تتذ ذ ذ ذ تةر ب ئذ ذ ذ ذ وعت ذ ذ ذذا خصذ ذ ذ ذ ر قتص ذ ذ ذذهاو حذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه":و ب ذ ذ ذذا أ ت ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ ذ
-1شذذت ئ لذذو مــن مــؤتمر اســتو كهــولم 0720إلــو ريــو 01 +لعــام 0100مــدخ إلــو تقيــيم السياســات البيئــة العالميــة ،ا ذ حبذذة
قتصهاو و ب ع ا 97-91ص ف – خ وف 9191ت لطو ا .999
ب مل لهب ا .99 بعي به ب ئ ت -2و خله خ بت
044
ذ ذ ب ذ ذذه و ذ ذ بصذ ذذةر خذ ذذة تص ذ ذ ت ذ ذذة ب ئ ذ ذ بتا و ذ ذ خ ذ ذ بشذ ذذه ذذ ب ذذ شذذ و ي
تاخذ ذذهت قه ة ذ ذ ذ ذ ا لذذ و ذ ذذا ذ ذ غ خذ ذذ؛ ذ ذذة ع و ذ ذ خذ ذذ؛ صذ ذذةا ملذ ذذه ت بصذ ذذةر وهخ ذ ذ
ذذذ ة ملب ذ ذذهت قتص ذ ذذهاو ص ذ ذذهار ي 99اولذ ذ ذ ا 9197ت ذ ذ ذىل ذ ذ ذ ر خش ذ ذذهر ذ ذذة خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذه
به تعذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ذذذ خذ ذ ذذه ذ ذ ذذ؛ وت ذ ذ ذ عذ ذ ذذهبا أ ي ت ذ ذ ذ ه قتصذ ذ ذذها ذذذ
و ذ ذذه ذذذ خذ ذ ذ بت ذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذ ذه ":وتع ذ ذ ذ تهحذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذه ب ذ ذذها 19ذ ذذة را ي فذ ذ ذ صذ ذ ذ
خذ ذذ؛ و ذ ذ به تع ذ ذذه خ ذ ذ هل ئ ذ ذ إلاري ب هص ذ ذ ب صذ ذذةا بذ ذذف و ةخذ ذذة خ ف ذ ذ او؛ أ خش ذ ذ و ذ ذه ك ذ ذ و ذ ذ
خ ذ ذ بت ذ ذ و ذ ذذا: و ذ ذذا ذ ذ ر و ذ ذ ذذ خذذ ذ ذذه أ ت ذ ذ لذ ذذو" هخل ذ ذ و ذ ذذه ي بذ ذذها
خه وتص هبه "... ص ملت هو قتصهاو شه ة " – ل
بذ ذ ذ ذ ر اذ ذت ذ خ ذ ذه ف ذ ت ذ ذه.
ذ ذذة ي ختهبع ذ ذ ل ذ ذذعا ر أ ع ذذ أ حت ذ ذ و ذ ذذ؛ ال ذ ذ ذ ذ ع و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ب ذ ذ بش ذ ذ و ذ ذذا ا ذ ذ
ت ذ ذذهتل قتص ذ ذذها ت خ ذ ذ إلح ذ ذذت خ و ذذ قة خ ذ ذذه ا ذ ذذا ي م ذ ذ م ذ ذ ذذ خ بهاو ذ ذ رت ذ ذذهت ت
ذذ ذذ بعذ ذذها خذ ذذو ع ذ ذذهه ر ح ذ ذ ملت ذ ذذهوا ب ذ ذ وة قتصذ ذذها ذذ إل لذ ذذه ت ذ ذ أ ص ذ ذ
ذ ذ خ ذ ذ تش ذ ذ و ت ذ ذذا به تف ذ ذ و ذ ذذا ملذ ذذةا ت ذ ذ ذذ ي ت ذ ذ خذ ذذ؛ ا ذ ذذب وخقتذ ذذه حب ذ ذذة إل لذ ذذه
045
ذ ذه ق ذ ذ ر ال ذ ذ ذذ ذذ ي ت ذذ خ خ ذ ذ إلو ذ ذذه حت ذ ذ و ذ ذذه ي ئذ ذذت ذذ و ذ ذذا مل ذ ذ
ذذذ ي خ ذذذ ة ا ذ ذ ذذة إل لذ ذ ذذه ي وذ ذ ذذهه 9199ب شذ ذ ذذه ت و ذ ذ ذ و ذ ذ ذ اتذ ذ ذذةخا خ تذ ذ ذذه ار ح ذ ذ ذ طذ ذ ذذه
ر ذ ذذه ال ع ذ ذ عهخ ذ ذ خذذ ذذ هت ذ ذ ملت هو ذ ذ قتصذ ذذهاو ذ ذذة تذ ذذفخو ت ذ ذ أة ذ ذ ةحذ ذذه
ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب هب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ع ب ذ ذذهت خ ذ ذذ؛ أخ ذ ذذهه إلوذ ذ ذ أ ذ ذ ذ و ذ ذذا خل ذ ذذه خ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذ حهحذ ذ ذ
ط ذ ذ ت ذ ذذه شذ ذذط اوذ ذذة عذ ذذهمل خذ ذذ؛ بذ ذذة ا لذ ذذهخ ذ ذذت هخ ذ ذ قتصذ ذذهاو ذ ذ وتبهرتذ ذذه ت ذ ذ
بش ذ ذ ذذف خذ ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة إل ل ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذهب ل ذ ذ ذذهخا بف ذ ذ ذذة ختتذ ذ ذ ذ حتش ذ ذ ذذهرت إلرش ذ ذ ذذها ت
1
. ي ت طب وه
ح ذ ذذه ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ب ذ ذذهو؛ ب ذ ذذو ف ذ ذذه ت ذ ذذهي خ ذ ذذ؛ وذ ذ ذ ب ذ ذذف وتب ذ ذذو ب ذ ذذف قة وذ ذ ذ بذ ذ ذ
أ ش ذ ذ ذذعةر ع ذ ذ ذذهه وذ ذ ذ ذ ت ت حتذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ اهملت ذ ذ ذذه خة ذ ذ ذذةوا غذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهب خ ذ ذ ذذ؛ ر ا ذ ذ ذ ذ
046
الفرع الثاني :تكريس مفهوم التنمية المستدامة على المستوى اإلقليمي.
إل فهق ذ ذ ذ ذذهت مله ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ خف ذ ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذ ذذت خ إل فهق ذ ذ ذ ذذهت حذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذ
بتعهق ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذهه ط ذذذ ذ ذ ذذا أ ه ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه ذ ذ ذذيت ذذذ خف ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ ي
مل ذ ذ ذ ذه بشذ ذ ذ ذ ذ ي خ ذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ خص ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ وشذ ذ ذ ذ ذت ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ بتةحذ ذ ذذط ذ ذ ذ بص ذ ذ ذ ذ ذ ذه
1
ذ ذ ذهاخذ ذ . ذ ذه
ره 9119ي ال ذ ذذا ه ذ ذذب بتع ذ ذ ذ بل هح ذ ذذهت ت ذ ذ ذ و ذ ذذا ات ذ ذ ذ ب ش ذ ذ ذئ بعهت ذ ذ ذ صذ ذ ذ
ت ذ ذ ذ فتذ ذ ذ حهح ذ ذ ذ و ذ ذذهت ملت هو ذ ذ ذ و ذ ذذه و ذ ذذعة ي و ذ ذذو إلوتب ذ ذذهر ذذذ ت ذذذ أ
هو ذ ذ ذ ذ فذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ذ بع ش ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذذو م ذ ذ ذ ذ تةم ذ ذ ذ ذذف هلذ ذ ذ ذذه شذ ذ ذ ذذا
تب ذ ذ ت ذ ذذط م ف ذ ذ لذ ذذة بش ذ ذ ت ذذ تذ ذذا ذ ذذلخ؛ أ خ ذ ذ ت ذ ذ خذ ذذه هرب ذ ذ تةم ذ ذذف عه ذ ذ
ره ملت ذ ذ ذذهوا خذ ذ ذذه أشذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه بعهت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ تذ ذ ذذا خذ ذ ذذ؛ إلمل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ
ملت ذ ذ ذذهوا ب ذ ذ ذ أ ع ذ ذ ذ بذ ذ ذذه ي 9و ذ ذ ذذهو وذ ذ ذذهه 9111خذ ذ ذذ؛ ألذ ذ ذذه فخ ذ ذ ذ ي إلوتبذ ذ ذذهر ب ذ ذ ذذه 9119ذ ذ ذ
ا ة ذ ذذة ت خا ذ ذ ذ ذ ذذه تت ذ ذذتىل تةق ذ ذ ذ ي ةرو ذ ذذة ي ذ ذذهخ؛ وش ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أ ت ذ ذذةب 9199 ر ه ذذذ
ملت هو ذ ذ ذ ذ ذذة را ي تذ ذ ذ ذ ذذة ر ه ف ذ ذذة و ذ ذذا أ تفذ ذ ذ ل ذ ذذتهله ذذذ و ذ ذذا أ ا أو ذ ذذه
ذ ذ ر ف ذ ذه به همل ذ ذ ملت ذ ذذهوا أل ذ ذذه ذ ذ خ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ رخ ذ ذذه ل ذ ذذو خع ش ذ ذذت ة ذ ذ خ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ
047
تا ذ ذ ذ ذاأ تهت ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذذة إل لذ ذ ذ ذذه حذ ذ ذ ذذة ه ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ أ ح هح ذ ذ ذ ذ أ قتصذ ذ ذ ذذهاو أ و ذ ذ ذ ذذا طب ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت
ذ ذ ذ ر حتذ ذ ذ أ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ مل و ذ ذ ذ تذ ذ ذ اله ذ ذ ذ ا ذ ذذب أش ذ ذذهر وفة ذ ذذه إلش ذ ذذهر
وتا ذ ذاأ خ ذ ذذ؛ خل ذ ذذهر ت ذ ذ ك ذ ذ أ ذ ذذه ت ملذ ذذا ذ ذذيت عتذ ذذا ي ذ ذ ذ ذ ر ب ذ ذذهبة را طب ع ذ ذ ذ ذذه
ب ذ ذذهت و ذ ذ ذ ا هتذ ذ ذ و هصذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ ذذذ الا ذ ذ ذ لذ ذ ذ ي خ ذ ذذفخ؛ خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذةر تذ ذ ذ تةر ب ئ ذ ذذا طذ ذ ذ
ذذذ ف ذ ذذه و ذ ذذا خمت ذ ذذف ب ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ محهو ذ ذ ذ طب ع ذ ذ ذ وت ذ ذذا بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذذذ
إلة ذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ذذا خذ ذ ذ ذذ؛ تص ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه وتذ ذ ذ ذذا محهو ذ ذ ذ ذ ط ذذذذ ت ذ ذ ذ ذ تةر أو ذ ذ ذ ذذه ة ت خص ذ ذ ذ ذ أشذ ذ ذ ذذته
فذ ذ ذ طةو ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذتع هر طب ذ ذ ذ خخهل ذ ذذه ذ ذذة و ف ذ ذذا و ذ ذذا أاذ ذ ذ أ الا ذ ذ ذ قذ ذ ذ خ ذ ذذع
ر ذ ذذا الا وذ ذ ذ .ت ذ ذذهالا ب ذ ذذه حت ب ذ ذذه ت تذ ذ ذ ب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ت خ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ اتعذ ذ ذ به لذ ذ ذ طهت ذ ذ ذ ي
تع ذ ذ ذ تت ذ ذذهه الا ذ ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذذها ب ذ ذذه ح ذ ذذت خهله ح ذ ذذت ا ت ه .أخ ذ ذذه بعذ ذ ذ إلح ذ ذذت خ خبهشذ ذ ذ ت ذ ذ ذ صذ ذ ذ
048
ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذذه مل تذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ و ه قهو ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو خذ ذ ذذ؛ شذ ذ ذذفله أ ذ ذ ذذلا ب ئذ ذ ذذا اذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذذه اله ذ ذ ذ خ ذذذذذذذ
ةوذ ذ ذب ب ذ ذ ذئ ذ ذ .1
ملة ذ ذ محهو ذ ذ ب ئ ذ ذ خ ذ ذذه ب حذ ذذةه رق ذ ذ 91-91بذ ذذلر ي 7خذ ذذهر ش ذ ذ وعهت تع ذ ذ بذ ذذبع ص ذ ذ رت و ذ ذ
تفذ ذذا ه ة ذذ ب ئ ذذ هو ذ ذ مل وتذ ذذن ص ذ ذ ا ال ذ ذ ب ذ ذذه تفذ ذذا ح ذ ذ 9199ص ذ ذ ر قذ ذذه ة ب و ذ ذ ذ ذ
محهو ذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ بش ذ ذذت غذ ذ ذ خبهش ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ إلش ذ ذذهر أخ ذ ذذه ق ذ ذذه ة ة و ذ ذ ذ ص ذ ذذهار ح ذ ذ ذ 9191ت ذ ذ ذ
ا ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذةر خلذ ذ ذذف محهو ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه وعذ ذ ذذةا ذ ذ ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذذت خ الا ذ ذ ذ وعذ ذ ذذةا ت ذ ذ ذذط ب ا ذذذ
049
ذذذذ ا ر ذ ذ ذ ذ رك هة بعذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذها أ بذ ذ ذ ذ أ وتتذ ذ ذ ذ ذذذذ ر ذذذذ ف ذ ذ ذذةه مل وذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذم و ذ ذ ذذا بل ذ ذ ذذتة
هخ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه الا ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ إلو ذ ذ ذذخ ب ب ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ذذذذ بل ذ ذ ذذتة ةمل ي مل ذ ذ ذذة 9199بةق ذ ذ ذذف ل ذ ذ ذ ذ
ت ذذذ ذذذ ب ئ ذ ذذا ت ذ ذذة خل ذ ذذف ه ةو ذ ذ ذ أخ ذ ذذهه ذ ذ ذ ر شذ ذ ذ ه اص ذ ذذةا خل ذ ذذف محهو ذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ .وت ذ ذذا أ
1
ت تةر ب ئا. بص ع وا بئ ب
ذ ذ ي بذ ذذها 1خذ ذذ؛ قذ ذذه ة ح ذ ذ 9191ي قذ ذذه ة محهو ذ ذ ب ئ ذ ذ تهبش ذ ذ الا ذ ذ ق ذ ذ ب ذ ذذه بصذ ذذةر ذ ذ
2
ذ ذ ذ ر بذ ذ ذذو تذ ذ ذذة ذذذ ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ بف ذ ذ ذذه": ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ 9191بتع ذ ذ ذ حب هو ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ
ختط بهت محهو ب ئ يهتحت و ا طهر خع ش لته ". ة قتصها ختط بهت
قتصذ ذذهاو ذ ذذيت ش ذ ذ و ت ذ ذذه تذ ذذة مل وتذ ذذ؛ ذ ذذه أ ذ ذ ي ح هح ذ ذ ت ذ ذ غ ذ ذ أ تطب ذ ذ ع ذ ذذا هل ذ ذ
3
الا . هت ب ئ ي ت الا ام بع ص ر قه ة 9191بفع غ ه
ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 91-11 ق ذ ذ ذ ملةته ل ذ ذذبةرغ ذ ذذة أت و ذ ذذه حذ ذ ذ 9119ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ صذ ذ ذ ر ي الا ذ ذ ذ
ت ذذ بش ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ خصذ ذذهاقت ه و ذ ذذا ع و ذ ذ خذ ذذ؛ إل فهقذ ذذهت ي ت ذ ذ بة ذ ذذة .ا ذ ذذب و ذ ذ ا ذذ
لذه ملةو ذ 9119ا ا اآلليات القانونية لحماية البيئة في الجزائر ،أط ا ا تةر ي ه ة عهه ملهخع أبة بتذ ب هوذ -1ه
.91
9خلرخ ي 9تا و ح 9191ا .199 -2قه ة رق 11-91خلر ي 1تا و ح 9191يتعلق بحماية البيئة. ،ر. .
051
بلذ ذ ذ ذ ذذت خ ي بذ ذ ذ ذ ذذها 7ي ذ ذ ذ ذ ذذه ة 91-11بتع ذ ذ ذ ذ ذ حب هو ذ ذ ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ ي طذ ذ ذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذ ذذت خ و ذ ذ ذ ذ ذذا
بعذ ذ ذ ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو قهب ذ ذ ذ إلح ذ ذذت ر محهوذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ أ ار أل ذ ذذه":خف ذ ذذةه وع ذ ذذي تةت ذ ذ ذ ب ذ ذذو
ب ذ ذذا طب عذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة .رغذ ذ ذ ملع ذ ذذه حت ذ ذذا ب تت ذ ذذهه رمل ذ ذذه ت عخقذ ذ ذ حب هوذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ .خذ ذ ذ ذ ذ ذ
آلر اةهل ذ ذذه .ت ه ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ و تذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ا خف ذ ذ ذذةه ب ذ ذ ذذه إلخذ ذ ذذتخ ذذذ ه ة ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ غ ذ ذ ذ
ب وتب ذ ذذهر خف ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ اذ ذ ذ وب أ تذ ذ ذ مله ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ف ذ ذذه وتب ذ ذذهر خبذ ذ ذ أ قه ة ذ ذ ذه ب ذ ذذه أقذ ذ ذ
خ خ؛ ف ه ب أ قه ةئ. مله
ه ة ذذذ تذ ذ ذ و خف ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ي خمت ذ ذذف ة ذ ذذه الذ ذ ذ تذ ذ ذ اله ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ف ذ ذذه تذ ذ ذ
ولذ ذذت وتبذ ذذهر قهو ذ ذ قه ة ذ ذ خ تا ذ ذ آل ذ ذذهر قه ة ذ ذ ذ ذذه إلوتبذ ذذهر خب ذ ذ أ قه ة ذ ذهة مل وص ذ ذ بع ذ ذ غذذ
عذ ذ ذ ذ ذ ذ ا أ ملذ ذ ذ ذ ذه ةح ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ آل ع و ذ ذ ذذف مل ذ ذ ذذهخ خ ذ ذ ذذه بف ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ بل ذ ذ ذ ذ ذب -مل وة ذ ذ ذ ذ
ت ذ ذ بل ذت ذ ذ خ ال
ح ذ ذ ذذعهة تفلذ ذ ذ ذ ت ختع ذ ذ ذ ا ت ذ ذ ذذه وتع ذ ذ ذ ذ ع هروذ ذ ذ ذ بف ذ ذ ذذةه ي تذ ذ ذ ذ إلوتب ذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذذه تت ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذه وذ ذ ذذلا وذذذ اذذذ ا و ةخ تذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذعف ت ذ ذ ذذي ف ذ ذ ذذةه وعذ ذ ذذةا أحهح ذ ذ ذهة ص ذ ذ ذ ا وعتذ ذ ذذا
050
أ ش ذ ذذئ ت ذ ذذه بب ذ ذذهائ بتع ذ ذ ت ذ ذذ؛ ف ذ ذذةه ذ ذ ا بع ذ ذ ع ذ ذذهه ذ ذ خع ذ ذ خةا ذ ذ ب ذذ أ وتبذ ذذهر ذ ذ
ات ذ ذذهه ه ة ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذت ع ذ ذذخئ ب ئذ ذ ذ .ت ذ ذذة خف ذ ذذةه خ ص ذ ذذةا و ذ ذذه ا ذ ذ ذهة ي ذ ذ ذ وبهملهت به تلذ ذ ذ
ل هح ذ ذ ت ذ ذ تب ذ ذ ت ذذ ب ئذ ذذا ت ذ ذذة خب ذ ذ أ وت ذ ذ ؛ بصذ ذذف وهخ ذ ذ ةمل ذ ذذهت تع ذ ذ ا ذ ذذة به ذ ذذه
ذ ذ ة خ ذ ذذها ال ذ ذ P.M. Duppyت ذ ذ و ةخ ذ ذ بف ذ ذذةه ل ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أ وت ذ ذذة ذ ذذه طهبع ذ ذهة اخ ذ ذهة
ي ذ ذه ذة ذ ر.
ب ذ ذذه وعت ذ ذذا ح ذ ذذته A.Kissخف ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ اذ ذ ذ و هة ل ذ ذذب هة ت وذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ة ه ذ ذذه ةئ
هب ذ ذذه و ذ ذ بع ذ ذ ذ ذ بذ ذذف بحتذ ذذهت ف ذ ذذةه خ ذ ذ ة ق ذ ذذه ةئ وفل ذ ذ ب ذ ذ خذ ذذ؛ إل ط ذ ذذخ خذ ذذ؛ ت ذ ذ أ
ذ ذ ذذة ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ته وذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذة إل لذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ إل لذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ألذ ذ ذذه ه ذ ذ ذ خصذ ذ ذذه خش ذ ذ ذ
هت ذ ذ خذ ذذ؛ مل ذ ذ يهتحت ذ ذ و ذ ذذا ب ئ ذ ذ ي طذ ذذهر ت ذ ذ بلذ ذذت خ خ ذ ذذ؛ ملت هو ذ ذ قتصذ ذذهاو ل هح ذ ذ
أ مل ذ ذ ذذه ب ب ذ ذ ذ حذ ذ ذذت خ ب ئ ذ ذ ذ عذ ذ ذذي ذ ذ ذ ر ص ذ ذ ذ ه بذ ذ ذذة را طب ع ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ
ه و ا ف ال -ع
ذذذ بب ذ ذذهائ ا ذ ذذا ت ف ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ا ح هح ذ ذذهت ي خمت ذ ذذف ذ ذذه ت ه ت ئ ذ ذ ذ ع ذذذ تذذذ وتط ذ ذ ذ
طهوذ ذ ذذهت ذ ذ ذ ته ذ ذ ذذه ل هحذ ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ أ ر ذ ذ ذ محهو ذ ذ ذ لذ ذ ذذت؛ طهق ذ ذ ذ ص ذذذ
052
ذ ذذيت ل ذ ذذهت ي فلذ ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذذه ذ ذذةه بتطب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ته ذ ذذه ص ذ ذذةا بذ ذ ذ رته شذ ذ ذ خ ذ ذذه ول ذ ذ ا به ل ذ ذذة ب
1
بلت خ . طةو قه ة ت
ش ذ ذ ذهطهت ذ ذ ذذيت هلذ ذ ذذه ذ ذ ذذهر ب هرح ذ ذ ذذهت حهحذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ خ إل لذ ذ ذذه ي ب ئ ذ ذ ذ ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ
مل ذ ذذهت حت ذ ذ ذ ي م ذ ذ ذ خمت ذ ذذف ر ح ذ ذذهت ذ ذذهر ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ختعذ ذ ذ ا إلختصهص ذ ذذهت و ذ ذذا ب ئ ذ ذ ذ
ذ ذ ؛ ببذ ذذهائ حت و ذ ذ وعذ ذذي ألذ ذذه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذ خذ ذذ؛ ف ذ ذذه خب ذ ذ أ ت ذ ذ بلذ ذذت خ ذ ذذه ص ذ ذ ف مله ذ ذ
ه ة ذذذ .تذذذ بب ذ ذذهائ ت طب ع ذ ذ ذ حت ذ ذذهه خل ذ ذذت ي ذ ذذه ة ة ذ ذذعا وت ذ ذ ذ بب ذ ذذهائ ذ ذذيت فت ذ ذ ذ
وب ذ ذذو ذ ذذة را به ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ اذ ذ ذ إلح ذ ذذتع ه ع ذ ذذها وذ ذ ذ ت ذ ذذة خبذ ذ ذ أ خل ذ ذذت بل ذ ذذه ب ذ ذذو ذ ذ ذ
خف ذ ذذةه ت ذ ذ عهق ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذ ه ا ذ ذ ه ة و ذ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ ذذه أ ذ ذذه و ذ ذ ه ملذ ذذةا ق ذ ذ ر ت ق ذ ذذه
ارملذ ذ ذ بل ذ ذذت خ وع ذ ذذي وذ ذ ذ ه مل ذ ذذةا قهوذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذ تذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ذذهي تصذ ذ ذ وىل أ بف ذ ذذةه مل وصذ ذ ذ بعذ ذ ذ
053
الفرع الثاني :إعتبار التنمية المستدامة مبدأا قانونيا ا.
ع وف ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ ذ به ت ذ ذ ذذهر خ ذ ذ ذذ؛ ص ذ ذ ذذع خ ذذذذ ة ب ذ ذ ذذا حهح ذ ذ ذ ذ بف ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت خ أ ذ ذ ذ ذه
تص ذ ذ ذ وىل أ ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ أ ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ه ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ذذه أا ذذذ و ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ تذ ذ ذذة لذ ذ ذذب
فهق ذ ذذهت بعهتذ ذ ذ ت ا ة ذ ذذة ت ذ ذ ذ ع وذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ عشذ ذ ذ و؛ ذذذ ذ ذذه ع ذ ذذهمل خ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ
ذ ذذهوه ت عخقذ ذ ذ به ب ئذ ذ ذ خة رات ذ ذذه .قذ ذ ذ ب ذ ذ ذ وذ ذ ذ اته ذ ذذة 919 ذ ذ ذ بعهالذ ذ ذ اشذ ذ ذ ال ذ ذذةا هبذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت أب خ ذ ذ ذ ي ا ذ ذذه محهو ذ ذ ذ فهق ذ ذذهت .9119خ ذ ذذ؛ أت ذ ذ ذ فهق ذ ذ ذ خ ذ ذذخ ف ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ 9199
ي به ذ ذ ذذهت و ذ ذ ذذا اه ت ذ ذ ذذه طب ع ذ ذ ذ ذ بةقعذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ة ذ ذ ذذهت فهق ذ ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ ذ به ف ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ب ئذ ذ ذ ذ
غ تذ ذ ذ ذذه ي ... 9117خل. ب ذ ذ ذ ذذهر بذ ذ ذ ذذه فط ب ع ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ذذذذ ب ذذذذ فهق ذ ذ ذ ذ 9191
بعهت ذ ذ ذ ذ ت ا ة ذ ذ ذ ذذة ت .حذ ذ ذ ذذة و ذ ذ ذ ذذا حهحذ ذ ذ ذذا هل ذ ذ ذ ذ فهق ذ ذ ذ ذذهت بعهت ذ ذ ذ ذ ت وت ذ ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذ؛
ذ ذذه إل ل ذ ذذه . يهتحت ذ ذ ذ و ذ ذذه حت ف ذ ذ ذ خخ ذ ذ ذ ذ ذذه ا أ إلق ذ ذذا أ ذ ذ ذ ر ي محهو ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ بل ذ ذذتة
ت حت ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ وع ت ذ ذذاه به ذ ذذه تذ ذ ذ ب ذ ذذه فهق ذ ذ ذ ذ ذ ذ هه ت ذ ذ ذ وتف ذ ذذا ت ذ ذذط بص ذ ذذهاق أ
1
ةطي. ه و ا بلتة خت ه فهق هت فه ته ؛ ف ب ةا يت إلا رو
بل ذ ذذت خ خبذ ذ ذ أ أحهحذ ذ ذ هة خ ذ ذذ؛ خب ذ ذذهائ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر ب ئ ذ ذذا خت حذ ذ ذهة ي ذ ذذة و تشذ ذ ذ وعهت ةط ذ ذ ذ .ت ذ ذ ذ
لت ذ ذذ؛ ذ ذ هلهخ ذ ذ ذ ذ ر خف ذ ذذةه ت ذ ذ بلذ ذذت خ بصذ ذذةر خط ذ ذ صذ ذذةا روذ ذذة 9119ش ذ ذ و ذذ
ذ ذ ذ 99صةص ذ ذ ذهة أو ذ ذ ذذه ربع ذ ذ ذذو ال ذ ذ ذ فصذ ذ ذذة عش ذ ذ ذ و؛ إلو ذ ذ ذذخ رو ذ ذ ذذة وتبذ ذ ذذهر بب ذ ذ ذذهائ ل ذ ذ ذذبع
روذ ذ ذذة ذذذ حذذذ هص ذ ذ ذ به ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ .ت ذ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ذذذ ل هحذ ذ ذذهت ذ ذ ذذه خ ملع ذ ذ ذ تل ذ ذ ذ
ذ ذذة ذ ذذ ذ ذ شذ ذ ذ ها خهمللذ ذذت ي ذ ذذه ة عذ ذذهه -1ذ ذ ذ ب ف ذ ذ ذ الق ـ ــانون ال ـ ــدولي لحماي ـ ــة البيئ ـ ــة والتنمي ـ ــة المس ـ ــتدامة ،رحذ ذذه
ملهخع له ه ت ح 9119-9119ا .99
054
ش ذ ذ ذذط ذ ذ ذذهر ق ذ ذ ذذة و و ت ذ ذ ذ ذ .بش ذ ذ ذذت خ ذ ذ ذذها إل ت ذ ذ ذذاه بت ذ ذ ذ ذ بب ذ ذ ذذهائ بع ذ ذ ذ ذ ي ح ذ ذ ذذتة ةمل اة ت ذ ذ ذذه
ذ ذ ذ ر ب ئ ذ ذذا (ق ذ ذذة و تذ ذ ذ ىل ذ ذ ذ هوه آل ذ ذذهر ب ذ ذ ذ به ب ئذ ذ ذ (ار ح ذ ذذهت تع ذ ذ ذ بهب ه ف ذ ذذهت) خبذ ذ ذ أ خل ذ ذذل
ص ذ ذ ذذةا ذ ذ ذذيت هذ ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذ هغت ه ب و ذ ذ ذذة ذ ذ ذذه ت تذ ذ ذ ذ أ تع ذ ذ ذذةو ). ص ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا اذ ذ ذ ذ إلوتة ةمل ذ ذ ذ ذ
ذ ذذع خط ذ ذ خ ذ ذ بت ذ ذ تذ ذذاه ب خطذ ذذهر ذ ذ ذذ ا خب ذ ذ أ ا ذ ذ ة ذ ذ .لذ ذذه ذ ذ خصةص ذ ذهة
ذ ذ ذذهرو؛ أا ذ ذ ذ اه و ط ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذهر ي ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ تذ ذ ذذه تشذ ذ ذذت وب ذ ذ ذ خ؛ صذ ذ ذذع
فذ ذذه ببذ ذذهائ بتع ذ ذ حب هو ذ ذ ب ئ ذ ذ ةوذذ لذ ذذه ذ ذذهئ و ط ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذ مل ذ ذ حت ذ ذ و ذ ذ
ذ ذذهر ذ ذ و ذ ذذه وب ذ ذ أ لذ ذذه ذذ تةت ذ ذ بذ ذذو وتبذ ذذهرت ع ذ ذ و ذ ذذه تذ ذذا وبذ ذذهر وذ ذذ؛ ال ذ ذ
ةمل ذ ذ ذ لذ ذ ذذه ذ ذ ذذةه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ إل لذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ أ قهو ذ ذ ذ ذذذ ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ إل لذ ذ ذذه و حت ذ ذ ذ
ذ ذذه ة خهص ذ ذ ف ذ ذذه بذذ ذ ذ اا ذ ذ خ ذ ذذه وتذ ذذ؛ ت ذ ذ خف ذ ذذةه ت ذ ذ بلذ ذذت خ وشذ ذذت ب ذ ذ
ا و ذ ذ ذ ذذيت و حت ذ ذ ط و ذذ ذ ذ ا ق ذ ذ بف ذ ذذةه ال ذ ذ ب ئ ذذ ذ ذذه ةئ شذ ذذه وع ذ ذ و ذ ذذا تذ ذذفط ذذ
1
ب ئا. شت ه
تف ذ ذ ب ارمل ذ ذذه أخذ ذذه خ ذ ذ ذذ أ خذ ذذ؛ أارملتذ ذذه ذ ذ ؛ أاتذ ذذهه حذ ذذتةر ص ذ ذ و ذ ذذه بصذ ذذةر ص ذ ذ
؛ قة و مح ذ ذهو ذ ب ئ ذ ذ .
055
خ ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ م ذ ذذةر تش ذ ذذهر ذ ذ ذ ؛ قة ذ ذذه خف ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ أق ذ ذ ذ ت ع و ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ
ذذذ ؛ و ذ ذذا رأحذ ذ ذ ه ت ل ذ ذذه خ ت ذ ذ ذ هت محهوذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ حذ ذ ذ ا ةوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر. و ذ ذذا بل ذ ذذتة
هوذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ .ةملذ ذ ذ ذ ذذيت ب ذ ذذةرت ي ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر أات ذ ذذهه ح ذ ذذتةر صذ ذ ذ و ذ ذذا بب ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ
و ذ ذذا خص ذ ذذط ىل تف ذ ذ ذ ب ذ ذذه ف ل ذ ذذا ب ئ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ب ح ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ .9119ت ذ ذذهي خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ب ذ ذذه
1
خ . ةه و ه ت حب هو و هص ب ئ فحه ؛ أاتهه ة و بتع بلت خ ت
ص ذ ذذةر خ هربذ ذ ذ مل وذ ذ ذ ي ف ذ ذذه وتت ذ ذ ذف خف ذ ذذةه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ اتذ ذ ذ بعذ ذ ذ ذذذ ذ ذذة
و ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ة ه ملذ ذ ذذخ وذ ذ ذذهت خذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ذ ذ ذذة و تتذ ذ ذذه حت و ذ ذ ذ تة ت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ تطذ ذ ذذةر ذ ذ ذ ت ذذذ
ذ ذ ذذيت بذ ذ ذذه ة ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ ل ذ ذ ذ ات ذ ذ ذهة وذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ذذذ تذذذ وتت فذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذذة
إل ذ ذذه ا ا ذ ذذب ملذ ذذه ي و ذ ذ خ ذ ذ بت ذ ذ ت ذ ذذهرو إل ه ذ ذ صذ ذذهار وذ ذذ؛ ب ذ ذذهخ تلذ ذذع هت خذ ذذ؛ خذ ذذخ
ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه ت ش ذ ذ ذذهط ذ ذ ذ ر ت إل ل ذ ذ ذذه ي تةم ذ ذ ذذف ت ذ ذ ذذف هل ذ ذ ذ إل تف ذ ذ ذذه هب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ
مت ت ذ ذذه تف ذ ذ ذ و ذ ذذا تت ذ ذ ذ تتهخ ذ ذ ذ ب ذ ذذو ا ذ ذذة إل ل ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ذذذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ي ةق ذ ذ ذ
ب ئ ذذذ ل هح ذ ذ ذ هت ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو وتبهرتذ ذ ذذه و ذ ذ ذ شذ ذ ذذهخ ال ذ ذ ذ الة ذ ذ ذ صذذذ ا
و ذ ذ ذ ذذهت اذ ذ ذ ذ ذ إل ت ذ ذ ذ ذذهي ا ذ ذ ذ ذذة إل ل ذ ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ذذب أ ا ذ ذ ذ ذذة إل ل ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذيت ك ذ ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذ ذذتع ههله
أ عاو ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ ول ذ ذ ذذت اه به ذ ذ ذ ذ ر و ذ ذ ذذخ ع هوذ ذ ذ ذ حب ذ ذ ذذة إل ل ذ ذ ذذه هتذ ذ ذ ذ حهحذ ذ ذ ذ ختخمحذ ذ ذ ذ خ بطذ ذ ذ ذ
ذ ذذة إل ل ذ ذذه ب ع ذ ذ ذ ي ذ ذذه أ ذ ذ ذ و ذ ذذخ ب ذ ذذهخ و ذ ذ ذ ب ذ ذذله ذ ذ ذ ر ا ةوذ ذ ذ ا أخذ ذ ذ . ذذذ
056
ذ ذ ذ ي ت ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ 9199بذ ذ ذذف ا ذ ذ ذذة إل لذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ 9111ب ذ ذ ذ ر و ذ ذ ذذا خذ ذ ذذه ملذ ذ ذذه بذ ذ ذذه وذ ذ ذذخ
ذذذ كذ ذ ذذة إل ت ذ ذ ذذها خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذة إل لذ ذ ذذه حبا ذ ذ ذ ت ذذذ خ بط ذ ذ ذ تتهخ ذ ذ ذ قه ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خ ط ذ ذ ذ
بع ذ ذ ذ ب ئذ ذ ذذا ي خلذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ صذ ذ ذذهار بع ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ روذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا ار بة ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ أغ ذ ذ ذ
ذ ذذة و تتذ ذذه حت و ذ ذ تطذ ذذةر ذ ذ ذ ذ خلذ ذذت خ .ت ذ ذ ذ ذذه ذ ذذىل بتب ذ ذذةر ذ ذ ي ملت هو ذ ذ قتصذ ذذهاو
ذ ذ ذ ي ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ت ا ذ ذ ذ تذ ذ ذ و أا ب ذذذ ح ذ ذذتةرو ي أ رب ذ ذذه ذذذ أ ذ ذذا بحتخ ذ ذذه و ذ ذذا
1
بع ب ئا. بع ار ي ت تةح خف ةه
ة ملب ذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذها ب ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذذة بت ح ذ ذ ذ ذ اح ذ ذ ذذتةروهة ي فص ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ملة ي الا ذ ذ ذ ذ
ذذ ي ت ذذ حذ ذذتةر تلذ ذذه ت ذ ذ أق ذ ذ بلح ذ ذ ...ب ذ ذ ذذ ي ب ئ ذذ ح ذذ ي ت ذذ ذ ذذه
لتذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذت تهمل ه خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ حذ ذ ذذتةر وت ذ ذ ذ ؛ خبذ ذ ذذهائ بصذ ذ ذذةر غ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ طخق ذ ذ ذهة خذ ذ ذذ؛ تت ذ ذ ذ أ
تتذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذذة خ ذ ذذ؛ مل ذ ذذةا خبذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ي وت ذ ذ ذ ختتهخ ذ ذ ذ اتهخ ذ ذذه تذ ذ ذ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 9119 قذ ذ ذ
بلح ذ ذ ذ ذ ؛ أاتذ ذذهه حذ ذذتةر أ اوبهملت ذ ذذه تذ ذذة خذ ذذه وع ذ ذذا و ذ ذذ؛ و ذ ذ ه تت ذ ذذهه خ ذ ذذ؛ مله ذ ذ بلذ ذذت خ حذ ذذة
057
1
أص ذ ذذب صذ ذ ذ ا خبذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذ خل ذ ذذت خ بذ ذ ذ ت ذذذ ذذذ ح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 9199 أخ ذ ذذه به ل ذ ذذب
ب ئ ذ ذ ذ ا ذ ذذب ص ذ ذ ذ اوبهمل ذ ذ ذ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9199 قتص ذ ذذهاو ملت هو ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ اح ذ ذذتةروهة بت ذ ذ ذ أبع ذ ذذها
ملت هو ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ف ذ ذذة ر الا ذ ذ ذ خت ل ذ ذذتهة ا هر ذ ذذه خ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ش ذ ذذع ت ذ ذ ذ 97و ذ ذذا أ ذ ذذه ":وحت ذ ذ ذ
هتلذ ذذا ي طذ ذذهر ت ذ ذ خلذ ذذت خ وع ذ ذ و ذ ذذا ب ذ ذذه قتصذ ذذها خ ذ ذذت ذ ذذه و ذ ذذا أ ملذ ذذه تفذ ذذه ت ال ذ ذذة
فه و ا ب ئ ".
فذ ذذه و ذ ذذا حذ ذذتةر بفا ذ ذ ذ ذ ؛ بلح ذ ذ صذ ذذةا حذ ذذتةرو ت ذ ذذه خا ذ ذ خذ ذذ؛ خذ ذذخ ق ذ ذ
أا ذ ذ ذ ب ذ ذذب ذذذ فت ذ ذذه و ذ ذذا ل ذ ذذة ح ذ ذذت هر ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ خصةصذ ذ ذهة بعذ ذ ذ ت ول ذ ذذه وذ ذ ذ
ب ذ ذ ذذة را وذ ذ ذ ذ ه ح ذ ذ ذذت ا قتص ذ ذ ذذهاو ذ ذ ذذيت خ ذ ذ ذذ؛ ش ذ ذ ذذفله ف ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ب ئذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذط ع ذ ذ ذذا ي ط ذ ذ ذذةو
ذ ذذة غ ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ طهق ذ ذذهت بتا ذ ذ ذ ا ي ش ذ ذذهطهت قتص ذ ذذهاو طب ع ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ط ذ ذذةو ح ذ ذذت خ
فذ ذ ذذي ع ذ ذ ذذا بذ ذ ذذها 77خذ ذ ذذ؛ احذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9199و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":ا و ذ ذ ذ إلبتتذ ذ ذذهر فت ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ
ذ ة ط ذ ؛. خ ذ ةذ
ه هة . ا ة بل ف
ت ذ ذذا إلو ذ ذذخه تب ذ ذ ذ ك ذ ذذة اا ذ ذذا أ خطب ذ ذذة أ ل ذ ذذا أ أو ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذه
أخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ق ذ ذه ذ ذ ذ ذ ذ ذا.
ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ خ ذ ذذ؛ ختص ذ ذذها بشذ ذ ذ ح ذ ذذتةر و ذ ذذا أ تشذ ذ ذ و ي ا ذ ذذه ذ ذذه أ ذ ذ ذ بلحذ ذ ذ
ي ذذذ اب ذ ذذه ي ب ذ ذذهاو؛ ذ ذذيت صصذ ذ ذ ه ذ ذذه ح ذ ذذتةر ب ذ ذذها 971و ذ ذذا أ ذ ذذه ":وش ذ ذ ذ ا ذ ذذب صذ ذ ذ
ذ ذه ت آل ذ ذ ذ :
058
" ت ئ ع به ب ئ طهر بع ش -)99ة و عهخ بتع
إلقتصذ ذذها ذ ذذةطي ي ط ذ ذذهر ب ذ ذذب فه ذ ذ مل ذ ذذا ةط ذ ذ بت صص ذ ذ ي ذ ذذو تذ ذذه ذ ذ تعه ذ ذ وتذ ذذة
1
ت ذ ذ بلتذ ذ خ ذ ذ ذ .
لتذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة بذ ذ ذذف ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ ع ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ احذ ذ ذذتةروه ت ل ذ ذ ذ Adamczewskiت ذ ذ ذ بذذذ
تلذ ذ ذذهن ت أص ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ حذ ذ ذذعهة شذ ذ ذذهخخة ذ ذ ذ ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ تذ ذ ذذة وبذ ذ ذذهر وذ ذ ذذ؛ اذ ذ ذذه أ ر وتذ ذ ذذة خ ذ ذ ذ
أ ر ا ذ ذذة خ ذ ذذه ت ذ ذذة ذ ذذه ؛ خ ذ ذذه كذ ذ ذ أ وت ذ ذذة أ ت ذ ذذة هوذ ذ ذ تصذ ذ ذ تهت خصذ ذ ذ ر هلهخ ذ ذذه ت ذ ذذة قذ ذ ذ
تع وذ ذ ذذف خب ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذذا .ت ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ فو :خب ذ ذ ذ أ حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ فل ذ ذ ذ أ قذ ذ ذذه ة أ خع ذ ذ ذذهر .و ل ذ ذ ذ
ذ ذذه ةئ تهبب ذ ذ أ وعتذ ذذا هب ذ ذ قهو ذ ذ قه ة ذ ذ وهخ ذ ذ ه ذ ذ ص ذ ذ هغت ه ذ ذ ؛ ذ ذ عذ ذذهه لتذ ذذ؛ ح ذ ذ هطه ي ذ ذذه
خذ ذذ؛ ت ذ ذ ب ط ذ ذ خذذ قذ ذذه ةئ أ قهو ذ ذ وهخ ذ ذ غ ذ ذ قه ة ذ ذ ذ ذ ا و ذ ذذه ا ةو ذ ذ خذ ذذ؛ اتذ ذذهه ه ة ذ ذ
ب ذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ا ي خ ا ذ ذ ذ هر ذ ذ ذ خع ذ ذ ذ تذ ذ ذذة خبذ ذ ذذهائ حتذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ةئ عخقذ ذ ذذهت لذ ذ ذذه وعت ذ ذ ذ
قذ ذ ذ ذ قب ذ ذ ذذة ة ي مله ب ذ ذ ذذه .حتذ ذ ذ ذ ة تط ذ ذ ذذةر ت ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذه ذ ذ ذذيت ح ذ ذ ذذت و ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذذذذ ت ذ ذ ذذا ا ةوذ ذ ذ ذ
أ تل ذ ذذهن ت ذ ذذهر: تل ذ ذذهن ا ذ ذذة ق ت ذ ذذه بع هرو ذ ذ أ أ ذ ذذه ط ذ ذ ار ح ذ ذ بب ذ ذذهائ ذ ذ ت ب ذ ذذه
ذ ذ ذ ذ خع هروذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذ 9119خ ذ ذ ذ ذا ب ذ ذ ذذو بب ذ ذ ذذهائ تل ذ ذ ذذه وعذ ذ ذ ذ CRISAFULIأ خ ذ ذ ذذ؛ أقذ ذ ذ ذ
ذ ذذه ة ة ذ ذذعا أصذ ذذبىل ت ذ ذذهي بذ ذذهائ .ا ذ ذذب و ذ ذ بف ذ ذذه ي خ ا ذ ذ خذ ذذه بع ذ ذ خب ذ ذ أ ه ة ذ ذ ال خب ذ ذ أ بع هرو ذ ذ
ح ذ ذذتةر ذ ذذه ة ط ذ ذذه خهص ذ ذ ذ ي ا ذ ذذه ذ ذذو ح ذ ذ ذ ذ ذذه ةئ أو ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ خ ذ ذذه وش ذ ذذبه ذ ذذةر ي ذ ذذه
059
ت ذذ خبذ ذذهائ احذ ذذتةرو وب ذ ذ و ذ ذذه حتذ ذذهه ذ ذذه ةئ ت ذ ذ ذ ذ و ذ ذذه ذ ذذة ع و ذ ذ خذ ذذ؛ ببذ ذذهائ عهخ ذ ذ
هو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ تذ ذ ذذة بذ ذ ذذهائ ذ ذ ذ بع هرو ذ ذ ذ به و ذ ذ ذ إلو ذ ذ ذ ب ا ذ ذ ذ خذ ذ ذذه بع ذ ذ ذ ذذذ و تذذذ
ذ ذذه ذ ذذيت مل ت بذ ذذف تش ذ ذ وعهت ت حت ذ ذذهت بة ذ ذ ا ذ ذذة هلذ ذذه بلذ ذذب قص ذ ذ ته ي صذ ذذةر ذ ذذه ت حت ذ ذ
ةملب ذ ذذه ت ذ ذذة بب ذ ذذهائ أ ذ ذ ذ و ةخ ذ ذ ذ ي تة ت ذ ذذه ذ ذ ذه أا ذ ذذه خع ذ ذذهر ع ةخ ذ ذ ذ ت ذ ذذا ب ةملذ ذ ذ وذ ذ ذ خع ذ ذذهو
خذ ذذ؛ ة و ذ ذ .أخذ ذذهه و ذ ذ ه فهو ذ ذ خع ذ ذذهر ع ةخ ذ ذ ي ت ذ ذذا م ذ ذ خع ذ ذذهر خ ذ ذ ذ ذ رملا ذ ذذةوا ولذ ذذت و ذ ذذا
لت ذ ذ ذذ؛ أ صذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ةو ذ ذ ذ ذ تطب ذ ذ ذهة ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ؛ بب ذ ذ ذذهائ ختط ب ذ ذ ذذهت ل ذ ذ ذ ارمل ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ص ذ ذ تهت خع ذ ذ .و ذ ذذا ة قع ذ ذ ب وتبهرت ذ ذذه خع ذ ذذهو ةمل ذ ذ ش ذذ ط ه ة ذذ ارملذ ذذهت خمت ف ذ ذ ال ذ ذ
ذ ذ ذ و ذ ذذه ذ ذذهر طب ذ ذذه أ ه ة ذ ذ ذ وتةق ذ ذذف و ذ ذذا مل ذ ذذة هوذ ذ ذ ف ذ ذذه عتذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ بب ذ ذذهائ تذ ذ ذ
ش ذ ذ ط هص ذ ذ هبذ ذذه ي ة و ذ ذ خبهش ذ ذ خذ ذذم ذ ذذة ت ت ةقذ ذذه بع ذ ذذهر لذ ذذهب طب ذ ذ به تذ ذذهر ال ذ ذ
إلوذ ذ ذ ذ ذ ذ خصذ ذ ذ رته خبهشذ ذ ذ ي أات ذ ذذهه ت ذ ذذه تذ ذ ذ ة وذ ذ ذ ه ذذذ ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب إلوذ ذ ذ
تف ذ ذذا ه ذ ذ ذ ب ذ ذذهائ ذ ذ ذ ع ذ ذذهر ت ذ ذذه ب ذ ذذو ة وذ ذ ذ أ به ل ذ ذذب ذذذ ي اه ذ ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذذه قذ ذ ذ
لذ ذ ذذاهخ ه فه تذ ذ ذذه أخذ ذ ذذه ي هو ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ه وطب ذ ذ ذ خع ذ ذ ذذهر شذ ذ ذذت ا وذ ذ ذذت ةملبذ ذ ذذه حذ ذ ذذتبعها ا ذ ذ ذ
061
و ذ ذذا عت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ طب ذ ذ ذ ة و ذ ذ ذ بص ذ ذذةر هخ ذ ذ ذ أ تطب ذ ذ ذ ت ذ ذذه طب ذ ذ ذ ا ذ ذذه ت ذ ذذه ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ا ب ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذذىل أ ذ ذ ذذه هو ذ ذ ذ ملة ب ذ ذ ذهة خبهش ذ ذ ذ ة ةقذ ذ ذذه وتذ ذ ذذة ف ذ ذ ذ ببذ ذ ذذهائ خ ذ ذ ذهة .ا ذ ذ ذذب شذ ذ ذذت
1
ر ت. ببهائ إلطهر عهه إل ه
ذذ ر أ طذ ذذه خ ذذ؛ خذ ذذخ ب ذ ذ ه ع و ذ ذ خذ ذذ؛ إل فهق ذذهت حذ ذذة و ذ ذذا بلذ ذذتة ب ئ ذ ذ صذ ذذهابه ذ ذذو ح ذ ذ
بب ذ ذذهائ ذ ذذيت ش ذ ذذت إلق ذ ذذا ذ ذذة ب رح ذ ذذه او ذ ذذه ق ذ ذذه ة ا ر ب ئذ ذ ذ و ت ذ ذذا و ذ ذذا خب ذ ذذهائ أحهحذ ذ ذ .تذ ذ ذ
حذ ذ ذ وه خ ذ ذذه أارملذ ذ ذ ي ح ذ ذذه ذ ذ ذ ه و ذ ذذخ رو ذ ذذةا مل ذ ذذه عشذ ذ ذ و؛ ذ ذذيت خصذ ذ ذ رة ب ذ ذذهائ ل ذ ذذبع
أقذ ذ ذ ذ بب ذ ذ ذذهائ ل هحذ ذ ذ ذ محهوذ ذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ ذ ي ط ذ ذ ذذهر ب هربذ ذ ذ ذ ال وذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذةر بشذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ ذ
ذذ ذ ذذه ة ذ ذ ر ت ذ ذ بلذ ذذت خ .وع ذ ذ شذ ذذت أحذ ذذه ذ ذذيت أصذ ذذب ذ ذذه ة محهو ذ ذ ب ئ ذ ذ حهح ذ ذ
خذ ذ ذذ؛ ببذ ذ ذذهائ ذ ذ ذذيت ةملذ ذ ذذه إلا ر ي و ذذذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 91-11خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب و ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ر هة ذ ذ ذذه
هو ذ ذ ب ئ ذ ذ ا ذ ذذب و ذ ذ أق ذ ذ بش ذ ذ الا ذ ذ خب ذ ذ أ شذ ذذهط ةقذ ذذه ا فا ذ ذ ببذ ذذهائ حهح ذ ذ
060
ذ ذذهت ا ذ ذ لت ذ ذذ؛ ح ذ ذذتع ههله ت ذ ذذف و ذ ذذ؛ إلص ذ ذذخ أ ذ ذ ا خع ذ ذذو ت ذ ذذا ذ ذذهت ح ذ ذذهب ة ذ ذذه خش ذ ذ
1
. ر بئ بع ع
ق ذ ذذه ة محهوذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ 91-11و ذ ذذا خبذ ذ ذ أ ش ذ ذذهط ةق ذ ذذه ا ي ب ذ ذذها ذذذ
بش ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذتع ه أال ذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذذهت بت ذ ذ ذذةت بتت ف ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذهاو ال ذ ذ ذ ذ 11خ ذ ذ ذذه ول ذ ذ ذذت وا تالذ ذ ذ ذ
ف ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا قبةهلذ ذ ذذه ذ ذ ذذفا ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ب تعه ذ ذ ذ حذ ذ ذذت ذذذ ر ب ئ ذذذ ةقهو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه تط ذ ذ ذ
بذ ذذها 99خ ذ ذذه ف ذ ذ ذذ تص ذ ذ هخ ذ ذ هل ذ ذذه ا ذ ذذب أا ذ ذ خهص ذ ذ ي ذ ذذه ة رق ذ ذ 91-11بت ص ذ ذ
ذ ذذهه شذ ذذهط باخ ذ ذ تذ ذذف و ذ ذذا ب ئ ذ ذ ا ذ ذذب تا ذ ذذا ي و ذ ذ خبهش ذ ذ إلمل ذ ذ ت بتع ذ ذ ب ر ح ذ ذ خ ذ ذ
يت ذ ذ و ذ ذذا ب ئذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذذف به ش ذ ذذهط ق ذ ذ وت ذ ذذف ةقذ ذ ذ ب ئت ذ ذذه ذ ذ ذ صذ ذ ذ ص ذ ذذف ه ذ ذ ب ذ ذذه
تذ ذذا تذ ذذف رح ذ ذ خ ذ ذ ةوذذ ت ذذ ذ ذذة ب و ذ ذ .خذ ذذ؛ ت ذ ذذه وتبذ ذذو ذ ذذه بذ ذذف إل لذ ذذه و ذ ذذا ص ذ ذ
ذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو ملت هو ذ ذ ذ يهتحت ذ ذ ذ تةت ذ ذ ذ ب ذ ذذو ب ذذذ ذ ذذهت تذ ذ ذ ول ذ ذذعا بشذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ
062
قب ذ ذ ذذه لتذ ذ ذذ؛ ش ذ ذ ذ أ وف ذ ذ ذ ذ ذ ذذهه ب ر ح ذ ذ ذ ت ذ ذذف بش ذ ذذهرو و ذ ذذا ذ ذذاه أص ذ ذ ذ ه بهإل ذ ذذهت
ذ ذذه ول ذ ذ ىل ذ ذذا ذ ذذه ت خ ذ ذ خة أ بع ذ ذذه ب ئ ذ ذ بت و ذ ذ بل ذ ذذتةوهت ص ذ ذذة بع ذ ذذهو ا ذ ذ ه بع ذ ذ
ذ ذ ذذة و ذذذذ فهق ذ ذ ذذهت ات ذ ذ ذ إل تش ذ ذ ذذهر ة حذ ذ ذ ذ ببذ ذ ذ ذ أ إلات ذ ذ ذذهط قذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ذ ؛ ع وذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛
ب ذ ذذها 11خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة ا ذ ذذب صذ ذ ذ ات ذ ذذهط طب ذ ذ ذهة ب ذ ذذه مل ذ ذذه ي ببذ ذ ذ أ 91خ ذ ذذ؛ و ذ ذذخ رو ذ ذذةا مل ذ ذذه
ت ذ ذ ذذه أ وتذ ذ ذذة كذذذ 91 -11بتع ذ ذ ذ حب هو ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ي طذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت خ بف ذ ذ ذذه ":بب ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ
فع ذ ذ ب هح ذ ذذب ذ ذذه ت ذ ذ ب ه ذ ذ ح ذ ذذببهة ي ذ ذذفخ ت ذذ ع ذذ و ذ ذ ه ذ ذذةت ت ذ ذذهت حت ذ ذ ة ع ذ ذذهر
تل ذ ذ ذذهن ا ذ ذ ذذة حذ ذ ذ ذ هخهت ببذ ذ ذ ذ أ قذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذة و ببذ ذ ذ ذ أ إلات ذ ذ ذذهط ذ ذ ذ ذ ؛ أاتهخ ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذ تع ه
صذ ذ ذ ذذعةبهت ذ ذ ذ ذذيت اذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ طبذ ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ ذ ذ ذ أ ي حتذ ذ ذ ذذهه ه ذ ذ ذ ذ ذ ذةئ ال ذ ذا ذ ذ ذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذحت ذ ذ ذ ذ ذ ذه ة
خذ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ ع ذذذ ذ ذ ذذه تا ذ ذ ذذا ش ذ ذ ذ ط حهح ذ ذ ذ إلو ذ ذ ذذه خب ذ ذ ذ أ ات ذ ذ ذذهط ي و ذ ذ ذ ه و ذ ذ ذ
صذ ذ ر قذ ذ ر ش ذ ذ ط تال ذ ذ خب ذ ذ أ ات ذذهط ب ذ ذ ك ذ ذ وتف ذذا ذذةت ت ذ ذ ذذا مل ذذةا خط ذ ذ ت أخ ذ ذ
ح هحا ة عه ا ا ت ف .
063
ثالثا ا :مبدأ الملوث الدافع.
ذذذذ ذذذذ هو ذ ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ذ ي طذ ذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذذت خ 91-11و ذ ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذذه ةئ الا ذ ذ ذ ذ وذذذذ
ةقهو ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ر به ب ئ ذ ذ ذ ف ذ ذ ذذهت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ش ذ ذ ذذهطه أ لت ذ ذ ذذ؛ أ وتل ذ ذ ذذب ي ذ ذ ذذه وتل ذ ذ ذذب ش ذذذ
ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذهت و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه و ب شذ ذ ذذهط خ ذ ذ ذذة ذذذ رحذ ذ ذذةه تذذذ ب ئ ذ ذ ذ ي خمت ذ ذ ذذف ذ ذ ذ
ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه ة و ذ ذ ذذا ارمل ذ ذ ذ شذ ذ ذذفهت أ تعت ذ ذ ذ ب ئ ذذذ ش ذذذ إلوذ ذ ذذخه ا رة تهخ ذ ذ ذهة ي ت ذ ذ ذ و و ع ذذذ
ي ات ذ ذ ذذهه ه ة ذ ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه تش ذ ذ ذذه رو .لت ذ ذ ذذ؛ لذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه إلا ر ت ذ ذ ذ ذ ا أا ذ ذ ذ ذ تعهقذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ت ه ذ ذ ذذة و أاتذ ذ ذذهه وهخ ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذذه خمت ذ ذ ذذف صذ ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ أاتذ ذ ذذهه خهص ذ ذ ذ إلوذ ذ ذذخه ب ئذ ذ ذذا
صذ ذذة و ذ ذذا بع ةخذ ذذهت ش ذ ذ ها ي إلطذ ذذخ بش ذ ذ ص ذ ذ ا حب ذ ذ ذ ذ بتع ذ ذ به ب ئ ذ ذ ا ذ ذذب و ذ ذ
فتهاذ ذذه بةملذ ذذه ذ ذذبخا و ذ ذ تل ذ ذ و تتذ ذذه الا ذ ذ ي اذ ذذه إلوذ ذذخه أ ذ ذذه ت ذ ذ ذذ ذ ذذخ بع ذ ذ
شذ ذ ذ عتذ ذ ذ و ذ ذذا حت ذ ذذهه إلا ر ذ ذ ذ ه ذ ذذهت ي مذ ذ ذ إلص ذ ذذخاهت ذ ذذيت و تت ذ ذذه الا ذ ذ ذ ي لهوذ ذ ذ
ذ ذ ذذها ل ذ ذ ذذهب ي فصذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ي إلو ذ ذ ذذخه ذ ذ ذ ذ ؛ أات ذ ذ ذذهه ح ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ غ خ ذ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ ذ و
064
ول ذ ذ ذ ذ ىل ش ذ ذ ذ ذ ها به ص ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا بع ةخ ذ ذ ذذهت بتع ذ ذ ذ ذ حبه ذ ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ ذ .وع ذ ذ ذ ذ ب ح ذ ذ ذذةه 1919-99ب ذ ذ ذ ذ حت
ي ط ذ ذ ذذخ و ذ ذ ذذا بع ةخ ذ ذ ذذهت ي هص ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ة وذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذة ط؛ أ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ عخقذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذو إلا ر
ب هرح ذ ذذهت ب ق ط ذ ذ ذ اه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ة بل ذ ذذب ذ ذ ذ ب ذ ذذو إلا ر ب ذ ذذة ط؛ ذ ذذيت عط ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ بع ذ ذذب ملل ذ ذذةر
ش ذ ذ ذ ها ب ا ذ ذ ذ مل و ذ ذ ذ ي عخق ذ ذ ذ بذ ذ ذذو إلا ر بذ ذ ذذة ط؛ ذ ذ ذذة تذ ذ ذذة خذ ذ ذذه وتذ ذ ذذا ف ذ ذ ذذه فح ذ ذ ذ
ب ذ ذ ذذة ط و و ذ ذ ذذا ت حت ذ ذ ذذهت إلا روذ ذ ذ ذ .2أ ذ ذ ذذاه إلا ر ب ذ ذ ذ ذ طخ ة ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذذهه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ اذ ذ ذ ذ إلط ذ ذ ذذخ
3
أ ب ذ ذذها 1ص ذ ذ و ذ ذذا ش ذ ذ إلو ذ ذذخه ط ذ ذذةو أ ح ذ ذ خ هح ذ ذ ذ ذذيت ل ذ ذذط ته ب ح ذ ذذتع ه ت ذذ ب
ت آلر ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذ وخقه ذ ذ ذ ذذه ب ذذذذ ش ذ ذ ذ ذ به تحت ذ ذ ذ ذذهه تع ذ ذ ذ ذذهت ب هش ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذذه":وتع ذ ذ ذ ذذو و ذ ذ ذ ذذا إلا ر أ
أات ذ ذ ذ ذذهه ب ح ذ ذ ذ ذذةه 919-99ا ذ ذ ذ ذ ذ إلط ذ ذ ذ ذذخ و ذ ذ ذ ذذا ب ه ذ ذ ذ ذذهت بةمل ذ ذ ذ ذذةا ي ا ذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذ ذ ذ ذ ذذه
ذذذذ ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذذاه يفةم ذ ذ ذذهت أ ذ ذ ذذاه إلا ر ب ذ ذ ذذه ا و ذ ذ ذذا ط ب ذ ذ ذذهت تحت ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذيت وةمل ذ ذ ذذه بة ط ذ ذ ذذة
4
تفاو أ عا . طه بة ط و ب ا ه ا إلطخ
إلص ذ ذ ذذخاهت ذ ذ ذذيت ش ذ ذ ذ ذ ته حت ذ ذ ذذهه إلا ر و ذ ذ ذذا بل ذ ذ ذذتة ي ذ ذ ذذا عتل ذ ذ ذ ذ ذذذذ بهإل ذ ذ ذذهت
ي ذ ذ ق ذ ذذه و ذ ذذا خش ذ ذذهر أ ذ ذذا ذ ذذة ط و ش ذ ذذل لذ ذ ذ ذذ ح ذ ذذها ملا ذ ذهة ي م ذ ذذةر ص ذ ذذةر مل و ذ ذ
ب ذ ذ ذ ه ش ذ ذذفهت ي ع ذ ذ ذ ي ذ ذذا ط ذ ذذخ ب ذ ذذة ط و ذذذ وت ذ ذ ذ ة ت ذ ذ ذهة خذ ذ ذ تع اوذ ذ ذ ل هحذ ذ ذ .
99خلرخ ي 9وة ة ح -1خ حةه رق 919-99خلر ي 7وة ة ح 9199ينظم الع قات بين اإلدارة والمواطن. ،ر. .
.9199
-2وخ وب ط ف ب مل لهب ا .11
-3بها 9خ؛ ب حةه رق 919-99ب حت عخقهت إلا رو بة ط؛ ب مل لهب ا .9197
-4بها 11ف ب مل ا .9199
065
ه ذذب خ ذذ؛ ذذه ة رق ذ ذ -99 ةخ ذ ذ ا ذذب أق ذ ذ بش ذ ذ ي ب ذذه و ذذا ذ ذ بع ةخ ذذهت ذذيت ل ذ ذ ش ذذل ل
1
بذ ذ ذذها 99خ ذ ذ ذذه ب و ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ شذ ذ ذذهر بذ ذ ذذة ط و ي ل ذ ذ ذ شذ ذ ذذل بتع ذ ذ ذ 91بتع ذ ذ ذ به ب و ذ ذ ذ
ا ذ ذذة خ ذ ذذهر ت حتش ذ ذذهر ت ذ ذ ذ ب إلو ذ ذذخه ب ذ ذذة ط و بش ذ ذذل ل ذذذ ب ذذذ ش ذ ذذع ذذذ وت ذ ذ ذ
هة . ش ط ي ا يت هت ال ملت هو قتصهاو ت أ ةوهت ت ئ
إلط ذ ذ ذ ذذخ و ذ ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذذه ة و ذ ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذ ذذه ":لت ذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذها 97خ ذ ذ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ذ
خص ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر ت ب و ذ ذ ذ .لت ذ ذذ؛ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذذذ ب ذذذ ش ذ ذذع ذذذ ت خل ذ ذذت ملهت خذ ذ ذ
ش ذ ذ ذذع ذذذ ذ ذ ذ ر ت ذ ذ ذذةر ح ذ ذ ذذت وه أو ذ ذ ذذه أو ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذذه مل ذ ذ ذ 99ب ذ ذ ذ وخه ال ذ ذ ذذةر خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ
وع ذ ذ أ وت ذ ذذة ش ذ ذذت هة ا ذ ذذب ب و ذذ ق ذ ذ ر ذ ذ ي إلو ذ ذذخه ذ ذ ؛ أاتذ ذذهه ق ذ ذذه ة ة و ذ ذ
3
ر ت. أ أ بشهر ي ه ب ش ها ي ت خ ة
بب ذ ذ ذ أ 91خذ ذ ذذ؛ إلوذ ذ ذذخ بط ا ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب ذ ذ ذ شذ ذ ذذه ذ ذ ذ ؛ خعهال ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ببذ ذ ذذهائ حهح ذ ذ ذ
066
ب ئ ذ ذ ت ذ ذا ذ ذ ه خش ذ ذذهر ذ ذ بذ ذذة ط و بع ذ ذذو و ذ ذذا عذ ذذهبا و ذ ذذا أ ذ ذذه ":أالذ ذذ؛ ط و ذ ذ بعهال ذ ذ بلذ ذذه
بع ةخ ذ ذذهت ذ ذذيت ذ ذذةطي ةص ذ ذذة ت ذ ذذةت تذ ذ ذ تذ ذ ذ ا ت صذ ذ ذ خ هح ذ ذذب و ذ ذذا ص ذ ذذع صذ ذ ذ بل ذ ذذتة
ط ذذذ ي شذ ذ ذذط بع ةخذ ذ ذذهت بتع ذ ذ ذ بذ ذ ذذهبة ا ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذ ذ ذ ذذتف هبذ ذ ذذه ل ذ ذ ذ طهت عهخ ذ ذ ذ بشذ ذ ذذف ب ئ ذ ذ ذ
إلملذ ذ ذ ت ذ ذذف تذ ذ ذ ا ةص ذ ذذة بفعه ذ ذ ذ حذ ذ ذ هاذ ذ ذ بع ةخ ذ ذذهت و ذ ذذا ط ذ ذذه خش ذ ذذهر ته و ذ ذذ؛ ط وذ ذ ذ
1
حب إل صه ". تعةو هي إلا رو ه
ذ ذذه بشذ ذ ذ ات ذ ذذهه ذ ذذيت ف ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ ق ذ ذذه ة محهوذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ بعذ ذ ذ ذذذ
ذ ذ ذ اوت ه .خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة عذ ذ ذذهه ذ ذ ذذيت أ بت ذ ذ ذ حذ ذ ذذه مله ذ ذ ذ بذ ذ ذذي ا ت ال و ذ ذ ذ ي محهو ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ
تهب ذ ذ ذهة بت ذ ذ ذ وذ ذ ذذخه بش ذ ذ ذ خذذذ أ ل ذ ذذت ت ذ ذ ذذه خ ش ذ ذذف خه ذ ذ ذذع حذ ذ ذذتُ ذ ذ ذذاه ب ذ ذذه أر خ ذ ذذخ
إلوذ ذ ذ ذ ذخه بذ ذ ذذها 17خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 91-11و ذ ذذا مل ذ ذ ذ صذذذ خطذ ذ ذذهر .ذ ذ ذ بع ةخ ذ ذذهت ا ذ ذذة
أ بل ذ ذ ذذتفمل أ ي ق ذ ذ ذ ذ خصذ ذ ذ ذ ف أ و ذ ذ ذذلمل أ وت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه بشذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ وتصذ ذ ذ ذ ي مله ذ ذ ذ ذ
ذذذ ذ ذ ذ ذ ذهر تص ذ ذ ذ ذ ف ق ذ ذ ذ ذ ذ بص ذ ذ ذ ذ ذف أوذ ذ ذ ذه ذ ذ ذ ذ ذه طذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه .ا ذ ذذب صذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذ ذ ذ ذه ":ت ذ ذ ذب بت ذ ذذه
ه ب ت ذذ . ل
ذ ذذه ة أ و ذ ذذلمل أ وت ذ ذذه و ذ ذذه و ذ ذذخه ي ق ذ ذ خص ذ ذ ف ت ذ ذ ت ذ ذ وتعذ ذذو و ذ ذذا ذ ذ خ ذ ذذ؛ وتص ذ ذ
1 -La planète terre eatre nos mains, conférence des nations unies l’enverennement de
Riodejaneiro, Juin 1992 , La documentation française, paris, 1994, P 55.
067
ول ذ ذذعا ذ ذذه ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ بتت ف ذ ذذه خ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ تةمل ذ ذذه ال وذ ذ ذ تذ ذ ذ لت ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذ
ذ ذ ي إلو ذ ذذخه ذ ذذاه ش ذ ذ ها ي ط ذ ذذهر وخق ذ ذذه ق ذ ذذه ة محهو ذ ذ ب ئ ذ ذ .ت ذ ذذة خ ذ ذذه و ت ذ ذذا ذ ذذهت ت ذ ذ و
حتذ ذ ذ ت ذ ذذهخ ب ذ ذذو مل ذ ذذه ة ت ذ ذ ذهة خذ ذ ذ بةقذ ذ ذ ت ذ ذذه ب ذ ذ ذ تعهق وذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ ذ بع ةخ ذ ذذهت ذ ذذيت ذ ذ ذ
068
خالصة الفصل:
ة ح وعهة بت ب تف هملهت بتع ا قتصهاو خمت ف واات و؛ ب أ حت بلب
حت وهت ت ةو خه هة ل هحهت ف حت وهت خي خعةقهت خمت ف تال ته ي
ي ا هوهت خ حت هت اتةخ أت ا ت ب تصة ي شل عاا حت أخهه ت
فعه تفه فهم خ؛ مل ه وا بف ةه .ت هرو حهب أصة ه عةا
ملت هوا حتهه ت خع ت هي به بع ي خ؛ رأ ت ه يت و ع حت خ ع
069
خب أ طب ه ه اب و ه هتهت ف ت خه وتة ت خ
ت اة بلت خ ختط بهت ت أخه ت ه وتع بتطب خب أ شهط ةقه ا ف
لحلهت. ة ع به
071
بلت خ رت ه ة ت ه ت ه ت ب ه قه ة ب ئا تعه بش الا ه هأ
070
الباب الثاني:
المبادئ األساسي الخاص
بالق انون العام والمطبق في
الق انون العام االقتصادي
072
ذذه ة ع ذذهه ع ذ ذ ببذ ذذهائ خ ذ ذ ذذه ة عذ ذذهه قتصذ ذذها وش ذ ذ ي ي بع ذ ذ ذذه أح ذ ذ ف ه ت ذ ذ
ت ذ ذذة خ ذ ذذه ت ذذذ ت ذ ذذا خبذ ذ ذ أ اذ ذ ذ أ ت ذ ذذهي وذ ذ ذ خب ذ ذذهائ ةذ ذ ذ هل ذ ذذه طب ذ ذذه ي ذ ذذة و قتص ذ ذذهاو
بب ذ ذ أ ذ ذذهئ ) ذ ذ تطب ه ذ ذذه ي ذ ذذه ة عذ ذذهه قتصذ ذذها ذ ذذه به ر ح ذ ذ ي ( فص ذ ذ ح ذ ذ تط
073
األول:
ّ الفصل
مبدأ ةق التملك في التشريع
الجزائري
074
وذ ذ ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ذ ذ تت ذ ذ ذ ذ ذذهه بفت ذ ذ ذ ذ ذ و؛ و ذ ذ ذ ذ ذذا خذ ذ ذ ذ ذذتخ خشذ ذ ذ ذ ذذهرهب خ صذ ذ ذ ذ ذذط ىل ب ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه
ذ ذذه خة ذ ذذة ت ذ ذ بع ت ذ ذ .ت ذ ذ ذ ذذه أ ب ذ ذذب ي خة ذ ذذةوه وت ذ ذذة بع ذ ذ ا ت ذ ذ ختصهص ذ ذذه
أ ذ ذذه وعت ذ ذذا ي مل ذ ذذةت خة ذ ذذةوه ح هحذ ذ ذ ه وبذ ذ ذ ي م ذ ذذهت خة ذ ذذةوه قه ة ذ ذذه قتص ذ ذذهاوه ملت هو ذ ذذه
ذذه ةئ هل ذ ذ لذ ذذه ي ب ذ ذ خ ذذه إلط ذذخ و ذذا ت حت ذ ذ حت ذ ذهه قتص ذذها أ ذذه وتف ذذا بع ت ذ ذ ص ذذف
تبذ ذ ذذهو؛ ي مل ذ ذ ذذهت حت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذو خلو ذ ذ ذ ذ ذ ذذهرو اهت ذ ذ ذ بذ ذ ذذه ختخ ذ ذ ذذهرو ا و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ
ةمل ذ ذذةا خ ذ ذذ؛ ذ ذذة و ذ ذذيت ولذ ذ ذ ه بهوتبهرت ذ ذذه م ذ ذذهت أح ذ ذذب هصذ ذ ذ خذ ذ ذ ت إلب ه ذ ذذه ت ذذذ
وف ذ ذ ه ذ ذذه ة ألذ ذذه مذ ذذهت لذذ ق حت ذ ذذه خذ ذذ؛ خ ت ذ ذ هلذ ذذه خطه ذ ذ ب ه ذ ذذه ب ذ ذ تذ ذذا و ذ ذ
خ ذ ذ ذذها ب ه ذ ذ ذذه ههخذ ذ ذذه بذ ذ ذذو خ ذ ذ ذذها بهإلب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه ل ذ ذ ذ خ ت تذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ رت طب عذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ
ف ذ ذ خ خ ذ ذ ص ذ ذ ه حت ذ ذذهه ص ذذ ذذ ت ذذ ت ص ذذ أخ ذ ذذه خة ذ ذذة بف ذ ذذةه ذ ذذه ةئ
لذ ذ ذذعا ر ذ ذ ذ بىل أ ذ ذ ذ خ خذ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ اذ ذ ذذه لذ ذ ذذت ذ ذ ذذيت خذ ذ ذذة ص ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ش ذ ذ ذ ه
هذ ذذهر ذذ ملت هو ذ ذ ت ذ ذذا ت ذ ذ ي إلطذ ذذهر شذ ذذهخ ه أ إل تذ ذذه أخذ ذذه م ف ذ ذ ب ت ذ ذ حذ ذذت
ت ذذذ ه ذ ذ ذ تةت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذو ةمذ ذ ذذه ف ب ت ف ذ ذ ذ شذ ذ ذذهطهت بلذ ذ ذذهوا قتص ذ ذ ذذهاو ي ا ذذذ ا
ت ذذ . خص ذ ذ فذ ذ ا
075
ذذذ تشذ ذ ذ وعهت خ ذ ذ ذ ذ ذذيت تت ذ ذ ذ هب ذ ذذه ذ ذ ذ حهحذ ذ ذ ذ ذذة ذ ذذه اذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ
تت ذ ذذهه و ذ ذذار ر ب ذ ذذهط تذ ذ ذ تذ ذ ذ ف ذ ذ ذ حذ ذ ذذتع ه ه محهوتذ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ تع ذ ذ ذ بت حت ذ ذذه مذ ذ ذذبط طهق ذ ذ ذه
قتص ذ ذذها ي ب ذ ذ ذ خ ذ ذذه ي قذ ذ ذ خ ذ ذذه .ي تذ ذ ذ إلط ذ ذذهر وعت ذ ذذا اذ ذ ذ ة ذ ذ ذ ب ذ ذذو حت ذ ذذهخو ل هح ذ ذذا
076
المبحث األول :مبدأ حق التملك في ظل النظام االشتراكي.
ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذتب ته بت ل ذ ذ ذ ذ ب ت ذذذذ ت ذذذذ ذ ذ ذ ذ ي حت ذ ذ ذذهه شذ ذ ذ ذ ا ت ل ذ ذ ذ ذ ذذذذ أ ذذذذ
ت ذ ذذف خ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ا ذ ذ ش ذ ذ ت ل ذذ ت ذذ ش ذذ ذذ ا ذ ذ وب وت هشذ ذذا ط عذ ذذهت خ ذ ذذهه
وعت ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه ة ص ذ ذ ذذهار بت ذ ذ ذذهرو 9919/19/99بتع ذ ذ ذ بت و ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذذهت ع هرو ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ
عهخ ذ ذ ذ ذ ف ل ذ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ ت مله ب ذ ذ ذذه تطب ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا قط ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذة أات ذ ذ ذذهه حت و ذ ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ذ
و ذ ذ ذ ذ ذ ذه لذ ذ ذ ذ ذت؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذة أ خ ذ ذ ذ ذ ذه حتع ذ ذ ذ ذ ذهر اتذ ذ ذ ذ ذ ذخ ذ ذ ذ ذ ط ذ ذ ذذة تتذ ذ ذ ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذة
اتذ ذ ذ ذ ذهه ذ ذ ذذه أ بب ذ ذ ذذهائ و تتذ ذ ذذه حت وذ ذ ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ ذ ذةر ق ذ ذ ذ ملذ ذ ذ ذ ذ ذ طب ذ ذ ذذه فعذ ذ ذ ذ ذ ا ي الذ ذ ذ ذ ذا
حذ ذ ذذت خ ب ذ ذ ذ ح ذ ذذت ت ذ ذ ذذه ت ذ ذذة خع ذ ذ ذ حت و ذ ذ ذ مل وتةق ذ ذذف طب ذ ذ ذذه بب و ذ ذ ذ ذ ذذه هل ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ ذ وع
ام ح ذ ذ .19191
المطلررررب األول :النظررررام القررررانوني للملكيررررة وتنظرررري حررررق التملررررك لتحقيررررق الوظيفررررة
االجتماعية للملكية.
قتص ذ ذ ذ ذ ذذهاو ح ذ ذ ذ ذ ذذتةرو؛ 9199 9191ة ذ ذ ذ ذ ذ اه وعتل ذ ذ ذ ذ ذذه ههخ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذذط ل هح ذ ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذذه ملة
ذ ذذه ذذ بعت ذ ذ و ذ ذذا حتذ ذذهه ش ذ ذ ا خذ ذذه صذ ذذهابه خذ ذذ؛ ذ ذ ت طب ذ ذذه صذ ذذةا بتع ذ ذ به تل ذ ذ
حذ ذذتةر ح ذ ذ ت ذ ذ أخذ ذذه به لذ ذذب ذ ذذةر ار و ذ ذ .تاذ ذذه احذ ذذتةر ح ذ ذ 9191خه ذ ذذه خذ ذذ؛ تط ذ ذ ت ذذ
ح 9191ا .999 الا -1ارو ته ا نظام الملكية ومدى وظيفتها االجتماعية في القانون الجزائري ،اوة بطبةوهت الهخع
077
وتا ذ ذ ذ ذ ذاأ خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ؛ ت حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه وع ت ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه ة ملذ ذ ذ ذ ذذا حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذخ هص ذ ذ ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذت
ا ذ ذ ذذم حذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت خ بذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت ت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذة خعذ ذ ذ ذ حت وذ ذ ذ ذ مل وتةق ذ ذ ذذف طب ذ ذ ذذه بب وذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ
ة تهر: 9171و ا
078
ذذذ ش ذذذ ا ذ ذ ذ و ل ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ي و ذ ذ ذ ت ةو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ أ شذ ذ ذذت ال و ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ
ي شذ ذ ذذه ذ ذ ذ به ش ذ ذ ذ ذذذ خ ت ذذذ ةو ذ ذ ذذه حهح ذ ذ ذ تذ ذ ذذه تذ ذ ذذفخ ةحذ ذ ذذه بص ذ ذ ذ ر خ ح ذ ذ ذ
1
ع و خ؛ بلحلهت ش هت ةط .
ذ ذ ذ ي قذ ذ ذ ح ذ ذذت ت خ ذ ذذ؛ إلش ذ ذذهر ذ ذذه أ لذ ذ ذ ط ل هحذ ذ ذ ي ح ذ ذذتفته 99ت فذ ذ ذ 9199خ ذ ذذه ذ ذ ذ
ص ذ ذذةر خ ت ذ ذ ذ ذ ذذه أص ذ ذذب ت ذ ذذه ح ذ ذذب ا ر ذ ذذه. ةح ذ ذذه شذ ذ ذ ذذذ اذ ذ ذ ات ص ذ ذذةر خ ت ذ ذ ذ
ر تذ ذذه الا ذ ذ ذذ عهخ ذ ذ بذ ذذهبف ةه ت ذ ذ ذ ذ أو ذ ذذه خذ ذذة خذ ذذة وعتذ ذذا خ تذ ذذه ه ذذ تذذ
ش ذ ذذف و ذ ذذةه أحهحذ ذ ذ ه و ذ ذذا أخ ذ ذذة ا و ذ ذ ذ بتش ذ ذذب به اوذ ذ ذ ف اوذ ذ ذ ت ذذذ و ت ذ ذذا و ذ ذذا حت وذ ذ ذ ت لذ ذ ذ
079
ح ذ ذ ذ ذذه ا مل ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذه بتع ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذه خخي ةط ذ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ ذ ت ذذذذ خ ذ ذ ذ ذذ؛ بل ذ ذ ذ ذ أ بش ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذةطي ذذذ هقشذ ذ ذذه ذذذ بذ ذ ذذه له ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذه ولتشذ ذ ذذف خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذهت بش ذ ذ ذ ف لذ ذ ذذفا اذ ذ ذذة
ةوذ ذ ذ خقتص ذ ذذها ح ذ ذذت خ قذ ذ ذ تف ذ ذ ذ به طهو ذ ذذهت الا وذ ذ ذ خ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذذذ وت ذ ذذا ش ذ ذذع ال
غ خ لا و خ ةم ف ال و .
ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذذة هو ذ ذ ذ ذ بةا ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ذ ب ت تذ ذ ذ ذذهت ذذذذ ؛ مل ذ ذ ذ ذ ت خذ ذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ إلخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذهو ه
تتة خذ ذ ذ ذه.
ةو ذ ذ ةط ذ ذ ي ش ذ ذذت ذ ذذيت ة تذ ذذه خ ذ ذذخي ةط ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذة ب ت تذ ذذهت ةح ذ ذذه ه تذ ذذهر ":تت ذ ذذة
ذذذ هت ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ وعهت ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ حذ ذ ذذتةر ذ ذ ذذةطي و ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذذ خ ت ذذذ
رق ذ ذ ذ ذ .99-97
و ذ ذذةه و ذ ذذا ت ذ ذذه خلذ ذ ذ ته ح ذ ذذطه ب ذ ذذو حت ذ ذذهه ذ ذ ذ ذ ذذه ة أ بشذ ذ ذ حذ ذ ذ خ ذ ذذه وخاذ ذ ذ و ذ ذذا ت ذ ذ
ق ذ ذ أصذ ذذبىل ت ذ ذ ذذ و ذذ خ ت ذذ و ذذ ي و ذ ذذةه و ذ ذذا ببذ ذذهائ ت حتذ ذذهه ذ ذ خبذ ذذهائ ش ذ ذ
081
ذ ذ ذ تذ ذ ذ تذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذذه ا ي الا ذ ذ ذ تشذ ذ ذ وعا قع ذ ذذه هر ذ ذذه أ ذ ذ ذ و ذ ذذا ةملذ ذ ذ حت ذ ذذهه خذ ذ ذ
ر ب ذ ذذه ال ذ ذ ذذ ة ذذ ذ ذذيت تذ ذذة خذ ذذة تش ذ ذ و أصذ ذذبىل ت ل ذ ذ ال و ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذة ت ذ ذ
ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ات ذ ذذهه قتص ذ ذذهاو بلت صذ ذ ذ ت صذ ذ ذ ه قذ ذ ذ قتصذ ذ ذ بشذ ذ ذ و ذ ذذا خ ذ ذذخي ع ةخ ذ ذ ذ
ف ل ذ ذ ذذف ات ذ ذ ذذهه ي ا ذ ذ ذذه قه ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أح ذ ذ ذذه ف ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ ته .عت ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ بت ف ذ ذ ذ تةل ذ ذ ذذه
1
يت حت ت خ ه ر ا ه خف ةخ ه. ش
هص ذ ذ ذ ) ل ذ ذ ذ ب صذ ذ ذذف ع ذ ذ ذذةه و ذ ذ ذذا هت ذ ذ ذ و هص ذ ذ ذ أخذ ذ ذذة خذ ذ ذذة عهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ( خذ ذ ذذة خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذة
. ش
شذ ذ ذ ذ ا ي تطب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذت ي ذ ذ ذذةر حهح ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذه خخي ةط ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ة ت ذ ذ ذذه
080
ب ا او ا غ . ل ته ت تة به فهو بت ت ا ر أخة ا أخه أحه
خبذ ذ ذ أ اذ ذ ذ قط ذ ذذه شذ ذ ذ خ ذ ذذا خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ ذذيت وتت ذ ذذة خ ذ ذذه ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ت ل ذذ
ة ذ ذ ذ ىل ذذذ رغبت ذ ذذه ه ذ ذ ذ خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ بذ ذ ذ بشذ ذ ذ هب ذ ذذه ق ذ ذذه ة خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ ذذيت ح ذ ذذت
1
خخي ةط . عهخ ع هص ب ت ف يت وتشت خ ه طه بةا فص أاتهه ب ت
هب ذ ذذه ي ه ات ذ ذذه و ذ ذذ؛ غ ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخي بع ذ ذ أو ذ ذذه خ ذ ذذخي ةط ذ ذ و ذ ذ ه ذ ذذا و هص ذ ذ
ذذ خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذذيت ه ت ذ ذذه ي ا ذ ذذو ل ذ ذ قط ذ ذذه ذ ذ خه تا ذ ذذهر ارو ذ ذذا ص ذ ذ هوا ب ذذ
ذذذ ذ ذذيت ش ذ ذذت خ ت ذ ذ ذ ت ذ ذذه ةح ذ ذذه اذ ذ ذ ط ذ ذذه خقتص ذ ذذها ذ ذذةطي ع ذ ذذةا ف ذ ذ ذ شذ ذ ذ
ذ ذ ذذة ذذذ فخاذ ذ ذذو ع ذ ذ ذذه بذ ذ ذذو أو ذ ذ ذ تذ ذ ذذه ب ت ف ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت أصذ ذ ذذب ح ذ ذ ذ مله حذ ذ ذذه
شذ ذذف غ ذذ ذذ بلحلذ ذذهت ش ذ ذ هت ةط ذ ذ ذ ذ فح ذ ذ شذ ذذه تذ ذذه بف ذ ذ حذ ذذه ةح ذ ذ قهو ذ ذ
ملت هو ذ ذ ذ ط ذ ذذةو ذ ذذبخا ل ذ ذ ذ ة هب ذ ذذه ذ ذذة ذذذ ع ذذذ ت ذذذ و ذ ذذه ب ذ ذذه قهو ذ ذ ذ خهاو ذ ذ ذ خشذ ذ ذ
اتهر ت خا. ت ه
قذ ذ ذ ه ذ ذذات بفات ذ ذذهه ت ذ ذذف شذ ذ ذ ذذذ ب ت ذذذ خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ خ ذ ذذة أ تذ ذ ذ
شذ ذ ذ ا مل ه ذ ذذا ب ذ ذذه ت حتذ ذ ذ ذذذ مل ذ ذذه خ ذ ذذتخ ذ ذذه ت ذ ذ ذ وو غذ ذ ذ ف ذ ذذه و ذ ذذه أ ف ذ ذذه ذ ذ ذ
خذ ذذة ذ ذ خ ذ ذذه ت ذ ذ ه تذ ذذه ذ ذذها ذ ذ و تص ذ ذ ت ذ ذذط و ذ ذذا ذ ذذه تف ق ذ ذ بذ ذذو بذ ذذه عذ ذذهه بذ ذذه
082
1
. ش ت ب مله ختخ وحت أو ه خ؛ و خف ةه به
خ ذ ذ ذ خ ملعذ ذ ذذه أاب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذة أ خذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ ذ ذهر ف ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذهي وعتذ ذ ذ ذ ذ ذا ي لهو ذ ذ ذ خذذذ ذذذ ذ ذ ذذهر بع ذ ذ ذ
شذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ و ذ ذذا قذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب بب ذ ذذهائ عهخذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذةه و ذ ذذه حت وذ ذ ذ شذ ذ ذ تا بذ ذ ذ
بتعهقب ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذذت خ الا ذ ذ ذ ذ اذ ذ ذ ذذم ص ذ ذ ذ ذ ر ق ذ ذ ذ ذذه ة ش ذذذذ صذ ذ ذ ذذةا تش ذ ذ ذ ذ وع تفخ ذ ذ ذ ذ
ذذ به شذذ ذ ذذه ب ت ذ ذ ذذيت ملذ ذذه ت ختطهب ذ ذ خ ذ ذ خ ذذه حذ ذذب ه خ ذذ؛ ق ذذة و ربط ذ ذ خ ذذخي ةط ذ ذ
رغبذ ذ ذ خ ذ ذذه أر ا أ ببتذ ذ ذ ت صذ ذ ذ فل ذ ذذه تذ ذ ذ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ هبذ ذ ذ وطذ ذ ذ ذذذ ل ذ ذذل ت ذ ذذط عذ ذ ذ
ي شذ ذ ذ ذ ت ذذذذ وذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذذب و ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة ب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذا ف ذ ذ ذذا خل ذ ذ ذذب ه لذ ذ ذ ذ
ملت ذ ذذهوا ل هح ذ ذذا الا ذ ذ ذ أه أ صذ ذ ذ هغ ط ذ ذذة و ذ ذذا قذ ذ ذ خذ ذ ذ خم ذ ذذه ف ههخ ذ ذذه تط ذ ذذةر قتص ذ ذذها
ذ ذ ذ ذ الا و ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ذ تهر ذ ذ ذ ذ قذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذة را ي ل ذ ذ ذذل خ ذ ذ ذذه و ف ذ ذ ذذا ات ذ ذ ذذه
ش ذذ به تذ ذذهر وتذ ذذة ف ذ ذ بش ذ ذ و ذ ذذا ح ذ ذ ها خذ ذذة ملت هو ذ ذ ت ذ ذذف وذ ذذ؛ غ ذ ذ ل هح ذ ذ
083
ش ذذذ ا حذ ذ ذذت خ خ ذ ذ ذ ب و ذ ذ ذ تطب ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خ ا ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ع ذ ذ ذذةه ذ ذ ذ و ت ذ ذ ذ
خذ ذذ؛ ة ذ ذ ملذ ذذه ح ذ ذ ها ذذبهط حتذ ذذهه ذ ذذةر تذذ ذذ ا ر ب او ذ ذ همل ذ ذ خ ذ ذ ت ةو ذ ذ ه ذذ
ت بذ ذ ذ .ذ ذذه ي رأو ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ب ذ ذذه حت ب ذ ذذه ت تذ ذ ذ ب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ت ذ ذ شذ ذ ذ خ ذ ذذة
ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت ه ذ ذذف ش ذ ذذه بلحل ذ ذذهت ب ت فذ ذ ذ ه ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ ت ذ ذذفخ حذ ذ ذ ها خ ذ ذذة
ب ذذ ذ ذ الا و ذ ذ ه ذ ذ بع ذ ذ أ أص ذ ذذبىل ب ذ ذذه ات ذ ذ ختط ذ ذذةر و ذ ذذها ا أ ت ذ ذذة ذ ذذه ا ذ ذ قةو ذ ذ
خ تص ذ ذ ذ ش ذذذ خذ ذ ذذة خذ ذ ذذ؛ خ حتذ ذ ذذةر تطذ ذ ذذةر ت لذ ذ ذذو مل ب ذ ذ ذ ش ذذذ خذ ذ ذذة ة ذذذ ي ل ذذذ
ت ذ ذذه بعذ ذ ذ بشذ ذ ذ ي ب ذ ذذها لهاحذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة بتع ذ ذ ذ ب ذ ذذه خخي ةط ذ ذ ذ و ذ ذذا ت ذ ذذةو؛ قذ ذ ذ ذ ذ ذ
شذ ذ ذ خ ذ ذذة ذذذ به ل ذ ذذب ب ت ذ ذ ذ ذذذ ص ذ ذذةا ح ذ ذذتةر ه ذ ذ ذ أات ذ ذذهه ب ذ ذذه
ذ ذ ذ و ذ ذذا عذ ذ ذ ه مل ذ ذذه غهخ ذ ذذه ي ت ذ ذذف اذ ذ ذ ب ذ ذذها 999خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة بذ ذ ذ ئ ي ذ ذ ذ ذذذ تذ ذ ذ
يت ي اة ه ت تة ا ا ه أه ا ه خة
ي الا ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذذا ش ذذذذذ ت ذذذذذ ه ة ذذذذذ خذ ذ ذ ذ ذذ؛ ة ذ ذ ذ ذ ذذىل أ :أ به ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ذ ذ
شذ ذ ذ ها عهخ ذ ذ ب ت ذ ذ خ ذ ذذ؛ خلحل ذ ذذهت شذ ذ ذ هت ذذ ش ذ ذ ها عهخ ذ ذ إلق ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ و ذ ذ ب وذ ذ ذ
ب ذذها 9خ ذذ؛ ة ذ ذ خل ذ ذ أو ذذه خ ذذ؛ خ ذذخ ذ ذ تذ ذ ذذ مل ذذة ر خ ذذخي ةط ذ ذ وهخذ ذ ت ذذا ه ذ ذ
ت ت ذ ذذهت ه ذذذ ةوذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ أو ذ ذذه و ذ ذذا ذ ذذه ذ ذ ذ خخاحتت ذ ذذه ه ذ ذذه أ بشذ ذ ذ قذ ذ ذ ذ ذ ذ
خذ ذ ذذخي ذ ذ ذذىل خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ و ذ ذ ذ خذ ذ ذذة ا رات ي قذ ذ ذذه ة ت صذذذ تذذذ ذذذ ذ ذ ذذيت ة تذ ذ ذذه ةحذ ذ ذذه
084
ذ ذ ذ بفلذ ذ ذه خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذها 97و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ت ذ ذ ذ ا خ ت ذ ذ ذ ح ذ ذذتةر ي ف ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ فل ذ ذذه ذ ذذه ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ت ذ ذذا شذ ذ ذ ذ ذذا ب ذ ذذف ب ت ذ ذ ذ ذ ذذةطي ي ا ذ ذذو رات وذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ت خ ذ ذذ؛ أات ذ ذذهه ب ذ ذذه
شذ ذ ذ خذ ذ ذ خ ذ ذذة ب ت ذ ذ ذ و ذ ذذا ع ذ ذذةه خ ذ ذذه كذ ذ ذ خخاحتت ذ ذذه أ ب ص ذ ذذةا ت ذ ذ ذ ش ذ ذذع أ
وعت ذ ذ ذذا حذ ذ ذ ذ ت صذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ي وت ها ذ ذ ذذه وعت ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ روه ت ذ ذ ذذة تذ ذ ذ ذ ت صذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت را
ةوذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ب ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ذ ذذف خ ذ ذذ؛ بعذ ذ ذ ت حتذ ذ ذ ملت هو ذ ذذه اوذ ذ ذ ح هحذ ذ ذ ه خ ذ ذذه ب ذ ذ ذ تذ ذ ذ
ب ذ ذذهر تا ذ ذذهر ارو ذ ذذا ص ذ ذ ذ هوا حهح ذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذ ت ذ ذذه ح ذ ذذه ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ
ا ةو ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ ذ ذ و ته ل ذ ذ ذ ته ة ذذذ خ ت ذذذ ش ذذذ خ ذ ذ ذذة وت ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ت ذذذ بذ ذ ذذو أو ذ ذ ذ
خقتص ذ ذذها ذ ذذةطي أ مل ذ ذ ع ذ ذذةا ف ذ ذ ا ذذ طذ ذذه ذ ذذيت ه ذ ذ ش ذذ ب ت ذذ بصذ ذذه ه .ه ذ ذ
085
الفرع األول :الملكية الخاصة في مرحلة االشتراكية في الجزائر.
ذ ذ ذذها ا ذ ذ ذ ذ ا ا ر ط ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت هرت ذ ذ ذ ذ 917ب ذ ذ ذذلر ي 91ح ذ ذ ذذبت ا 9199بتع ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ة
وذ ذ ذ ذ ذ ا مل ذ ذ ذه ذ ذصذ ذ ذ ذ ذ ذ ذةا ي ذ ذ ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ تتذ ذ ذ ذ ذ ذت أخذ ذ ذذه صذ ذ ذذةا ذ ذ ذذيت حت ذ ذ ذ ذ ذ هبذ ذ ذ ذ ذه بش ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ
ش ص ذ ذذا ب ذ ذذها 99خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 9199ذ ذذيت صذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه " :ب ت ذ ذ ذ ف اوذ ذ ذ ت ح ذ ذذتع ه
أ عه ا خ ة .
ت ذذذ خصص ذ ذذه بة ذ ذذة ب ذ ذذه ذذذ ذ ذذهخ؛ خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذه ذ ذذةطي ي ب ذ ذ ذ ب ذ ذذه ذ ذذه ذ ذذه
هص . ش ا خة ة ب ت
حذ ذ ذ ذذت خ قتصذ ذ ذ ذذهاو غ ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذذط وتذ ذ ذ ذذا ملت ذ ذ ذ ذذهوا ال و ذ ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ ذ ي ت حت ذ ذ ذ ذ خته ذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذ
ملت هو ذ ذ ذ خت ذ ذذهر مذ ذ ذ ي بذ ذ ذ ت ذ ذذة خت ذ ذذهر اوة ذ ذذةملا خ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ل هحذ ذ ذ ذذذ ب ذ ذذه و ذ ذذه
حت ذ ذذه وذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ي أ هصذ ذ ذ ح ذ ذذت خ .و ةخ ذ ذذه اذ ذ ذ ا ب ذ ذذه و ذ ذذا مل ذ ذذة اصذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ أح ذ ذذه
086
ذ ذذه ت ذذ ذذ ي ع ذ ذ ي أمل ذ ذذا تذ ذذف و ذ ذذا خ ذ ذذا ذ ذ قتصذ ذذهاو ذ ذذة تلذ ذذه خته ذ ذ
ذ ذذةطي أ بشذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أات ذ ذذهه ب ذ ذذه هصذ ذ ذ ح ذ ذذتةر ذ ذذة را ي ش ذ ذذف ب ت ذ ذ ذ وت ذ ذذىل خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ
ي ت حتذ ذ ذ إل ت ذ ذذه بذ ذ ذ أاا ذ ذذه ي خل ذ ذذهر ت ذ ذ ذ ةح ذ ذذه هصذ ذ ذ غذ ذ ذ بل ذ ذذت الا ذ ذ ذ مل و ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ
اذ ذذم تذ ذذة خ ت ذ ذ خلذ ذذت ت ذ ذذة ذ ذ هلذ ذذه ا ذ ذ ا ق ذ ذذةا اذ ذذم ي ب هب ذ ذ ملت ذ ذذهوا ال و ذ ذ
حذ ذ ذذت خ و ذ ذ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أحذ ذ ذذبه ي الا ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت ت خ ذ ذ ذ ب و ذ ذ ذ ش ذذذ تا ب ذ ذ ذ
ذذ ذذ ا و ذذ ت ذذ هص ذ ذ ص ذ ذذه ه ش ذ ذ وط اهطت ذ ذذه ب ذ ذ و؛ أحهح ذ ذ و ا ذ ذذهال و ذ ذذ؛ ب ت ذ ذ ش ذذ
ح طهت ا ب ت .
087
ذ ذذيت لت ذ ذذ؛ ت ذذذ شذ ذ ذ ه ذ ذ ذ طب ع ذ ذ ذ ذ ذذةا ذ ذذيت ملذ ذ ذ خط ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذ ذ ا و ذ ذذه بعذ ذ ذ
ح ذ ذ ذ تط شذ ذ ذ خ ذ ذذه قةر ذ ذ ذ ب ط ذ ذذه ب ت ذ ذ ذ ص ذ ذذةر ذ ذ ذ ا حب ذ ذذب عت ذ ذذا قطهو ذ ذذه ح ذ ذذت ه ه ط ذ ذذه
اروذ ذ ذذا اا ذ ذ ذذه ي و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذه ذ ذ ذذةر ار و ذ ذ ذ بهب ت ذ ذ ذ قذ ذ ذذه ة ذذذ و ذذذ
ذ ذ ذذه ر ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا فخا ذ ذ ذذو و ذ ذ ذذها ة و ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ مل و تص ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ب ت ت ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذذا
خ ذ ذ رق ذ ذ 91-99بت ذ ذ ؛ ةمل ذ ذ م ف ذ ذ تهخ ذ ذ به ل ذ ذذب خقتص ذ ذذها ذ ذذةطي .ا ذ ذذب و ذ ذ بش ذ ذ ذ ذذلا
3 2
ذذذ ب ذ ذ ذ وهت خ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ 99-97بت ذ ذ ذ ؛ تذ ذ ذذةو؛ ات هط ذ ذذهت و هرو ذ ذ ذ ص ذ ذذه ذ ذذةر ار و ذ ذ ذ
ة قه ة ارمل ا تةر ي ع ةه ص عشهش الحماية القانونية للملكية العقارية الخاصة في الجزائر ،أط ا -1
الا ح 9199ا .79 ا ع ةه ل هح ملهخع خة ةا خع
ذذه ة رق ذ 91-11خذذلر ي 99ذذةت ا 9111 -2أخ ذ رق ذ 91-99خذذلر ي 9ذذةت ا 9199يتضــمن الثــورة الزراعيــة ،خ ذذا ةمل ذ
19صهار ي 11ةت ا .9199 .ر. . وت ؛ تةمل ه ع هر
ذه ة رقذ 91-11خذلر ي -3أخ 99-97خلر ي 91تا وذ 9197يتضـمن تكـوين احتياطـات عقاريـة لصـالح البلـديات ،خ ذا ةملذ
91صهار ي 11خهر .9191 99ةت ا 9111يتضمن التوجيه العقاري. ،ر. .
088
و ذ ذذه ي ذ ذذةطي .ذ ذ هص ذ ذ ي ب ذ ذذه و ذذ ب ت ذذ ذ ذذةر ار و ذ ذ خع ذ ذذهو ق ذ ذذه ة ذ ذ ح ذ ذذت
ذذ خ ذذةر ار و ذ ذ ت ذ ذ و ذذا مل ذذه ص ذذةا ي خع ذذهر ذ ذ ر و ذذا ع ذ ذ ه ذ ذ خ ذذ؛ ق ذذه ة ب ذذها
وذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذهاهت أات ذ ذ ذذهه ب ح ذ ذ ذذةه رقذ ذ ذ ذ 99-91ب ذ ذ ذذلر ي 99مل ذ ذ ذذة 9191بت ذ ذ ذ ذ ؛ ذ ذ ذذهت به
1
ارو . هب ت هت ارو أ ه صة
ع ذ ذ ذذهر فخا ذ ذ ذا تذ ذ ذذهب ه ذذذ ا ذذذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ لذ ذ ذذهاهت ي ذ ذ ذ ا قه ة ذ ذ ذذه خحذ ذ ذذت خ ف ذ ذ ذ ا
2
ع هر فخاا عهه. ه وتل و ا اله ها طه
تا ذ ذذه هصذ ذ ذ كذ ذ ذ أ ذ ذذةر ار و ذ ذ ذ تهب ت ذ ذ ذ ار و ذ ذ ذ را تذ ذ ذ بع ذ ذذهر ي ب ذ ذذها 9خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة
ببذ ذ ذ ذذهائ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذذةه و ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ أاتذ ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذ ذذه ت و ذ ذ ذ ذ وتذ ذ ذ ذذة بش ذ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ي هب ذ ذ ذ ذ
ل ذ ذذه .خ ذ ذذه وخاذ ذ ذ و ذ ذذا تذ ذ ذ بع ذ ذذهر خ ذ ذذه ل ذ ذذه بت ذ ذ ذ أحهح ذ ذذه ي وذ ذ ذ ه ح ذ ذذت خ شذ ذ ذ
ذ ذذه أ ةو ذ ذ آلخ ذ ذ ت ذ ذذف خذ ذذ؛ ش ذ ذ و ذ ذ ب ق ذ ذ ته ذ ذ ر و ذ ذذا ع ذ ذ بف ذ ذذه خع ذ ذذهر ش صذ ذذا وصذ ذذع
3
ت ت ت ه و هص أخ . ع
هب ذ ذ ارو ذ ذ ذ ذذيت لت ذ ذذه ار و ذ ذ أ ر وه ت ذ ذذه لت ذ ذذ؛ أو ذ ذذه تعةو ذ ذ و ذ ذذه بع ت ذ ذ خ ذ ذ ر خل ذ ذذها
أ ذ ذذةت به ت ذ ذذه اخ ذ ذذخ هت ذ ذذه ذ ذذه عه ت ذ ذذه ا ذ ذذم ولذ ذ ذ ىل ذ ذذه ذ ذذه ة به اتف ذ ذذه هب ذ ذذه و ذ ذذا أ و ذ ذذلخ ب ذ ذذهقا
089
خ ذ ذ ذ ق ر ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ع ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذخ و ذ ذ ذذا خته ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذةت خ ذ ذ ذ ي ا ذ ذ ذ ا طهق ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ صذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ
غذ ذ ذ اق ذ ذ ذ ب ةا ذ ذ ذ ذ ذ ذذه اخ ذ ذذخ هت ذ ذذه ذ ذذه عه ت ذ ذ ذ ذ ذه .ولخ ذ ذ ذ ذ و ذ ذذا تذ ذ ذ بع ذ ذذهر أو ذ ذذه أ ذ ذ ذ ذ ذ ذه غ ذ ذذهخ ر
قذ ذ ذ ت ذ ذذه بشذ ذ ذ أص ذ ذذب و ذ ذذه ص ذ ذذف ةمل ذ ذذةا ص ذ ذ هوا خل ذ ذذف ذ ذذها ي ب ذ ذ ذ ط ذ ذذه -وتب ذ ذذهر ت ذ ذذة
ش ذ ذذط ذ ذذيت ذ ذذةه هب ذ ذذه ذ ذذها ص ذ ذ ذ هوا ي ط ذ ذذه أاتهخ ذ ذذه حبصذ ذ ذ ذ ذذه اقذ ذ ذ ب ذ ذذه ي بعذ ذ ذ
ذ ذذها به ت ذ ذ طذ ذذه شذذ ا قتصذ ذذها بذ ذذو طذ ذذه خب ذ ذ أ تتهخ ذ ذ اتذ ذذهه خذ ذذ؛ مل ذ ذ أخ ذ ذ
ه ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ شذ ذ ذ ه ش ذ ذذط ب ذ ذذه ي تذ ذ ذ اله ذ ذ ذ و ذ ذذا خ ذ ذذه و ذ ذذا ":كذ ذ ذ أ ت ذ ذذه تذ ذ ذ وذ ذ ذ
2
أا ت حت خي"... بع ه ص و ا طه تاهت خصه
ذذذ ه خ ذ ذ ذذ؛ ش ذ ذ ذذف ه أ هص ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت ب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ح ذ ذ ذذت هر ي ط ذ ذ ذذهر ب ت ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هو
وهخذ ذ ذ ول ذ ذذتف خ ذ ذذه خصذ ذ ذ ي ذذذ خل ذ ذذت ذ ذ ذ رب ذ ذذىل خشذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر هصذ ذ ذ بصذ ذ ذ
091
.0تقييد الملكية الخاصة في المجال التجاري:
ذ ذذهر ال ذ ذ خب ذ ذ أ ذ ذ تا ذ ذذهر هرمل ذ ذ ب ذ ذذها 97خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذتةر اتت ذ ذذهر وت ذ ذذا بش ذ ذ ي ذ ذ
لذ ذ ذ ل هحذ ذ ذ ت ذ ذ ذ أاتهخ ذ ذذه اق ذ ذ ذ ذ ذذها به هت ذ ذذهت ب ذ ذذه ي ب ذ ذذه ذ ذذه ذ ذذه رملعذ ذ ذ ت ذ ذذه.
ب ت ذذذذ ذ ذ ذذىل ت ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت محهت ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذتةر ب ذ ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ ذ بلت ذ ذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذ ذ ذ ذهرو
ذذذ تة و ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ رب ذ ذذىل خع ذ ذذة وت ص ذ ذ ذ و ذ ذذه ت ذ ذذهمل بع ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ح ذ ذذت خ خذ ذ ذ ه ذ ذ ذ و ذ ذذا
ت ه ف ا.
ذ ذذيت عت ذ ذ و ذ ذذه ذ ذذه ا حهح ذ ذ ذ ذذه مل ذ ذ ي بذ ذذة را به ذ ذ ا ذ ذ ب ذ ذذهخ ذ ذذهرب ذذ ي ط ذذ
ذ ذذها به ل ذ ذذب ش ذ ذذهط ط ذ ذذه و ذ ذذ؛ أ ذ ذ ذ قذ ذ ذ ح ذ ذذت ط ذ ذذه ب ذ ذذهر ت ذ ذذه حذ ذ ذ ا حت ذ ذ
090
بذ ذ ذذها 911خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة ب ذ ذ ذ ئ بف ذ ذ ذذه":ك ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا به ذ ذ ذ أ و وذ ذ ذذا ي حذ ذ ذذتع ه ا ذ ذ ذذه خذ ذ ذذه ذذذ
ذذذ ت ذذذ ذ ذ ذذفخ عهخ ذ ذ ذ ص ذذذ ذذذ ذذذ قص ذ ذ ذ خ ت ت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا إل ت ذ ذ ذذه ل ذ ذ ذ ةح ذ ذ ذذه
ة ا ه خ ب ه. ا ت خم مل ت ةحه أ
ذذذ ه ذ ذ ذ رو ذ ذ ذ خهت صذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا خ ذ ذذة أ لذ ذ ذذت ح ذ ذذت خ بلق ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ع ذ ذ ذذهر ت غ ذ ذ ذ
اهملهت بخا.1
لذ ذ ذ ةر :أ خ ذ ذذه وذ ذ ذ ا وعتذ ذ ذ ذ ذ ذا ح ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذته وبذ ذ ذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ ذ ذا به وهوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خصذ ذ ذ بصذ ذ ذ تذ ذ ذ
عهخ ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ محهوتذ ذ ذذه محهو ذ ذ ذ بص ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ قص ذ ذ ذ بذ ذ ذذه أ و ت ذ ذ ذذا هو ذ ذ ذ بص ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذذةا
2
هص . ص
092
ذ ذ أو ذ ذذه ذذ ذ ذذه ا ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذذه ل ذ ذ طهت ذ ذذيت ل أ ت ذذ ذذ خ خذ ذذه وخا ذ ذ أ ت ذ ذ
ملذ ذ ذذي ةهرتذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ر ف ذ ذ ذذه ف لذ ذ ذذا فلذ ذ ذذه ته حذ ذ ذذت خ ق ذ ذ ذ وتذ ذ ذذة حذ ذ ذذت خ خبهش ذ ذ ذ ذ ذ ذذار ذذذ
تفمل خ ا . حت خ هب تفه فله ق وتة غ خبهش و؛ ط و خ ىل به ط
ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذتف و؛ ي ر ذ ذ ذذا ار و ذ ذ ذ تذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ تذذذ أخذ ذ ذذه به لذ ذ ذذب بةقذ ذ ذذف بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ
ح ذ ذذت خ ر تف ذ ذذه ت ذ ذذط ق ذ ذ أ ذ ذذاه بش ذ ذ بل ذ ذذتف و؛ بهح ذ ذذت خ ط ذ ذذهر ذ ذذةر ار و ذ ذ وت تع ذ ذذة حب ذ ذ
ذ ذ ذذه ةئ بعذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذف ة أ خ ذ ذ ذذه وط ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه تصذ ذ ذ ذ ي تذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهه تصذ ذ ذ ذ خعذ ذ ذ ذ و ص ذذذ
ذ ذذه ا ةق ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذه ت؛ أخ ذ ذذه تص ذ ذ أ بع ذ ذ ه ههلب ذ ذ أ بت ذ ذذه ذ ذذه ب ق ذذ و ذذ ب ت ذذ ذذ
ذ ذ ح ذ ذ ط أ ح ذ ذ طتو خ ذ ذذ؛ ل ذ ذ طهت ذ ذذيت ي ش ذ ذذا خ ع ذ ذذه أب ذ ذ وه و ذ ذذه تهبه ذ ذ ق ذ ذ و ا ذ ذذف تص ذ ذ
حذ ذذت خ خعذ ذذه ذ ذ ح ذ ذ طيت ح ذ ذذتع ه شذ ذذا ت ذ ذذط أ ذ ذ ح ذ ذ ط حذ ذذتع ه وت ذ ذذا هبذ ذذه ا ذ ذ ب ت ذ ذ
ملذ ذ ذ لذ ذ ذ ط ذ ذذيت صذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه اذ ذ ذ ه ذ ذ ذ به ت ذ ذذه .ي تذ ذ ذ تصذ ذ ذ اتف ذ ذذه به قبذ ذ ذ اذ ذ ذ
ذ ذ ذ حذ ذ ذ ط أ حذ ذ ذ طتو فهصذ ذ ذ خة ذ ذذة ب ت ذ ذ ذ بع تذ ذ ذ لذ ذ ذ بل ذ ذذب خ ذ ذذ؛ أح ذ ذذبه ذ ذذه و ذ ذذت
ار ح ذ ذ ذ تذ ذ ذذه قب ذ ذ ذ خة ذ ذ ذذة به اهب ذ ذ ذ تذ ذ ذذه ذ ذ ذ أ به لذ ذ ذذب به ذ ذ ذ خذ ذ ذذه بذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذهر به لذ ذ ذذب
1
خ؛ طه خه ؛ بص ا حب ه. خ فص
093
الفرع الثالث :طبي ة حق الملكية في النظام االشتراكي.
ذ ذذةا و ذ ذذا خمت ذذف تذذ إل ت ذذه خ ذذ؛ خذ ذذخ خ ذذه ط ق ذ ذذه ذذه حذ ذذهب ه بب ذ ذ أ ب ت ذ ذ ال هو ذ ذ ةحذ ذذه
ذ ذذيت و ذ ذذةه و ذ ذذه حتذ ذذهه ذ ذذه ةئ هص ذ ذ ي حتذ ذذهه الا ذ ذ أا ذ ذ ببذ ذذهائ حهح ذ ذ ت ة ذ ذذة ا ذ ذ ب ت ذ ذ
ذذه ذذة ص ذذهابه ح ذ ذ ط هخ ذ ذ ع ذ ذ أ ح ذذع ه طهق ذذه ذذة وعت ذذا ا ذ ذ ب ت ذ ذ خ ذذ؛ أت ذ ذ قتص ذذها
ذ ذ ذذة ه ذ ذ ذذب خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة ب ذ ذ ذ ئ بة ذ ذ ذذة بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ أاتذ ذ ذذهه بذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا شذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ خص ذ ذ ذ
ذ ذ ذ اذ ذ ذ ذ ذذةا ذ ذذيت ه ذ ذذب اذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ بةمل ذ ذذه و ذ ذذهه ي لذ ذ ذ و ذ ذذهع ي بهب ذ ذذه صذ ذ ذ ع ذذذ
ت ت ذذ بذ ذذها 997خذ ذذ؛ ذ ذذه ة ب ذ ذ ئ بف ذ ذذه ":ب ت ذ ذ تذ ذذا ا ذ ذ بش ذ ذ ب ت ذ ذ ي ذ ذ ب ت ذذ .ت ذذ و ذذ
تص ذ ذ ذ تف ذ ذ ذذه تع وذ ذ ذذف أ ذ ذ ذذه تف ذ ذ ذذا بت و ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ طهت ي ح ذ ذ ذ طيت خذ ذ ذذ؛ خصةص ذ ذ ذ هت ت ذ ذ ذ
تف ذ ذ ذ ذذه تعبذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذ ذ ذ طيت ح ذ ذ ذ ذذتع ه تف ذ ذ ذ ذذا ب فذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذه تهبشذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذذتع ه أغفذ ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذ ذ ط
حذ ذ ذذتع شذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ تتخاذ ذ ذذه حذ ذ ذذتع ه ذ ذ ذ و؛ و بذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ بع ذ ذ ذ ه خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب بع ذ ذ ذ حذ ذ ذذت خ
ح ذ ذذتع ه بة ح ذ ذذط غذ ذ ذ ي خ هبذ ذ ذ أملذ ذ ذ وت ه ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ش ذ ذذا ب فل ذ ذذه ذ ذذا تذ ذ ذ ح ذ ذذتع ه به ذ ذ ذ
ا حت خ .
ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذذات ي ته ذ ذ ذذه ف ذ ذ ذ لذ ذ ذذت ت بذ ذ ذذف خب ذ ذ ذ ذ ذ أ ا و ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ مل وُت ذ ذ ذ بهوتبذ ذ ذذهر ا ذ ذ ذذه خط ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ
بهب ت ال هو .
ذ ذ خم ف ذذهت ح ذذتع هر هشذ ذ خ ذذ؛ الا ذ ذ باروذ ذ ذذيت ذذه لذ ذ هب ذذه ش ذذع عذ ذ أح ذذبه أا ذذه حتذ ذ
094
ذذذ ت ه ذ ذذيت تذ ذ ذ لذ ذ ذ ه بعذ ذ ذ ذ ذذه لت ذ ذذه ار ي تذ ذ ذ ذ ذذهي... ملت ذ ذذهوا ذ ذذف قتص ذ ذذها
ذ ذ ذ اذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ رغذ ذ ذ فذ ذ ذ ذ ذذيت اتعذ ذ ذ بهبشذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ح ذ ذذبه ذ ذذةر ارو ذ ذ ذ ح ذ ذذتاخ بعذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذبه و ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه ي خمت ذ ذ ذذف ب ت ذ ذ ذذهت أ تذ ذ ذ ذ أ خ ذ ذ ذذه حذ ذ ذ ذ ةرا و طبذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ب ت ذ ذ ذ ذ فخا ذ ذ ذ ذ
هلهخذ ذ ذ ت ذ ذذا ر ةح ذ ذذه تذ ذ ذ ارو ذ ذذا أ ت ذ ذذه ذ ذذهه بتة وذ ذ ذ و ذ ذذها تع ذ ذذه ةح ذ ذذه ارو ذ ذ ذ ت ذ ذذة
ذ ذ ذذةر ل ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ ع هص ذ ذ ذ . تص ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا أا ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ أ تذ ذ ذذخ لتذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذةر ار و ذ ذ ذ
به ت ذ ذ ذذهر ل ذ ذ ذذت رو ذ ذ ذذه ت ةوذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ آلو ذ ذ ذ ذ حتذ ذ ذ ذ ذذذذ بذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ
بخ ذ ذ ذذو ي حذ ذ ذذت خهل فخاذ ذ ذذو ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ تذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خته ذ ذ ذهت بع ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ب ت حب ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذذعفه ذ ذ ذ ذ ؛ به تذ ذ ذ ذذهر ا ذ ذ ذ ذذة بلذ ذ ذ ذذت و بف فل ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذخي بتةحذ ذ ذ ذذط ذ ذ ذ ذ و؛ ولذ ذ ذ ذذت ة أر ذ ذ ذ ذ
1
بتةحطا ه .
ذذذذذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذبخا فخا ذ ذ ذ ذذو ي ا ذ ذ ذ ذذةا ذ ذ ذ ذ ذ اخ ذ ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذ ذذةر ار و ذ ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ ذذت ر
ت ذ ذ بخ ذذة ذ ذ و؛ ذذةر ار و ذ ذ ذذخ أ مل ذذا خ ذذ؛ ا ذذةق بخ ذذو ذ ذ و؛ ل ذ ذ تذ ذ هل ذ ذ ارو ذ ذ
ذ ذذةه ذ ذذةر بف فل ذ ذ أ ل ت ذ ذذة خل ذ ذذهاهت اوذ ذ ذ و ذ ذذ؛ قذ ذ ذ ر و ذ ذ أ ات همل ذ ذذه . ول ذ ذذت ة أر ذ ذ ذ
و تصذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ ر فخا ذ ذ ذذو ذ ذ ذ ذ و؛ ل ت ذ ذ ذذة ر ار و ذ ذ ذ ذ به ت ذ ذ ذذهر بت صذ ذ ذ ذ
ع ذ ذذه خت بفر ذ ذ ذ ه هلذ ذ ذ خ خذ ذ ذ اروذ ذ ذ .تع ذ ذذه ت ذ ذذه بةح ذ ذذه ذ ذذات ذ ذ ذ بذ ذ ذ ل ذ ذذه ت لذ ذ ذ
095
عذ ذ ذذه خت ق ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ب ة ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ وتبذ ذ ذذهر تذ ذ ذذهه ذذذ ذ ذ ذذه ق ذ ذ ذذه بع ةو ذ ذ ذ ص ذذذ
لذ ذ ذذه ذ ذ ذ و؛ عذ ذ ذذةا هل ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذة ا ت ذذذ ر ذ ذ ذذا بةملذ ذ ذذةا اةهلذ ذ ذذه وذ ذ ذذها و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ خلذ ذ ذذه ه
ل ذ ذذب خ ذ ذذه ر ذ ذ ذ ت تع ذ ذذةو ر ح ذ ذذت خ بع ش ذ ذ ذ ب ذ ذذ؛ وتع ذ ذ ذ ر و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ ح ذ ذذت ر ح ذ ذذه ذ ذذه
1
". أر خ و و؛ أ
خ ذ ذ بت ذ ذ و ذ ذذا إلوذ ذذخ ع ذ ذذهبا ا خ ذ ذذه .ل ذ ذ ت ذ ذ إلملت ذ ذذه خذ ذذ؛ خذ ذذخ خصذ ذذهاق ال ع ذ ذ عهخ ذ ذ
إلملت هو ذ ذ ذ خذ ذ ذذه وهو ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ لذ ذ ذذت؛ ذذذ ي ع ذذذ ذذذ ي ت ذذذ ذذذ ي عذذذ ت تذذذ
خ؛ ا ة .
ذ ذذة إل ل ذ ذذه بب ذ ذ ذ خل ذ ذذت خص ذ ذذه إلو ذ ذذخ ع ذ ذذهبا و ذ ذذه ي تذ ذ ذ ب ذ ذذهه "اذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ " ذ ذ ذ
اح ذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ يت 9199 9191ةذ ذ ذ ذ اه و ذ ذ ذ أا ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ُخ ت ذ ذ ذذه عل ذ ذ ذذفهة" ب ذ ذ ذذه ملة ك ذ ذ ذذة
قتص ذ ذذهاو بعت ذ ذ و ذ ذذا حت ذ ذذهه إلش ذ ذ ا خ ذ ذذه ص ذ ذذهابه خ ذ ذذ؛ ذ ذ ت طب ذ ذهة وعتل ذ ذذه ههخ ذ ذهة ذ ذذط ل هح ذ ذ
096
بع ذ ذ ت ذ ذ ت ذ ذذيت و تت ذ ذذه الا ذ ذ ذ هصذ ذ ذ ت ذذ تا ذ ذذه ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذتةر خ ذ ذذه و خ ذ ذذ؛ تط ذ ذ
1
ي بذ ذ ذذها 71 ذذذ ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ ر احذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9191ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر أ احذ ذ ذذتةر لا ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ
خ ه و ا أ ه:
ب ت ذذذ ح ذذذ و ذ ذ ذذه ي بذ ذ ذذة ا 91 99 99 :هب ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ص ص ذذذ ه " ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه ة
ذ ذذه خع ت ذ ذ ذهة ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ا إلوتب ذ ذذهر هص ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ة اح ذ ذذتةروهة خت ح ذ ذ ذهة خب ذ ذ ذ أ محهو ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ب ذ ذذت بعذ ذ ذ
ذ ذذع ه خذ ذ ذ حتذ ذ ذ و ذ ذذ؛ طب عذ ذ ذ تذ ذ ذ بصذ ذ ذ ر شذ ذ ذ و ب ذ ذذو إل ل ذ ذذه ه ة ذذذ بطذ ذ ذ بت ذ ذ ذ
ذذ ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ ذذيت ه ذ ذ رت ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة ةمل ذ ذ أات ذ ذذهه ت ذ ذ ذ ذذه ةئ ا ذ ذذب و ذ ذ بش ذ ذ
2
ذ ذ ذذة و ذ ذ ذ ذذيت مت ح ذ ذ ذ ذ ه إلصذ ذ ذ ذذخاهت ذ ذ ذ ذذه أ هص ذ ذ ذ ذ ي م ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذذي حت ذ ذ ذذهه إلش ذ ذ ذ ذ ا هت ذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذ
ذ ذذه أ ذ ذذه ) ذ ذذةا ( بط ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ إلوتب ذ ذذهر رتعذ ذ ذ و ذ ذذه ع وذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قت ذصهاو ذ ذ ذ أو ذ ذذهات ب ت ذ ذ ذ
ملت ذ هوذ ذ ذ ذ ذ ح ت ذط ذ ذ ذ ذ ذ قت ذص ذ ذ ذ ذ ذهاو ت ذ ذ ذ ذذذذ خ ذ ذ ذذ؛ ب ذل ذ ذ ذ ذ ذ أ ع ذ ذ ذ ذ ذ ذهر ص هو ذ ذ ذ ذا وعتبذ ذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذا أحذ ذ ذ ذ ذهح
هئ). ذ ذ ذ ذه ي ( بط
-1بة وذ اتذذهر حــق الملكيــة وحقــوق اإلنســان مقــرر لجنــة حقــوق اإلنســان بــاألمم المتحــدة ،خ خ ذ ي ب ت ذذا ذذةطي اذذة ب ت ذ ع هروذ
ة ع ةه ل هح ملهخع 19خه 9171قهب الا ا ةا ة را و ه ي تش و الا وةخا 99 91حبت ا 9191
.91
عشهش ب مل لهب ا .911 -2
097
المطلب األول :تكريس حق الملكية الخاصة.
قص ذ ذذا ختخ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ع ذ ذذهر ت 1بصذ ذ ذ ر ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 25-91بت ذ ذ ذ ؛ تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر اىن به ذ ذ ذ
مت بعذ ذ ذ ته ذ ذذةطي ذ ذذةر ارو ذ ذ ذ ر ذ ذذا بل ذ ذ ذ بت ذ ذذا هب ذ ذذه صذ ذ ذ مت ةملب ذ ذذه تذ ذ ذ و خبذ ذ ذ أ حذ ذ ذ مله
ذ ذ ذ ي ح ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ ت ذ ذ ذخة و ذ ذذا أا ذ ذ ذ ر ذ ذذا بة ذ ذذةو ذ ذ ذ محهو ذ ذ ذ ت وذذذ ةح ذ ذذع ا ذ ذذه
ذ ذ ذذه ة تذذذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ) أخخ ذ ذ ذذه هص ذ ذ ذ ب ةا ذ ذ ذ ي طذ ذ ذذهر قذ ذ ذذه ة بلذ ذ ذذت ت فخا ذ ذ ذ ( ف ذ ذ ذ
ذ ذذه ةئ ت و ذذ ذ ذ ي أر ذ ذ ه حذ ذذط ح ذ ذ طت ه و ذ ذذه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ وعت ذ ذ ارمل ذ ذ ت ذ ذ ذذ ذذ
ذذذ وذ ذ ذ أ ذ ذذه لت ذ ذذ؛ أ بذ ذ ذ أ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب ت ذ ذذا ف ذ ذذه خ ذ ذذ؛ أ ذذذ وذ ذ ذ ف ذ ذذا ذ ذذه ب ذ ذذو
أ أ ذذذ خ خذ ذ ذ و ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ذ ذذيت و صذ ذ ذ هب ذ ذذه ذ ذذة به ل ذ ذذب وصذ ذ ذ مل ذ ذذه ع ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ
ة ملهخع خ تةر قل ط ش ها خهمللت ا ة قه ة و هر ا ه قيود الملكية العقارية الخاصة ،رحه -1خة امل
الا ح 9119-9119ا .19
098
اذ ذ ب ت ذ ذ و هصذ ذ ته ذذه ة تذ ذ ا أخ ذذه ب ت ذ ذ ت ذذا اذ ذ خ ذذها ه ذ ذ و فذ ذ ا ب ذذه تذ ذ خص ذذه تذ ذ
ط ذذذ ت ذذذ ذ ذ ذذيت و رتذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ة ي أحذ ذ ذذبه و ذ ذ ذ ي أ لت تذ ذ ذذة طب ذ ذ ذهة ط ذ ذ ذ ذ ذ ذذه وتف ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ
ذ ذ وع ذذي أ ذذه ذذة أ ذذه تلذ ذ اذ ذ خ ت ذ ذ ع ذذهر ذذا شذ ذ ئهة شذ ذ ب ت ذ ذ تذ ذ ه ذ ذ تل ذذه
خع ذ ذ ذ خ حذ ذ ذذةخ ذ ذ ذذه خص ذ ذ ذ أصذ ذ ذذب ذذذ بذذذ اذ ذ ذذه خص ذ ذ ذ و ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ اذ ذ ذذه
تا ذ ذ ذذو فخا ذ ذ ذذو ح ذ ذ ذذت خهله ذ ذ ذ ذ ذ ذف و و ذ ذ ذ ذ ذ هرو ر ذ ذ ذذا فخا ذ ذ ذ ذ تهبع ذ ذ ذ ذ هل ذ ذ ذذه ب ةاذ ذ ذ ذ ح ملذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه
ب ه ( ه هة). غ
بذ ذ ذ ذذها 99خذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 91-11بت ذ ذ ذ ذ ؛ تةمل ذ ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ذذهر و ذ ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذ ذذه ":ل ذ ذ ذ ذ مل صذذذذ
1الا ذ ع ذةه ملهخعذ ال فذ -1شهره بذةبت بذ؛ وط ذ خشذ ب حريـة التملـ ـ العقـ ـاري فـي القض ـ ـاء اإلداري الج ـ ـزائري ،ا ذ ذ ت ذ ذه
ا .977
099
وتبذ ذ ذذهرة خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذهرو ص ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 91-11 خ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ 91-99بذ ذ ذذلر ي 19ذ ذ ذذةت ا 9199
ذ ذذةطي ذ ذذةر ارو ذ ذ ذ ص ذ ذذبىل خ تذ ذ ذهة و ذ ذذه لذ ذ ذ مل خبذ ذ ذ هة ر ذ ذذا بل ذ ذ ذ بت ذ ذذا هب ذ ذذه صذ ذ ذ
أ ذ ذذه هص ذ ذ رغ ذ ذ أ قذ ذذه ة تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر ذ ذذه قفذ ذذا ةو ذ ذ ذ ذذة ت ذ ذ و ا ذ ذ ب ت ذ ذ ع هرو ذ ذ
او ذ ذذهت تل ذ ذذةو حذ ذ ذ مله ذذذ شذ ذ ذ ط ب ذ ذ ذ ت ذ ذذها ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذخي صذ ذ ذ و بلذ ذ ذب ذذذ ذ ذذه
ب ة غ ب ة.
خ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ -11 ر ذ ذ ذذا ي م ذ ذ ذ ف ذ ذ ذذف ش ذ ذ ذ ط ح ذ ذ ذ مله ا ذ ذ ذ صذ ذ ذذةر خحتذ ذ ذذهت ذ ذ ذذبع ح ذ ذ ذ تط
حتصذ ذ ذذخ أ ألذ ذ ذذه مل تذ ذ ذذه مل وش ذ ذ ذ بلذ ذ ذذتف ي و ذ ذ ذ 99بتع ذ ذ ذ حب ذ ذ ذذه ب ت ذ ذ ذ ع هرو ذ ذ ذ فخا ذ ذ ذ
211
ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 91-99بتع ذ ذ ذ ذ بت ف ذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذا ةمل ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ذ ا بل ذ ذ ذذتف خ ذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذذت خ به ذ ذ ذ ذ -
ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ي و ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذذة ب تاذ ذ ذ ذذو ملبذ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ذذا تهبع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذبط حذ ذ ذ ذذت خ
ذ ذ وهة أ و ذ ذهة ت ذ ذذة أل ذ ذ وعة ذ ذذة ر ذ ذذا ذ ذذيت ت ذ ذ ت طهبع ذ ذذه فخا ذ ذذا ول ذ ذ ملع ه أص ذ ذ ههبه -
بع ذ ذ ذ صذ ذ ذ ة و ذ ذذا ر وت ذ ذذة ب ذ ذذخي قذ ذ ذ ب ذ ذذها 99خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر شذ ذ ذ ط أ -
ص ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ذ وت ذ ذ ذ ذذة ق ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذذها 11خ ذ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 99-11ش ذ ذ ذ ذ ط أ ةمل ذ ذ ذ ذ
ط ذذذ خ ذذذ إلشذ ذ ذذهر خ ذ ذ ذ 99-11ك ذ ذ ذ رغ ذ ذ ذ ت ف ذ ذ ذذف خذ ذ ذذ؛ ش ذ ذ ذ ط ح ذ ذ ذ مله ةمل ذ ذ ذ
ذ ذ ذذخي ص ذ ذ ذ و ط ذ ذ ذ ذذذ خ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ملذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه بف ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ت ه ب ذ ذ ذذها 11ت ذ ذ ذ 11خ ذ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ذ
ب صذ ذ ذذةا و ذ ذ ذذه ي بذ ذ ذذها 999خذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذذهاه بتل ذ ذ ذ ذذذ ر ه ذذذ ر ذ ذ ذذا بع ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ مله
خ ذذ ع ذذ أ و ذذ ا طذ ذذه ه ة ذ ذ ذ ذذيت خذ ذذ؛ ب ذ ذذه ملذ ذذة خ ذ ذ ر 91ح ذ ذ ا ذ ذذه ش ذذ ط
210
1
ت ذ ذذا خ ذ ذ رق ذ ذ 99-11 ذذ ح ذ ذذبه ذ ذذا ذذ خ ذ ذذة ب ة ذ ذ غ ذ ذ ب ة ذ ذ ذ ذ محهو ذ ذ
3 2
بها 1خ؛ خ :99-11 ت ه و ا ال بش ط ت بت ؛ تةمل ه ع هر
ر ذ ذذا بع ذ ذ ذ قذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ت طهبع ذ ذذه فخا ذ ذذا ذ ذذف ت ذ ذذة قذ ذ ذ أااذ ذ ذ ي يذ ذ ذ ط ع ذ ذ ذ ئ ت ذ ذذة -أ
ه ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهبف ةه ذ ذ ذذه ةئ أ ع ذ ذ ذ ذ ئ ذ ذ ذذفر به ت ذ ذ ذذهر لت ذ ذ ذذ؛ وتبهرت ذ ذ ذذه ي تذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذب أا ت تع ذ ذ ذ ذ
ذ ذذه و ذ ذذا ش ذ ذذت ح ذ ذذتفها ي ط ذ ذذهر ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 99-91ب ذ ذذلر ر ذ ذذا بع ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ خ ت ذ ذذة -أ
آلمل ذ ذ ذذه ه ذذذذ مل وشذ ذ ذ ذ ي و ذ ذ ذذهت حذ ذ ذ ذ مله ولذ ذ ذ ذ مل ب ذ ذ ذذخي صذ ذ ذ ذ ة ا ذ ذ ذذةق ي ب ت ذ ذ ذ ذ
ر ذ ذذا ب ذ ذذا لتصذ ذ ذ ىل ذ ذذهت تذ ذ ذ ذ ذذة ه ة ذ ذ ذ ت ذ ذذا 1حذ ذ ذ ة ت وذ ذ ذ اه ذ ذ ذ حتص ذ ذذخ ي بذ ذ ذ
حتص ذ ذذخ و ذ ذذا أ أ ذ ذذيت ت ذ ذذا ي ط و ذ ذ ذ ل ذ ذذها بلتص ذ ذ ذ ذ ذ ذ وهة أ خع ةو ذ ذ ذهة به ل ذ ذذب وعة ذ ذذة
خ ذ ذذ؛ ذ ذذهرو صذ ذ ذ ر خذ ذ ذ رقذ ذ ذ 99-11 تعةو ذ ذذهت ع ذ ذ ذ و ذ ذذا ر ذ ذذا بت ذ ذذةت بتذ ذ ذ -طب ذ ذ ذ
وتذ ذ ذ ذذة بذ ذ ذ ذذخي ص ذ ذ ذ ذ ة ق ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذتفها خذ ذ ذ ذذ؛ أر ذ ذ ذ ذذا ي طذ ذ ذ ذذهر ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 91-99بتع ذ ذ ذ ذ -أ
11 -1خ حةه رق 999-91خلر ي 11خه 9191يتضمن وضع األموال المنقولة وغيـر المنقولـة تحـ حمايـة الدولـة . ،ر. .
صهار ي 97خه .9191
عشهش ب مل لهب ا .971 -2
ذه ة رقذ 91-11خذلر ي 99ذةت ا 9111يتضـمن التوجيـه العقـاري، وذت -3أخ رق 99-11خلر ي 91حذبت ا 9111وعذ
11صهار ي 99حبت ا .9111 .ر. .
212
أ ه ةر ت و ةط . وتة بخي ص ة ق ح تة حة هة غ خش -أ
هصذ ذ ذ ةملذ ذ ذ ق ذ ذذه ة تةمل ذ ذذه حذ ذ ذ مله أر ذ ذذا ب ت ذ ذ ذ فخا ذ ذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذذا غذ ذ ذ ر تذ ذ ذ و ذذذ
تا ذ ذذو فخا ذ ذذو ي ط ذ ذذهر ق ذ ذذه ة بل ذ ذذت ت ع ذ ذذهر حذ ذ ذ مله أر ذ ذ ذ ه فخا ذ ذ ذ تهبعذ ذ ذ هل ذ ذذه ب ةاذ ذ ذ
ب ذ ذ ذ ذ ذه خ هبذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ ذ 11-91ح ذ ذ ذ ذذت خهله غذ ذ ذ ذ ذ فخا ذ ذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ ذ 191-99ب ذ ذ ذ ذذا ةملذ ذ ذ ذ ذ
بها خ ه و ا خه و ا:
خذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ب ةا ذ ذ ذ ي طذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 91-99 ر ذ ذ ذذا تهبع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ مله " -لتذ ذ ذذ؛
ر ذ ذ ذذا خ ا ذ ذ ذ ي قطذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ئ ةمل ذ ذ ذ أا ت تع ذ ذ ذ ه ذذذ ت ذذذ خذ ذ ذذلر ي 19اول ذ ذ ذ ا 9199
ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ذ ة ذ ذ ذذه -ي ه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت وت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذ؛ ر ذ ذ ذ ذذا ش ذ ذ ذ ذ ها ت ذ ذ ذذهبعو ذ ذ ذذه ة
ةو ذ ذ ذذه أ مل صذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذة خ ص ذ ذ ذذةا و ذ ذ ذذه ي ف ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذهب ش ذ ذ ذذفع مل ل ذ ذ ذذهر ب تفذ ذ ذ ذ اذ ذ ذ ذ -
ت ب فع ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ولذ ذ ذذتف ب تف ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ وذ ذ ذذةه ح ذ ذ ذ ا ا عةو ذ ذ ذهة خلذ ذ ذذب هة خ صذ ذ ذذفهة ع ذ ذ ذذهر إلقهخ ذ ذ ذ خشذ ذ ذذهرو
ه ة رق 91-11خذلر ي 99ذةت ا 9111يتضـمن التوجيـه العقـاري وت -1أخ رق 99-11خلر ي 91حبت ا 9111وع
ب مل لهب .
213
خذ ذذخي ب تف ذ ذ ت ذ ذ ةذ ذذ؛ ر ذ ذذا ذ ذذيت ه ذ ذ قهو ذ ذ ة ذ ذ خذ ذذ؛ ط ذ ذ و ذ ذذا ب هو ذ ذ اتذ ذذةت بلذ ذذت -
ةملذ ذ ذ ذ أات ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ 19 -19 بشذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذفع ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذذه به ل ذ ذ ذذب ب هرحذ ذ ذ ذ اذ ذ ذ ذ
بت ذ ذ ذ ؛ ق ذ ذذه ة به ذ ذ ذ لذ ذ ذ 9119حذ ذ ذ ه ب ذ ذذها 11ت ذ ذ ذ 9خ ذ ذذه اذ ذ ذ ب تا ذ ذذو فخا ذ ذذو بل ذ ذذتف و؛
ذ ذ ذ و ذ ذذي و ذ ذذهر ي ط ذ ذذهر ق ذ ذذه ة بل ذ ذذت ت فخا ذ ذ ذ رقذ ذ ذ 91 -99بع ذ ذ ذ تف ذ ذذه ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ اذ ذ ذ
به حذ ذ ذ مله ي ش ذ ذذفع صذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ي ه ذ ذ ذ ذ ذذيت وت ذ ذذه ت ذ ذذه و ذ ذذ؛ ر ذ ذذا شذ ذ ذ ها أر ذ ذ ذ
رق ذ ذ ذ ذ 191-11بذ ذ ذ ذذلر ي 99 بذ ذ ذ ذذها 9خ ذ ذ ذذ؛ ب حذ ذ ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ ات ذ ذ ذذهه ص ذ ذ ذ ذ طب ذ ذ ذ ذهة هل ذ ذ ذ ذ
خذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ب ا ذ ذ ذ ي ر ذ ذ ذذا فخا ذ ذ ذ تهبع ذ ذ ذ حذ ذ ذذبت ا 9111ذ ذ ذ ا ش ذ ذ ذ ط ف ذ ذ ذذهت ح ذ ذ ذ مله
قط ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذ ئ و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":طب ذ ذ ذ ذهة ات ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذذها 11خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 19-19خ ذ ذ ذذلر ي خ ذ ذ ذذلر 19
مل وت ذ ذذ؛ ةو ذ ذذه ع ذ ذذهر خمصصذ ذ ذهة ع ذ ذذهت ب فعذ ذ ذ اولذ ذ ذ ا 9119وت ذ ذ ذ ؛ ق ذ ذذه ة به ذ ذ ذ لذ ذ ذ 911
ر ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ملع هخ ذ ذ ذ أ مل ذ ذذا خ ذ ذذه و ذ ذذا ذ ذ ذ و ذ ذذا طعذ ذ ذ ذ ذذه وتع ذ ذذو أ ت ذ ذذه ع ةخ ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذت هر تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذها إلة ذ ذ ذذه خشذ ذ ذ ذ أشذ ذ ذ ذ ها طب ع ذ ذ ذذو أ خع ذ ذ ذذةوو خه ذ ذ ذذعو ذ ذ ذذه ة اه ت ذ ذ ذذه
رغب ذ ذذة ي هرح ذ ذ تذ ذ ذ ش ذ ذذفع ش ذ ذ وط أ وتع ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ بع ذ ذذو ول ذ ذذتف تف ذ ذذه أص ذ ذ ه ا ذ ذ
خب ذ ذ ذ أ اتتذ ذ ذذهر حتذ ذ ذذهه ش ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذة و صذ ذ ذذهار ي م ذ ذ ذ ع هرو ذ ذ ذ ي م ذ ذ ذ لذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذع
لذ ذذة ذ ذذخ ذ ذذه أا ب ذ ذ وهت ي ل ذ ذ ته فحتت ذ ذذه ع هرو ذ ذ ح ذ ذ ه خذ ذذ؛ ط ذ ذ ذذ خذ ذذ؛ ط ذ ذ
ش ذ ذذت ق ذ ذ ذ ة و ذ ذذا حذ ذ ذ ط صذ ذ ذ إلا روذ ذ ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ خذ ذ ذ شذ ذ ذ ط ش ذ ذ ذ ط ذ ذذةا ط ذ ذذف ذذذ
214
أ ذ ذذه بص ذ ذ ذ ر ق ذ ذذه ة تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر رق ذ ذ ذ 91-11مت ت ذ ذ ذ و ذ ذذه وش ذ ذذه به ذ ذ ذ ي خ ت ت ذ ذذه ع هرو ذ ذ ذ
ذ ذذه ع ذ ذذةا خذ ذذ؛ ذذ ذ ذ بت و ذ ذ بب ذ ذ أ بعذ ذذهخخت ع هرو ذ ذ ا ذ ذذب مل ع ذ ذ ع هرو ذ ذ خب ذ ذ أ و ذ ذ لذ ذذة
ي فحتت ذ ذ ذذه اتتذ ذ ذذهر ب ذ ذ ذ وهت ي تص ذ ذ ذ ذذذ ا ذذذ ذ ذ ذذه مت ةملبذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ ط ي و تذ ذ ذذه ةمل ذ ذ ذ وذ ذ ذذهه
ذ ذ ذ ال هوذ ذ ذذهت ذ ذ ذذىل بش ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه ق ذ ذ ذ ع هرو ذ ذ ذ ب و ذ ذ ذ طب ذ ذ ذهة اتذ ذ ذذهه خ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ( 99-97أ ة)
هرح ذ ذ خذ ذذخي ب ةو ذ ذذه ا ذ ذ و تخا ذ ذ و ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ذذه ة خذ ذذ؛ أمل ذ ذ قت ذ ذذه ي ذ ذ ةمل ذ ذ أات ذ ذذهه ت ذ ذ
ذ ذذه أ ذ ذذه مت ي خ ذ ذذخي ع هروذ ذ ذ به ت ذ ذذهر وذ ذ ذ حذ ذ ذ ط تصذ ذ ذ ع هروذ ذ ذ بش ذ ذذم أ ذ ذذة تصذ ذ ذ تهت ع هروذ ذ ذ
ع ذذذذ ذ ذ ذ ذذة شذ ذ ذ ذذت ق ذ ذ ذ ذ ة و ذ ذ ذ ذذا اذ ذ ذ ذ ذ ذ و تعهخ ذ ذ ذ ذ ي ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذهر إلا رو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ ذ خذذذذ ذ ذ ذ ذذه
1
ع هرو .
خ ذ ذ ذ ذ ذ ي يذ ذ ذ ذ ذ ط ع ذ ذ ذ ذ ذ ئ ةملذ ذ ذ ذ ذ أات ذ ذ ذ ذذهه ر ذ ذ ذ ذذا بع ذ ذ ذ ذذهخخت ع هروذ ذ ذ ذ ذ ي ا ذ ذ ذ ذذه أص ذ ذ ذ ذذب
ط ذ ذذه ع ذ ذ ذ ئ ت ذ ذ ذخة و ذ ذذا ب ذ ذ ذ ب ذ ذذهت ي تعهخذ ذ ذ ي ع ذ ذذهر ت ب ذ ذذف ب ذ ذذه أ بعذ ذ ذ ع هروذ ذ ذ ا خذ ذ ذ
طب ع ذ ذذا أ خع ذ ذذة خ ذ ذذها تةل ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذخا هت ب ذ ذ وهت ت ذ ذذط ا غ ت ذ ذذه ب ذ ذذه و ذ ذذا ذ ذ ش ذ ذ
215
.0المعام ت العقارية المنصبة علو األراضي العمرانية أو القابلة للتعمير.
و ذذذ ي خب ذ ذ ذ أ هب ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ ذذذ أ ذ ذ ذ بعذ ذ ذذهخخت ع هرو ذ ذ ذ ب صذ ذ ذذب و ذ ذ ذذا ر ذ ذ ذذا ع
ش ذذذ ط ش ذذذ ط خ ذذذ غ ذذذ هب ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ ذذذ أ ر ذ ذ ذذا ع ذ ذ ذ بعذ ذ ذذهخخت ع هرو ذ ذ ذ ي اذ ذ ذذه
فهق ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ر ي شذ ذ ذذت و ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذا طب ذ ذ ذهة تش ذ ذ ذ و ع ذ ذ ذذو خة ذ ذ ذذة را ذ ذ ذ ط ذذذ بتع ذ ذ ذ بفت ذ ذ ذ
ب ذ ذذها خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر أ ذ ذ بع ذ ذذهخخت ع هرو ذ ذ بش ذ ذذم وت ذ ذذىل أ ذ ذذه طب ذ ذهة ات ذ ذذهه ت ذ ذ
حتذ ذذةر ذ ذ ي طب ذ ذهة اتذ ذذهه خ ذ ذ ذ ذذيت ه ذ ذ هب ذ ذ تع ذ ذ ذذ أ أ ة و ذ ذذه ب صذ ذذب و ذ ذذا ر ذ ذذا ع
ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 91-11 ب ذ ذ ذ وهت ب ذ ذذا ةملذ ذ ذ رقذ ذ ذ 99-97وت ذ ذ ذ ؛ ت ذ ذذةو؛ ات هط ذ ذذهت و هروذ ذ ذ ص ذ ذذه
ب ذ ذ وهت أ ت ههلذ ذذه ت ذ ذذط وذ ذذ؛ ط و ذ ذ تذ ذذةو؛ خ ذ ذ و هرو ذ ذ خعتذ ذذا صذ ذذه ذ ذ هب ذ ذ ب ذ ذ وهت صذ ذذه
ات همل ذ ذ ذ ذذهت ت ب ذذذذذ ت ذ ذ ذ ذذةو؛ ات ذ ذ ذ ذذهطا و ذ ذ ذ ذذهر ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ وهت أا ات هط ذ ذ ذ ذذهت ع هروذ ذ ذ ذ ذ فه ذ ذ ذ ذ ذ
ة وع ذ ذ ذذه قطذ ذ ذ ذ أر ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذة ط و ذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذذةت تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ رو خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه تشذ ذ ذ ذ و خ تذ ذ ذ ذ و ةخ ذ ذ ذ ذ
216
ت ذ ذ ذ ذذه بش ذ ذ ذ ذذم أ ذ ذ ذ ذذة و ذ ذ ذ ذ تهخ ذ ذ ذ ذ ي تعهخ ذ ذ ذ ذ ي خ ت تذ ذ ذ ذذه تص ذ ذ ذ ذ ه ذذذذ ش ذ ذ ذ ذ ط ا أ وتذ ذ ذ ذذة
ذ ذذةا ذ ذذه مت رتذ ذ ذ تذ ذ ذ ذذذ بصذ ذ ذ ر ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 91-11بت ذ ذ ذ ؛ تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر ل ذ ذذهب
ت ول ذ ذ ذ ذهة ب ذ ذ ذذهائ حذ ذ ذ ذذتةرو ب ص ذ ذ ذذةا و ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذا احذ ذ ذ ذذتةر ذذذذ ب ذ ذ ذذي ح هح ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها لذ ذ ذ ذذة
قتص ذ ذ ذذهاو ب ةطذ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذذه ر بهط ذ ذ ذذه ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذ؛ ر ذ ذ ذذا حتذ ذ ذ ذ ة ةم فت ذ ذ ذذه إلملت هو ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه اص ذ ذ ذذةا تذ ذ ذ ذ
ذ ذ ال ذ ذ خ ذ ذذ؛ و ذ ذذه ق ذ ذذه ة تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر رق ذ ذ 91-11ا ذ ذذب عهخ ذ ذ ال ذ ذ خ ذ ذذه ذ ذ بهبص ذ ذ
هوت ذ ذذه يهتحت ذ ذ ذ و ذ ذذه ت ذ ذ ذ خ ذ ذذه ص ذ ذ ذ و ذ ذذه ر ذ ذذا شذ ذ ذ ط إلب ذ ذذه و ذ ذذا ط ذ ذذهب فخا ذ ذذا هل ذ ذ ذ
ذ ذذه ة و ذ ذذا أ ذ ذذه ":2ا ذ ذذا بع ذ ذذهخخت ع هرو ذ ذ ذ ذذيت ص ذ ذ و ذ ذذا ر ذ ذذا فخا ذ ذ ب ذ ذذها 11خ ذ ذذ؛ ف ذ ذ
ذ ذ ذلا ر ذ ذذا خح ذ ذذت هر بع ذ ذذهخخت ذ ذ ذ رة ب هب ذ ذ ذ ذذذ تذذذ ي ش ذ ذذت و ذ ذذةا ر ذ ذ ذ ك ذ ذ ذ أ
تةمل ذ ذ ذ ذذه تلذ ذ ذ ذذب ي تذ ذ ذ ذذةو؛ أر ذ ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ ذ تعذ ذ ذ ذذهر حبا ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذهو ذ ذ ذ ذ مل ت ذ ذ ذ ذذه فخا ذ ذ ذ ذ
ش ذ ذذفع ب ص ذ ذذةا هرحذ ذ ذ اذ ذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ خ و ذ ذذه طب ذ ذ ذ أات ذ ذذهه ب ذ ذذها 19أو ذ ذذخ ع ذ ذذهر ب ا ذ ذذه و ذ ذذت
217
ات ذ ذذهه افهم ذ ذذه و ذ ذذا ر ذ ذذا فخا ذ ذ ذ ب ص ذ ذذةا و ذ ذذه ةملذ ذ ذ ق ذ ذذه ة مت تف ذ ذ ذ و ذ ذذا تذ ذ ذ
ةملذ ذ ذ ذ ذذذذ ذذذذ بذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 99-11ح ذ ذ ذذهب ةملذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذت تةمل ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذذهر ره 91-11بعذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ ذ أاتذ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 99-19بذ ذ ذ ذذلر ي 11أ ت 9119بت ذ ذ ذ ذ ؛ تةمل ذ ذ ذ ذذه فخاذ ذ ذ ذذا
ر ذ ذ ذذا ف ذ ذ ذذا تص ذ ذ ذ تهت ة قع ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ر ذ ذ ذذا فخا ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذها 99و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":1ك ذ ذ ذ أ ذذذ
خب ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ بعذ ذ ذذهخخت ع هرو ذ ذ ذ لذ ذ ذذت ت أ بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ بذذذ
حت ذ ذذهه إلشذ ذ ذ ا ا ذ ذذب مت ي حت ذ ذذةرة ذ ذذه رأو ذ ذ ذه ح ذ ذذهب هة ي مذ ذ ذ ذ ذذه ذذذ ت ذ ذ ذ ا ق ذ ذ ذ أ شذ ذ ذ ط
أ ذ ذذه هصذ ذ ذ و ذ ذذه ب ت ذ ذ ذ ذذذ حت ذ ذذهه إلشذ ذ ذ ا ةح ذ ذذع و ذ ذذه ب ت ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ و ذ ذذا ال ذ ذذه مذ ذ ذ
ذ ذذه مت وذ ذ ذ ةملذ ذ ذ أات ذ ذذهه ق ذ ذذه ة تةمل ذ ذذه ع ذ ذذهر ذ ذ ذ بع ذ ذذهخخت ع هروذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ و ذ ذذا
إلا رو ذ ذ ذ خذذذ ذ ذذةا خ ذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ ط بع ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ وعهت لذ ذ ذذهب ذ ذ ذ تعهخ ذ ذ ذ ي ع ذ ذ ذذهر ي م ذ ذ ذ
هح ذ ذذب أ ذ ذذه ذذذ ب ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ حت ذ ذذةر ع ذ ذذهر فخا ذ ذذا ع ذ ذذهر ذ ذ ذ ط ق ذ ذذه به ر حذ ذ ذ
ح ذ ذ تط ذذ ت ذذ ذ ذذه بب ذ ذ أ ا ذ ذ ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها ي مله ذ ذ أ ته ذ ذذه ر ح ذ ذ ه ذ ذ
ع هر ص هوا.
218
ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذ؛ ع ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ي ب و ذ ذ ذ لذ ذ ذذبع هت ا ذ ذ ذذب م ذ ذ ذ ت تت ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ
م ذ ذ ذ ت ذ ذذه ذذذ هب ذ ذذهط صذ ذ ذ هو ب ش ذ ذذف و ذ ذذهه 9191غذ ذ ذ أ إلش ذ ذذته خ ذ ذذهط صذ ذ ذ هو لذ ذ ذ ه
1
حت خ ه. محهوته ف ل ب هط بت يت بع ه وتع بطب ع و
حهح ذ ذذا ي ذ ذ ي قتص ذ ذهاو ا ذ ذذب وع ذ ذ عهخ ذ ذ ت ذذ ذذ ذ ذ وب و ذ ذذ؛ ح ذ ذذت هر ذ ذذفا ت
ذ ذ ذذة تا ذ ذ ذذةه ي ت ذ ذ ذ بلذ ذ ذذعا ح ذ ذ ذ اا بت ذ ذ ذ ذذذ أ يذ ذ ذذةر ت ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذةا ذ ذ ذذة ت تعذ ذ ذذو و ذ ذ ذذا
بخ ذ ذ ع ذ ذ و ذ ذذا ئ ذ ذ حت ذ ذ ي ذ ذذو ح ذ ذذت هر أخذ ذذة هل ذ ذ ه هت تش ذ ذذا بل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ
و ذذذ ح ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذةت هو و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ةمل ذ ذ ذذه و هو ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ تط ذ ذ ذذةو خمت ذ ذ ذف ش ذ ذ ذذبتهت هل ه ذ ذ ذ
تذ ذذة خذ ذذه ول ذ ذ ا ع هرو ذ ذ أ بلذ ذذهاهت ر ذ ذ غ ذ ذ بب ذ ذ ذ ذذيت و اذ ذذا و ذ ذذه بل ذ ذذت و؛ خمت ذ ذذف خش ذ ذذهروع
هب ذ ذ ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ ذ ذ بةمل ذ ذ ذ ذ ذ إلة ذ ذ ذ ذذه بش ذ ذ ذ ذذهرو ر ذ ذ ذ ذذا بع ذ ذ ذ ذ ذ أ ع ذ ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ ذ هوا ت ذ ذ ذ ذذة ا ةوذ ذ ذ ذ ذ
ت ف و ذذذ ذذذ ب ح ذذذ 9191بتع ذ ذ ذ ب شذ ذ ذذه ال ذ ذ ذ حتشذ ذ ذذهرو إل شذ ذ ذذه خذ ذ ذذه ول ذ ذ ذ ا بهب ذ ذ ذذهط ص ذ ذ ذ هو
عب ذ ذذه ع ذ ذذهر ص ذ ذ هوا ي أ ذ ذذه خ ذ ذ خ ذ ذ ر ذ ذذاخ؛ مل وحت ذ ذ بة ذ ذذة ذ ذ ر ذ ذ ب ذ ذذهط ص ذ ذ هو ل ذذ
قتصذ ذذها ذ ذذةطي ر ب ذ ذ ت خلذ ذذف ع ذ ذذهر ص ذ ذ هوا ف ذ ذذةه صذ ذذة ع هرو ذ ذ بتب ذ ذ ي ط ذ ذذهر ق ذذ طذ ذذةو
ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 19-99ب ذ ذ ذذلر ي 99مل ذ ذ ذذه فا 9199بت ذ ذ ذ ؛ ذ ذ ذذه ة ت ذ ذ ذذةمل ا لحل ذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ
ح 9119ا .1 ش الا العقار الصناعي ،ط 1ا ر تةخ طبهو -1بةمل ا خم ة
-2بها ه 99 91خ؛ ه ة 91-11المتضمن التوجيه العقاري ،ب مل لهب ا.ا .9191-9199
219
غهوذ ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 99-11 قه ة ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذا وت ذ ذ ذذبط ي خش ذ ذ ذذه قتص ذ ذ ذذهاو ذ ذ ذ ذ
ملذ ذ ذ ذذه بت حت ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذها به حذ ذ ذ ذذت هر ي ذذذذ حذ ذ ذ ذذت هر بذ ذ ذ ذذلر ي 11أ تذ ذ ذ ذذةب 9111بتع ذ ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ ذ
ذذذ قتص ذ ذذهاو خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب تذ ذ ذ ه ة ذذذ ع ذ ذذهر صذ ذ ذ هوا بش ذ ذذت أ حذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ خ ذذذ
غهو ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذه ة 99-19بذ ذ ذذلر ي 99أ تذ ذ ذذةب 9119بصذ ذ ذذها ذ ذ ذذه ي حذ ذ ذذت هر ص ذ ذ ذ هو هة
خذ ذ ذ ذ ذ ذ 17-19بتع ذ ذ ذ ذ ذ ذ بت حتذ ذ ذ ذ ذ ذ بلحلذ ذ ذ ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذ ذذت هر خذ ذ ذ ذ ذ ذ 11-19بتع ذ ذ ذ ذ ذ ذ بتط ذ ذ ذ ذ ذذةو
وذ ذ ذ بف ذ ذذهت ت ذ ذذة ختص ذ ذذها ذ ذذه ع و ذ ذذف ع ذ ذذهر صذ ذ ذ هوا بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ مل وتطذ ذ ذ
ذ ذذه ت ذ ذذت بت حت ذ ذذه بص ذ ذذف خت ذ ذذا و ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ح ذ ذ ه ح ل ذ ذ خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ ذذه ة ف ذ ذذه أص ذ ذ
ب ت ذذذ وت ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو بتبع ذ ذ ذ ي حتذ ذ ذذهه ش ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ت هشذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ل هح ذ ذ ذ إلو وة ةمل ذ ذ ذ
ر ذ ذذا ذ ذ ذ خ ذ ذذه صذ ذ ذ هب ذ ذذه ص ذ ذذه قذ ذ ذ ر ب ذ ذذهت خ ذ ذذه ع ذ ذذهر صذ ذ ذ هوا و ذ ذذا أ ذ ذذه ا ذ ذذة وعذ ذ ذ
صذ ذ ذذة ع هرو ذ ذ ذ لحل ذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه صذ ذ ذذة ع هرو ذ ذ ذ تهبع ذ ذ ذ رص ذ ذ ذ
201
ل ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ة تذ ذ ذذه بلحلذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ي اه ذ ذ ذ شذ ذ ذذهط بةمل ذ ذ ذ إل تذ ذ ذذه فه ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ه ت ذ ذ ذذه أ
ت ذ ذذه ذ ذذيت وتط ذ ذ ذ ب ذ ذذهط ذذذ ب ذ ذذهط ذذذ هصذ ذ ذ ب ذ ذذهط ب ذ ذذهط صذ ذ ذ هو تعذ ذ ذ
هص ذ ذ غ ذ ذ ألذ ذذه عتذ ذذا وذ ذذهخخة تهخ ذ ذهة خذ ذذ؛ ب ذ ذذهط ذ ذذهط ص ذ ذ هو ع وف ذ ذهة مل وذ ذذةرا بش ذ ذ الا ذ ذ
ذ ذذةطي ذذذ و ذ ذذا هخذ ذ ذ ب ذ ذ ذ وهت ة و ذ ذذهت شذ ذ ذ ط ك ذ ذذها 99خ ط ذ ذ ذ صذ ذ ذ هو و ذ ذذا خل ذ ذذتة ق ذ ذ ذ
ذ ذذهط ر ذ ذذا بتة ذ ذ ذ تل ذ ذذههبه ب ت ذ ذ ذ بص ذ ذذف قه ة ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ بت ذ ذذا ع ذ ذذهرت ا ذ ذذب تتفذ ذ ذ
ذ ذذهه بتاا ت ذ ذذه و ذ ذذها ت ذ ذذه و ذ ذذه ذ ذذة ا ذ ذ أ هبعذ ذ ذ ذ ذ ؛ أخ ذ ذذخي ذ ذذيت ق ذ ذ ت ذ ذذة ص ذ ذ هو
ذ هة ل هحذ ذ شذتة ا ذه العقـار الصــناعي كةليـة إلنعـات اإلسـتثمار المحلـي ودعــم االقتصـاد ،ا ذ اتذه -1بذ؛ اا ش ق ذهر
91ملة 9199ا .997 ة ع ةه ل هح الا ملهخع رق
-2بةمل ا خم ة ب مل لهب ا .99
200
ه ة ذ ذ ذ ذ ذ ()C.N.E.R.U حبذ ذ ذ ذ ذذه مل ذ ذ ذ ذ ذذا ي ب ذ ذ ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ ذذةطي ر حذ ذ ذ ذ ذذهت ت ذذذذذ ت ذذذذذ
حذ ذ ذ ذ ه ي ي ب ذذذذ م ذ ذ ذذةر خش ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه أا ب ذ ذ ذذهط صذ ذ ذ ذ هو -عذ ذ ذ ذ ا عهقذ ذ ذ ذ أمل ذ ذ ذذا لذ ذ ذ ذ
و يت بتهبع ب قب .
ر ذ ذذهر ل ذ ذذب ي ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذذه و ذ ذ ذ و ذ ذذه ط ذ ذذهب -أ خت ذ ذذهر بة ق ذ ذ ذ إل ش ذ ذذه خ ذ ذذهط ص ذ ذ ذ هو
ا ذ ذ ذذب مت ش ذ ذ ذذه مل ذ ذ ذذه ولذ ذ ذ ذ ا ح ذ ذ ذذت هر ب ذ ذ ذذت 11-19ب ذ ذ ذذلر ي 91أ ت 9119بتع ذ ذ ذ ذ بتط ذ ذ ذذةو
ذ ذ ذ رت و ذ ذ ذذا تةخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ أب ذ ذ ذ خ هخ ذ ذ ذذه ق ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذذةطي خح ذ ذ ذذت هر ()C.N.I ب ذ ذ ذذه
هصذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ي ط ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ 99-11بتع ذ ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ ذ أ م ذ ذ ذذةر ب ذ ذ ذذه ولذ ذ ذ ذ ا بهب ذ ذ ذذهط
ش ذ ذ ت ذ ذذه ب ذ ذذهط خت ذ ذذه ت قه ة ذ ذ قتص ذ ذذهاو ف او ذ ذ خح ذ ذذت هر ي ت ذ ذ إلح ذ ذذت هر ا ذ ذذب خ ذ ذ
2
ب هط و ا شت ةوو ر ل و خ؛ ب هط اه: حت ع هر ص هوا ي ت أ بش
202
خت ذ ذ ذذه ت ي ط ذ ذ ذذهر ح ذ ذ ذذت هر ص ذ ذ ذ ذ هو هة ي ت ذ ذ ذ ذ و؛ ذ ذ ذذةوو خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذ ذذهط ا ذ ذ ذذب لت ذ ذ ذذ؛ اص ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ وب و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذهة ي خت ذ ذ ذذه إلوفذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ بتع ذ ذ ذ به ع ذ ذ ذذهر خهص ذ ذ ذ ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهر و ذ ذ ذذا خذ ذ ذذ؛ ات ذ ذ ذ ذ ذ ذذه أوفذ ذ ذذا بلذ ذ ذذت هب ذ ذ ذ أ ش ذ ذ ذ و ذ ذ ذذهر ت خع ذ ذ ذ خحذ ذ ذذت هر ت ذ ذ ذذه
ذذ ت ذ ذذه خلذ ذذها خهص ذ ذ خذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذذيت تط ذ ذ ب ذ ذذهط ق ت ذ ذذه تذ ذذا ذ ذ تهب ذ ذذهط بط ذ ذذة
.2199-19
ذ ذذيت ط ذ ذذة ر ذ ذذا ال ذ ذذة قتص ذ ذذهاو ت صذ ذ ذ هب ذ ذذه ف ذ ذذه ت أ قتص ذ ذذها تةحذ ذ ذ أخ ذ ذذه خ ذ ذذهط
اخ ذ ذ ذ بطهق ذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذة را ملت ذ ذ ذذهوا ختتهخ ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذ؛ تا ذ ذ ذذه خش ذ ذ ذ و ذ ذ ذا خص ذ ذ ذذه
ذ ذذه ت بع ذ ذذهو ب ذ ذ ةر أو ذ ذذخ أل ذ ذذه مل ذ ذذه ت ح ذ ذذع غهخ ذ ذ ي بع ذ ذ بف ذ ذذهت وخا ذ ذ أ ت ذ ذ
ص ذ ذذع خ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذذها ط ذ ذ ذ تةحذ ذ ذ اذ ذ ذ وص ذ ذذع خع ذ ذذه صذ ذ ذ هغت ه إل ش ذ ذذه خ ط ذ ذ ذ خ ذ ذذه
ب ذذذ ب ذ ذذهط ا ذ ذذه ا م ةرت ذ ذذه و ذ ذذا أر بع ذ ذذهو إلك ذ ذذها خ ذ ذ ت ذ ذ خ ذ ذ إلا ر ي ت ذ ذ و تذ ذ ذ
203
ذ ذذه أ ال هو ذ ذذهت ي ذ ذ ذ فلذ ذ ذ ه مل ذ ذ ذ عذ ذ ذ ه صذ ذ ذ ر قذ ذ ذ ر ر خشذ ذ ذ ي ع ذ ذذو اذ ذ ذ اته ذذذ
ذ ذذيت وتط ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر أخ ذ ذذه ب ذ ذذهط ذ ذ ذ مل ذ ذذه ت ي ط ذ ذذهر ذ ذذه ة 99-11بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ ب ذ ذذهط
ح ذ ذذت هر ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ مل ذ ذذه ت ي ط ذ ذذهر ذ ذذه ة 99-19بت ذ ذ ذ ؛ ط ذ ذذةو ت ت ذ ذذه خل ذ ذذها خهصذ ذ ذ خ ذ ذذ؛
ذذذذ خذ ذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ ه ذذذذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ذذهط خلذ ذ ذ ذذهات ه خ ذ ذ ذذبةط ب ذ ذ ذذهط
ذ ذ ذ طب ذ ذ ذهة ش ذ ذ ذ ط ب ذ ذ ذ ر قه ة ذ ذ ذهة ت ذ ذ ذهة اتذ ذ ذذهه هرو ذ ذ ذ هذ ذ ذذهر و ذ ذ ذذه أ شذ ذ ذذط ص ذ ذ ذ هو خ خه ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ تةخ ذ ذ ب ذ ذذه ة و ذ ذذا ق ذ ذ ص ذ ذذهار و ذ ذذ؛ ر ذ ذ ذ ذ ةمل ذ ذ خ ح ذ ذذةه ف ذ ذ ب ذ ذذهط ذذ
ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ا خةقع ذ ذذه ال ذ ذ ذ ي ا ذ ذ ذ اته ذذذ وذ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ و ذ ذ ذ به ذ ذ ذ بهوتب ذ ذذهر بلذ ذ ذذل
ب ط ذذذ ذذذ ش ذ ذذط ذ ذذيت ولذ ذ ذ ىل أ ه ذ ذذهر ت ذ ذذه تذ ذ ذ قت ذ ذذه ذ ذ ذ ا و ذذذ قة خ ذ ذذه خل ذ ذذهات ه
شذ ذذط خذ ذذخي ةط ذ ذ ت حت ذ ذ بع ذ ذذة بذ ذذه ي اذ ذذه تش ذ ذ و ذ ذهة أ ملا ذ ذهة خ ذ ذذه أ خطذ ذذهر ت ذ ذ ذذ
هرح ذ ذ ذ صذ ذ ذذخا هت ب ذ ذ ذذهه ب بط ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ب ه ذ ذ ذ أ بطهرو ذ ذ ذ وب ذ ذ ذذا تذ ذ ذذة بطب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه
ذ ذ ذ ت ذ ذذا و ذ ذذه ب ط ذ ذ خ ذ ذذخي ع هروذ ذ ذ "أر ذ ذذا خب ذ ذذهئ" ذ ذذيت ش ذ ذ ذذذ ل ذ ذ ط عهخذ ذ ذ و ذ ذهة أ
204
خ ذذذ اذ ذ ذذا و ذ ذ ذذه خذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ قهب ذ ذ ذ خ تلذ ذ ذذه أ ت ذ ذ ذذه أ فهق ذ ذ ذ بهوتبذ ذ ذذهر أ
ع ذ ذ ذذهر خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب قهخ ذ ذ ذ خ ش ذ ذ ذ ت ت ه ذ ذ ذ قهو و ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ بصذ ذ ذذف خبهش ذ ذ ذ طب ع ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ هوا وتط ذ ذ ذ
خ ذ ذ ذذخي شذ ذ ذ ذ ةا ذ ذ ذ ذ " بهوتب ذ ذ ذذهر ةح ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت خ و ذ ذ ذذ؛ ط وذ ذ ذ ذ " خذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت خ ت ذ ذ ذ ذ وت ذ ذ ذذة
ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر وتط ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ بص ذ ذذف خلقت ذ ذ ذ أ و ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ إلا ر بهوتب ذ ذذهر أ
ذ ذ ذذة ال و ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذهط ي ط ذ ذ ذذهر خ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ 11-19ب ذ ذ ذذلر ي 91أ ت 9119 م ذذذ ت ذذذ
و ذذذ ذ ذ ذذة ي حتذ ذ ذذهه ح ذ ذ ذذت ه ا خحذ ذ ذذت هر غ ذ ذ ذ أ حذ ذ ذذت هر 2ا ذ ذ ذذب أاخ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ بتط ذ ذ ذذةو
طب ع ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهرت ب شذ ذ ذذف و ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ صذ ذ ذذخا هت ب ذ ذ ذذهط خذ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ ال ت ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ حذ ذ ذذت خ ت ذ ذ ذ
ب ذ ذ ذذها 91خ ذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ ذ 11-19ا ذ ذ ذذب و ذ ذ ذذةه بت وذ ذ ذ ذ ته حت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذةطي خح ذ ذ ذذت هر الذ ذ ذ ذ ذذذ
3
و ذ ذهة مل وص ذ ذ ر بع ذ ذ ذذ ا ذذ حت ذ ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ط و ذ ذ خمط ذ ذذط ئ ذ ذ إلق ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذة أت ذ ذ
ت ذ ذذه ي ط ذ ذذهر ق ذ ذذه ة 99-11ب ذ ذذلر ي 1أ ت ذ ذذةب حذ ذ ذ ل ذ ذذهب ذ ذ ذ ب ذ ذذهط خذ ذ ذ قذ ذ ذ أ ذ ذذا أ تذ ذ ذ
205
حذ ذ ذذت هر ت ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ا أخذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 11-99بذ ذ ذذلر ي 1غش ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9199بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
ع ذذه هل ذذه ذ ذ تهبع ذ ذ ب ذذهط ال ذذة ت ذذه خل ذذها خهص ذ ذ خ ذذ؛ قب ذ ذ ذذيت تط ذ ذ ب ذذهط بع ذ ذ
وذ ذ ذذها حت ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذب أصذ ذ ذذبىل خص ذ ذ ذ ته خ بط ذ ذ ذهة ب حتذ ذ ذذهه ةصص ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذها ذ ذ ذذةطي خذ ذ ذذه ات ذ ذ ذ بهبش ذ ذ ذ
ذ ذ ذ تلذ ذ ذ و و ذ ذ ذ هبذ ذ ذ ذ ذذةر أ ةوذ ذ ذ بذ ذ ذ ي إلص ذ ذذخاهت ذ ذذيت بهشذ ذ ذ ه وت ذ ذذات ةصصذ ذ ذ
ذ ذذه وش ذ ذ ذ خف ذ ذذةه ع ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هوا و تص ذ ذ ذ ت ذ ذذط و ذ ذذا ر ذ ذذا إلقهخ ذ ذ ذ خش ذ ذذهرو ح ذ ذذت هرو
لت ذ ذ ذذ؛ صذ ذ ذ ذ ف ه :ص ذ ذ ذذة ع هروذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت خهت هبتذ ذ ذ ذ أص ذ ذ ذذة بلحلذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت ذذذذ
ص ذ ذ ذذة ع هروذ ذ ذ ذ بتب ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذت اذ ذ ذ ذ ختاه لذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهط بلحلذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذبط خف ةخ ذ ذ ذذه به ةصصذ ذ ذ ذ
ل ته خةصصت ه.2
206
1
ذذذذ تاهروذ ذ ذ ذ تهبع ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذة ا ذ ذ ذذب أ ذ ذ ذذا أات ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة 91-11بتع ذ ذ ذ ذ بتلذ ذ ذ ذ رن
أص ذ ذذب خةصصذ ذ ذ تلذ ذ ذ ذ ذذهت تالذ ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ةصصذ ذ ذ بفل ذ ذذه ذ ذ ذ ص ذ ذذف وذ ذ ذ
2
غذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ي ش ذ ذ ذذه ه حت ذ ذ ذذه حذ ذ ذ ذ ته ات ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة تا ذ ذ ذذهر ةملب ذ ذ ذذه بلحل ذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ذ
لحلذ ذ ذذهت بلذ ذ ذذف ب ت ذ ذ ذ ع هرو ذ ذ ذ وتبهرتذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ صذ ذ ذذة بتب ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة ط ذ ذ ذ بصذ ذ ذذف حذ ذ ذذط تذذذ
تطب ذ ذ و ذ ذذا بلحل ذ ذذهت ذ ذذه ت ذ ذذة ذ ذذه ة ة مل ذ ذ تع ذ ذ ذ ذذه ة تذ ذذتىل ش ذ ذذته أخ ذ ذ غ ذذ أ ت ذذ
اتذ ذذهه ذ ذذه ة ذ ذ ت ذ ذذه بع ذ ذ ذ ذذيت أصذ ذذب ذذ ر ا ر قتصذ ذذهاو ذ ذذيت وهش ذ ذ ي م ذ ذ ع ةخ ذ ذ
إلش ذ ذذته بهبش ذ ذ ذ يه ذ ذ ذ ك ذ ذذها و ذ ذ ذ هح ذ ذذب تص ذ ذذف ا ذ ذذب اتعذ ذ ذ تذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر ةصصذ ذ ذ أ
ي ت ذ ذ إلطذ ذذهر مل ذ ذذه ت بذ ذذها 991 ع هرو ذ ذ ملذ ذذه ت ذ ذ ؛ قذ ذذة و به ذ ذ شذ ذذه ذ ذذة ب ا ذ ذ ت ذذ
ذ ذ ذ ب ة ذ ذذه و ذ ذ ذ ا ذ ذذيت خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة به ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ 9117ب ذ ذذها 19خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة به ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ 9119
11خلرخذ ي -1أخذ رقذ 91-11خذذلر ي 91حذذبت ا حذ 9111يتعلــق بتســيير راوس األمــوال التجاريــة التابعــة للدولــة. ،ر. .
99حبت ا ح .9111
-2بها 1خ؛ خ 17-19المتعلق بتنظيم المؤسسة العمومية االقتصادية وسيرها وخوصصتها ،ب مل لهب ا .99
207
ع ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ ذ هوا أ ذ ذ ذ ذ تهمل ذ ذ ذ ذهة صذ ذ ذ ذ ملع ذ ذ ذ ذ قذ ذ ذ ذ تذذذذ .1أ .9.9.االقت ـ ـ ـ ـراح األول :و ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه تاذ ذ ذ ذذه ت بذ ذ ذ ذذها 99خذ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ ذ 17-19ب ذ ذ ذ ذذلر ي 9119/19/ 99 وطه ذ ذ ذ ذذه ةمل ذ ذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر و ذ ذذه خ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ملع ذ ذ ت ذ ذ ة ه ذ ذ ةط ذ ذ تط ذ ذذةو خ ذ ذذخي ع هرو ذ ذ ل ذذ ت ذذ خ ذذ
ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذه ة و ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهر ت أ كهرتذ ذ ذذه به خته ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهر ت خ تا ذ ذ ذ مت ق ذ ذ ذ
وةخ ه ت .1 صة ع هرو ا بها ب هل صةا تطب غ أهي غه
إلخذ ذذخ بفاتذ ذذهه C.P.Iت ذ ذ ذذ .1أ .9.9.االقت ـ ـراح الثـ ــاني :تذ ذذا ق اذ ذذهت ا ذ ذ خلذ ذذها
ذ ذ ذ قذ ذ ذ قذ ذ ذ ر ط وذ ذ ذ ب ش ذ ذذةر رقذ ذ ذ 11ب ذ ذذلر ي: ب ذ ذذها 99خ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ 17-19تذ ذ ذ ا ذ ذ ذ خل ذ ذذهاهت
و ذ ذذها ت ذ ذذه ت ذذذ خل ذ ذذف لحل ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذذه ص ذ ذذة بتب ذ ذ ذ
ا ر ب هط ص هو . ل ه حب ش اه ي ب
هصذ ذ ذ ذ :و ص ذ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ؛ خ ذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذة بتب ذ ذ ذ ذ .1أ .9.1.االقتـ ـ ـ ـراح الثالـ ـ ـ ــث :اخ ذ ذ ذذه
هرو ذ ذ ذ " ب ذ ذ ذ تطب ذ ذ ذهة ذ ذ ذذها " ذ ذ ذ – ص ذ ذ ذ هو لحلذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت صذ ذ ذذة بتب ذ ذ ذ
208
ة خ؛ بلحلهت ه و ا: ي و هر ت ت ة ب ا تص ح تط
ذذ ؛ ذذ خ ص ذ ذذة مل ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذذط ت ذ ذ ت ذ ذ تف ذ ذذه أ قتص ذ ذذهاو ب ذ ذ و ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ع ةخ ذ ذ
قتصذ ذ ذذهاو ب ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ مت ة ذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذهة لحل ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ صذ ذ ذذة بتب ذ ذ ذ ع هرو ذ ذ ذ و ذ ذ ذ خه تذ ذ ذذة
او ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ أ اوةل ذ ذذه قذ ذ ذ مت ملذ ذ ذ ذ ذذه أ بع ذ ذ ذ ه ص ذ ذذه ت ذ ذذه و ذ ذذه
قتص ذ ذذهاو ب ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ مت ص ذ ذذة بتب ذ ذ ذ ع هرو ذ ذ ذ ب ة ذ ذ ذ قه ة ذ ذ ذهة لحل ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ خه ت ذ ذذة
او ذ ذ ع ةخ ذ ذ مل ذ ذ ب ذ ذذه اوةلذ ذذه مل وذ ذذت تتف ذ ذ هبذ ذذه خذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذذه أ بع ذ ذ ه فه ذ ذ ت ذ ذذه و ذ ذذه
ذ ذ بفتذ ذذة وتذ ذذة طب ذ ذهة ذ ذذها 91بذ ذذها 911خذ ذذ؛ قذ ذذه ة به ذ ذ ل ذ ذ 9119ذ ذ بذ ذذة ا 919 ت ذذ
بلحلذ ذ ذ ه ذذذ بص ذ ذذفا ي اه ذ ذ ذ خ ذ ذذه ذذذ ذذذ ص ذ ذذة خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ خ ذ ذذه و ذ ذذ؛ ط وذ ذ ذ ه ذ ذ ذ تذ ذ ذ
ذذذ اوةلذ ذ ذذه ذ ذ ذذه وت هح ذ ذ ذ ذ ذ ذ بت ف ذ ذ ذ او ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه قتصذ ذ ذذهاو بع ذ ذ ذ به تصذ ذ ذذف خ و ذ ذ ذ
1
خ . وة صه خ؛ هت ص بتب ا ت بع
ذ ذذة ا أص ذ ذخة ت ذ ذذه و ذ ذا بصذ ذذفا به ت ل ذ ذ خ ذ ذ خ ذ ذ و صذ ذذة بتب ذ ذ مل ذ ذ خ ت ت ذ ذذه و ذ ذ خه تذ ذذة
209
ةو ذ ذذه و ذ ذذها اخهمل ذ ذذه خذذذ ط ذذذ خخ ذ ذذه طب ذ ذ ذهة ات ذ ذذهه ذ ذذه ة ب ذ ذ ذ ئ ر ع ذ ذذهر ت أ ع ذ ذذةو
ب ت ذذ قتصذ ذذها و ذ ذذا الذ ذذه لذ ذذه ب ت ذ ذ ع هرو ذ ذ ع ةخ ذ ذ ي ذ ذذه ذ ذ وخا ذ ذ ذ ذذه ح ذ ذب
ذ ذ ذذه رغذ ذ ذ ذ ع وذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ با و ذ ذ ذذه ذ ذ ذذيت خ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خمت ذ ذ ذذف ذ ذ ذذة و بتع ذ ذ ذ ذ هصذ ذ ذ ذ ي فذ ذ ذ ذ ع هروذ ذ ذ ذ
مل ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا اذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذة ذ ذ ذذةطي أ أ ع ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ هوا و ذ ذ ذذا وه ذ ذ ذ ذهة أخ ذ ذ ذذهه بل ذ ذ ذذت به ح ذ ذ ذذت هر
ش ذ ذ ذذهط ذ ذ ذذيت خ ذ ذ ذذ؛ ش ذ ذ ذذفله ملعذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة تا عت ذ ذ ذذا أتذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها ل ذ ذ ذذة تهب ت ذ ذ ذ ذ ع هروذ ذ ذ ذ ي اله ذ ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذذت خ ل ذ ذ ذذ؛ خح ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا تتذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه ا تصذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت خ ح ذ ذ ذذتع ه
وذ ذ ذ ه هت ذ ذذ؛ بل ذ ذذت و؛ خ ذ ذذ؛ ة ذ ذذه خش ذ ذذهروع بل ذ ذذب و ذ ذ ه اص ذ ذذةهل و ذ ذذا ذ ذ خ ذ ذذه أا ذ ذ بىل ت ذ ذذط
ط ذ ذذةرة ص ذ ذ ذ ا ا ذ ذ ذ ا بش ذ ذ ذ خ ذ ذذهتا ع ذ ذذةا ذ ذذيت لت ذ ذذ؛ بة ح ذ ذذطت ه ح ذ ذذت خ ع ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هوا ذ ذذيت و ت ذ ذ ذ
عهق ذ ذ ذ قذ ذ ذذة و حذ ذ ذذت هر ةو ذ ذ ذ و ذ ذ ذذةا حذ ذ ذذت خ ع ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هوا بذ ذ ذذهختخ ذ ذ ذ خت ف ذ ذ ذ
221
هصذ ذ ذ فه ذ ذ ذ خلحل ذ ذذهت خت صصذ ذ ذ و ذ ذذها ت ذ ذذه " ب ذ ذ ذ " و ذ ذ ذ ت ذ ذذه " ب ذ ذ ذ " و ذ ذذا خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ
خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة 71-91بتع ذ ذ ذ ب ش ذ ذذه خ ذ ذذهط بل ذ ذذت و؛ تذ ذ ذ بتذ ذ ذ بلحل ذ ذذهت فه ذ ذ ذ تذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ
ص هو .
ط ذ ذذةر ت و ذ ذذا ق ذ ذذة و به ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ أت و ذ ذذه وذ ذ ذ ذذذ ح ذ ذذت هر ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 99-11بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
ةملب ذ ذذه ذ ذ ذ خ ت ذ ذ ذ و ذ ذذهر خب ذ ذذي أ غذ ذ ذ خب ذ ذذي هبذ ذ ذ " ب ذ ذ ذ " بعب ذ ذذهر و ذ ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذذة ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ
خذ ذذخي ع ذذ و ص ذذ و ذذ تذذ ذ ذ شذ ذذهخ بصذ ذذف أخ ذ ذ تذ ذذة وبذ ذذهر وذ ذذ؛ ذ ذ ب ت ذ ذ صذ ذذه بش ذ ذ
ت ذ ذذه أ ت ذ ذذة ت ذ ذ ذ ذ بةمل ذ ذ إلة ذ ذذه خش ذ ذذهرو ح ذ ذذت هرو وش ذ ذ ط ي ت ذ ذ هص ذ ذ تهبع ذ ذ ةط ذ ذ
ذ ذ ذ ر يهتحتذ ذ ذ عهخذ ذ ذ أ ذ ذذه وت ذ ذذا بهاتة ذ ذذه خ و ذ ذذه بصذ ذ ذ ب ص ذ ذذةا و ذ ذذه ي ذ ذذه ة بذ ذ ذ ئ ت ذ ذذه
ه ت ذ ذذه و ذ ذذا أح ذ ذذه شذ ذ ذ ط ح ذ ذذت ه شذ ذ ذ ط غذ ذ ذ بف ةتذ ذ ذ هصذ ذ ذ و ذ ذذا بعذ ذ ذ و ذ ذذا خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ
إلا ر تذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه كع ذ ذ ذذه وت تذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ ط " خعذ ذ ذ ذ خل ذ ذ ذذب هة خ ذ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ ذ تهحذ ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذ؛ ط وذ ذ ذ ذ "اتذ ذ ذ ذ
220
.0بالنسبة للمناطق الصناعية:
ا رو ذ ذ خش ذ ذ .بع ذ ذ أ ةمل ذ ذ و ذ ذذةا ذ ذذه ذذ خ ت ذ ذ ع ذ ذذهرت تهبع ذ ذ هلذ ذذه فه ذ ذ خلحلذ ذذهت ت ئ ذ ذ
بلذ ذ ذذت و؛ ع ذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذذةه ب وذ ذ ذذها ت ذ ذ ذذه أ ب ذ ذ ذ فه ذ ذ ذ مل ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذف به تلذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ
ع ذ ذ ذذهر .قذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ع ذ ذ ذذهر ت بذ ذ ذ ذ ا تل ذ ذ ذذههبه خ ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذهت ذذذذ بة ح ذ ذ ذذط و ذ ذ ذذةا ة ذ ذ ذ ذ خشذ ذ ذ ذ
ع ذ ذذهر ت خ ذ ذذ؛ خه ت ذ ذذه بة ح ذ ذذط و ذ ذذةا ة ذ ذ ذ ذ ذذةه بشذ ذ ذ تذ ذ ذ مل ذ ذذا أ بلحل ذ ذذهت ت ذ ذ ذ تذ ذ ذ
مل ذ ذ ذذا وهاو ذ ذ ذ خش ذ ذ ذ .ر ذ ذذةه ب و ذ ذذها ب ع ذ ذذه به ط و ذ ذ ذ ذ ذذيت ح ذ ذذب ش ذ ذ ذ ا ه أو ذ ذذخ .ب ذ ذذه تتل ذ ذذب ه ت ذ ذ ذ
ص ذ ذذة و ذ ذذا رخصذ ذ ذ تاا ذ ذ ذ ر ذ ذذةه بت ئت ذ ذذه بتذ ذ ذ ذ ف ب ذ ذ ذ ا ر ب ذ ذذهط صذ ذ ذ هو ت ل ذ ذذه ذ ذذةه بتاا ت ذ ذذه
و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه ي طذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 99-99بتع ذ ذ ذ به حذ ذ ذذت هر 2ا ذ ذ ذذب ذ ذ ذ ذذذ و ذذذ
ح ذ ذ ذذت هر ت خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ إلة ذ ذ ذذه خش ذ ذ ذذهرو خ ذ ذ ذذخي هصذ ذ ذ ذ تهبعذ ذ ذ ذ ر ذذذذ و ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ تذ ذ ذ طب ذ ذ ذهة ذ ذذة ا 1 9خ ذ ذذه ا ذ ذذب لت ذ ذذه أ ول ذ ذذتف خ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذ ذ ذذة ا بعت ذ ذ ذ و؛ خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر خ ذ ذذهر ش ذ ذذهط ب ش ذ ذذف ب ذ ذذف خص ص ذ ذ ذهة ذ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذذا و ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هوا ي ا ذ ذ ذ ا خ ذ ذذهط
ا ا ب هط ص هو .
222
ذ ذ ذ ذ ت ه ب ذ ذ ذذها 919خ ذ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذذه ة به ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ .9191عت ذ ذ ذذا هت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ات ذ ذ ذذهه تشذ ذ ذ ذ وع
ه ت ذ ذذه إلوذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ ت ذ ذذه بهوتب ذ ذذهر و ذ ذ ذ ا ر ا ذ ذذم ط ذ ذذة ت أ إلملذ ذ ذ ت ة ملذ ذ ذ ذذذ تة ذ ذ ذ ىل
ب ح ذ ذ ذذةه تطب ذ ذ ذذا ات ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذذها 919ب ذ ذ ذ ةر أو ذ ذ ذذخ ي ت ذ ذ ذ إلط ذ ذ ذذهر ت ذ ذ ذذه مت و ذ ذ ذ ا خشذ ذ ذ ذ
ذذ و ت ذذ بتعهخ ذ ذ حذ ذذت هر و ذ ذ ه خ ذ ذذ؛ ط ذ ذ وت ذ ذذها ع ذ ذذهر ب تذ ذذهر إلةذ ذذه بش ذ ذ -ط ذذ
رق ذ ذ ذ ذ 117-99ب ذ ذ ذ ذذلر ي 11أت و ذ ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ ذ خت ذ ذ ذ ذذهر ع ذ ذ ذ ذذهر طب ذ ذ ذ ذهة ذ ذ ذ ذذها 77خذ ذ ذ ذذ؛ ب حذ ذ ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ
خ ذذذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ و ف و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذة ا خ ذ ذ ذذخي -بع ذ ذ ذ قب ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذف وت ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ
بة حذ ذذط ق ذ ذ ر ق ذ ذهة فص ذ ذ ي ت ذ ذذه ذ ذذة ر ب ذ ذذت ذ ذذة ب ذ ذ و ب ذ ذ ةر أوذ ذذخ ب ذ ذذف بتهخ ذ ذذه -
بة حذ ذذط ق ذ ذ ر ق ذ ذهة فص ذ ذ ي ت ذ ذذه ذ ذذة ر ب ذ ذذت به ت ذ ذذه خذ ذذ؛ ط ذ ذ -بع ذ ذ ص ذ ذ ر ق ذ ذ ر خ ذ ذ
ب ذ ذ و ف و ذ ذذا ذ ذذة ا ذ ذذة ر ذ ذذة ب ذ ذذف بتهخ ذ ذذه به ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ط ذ ذ -بع ذ ذ ص ذ ذ ر ق ذ ذ ر خ ذ ذ
1
. ش أ ت ه ال ش ط تلا إلو ا و خخي
ح ذ ذذت هر تذ ذ ذ ب ذ ذذهخ ة ذ ذذه بشذ ذ ذ وت ذ ذذة قعذ ذ ذ ت ذ ذذه خصذ ذ ذ ةبهة بشذ ذ ذ ط تهحذ ذ ذ ختع ذ ذ ذ ذ ذ ذ
وت ذذها .ذذت خعهو ذ ذ وذ ذ ه ة ذذه بشذ ذ بعت ذ ذ ي بة و ذ ذ ب ذ ذ ر ذذه الذ ذ خ ذذه ت ذذا ذ ذ ا ي ط ذ ذ
223
ح ذ ذذت هر ت ةط ذ ذ ذ ( )O.N.O.S.I.Pا ذ ذذب و حذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ذذةطي تةمل ذ ذذه ختهبعذ ذ ذ ذ ذ ذ وة خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ
ذ ذ ذ ت ذ ذذهب ملذ ذ ذ ت او ذ ذذة بذ ذ ذ و ف و ذ ذذا ذ ذذة ا خ ذ ذذخي ذ ذ ذ خعهو ذ ذ ذ وذ ذ ذ ه إلة ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذف
11-99بذ ذ ذ ذذلر ي 99ملذ ذ ذ ذذه فا 9199ا ذ ذ ذ ذذب ا ذ ذ ذ ذ ا ب ق ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذ ط ف ذ ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذذ؛ ر ذ ذ ذ ذذا
ع ذذ ئ لذذ قع ذ ذ خذ ذذهر ذ ذذيت ق ذ ذ تذ ذذة ذذ تهبع ذ ذ خذ ذذخي بتذ ذذةت غ ذ ذ ب صص ذ ذ غ ذ ذ بب ذ ذ
تع ذ ذ ذ ة رو ذ ذ ذ بطب ذ ذ ذ هلذ ذ ذ ب ح ذ ذذةه رقذ ذ ذ عت ذ ذذا ذ ذ ذ رو إلة ذ ذذه خش ذ ذذهرو ح ذ ذذت هرو خهصذ ذ ذ بهإل ذ ذذهت
ح ذ ذ ذذت هر بصذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذه ة 91 -99ب ذ ذ ذذلر ي 99ملةو ذ ذ ذ ذ ر ب ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ و تتذ ذ ذ ذ
ب حذ ذ ذ ذذةه تش ذ ذ ذ ذ وعا مت ذ ذ ذ ذذهن ةمل ذ ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ ذ .1ذ ذ ذ ذ 9199بت ذ ذ ذ ذ ؛ ةمل ذ ذ ذ ذذه حذ ذ ذ ذذت هر ت ةط ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذه مت ذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ ط فهح ذ ذ ذ ي حذ ذ ذذت هر 99-11بذ ذ ذذلر ي 1أ تذ ذ ذذةب ح ذ ذ ذ 9111بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
ر ذذذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ ط فهح ذ ذ ذ به ل ذ ذذب ع ذ ذذةا ت ذ ذذه و ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ بلرخذ ذ ذ ي 91أ ت 9111بت ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ ذ 11 -99ب ذ ذ ذ ذذلر ي 99و ذ ذ ذ ذذهو حذ ذ ذ ذ ذ ق ت ذ ذ ذ ذذه ةملذ ذ ذ ذ ذ مت ش ذ ذ ذ ذذه ب طذ ذ ذ ذ ذ بط ذ ذ ذ ذذة
3
ذذذ ذذذ ه ب ذ ذ ذذها 19خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه":ح ذ ذ ذذع هة ر ا ذ ذ ذذب ص ذ ذ ذ ذذذ 9199بتع ذ ذ ذ به ت ئ ذ ذ ذ ع
224
ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذ ت ي ط ذ ذ ذذهر ق ذ ذ ذذة و به ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ طذ ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ ت ئذ ذ ذ ذ ع ق ت ذ ذ ذذه طب ذ ذ ذ ذهة ة ملذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهط
ملت ذ ذذهوا ملب ذ ذذه ا ف اوذ ذ ذ ت ط ذ ذذهب قتص ذ ذذها ذ ذذه ملذ ذ ذ ت ش ذ ذذا ع ت حتذ ذ ذ قت ذ ذذه و ذ ذذ؛ ط وذ ذ ذ
خ ط ". ت ف ت ف ال
ب ذ ذذهط خف ذ ذذةه و ذ ذ ذ ت ذ ذذه أ " ب ذ ذ ذ " طب ذ ذ ذهة ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 11-11ب ذ ذذلر ي ا ذ ذذب و تذ ذ ذ تذ ذ ذ
رقذ ذ ذ ذ ذ 199 -19ب ذ ذ ذ ذذلر ي 97ح ذ ذ ذ ذذبت ا طب ذ ذ ذ ذ ذهة ات ذ ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذ ذذها 19صذ ذ ذ ذ ذ ر ب ح ذ ذ ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ ذ
هو ذ ذ وهخ ذ ذ ذ ذ وتذ ذذة هص ذ ذ ذ ذ .ا ذ ذذب أق ذ ذ ت ذ ذ ب حذ ذذةه أ و ذ ذ ت ذ ذذه وذ ذذ؛ خذ ذذخي ةط ذ ذ
و؛ ط و :
بذ ذذها 91خذ ذذ؛ ب حذ ذذةه رق ذ ذ 717-19و ذ ذذا أ ذ ذذه":وتذ ذذة ب ذ ذ ب ت تذ ذذهت المـ ـ ـزاد العلن ـ ــي :ذ ذ ص ذ ذ
صذ ذ ذ ذذه مل ع ذ ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذيت أ ذ ذ ذ ذذا ص ص ذ ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذ ذذه ذذذذ خذ ذ ذ ذذخي هص ذ ذ ذ ذ ع هرو ذ ذ ذ ذ تهبع ذ ذ ذ ذ
تذ ذ ذذة ذ ذ ذذة ر ب ذ ذذه ب ب ذ ذذهبا ا ع ذ ذ ذذي ب ذ ذذه ة و ذ ذ ذذا رأ ب ذ ذ ذ و ذ ذذة ا خذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ا ذ ذذب و ذ ذذف
و ذذذ ر ذذذ ذ ذذة خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ خط ذ ذذهب با وذ ذ ذ ت ع ذ ذ ذ و ذ ذذا أح ذ ذذه اتذ ذ ذ شذ ذ ذ ط عذ ذ ذ خص ذ ذذه
ذ ذ ذذة و بت ذ ذ ذذف بهبه ذ ذ ذ وع ذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذذه بة حذ ذ ذذط خ ص ذ ذ ذ هت وخ ذ ذ ذذهت ي ص ذ ذ ذ هت قب ذ ذ ذ وش ذ ذ ذ و؛ وةخ ذ ذ ذهة خذ ذ ذذ؛
ذذذ ع ذ ذذهر ت الذ ذ ذ اىن هلذ ذ ذ خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ل ذ ذذع ب ذ ذ ذ ب ذ ذذهبا ا .ذ ذ ذ ا خصذ ذ ذ ذ ذذهرو ملذ ذ ذ
تاهرو هله".
225
هص ذ ذ ذ وت ذ ذذة و ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ ر خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ب ذ ذذهباا ع ذ ذذي ع ذ ذذهرت تهبع ذ ذ ذ و ذ ذذه ت ذ ذ ذ
وب ذ ذ خذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذذة ا ذ ذ خ ذذ و ت ذ ذذه و ذ ذذةا ذ ذ ا ر صذ ذذهار وذ ذذ؛ ذ ذذة ر .أ خ ذ ذذف ط ذ ذ
ب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذة ا ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذةه ف ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ر إلص ذ ذ ذ ر ق ذ ذ ذ ر ي ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذة ب ذ ذ ذذف رأوذ ذ ذذه اذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذه
ذ ذ تاهرو ذ ذ أ حذ ذذع ل ذ ذذة خ ذ ذذه و ذ ذ وت ذ ذذة و ذ ذذا أحذ ذذه ذذ ذ ذذا ا و ذ ذ ت بت و ذ ذ ل ذ ذذع
أ ذذذ ب ذ ذ ذذهط ص ذ ذ ذ ر قذ ذ ذذه ة به ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ 9119ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر ي ت ذ ذ ذ ق ذذذ التراضـ ـ ــي :هب ذ ذ ذ
ال هو ذ ذ ذذهت إلق ذ ذ ذ ذ ال ع ذ ذ ذذهت ذ ذ ذ ذ فه ذ ذ ذ ذ هص ذ ذ ذ به و ذ ذ ذذا خته ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ذ بتعذ ذ ذ ذذهخ و ع ذ ذ ذذةخ و ذ ذ ذذة ا أ عه ذ ذ ذ ذ و هرو ذ ذ ذ ذ هل ئ ذ ذ ذذهت بلحل ذ ذ ذذهت ع ةخ ذ ذ ذ ذ
صهار و؛ ر تا ا ته ه ش ط تا:
حتذ ذ ذ و ذ ذذ؛ ص ذ ذذفته ح ذ ذذة ة ذ ذذه خ ذ ذ ذهة أ ملا ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ خل ذ ذذت فه ذ ذ ذ و ذ ذذت ت ذ ذذه بص ذ ذذف ر ذ ذذه
226
ةوذ ذ ذ به ل ذ ذذب إلح ذ ذذت هر ت ت ف ذذ ل ذ ذذع أ ت ذذ ة ذ ذذ؛ ت ذ ذذه و ذ ذذا أح ذ ذذه ح ذ ذذع ل ذ ذذة
خت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه طب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذها 91خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة 99-11ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي أ م ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذةر ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذذهط بط ذ ذ ذ ذذة 9111/91/11ف ذ ذ ذ ذذةه مل و ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذذةا حذ ذ ذ ذذت خ ع ذ ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ ذ هوا حذ ذ ذ ذذة به لذ ذ ذ ذذب
تطب . يت مل وت؛ هله ملةا و ا أر قتصها تةح ق ت ه أ به لب ب هط
ك ذ ذذهر ول ذ ذ ذ ا" خت ذ ذذه " .تهإلخت ذ ذذه و ذ ذ ذ تتذ ذ ذ و ذ ذ ذ تف ذ ذذه أ تتذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ول ذ ذذت ت ذذذ
شذ ذ ذ ط ذ ذ ذ ا ت ذ ذذه إلخت ذ ذذه .وت ذ ذذة الذ ذ ذ ا ر و ذ ذذت بة ح ذ ذذط ق ذ ذذهه خذ ذ ذ و أخ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ .ب صذ ذ ذ ر و ذ ذ ذ
ذ ذ ذذةاملا .ا ذ ذ ذذب و ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ و بتلذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ر ب ذ ذ ذ ىل بإل ت ذ ذ ذذه شذذذ ط ت ف ذ ذ ذذهت ي ذ ذ ذ ا ي ات ذ ذ ذ
ب ذ ذذا خ ذ ذ غذذ أ تذذ تهبع ذ ذ خذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذذت مل ذ ذ ت ش ذ ذ بص ذ ذ صذ ذذهار وذ ذذ؛ ر ف ذ ذ
تف ذ ذذه و ذ ذ ا ذ ذذه و ذ ذذه و هرو ذ ذذه بع ذ ذ ه ة ذ ذ ع ذ ذ إلخت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب أ ذ ذذه ا ذ ذ ص ذ ذذط ه بفت ذ ذ طب ع ذ ذ
ع ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ئ خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ع ذ ذ ذ إلا ر خهص ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ كع ذ ذ ذذه أق ذ ذ ذ خذذذ ذذذ شذذذ
بع .2
ذذذذ ي و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه " ب ذ ذ ذ ذ " ع ذذذذ ةوذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ب خت ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذذها و ذ ذ ذ ذ إلخت ذ ذ ذذهر أ وط ذ ذ ذ ذ
ه تو ته تو:
227
و ذ ذ ذ حذ ذ ذذت فه ش ذ ذ ذ ط ي ذ ذ ذ ا ش ذ ذ ذ ط ي ذ ذ ذ ا ي ذ ذ ذذة و ت حت ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ به حذ ذ ذذت هر ي م ذ ذ ذ
.0امكانيـ ـ ــة تحوي ـ ـ ـ عقـ ـ ــد االمتيـ ـ ــاز إلـ ـ ــو عقـ ـ ــد تنـ ـ ــازل فـ ـ ــي إطـ ـ ــار القـ ـ ــانون 00-70المتعلـ ـ ــق بترقيـ ـ ــة
االستثمار:
ذ ذذة رق ذ ذ ذ 99-11 و ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر بش ذ ذ ذ و ذ ذذا خته ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ و ذ ذ ذ إلخت ذ ذذه ذذذ ذذذ
ذ ذ ذ أ ه ذ ذ ذ بشذ ذ ذ ط خت ه وذ ذ ذ ب ذ ذذها 91خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه":لت ذ ذذ؛ ح ذ ذذت هر ا ذ ذذب صذ ذ ذ بتع ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
خذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ صذ ذ ذذه إلحذ ذ ذذت هرت ذ ذ ذذم ذ ذ ذذه ت وذ ذ ذذ؛ ر ذ ذ ذذا هبع ذ ذ ذ ذ ذ ذ و هر خذ ذ ذذا ق ذذذ ص ذذذ
ذ ذ ذ ذ ىل خت ذ ذ ذ ذذه أر ذ ذ ذ ذذا خذ ذ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 199-17بذ ذ ذ ذذلر ي 99أ تذ ذ ذ ذذةب 9117بتع ذ ذ ذ ذ ف ذذذذ
ت حت ذ ذ بع ذ ذذة هب ذ ذذه بش ذ ذ وط أ و ا ذ ذذا خت ذ ذذه اص ذ ذذة و ذ ذذا خذ ذذه و ذ ذذف طب ذ ذذه تش ذ ذ و " ذ ذ صذ ذذها
طب ذ ذذه بذ ذ ذ أ بذ ذ ذ ةر أو ذ ذذخ ي ق ذ ذذه ة ق ذ ذ ذ إلح ذ ذذت هر ب حذ ذ ذ ت ف وذ ذ ذ ذ ذذه .صذ ذ ذ ر ذ ذذه ة رقذ ذ ذ
228
ذ ذذا خذ ذ ذ خته ذ ذ ذ ةو ذ ذذه هصذ ذ ذ بع ذ ذ ذ إلخت ذ ذذه به ذ ذذا و ذ ذذا أر ذ ذذا خ ذ ذذخي ةط ذ ذ ذ ت ذ ذذه به
ه "ب ".
ذ ذ ذذيت ةاحت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ لذذذ ب تذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذة غ ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ خت ذ ذ ذذه بذ ذ ذذه حت ذ ذ ذ ملذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ
هص ذ ذ صذ ذذه بلذ ذذت و؛ قب ذ ذ ةذ ذذه بشذ ذذهرو ب ذ ذ ر خذ ذذ؛ أمل ذ ذ ر ذ ذذا تهبع ذ ذ خذ ذذخي ةط ذ ذ ه ذذ
ذ ذذه ت ذ ذذه بعذ ذ ذ بشذ ذ ذ ط ة ذ ذذه مت ب ذ ذذي تتذ ذ ذ خذ ذ ذ ىل إلخت ذ ذذه خذ ذ ذ خته ذ ذ ذ ةو ذ ذذه ذ ذذه ف ذ ذذها تذ ذ ذ
ذ ذ ذذه تذ ذ ذذة خبذ ذ ذذو ي ب شذ ذ ذذةر ذ ذ ذذة ر رق ذ ذ ذ 9111بذ ذ ذذلر ي .9111/17/19ي هص ذ ذ ذ هق ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ .
ذ ذذة إلخت ه وذ ذ ذ ب ةاذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر وعت ذ ذذا خ ذ ذذ؛ ذذذ و ذ ذذا و ذ ذ ذ " بذ ذ ذ ىل" قهصذ ذ ذ إلخت ذ ذذه ذذذ ذذذ
ح ذ ذذت هر .ا ذ ذذب لت ذ ذذ؛ وذ ذ ذ و إلح ذ ذذت هر ب ذ ذ ذ ر ت ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ب ة ذ ذذه خش ذ ذذهرو تا ذ ذذا ذ ذذيت تتل ذ ذذا
1
هص صه بتعهخ و. خخي ةط عهه أ "ه ىل" أر ا هبع طهب صه
ر ذذذذ و ذ ذ ذذا طع ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذتف خ ذ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ىل أ ولحذ ذ ذ ذ رت ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذذه ت ئ ذ ذ ذذهت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة -
ب ةا ه.
و ذ ذذا ب هو ذ ذذهت بشذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ي و ذ ذ ذ " بذ ذ ذ ىل" ذ ذ ذ ع ذ ذذي ع ذ ذذهر -لت ذ ذذ؛ ل ذ ذذتف أ و ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ
229
الفصل الثاني:
مبدأ ع دم رجعي الق واني ن
في المجال االقتصادي.
231
لذ ذ ذ بص ذ ذذف غذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ب ذ ذذاخ؛ ا ذ ذذب طبذ ذ ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ه ي اخ ذ ذذه أ ه ة ذذذ هوذ ذ ذ هت ذ ذذه
عذ ذذي أب ذ ذ ة أ اذ ذذو ه ذ ذذه تذ ذذ؛ صذ ذذف ذ ذ ه خا ذ ذ فه تذ ذذه ه ة ذ ذ و ذ ذذا هت ذ ذ ةقذ ذذه هو ذ ذ
ق ذ ذ ات ذ ذ خعذ ذذو ي خذ ذذ؛ خعذ ذذو ت ذ ذذا عذ ذذا وذ ذذ؛ م تذ ذذه ت ذ ذ حب ذ ذذب عت ذ ذ ملةاتذ ذذه ت ذ ذذا خ ذ ذ حذ ذذب
ذ ذذه ات ذ ذذهه ق ذ ذذه ة ح ذ ذذهب ذ ذذه أ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذف ة أ وص ذ ذ ر ب ذ ذذو ذ ذذو آلخ ذ ذ ق ذ ذذه ة خع ذ ذ
ذ ذذيت مل ذذ ذ ذذه ذ ذذيت ش ذ ذذفت قب ذ ذ ص ذ ذ ر ب ذ ذه خ خ ذ ذ خمت ذ ذذف به لذ ذذب أ ب ذذ ب ه و ذذ
لذ ذذه ذ ذذه ة أ و ذ ذذا بحتخ ذ ذذه و ذ ذذه تذ ذذخ ب ذ ذ هل ذ ذ ذذ ذ ذذه ة لذ ذذه ة ذ ذ ت ي م ذ ذ وُبذ ذذب ت ذ ذذه بع ذ ذ
ذ ذ ذع ه ي وتب ذ ذذهر رغبذ ذ ذ بشذ ذ ذ ي حذ ذ ذ ه بذ ذ ذ أ وت ذ ذذة راة ت ذ ذذة آلخذ ذ ذ بفات ذ ذذهه ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ
بلذ ذذةغهت ب ط ذ ذ ذ ذذيت و ب ذ ذذا غفههلذ ذذه ذذ ت ب ذ ذ أ وتذ ذذة ت ة ذ ذذه وذ ذذ؛ ات ذ ذ حذ ذذهب ال ذ ذ تهبش ذ ذ
ذ ذ ذذة و ي اخذ ذ ذذه ذ ذ ذذه تعهق ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ شذ ذ ذذف ه أ وة ذ ذ ذ خشذ ذ ذذت ذ ذ ذذه ةئ و ذ ذ ذذت عهق ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذة و ت ذ ذ ذ
9111ا .919 ف ة بطبع (خةت ) الا -1و ا ت خ مقدمة القانون ،بلحل ةط
ة ملهخع ل؛ التنازع الزمني للقوانين اإلجرائية المعدلة الختصاق المحاكم المدنية ،ا ار حهت قه ة -2ب ت ا
9ح 9191الا ا .999 له
230
ه ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذذه ة ذ ذ خذ ذذ؛ خذ ذذخ بذ ذذها بلذ ذذف ات ذ ذهة ذ ذ بش ذ ذ الا ذ ذ بشذ ذذف ت ذ ذ قذذ
ب ذ ذ ئ ذ ذذيت ص ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ال يسـ ـ ـري الق ـ ــانون إال عل ـ ــو م ـ ــا يق ـ ــع ف ـ ــي المس ـ ــتقب وال يك ـ ــون ل ـ ــه أث ـ ــر
رجعي ،وال يجوز إلغاء القانون إال بقانون الحق ينص صراحة علو هذا اإللغاء".
تةخ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ة حذ ذ ذذت ت ب فل ذ ذ ذ ه أ ب هرت ذ ذ ذذه ه ذ ذ ذ ي به ذ ذ ذذا ذ ذ ذذيت ا ذ ذ ذ ق ذ ذ ذذه أ ةق ذ ذ ذذه
ذ ذه ة تل ذذهن و ذذ؛ خته ذ ذ طب ذذه ات ذ ذ ةق ذذه ت ا ذ ذ تذ ذ فذ ذ تذ ذ خع ذذو ر ص ذ ذ ر ق ذذه ة مل و ذ ذ
ذ ذذيت ص ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذذه ة ول ذ ذ و ذ ذذا ةقذ ذذه أ خ ذ ذ خب ذ ذ بلذ ذذف ي ا ذ ذ تذذ ت ذذ
ولذ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذه ة ذ ذذهئ أ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ببهشذ ذ ذ أ ف ذ ذذةر و ذ ذذةه ه ذ ذذه تذ ذ ذ ت ذ ذذة و ذ ذذةه ف ذ ذذه
تة وذ و ذذه شذ هتذ ملذذةر اابذذة المــدخ إلــو علــم القــانون – نظريــة القــانون – نظريــة الحــق ، -ط 9ا ر -1وبذذه صذ
را ح 9119ا .917
232
المبحث األول :م مون مبدأ عدم رج ية القوانين.
ه ذ ذذه هوذ ذ ذ وهخذ ذ ذ ب ذ ذذه ف خ ذ ذذه ب ذ ذذو ف ذ ذذه تش ذ ذ ذ و خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب اخ ذ ذذه وت ذ ذ ذ ا ط ذ ذذه طب ذ ذ ذ
ذ ذ ذ حذ ذ ذ طه ه أ ي فذ ذ ذ خ ذ ذذه ب ذ ذذو ذ ذذهرو ب ذ ذذا ه ة ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذت تذ ذ ذ بةمل ذ ذذه و ذ ذذهه ةق ذ ذذه ته ذ ذذه ة
ذ ذذة و و ذ ذذا به ذ ذذا ذ ذذه ة أ و ذ ذ ه ح ذ ذ وه ب ذ ذ أ و ذ ذ ه رملع ذ ذ ل ذ ذهب وذ ذذت تعب ذ ذ وذ ذذ؛ هو ذ ذ
ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ صذ ذ ذذعةب به ل ذ ذذب و ذذذ بت ذ ذ ذ ة خذ ذ ذذ؛ و ذ ذذةه فه ت ذ ذذه. ال و ذ ذ ذ هو ذ ذ ذ و ذ ذذةه ه ذ ذذه ل ذ ذ ذ
هرتذ ذذه ي م ذ ذ قذ ذذه ة خع ذ ذذو ذذ ذ ذذيت ش ذ ذذف هرت ذ ذذه ي حت ذ ذ ا ذ ذ .ته ةقذ ذذه ذذ ه ة ذ ذ ذ ذذيت ذ ذذت
ت ذ ذذف به ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ ا ذ ذذب ولذ ذ ذ و ذ ذذا به ذ ذذا تذ ذ ذ ت ذ ذذط ةق ذ ذذه ال وذ ذ ذ حتذ ذ ذ خه ذ ذذع ذ ذذه
يت شف بع فه .
ذ ذذةر بش ذ ذذت ا ذ ذذو وبذ ذ ذ أ ة ذ ذ ذ ب تذ ذ ذ أ ت ذ ذذ؛ ص ذ ذذعةب به ل ذ ذذب ةق ذ ذذه أ ب ذ ذذا بل ذ ذذت
اخ ذ ذذهئ ت ذ ذذ؛ حذ ذ ذ تط ب ذ ذ ذ ة ت ذ ذذه ذ ذذه ةئ ذ ذذهر تذ ذ ذ خ ذ ذذه وع ذ ذذا و ذ ذذه ش ذ ذذت و ذ ذذا اتذ ذ ذ ة ذ ذ ذ
خ هرب ذ ذ ذذهت )ر ذ ذ ذذه ة خ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب ب ص ذ ذ ذذةا بهبب ذ ذ ذ أ خار ذ ذ ذذه أا ت ذ ذ ذذه ( ف ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ
شذ بذ ت ب ذه حذ 9111 ذ طبهوذ ال ذ ذ؛ الم ـ ـدخ إلـو القـ ـانون -الكتـاب األول القاعـد القانونيـة ،-ا ر -1خ ص ذةر
ا .999
233
المطلب األول :المقصود المبدأ و مبرراته واالستثناءاع التي ترد عليه.
خذ ذ ذذ؛ قذ ذ ذذه بع ذ ذ ذ ذ ذ ذذهرو ل ذ ذ ذ بذ ذ ذذف رملعذ ذ ذذا أ ألذ ذ ذذه ل ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ ذذة و بب ذ ذ ذ أ أ
أ خ ذ ذذ؛ عذ ذ ذ ذذذ ه ة ذ ذ ذ ل ذ ذذهب و ذ ذذا ف ذ ذذه ذ ذ ذه ذ ذذه ة و ذ ذذا ته ع ذ ذ ذ ذ ذذف حذ ذ ذ وه
ا ذ ذ ه ذ ذذه ة أخ ذ ذ ة و ت ذ ذذا ته ع ذ ذ وتذ ذذة فع ذ ذ خبها ذ ذهة ذ ذذةه ر وص ذ ذ ر قذ ذذه ة وعهق ذ ذ خذ ذذ؛ أ ذ ذذه بذ ذذه خ
ذ ذ ذذة و و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذة و تلذ ذ ذ ذ وه خذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذتةمل ذ ذ ذذه أ بصذ ذ ذ ذ
ع ذ ذ ذذهخخت إلخ ذ ذ ذذخ ت ذ ذ ذ ذ ه ح ذ ذ ذذت ر ة مل ذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذذا أ و ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذذه مت قب ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذلا
ذ ذذة و ذ ذيت ت ذ ذ ا ذ ذذيت مت تلذ ذذههبه ي م ذ ذ ذ ذذة ذ ذ ه تهخ ذ ذ به لذ ذذب وعتذ ذذا خب ذ ذ أ و ذ ذ ه ملع ذ ذ
بل ذ ذذه هنت ذ ذذه ةو ذذ أ حب ذ ذذب و ب ذ ذذا أ و ذ ذذلا ع ذ ذ و تذ ذ ذ ف ذذ ه ذ ذ خع ذ ذذة هب ذ ذذه ي ذ ذ ذ
ب ذ ذذا خ ذ ذذ؛ ذ ذذه مت قبذ ذ ذ ف ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه أ خ ذ ذذا قه ة ذ ذ ذ أ خ ذ ذذه ذ ذذة ت خ ذ ذذ؛ و هصذ ذ ذ ت ذ ذذةو؛ تذ ذ ذ بل ذ ذذه
بذ ت ب ذه حذ 9119 ذ ال؛ قهحذ المدخ لدراسة القـانون – القاعـدة القانونيـة – نظريـة الحـق 9 ،ط 9خ شذةرت -1
ا .117
234
الفرع الثاني :مبرراع المبدأ و أهميته.
ب طذ ذ ذ ذ محهوذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت ر تعهخذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة و و ذ ذ ذذا وتب ذ ذ ذذهر ت ل ذ ذ ذذت و ذ ذ ذذةه خبذ ذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذ
لذ ذ ذ ةي خ ذ ذذ؛ ب ط ذ ذذا أ ه ة ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ؛ أخذ ذ ذ ة بلذ ذ ذ ةي خع ذ ذذو أ ل ذ ذ ذهة و ذ ذذ؛ ذ ذذه تذ ذ ذ ته هوذ ذ ذ
ذ ذذه ح ذ ذذهروهة قذ ذ ذ ذ ذ ذ ي ذ ذذه ة ذ ذ ذ وذ ذ ذ ت ذ ذ ذهة ذ ذذه ة لت ذ ذذه ع ذ ذ ذ بفاتهخ ذ ذذه شذ ذ ذ هحذ ذ ذ
وتذ ذذة وتذ ذذف ا ع ذ ذ بذ ذذه قب ذ ذ ملذ ذذةا ص ذ ذ ر ل ذ ذ ةي خذ ذذ؛ مله بذ ذذه أخذ ذذه ذ ذذه ة ال و ذ ذ ت ذ ذذة أخ ذ ذ خل ذ ذت
ذ ذذه ت ذ ذذهي و ذ ذذا خصذ ذ ذ و ذ ذ ذةات خ ذ ذذه أ تات ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذذهر قه ة ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذذ؛ وط ذ ذذئ؛ بتعهقذ ذ ذ
هة خ تا ذ ذ ذهة آل ذ ذ ذهر قه ة ذ ذ ذ ي م ذ ذ ذ ق ذ ذذه ة و ذ ذذت ص ذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة ال و ذ ذ ذ و ذ ذذه ته تص ذ ذ ذ اذ ذ ذه تطب ذ ذ ذ
ت ذذ حت ذ ذ و ذ ذذه ول ذ ذذتا خ ذ ذذ؛ أات ذ ذذهه را ي ذ ذذة و ال و ذ ذ بص ذ ذ خعذ ذذو ك ذ ذ أ وحت ذ ذ ذ ذ
خص ذ ذ و ذذةات حت ذ ذ ق ذ ذ ةت ذ ذهة خذ ذذ؛ ص ذ ذ ر قذ ذذه ة مل و ذ ذ وطب ذ ذ و ذ ذذه ذذه و ذ ذ ا حذ ذذت ر تعهخ ذ ذ ا ذ ذذب
235
ثالثا :الحفاظ على الحقوق المكتسبة.
ذ ذ ذذة بتتلذ ذ ذذب ذ ذ ذذيت شذ ذ ذذفت ي م ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة ال و ذ ذ ذ بذ ذ ذذف رملعذ ذ ذذا افهم ذ ذ ذهة و ذ ذ ذذا كذ ذ ذذة طب ذ ذ ذ
وت ذ ذ ذ ذ ؛ خلهحذ ذ ذ ذهة ه ذ ذ ذ ذ ذة ال وذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذهب و ذ ذ ذذا ف ذ ذ ذذه ح و ذ ذ ذ ذ ذ ذه ا ذ ذ ذذب ذذذذ ذ ذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذة
ت ذذ ا ذ ذ ي فذ ذذة ملذ ذذةا ذ ذذه ي ذ ذذه ة ع ذذ ه ذذ ذ ذذه ة بذ ذذف رملعذ ذذا طب ذ ذ وذ ذذلا
ذ ذذه ة و ذ ذذهت ت ذ ذ ذ ذ ذذة محهوذ ذ ذ ذ ذذه خبذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ تشذ ذ ذ و خ ذ ذذار تط ب ذ ذذهت عذ ذ ذ
ذ ذذه أص ذ ذ ىل ذ ذذت ملع ذ ذذا ذ ذذه ة الا ذ ذذا و ذ ذ ح ذ ذذت ه و ذ ذذا ت ذ ذ بب ذ ذ أ وت ذ ذ ي خته ذ ذ تطب ذ ذ
إلحت رو خص ح 9111ا .991 وب محه أمح شةقا المدخ للعلوم القانونية (النظرية العامة للحق) ،خ شف بعهر -1
الو ب مل لهب ا .991 -2خ صةر
را تة وذ و ذه شذ هتذ -3عبد هار فذهر المدخ لدراسة العلوم القانونيـة – مبـادئ القـانون -النظريـة العامـة للحـق ،ط 9ا ر
ح 9111ا .999
236
بذ ذ ذ أ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ صذ ذ ذ ا وذ ذ ذ ذ ذذه ي تذ ذ ذ ت ذ ذذة خ ذ ذذه وت هش ذ ذذا خذ ذ ذ خعت ذ ذ ذ ت خبذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه ملع ذ ذ ذ
ه ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":ول ذ ذ ذ ق ذ ذ ذذه ة بذ ذ ذذها ص ذ ذ ذ ىل ذ ذ ذذت و ذ ذ ذ خه ق ذ ذ ذذا ي ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ و طب ذ ذ ذ
ذ ذذه ة ه ذ ذ ولذ ذذتف بذ ذذت خذ ذذ؛ ذ ذ ب ذ ذذه ة ص ذ ذ ر ت ذ ذذه بع ذ ذ قذ ذذه ة مل و ذ ذ وش ذ ذ ا ع ةب ذ ذ تفذ ذذا ت ذ ذ
تذ ذ ذ أ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ بهاذ ذ ذ فعذ ذ ذ بعذ ذ ذ أ ذ ذذه ي ذ ذذه ة ل ذ ذذهب تعذ ذ ذخة ا خذ ذ ذهة .ل ذ ذذة به ت ذ ذذهر أ ذ ذ ذ
ذ ذذه رأ ي ذ ذ ذ ذ ذذه ة ب ذ ذذف رملع ذ ذذا و ذ ذذا و ذ ذذه ذذذ شذ ذ ذ ذ ذ ذ أ و ذ ذذا أ ذ ذذه ك ذ ذذة ول ذ ذذت
ملع ذ ذذا ذذذ بل ذ ذذه ب ذ ذذه ة بتتل ذ ذذب .حتذ ذ ذ ة ط ذ ذذةر ذذذ به ذ ذذا ت ذ ذذه وع ذ ذ ذ ب ذ ذذه ا ذ ذذم ذ ذذة أا
ا .997 الا -1وا ال خر مدخ للعلوم القانونية – نظرية القانون بين التقليد والحداثة -ا ر
237
ت ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذذه ة ص ذ ذ ذذهار خ ذ ذ ذذ؛ لذ ذ ذ ذ ط تشذ ذ ذ ذ وع ته لذ ذ ذ ذ ط ذ ذ ذذه ة ب ذ ذ ذذف رملع ذ ذ ذذا لت ذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذذه -
ر ا بش ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ وعا ص ذ ذ ذ ذ وىل تخب ذ ذ ذ ذ أ ع ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ ملع ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه ة ذذذذ وت ذ ذ ذ ذ ر -
ال ر ا بش
صذذذ ا ذذذ ش ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ر ح ذ ذ ذ وه تش ذ ذ ذ و ال ذ ذذه ا أ الا ذ ذ ذذا و ذ ذذا به ذ ذذا تذ ذ ذذخ ل ذ ذ ذ ذذذ -
ذ ذذه ة ل ذ ذذهر ال ل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر ت ذ ذذه بع ذ ذذة ب ذ ذذه ق ذ ذ ذ تطب ذ ذ ذ ت ذ ذذة ذ ذ ذ ذ ذذه ة ة مل ذ ذ ذ ب ذذذ ر أ
ق ذ ذذه ةئ وطبذ ذ ذ ب ذ ذذف رملع ذ ذذا ه ذ ذ ذ طب ذ ذذهت ه ذ ذ ذ صذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ذ ذذه ة الا ذ ذ ذ وذ ذ ذ قذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ذ
ت ه و ذ ا:
خ ذ ذ رق ذ ذ 19-91ب ذ ذذلر ذ ذذا و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ول ذ ذ خفع ذ ذذة -ب ذ ذذها 9111خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة ب ذ ذ ئ ذ ذذيت
.9191/19/11
238
-ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذها 979خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة تا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهار ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 11-91ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي
أ بف رملعا.
خ ذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذذه أخذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ذ به تشذ ذ ذ ذ و ف ل ذ ذ ذذا بتذ ذ ذ ذ 91-91ب ذ ذ ذذلر ي 9191/19/11ذ ذ ذ ذ
.9191/19/11
ذ ذذه ة ب ذ ذذف رملع ذ ذذا ب ة وذ ذ ذ اح ذ ذذتةرو وتذ ذ ذ ىل طب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا وذ ذ ذ بشذ ذ ذ إلصذ ذ ذ ر ذ ذ ذ أخ ذ ذذه ي اه ذ ذ ذ
ه". فع ت ا قه ة صهار قب ر ته بها 79خ ه ب ةهله ":ا لت؛ ار
ذ ذ ذ وب أ ملبهوذ ذ ذ أ رحذ ذ ذ أ ب ذ ذذف رملعذ ذ ذا أوذ ذ ذ ب ذ ذذها 97ا ذ ذذب صذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ك ذ ذذة اذ ذ ذ
ذ ذذه ة ه ذ ذ ذ ة تطب ذ ذذه .وتذ ذ ذ خ بشذ ذ ذ أا ه ذ ذ ذهة تفلذ ذ ذ شذ ذ ذ و ش ذ ذذف ذ ذذه خ ذ ذ ذ فلذ ذ ذ وت ذ ذذة
ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ و خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا ش ذ ذ ذ ذ ذ ذهر خ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذه وط ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ة ق ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ غ ة ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ ذ ذهر خ ذ ذخت ذ ذ ذ ذ ذ ذهة مل ذ ذ ذ ة اذ ذ ذذة
ه ة تفل .
ول ذ ذت و ذ ذذا أ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ بش ذ ذ أ وص ذ ذ ر قه ة ذ ذهة فل ذ ذ وه وتش ذ ذذف ب ذ ذذه و ذ ذذ؛ ا ذ ذ ب ذ ذ ا ب ذ ذذه ة
وعت ذ ذذا هش ذ ذذفهة و ذ ذذ؛ ذ ذذه ة تفل ذ ذ و ذ ذذل ت ذ ذذه ح ذ ذذتطه ذ ذذاخ؛ ب ذ ذذو ذ ذذه ة و أ ذذ أ ت ذذ ح ذ ذذهب
239
ص ذ ذ ذ ا ول ذ ذ ذ به تذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ ر ت ذ ذ ذذه تش ذ ذ ذ و ذذذ ق ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر ي ةق ذ ذ ذ وعت ذ ذذا ذ ذذه ة تفل ذ ذ ذ
ذ ذذه ة خ ذ ذذ؛ ذ ذذهرو ف ذ ذذه قب ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر بت ذ ذ ذ ذ ذذيت ا ذ ذ ذ و ذ ذذا ةق ذ ذذه ذ ذذه ة تفل ذ ذ ذ ول ذ ذ ذ
ذ ذذه ت ذذه ول ذ ذ و ذذا اتذ ذذهه ذ ذذيت رتع ذ ذ قب ذ ذ ص ذ ذ ر طهبذ ذذه مل و ذذت فص ذ ذ ت ذذه بع ذ ذ ذ ذ وه
ذ ذذة ب صذ ذذةا قه ة ذ ذ خذ ذذ؛ ف ذ ذ تش ذ ذ وعهت ذ ذ وتذ ذذها و ذ ذذا فل ذ ذ بخا ذ ذ أ بش ذ ذ الا ذ ذ
ب ذ ذ ذذه ب ش ذ ذ ذذةر ذ ذ ذذة ر ب ذ ذ ذذلر ي 9191/11/99 بذ ذ ذ ذ ب ص ذ ذ ذذةا حت ذ ذ ذ ذ أاىن خ ذ ذ ذذه ارملذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ح ذ ذ ذذب
صذ ذ ذ ذذةا ش ذ ذ ذ ذ وع لتذ ذ ذ ذذ؛ أو ذ ذ ذ ذذه طب ذ ذ ذ ذذه بذ ذ ذ ذذف رملعذ ذ ذ ذذا صذ ذ ذ ذذةا ت حت ذ ذ ذ ذ بفل ذ ذ ذ ذ حتذ ذ ذ ذذهت أ
ذذخ خ هربذذهت أحهح ذ ت ذذف خ هربذذهت ل ذ خب ذ أ و ذ ه رملع ذ تش ذ وعهت خذذ؛ ا ذذب خص ذ رته
241
الفرع األول :مقار ة تشري ية لمبدأ عدم رج ية القانون.
ح اته ت ه بذ ذه و ا:
بذ ذ ذ ذذها 79خذ ذ ذ ذ ذ؛ احتذ ذ ذ ذ ذ ذةر ح ذ ذ ذ ذ ذ 9119خب ذ ذ ذ ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ ذ و الا ذ ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذ ذذب حذذذذ
ذذ ذ ذ ه " .ولذ ذذت ت خذ ذذ؛ ت ذ ذ فع ذ ذ ت ذ ذذا قذ ذذه ة صذ ذذهار قب ذ ذ ر تذ ذذه ص ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":ا ذ ذ
حذ ذذت ه ت ذ ذذيت بع ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ي بع ذ ذ ذذ أ طب ذ ذ ت ذ ذ تذ ذذةر خبهش ذ ذ خ ذ ذ إلشذ ذذهر
ذ ذذة ص ذ ذ ىل ذ ذذت بذ ذذف رملعذ ذذا ي ذ ذ محهو ذ ذ ذ ذذه ة طب ذ ذ ذ ذ اته قذ ذذه ة ع ةبذ ذذهت ذ ذذه هو ذ ذ
1
حتةرو . هو ا وهت ت ا يت تا ملةت ت
اح ذ ذذتةر ختت ذ ذذة أ ذ ذذه خذ ذ ذ وذ ذ ذ ه مل ذ ذذةا ذ ذ ذ ف ذ ذذه خ ذ ذ ذ اك ذ ذذا ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ تذ ذ ذ بعذ ذ ذ خذ ذ ذ
ملعذ ذذا تذ ذذة ش ذ ذ و خمذ ذذه ف ذ ذذة و أ خمذ ذذه ف ب ذ ذهائ تش ذ ذ و ذ ذذة و ت ذ ذ حت ذ ذ و ذ ذذا بش ذ ذ رملع ذ ذ
طهو ذ ذ تش ذ ذ و ب ذ ذذه ف ذ ذذه ة تذ ذذة أخ ذ ذ ذ ذذة ب ذ ذف ":رت ذ ذ ا ذذ ذ ذذه ة .ق ذ ذ ت ذ ذ اكذ ذذا عهخ ذ ذ
لتذ ذ ذذ؛ أ ح ذ ذذتةرو بذ ذ ذذهائ عهخ ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ ت ذ ذذ؛ و ذ ذ ذذا خ ذ ذذخ رأ اكذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ خمه ف ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ و
ت ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذ أ خب ذ ذ أ و ذ ذ ه و ذ ذذا ات ذ ذ تش ذ ذ و بهح ذ ذ ببذ ذذهائ ب ذ ذ ةر ذذ و ذ ذ و ذ ذذه ختذ ذذه
240
وتذ ذذها وتذ ذذة ذذ تفو ذ ذ ذ ذذة و لذ ذذت ش ذ ذ أ ذ ذذه ةمل ذ ذ حذ ذذت ه ت و ذ ذذا خب ذ ذ أ و ذ ذ ه رملع ذ ذ
وعتذ ذذا خب ذ ذ أ ال ه ذ ذ ذ ذذة و ت ذ ذذه و ذ ذ بلذ ذذه خذ ذذ؛ بتف ذ ذ و ذ ذذه ي ف ذ ذذه ذ ذ وب أ خب ذ ذ أ و ذ ذ ه رملع ذ ذ
ذ ذذة و ذ ذذيت وصذ ذ ذ رته ب ذ ذذف رملع ذ ذذا ت ذ ذ ذ مل و ذ ذ ذ ر شذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ر ح ذ ذ ذ وه ذ ذ ذ أ ذ ذذه ك ذ ذذة خعذ ذ ذ
ذ ذذيت قع ذ ذ به ذ ذ ذ ذذه ة ب ذ ذ ئ بص ذ ذذف وهخ ذ ذ و ذ ذذا ا ذ ذ ول ذ ذ ذذ طخق ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ت ذ ذ
ذذذ ا ذ ذذه ا ذ ذذة تذ ذ ذ ا طذ ذ ذ ملذ ذ ذ ت ب ذ ذ ذ بهوتب ذ ذذهر قه ة ذ ذ ذهة ش ذ ذذت هة و حذ ذ ذ ق ذ ذذه ة
ذ ذ ذذة بة ذ ذ ذذةو بع ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ وبذ ذ ذذب صذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذ اذ ذ ذذم ب ذ ذ ذذا هص ذ ذ ذ خة و ذ ذ ذ ذ ذ ذ وه أ ذ ذ ذذهو
ش ا .919 خص ا ح إلحت رو -1وب ل هغة النظرية العامة للقانون ،خ شف بعهر
-2ال خر وا ب مل لهب ا .919
242
بذ ذذها لذ ذذهبع خذ ذذ؛ صذذ ا ذذ ذ ذذه وعت ذ ذ أحهح ذ ذهة ي طب ذ ذذه و ذ ذذا خب ذ ذ أ و ذ ذ ه رملع ذ ذ تش ذ ذ و ي ت ذ ذ
مت ملذ ذ ذ ي مذ ذ ذ ق ذ ذذه ة خع ذ ذذو ح ذ ذذة ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ملذ ذ ذ ت ت ه ذ ذذا أ خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ ت ت ف ذ ذ ذ و ذ ذ ذ -
هة ت ذ ذهة ذذه ة خع ذذو وحت ذ ذ أ ذ ذ صذ ذ ذذ صذ ذ ر ي م ذذه ت ذذهإلمل ذذه ة ذ ذ اذ ذ ا ذذ ذذ و ذذه
ذ ذذة ص ذ ذ ر ذ ذذه ة تذ ذذا ذ ذذيت ل ذ ذ ذ ذذا ب عذ ذذها ي م ذ ذ قذ ذذه ة خعذ ذذو تهآل ذ ذذهر ذ ذذيت ا ذ ذ اته ذ ذ -
ت ذ ذ أ ذ ذ مل ذ ذ ي م ذ ذ قذ ذذه ة وتذ ذذا ر ش ذ ذ ة تذ ذذخ تص ذ ذ تذ ذذا بتذ ذذهرو و ذ ذ أت ذ ذ ش ذ ذ -عذ ذذا ي
ذ ذذه ح ذ ذذهروهة ق ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ه ذ ذذه ة ذ ذ ذ ط ذ ذذه ) ت ذ ذ ذ ةقذ ذ ذذف بة و ذ ذ ذ إلمل ذ ذ ذ ( ب ذ ذ ذ لذذذ -
ب ذذ ذ ذذه حذ ذذهروهة ق ذ ذ ذ ذ ا خ عذ ذذها تذ ذذة ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ا خ ذ ذ خة تذ ذذة طعذ ذذ؛ ي ت ذ ذ ته ذ ذذه ة ذ ذ تذذ
و ذذا أ خ ع ذذها طع ذذ؛ ت ذذة ش ذ ذ ت ذ ذ ب ع ذذها بُ ذ ذ ات ذ ذ ي م ذ ذ ق ذذه ة خع ذذو و ذ ذ ت ذ ذ ذذه وع ذذي أ ذذه
صذ ذذه أ ق ذ ذ ر أ خ ذ ذ ي خ عذ ذذها به اوذ ذذها أ ذذ و ذذ تذ ذذة لذ ذذهر اذ ذذم ذ ذذة ص ذ ذ ر قذ ذذه ة مل و ذ ذ وع ذ ذ
243
ص ذ ذ ر ي م ذ ذذه ت ذ ذذة ص ذ ذ ر قذ ذذه ة مل و ذ ذ ذ ذذه ة ذ ذ ت ذ ذ طعذ ذذ؛ ت ف ذ ذ ت ذ ذ قهب ذ ذ -وت ذ ذ ا خ ذ ذ
ي اه ذ ذ ص ذ ذ ر قذ ذذه ة مل و ذ ذ و ذ ذذا شذ ذذه طعذ ذذ؛ خعذ ذذو تذ ذذخ ول ذ ذ ت ذ ذ إل شذ ذذه و ذ ذذا به ذ ذذا ذ ذ وذذ
طع؛. و ا ط و خ؛ ط
ذذذ ب ذ ذذها 19خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة بذ ذ ذ ئ خ ذ ذذه ذ ذذه ت ذ ذذا بذ ذ ذ ذ ذذه وتع ذ ذذو ت ذ ذذه وذ ذ ذ ا ذذذ ةقذ ذ ذ
وشذ ذ ذ ط تتهبذ ذ ذ ذذذ وتتف ذ ذذا بشذ ذ ذ ها شذ ذ ذ ةا ر مل ذ ذذه ق ذ ذذه ة مل وذ ذ ذ ول ذ ذذتبع تذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة ذ ذذه
طب ذ ذ ذ ذ ذذهت ختعذ ذ ذ ذ ذ ذ ا ببذ ذ ذ ذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذ ذ ذ تشذ ذ ذ ذ ذ ذ و و ذ ذ ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذ ذذه ا الا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ملت ذ ذ ذ ذ ذذها ذذذذذذ
ب ذ ذه : حب
أات ذ ذ ذذهه تشذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه ة خ ذ ذ ذذلر ي 9191/99/19قذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذا بعذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه رملع ذ ذ ذ ذ تشذ ذ ذ ذ و ب ة ذ ذ ذذه":
244
و ذ ذ ذذا طب ذ ذ ذذة بص ذ ذ ذ خ خب ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذ ر ة ذ ذ ذ أ ق ذ ذ ذذه خمت ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه حت
ذذذ ذ ذذه ة ب ذ ذذلر ي 9191/99/19ب ذ ذذف رملع ذ ذذا بذ ذ ذ ذ ذذه طب ذ ذ ذ ت ذ ذذه رتذ ذ ذ ذذذ تشذ ذ ذ و
ب ة ذ ذ ذذه ":ت ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذ مل وت ذ ذ ذذهاه طب ذ ذ ذ ذهة ذ ذ ذذها 99 91خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة ب ذ ذ ذ ذ ئ ف ل ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذذهر
ذ ذذه ة ب ذ ذ ئ ا ذ ذذه تطب ذ ذ قة و ذ ذ ت ذ ذذهاه ب خ ذ ذذو ح ذ ذ ذ ذ ي ذ ذذيت ع ذ ذ خ ذ ذ بفعذ ذذة و ذ ذذا ةق ذ ذذه
ه ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة أو ذ ذذخ ذ ذذة و طب ذ ذهة ذ ذذها ال و ذ ذ صذ ذذهار ح ذ ذ 9191ا خذ ذذه بب ذ ذ أ و ذ ذ ه رملع ذ ذ
ذذذ ذ ذذه ة بهق ذ ذ ذ لذ ذ ذ و ذ ذذا أح ذ ذذه بذ ذ ذ أ (مخلذ ذ ذ وشذ ذ ذ حذ ذ ذ ) تذ ذ ذ بذ ذ ذ أقذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذذذ
خ ذ ذ ذ وتع ذ ذ ذ حب ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ وطب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا به ذ ذ ذذا خهص ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه ة طب ذ ذ ذهة ذ ذ ذذه ة ال و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ذذذ
ة ب ح تة ا ب ت .1
ذ ذذيت ذذ ذ ذذه ة رملع ذ ذهة ذ ذ خع ذ ذذهر تف ق ذ ذ بذ ذذو ذ ذذه ت ذ ذذيت وتذ ذذة ت ذ ذذه طب ذ ذ بب ذ ذ أ وذ ذذ؛ ط و ذ ذ
. وتة ت ه
245
تذ ذذا ذ ذذةه و ذ ذذا و ذذ ذ ذ ت ذ ذ بع ذ ذذهر ي صذ ذذةر حت و ذ ذ لتذ ذذ؛ أ وط ذ ذ و ذ ذذه حت و ذ ذ ت ق ذ ذ مت
ذذ حت و ذ ذ أل ذذه ذذةه و ذذا أتت ذذهر غ ذ ذ ت هاو ذ ذ هل ذ ذ ر ح ذذهت ذ ذ ت ذ ذ ب ذذو بف ذ ذ خذ ذ
ذ ذ ذذة و خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه حت و ذ ذ ذ ألذ ذ ذذه اص ذ ذ ذ ت خشذ ذ ذذت حهحذ ذ ذذا ي ت ذ ذ ذ ذ ذ ذذه بذ ذ ذذو أو ذ ذ ذهة أ ع ذ ذ ذ
ذ ذ ببهش ذ ذ بذ ذذو ملعذ ذذا ذ ذذه ة ذذ ذ ذ م ذ ذ ت حت و ذ ذ ا و ذ ذ ف ذ ذ بذ ذذو طخقذ ذذه خذ ذذ؛ ت ذ ذ
ت ذ ذذها ت ذ ذذيت وذ ذ ذ ة ذ ذذة خ ذ ذذ؛ ملع ذ ذذا وذ ذ ذ ب ص ذ ذذةا ب ذ ذذه و ذذذ حت وذ ذ ذ ا ذ ذذب اه ذ ذ ذ
ذ ذذه ة ال و ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ بتتل ذ ذ ملعذ ذذا تش ذ ذ و بف ذ ذذه":ح ذ ذ وه ذذ حت و ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذ وذذ
ذ ذذه ح ذ ذذتتب طب ذ ذذه بل ذ ذ ذ ذه ت ذ ذذة رملع ذ ذ ذ ه ة ذ ذ ذ ال وذ ذ ذ هوذ ذ ذ تع و ذ ذذف :أ خعذ ذ ذ تذ ذ ذ
حت و ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ذ ذ ذ بتتل ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ .1ي ت ذ ذ ذ ف ذ ذ ذ ه ة ذذذ هو ذ ذ ذ مت تلذ ذ ذذهبه خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذة ي م ذ ذ ذ
ا ذ ذ ا خ .2
246
ذ ذذه ذ ذذه ة ع ذ ذ ذ شذذذ خت ذ ذذف ف ذ ذذه ي ع و ذ ذذف ذ ذ ذ بتتل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ت ذ ذذة":خص ذ ذ ذ
تذ ذ ذ ت وذ ذ ذ خ ذ ذذه ه و ذ ذذه ت ذ ذذه ذ ذ ذ " ذ ذذه أ ص ذ ذذهابه ول ذ ذذتط أ وطه ذ ذ ذ ب ذ ذذه أ وذ ذ ذ ت و ذ ذذه أخ ذ ذذهه
ذ ذذه أ له ذ ذهة حب ذ ذذب لت ذ ذذ؛ اخ ذ ذ خ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذ بتتل ذ ذ تذ ذذة ":ذ ذ ذ ذ ذ ذذة بذ ذذف خ ذذ
ذ ذذه: ت ذ ذ " قذ ذذه بع ذ ذ قذذ قذذ ت ذذ أخذ ذذه ا ذ ذ ا خ ذ ذ ت ذ ذ بف ذ ذذه ":ذ ذذه أخ ذ ذ ش ذ ذ
وتذ ذذا ت ذ ذ ح ذ ذ وه هة ذذ ذ ذذه ة خ ذ ذ ا ذ ذهة ختتلذ ذذبهة ي م ذ ذ ب ذ ذذه ة و ذ ذذا ذ ذ ته ذ ذذه ة ال و ذ ذ
أ ذ ذ رمل ذع ذا.3
ذذذ ذذذ وعت ذ ذذا ا ذ ذذه ختتلذ ذ ذذبهة ب ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ا أخ ذ ذ ذ طهب ذ ذذه أ فع ذ ذ ذ أ ت ذ ذذه و ش ذ ذذف و ذ ذذ؛ ذ ذذه ة
ذ ذ وتذ ذذة تذذ ذذ فع ذ ذ أ ذذ تذذ ذ ذ مل وةمل ذ ذ بع ذ ذ .أخذ ذذه بع ذ ذ تلذ ذذه وع ذ ذ و ذ ذذه ذ ذذه ة
با وذ ذذه ذ ذيت شذ ذذف وذ ذذ؛ ذ ذذه ة بصذ ذذف ذذ تذذ كذ ذذة به تذ ذذهر ذ ذذه ة ال و ذ ذ بلذ ذذه بذ ذذه خ ذ ذ ق ذ ذ شذ ذذف
هرح ذ ذ ذذت ه ت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذاخ؛ طه ذ ذ ذ أ قص ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ه ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ عت ذ ذ ذذا ا ةق ذ ذ ذهة ختتل ذ ذ ذذب خبهش ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذذيت خهرح ذ ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذ ذذه ب ذذذذ ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ذذه طه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة ال و ذ ذ ذ ذ أ و ه ة ذ ذ ذ ذ كذ ذ ذ ذذة ر فذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذذة
ذ ذذيت شذ ذذف بفع ذ ذ إل لذ ذذه ت لذ ذذه ذ ذذة ت ذ ذذا ذ ذذه ة لذ ذذهب أخذ ذذه ش ذ ذ ها ذ ذ و؛ ه ذ ذ خ ذ ذ ر هل ذ ذ
أ شذ ذ ذذهته ولذ ذ ذذتط ب ر ا ذ ذ ذذه ب ف ذ ذ ذ ا أ و ذ ذ ذذا أ وع ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذذه ش ذ ذ ذ عتذ ذ ذذا ا ةق ذ ذ ذهة ختتلذ ذ ذذب
إلحذت رو خصذ حذ 9119ا ة األثر الرجعي في الفقه اإلس مي والقـانون المـدني دراسـة مقارنـة ،خ شذف بعذهر -1أمح ب ت
.99
-2ال خر وا ب مل لهب ا .919
-3أحمد ب ت ة ب مل لهب ا .91
247
هب ذ ذ هب ذ ذ ل ذ ذ غ ذ ذ فع ذ ذ خ ذ ذ حب ذ ذذب وصذ ذذبىل ت ذ ذ شذذ آل ذذهر ه ة ذ ذ ذ ذذيت ب ذ ذ و ذ ذذه فه ذ ذ
ذ ذ ذذيت ش ذ ذ ذذف و ذ ذ ذذ؛ ع ذ ذ ذذةا أ ش ذ ذ ذذف و ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ ةر وص ذ ذ ذ ش ذذذ ملذ ذ ذذة بص ذ ذ ذ
هش ذ ذ و ذ ذذ؛ ع ذ ذ ختتل ذ ذذبهة ح ذ ذذة ش ذ ذذف و ذ ذذ؛ ر ا بتعهق ذ ذ و؛ ص ذ ذ و ذ ذذه غ ذ ذ بش ذ ذ و .وعت ذ ذذا ذ ذ
أه ذذ ذ ذذه ة ذذ ي مذذ ذ ذذه ة حذ ذذة ش ذ ذف ت ذ ذ أه شذ ذذف وذ ذذ؛ ر ا ذ ذذه بف ذ ذ حبت ذ ذ ذذ أه
وتذ ذذة ت ذ ذذها ه بةصذ ذذا ا ذ ذهة بع ذ ذ تذ ذذه بةصذ ذذا و ذ ذذا ذ ذ ذ ذذت أ تذ ذذه بذ ذذه بع ذ ذ بذ ذذةت خذ ذذ؛ ر
خ ذ ذ ا ذ ذه ختتلذ ذذبهة ةصذ ذذا ذ ذذه. بع ذ ذ تذ ذذه بةصذ ذذا وصذ ذذبىل ت ذ ذ ا ذ ذ ا أخ ذ ذ ي ةص ذ ذ ةصذ ذذا ذ ذذه
أ ذ ذ رملع ذ ذذا ا ذ ذب ذ ذذه ذ ذذه ة وت ذ ذذة بهط ذ ذ ت ذ ذ ت ذ ذ ةص ذ ذ أص ذ ذذب بةص ذ ذذا ح ذ ذ و ذ ذذا ت ذ ذ
ةص ذ ذ قب ذ ذ ت ذذه بةص ذذا ت ذذه ول ذ ذ و ذذا ت ذ ذ ص ذ ذ ر ذذه ة ال و ذ ذ بع ذ ذ ق ذذهه ةص ذ ذ أخ ذذه
اذذ ا ذ ذذه ة ال و ذ ذ مل وتذ ذذ؛ ذ ذذه بةصذ ذذا ذ ذذه و ذ ذ ص ذ ذ ر ت ذ ذ حذ ذذهروهة و ذ ذذا به ذ ذذا وعتذ ذذا ب ذ ذ
ذ ذ ذ و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه ة و ذ ذ ذذا أ ش ذ ذ ذ ذ ذ ذذهئ وتع ذ ذ ذ به ت ذ ذ ذذهاه و ذ ذ ذ أخذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه
248
وش ذ ذ و؛ ح ذ ذ بع ذ ذ ت ذ ذذهاه خ خ ذ ذ ت ذ ذ ب ذ ذذه ة و ذ ذذه ت ذ ذ خذ ذذه ص ذ ذ ر ش ذ ذ و مل و ذ ذ وط ذ ذ خ ذ ذ
بع ذ ذ ذ ح ذ ذذتت ه خ ذ ذ ذ وشذ ذ ذ و؛ وهخ ذ ذ ذهة ت ذ ذ ذ ذ ذذه ا خ ت ذ ذ ذ ع ذ ذذهر ت ذ ذذهاه مل وتتلذ ذ ذ حذ ذ ذ و ذ ذذا تذ ذ ذ
ص ذ ذذهر ذ ذذه ا ذ ذ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ا ذ ذ ذهة ختتل ذ ذذبهة ه ذ ذ ذ وعت ذ ذذا قذ ذ ذ طبذ ذ ذ ب ذ ذذف رملع ذ ذذا ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ ي تذ ذ ذ
ذ ذذه ا وذ ذ ذ و ذ ذ ذا ذذذ ذ ذذه ذ ذذة ذ ذذهاه ت ذ ذذه خذ ذ ذ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ قذ ذ ذ صذ ذ ذ ر قبذ ذ ذ ذ ذذه أخ ذ ذذه
ذ ذذعهة وذ ذ ذ و ذ ذذا ع ذ ذذهر بعذ ذ ذ أ مذ ذ ذ ذ ذذه ا ب ت ذ ذ ذ ذ ذذيت وشذ ذ ذ حذ ذ ذ ت ذ ذذط مل وتتلذ ذ ذ ع ذ ذذهر خذ ذ ذ
ذ ذذه مل ل ذ ذ ا ذ ذهة ختتلذ ذذبهة ب ذ ذ تذ ذذخ وعتذ ذذا تش ذ ذ و ال و ذ ذ حذ ذذهروهة و ذ ذا به ذ ذذا خ ذ ذ ةذ ذذهئ ح ذ ذ ة ت أخ ذ ذ
خ .1 قتص و ا ا ا ط
ذ ذذه و ذ ذ وة ذ ذ بتتل ذ ذ ت ذ ذذة ص ذ ذذطخ غ ذ ذذهخ تت ذ ذذه و ذ ذذة - Hucت ذ ذ ت ذ ذ ":ص ذ ذذطخ
ذذذ وت ذ ذ ذذها بف ذ ذ ذذه ةمل ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذة غ ذ ذ ذ ختتلذ ذ ذذب .ت ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذه ذ ذ ذذة" .هل ذ ذ ذ وتفذ ذ ذذا تعب ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ تت ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ذ ذذه .وعت ذ ذذا ا ذ ذ ذهة هب ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ذ ذذهت أو ذ ذ ذ ص ذ ذذف أخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذذط ا بتتل ذ ذ ذ بهص ذ ذذطخ
249
ت ذ ذذه صذ ذ ذ -بل ذ ذذه ب ذ ذذه ة ول ذ ذذتط – حبلذ ذ ذ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ تف قذ ذ ذ تذ ذ ذ طب ذ ذ ذهة هلذ ذ ذ
ا ذ ذ تذ ذذة أ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذ حذ ذذة خع ذ ذ صذ ذذطخ ذ ذذهت أ خع ذ ذ مل و ذ ذ ذ ذذلا "ختتل ذ ذ " ذ ذذيت
ذ ذ ب ذ ذ ة خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذطخ ه ص ذ ذذطخ تف ذ ذذا بهح ذ ذذت ذ ذذه ذ ذذةر Leurentق ذ ذ خ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ت ذ ذ
بشذ ذ ذ .خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذه أ بل ذ ذ ذ أ ذ ذذه و ذ ذ ذ خه وذ ذ ذ خ اذ ذ ذ ي ا ه ذ ذذه تذ ذ ذ ت ذ ذذة و ذ ذذة ": ذ ذ ذ بتتلذ ذ ذ
أ ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ إل ذ ذ ذذهر ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ق ذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ذ ذ ذ بتتل ذ ذ ذ صذ ذ ذذطخ و اذ ذ ذذه ذ ذ ذذةر ت ذ ذ ذ
. ال وذ ذ ذ ب
251
.0نقد النظرية التقليدية:
ذ ذ ذ ذ ذ ذذات ت ذ ذ ذ ذ ذ ذذها ت ا ذ ذ ذ ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذ ذ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ف ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ف ل ذ ذ ذ ذ ذ ذذا ر ه وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ حت وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت ع ذذذذذذذ
ت ها ه و ا خه و ا:
.0أ .غموض معيار التفرقة بين الحق المكتسب ومجرد األم :
اذ ذ ذ ا ذ ذ ذ خع ذ ذذهر خةاذ ذ ذ ت ذ ذذا ب ذ ذذو ذ ذ ذ بتتلذ ذ ذ وذ ذ ذ مل وتف ذ ذذة و ذ ذذا أ ص ذ ذذهر حت وذ ذ ذ ت
ذ ذ بتتل ذ ذ ي ح ذ ذذت ر و ذذ ذ ذذبع ذ ذذه ذ ذذه ة ش ذذ و ذ ذ ي مل ذ ذذةا خص ذ ذ خ ذ ذ ت ذ ذذه بع
تذ ذذة وبذ ذذهر وذ ذذ؛ أخ ذ ذ أ رملذ ذذه ق ذ ذ وت ذ ذ ق ذ ذ ذذ ذ ذذه ا ي خ ذ ذ صذ ذذهابه و ذ ذذا خذ ذذخ ا ذ ذ ا خ ذ ذ
وذ ذ ذ خف ذ ذذةه " ذ ذ ذ بتتلذ ذ ذ " ي ه ذ ذذا و ذ ذذ؛ "اذ ذ ذ ا خذ ذ ذ " ت ذ ذذتىل ب ذ ذذه خ ذ ذذتخ ي تذ ذ ذ وت ذ ذ ذ
ص ذ ذذة و ذ ذذا روعذ ذ ذ ذذذ أ ذ ذذه ة ت ذ ذ ذ وت ذ ذ ذ ذ ذذبع ذ ذذت ت هوذ ذ ذ و ذ ذ ذ طب ذ ذ ذ أخ ذ ذذهه خته ذ ذ ذ
ه ة ال و . خ هت ا ة مل ع خش و ي م
قذ ذذه أ ص ذ ذ تهت قه ة ذ ذ وصذ ذذع ت ذ ذذه ت ذ ذذا بذ ذذو ذ ذ بتتل ذ ذ ذذ خذذ قذذ خذ ذذ؛ مله ذ ذ
: ا ا خ خ؛ خ و ا
ذ ذ ختتل ذذبهة ولذ ذ و ذذه ذذه ة ال وذ ذ أه أ ذذه اذ ذ ا -مل ذذةا اذ ذ ختع ذ ذ و ذذا شذ ذ ط ت ذ ذ وعت ذذا تذ ذ
أخ ول و ه ه ة ال و .
ةص ذ ذ ذ قب ذ ذ ذ ته ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ وطب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا تذ ذ ذذه ر ص ذ ذ ذ ر قذ ذ ذذه ة مل و ذ ذ ذ وبط ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ أب ه ذ ذ ذذه ا
خ ذذهط طب ذ ذ أو ذ ذهة خ ذذ؛ وبط ذذه ةص ذ ذ أه ذذه ة ال و ذ ذ ذ ذ وب ذ ذ ىل ت ذ ذ ذذ ذذ بةص ذذا ذذه ة
ذ ذ بف ذ ذ غ ي شذ ذذت وذذ تذذ تذذ حت و ذ ذ ت خذ ذذه هلذ ذذت ه ط ذ ذ ذ ذذه ة ال و ذ ذ ذذ أخ ذ ذ به تذ ذذهر
250
اذ ذذه ذ ذ وت ذ ذذهق ا ذ ذهة ختتلذ ذذبهة تذ ذذ؛ ت ذ ذ ذذ ص ذ ذ ول ذ ذ و ذ ذذه ذ ذذه ة ال و ذ ذ بهوتبذ ذذهر ا ذ ذ ا أخ ذ ذ
ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ تطب ذ ذذهت بع تذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ صذ ذ ذ ىل تفلذ ذ ذ ذ ذ ذ بتتلذ ذ ذ شذ ذ ذ أ تتذ ذ ذ
ذ ذذه ت خذ ذذم وعتذ ذذا ذ ذذه ة رملع ذ ذهة بذ ذذو ي ذ ذ بشذ ذذت ق ذذ ص ذذ ذ ذ ت ذ ذذا ذ ذذة و خ ذ ذ
خل ذ ذذت ب غ ذ ذ لذ ذذه خع ذ ذ و ذ ذذا ش ذ ذ ط أ خع ذ ذ و ذ ذذا ا ذ ذ ع وف ذ ذذه لتذ ذذ؛ وتبهرتذ ذذه ا ةق ذ ذهة ختتلذ ذذب
ذ ذذة بتتل ذ ذذب ش ذ ذ ذ ط خ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ ذ ذذة و ذ ذ ذ وعت ذ ذذا حت وذ ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذذه ةق ذ ذذة . ذذذ
ذ ذذةاهة ي طبهق ذ ذذه و ذ ذذا ب ذ ذذا ذ ذذيت تذ ذذا ي ذ ذذة بتتلذ ذذب ب ذ ذ أق ذ ذ -خذ ذذ؛ ها ذ ذ ه ذ ذ ت ذ ذ تت ذ ذ
تتةو؛. حب
.ت ذ ذ ذ أب ذ ذ ذ ه ص ذ ذ ذ صذ ذ ذ بذ ذ ذ خف ذ ذ ذ به ل ذ ذذب تص ذ ذ ذ تهت غذ ذ ذ وذ ذ ذ حت وذ ذ ذ ت تذ ذ ذ ذذذ -
بطذ ذ ذذخ تص ذ ذ ذ أا ذذذ وعت ذ ذ ذ به ل ذ ذ ذذب بهط ذ ذ ذ ي م ذ ذ ذ قذ ذ ذذه ة حذ ذ ذذهب ر ص ذ ذ ذ ر قذ ذ ذذه ة مل و ذ ذ ذ
ذ ذذه ة هة ي مذ ذ ذ وص ذ ذذبىل صذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة قذ ذ ذ ب ذ ذذهطخة ي مذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذ أ تصذ ذ ذ ت ذ ذ ذ خعذ ذ ذ
به ت ذ ذذهر بهطذ ذ ذ مل و شذ ذ ذ أ اذ ذ ذ تصذ ذ ذ ةملذ ذ ذ ت ذ ذذه أوذ ذ ذ ا ذ ذذة ختتل ذ ذذب ة قذ ذ ذ أ ذ ذذه ال وذ ذ ذ
ق ذ ذ ب ذذهطخة ي م ذ ذ ذذ ذذة ب ذذف تص ذ ذ ذذة بتتلذ ذذب ت ذذه لت ذذ؛ وت ذذها و ذ ذذا تت ذ ذ ا ذ ذ ه
أخت ذ ذذه ع ذ ذذةر ف ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ .خ ذ ذ هة ي مذ ذ ذ وصذ ذ ذبىل ص ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة
252
ذ ذذة بتتلذ ذذب تذ ذذة ذ ذ ي ذ ذذبطخ .تذ ذذة ا ذ ذ ختتل ذ ذ ت و ذ ذ ي ةوذ ذذه ذ ذ ت ذذه أو ذ ذهة و ذ ذذا ذ ذذة خذ ذذ؛
هص ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ةمل ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذا ه ة ذ ذ ذ .ي صذ ذ ذذةر و ذ ذ ذ ة ملذ ذ ذذه حت و ذ ذ ذ ت -أخ ذ ذ ذ ة ت ذ ذ ذ
ذ ذذة وتبهرت ذ ذذه ا ذ ذ ذهة خ ذ ذذ؛ ذذذ لت ذ ذذ؛ خذ ذ ذ ذ ذذة و ي اخ ذ ذذه خ ذ ذذا أخذ ذ ذ و ذ ذذةر به لذ ذ ذب هل ذ ذذه ذ ذذه
ة خ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا ياذ ذ ذذةر ت ذذذ أ هص ذ ذ ذ .ت ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر قذ ذ ذذه ة بة ذ ذ ذ حتذ ذ ذذهه مل و ذ ذ ذ ةصذ ذ ذذهو و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذهق
وةمل ذ ذ ا ذ ذ ة خ ذ ذ لذ ذذهب ملةاتذ ذذه ذ ذذه ة و طب ذ ذ و ذ ذذا ذ ذ اذ ذذه ت ةصذ ذذهو أ ت ذذ ت ذذ و ذذ
ذذذ ذ ذذة و خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب اخ ذ ذذه ذ ذذه ل ذ ذ ذ بش ذ ذذت و ذ ذ ذ ذ ذذت ت ذ ذذط بهاله ذ ذ ذ حت و ذ ذ ذ ت
ل ذذ ذ ذذه ة خهص ذ ذ أ اله ذ ذ ذ ذ ببهش ذ ذ أ فذ ذذةر إلكذ ذذهه هلذ ذذه بت ذ ذ ي خب ذ ذ أ به تذ ذذهر اله ذ ذ
ذ ذ ذذة و ذ ذ ذذه ك ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ خشذ ذ ذذت ح ذ ذ ذ وه هحذ ذ ذذب ذ ذ ذذه ذذذ ذ ذ ذذيت ق ذ ذ ذ هت ذ ذ ذ بشذ ذ ذذه ول ذ ذ ذ ةا ذ ذ ذ
ب ذذ أ تع ذ ذ ت ذ ذذ؛ خ و ذ ذذه ذ ذ ذ ذذة أ و وذ ذذا بش ذ ذ ب ذ ذ ر إلختذ ذذه و ذ ذ ه بلذ ذذه هب ذ ذ بف ذ ذ
ع ه به ل هح تش وع . و ه ملع ب
ذ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذةه ي أ تت ذ ذ ذذهر ل ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذ تفذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ وخاذ ذ ذ ذ أ أتت ذ ذ ذذهر حت وذ ذ ذ ذ ت
253
حذ ذذت ه بعهخ ذ ذ ع و ذ ذ هب ذ ذ ذ ذذة خذ ذذ؛ أمل ذ ذذه ت ت ذ ذ ذذ ت ذ ذذهي ملذ ذذه تلذ ذذهن وذ ذذ؛ لذ ذذب
ت ت ذ ذ بفو ذ ذ خعهخ ذ ذ حذ ذذت ه خذ ذذ؛ تفذ ذذه أ ا ذ ذذة بل ذ ذذف ذذ ب ت ذذ أ اذذ خذذ ذ ذذة ب ذذه
هش ذ ذ ذذئ ي مذ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذذه ة ع وذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ب ذ ذ ذذف لت ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذه طب
ذ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ ذ لت ذ ذ ذذ؛ ي طبهق ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذف خبهش ذ ذ ذ ذ أ لذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذف ا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذ تت ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذب أ
ت ذ ذذهي ا ذ ذ ي ذ ذذه ة أت ذ ذ خذ ذذ؛ ا ذ ذ ب ت ذ ذ .خ ذ ذ طب ذ ذهة رملع ذ ذهة ذ ذذه .ذ ذ ختتل ذ ذ ا أ وعتذ ذذا ذ ذ
تعذ ذ ذ و ع ذ ذ ذ هبذ ذ ذ ذ ذ ذ ي حتهخ ذ ذذه تذ ذ ذ عذ ذ ذ و شذ ذ ذ وعا وتبذ ذ ذهر خ ذ ذذ؛ ذ ذذهرو ب ت ذ ذذهت ذ ذ ذ تذ ذ ذ
فت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا طخق ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذه أختذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذة أخ ذ ذ ذ ه هب ذ ذ ذ ذ ذ ذذة بتتلذ ذ ذذب ذ ذ ذ تت ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذة ا
ة بتتلب .
ذ ذ ذذة وذذذ خذذذ حت و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذيت تف ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه ا ذ ذذة حذ ذ ذذت ه خ ذ ذذلا ت ذ ذ ذ أ ذ ذ ذه اذ ذ ذذم ي ه ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذذة حذ ذ ذ ذذته هبتذ ذ ذ ذذه Capitantأ تت ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ذذه ة ال و ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذذة خص ذ ذ ذ ذ
لذ ذ ذ ذذت ب . به لذ ذ ذ ذذب ه ذ ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذذط تذ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ به لذ ذ ذ ذذب وتصذ ذ ذ ذذةر أ تذ ذ ذ ذذة ص ذ ذ ذ ذ بتتلذ ذ ذ ذذب
ذ ذ ذذة أصذ ذ ذذبىل ختعهر ذ ذ ذهة خ ذ ذ ذ بص ذ ذ ذ تهبش ذ ذ ذ ولذ ذ ذذتط ي أ وذ ذ ذذةه و ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه أ إلب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛
254
ذذذ و طب ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ إل ذ ذذه أ ت ذ ذ ذ ت ذ ذذةر ع ذ ذ ذ به ذ ذذه ة و ذ ذ ذا ذذذ أ و ذذذ عهخ ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذا ت ذ ذ ذ
ذ ذذة ذ ذ ذ اىل ي فلذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه ملع ذ ذ ذ طب ذ ذ ذهة فتذ ذ ذ وذ ذ ذ حت وذ ذ ذ ت وت ذ ذذىل ذ ذذه ح ذ ذذب أ
ثانيا :النظرية الحديثة في التفرقة ين مبدأ عدم الرج ية ومبدأ األثر المباشر.
ذذه ة ال وذ ذ خ ذذ؛ تف قذ ذ ب ذذو خبذ ذ أو؛ خبذ ذ أ وذ ذ ه رملع ذ ذ حت وذ ذ و ذذا أح ذذه ذذةه تذ ذ و ذذ حت وذ ذ
ذ ذ ذذه حذ ذ ذذه وتذ ذ ذذة ا ذ ذ ذ خش ذ ذ ذت و ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ ح ذ ذ ذ وه ه ح ذ ذ ذ وه هة خبهش ذ ذ ذ ة خذ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ
ح ذ ذذت ه ت ذ ذذيت ذ ذ ذ ا و ذ ذذه ر و ذ ذذ؛ خبذ ذ ذ أ حذ ذ ذ تط ت ذ ذذه و ذ ذذا و ذ ذذ؛ خبذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه ملع ذ ذ ذ ح ذ ذذت ه ت .ذ ذ ذ
ه ة ال و خه و ا و ه خ؛ حت ه ت. ببهش
ذ ذذه ذ ذذة ت خذ ذذ؛ و هص ذ ذ تذ ذذةو؛ ذ ذذه ك ذ ذ أ ل ذ ذ ذذ خذ ذذ؛ ب ذ ذذا ه ة ذ ذ ذ ذذيت تة ذ ذ أ ذذ
255
ذذذذ أ حت ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ا خ ذ ذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذ ذذا ه ة ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ ذ وعهت ذ ذ ذ ذ وخا ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ
ه ذذذ أ ب ذ ذذا ه ة ذ ذ ذ به ذ ذذا خ ذ ذذه تشذ ذ ذ وعهت و ذ ذذا تذ ذ ذ شذ ذ ذ ها ي طب ذ ذذه بعذ ذ ذ خصذ ذ ذ
ذذ و ذ ذ .تذ ذذة وف ذ ذ صذ ذذطخ صذ ذذطخ ب ذ ذذا ذ ذذه ةئ تذ ذذة صذ ذذطخ وذ ذذهه ي ت ذ ذذه حت و ذ ذ
ب ذ ذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذا هص ذ ذ ذ ذ أ ياذ ذ ذ ذذة و طب ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذا بع ذ ذ ذ ذ خذذذذ صذ ذ ذ ذذطخ تذذذذ بتتل ذ ذ ذ ذ
و ذه ...خل.
مل ذ ذذةا وخق ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ وف ذ ذ ذ ص ذ ذذطخ تذ ذ ذ ه ة ذذذ بط ذ ذ ذ ت ذ ذذة وف ذ ذ ذ أو ذ ذ ذهة ص ذ ذذطخ
ب ذ ذذو ش ص ذ ذذو ب ذ ذذه ص ذ ذذطخ ب ذ ذذا ذ ذذه ةئ و طبذ ذ ذ و ذ ذذا ب ذ ذذا ف او ذ ذ ذ ذ ذذيت لت ذ ذذ؛ اتا ذ ذذه هب ذ ذذه ي
ذ ذذه ة و ذ ذذا طب ذ ذ ت ذ ذ حت ذ ذ خذ ذذ؛ حتذ ذذهت خت ذ ذ اته ت ذ ذ ذ ذذه قذ ذذه ة مل و ذ ذ ي أ حب ذ ذذب وتصذ ذذةر أ و
طب ذ ذ ذ ت ذ ذذط و ذ ذ ذذا ملذ ذ ذذا خا ذ ذ ذ مل ذ ذذا لذ ذ ذذهب ملةاتذ ذ ذذه و ذ ذذا ملذ ذ ذذةا ت ذ ذ ذذه وتذ ذ ذذة رملع ذ ذ ذهة .أخذ ذ ذذه
ب ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذ طه ذذذ ت ذذذ ذ ذ ذذه تت ذ ذ ذذةو؛ أ ق ذ ذ ذ طةو ذ ذ ذ تط ذ ذ ذ ت ل ذ ذ ذذه تت ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذةرة
ب ذ ذذه :اا ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ عذ ذ ذ ي ي خع ذ ذذهخخت ذ ذذة و و ذ ذذا ح ذ ذذب و ذ ذذه ة بذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة
هة ا ذ ذ ذ ي ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ ت ذ ذذه وب ذ ذذا ع ذ ذ ذ عذ ذ ذ ي صذ ذ ذ بط ذ ذذخ تذ ذ ذ ذذذ و هروذ ذ ذ طب ذ ذ ذهة ذ ذذه ة
256
.0أ .0.بالنسبة للمراكز القانونية المتتابعة:
أب خ ذ ذ ي ذ ذذه ة ذ ذ ذذ ا ذ ذ تتذ ذذةو؛ ت ذ ذ ب ه ص ذ ذ خ ذ ذ خة ب ذ ذذه ت ذ ذذه وتع ذ ذ و ذ ذذا حذ ذذب
ذذه ة ال و ذ ذ ةصذ ذ بفات ذذهه مل وذ ذ ت ذ ذ ذ ذ خ ذذ؛ ا ذذب إلب ذ ذ ه ذذه ة ال و ذ ذ تذ ذ خ ذذه ق ذ ذ م ذذه
تطب ذ ذ ت ذ ذذه ت ذ ذذة ذ ذذه ة ك ذ ذذا ب خ ذ ذذه ي ش ذ ذذت و ذ ذ ذ و ذ ذ ي ته ذ ذذه ة ة مل ذ ذ ذذ ر ذ ذذا ب ذ ذذه ذ ذذه ة
ذ ذذه ة ت ذ ذذه ه ة ذ ذ وت ذ ذذها و ذ ذذا قهو ذ ذ ":أ ذ ذذيت ه ذ ذ ي شذ ذذت و ذ ذ ي ةص ذ ذ ذ ذذتف بذذ ذذ
ص ذ ذ ذ ذذة ر ذ ذذه تش ذ ذ و ال و ذ ذ و ذ ذ قهو ذ ذ شذ ذذت تذ ذذة ا ذ ذذه تش ذ ذ و لذ ذذهر بفعذ ذذة " تذ ذذ؛
تطب ذ ذ ذ ت ذ ذذة ذ ذذه ة ذ ذذه ة ة ملذ ذ ذ ذ ذذه ة ال وذ ذ ذ تذ ذ ذ ي اذ ذ ذ ا ذ ذذب ذ ذذة بةص ذ ذذا بعذ ذ ذ ف ذ ذذه
. هة ا هة ختتلبهة ام بع خةت بةصا و ه وصبىل ا بةصا ه ا ا أخ
ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذا بذ ذ ذذو إلمل ذ ذ ذ ت ب بط ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ب ذ ذ ذذا ه ة ذ ذ ذ بتتهبع ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذهاه بتتل ذ ذ ذ
ا ذ ذ ر ذ ذ ر ي م ذ ذ قذ ذذه ة ذذ شذذ وش ذ ذ ط ط ذ ذ ت ذ ذذهاه رت ذ ذ اوذ ذذة ق ذ ذذه تفذ ذذا ت ذ ذ ب ذ ذذه ت ذ ذ
257
قذذ مل ذذةا ذ ذ ذذ خ ذذه خ ذ ذذه ت ذذهاه ول ذ ذ و ذذه ذذه ة ال و ذ ذ ب ذ ذ أخ ذذه به ل ذذب آلمل ذذه
ال وذ ذ ذ ت ذ ذذة مخذ ذ ذ وشذ ذ ذ حذ ذ ذ ت ذ ذذه مل وذ ذ ذ و تع ذ ذذه ت ذ ذذهاه بعشذ ذ ذ حذ ذ ذ ة ت صذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا أملذ ذ ذ
ذذ ذ ذ هة ب ذذو حت و ذ ذ ه ذذاة و ذ ذ هت ذذه به ة ذذة ت ذ ذ خ ذذات تذ ذ حت وذ ذ وذ ذ لت ذذ؛ ذذة ب ذذف ت
ذ ذ ذ ببهشذ ذ ذ ملع ذ ذ ذ بذ ذ ذ ت ذ ذذة و ذ ذذه وت ذ ذذة خ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ لذ ذ ذ ةق ذ ذذه و ذ ذذا آل ذ ذذهر بل ذ ذذت ب ذذذ
ه ة ال و .
و ذ ذ ب ذ ذذو ذ ذ بتتلذ ذ ذ تف ق ذ ذ ذ ذذيت أخ ذ ذ ت هب ذ ذذه حت وذ ذ ذ ت بذ ذ ذ و ذذذ ق ذذ حت و ذ ذ ذ ذذه أ
ذ ذذبع ذ ذذه وذ ذ ذ حت ذ ذذهه ذ ذذه ةئ عت ذ ذذا بت ذ ذ ي تف قذ ذ ذ ب ذ ذذو ب ذ ذ ذا ع ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة بل ذ ذذت
حذ ذذعهة ختذ ذذهت ذ ذ اةهلذ ذذه ع ذ ذ ا ذ ذذة ت ذ ذذه بذ ذذب أ فذ ذذتىل بذ ذذه ت ذ ذ أ خ ذ ذذبط ف قذذ غذذ
ذ ذ ذ تذ ذ ذ بع ذ ذذهر ت ذ ذذة أ ص ذ ذذهر حت وذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذخ خع ذ ذذهر خذ ذ ذ ذ ذذه بعذ ذ ذ تذ ذ ذ خ ذ ذذه تذ ذ ذ ذذذ
ذ ذ ذذه و بذ ذ ذذه ذ ذ ذ ة ي خ ة ذ ذ ذذه عذ ذ ذذها تذ ذ ذذفخ ملة خذ ذ ذذ؛ طهقذ ذ ذذه بع ذ ذ ذ خع ذ ذ ذذهر حتذ ذ ذذهه عذ ذ ذذهه وعذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه أ
258
ذ ذ ذ ؛ ح ذ ذذت ه ت ذ ذذيت ذ ذ ذ ا و ذ ذذا و ذ ذ ذ وتبهرت ذ ذذه ذ ذذة و تفلذ ذ ذ و و ذ ذذا حت وذ ذ ذ أخذ ذ ذ ذ ذ ذ
وتذ ذ ذذ؛ ل ذذذ ا ذ ذ ذ تذ ذ ذذا هو ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت طب ذ ذ ذ هو ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ وه ي اخذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه ذذذ
ط ذ ذذةر ت خت ح ذ ذذه تف ذ ذذا بعذ ذ ذ ذ ذذه أ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذة ا قتص ذ ذذهاو ت ذ ذذ؛ ةذ ذ ذ ذ ذذه طب ذ ذذهت ت ذ ذذه
ذ ذذيت ع ذ ذ ملذ ذذا ة خذ ذذ؛ خ ذ ذذا ت ذ ذذه ة ذ ذذة و ة ذ ذ تاذ ذذه ت و ذ ذذا خب ذ ذ أ و ذ ذ ه رملع ذ ذ قتصذ ذذها ذ ذذه ة
ه حذ ذ ذ تط أو ذ ذ ذهة ذ ذ ذ وب ذ ذذة و تشذ ذ ذ وعهت ذ ذذه خذ ذ ذ ذ ذذة و هصذ ذ ذ به ح ذ ذذت هرت ذ ذذه
حذ ذ ذ ذ ه به ل ذ ذ ذذب ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذعةبهت ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة و خ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب اخ ذ ذ ذذه خش ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ خل ذ ذ ذذف
ت ذ ذذ؛ هرت ذ ذذه ح ذ ذذت ت رب ذ ذ ذ ي مذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه ة تصذ ذ ذ تهت ه ة ذ ذ ذ ذ ذذيت ش ذ ذذفت ي مذ ذ ذ و ذ ذذه
وذ ذذها خذ ذذه ذ ذ حتهخ ذ ذذه ذ ذذه ةئ و ذذا أحذ ذذه رص ذ ذ ف أصذ ذذبىل خ ذذ؛ ب ذ ذ و ا ذ ذذة أ ذ ذ ذذه ة ال و ذ ذ
و بذذذ و حت ذ ذ ذذه بذ ذ ذذف خبهش ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ قذ ذ ذذة وت ذ ذ ذ ي ح ذ ذ ذ وه أاتذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة أو ذ ذ ذهة ذ ذ ذذه ت وذ ذ ذذه
259
أ ة ذذ خذ ذذ؛ بلذ ذذت ت ذ ذذه خطذ ذذه بذ ذذه مل ذ ذ خذ ذذ؛ أو ذ ذذه قه ة ذ ذ شذ ذذفت ي به ذ ذذا .ذ ذ ملع ذ ذ ذ ذ
وتب ذ ذذهر ت خ ذ ذذه كع ذ ذ طب ذ ذذه و ذ ذذه و ذ ذذه ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذة ذذذ ذذ و ذ ذذه ة خ ذ ذ ت ذ ذ ببذ ذ ذ أ ت ذ ذ
ذ ذ وب ر بذ ذذو ذ ذذة و و ذ ذ بف ذ ذذةه خب ذ ذ أ و ذ ذ ه رملع ذ ذ ب ذ ذ خذ ذذه حذ ذذت و ذ ذذه ف ذذه خذ ذذ؛ حذذ ه
ذ ذ ذ بط أاتهخ ذ ذذه و ذ ذذا ةق ذ ذ ذه لذ ذ ذ ك ذ ذذة أ شذ ذ ذ ذ ذ ذ أ به ت ذ ذذه ب ع ذ ذذها يذ ذ ذ ا ف ذ ذذه بع ذ ذ ذ
ذ ذذه ة و ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذ ببهش ذ ذ ل ذ ذ وه وذ ذذها خذ ذذه ل ذ ذذا ف ذ ذذه بذ ذذو تذ ذذهرو ذذ ه ة ذ ذ ذ ذذيت حذ ذذب
ذ ذذه ة ذذ فذ ذذه ص ذ ذ ر قذ ذذه ة مل و ذ ذ ا ذ ذ أو ذ ذ تذ ذذ؛ ذ ذذه ة ذ ذ ببهش ذ ذ ل ذ ذ فت ذ ذ
أ ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذه ة ال و ذ ذ و ذ ذذا ةق ذ ذذه أ آل ذ ذذهر ذ ذذيت ذ ذذا ف ذ ذذه ا أ و ل ذ ذ تع ذ ذذه أ أ ذ ذذه ح ذ ذ
ذ ذ ذ وب خ ذ ذذ؛ ا ذ ذذب ذ ذذيت تذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ ح ذ ذ ذ وه ق ذ ذذه ة خ ذ ذذ؛ بب ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ ذ ذذخ ببذ ذ ذ أو؛ وعذ ذ ذ
ذ ذ ذذة و بصذ ذ ذذةر ذ ذ ذذه خصذ ذ ذذط ىل خب ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ آلخ ذ ذ ذ لتذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ بفا ذ ذ ذ اه ا اخذ ذ ذذه
261
ص ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ ك ذ ذذة أو ذ ذ ذهة طب ذ ذ ذ ب طذ ذ ذ ا ذ ذ ذ و ذ ذذا ه ذ ذذه بذ ذ ذ ف تطب ذ ذ ذ و ذ ذذا ق ذ ذذه ص ذ ذذه
ذ ذذه خ ملذ ذ ذهة و ذ ذذا خبذ ذ ذ أ ذذذ ذ ذذه ة و ذ ذذا خ ذ ذذخ ذذذ فه ت ذ ذذه هتذ ذ ذ و ذ ذذا ق ذ ذذه ح ذ ذذهب
احذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9119ي بذ ذ ذذها 97ت ذ ذ ذ 1خ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذب ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذذه أ خ ع ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ذ ه بش ذ ذ ذ
و ا أ ه:2
ذ ذ ذ وب وعتذ ذ ذذا ش ذ ذ ذ ها بع ذ ذ ذذو ي أا ت ذ ذ ذ ي بلذ ذ ذذه بذ ذ ذذو بذ ذ ذذة ط و ذذذ و ذذذ و ذذذ
3
و عه ه ة . ةو ةط خلهحهة صه
ذذذ ب ذ ذذف بشذ ذ ذ ذ ذذة ح ذ ذذ؛ قه ة ذ ذ ذهة ولذ ذ ذ و ذ ذذا به ذ ذذا وُذ ذ ذ ذذذ أت ذ ذ ذ خ ذ ذذه وفص ذ ذذىل و ذ ذذه تذ ذ ذ
9ح 9199 ل هح ع ةه ه ة هملا مبدأ عدم رجعية القوانين الضريبية وتطبيقاته في القانون العراقي ،ا ت و -1ر
ا .119 ع
-2خ حةه ر هحا رق 719-19خلر ي 9اول ا ح 9119يتعلق بإصدار نص تعدي الدستور ،ب مل لهب ا .91
-3قه ة رق 19-99خلر ي 19خهر ح 9199يتضمن التعدي الدستوري ،ب مل لهب ا .91
260
الفرع الثاني :مبرراع عدم رج ية القوانين ال ريبية.
خ ذ ذذه ذ ذ ذ ت فذ ذ ذهة وةمل ذ ذذه شذ ذ ذ ه ة ذ ذ ذ ذ ذذيت فهات ذ ذذه بفل ذ ذذه ل ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب طذ ذ ذ ته هوذ ذ ذ ذ ذذيت ح ذ ذذب
ذ ذذه بذ ذ ذ ذ ذذه ة أ به ب هطذ ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذ ذ ب ذ ذذه و ذ ذ ذ شذ ذ ذ شذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ت ذ ذذف أ وتذ ذ ذة تذ ذ ذ
ذ ذذه ة ول ذ ذ ات ذ ذ ب ط ذ ذ و ت ذ ذذا أ ت ذذ ذذ ش ذ ذ ت ذ ذذهه فذ ذذه ذ ذذيت ا ذ ذ اته ذ ذذه ة بع ذ ذ
و ا خه تة ت.
ذ ذ ذ ذذب ت ذ ذ ذ ذذه ذذذذ هص ذ ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ذ وب اتذ ذ ذ ذذهه ه ة ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذو أ تذ ذ ذ ذذة عذ ذ ذ ذذي قهو ذ ذ ذ ذ
تذ ذذاه ذ ذذه ةئ إل تذ ذذاه به ذ ذ وب ذ ذذيت هط ذ ذ هبذ ذذه تذ ذذا وتذ ذذة و ذ ذذا ب ذ ذ خذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذ ا ق ذذ غ ذ ذذة
ة ق و ه.
و ذ ذ ذ ه ح ذ ذ ذذت ر ت ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذه وتل ذ ذ ذذب ي رب ذ ذ ذذهي أا ذ ذ ذذة هل به ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ها ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ ختةق ذ ذ ذ و ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذه
262
ثالثا :انسحاب القانون إلى الماسي يؤدي إلى تقويض ال دالة وتقدير تحكمي.
ت ذذذ و لذذذ تذذذ ذذذ ذذذ ذ ذ ذ وب تت ف ذ ذ ذذه ص ذ ذذعةبهت ت ذ ذ ذ ذذذ ذذذ و خ ذ ذذ؛ بل ذ ذ ذ بذ ذ ذذه أ
خ ذ ذ ب ذ ذ وب ذ ذىب وذ ذذ؛ ع ذذ صذ ذذعةبهت ب تذ ذذاه هبذ ذذه بلذ ذذل وذ ذذ؛ اتع ذ ذذه ذ ذذاا ا ت ذ ذ وذذ شذذ
لذ ذ ذذهب ب ذ ذ ذ شذ ذ ذذط أ تص ذ ذ ذ تهت ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ خذ ذ ذذخ ل ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذة ملع ذ ذ ذذه حذ ذ ذذهرو بفعذ ذ ذذة و ذ ذ ذذا بع ذ ذ ذ
وذ ذ ذ أ مل ذ ذذه ش ذ ذذهط أ تصذ ذ ذ تهت ذ ذ ذ وب خ ذ ذذ؛ مله ذ ذ ذ وتعذ ذ ذ ر و ذ ذذا إلا ر ذ ذ ذ ي تطب ذ ذ ذ خش ذ ذذه
ذ ذذه ق ذ ذ وتع ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ ل ذ ذذهب و ذ ذذا ع ذ ذ به ذ ذذه ة ل ذذ ذ ذذيت قع ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ خت ذ ذذف خ ذ ذذخ و ذ ذذه
ق ذ ذ وت ذذة ت ذ ذ بذ ذ إلا ر اص ذذةا ت ذ ذ خ ذ ذ و ذذا بت ف ذذو ب ذذهت ذ ذ خ ذذه ط ذذه ب ب ذذه ذ ذ مله ذ ذ
ذ ذ ذ أوذ ذ ذ و ذ ذ ذ ته ر ت ذ ذذة تذ ذ ذ إل ب ذ ذذهت ختةقفذ ذ ذهة و ذ ذذا اتف ذ ذذهم بذ ذ ذ ته أ أ ر خع ذ ذ ذ قذ ذ ذ
ذذذذ ذ ذ ذ وب مل وذ ذ ذ ذ أ رت ذ ذ ذ أح ذ ذ ذذعهر ذذذذ أ ت ذذذ ت ف ذ ذ ذذو وب ذ ذ ذذه به ذ ذ ذ به ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذها
ب ذ ذ ذذهر ق ذ ذ ذ ذ وتع ذ ذ ذذة ذ ذ ذذع رب ذ ذ ذذهي ذ ذ ذذةا وب ذ ذ ذذه إل ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه أ ت ذ ذ ذ ذ
خ ذ ذ ذ ذ ذ ذذلا رملع ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ مله ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة وعذ ذ ذذه ة أص ذ ذ ذخة خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه خه ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ مله ذ ذ ذ إلتذ ذ ذذخ
خذ ذ ذ ذ ه ذذذذ ذذذذ و ذ ذ ذ ذ أات ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة ذذذذ أ وذ ذ ذ ذ ه ح ذ ذ ذذت ر ح هح ذ ذ ذذهت ت ةوذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة و
263
ذ ذ ح هحذ ذ ذ و ذ ذ؛ حذ ذ ذ ة ت ح ذ ذذهب وع قذ ذ ذ وذ ذ ذ و ذ ذ ا طب ذ ذذه و ذ ذذا بت ف ذ ذذو و ذ ذ به ات ذ ذذهه ال و ذ ذ
بت ذ ذ ذذف ذ ذ ذ ذ وب عخقذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ و تذ ذ ذ ذ أصذ ذ ذ ذ ه أ ب ذ ذ ذذهطبو بفات ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة خ ذ ذ ذذ؛ بعذ ذ ذ ذ
او ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ خل ذ ذذل و ذ ذذ؛ ملبهوذ ذ ذ إلو ذ ذ ذ ا ت خذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ذ ذ ذ وب .خ ذ ذذ؛ بفذ ذ ذ غ خ ذ ذذه أو ذ ذ ذهة أ إلا ر
ذ ذذة و بت ذ ذذف ذ ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ رملع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر ت ذ ذذه أ وصذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذذذ ذ ذذه ذ ذ ذ ةروذ ذ ذ ته ذ ذ ذ وب
خ ذ ذ و ذ ذذا ل ذ ذ ة ت لذ ذذهب ص ذ ذ ر ذ ذذه تذذ حذ ذذع ته ح ذ ذ ف ذذ ب ذ ذ ر حذ ذذهب هة أ ذذ اذذ
ملع ذ ذذا ذ ذذيت ح ذ ذذب ذذذ خ ذ ذذة بل ذ ذذت طع و ذ ذذ؛ لذ ذ ذ ة ت ذ ذذيت ر ذ ذذه ذ ذ ذ وب ب و ذ ذذها وع ذ ذذي ذ ذذاه إلا ر
او ذ ذ ذ و ذ ذذه خ ذ ذذ؛ صذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه و ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت طع خ ذ ذذ؛ وذ ذ ذ ا او ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ أ رات
المطلرررررب الثررررراني :االسرررررتثناء علرررررى مبررررردأ عررررردم رج يرررررة القرررررانون فررررري المجرررررال
االقتصادي.
264
ح ذ ذذت هر ذ ذذه ذ ذذه ف تذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ ا ذ ذذب ذ ذ ذ مل ذ ذذه ب ح ذ ذذةه تشذ ذ ذ وعا رقذ ذ ذ 99-11بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
بذ ذذها 71خ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه ":لتذ ذذ؛ خحذ ذذت هر ت الذ ذذهر ةه تذ ذذه و ذ ذ ص ذ ذ ر ت ذ ذ ب حذ ذذةه تش ذ ذ و أ ق ذذ
لتف بفاتهخه.
ل ذ ذ ذذهب صذ ذ ذ ذ ر ذذذذ ذ ذ ذذه لت ذ ذ ذذ؛ خح ذ ذ ذذت هرت ذ ذ ذذيت شذ ذ ذ ذ ي ح ذ ذ ذذت خهله ي غ ذ ذ ذذة لذ ذ ذ ذ ة ت
ذ ذ أاتهخذ ذذه ت ذ ذذهي طب ذ ذ ذذ بذ ذذها وهخ ذ ذ به تذ ذذهر ته حذ ذذتفها خذ ذذ؛ ذ ذذه ة ال و ذ ذ ملذ ذذه ت ت ذ ذ
مخ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ة ت ت ذ ذذة ذ ذ ذ ا ي ملع ذ ذذا أ وتع ذ ذ ذ ذذذ حذ ذ ذذةه تش ذ ذ ذ وعا تذ ذ ذذ؛ لت ذ ذذ؛ ب ذ ذذف رملع ذ ذذا
اخه أ أ ه ل .
ح ذ ذذت هر ت ب اذ ذ ذذا أ ال ذ ذذهر ةه تذ ذ ذذه قب ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ وه غ ذ ذ ذ أ ب ذ ذذها 79ص ذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذ ذذه ":ل ذ ذذتف
ذ ذ ذ ذذه ة ه ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذذط خت ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ذذيت ه ذذذذ ذ ذ ذ ذ أرا بش ذ ذ ذ ذ أ وبذ ذ ذ ذذو أ بذ ذ ذ ذذها و 79 71
ه هت يت و ته ه ة . ت؛
حذ ذ ذذتفها خذ ذ ذذ؛ أاتذ ذ ذذهه لذ ذ ذذت و؛ بع ذ ذ ذذو أ و ذ ذ ذ خة ط ب ذ ذ ذهة خذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ حذ ذ ذذه لتذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ
ه ة ال و .
ب ص ذ ذذةا خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت هر ت ب ا ذ ذذا أ ال ذ ذذهر ةه ت ذ ذذه ت ذ ذذا ح ذ ذذت هر ت ب ا ذ ذذا ي ط ذ ذذهر ذ ذذه ة و
ب ع ذ ذ ذ ذ ي 91تذ ذ ذ ذذةب 9111مت ت ذ ذ ذ ذ ذذذذ ذذذذ ذذذذ خ ذ ذ ذ ذ ملت ذ ذ ذ ذذه 9حذ ذ ذ ذذبت ا9111
111خ فهة.
تة :ما الفائدة من تطبيق القانون الجديد علو االستثمارات السابقة له؟ لل بط
265
لذ ذذه تذ ذذة ق ذ ذ أةذ ذذات ي م ذ ذ ذ ذ ر خ ذ ذ بع ذ ذو وتبذ ذذهر حذ ذذت هرت لذ ذذهب ذ ذذبع و ذذ
لت ذ ذذه ت ذذذ ذذذ ح ذ ذذت هر ت ذ ذ ذ ل ذ ذذعا خ ذ ذذ؛ ر تذ ذ ذ ذ ذذه تاوذ ذ ذ غذ ذ ذ تذ ذ ذ ص ذ ذذعب
خذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":لت ذ ذذ؛ ب ذ ذذف ب ذ ذذها 71ي ف ذ ذ ذ خت ذ ذذه ت صذ ذ ذ ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذهوف
تشذ ذذا ع خ ذ ذ خت ذ ذذه ت خ ذ ذ قب ذ ذ ص ذ ذ ر ت ذ ذ ب حذ ذذةه تش ذ ذ وعا تذذ ب ذذ تذذ اذ ذذه خذ ذذ؛ اذ ذذة
ذ ذ ذ و أ أ شذ ذ ذذت خذ ذ ذذ؛ أشذ ذ ذذته تذ ذ ذذاه لتذ ذ ذذ؛ أ عطذ ذ ذذا ذ ذ ذ ي ق ذ ذ ذ هلذ ذ ذذه أ أ ذ ذ ذ رملعذ ذ ذذا ذذذ
ب ذذ ذذ و ملع ذ ذ ه ذ ذذه ة ب ذذ تش ذ ذ وعهت ل ذ ذذت ت أ ت ذ ذذهي بع ذ ذ ب ذذ ذ ذذه ة و ذ ذذا رملع ذ ذ
تش ذ ذ وعهت ملع ذ ذ ب غذ ذذة تذ ذذا خ ذ ذذ؛ قب ذ ذ احذ ذذتةروهة ت ذ ذذهي ش ذ ذ وعهت أخ ذ ذ و ذ ذ ه ملع ذ ذ خب ذ ذ أ خت ذ ذ
ذ ذ ذ ه هت ذ ذ ذذهت ت ذ ذ ذذ؛ ة مل ذ ذ ذ أ ول ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ لذ ذ ذذت ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ قذ ذ ذذة و حذ ذ ذذت هر ت ذ ذ ذذه رأو ذ ذ ذذه
ذ ذ ذ ي بع ذ ذذهخخت ت ذ ذذة ت ذ ذ ذ ح ذ ذذت ر ذذذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ه ذذذ ذ ذذة ذذذ ذ ذذه ة و ذ ذذا
266
خالصة الفصل:
ذ ذذيت ذ ذ هلذ ذذه طب ذ ذهة ي ذ ذذه ة ا ذ ذ ببذ ذذهائ هص ذ ذ به ذ ذذه ة ع ذ ذذهه فص ذ ذ ذ ذ ط ق ذ ذذه ي ت ذ ذ
ذ ذذهر تذ ذذةرة خبهش ذ ذ و ذ ذذا تعذ ذذه ذ ذذيت و ذ ذذةه هبذ ذذه ش ذ ذ ها وعذ ذذي ت ذ ذ بب ذ ذ أ أ تش ذ ذ و خذ ذذها ه و ذ ذذت
ذ ذذيت ه ذ ذ ة ذ ذذة بف ذ ذذه لتذ ذذ؛ طب ذ ذذه بذ ذذف رملعذ ذذا أ و ذ ذذا ةقذ ذذه هت ذ ذ ة تذ ذذخ ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذذهرو ص ذ ذ ر
وذ ذل ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ذا به ذ ذذا ت ذ ذذخ لت ذ ذذ؛ طب ذ ذذه ب ذ ذذف ا ذ ذذه و ذ ذذا خ ذ ذذه قذ ذ ذ قب ذ ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذ ذ ر فذ ذ ذ ذ ذذه .ته تذ ذش ذ و ذ ذ ذ ذ
قب ص ر .
ذ ذذة و ي ذ ذ ذ تذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ بهب ذ ذذها 7خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة بذ ذ ذ ئ ا ذ ذذب صذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه ":طب ذ ذ ذ ذذذ
ذذذ وتب ذ ذ ذذهر ت خ ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ و ذذذ ذ ذ ذذة و خب ذ ذ ذ أ وهخ ذ ذ ذهة ول ذ ذ ذذت وع ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ
لذ ذذهب وذ ذذ؛ ذ ذذهرو فذ ذذها ا ذ ذذب ةقذ ذذه ذ ذذه ة أ و ص ذذ حذ ذذت ر بعذ ذذهخخت ب ط ذ ذ .ت ذ ذذ؛ ع ذ ذ
ذ ذذه ة ي قذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ غذ ذ ذ بع ذ ذذة أ و ذ ذذةه ذ ذذه بت حتذ ذ ذ أخ ذ ذذةرت و ذ ذذا ط و ذ ذ ذ خ ذ ذذه أ ذ ذذط خع ذ ذذو ر و ذ ذذف
خ ذ ذ ذ خذ ذ ذذه ولذ ذ ذذت ذ ذ ذذه بذ ذ ذذها ه قذ ذ ذذه ة مل وةمل ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ت حت ذ ذ ذ .ت ذ ذ ذ ذطه ب ا ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا اذ ذ ذذخ ت ذ ذ ذ
وت ه ع .
ذ ذذه ة بذ ذذف رملعذ ذذا خذ ذذ؛ حذ ذذت ر بعذ ذذهخخت و ذ ذذه أو ذ ذهة طب ذ ذ ذ ذذة و ال و ذ ذ ا ذ ذذةق بلذ ذذب رملع ذ ذ
ب ا هة . ل به ة
تطب ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذذه ت بذ ذ ذذف رملعذ ذ ذذا ذ ذ ذذه ة ي بع ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذه ةمل ذ ذ ذ حذ ذ ذذت ه ت أوذ ذ ذذ؛ وطب ذ ذ ذ
ذ ذذة و تفلذ ذ ذ و صذ ذ ذ ىل ذ ذذت وت ذ ذذة ص ذ ذذه ب ذ ذذهطبو ب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت ه ت تشذ ذ ذ وعهت ال ه ذ ذ ذ
ذ ذ ذذيت مت ت ذ ذ ذ و و ذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ وب تطب ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذيت رات ي ذ ذ ذذة و فص ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذبع خت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ
ذ ذ ذذيت حذ ذ ذذبه ذ ذ ذذة و حذ ذ ذذت ه ت ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذةرا رملع ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ذ ذ ذ و اح ذ ذ ذتةروهة أخ ذ ذ ذ ة ذ ذ ذذبع ذ ذ ذذه ة
. وة
268
الفصل الثالث:
مبدأ المس اواة في التش ريع
الجزائ ري.
269
ذ ذ ذذه ة وبذ ذ ذذهر وذ ذ ذذ؛ قة و ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ حت ر بذ ذ ذذهط ذ ذ ذذه ة به قتصذ ذ ذذها ات ذ ذ ذ ملةاوذ ذ ذذه بهوتبذ ذ ذذهر أ
همل ذ ذذهت قتصذ ذذهاو وذ ذذ؛ ط و ذ ذ قة و ذ ذ قه ة ذ ذ خهص ذ ذ شذ ذذبه ت ذ ذذة و ذ ذ حت ل ذ ذ ةي إل لذ ذذهئ هب ذ ذ
ا ذذ ذ ذذة ا رتذ ذذه خذ ذذ؛ ا ذ ذ اهرح ذ ذ ذذ ذذ تذ ذذف ي ح ذ ذ ةي به شذ ذذهطهت قتصذ ذذهاو وحت ذ ذ ت ذ ذ
قتص ذ ذذها أت ذ ذ ت ت و ذ ذهة بتب ذ ذذها بذ ذذو ذ ذذه ة ت ذ ذذف ةو ذ ذ ص ذذ خت خ ذ ذ ي عخق ذ ذذهت قتص ذ ذذهاو .ذ ذ
تذ ذ ذ خ ذ ذذه ط ق ذ ذذه ذ ذذه ح ذ ذذهب هة تذ ذ ذ ذة ذ ذذه ة ت ذ ذذة خ ذ ذذه ولذ ذ ذ ا به ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها مل و ذ ذ ة خ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ
ت ذ ذذة و ذ ذذا ت ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ إلش ذ ذذته هت ذ ذذيت ل ذ ذذتةمل ر حذ ذ ذ ف ذ ذ ذ حذ ذ ذ خصذ ذ ذ ذ ذذه رأو ذ ذذه ا ذ ذذه
ب ب ت ه. رح
ع ذ ذ ذذهمل ذ ذ ذ وب خ ذ ذ ذذ؛ وش ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ول ذ ذ ذذهو تط ذ ذ ذذةر قتص ذ ذ ذذها ب ت ذ ذ ذذة ب ذ ذ ذذه تطةر ل هح ذ ذ ذذا ذ ذ ذ
ذ ذ ذذه تاذ ذ ذذهر بذ ذ ذذو ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة خب ذ ذ ذ أ أحهحذ ذ ذذا تطذ ذ ذذةو تبذ ذ ذذها قتصذ ذ ذذها ذ ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ ة ي ب ذ ذ ذ ذذ
ت ذ ذ ذذه ا و ذ ذ ذ تا ذ ذ ذهر حذ ذ ذذت هر ت حب و ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ر وحت ذ ذ ذ مل ذ ذ ذهة خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ بعهت ذ ذ ذ ت بتع ذ ذ ذ بتطذ ذ ذذةو
ص هو ا و إلقهخ ...
تاذ ذذهر بذ ذذو ذ ذ تب ذ ذذها وذ ذذهت خ ذ ذذ؛ ة ذ ذ شذ ذذا هو ذ ذ ت ذ ذ ت ذ ذذة وعتذ ذذا أا ذ ذ أت ذ ذ ةحذ ذذه
ذذ ةاذذ مل ت ذذ؛ بعهخ ذ ذ ب ذذو ت ذ ذ ا ا خ ذ ذ و ذذهت بص ذذف هخ ذ ذ ت ذذ؛ غ ذ ذ ب ت ذذ؛ هرح ذ ذ ذ ذ
و ا ق ه بله .
271
ع ذ ذ ته ذذه ة ح ذ ذ ت ر ح ذ ذ ت ذ ذ بب ذ ذ أ ب ذذو ذذه بص ذذف أ ذ ذ مل ذذةا وخق ذ ذ ط ذ ذ ب ذذو ذذه ة
عخق ذ ذ ت ذ ذ بلذ ذذه خته ذ ذ تهخ ذ ذ مل ذ ذ ة تذ ذذخ ملذ ذذةا بلذ ذذه ي م ذ ذ ي حذ ذذط ت ذ ذ خذذ ذذ تذذ ت
ذ ذذه ة ع ذ ذذهه ذ ذذه ة ع ذ ذذهه أ به ل ذ ذذب ت ذ ذذة ق ذ ذ أب ذ ذذه أا ذ ذ ت ذ ذ بب ذ ذ أ ح ذ ذذة به ل ذ ذذب ب ذذ
270
المبحث األول :مفهوم مبدأ المساواة وال ماناع القانونية الممنوحة له.
ش ذ ذذعة و ذ ذذا ت ل ذ ذ ذذ ا خ ذذ وع ذ ذ خب ذ ذ أ بل ذ ذذه بص ذ ذذف وهخ ذ ذ أت ذ ذ بب ذ ذذهائ إل ل ذ ذذه
ذ ذ ذذةه ي ت ذ ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذذة ر هبع ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ و ب ذ ذ ذذا أ ذ ذ ذذه . ب ذ ذ ذذه .او ذ ذ ذذه ي خمت ذ ذ ذ ذف ذ ذ ذذة اا
وذ ذ ذذهت ة ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذهي خب ذ ذ ذ أ أحهح ذ ذذا ي ذ ذ ذ خذ ذ ذذه ذ ذ ذ ر خذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذة ا وذ ذ ذذهت حت وذ ذ ذذهت ب ذ ذذه ملة
ي ت ت ذ ذ به وذ ذذهت ت ذ ذ ا ختل ذ ذذه ذذ أ وش ذ ذ خ ة ذ ذذه ذذ ت ذ ذ ا .تذ ذذة خب ذ ذ أ بلذ ذذه بص ذ ذ
ذ ذ ذ ل ط هت و ذ ذذا خمت ذ ذذف تذ ذ ذ ذ ذذة أ ذ ذ ذ و؛ .ذ ذ ذ أ الذ ذ ذ ف ق ذ ذذه أ ه ذ ذذا بل ذ ذذب ف اوذ ذ ذ ا أ
هو ذ ذ بذ ذذف ة ذ ذ ذ ذ رو بته ذ ذ ذ ذذيت وت ت ذ ذ هبذ ذذه خب ذ ذ أ بلذ ذذه ت ذ ذذه ي اهمل ذ ذ ا ذ ذ حت ذ ذ ة هل ذ ذ
ش وع أ ح ط ف و .
) ر ص ذ ذذةر ع وف ذ ذذه ( ف ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ تط ذ ذ و ذ ذذا خف ذ ذذةه خب ذ ذ أ بلذ ذذه تذ ذذا تع ذ ذ
و ذ ذذهت بذ ذ ذ أ ذذذ و ذ ذذهت عهخذ ذ ذ . ر ذ ذذا ال ذ ذ ذ وعذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه ب ذ ذذو تذ ذ ذ ا أح ذ ذذه
ال هوذ ذ ذ أص ذ ذذبىل ه ة ذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ذ ذذيت ح ذ ذذت ت ي ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ ببذ ذ ذ أ بهوتب ذ ذذهر خ ذ ذذ؛ بب ذ ذذهائ ح ذ ذذتةرو
272
مل تذ ذذ؛ ت ه ذ ذ خلذ ذذه بذ ذذو ت ذ ذ ا ي ت ت ذ ذ بذ ذذه ة خذ ذذ؛ ر ذ ذ احذ ذذتةرو ت ذ ذ ا و ذ ذذه ي أو ذ ذ غذذ
ذذذ ح ذ ذذه خ ذ ذذة طي حت ذ ذ ذ و ذ ذ ذ .ت ب ذ ذ ذ أ بل ذ ذذه و ذ ذذةه و ذ ذذا أح ذ ذذه و ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ ت ذ ذذخ مل ذ ذذةا
ذ ذ ذذه أ ع ذذذذ أ ذ ذ ذذة أ الذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذب ة ملب ذ ذ ذذهت ب ذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة اذ ذ ذ ذ ي حتذ ذ ذ ذ
1
عهة وهت وع خب أ بله حب ع ةا ف قتصهاو ملت هو
خع ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذه أل ذ ذ ذذه ذ ذ ذذلا خت فذ ذ ذ ذ ي فحت ذ ذ ذذه خص ذ ذ ذذط هت ت ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذذهتل فذ ذ ذ ذ ا ع ذ ذ ذ ذ
ه ة ذذذ ذ ذذة ت ت ت ذ ذذه شذ ذ ذ ط ذ ذذيت تط ب ذ ذذه ة و ذ ذ ا ذ ذ و ذ ذذهه خشذ ذ ذ ي ت ذ ذذة أ ذ ذذه":خ ذ ذذ؛ اذ ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ
و ت ذ ذذا و ذ ذذا أحذ ذذه خ ذ ذذ؛ ف ل ذ ذذف ل هح ذ ذ ذ ذذه ة ذ ذذه وع ذ ذ خب ذ ذ أ بلذ ذذه خ ذ ذذ؛ بب ذ ذذهائ عهخ ذ ذ
هل ذ ذ وعذ ذ ذ ةملذ ذ ذ خ ذ ذذهمل ت ذ ذذ؛ ختها ذ ذ ا ذ ذ ذ ت ذ ذذخ ال ط ذ ذ ذ ب ذ ذ ا وذ ذ ذ و ذذ ل ط ذ ذ بهوتب ذ ذذهر أ
ع ذ ذذة خذ ذذه مل وطب ذ ذ و ذ ذا ق ذ ذ ه ذ ذذه ة ه ة ذ ذ و ذ ذا أحذ ذذه أ ح ذ ذ ها ذذ خب ذ ذ أ بلذ ذذه أا ذ ذ اوذ ذذه
ذ ذذه ت ص ذ ذ بذ ذذه و ذ ذ طب ذذه بصذ ذذةر ه ب ه ذ ذ بل ذذه .أخذ ذذه خف ذذةه خب ذ ذ أ بلذ ذذه أخ ذذهه ذ ذ خذ ذذ؛ ذذه ة
ذ ذذة أ ت ذ ذذا ت ذ ذذه أ الذ ذ ذ ذ ذ ذ ا وذ ذ ذ ه تف قذ ذ ذ أ ت ذ ذذا ت ذ ذذه ب ذ ذذو ذ ذذه و ذ ذذا أح ذ ذذه خ ذ ذذ؛
ح ةق ب ت ب ه ضمانات مبدأ المساواة في بعض الدساتير العربية ،ط 9خ شةرت - 1أمح ته الو عب
9191ا .99
إلحت رو خص 9197 ذ ع ذهه المساواة في تقلد الوظيـ ـفة العـ ـامة المظاهر والضمانات ،ا ر الهخع ال و ش ذف - 2بش ذ
ا .91
273
حت ذ ذ وع ذ ذ حب ذ ذ اا ذ ذ ا و ذ ذ ي ذ ذ ذذ عذ ذذه بب ذ ذ أ بلذ ذذه وذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ ذذة ذذ
خعذ ذ ذذه بذ ذ ذذو و ذ ذ ذ بلذ ذ ذذه بتذ ذ ذذة ت وت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ل طا وذ ذ ذذهت بش ذ ذ ذ و ذ ذ ذذة ال طذ ذ ذذا
وب ذ ذذه عهخذ ذ ذ ت ذ ذ ذ تت ذ ذذه ف و ذ ذذهت عهخذ ذ ذ ذ ذذة تذ ذ ذ تذ ذ ذ ا هلذ ذ ذ أا تذ ذ ذه بذ ذ ذ ت ذ ذذة ح ذ ذذه
ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذهت عحت ذ ذ ذ ا ر ش ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ا إلط ئ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا ا ذ ذ ذذةق ت ذهبل ذ ذ ذ ذه أخ ذ ذ ذ ذ
ة .1 هل و ا ت
ت ا ذ ذ لذ ذذب ته ت ذ ذذة وت ذ ذ ب ذ ذ أ وذ ذذهه ي ذ ذذه ة ت ذ ذذة شذ ذذا خع ذ ذ ب رمل ذ ذذه ب ذ ذ بلذ ذذه أخذ ذذه ش ذ ذ
بط ذ ذ ت ذ ذذهي بلذ ذذه ه ة ذ ذ فع ذ ذ صذ ذذةر خحتذ ذذهت شذ ذذم خ ذ ذه بل ذ ذذه بب ذ ذ أ بل ذ ذه أ صذ ذذه
بة ت ذ ذ غ ذ ذ ختلذ ذذه و بذ ذذو ت ذ ذ ا ذذ تذذ ذذ ذ ذيت ل ت ذ ذذه ت ذ ذ ا غ ذ ذ ختلذ ذذه و بة ت ذ ذ
ب ذ ذذو بة ت ذ ذ ذ مل ذ ذذةا ل ذ ذذه ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ بل ذ ذذت تذذذ ا ذذذ ملت هو ذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ إلخ ذ ذذتخ
ذ ذذه ة ملهخع ذ ذ ذ شو ع ةه ذ ذه ة ف مل ذهئ مبدأ المس ـاواة أمـ ـام القـ ـانون وتطبيقاته في القانون الليبي ،ا - 1أمح ذ صذ ذه
9شة 9191ب ه ا .991 او
ذ ذذة ذ ذ ش ذ ذ ها خهمللذ ذذت ي مب ـ ــدأ ع ـ ــدم التمي ـ ــز ف ـ ــي الق ـ ــانون الع ـ ــام االقتص ـ ــادي الجزائ ـ ــري ،رحذ ذذه خ خ ذ ذ ت ذذ - 2ب ذ ذذ؛ اب ذ ذ
274
ص ذ ذ ذ أ بل ذ ذذه ك ذ ذ ذ أ ت ذ ذذا به ع ةخ ذ ذ ذ بط ذ ذ ذ حب ذ ذذب و طب ذ ذ ذ ذ ذذه تف ذ ذذه ت ب ذ ذذو ت ذ ذ ذ ا ت ذ ذ ذ
ذ ذذيت ش ذ ذذت ال ذ ذذهب هة ت ذ ذذا بل ذ ذذه بهاو ذ ذ ذ أ خل ذ ذذه خته ذ ذذه ش صذ ذ ذ حتذ ذ ذ و ذ ذذا قذ ذ ذ ر
حذ ذذت ه ه ة ذ ذ وهخ ذ ذ ا ذ ذ ا تتطب ذ ذ و ذ ذا ال ذ ذ ا هو ذ ذ عذ ذذي بلذ ذذه أخذ ذذهه ذ ذذه ة ع ذ ذ أ تذ ذذة
عذ ذ ذ أل ذ ذذه ذ ذذه لذ ذ ذ تذ ذ ذ خف ذ ذذةه بل ذ ذذه غذ ذ ذ خط ذ ذ ذ فت وذ ذ ذ خذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ خ ذ ذذة تب قذ ذ ذ ر
ب ةحذ ذ ذ ذ ذذيت فخذ ذ ذ بع ذ ذذو وتب ذ ذذهر ا ذ ذذه ت تذ ذ ذ ا طب ع ذ ذذا ب ذ ذذو تذ ذ ذ ا ت ذ ذذا بل ذ ذذه خ ذ ذذتخ بذ ذ ذ
ذ ذذة إل لذ ذذه ح ذ ذ 9991ذ ذذيت خذ ذذ؛ إلوذ ذذخ عذ ذذهبا ذ ذ خذ ذذه ملذ ذذه ت بذ ذذه بذ ذذها بصذ ذذف ف او ذ ذ
و ذ ذ ذ ذذةه تف ذ ذ ذ ذذه ت ملت ذ ذ ذ ذذهوا ذ ذ ذ ذذه أا ذ ذ ذ ذ ر ختل ذ ذ ذ ذذه و؛ أخ ذ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ذذه ة ص ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ ذ ذا أ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه ":وة ذ ذ ذ ذ
2
عهخ ". ص
ه ة ذ ذ ذ ك ذ ذ ذ أ تذ ذ ذذة وهخ ذ ذ ذ هو ذ ذ ذ لذ ذ ذذب أ أ لتذ ذ ذذ؛ أ تذ ذ ذذة بلذ ذ ذذه هل ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ
تفذ ذذه بذ ذذهب ت ع ذ ذذهه طب ذ ذ ش ذ ذ ط ت ذ ذ ا ذ ذذه أ ذ ذذه غ ذ ذ ختصذ ذذةر أ ذذ تذ ذذة ت ش ذ ذ ط ةم ف ذ ذ خ ذ ذ خ ي
275
ش ذ ذ طه ت ذ ذذط ته ذ ذذه ة ح ذ ذ طب ت ذ ذ ا ذ ذ و؛ ت ذ ذذةت ت ذ ذ به ل ذ ذذب ا ذ ذ ذ ذذه ح ذ ذ تة ذ ذ ال هو ذ ذ
ب ذ ذذا بت ه ذ ذ ذ خذ ذ ذ فع ذ ذ ذ ب ذ ذذو أتذ ذ ذ ا ال هوذ ذ ذ أ ب ذ ذذو ع ذ ذذي بل ذ ذذه ه ة ذذذ بل ذ ذذه
إلخته ذ ذ ذ فع ذ ذ ذ أ بهاو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ة ذ ذ ذ ه ة ذذذ ا ه ة ذ ذ ذ عذ ذ ذذي تتذ ذ ذذهتل ف ذ ذ ذ ا إلخته ذ ذ ذ تهبلذ ذ ذذه
ت ذ ذ ذذه فئ ذ ذ ذ فئذ ذ ذذهت خ ذ ذ ذ ذ ذ ذبع ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذا خت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ ه ة ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ أات بلذ ذ ذذه
ذذ طب ع ذ ذ ق ذ ذ ر ت تع ذ ذ بة ت ذ ذ ات ذذهر ع ذذةه ذ ذف ذ ذ ذذ ه ب ذذ خذ ذ ذذبخ ذ ذ و؛ رمل ذذه
ذ ذ ذ خط ذ ذذةر و ذ ذذ؛ خت ذ ذذه ت ذ ذذيت ذ ذذه تذ ذ ذ ا خت ذ ذذه ت ذ ذ ذبع بة تذ ذ ذ ذذذ ص ذ ذذبىل مل ذ ذذه أ
و ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذة ا و ذ ذ ذذهت مل ذ ذ ذذة ملت هو ذ ذ ذ ذ خل ذ ذ ذذه تع ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ذ ا ت ذ ذ ذذه م ذ ذ ذ ذ ت تت ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ
خذ ذ ذذه ا خذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ وذ ذ ذذ؛ بعذ ذ ذ ذ ذ ذ فذ ذ ذذف خذ ذ ذذ؛ طذ ذ ذذف فذ ذ ذذة ر بهاو ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ا ع ذ ذ ذ ذ ذة ملذ ذتذ ذ ذ ذ ذ هو
2
خ تهت خة ت .
بش ذ ذ ذ ف لذ ذ ذذة مل ذ ذ ذذه ملذ ذ ذذهي ر حذ ذ ذذة تص ذ ذ ذذةر ملذ ذ ذذةا ذ ذ ذذةوو خ ذ ذ ذذ؛ تفذ ذ ذذه ت ي ال ذ ذ ذ و ذذذ ت
قذ ذذة و ذ ذذهر ص ذ ذ طب ع ذ ذ و ذ ذذةه و ذ ذذا خذ ذذتخ ذذ تذ ذذة تفذ ذذه ت طب عذ ذذا ذ ذذه خذ ذذ؛ ذ ذذة
276
ذ ذذة ذ ذذهئ ت ذ ذذة تف ذ ذذه ت اه أ ل هح ذ ذذا وت ذ ذذف ف تذ ذ ذ أخ ذ ذذه ذ ذذة ص ذ ذذفهت ذ ذ ذ ف أ ذ ذ ذ بذ ذ ذ
خ ذ ذذه ذذ أ آلخ ذ ذ و؛ ذ ذذف وت ذ ذذة أ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ت ذ ذذل خذ ذذ؛ خمت ذ ذذف خت ذ ذذه ت ذ ذذيت وت ت ذ ذ هبذ ذذه بع ذ ذ ا
1
و تا ت ه طهو . أ قة أ أ وتة ي
خاذ ذ ذ ذ أا ذ ذ ذ ذ ببذ ذ ذ ذ أ ع صذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذةر بتعذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذيت وت تذ ذ ذ ذ هب ذ ذ ذذه خبذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ تذ ذ ذ ذ
تذذ وذ ذذهت عهخ ذ ذ هت ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ذ ذذةه و ذ ذذه ذذ حذ ذذه ه ة ذذ ذذ أحهحذ ذذا خذ ذذ؛ و هص ذ ذ
ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ه هت صذ ذ ذذةر بتع ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه ي اهملذ ذ ذذه ذ ذ ذذه هب ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ هب ذ ذ ذ
ت ه هت ل ط ه.
ت ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذذو ذ ذ ذ وب وذ ذ ذذ؛ خب ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذه و ذ ذ ذ وة ه أ خ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ
عذ ذذي بلذ ذذه أخذ ذذهه ذ ذذه ة تذ ذذا بلذ ذذه ي ة ق ذ ذ ذ ذذة اذ ذذه بلذ ذذه ي ذ ذذةوو خذ ذذ؛ بلذ ذذه
ذذذ خت ذ ذذه و ذ ذذ؛ ت ذ ذذا ب ذ ذذو خ ذ ذذة ط؛ خذ ذ ذ أخ ذ ذذه ه ذ ذ ذ ت ذ ذذا خةملذ ذ ذ ه ذذذ تط ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ لذ ذ ذ ط
ت ذ ذ ذ و؛ ذ ذ ذذةوو خذ ذ ذذ؛ بلذ ذ ذذه وعتلذ ذ ذذه خف ذ ذ ذذةخو ت لذ ذ ذذف و مل ذ ذ ذ خمت فذ ذ ذذو .تهبلذ ذ ذذه أخذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة
ذذذذ ه ذ ذ ذ ذ قب ذ ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه غب ذ ذ ذ ذ ي يهتحت ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذا فذ ذ ذ ذذة ر ي عذ ذ ذ ذذي بشذ ذ ذ ذذت أ ب ذ ذ ذ ذ خ
حتذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذذهو بصذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذ ا بش ذ ذ ذذت ختل ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذذه ة ت ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذذت و ذ ذ ذذا تتذ ذ ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ه خب ذ ذ أ بل ذ ذذه ذ ذذه ة ذ ذ ت ذ ذ بف ذ ذذةه وع ذ ذذي أ ص ذ ذذه هة. وع ذ ذذةا و ذ ذذا ت ذ ذ ع ذ ذ و ه و ذ ذذها أ
خ خبها ذ ذه.
277
ه ذ ذ ذ ذذه ة خذ ذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ذ ىل فذ ذ ذ ذذة ر ي أخذ ذ ذ ذذه بلذ ذ ذ ذذه به ذ ذ ذ ذذه ة ت ذ ذ ذ ذذا عذ ذ ذ ذذي غب ذ ذ ذ ذ ي حذ ذ ذ ذذت
تذذ ا ذذه ة .ت ذ ذذا لذ ذذت و ذ ذا ق ذ ذذهه ذذه ة عهخ ذ ذ ذذ ه ذ ذ بذ ذذو ذ ذذه قب ذ ذ ملت هو ذ ذ ذذه
ا ذ ذذه ه ذ ذ وذ ذذ؛ م ذ ذ هص ذ ذ ب ذ ذ ف ذ ذذف فذ ذذة ر ت ذ ذذه ب ذ ذ بط ذ ذ خمت ف ذ ذ و ذ ذا ذ ذذة أ ذ ذذهو
ذ ذ ذ ه خب ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذه تذ ذ ذذة ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بف ذ ذ ذذةه وعذ ذ ذذي ذ ذ ذذيت و ب ذ ذ ذذا و ذ ذ ذا ت ذ ذ ذ أ وعهال ذ ذ ذذه.
1
ه ة إلكهه بت خ .
تت ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذه أخ ذ ذ ذذهه وب ذ ذ ذذه عهخذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة طب ذ ذ ذذهت خبذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذه ي ت ذ ذ ذذة خحت ذ ذ ذذهت
إلكهب ذ ذ بب ذ ذ أ بل ذ ذذه ل ذ ذ ب بب ذ ذ أ بلذ ذذه أخذ ذذهه ذ ذذه ة ت ذ ذذ؛ بذ ذذو تذ ذذه إلكهب ذ ذ تذ ذذه تط ذ ذ
ي وذذذ وذ ذ ذذهت ت ت ذ ذ ذ بذ ذ ذذه ذ ذ ذذة ه ة ذذذ حذ ذ ذذتةرو أخذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة ة ذ ذ ذ ال ت ت ذ ذ ذ به هو ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذذه رت ذ ذ ذ ذ ي اذ ذ ذ ذذة بتلذ ذ ذ ذذه ت ت ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذذه ذذذذ ه ة ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذذت إل لذ ذ ذ ذذه به ش ص ذ ذ ذ ذ
ت ذ ذ ذذاه به تت ذ ذ ذذه ف مل ذ ذ ذ ذ ذذذذ ا ذ ذ ذ ذ ه ا ذ ذ ذذة ل ذ ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذذاال مل ذ ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ وه
و ذ ذ ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذ ذذة وب ذ ذ ذ ذذه .تع ذ ذ ذ ذ ا ص ذ ذ ذ ذذةر بل ذ ذ ذ ذذه أخ ذ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ذذه ة ي بل ذ ذ ذ ذذه ي
بل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه أخ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ذ ذ ذش تذ ذ ذ ذ ا ذذذذ تذ ذ ذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذذيت كذ ذ ذ ذ أ وتل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ذة تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ة
إل تف ذ ذذه ا ذ ذ خهت ب ت ذ ذ عهخ ذ ذ بل ذ ذذه ط ذ ذ ب و ذ ذ ر بل ذ ذذه ي ذ ذذةر ةم ذ ذذه ف عهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذيت ع ذ ذ
ه. أخهه
ط 9ب ت ب ه ح 9191ا .917 تته و ة إل له ا وه ه عهخ بلحل -1حهخا خ هر ببهائ حهح
278
.3مبدأ المساواة أمام القانون:
خذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذتبعها أاذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ م فذ ذ ذ وهخذ ذ ذ خ ذ ذذم ذ ذذة ت ت ت ذ ذذه ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ أ أ أ ح ذ ذذب أ الذ ذ ذ
ش ط إل ت ه به ةم ف .
ذ ذ ذ خ ذ ذذة ط؛ ذ ذذه فع ذ ذ ذ أ وع ذ ذذي بل ذ ذذه بف ذ ذذةه ذ ذذه ةئ ل ذ ذذه أخ ذ ذذهه ةم ذ ذذه ف عهخ ذ ذ ذ
أ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذتة ذذذ ر ذذذ ذ ذذه وع ذ ذذي ذ ذ ذ ي اه ذ ذ ذ ذ ذذة ت ش ذ ذ ذ ط ذ ذذيت تط ب ذ ذذه ةم ف ذ ذ ذ ي م فذذذ
2
ةم ف . ش ط وتة
ل ذ ذذه ف ذ ذذة ر ذ ذذةر ذ ذذه ذ ذذط تذ ذ ذ عه ذ ذ ذ ذ ذذه تةم ذ ذذف و ذ ذذت به ةر ذ ذ ذ يهب ذ ذذه ل هحذ ذ ذ ي قذ ذ ذ
تهت ذ ذ ذذ م ذ ذذه ف وب ذ ذذه عهخ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ر ت ذ ذذتىل أبذ ذذة أخ ذ ذذهه ذ ذذه ة بذ ذذو ب ذ ذذةمفو و ذ ذذخ خلذ ذذه
ذ ذذة عذ ذذهه 9191ذ ذذيت ص ذ ذ ا ه ذ ذذا بذ ذذو ت ذ ذ ا ت ذ ذ خ ذ ذه ا ص ذ ذ و ذ ذا ذ ذ بذ ذذها 9خذ ذذ؛ وذ ذذخ
ذذذ ا أ ه ذ ذذا خذ ذ ذ ي ب ذ ذذة بتهتذ ذ ذ ةم ذ ذذه ف عهخذ ذ ذ الذ ذ ذ قذ ذ ذ ر ذ ذ ذ ب ذ ذذة ط و ختل ذ ذذه بذ ذ ذف
خة تب . ت ه
279
ف لذذذ ف لذ ذ ذ غذ ذ ذ بع ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ و ذ ذذخ 9111خ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ر ي ح ذ ذذه ذ ذذه ب ذ ذذها ت ذ ذذة خ ذ ذذه أ
ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ ذ ذذهإلوخ ع ذ ذ ذذهبا بة ذ ذ ذ أغ ذ ذ ذ وةخ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذم و ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذهرو ذذذ خ ذذذ
ت ت ذذ لذ ذذه ا ذ ذ خ ذ ذ بت ذ ذ ي خها ذ ذذه ه ذ ذ أ ":ت ذ ذ ذ ذذة إل لذ ذذه صذ ذذهار وذ ذذ؛ ال ع ذ ذ عهخ ذ ذ
بذ ذ ذذها ي ة ذ ذ ذ ىل بع ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ وذ ذ ذذهت ذ ذ ذذة را ي ت ذ ذ ذ إلوذ ذ ذذخ ا أ ه ذ ذ ذذا" أ ذ ذ ذذهت ذ ذ ذذة بتهت ذ ذ ذ
ذ ذذة ع صذذ أ ذ ذذيت حت ذ ذ ت ذ ذذا و ذ ذا أحهح ذ ذ ه قه ذ ذ ":ذ ذذه ت ا بلذ ذذب صذ ذذه ت ذ ذذا ب وطذ ذذه بع ذ ذ
هلذ ذ ذ ذ ذذه حة حذ ذ ذ ه أخ ذ ذذهه ذ ذذه ة ب ذ ذذها ل ذ ذذهبع خ ذ ذ ذه ق ذ ذذه خ ":ذ ذ ذ إلو ذ ذذخ ي صذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ
ذ ذذف خب ذ ذ أ بلذ ذذه بذ ذذو ت ذ ذ ا بصذ ذذةر وهخ ذ ذ ذذ شذ ذذهر ذذ ه ذ ذا ذ ذ هب ذ ذ إلوذ ذذخ " .ي ت ذ ذ
ي ذ ذذةر ةم ذ ذذه ف عهخذ ذ ذ ب ة ذ ذذه ":ذ ذ ذ خ ذ ذذة ط؛ ذ ذذه ذ ذ ذ ي ب ذ ذذها 99خ ذ ذذه ل ذ ذ ذ و ذ ذ ذا اذ ذ ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ
ذ ذه ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذةئ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذه هبذ ذ ذ ذ ذذذذ إلخته ذ ذ ذ ذ خ ت ذ ذ ذذه به ةم ذ ذ ذذه ف عهخذ ذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذ ذ " .وعتذ ذ ذ ذا تذ ذ ذ ذ
و ذ ذ حت ذذهه ةم ف ذ ذ عهخ ذ ذ ببذ ذذهائ ذ ذ ل طا ي ش ذ ذف ذذ ذذيت تب ذ ذ ل ذذت و ذذه هت ذ ذ ذ ذ حت ة ذ ذذع
1
يت تذ ه.
281
1ـ مبدأ المساواة في االنتفاع المرافق ال امة:
و ذ ذ أا ذ ذذه ذ ذ خه ه حذ ذذة و ذ ذ ه ت ذ ذذا ب ذ ذ تفذ ذذه بذ ذذهب ت عهخ ذ ذ أ بلذ ذذه بذ ذذو ت ذ ذ ا ي
ا ذ ذ ب ذ ذذخ ه ذ ذذا ت ه ذ ذذا و ذ ذا ق ذ ذ ه بل ذ ذذه أخ ذ ذذهه ذ ذذه ذذ ذذ ذ ذ خ ذ ذذة طي ع ذ ذذي هرح ذ ذ
أ ت ذ ذذة شذ ذ ذ ها ذ ذ ذ و؛ وت ه ذ ذذة أخهخ ذ ذذه ذ ذ ذ ب ذ ذذهختخ ت ذ ذذف ي ذ ذذه اذ ذ ذ أخهخ ذ ذذه ال ذ ذ ذ
ت خ ذ ذذ؛ خ ه و ذ ذذهت ةق ذ ذ ذ ت ذ ذ ذه و شذ ذ ذف ب ذ ذ ذ ذ ذذة و ذ ذذيت طبذ ذ ذ و ذ ذ ذ بل ذ ذذه ب ذ ذذو بت ه ذ ذذو به ل ذ ذذب
280
ذ ذ ذة و ذ ذ ذا ق ذ ذ ذ ه بل ذ ذذه مله ذ ذ ذ ي هرح ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذذة ط و ا و ذ ذ ذ ر خب ذ ذ ذ أ بل ذ ذذه ا ذ ذ ذ
تتهب ذ ذ ) خذ ذذ؛ ش ذ ذ ها ت و ذ ذ ق ر ذ ذذه و ذ ذا ذ ذ ذ ذه ش ذ ذ تفذ ذذه خعذ ذذه ( تفذ ذذه ت ذ ذذه عذ ذذي خذ ذذه
ل هح ذ ذ ذ خ صذ ذ ذذةر و ذ ذ ذا ذ ذ ذذة ذ ذ ذذه ه ذ ذ ذ عذ ذ ذذهمل هبت ذ ذ ذ ي خعحت ذ ذ ذ احذ ذ ذذه ا ت ذ ذ ذ قهو ذ ذ ذ تفذ ذ ذذه
تهحذ ذ ذ ذذذ ع ذ ذذهمل وب ذ ذذه خ ذ ذذخ ذذذ ا ذ ذ ذ ي تص ذ ذذةو ي ل ذ ذذه ت ذ ذ ذ وت ذ ذذ؛ ل ذ ذذه مل ذ ذذه ا
تت ذ ذذه ف عهخذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ت ذ ذذط .بذ ذ ذ وتع ذ ذذو أ لتذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ ذذة و طبذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه ي ا ذ ذذه
حت و حب . خله ة تته ف ت ة بله ي بله أخهه وبه هب
ذذ و هب ذ ذ ذ ذذه ة وذ ذذهت عهخ ذ ذ ق رتذ ذذه هل ذ ذ ذ ذذة ت ذ ذ ا ذ ذذا إل تف ذ ذه ا ةو ذ ذ خذ ذذ؛ وت ت ذ ذ
وب ذ ذ ذذه عهخذ ذ ذ ذ .ت ذ ذ ذ ذ خحت ذ ذ ذذهت بل ذ ذ ذذه أخ ذ ذ ذذهه تت ذ ذ ذذه ف مل ذ ذ ذذب ي إل ت ذ ذ ذذاه ا ةوذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ تت ذ ذ ذذه ف
282
.1مبدأ المساواة في تحمل األعباء ال ريبة:
ذ ذ ذ ذ و خ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذف حت ذ ذ ذذهه ذذذذ ل ذ ذ ذذا إلخذ ذ ذ ذ ا ت عهخذ ذ ذ ذ بصذ ذ ذ ذ ر ذذذذ عذ ذ ذ ذ
أ أ ذذذذذذ و ذ ذ ذذيت و ذ ذ ذذةه و ذ ذ ذذه حت ذ ذ ذذهه خ ذ ذ ذذ؛ بب ذ ذ ذذهائ حهحذ ذ ذ ذ عذذذذذ وعذ ذ ذ ذ خبذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذه
ع ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ ؛ قهو ذ ذ ذ لذ ذ ذذب ذ ذ ذ ي ف ذ ذ ذذهت عهخ ذ ذ ذ حبل ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ر ول ذ ذ ذ خة ط ذ ذ ذذة
ع ذذ لذ ذذب خذ ذذ؛ خ ذ ذ خةهل ب ذ ذ ك ذ ذ أ وذ ذذة ذذ ف ف ذذ غ ذ ذذه تت ذ ذذا بلذ ذذه و ذ ذ ه ات ذ ذ
لذ ذ ذ ذ ب ص ذ ذ ذذةا بهبل ذ ذ ذذه تت ذ ذ ذذه ف عهخذ ذ ذ ذ ذذذذ ذ ذ ذ ذ و ب لذ ذ ذ ذ ختفه ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذا ت ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ ي
تط ذ ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ هو ذ ذ ذ ذ ذ ذ وب ي اذ ذ ذذو وعف ذ ذذا ف ذ ذ ذ له ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذه غ ذ ذ ذذه ب ذ ذذلا هل ذ ذذه ت ذ ذ ذ وت ذ ذ ذ
وتذ ذ ذ بشذ ذ ص ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذة ت ذ ذ ذ وعذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ اذ ذ ذ خع ذ ذ ذ ذ ذ ذهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذعه ا ه ذ ذذا ب ذ ذ ذ تذ ذ ذ ا
1
ب أ بله .
ذ ذ ذ ذذهه ب ذ ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ذذه ي بة ط ذ ذ ذ ذذة عل ذ ذ ذ ذذت و ملذ ذ ذ ذ ذ ق ذ ذ ذ ذذةخا وتل ذ ذ ذ ذذه خذ ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ ذ ي أ أا
ك ذ ذذة إلوف ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ةذ ذ ذ ذذذ ي إلت ذ ذذها خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ خهت ملت هو ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ خ ه ت ذ ذذهبة ط ة ختل ذ ذذه
خ ذذ؛ ت ذ ذ ب ذ ذ أخ ذذه خت ذذه ذذت عا ذذا أ و ذ ذ ه ص ذذخا بل ذذب ذ ذ ته و ذذ؛ ذذةط؛ خ ذذ؛ مل ذ ذ
283
تئ ذ ذ أ طب ذ ذ خع ذ ذ خ ذ ذذ؛ ش ذ ذذع ت ذ ذذه إل ت ذ ذذه خ هب ذ ذ ات ذ ذ خب ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذه أ بل ذ ذذب ب ذذ ة مل ذ ذ
ذ ذ ذذه و ذ ذ ذا ذ ذ ذ ي ص ذذذ ع و ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذذه وةخ ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت خهله و ت ذذذ
ذ ذذه ه ذ ذذا ذ ذذيت عذ ذ ذ ي اذ ذ ذ بع ذ ذذهو تذ ذ ذ ا ذ ذذه و ذ ذ ذا أح ذ ذذه بعذ ذ ذ خل ذ ذذه بهبل ذ ذذه ب ذ ذذو ب ذ ذذة ط و أ
1
حتةر احتةروه.
ذ ذ ذ طذ ذ ذذهب ت ذ ذ ذذا حذ ذ ذذتع هرو خ ذ ذ ذ؛ بعذ ذ ذذهخخت ذ ذ ذذيت الا ذ ذ ذ ط ذ ذ ذ ف ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ بعه ذ ذ ذذه ش ذ ذ ذع
ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذهار بشذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذةر ح ذ ذ ذذت خ ذذذذ وذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذه و ذ ذ ذ ذا عذ ذ ذ ذ تف قذ ذ ذ ذ
ات ذ ذ ذذهه ص ذ ذ ذذةا ذذذ ح ذ ذ ذذتع هرو أ ت او ذ ذ ذ ص ذ ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ ت او ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ات ذ ذ ذذهه
ذ ذذه بتعهقبذ ذ ذ تتب ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خة و ذ ذذهت خ ط ذ ذ ذ ر مل ذ ذذه ت اح ذ ذذه ذ ذذيت ع ذ ذذة ب هرح ذ ذذهت عهاوذ ذ ذ
ذ ذ ت ذ ذذهتل و ذ ذذةه و ذ ذا ش ذذ ا ذذ خب ذ ذ أ بلذ ذذه ي خع ذ ذذه ة ح ذ ذ خ ة ذ ذه فع ذ ذذا خت ذ ذذف بذ ذذه
تةر ي ش ها -1بهر تط دور المجلس الدستوري في حماية الحقوق والحريات العامة مجال ممدود وطول محدود ،أط ا
الا 9191ا .19 ا ة ملهخع خة ةا خع ع ةه
284
أوال :مبدأ المساواة في ظل الدستور .3691
ا ةرو ذ ذ ذ الا و ذ ذ ذ خ ه خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ل ذذذ بذ ذ ذذها عهش ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ احذ ذ ذذتةر 9191خذ ذ ذذ؛ " ب ذ ذ ذذهه ملع ذ ذ ذ
ب أ بشت وهه بصةر غ خبهش . بي بش بها شهر ة خ ؛ ت ا" ي ت
ذ ذذه و ذ ذا ذ ذ خم فه ذذه تل ذ ذ بل ذذتع ذ ذ خ ذذ؛ وذ ذذخت ت ذذا خ ذذ؛ ط ذ ذ ح ذذت خ خ ذذه وه ذ ذذه ذ ذ
1
ة ملبهت". ة الا و ي بها 99خ ه بب أ عهه تة":خله
ذ ذ ذ حبذ ذ ذ ذ ذ ذ تذ ذ ذ ا و ذ ذ ذا اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 9191أو ذ ذذه ي ب ذ ذذها 99خ ذ ذذه و ذ ذ ذا وذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ
شذ ذ ذ ا بعت ذ ذ ذ ذذذ ذ ذذةطي و ذ ذ ذا أح ذ ذذه ذذذ خ ب ذ ذذه تة و ع ذ ذذها ذ ذذه خ ذ ذ ذ ح ذ ذذة ي ع ذ ذ ذ
هت ذ ذ ا ذ ذ ا أ ه ذ ذذا وتذ ذذة قذ ذذه و ذ ذا حذ ذذتةر تع ذ ذ ملبذ ذذهر أ خ ذ ذ ىل ذ ذ ي ت ذ ذذه وتذ ذذا ت ذ ذ
خا ذ ذ ذ أ اح ذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ هش ذ ذ ذذئ و ذ ذ ذا ح ذ ذ ذذتع ا ت ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذذ؛ اهمله ذ ذ ذذه .ب ذ ذ ذ ذذذ أح ذ ذ ذ غ ذ ذ ذ
بذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ة ملب ذ ذذهت" .مل وتت ذ ذذف بشذ ذ ذ هبذ ذ ذ ذ ذذة ي ت ذ ذ ذ 9خ ذ ذذه أ ":ذ ذ ذ بذ ذ ذة ط و ختل ذ ذذه
ذ ذ ذ بلحلذ ذ ذذهت بذ ذ ذذها 77خ ذ ذ ذذه بف ذ ذ ذذه ":مذ ذ ذذه ف صذذذ أ ع ذذذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذا قذ ذ ذذه و ذ ذ ذا ال ذ ذ ذ
ش ذ ذ ذ ط بتع ذ ذ ذ أ ش ذ ذ ذ ط خهو ذ ذ ذ بذ ذ ذ تهبعذ ذ ذ هل ذ ذذه ختها ذ ذ ذ تذ ذ ذ ب ذ ذذة ط و ت ذ ذذا ي خت ذ ذذه هل به تل ذ ذذه
ت ". به حت ه
285
خ ذ ذذه وخا ذ ذ و ذ ذا ص ذ ذذةا اح ذ ذذتةر 9199أل ذ ذذه مل ذ ذذه ت بفهو ذ ذ أ ذ ذذا خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذةا اح ذ ذذتةر 9191
قتصذ ذ ذ ذ ذذها ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ذ ع بذ ذ ذ ذ ذذهت ت طذ ذ ذ ذ ذذهب ت ذ ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذذة ط و ذ ذ ذ ذ ذ " تتف ذ ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذ ذذه عبذ ذ ذ ذ ذذه
ذ ذذة ا ات ذ ذذهر إل ل ذ ذذه ذ ذذهي ذ ذذيت ذ ذ ي ة ق ذ ذ خ ذ ذذ؛ بل ذ ذذه ب ذ ذذو ب ذ ذذة ط و ع ذ ذذة ملت ذ ذذهوا
خ ذ ذذ؛ ذ ذذهي" .تذ ذ ذ بذ ذ ذ ملت ذ ذذهوا قتص ذ ذذها ل هح ذ ذذا بش ذ ذذهر فع ذ ذ ذ تذ ذ ذ بذ ذ ذة ط و ي ت حتذ ذ ذ
ذ ذ ذ به تذ ذ ذ خ كهب ذ ذذه ذ ذ ذ ه ت ول ذ ذذه ذ ذذة و ت ذ ذذف اه و ذ ذ ذ ت ذ ذذط و ذ ذ ذا خل ذ ذذتة تف ذ ذذه اذ ذ ذ ا ذ ذ ذ
ذذذ ع ذ ذ ذ و ذ ذ ذا خذ ذ ذذ؛ أت تذ ذ ذذه تذ ذ ذذا ذذذ ذذذ ب تذ ذ ذذه ش ذذذ ا ذذذ ذذذ حذ ذ ذذهت ي ذ ذ ذ
1
وهت ل هح . ف او ة ة و ا اله ملت هو ع
ذ ذذه ت ذ ذا ذ ذذه ة ملب ذ ذذهت اوذ ذذه ذ ذذة ب ذ ذذة ط و ي ذ ذذه أ ذ ذ و ذ ذا خلذ ذذه بذ ذذة ط؛ إل لذ ذذه
فع ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ بلذ ذ ذذه بذ ذ ذذة ط و بذ ذ ذذها 79ح ذ ذ ذهو ه ذ ذ ذذهي ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ خلذ ذ ذذه ملت ذ ذ ذذهوا
ذذ هت ذ ذ ملت هو ذ ذ قتص ذ ذذهاو ذ ذذة ب ذ ذ أ الا و ذ ذ ح ذ ذذة ة ل هح ذ ذ ذذ ذذ ه ر ول ذ ذ
2
بها .79 ال
286
الفررررع الثررراني :مبررردأ المسررراواة فررري ظرررل الدسررراتير مرررن دسرررتور سرررنة 3696إلرررى
دستور سنة .1939
ملت هو ذ ذ ذ ذ ع ذذذذ لذذذذ إلطذ ذ ذ ذذهر ع ذ ذ ذذهه ح ذ ذ ذذه ة أو ذ ذ ذ ذهة ي ط و ذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذذه اح ذ ذ ذذتةر 9191ي ف ذ ذ ذ ذ
ة ملبذ ذ ذذهت ذ ذ ذذة ذ ذ ذ بذ ذ ذذة ط و بة ط ذ ذ ذذهت ي بلحلذ ذ ذذهت ":ذ ذ ذ ه خلذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذب ملع ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ أت ذ ذ ذ
وبذ ذ ذ ذذهر ":ذ ذ ذ ذ هت ذ ذ ذ ذ 1".بخا ذ ذ ذ ذ أ بش ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ولذ ذ ذ ذذتع ملت هو ذ ذ ذ ذ قتصذ ذ ذ ذذهاو ل هح ذ ذ ذ ذ
بذ ذ ذذها وبذ ذ ذذهر ":بذ ذ ذذة ط و بة ط ذ ذ ذذهت" ع ذ ذ ذ ي ت ذذذ بذ ذ ذذة ط و" تعب ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ ال لذ ذ ذذو ي اذ ذ ذذو حذ ذ ذذتع
ذ ذ بص ذ ذط هت فذ ذذها ذ ذذه أت ذ ذ ذ ذذة أ بش ذ ذ ذ ذ ملذ ذذه تف ذ ذ و ذ ذا خب ذ ذ أ بلذ ذذه بذ ذذو ال ل ذذو
حذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9191ي لذ ذ ذذهب به لذ ذ ذذب ت ذ ذ ذذف خ ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ بذ ذ ذذهقا حذ ذ ذذه ذ ذ ذذة ذ ذ ذذه حذ ذ ذذب
ه ذ ذ ذذه بط و ذ ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ فصذ ذ ذ ذ خ تذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذها 99خ ذ ذ ذذه شذ ذ ذ ذف ببذ ذ ذ ذ أ بش ذ ذ ذذت و ذ ذ ذذهه بذ ذ ذ ذ
بة ذ ذ أ لتذ ذذ؛ أ وت ذ ذ ر ب ذ ذف ط و ذ ذ ه ذ ذا وعذ ذذةا حذ ذذببه ب ةهلذ ذذه ":ذ ذ بذ ذذة ط و حة ح ذ ذ أخذ ذذهه ذ ذذه ة
ت ذذ ذذ أ خ ذ ذذتخ ب ذ ذذها ت ذ ذذخ و ذ ذذه را ي ب ذ ذذها 11خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ 9199ا ذ ذ ت ذ ذذا بل ذ ذذب
خ ذ ذذ؛ ل هحذ ذذا ب ذ ذ اب ذ ذ و ذ ذا بل ذ ذذتة تع او ذ ذ ذ ذذيت اخ ت ذ ذذه الا ذ ذ به ت ذ ذذه ب ا ذ ذ ال و ذ ذ رمل ذ ذ
آلر ل ذ ذ ذ ذ ذ ذهح ة ا ذ ذ ذ لذ ذ ذذه ق ذ ذ ذبخ خذ ذ ذذه و ا ذ ذ ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذ ذ ذ ذ؛ ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر ي خذ ذت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه حتذ ذ ذذهه ذ ذ ذذا
2
خ ه خهص .
-1بها 11خ؛ ب حةه هحا رق 99-91بلر ي 99تا و ح 9191يتعلق بنص تعدي الدستور الموافق عليه في استفتاء 00فبراير
سنة . ،0727ر . .و ا 1أ خهر ح 9191ا .911
- 2بش ش وف ع ع هه ب مل لهب ا .11
287
ح ذ ذ ذذتةر ي م ذ ذ ذ ذ اح ذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ ذ 9191ع ذ ذ ذ ذ و ح ذ ذ ذ ذ 9119مل وةق ذ ذ ذذف ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذذة تهبلح ذ ذ ذ ذ
ذذذ ا ر و ت ذ ذ ذذا خذ ذ ذذ؛ ذذذ ف ذذذ ا حهح ذ ذ ذ وهخ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ت بذ ذ ذذة ط؛ ا وذ ذ ذذه إل لذ ذ ذذه
حت ذ ذ ذذهه تذ ذ ذ ذ و و ذ ذ ذ ذ -ا ر ح ذ ذ ذ ذ -ب ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه ت حهح ذ ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذذه بذ ذ ذ ذ حت ت ذ ذ ذذط محهوذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذةق
ذ ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ ذ -ت ذ ذ ذ ذذاه ك ذ ذ ذ ذذهه وتع ذ ذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ذذه ةت ت ذ ذ ذ ذذه تذ ذ ذ ذ ذ ا خ ذ ذ ذ ذذة ط و أمله ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذ؛ ل هحذ ذ ذ ذ ذ –
1
هت . ملت هو
أص ذ ذ و ذ ذذو و ذ ذا حذ ذذه خذ ذذه ق ذ ذ ر و ذ ذ بت و ذ ذ بب ذ ذ أ ملذ ذذةت ب هر ذ ذ خمت ذ ذذف أاتذ ذذهه صذ ذذةا حذ ذذه
ب ذ ذذة ط؛ وت ذ ذ ذ ي خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه .خ ذ ذذ؛ أتذ ذ ذ خحتهت ت ذ ذذه ملب ذ ذذهت إل ل ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا و ذ ذذهت ا ذ ذذة أحهحذ ذ ذ
ب ذ ذ ر ي خمت ذ ذذف تش ذ ذ وعهت بتع ذ ذ ب ذ ذذه ة ذ ذذة ا ذ ذب وع ذ ذ خحت ذ ذ خذ ذذ؛ خحت ذ ذذهت بلذ ذذه بلذ ذذه ي
و ذ ذ أ ه ذ ذذا به لذ ذذب ذ ذذه ة حذ ذذتةر و ذ ذ ؛ بلذ ذذه أخذ ذذهه ذ ذذه ة تذ ذذخ وعذ ذذي ت ذ ذ أ ذ ذذه تذذ
ذ ذ أ و ذ ذا ذ ذذة ع ذ ذ أ لذ ذذ؛ أ ذ ذذهطبو بذ ذذه ت ت ذ ذ ؛ ذ ذذه ة ا ذ ذذه ه ذ ذذا قه ذ ذذه و ذ ذا أحذ ذذه
ذ ذذه بهب هبذ ذ ذ وةملذ ذ ذ ه ذ ذذا حت ذ ذذةر ذ ذذه ت ا ذ ذذه و ذ ذ ذا أح ذ ذذه ذ ذذة و ه ذ ذذا خب ذ ذذه خلذ ذ ذ ة ب ذ ذذه خ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ
2
و؛. بة أ
288
بش ذ ذ ذ ل ذ ذذه ال ذ ذذهب حب ذ ذذب ل ذ ذ ذ ب ص ذ ذذةا و ذ ذذه اح ذ ذذتةروه ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ وت ذ ذذة خب ذ ذ ذ أ بل ذ ذذه
و ذ ذذه بل ذ ذذه ذ ذذة ت ت ش ذ ذ ط ي طه فذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ا ملذ ذ ذ هب ذ ذذه تذ ذ ذ ا أخ ذ ذذهه ذ ذذه ة حب ذ ذذب وتل ذ ذذه
ذ ذذه ب ذ ذذهطبة ختة ملذ ذ ذ و؛ ي أ ذ ذذه خت ه ذ ذ ذ تذ ذ ذ ت؛ ت ذذذ وت ذ ذذىل أ بل ذ ذذه غذ ذ ذ بذ ذ ذ
ذ ذذف و ذ ذ أحذ ذذعهر خمت ف ذ ذ أ إلوف ذ ذذه خ ذ ذذه حذ ذذه أ و ذ ذ خعذ ذذهو بب ذ ذ أ بلذ ذذه ش ذ ذ ب ذ ذذه و ذ ذا ت ذ ذ
ت ش ذ ذ ذ أ وفخ ذ ذ ذ بعذ ذ ذذو ل ذ ذذهب أ و ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ط إل ت ذ ذ ذذه بل ذ ذذتف أص ذ ذذخ بع ذ ذ ذه ب ت ذ ذذف ص ذ ذ ذ ه
2
ت ا. ملت هو ه ت إلوتبهر ب ات فت و
بذ ذ ذ ذذها 79خ ذ ذ ذ ذ؛ احذ ذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ ذ 9191ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذذها 19خذ ذ ذ ذذ؛ احذ ذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ ذ 9119ت ذ ذ ذ ذذه ال ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ اته ذ ذذه ة غ ذ ذ ذ أ ب ذ ذذها 91خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 9199مل ذ ذذه ت ب ذ ذذهتهت مل وذ ذ ذ و ذ ذ ذا ب ذ ذذها و
ةمذ ذ ذ ذذه ف ل هح ذ ذ ذ ذ ذذذذ ةمذ ذ ذ ذذه ف ل هح ذ ذ ذ ذ .ا ذ ذ ذ ذب ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذذه ة قه ذ ذ ذ ذ بلذ ذ ذ ذذل هت ع ذ ذ ذ ذذه ي
4
ت ذ ذ ذ ا ب ذ ذ ذذها 9 ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 19-99ب ذ ذ ذلر ي 91و ذ ذ ذذهو ح ذ ذ ذ 9199 ب ذ ذ ذ ةر أو ذ ذ ذذخ 3.ر مل ذ ذ ذذه
ذ ذذيت وش ذ ذ ط تة ذ ذذه ت ت ذ ذ بهال ل ذ ذ الا و ذ ذ ةم ذ ذذه ف ل هح ذ ذ ذذ خ ذ ذذه قه ذ ذ بلذ ذذل هت ع ذ ذذه ي
ذ ذذه ة - 1ع ذ ذ ص ذ ذذب ا أب ذ ذذة ر ش ذ ذ مب ـ ــدأ المس ـ ــاواة ف ـ ــي ت ـ ــولي الوظيف ـ ــة العام ـ ــة ب ـ ــين النظري ـ ــة والتطبي ـ ــق"دراس ـ ــة مقارن ـ ــة" ،ط 9ختتب ذ ذ
ح 9197ا .91
قتصها ب ت ع ب لعةاو وه
- 2بهر تط ب مل لهب ا .17
ب مل لهب ا .97 حتةر - 3بها 91خ؛ ه ة رق 19-99بلر ي 9خهر 9199بت ؛ تع و
- 4قه ة رق 19-99خلر ي 91و هو ح 9199يحدد قائمة المسؤوليات العليا في الدولة والوظائا السياسية التي يشترط لتوليها
9خلرخ ي 99و هو ح .9199 .ر. . التمتع بالجنسية الجزائرية دون سواها
289
بذ ذ ذذها 1خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 19-99 ذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ا ح ذ ذذة ته طب ذ ذ ذذه ات ذ ذذهه بذ ذ ذذها 91خ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذتةر
ت حت ذ ذ ".و ذ ذ ه تص ذ ذ وىل ش ذ ذ ي خ ذذخ أمل ذ ذ ح ذذت ( )9أش ذ ذ خ ذذ؛ ذ ذذهرو تص ذ ذ وىل و ذذ؛ ط و ذ ذ ذ ذ ا ذذة
. ه ة ي ال و ش ت
أ خذ ذ ذذه ذ ذ ذذا أ مل ذ ذ ذ خلذ ذ ذذهب ذ ذ ذذهي خعذ ذ ذذو أ ش ذ ذ ذ ها خع ذ ذ ذ أ لذ ذ ذذ؛ أ ةم ذ ذذه ف هش ذ ذ ذ ط خلذ ذ ذذتة
ه ة ذذ ذ ذ حت وذ ذذتخ ه خ ذ ذ ات هملذ ذذهت ب ت ذ ذ عذ ذذهه 1.خذ ذذ؛ أخ ذ ذ ت ذ ذذهوا ي ب ذ ذذا ه ة ذ ذ ت ذ ذذه خذ ذذتخ
تت ذ ذذةو؛ تتع ذ ذذي أ ذ ذذه تهت ذ ذ ب ذ ذذة ط و بل ذ ذذتةتو ش ذ ذ ط ه ة ذ ذ ل ذ ذذه ي تع ذ ذ أخ ذ ذذه به ل ذ ذذب
ب ذ ذذها 11ت ذ ذ ذ 1خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ 9119ذ ذذيت هب ذ ذذه ب ذ ذذها 11خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر حذ ذ ذ ح ذ ذذتةر ةملذ ذ ذ
ملب ذ ذذه بهوتب ذ ذذهر تع ذ ذ ذ طف ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذب أل ذ ذذه عذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ اذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ وحت ذ ذ ذ شذ ذ ذ ه
ت ذ ذذاه ذ ذذه ةئ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ةت ذ ذذه هب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر أ وت ذ ذذة اه ذ ذذه ت ذ ذذا و ذ ذ ذت ت؛ تع ذ ذ ذ ملب ذ ذذهر ت ذ ذذ؛
1- François LUCHAIRE, La protection constitutionnelle des droits et libertés, Economica, Paris, 1987, pp.
252-253.
هت ح 9111ا .999 خص - 2أمح تت ا ح ر الحماية الدستورية للحقوق والحريات ،ط 9ا ر ش
291
حت ذ ذ ال ذ ذذا ت ه خ ذ ذذه خ ذ ذذ؛ إلوه ذ ذذهت عه ذ ذ ب ذ ذ ت ذ ذذهي ع ذ ذذة ي بع ذ ذ ب ذ ذذا و ذ ذا و ذ ذذه
بلح ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذتةر ل ذ ذ ذ ذ 9119ا ذ ذ ذ ذب ذ ذ ذ ذ ع ذذذذ و ذذذذ ب ذ ذ ذ ذذةرت أ ذ ذ ذ ذ ةمل ذ ذ ذ ذ بصذ ذ ذ ذذف ص ذ ذ ذ ذ
و ذ ذا بلذ ذذه بذ ذذو بذ ذذة ط و و ذ ذا أ ذ ذذه ا ذ ذ خ ذ ذ ر تهت ذ ذ بذ ذذة ط و ا ه ذ ذذا ب ذ ذ حذ ذذتةر و ذ ذا ملذ ذذة
ب ذ ذذها 11خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر ت ذ ذذه شذ ذ ذ ط ذ ذذيت ذ ذ اته ذ ذذه ة خل ذ ذذب ه .ال ذ ذ مله ذ ذ ا ال ذ ذ أح ذ ذذه
ت ذ ذ ذذف ت هب ذ ذ ذذهت و ذ ذ ذ ذا ذ ذ ذ ذ ي تص ذ ذ ذذةو ي صذ ذ ذ ذ ف خ ذ ذ ذذ؛ بل ذ ذ ذذه وشذ ذ ذ ذت حذ ذ ذ ذ 9119أ تذ ذ ذ ذ
ذذذ هب ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ أ عهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذه شذ ذ ذذىل ع ذ ذ ذذةو ذذذ ا ذذذ ذذذ حذ ذ ذذتفته ت ي أشذ ذ ذذتههله
هح ل ط ت ف و .
تت ذ ذذه ف عهخ ذ ذ ك ذ ذ أ ه ت ذذ عهخ ذ ذ ل ذ ذذبب ا ذ ذذه به ل ذ ذذب بل ذ ذذت ذ ذذة ذ ذذه أ بل ذ ذذه ي
ش ذ ذذت خ ذ ذذ؛ بل ذ ذذه ي خبذ ذ ذ أو؛ أحهح ذ ذذو و ذ ذ ذا بت ف ذ ذذو بفا ذ ذذه وذ ذ ذا تذ ذ ذ ذذذ ذ ذذة بش ذ ذذت لذ ذ ذ
تت ذ ذ ذ ذذه ف ذ ذ ذ ذ وب ملع ذ ذ ذ ذ ول ذ ذ ذ ذذهاة ي هةو ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذتةر ب ذ ذ ذ ذو بذ ذ ذ ذذة ط و ي أا ا ذ ذ ذ ذب حذ ذ ذ ذذه
هب ذ ذذه ب ذ ذذها 99 ب ذ ذذها 97خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ 9119 ذ ذ ال ذ ذ ذ ذ وب عهخ ذ ذ ال ذ ذ خ ذ ذ ر
لهاح ذ ذ خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ 9199 ب ذ ذذها 99ي ت ذ ذذه هخل ذ ذ ذ ذذه أ ذ ذهت خ ذ ذذ؛ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ 9191
ذ ذ ذ وب وعت ذ ذذا شذ ذ ذ ها بع ذ ذ ذةوو ي أا ت هوذ ذ ذ ي بل ذ ذذه ب ذ ذذو ب ذ ذذة ط و أ ذ ذذه ":ذ ذ ذ و ذ ذ ذ و ذ ذ ذ
290
خة ". و رن البه ا هة وا ت وعهق
شذ ذ ذ ها هوذ ذ ذ لذ ذ ذ بهبل ذ ذذه ب ذ ذذو بذ ذ ذة ط و أ ق ذذذ ذذذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ب ذ ذذة ط و بذ ذ ذ تذ ذ ذ
عتذ ذ ذذا ةو ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ صذ ذ ذذه ذ ذ ذذه أ ذ ذ ذذه خلذ ذ ذذه ذ ذ ذ وب ش ذ ذ ذ ها بع ةو ذ ذ ذ ي أا ذذذ طب ع ذ ذ ذ
تذ ذ ذ ذ ببذ ذ ذ ذ أ بشذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ عل ذ ذ ذذت و ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذو ب ذ ذ ذذة ط و ي فاوذ ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذذه به ل ذ ذ ذذب
ب ذ ذ ذذها 99خ ذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9191و هب ذ ذ ذذه ي ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذها 11به ل ذ ذ ذذب ةمل ذ ذ ذ حذ ذ ذذتةر الا ذ ذ ذ
ا ذ ذ ذب ص ذ ذ ذ و ذ ذ ذا أ ذ ذذه":و ذ ذذا ذ ذ ذ خ ذ ذذة ط؛ أ و ذ ذ ذلا ب ذ ذ ذ خخا ملبه ذ ذ ذذه اح ذ ذذتةر 9119ي ت ذ ذذه
ذ ذذةط؛ ملبهرو ذ ذ ب ذ ذذها بف ذ ذذه ":ت ذ ذذاه ب ذ ذذة ط؛ ه ذ ذ خ ذ ذذ؛ ف ذ ذ ف ذذ ةو ذ ذ ةط ذ ذ " أ ذ ذذهت ذ ذذه
ذ ذ ذ ذذه بذ ذ ذ ذذها 91خذ ذ ذ ذ ذ ذ؛ احذ ذ ذ ذذتةر بش ذ ذ ذ ذ ذهر ي ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ته و ذ ذ ذ ذذه ملب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه خ حذ ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه" .تذ ذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذه أ
9199ي ص ه.
ت ذ ذ ت ذ ذذة ولذ ذذهو تطذ ذذةر قتصذ ذذها ب تذ ذذة بذ ذذه تطةر ذ ذذه ذ ذذا أا ذ ذ ت ذ ذ بب ذ ذ أ ي خعهص ذ ذ ه
عذ ذذهمل ذ ذ وب خذ ذذ؛ تذ ذذتخت ا ذ ذب ذ ذذا أا ذ ذ خب ذ ذ أ بلذ ذذه ي ت ول ذ ذه خذ ذذ؛ قب ذ ذ وش ذ ذ ل هحذ ذذا ذ ذ
تا ذ ذذهر ب ذ ذذو ت ذ ذذة خبذ ذ ذ أ أحهح ذ ذذا تط ذ ذذةو تب ذ ذذها قتص ذ ذذها ذ ذ ذ خهصذ ذ ذ ي ب ذ ذ ذ ذ ذذة و أغ ذ ذ ذ
ت ذ ذ ذذه حذ ذ ذذت هر ت حب و ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ مل ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ بعهت ذ ذ ذ ت بتع ذ ذ ذ بتطذ ذ ذذةو وحت ذ ذ ذ ذذذ
292
وذ ذ ذذهت خذ ذ ذذ؛ ر ا و ذ ذ ذ تاذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هو ا و ذ ذ ذ إلقهخ ذ ذ ذ ...خل ت عتذ ذ ذذا أا ذ ذ ذ أت ذ ذ ذ حذ ذ ذذه محهو ذ ذ ذ ته ذ ذ ذذه
ذذذذ مل ت ذ ذ ذذ؛ بعهخ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذو تذ ذ ذ ذ ا ا خ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذهت بص ذ ذ ذذفه هخ ذ ذ ذ ذ لت ذ ذ ذذ؛ هرح ذ ذ ذ ذ ته ذ ذ ذذه
تطب ذ ذ ذذهت خب ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ وب ...خل .ص ذ ذ ذذعةب تط ذ ذ ذ وب ذ ذ ذذه ذذذ ي ع ةخ ذ ذ ذ ي ح ذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر و ذ ذ ذا حذ ذ ذذب تطب ذ ذذهت بب ذ ذ ذ أ ي ا ذ ذذه ل ذ ذ ذهوه ت ذ ذذه تط ذ ذ ذ قتص ذ ذذها بل ذ ذذه ي ذ ذ ذه
ب ذ ذ ذ ذذي خبذ ذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذ ذذه ي بعهخ ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذو ) حذ ذ ذ ذ ذ تط ي ( بط ذ ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذ ذ صذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذ ب ذ ذ ذ ذ ذه
بش ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذا خبذ ذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذه ي خحت ذ ذ ذذهت عذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهئ) ت تط ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت و؛ أخ ذ ذ ذذه ( بط ذ ذ ذ ذ
مل ب ذ ذ ت ا ذ ذ حذ ذذهخ خذ ذذ؛ أمل ذ ذ مل ذ ذ ت ذ ذ بهات ذ ذ ه ت ذ ذذهت بذ ذذو خمت ذ ذذف ذ ذ تل ذ ذ ب ئ ذ ذ
تت ة ةمل ذ ذذه بل ذ ذذها ي رتذ ذ ذ خل ذ ذذتةوهت ذذذ ت ةوذ ذ ذ بط ذ ذذة ع ذ ذذهم ا ر ح ذ ذذت هر ت ال ب ذ ذ ذ ي ذ ذذةت
ذذذ ت ذ ذذه ب ذ ذذه بة ذ ذ ذ ط ذ ذذهر ق ذ ذذه ةئ ف ذ ذذا ول ذ ذذتف خ ذ ذذه ذذذ بعط ذ ذذهت ت ذ ذذهت ت اذ ذ ذ هلذ ذ ذ بع شذ ذ ذ
ذ ذ مل ل ذ ذ ذ ذذه أمل ذ ذ أ طذ ذذي أ حت ذ ذ هخ ذ ذ هلذ ذذه ب ذ ذ حت ذ ذ وذ ذذ؛ ال ل ذ ذ بلذ ذذت و؛ ب ذ ذ
إل ذ ذذها خذ ذذ؛ حذ ذذةه ببهش ذ ذ غ ذ ذ ذذ بتع ذ ذ به حذ ذذت هر خذ ذذ؛ أخ ذ ذذه ذ ذ اذ ذذه خف ذ ذ بلذ ذذه
حت ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ ب ذ ذذه تةم ف ل ذ ذ ذ وىل ع ذ ذذه أ ش ذ ذ ذ ط هص ذ ذ ذ إل تاخ ذ ذذهت ملت هو ذ ذ ذ ذذذ ببهشذ ذ ذ
خذ ذ ذذ؛ مله ذ ذ ذ و ص ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذه تذ ذ ذذة و ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذذا ي بعهخ ذ ذ ذ خذ ذ ذذه بذ ذ ذذو بلذ ذ ذذت و؛ ذ ذ ذذةط و
تذ ذ ذذة ل ذ ذ ذ ةي خت ذ ذ ذذه ت ت ذ ذ ذ؛ ت ذ ذ ذذط أ ت ه ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ت ذ ذ ذذا ي بعهخ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذب ت ت ذ ذ ذ بذ ذ ذذه ة
ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ف خحذ ذ ذذت هر ذذذ أ ب ف ذ ذ ذ خحذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ بذ ذ ذذو خذ ذ ذذتخ ي بعهخ ذ ذ ذ ب تذ ذ ذذة
فل ذ ذ ه حب ذ ذ خ ذ ذ ىل خعهخ ذ ذ خهص ذ ذ بل ذ ذذت و ه ا أ وت ذ ذذة هل ذ ذه ذ ذ ي ت ذ ذذا ب ذ ذذه ب ذ ذذو ذ ذتف مل ذ ذ
به ذ ذ ذ ذ فلذ ذ ذ ذ ه ب ت ذ ذ ذذف ح ذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ر ت ذ ذ ذذهي عهخ ذ ذ ذ ذ بت ذ ذ ذذةت بل ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ذ ه
ذذذ شذ ذ ذ ط بف عذ ذ ذ وع ذ ذذهع خمت ذ ذ ذف شذ ذ ذ ها الذ ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ب ه اوذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه ل ذ ذ ذ
ل ذ ذذة خب ذ ذ ذ أ بل ذ ذذه ي بعهخ ذ ذ ذ ك ذ ذ ذ أحهح ذ ذذه ي خب ذ ذ ذ أ تعهخ ذ ذ ذ بص ذ ذذه ب ةا ذ ذ ذ هل ذ ذ ذ .3 ذ ذ ذ ال ذ ذ ذ
4
ر. هة ببهائ عهخ ه وعةا تة خب أ قه ةئ ي ا عها
و ذ ذذه خب ذ ذ أ ا ذ ذذة خل ذ ذذه ت ذ ذذا ب ذ ذذو ذ ذذةط و أ ب ذ ذذو مله ذ ذ أ ت ذ ذذه ب ذ ذ ح ذ ذذة ذ ذذه ت ذ ذ
ةط ذ ذ ذ . ذ ذذيت هذ ذ ذ ىل خ ذ ذذة مل ب ذ ذ ذ أخ ذ ذذه محهوذ ذ ذ هخذ ذ ذ ت ذ ذ ذ وذ ذ ذ ه ت ذ ذذا خف ذ ذذها خذ ذ ذ ىل خ ذ ذذة بل ذ ذذه
294
ح ذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ خبهشذ ذ ذ ذ ه ملذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذا ب ت ذ ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذذفخ أ غ ا ذ ذ ذذه فذ ذ ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ ذ عهخ ذ ذ ذ ذ
تهخ ذ ذ ذ بهب هر ذ ذ ذ إلمل ذ ذ ذ ت ل ذ ذذه ه ذ ذ ذ ا أ ه ذ ذ ذذا ي ط ذ ذذهر بلذ ذ ذذه ح ذ ذذت هر ت ةط ذ ذ ذ تاو ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ
ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ بعهخ ذ ذ ذ ي ص ذ ذ ذ ه ذذذ ت ذذذ ذذذ ح ذ ذ ذذت هر ذ ذ ذذةطي أ إلح ذ ذ ذذتبعهاته خل ذ ذ ذذل ت ه خ ذذذ
ت ذ ذذا بذ ذذو أ ذ ذذه ك ذ ذ و ذ ذذه حذ ذذتع ه ح ذ ذ طت ه تفذ ذذها و ذ ذا ق ذ ذ ذذ وذذ خ ذذ خذذ أ
وعتذ ذذا و ذ ذ بع ذ ذذهر ذ ذ شذ ذذته ي اذ ذذه بعهخ ذ ذ عها ذ ذ وت ذ ذ ي مل ب ذ ذ ط ذ ذ روهوذ ذذه خمت ذ ذذف ذ ذ
مل ذ ذ ذذةا ه ة ذ ذ ذ وهوهتذ ذ ذذه اتع ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ هو ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ تذ ذ ذذةت بذ ذ ذذه بص ذ ذ ذ ر ذ ذ ذ أ حذ ذ ذذعا ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ا ذ ذ ذب مت تةق ذ ذ ذ ي تهته ذ ذذه فهق ذ ذذهت حت ذ ذذهه ق ذ ذذه ةئ ةملذ ذ ذ ذ ذ ذ ر بفذ ذ ذ خعت ذ ذذا و ذ ذ ذا بل ذ ذذتة
حتهخ ذ ذ ذهة قه ة ذ ذ ذهة ختتذ ذ ذذهخخة هل ذ ذ ذ ذذذ هو ذ ذ ذ خحذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ فهق ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9179و ذ ذ ذا أ
فهق ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ خ ا ذ ذذا او ذ ذذهت بتع ذ ذ ذ ب ذ ذذه غذ ذ ذ أ تذ ذ ذ ح ذ ذذت هر خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذب خعهخ ت ذ ذذه محهوت ذ ذذه طذ ذ ذ
ذذذ خ ذذذ ذ ذ ذذه خ وت ذ ذ ذ و ذ ذ ذذه خعهر ذ ذ ذ ة و ذ ذ ذذهت بت ذ ذ ذ ت ف ذ ذ ذ بلذ ذ ذذب و ذ ذ ذ ه خصذ ذ ذذهاق ذ ذ ذ
2
حتعو هبه ص هغ فهق هت حت هر خا ب صف عتا حهب خ عها ارمله عهخ
ه ة ذذذذ بص ذ ذ ذ ذ ر بل ذ ذ ذذتةرا خح ذ ذ ذذت هر ا ذ ذ ذذة طب ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذو ذ ذ ذ ذ أ إلخ ذ ذ ذذتخ وذ ذ ذ ذ
ت ذذها قذ ذذهه مل ذ ذذه ذ ذذه ذ ذ حت ذ ذ ذ ذذه ة ذ ذ ر كع ذ ذ خذ ذذ؛ ت ذ ذ اىن هو ذ ذ خذ ذذ؛ قة و ذ ذ ذذ هو ذ ذ
ذ ذذةط و ص ذ ذذف ع ذ ذ ذي بل ذ ذذه ي بعهخ ذ ذ ذ ب ذ ذذو بل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ خذ ذ ذ و ذ ذ ذ أ بعهخ ذ ذ ذ عها ذ ذ ذ رأ
3
. و ه ت اب
295
ا ذذذذ بذ ذ ذ ذذه قتصذ ذ ذ ذذهاو و ذ ذ ذ ذذا خش ذ ذ ذ ذ ت ذذذذ ي ح ذ ذ ذ ذ 9199ت ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذ خ حت ذ ذ ذ ذ تعذ ذ ذ ذذه
بعهخ ذ ذ ذ عها ذ ذ ذ ب ص ذ ذذف .ب ذ ذذه غ و ذ ذذا قهو ذ ذ ذ ذذذ ذذذ مل ب ذ ذ ذ خ ذ ذذة محهو ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ي خشذ ذ ذ
ذ ذذيت أ ذ ذذه ةذ ذذىل ي ح ذ ذ ت ذ ذ بب ذ ذ أ ذ ذ ؛ بلش ذ ذ ت حهح ذ ذ خذ ذذ؛ و ذ ذ ه بص ذ ذذهاق و ذ ذذا ت ذ ذ بش ذ ذ .
1
خحت هر ت مل ب . ش و ا ط بعهخ أ تب
ح ذ ذذت هر ذ ذذيت را هب ذ ذذه خ ذ ذذه و ذ ذذا ":أ هذ ذ ذ ىل ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ تو هصذ ذ ذ حب هوذ ذ ذ ش ذ ذذا الا وذ ذ ذ إلوطه ذ ذ ذ
ش ذ ذ ذ ها تهبع ذ ذ ذ هلذ ذ ذذه ذ ذ ذذيت ه ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذة ط و ذ ذ ذذه خحذ ذ ذذت هرت ب ذ ذ ذ خ بتعهق ذ ذ ذ و و ذ ذ ذذا ق
ذ ذ ذذيت هذ ذ ذ ذ ىل خح ذ ذ ذذت هرت بذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ خت ذ ذ ذذه و ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ بتعهقذ ذ ذ ذ بع ةوذ ذ ذ ذ
فهق ذ ذذهت ه ذ ذ ذ ال ةوذ ذ ذ رق ذ ذ 11-99بتع ذ ذ ذ به ح ذ ذذت هر ذ ذذيت صذ ذ ذ و ذ ذذا أ ذ ذذه":خذ ذ ذ خ و ذ ذذه أات ذ ذذهه
ح ذ ذذت هر ي ق ذ ذ ذ تهت ذ ذ ذ إل ش ذ ذذه هوذ ذ ذ بط ةبذ ذ ذ ذ ذذة ت ةقذ ذ ذ خع ذ ذذهر و ذ ذذه ب ذ ذذه خذ ذ ذ وعت ذ ذذا ي فذ ذ ذ
و ذ ذ أبع ذ ذذها ب ت ف ذ ذ ا ذ ذذب و ذ ذ ذ ذذبط خ ة ذ ذذه خ ذ ذذتخ ب ذ ذذو ف ذ ذذه خ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ أ ذ ذذه و ذ ذ خع ذ ذذو.
مل ذ ذ .ي اذ ذذو و ذ ذ مله ذ ذ خذ ذذ؛ ف ذ ذذه اىن بعهخ ذ ذ مله ذ ذ خذ ذذ؛ ف ذ ذذه أ بب ذ ذ أ وع ذ ذ رملةوذ ذذه بب ذ ذ أ ذ ذ
ة و ذ ذ بتف ذ ذ تذ ذذة و ذ ذذا أح ذ ذذه و ذذ أ خب ذ ذ أ بعهخ ذ ذ عها ذ ذ ب ص ذ ذذف وب ذ ذذهر وذ ذذ؛ ت ذ ذذاه فذ ذذهقا ك ذ ذ
296
خة ذ ذذةو ت ذ ذة آلخ ذ ذ خذ ذذ؛ ف ذ ذذه ت عتذ ذذا أ بب ذ ذ أ خةملذ ذذةا بصذ ذذف خلذ ذذت أخذ ذذه اله ذ ذ و ذ ذذه بذ ذذو ط ذ ذ
وع ذ ذذةا خخ ذ ذذتخ ي إلو ذ ذ ذ وة ةمل هت و ذ ذ ذ خع ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ خ ذ ذذتخ ب ذ ذذو ف ذ ذذه ا ذ ذذة رغ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ذ ذ حب ذ ذ ذ ذذب وعت ذ ذ ذ ذذا أح ذ ذ ذ ذذه فهق ذ ذ ذ ذذهت هبتذ ذ ذ ذ ذ أ ببذ ذ ذ ذ ذ أ خ حذ ذ ذ ذ ذ ي خمت ذ ذ ذ ذذف ذ ذ ذ ذ ذ ة قعذ ذ ذ ذ ذ أ
خذذذ ذ ذ ذذه وشذ ذ ذذت محهو ذ ذ ذ خحذ ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ خهص ذ ذ ذ أ ت ذ ذ ذ بتعهق ذ ذ ذ إل تاخذ ذ ذذهت بذ ذ ذذو ط ذ ذ ذ
وذذذ ذ ذ ذ .أخذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه وتع ذ ذ ذ عذ ذ ذذهو أت ذ ذ ذ خصذ ذ ذذهار ت ةو ذ ذ ذ عذ ذ ذذهم ا رتذ ذ ذذه خذ ذ ذذلخ ا ذ ذ ذذب ع ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ
ذ ذ ط خذ ذذ؛ حذ ذذت هر. طذ ذذهر عذ ذذهه عهخ ذ ذ ت ذ ذ ذذ ةمل ذ ذ و ذ ذ خعذ ذذهو قه ة ذ ذ وذ ذذت خذ ذذ؛ خخهلذ ذذه
ح ط هله ه بعهو ت ه و ا: به وهو خب أ بعهخ بهب بعهو ي خب أ ت ت
ذذ مل ذ ذ ف ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ ذذةطي .ت ذ ذذه ذ ذذه ة ذ ذ خ ا ت ذ ذذه و ذ ذ و ذ ذذه خمه ف ذ ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ خعهخ ذ ذ
تش ذ ذذا بتع ذ ذ ذ به هوذ ذ ذ قتص ذ ذذها ذ ذ ذ تت ذ ذ ذ ا و ذ ذذه ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ فهق ذ ذذهت تع ذ ذذه به فهق ذ ذذهت
297
مل ب ذ ذ ذ ش ذ ذذا ع ه و ذ ذ ذا خ ذ ذذة هوذ ذ ذ تهت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ن قصذ ذ ذ ذ ذذةت خح ذ ذذت هرت بتبها ذ ذ ذ ب ذ ذذو ذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر ت ذ ذذا ق ذ ذذه ة ةوت ذ ذذه به ل ذ ذذب خقتص ذ ذذها ذ ذذةطي و ذ ذ ذ هب ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ف ذ ذ ذ طةو ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ أ
حذ ذ ذذت هر ت ذ ذ ذذه ت ص ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ ةو ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذة ل ذ ذ ذ 9199ا ذ ذ ذب خ ذ ذ ذات بذ ذ ذذو طهوذ ذ ذذهت غ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ هل ئ ذ ذذهت تهبعذ ذ ذ ةوذ ذ ذ خقتص ذ ذذها ذ ذذةطي ع ذ ذذةا ح ذ ذذت هر ي طهو ذ ذذهت ذ ذ ذ خش ذ ذذهرو هصذ ذ ذ بت
و ذ ذا خ ذذه و ذذا":وطب ذ ذ ذ ذ ط ذ ذ ح ذذت هر ذ ذ محهو ذ ذ ته ف ذذه ب ذذاه ب ذذو الا ذ ذ ت ل ذذه بتع ذ ذ بتش ذذا
ب بطذ ذ ذ ش ذ ذذهطه ح ذ ذذت هرت آلخ ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ختعهق ذ ذ و ذ ذا ق ذ ذذه ي ص ذ ذذه خ ذ ذذة طي ش ذ ذ هت طذ ذ ذ
به وهو .1 ةطي ه ولت وا تفت ي خب أ ر ا بش صه خصةصه حبل
ذ ذ ذ بل ذ ذذت طب إلح ذ ذذت هر ت ذ ذذا فهق ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ خف ذ ذذها أ تع ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ إلح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ
ذذ ذذة ذ ذ شذ ذ ها ذ ذ تةر و ذ ذذةه ي الضـ ــمانات الممنوحـ ــة للمسـ ــتثمر األجنبـ ــي فـ ــي الجزائـ ــر ،أط ا ذ ذ خ خ ذ ذ - 1طذ ذذهت ب و ذ ذ
298
هتذ ذذه ذ ذ أت ذ ذ خعهخ ذ ذ حذ ذذت هر ت تهبع ذ ذ هل ذ ذ ب ذ ذذه بذ ذذو ا ذ ذ خص ذ ذ ر إلحذ ذذت هر عهخ ذ ذ
و ه. حت هر ت مل ب
ح ذ ذذت هر ت ذ ذ بل ذ ذذت طب خح ذ ذذت هر ذ ذ ه هت باو ذ ذذه ذ ذذيت ق ر ذ ذذه ذذ خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذة و ذ ذذا
ذ ذ ه هت ذذة ذذ وهخ ذ ذ حب ذذب وشذ ذ طب ذ ذ ت ذ ذ بب ذ ذ أ بص ذ ذ لت ذذ؛ أ ذ ذ أمل ب ذ ذ أخ ذ ذ
خ ذ ذذه ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت طب خح ذ ذذت هر ت ت ذ ذذة ب ذ ذ ذ باو ذ ذذه ذ ذذيت ت ت ذ ذ ذ هبذ ذ ذذه ح ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ي
فهق ذ ذذهت ص ذ ذ وىل ي ذ ذ أ لتذ ذذ؛ أ و ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ ه هت بةملذ ذذةا بت ذ ذ وت ذذة خذ ذذ؛ أت ذ ذ
ره. و ه ي إل ها
أ ذ ذذه كلذ ذ ذ بل ذ ذذة ب ش ذ ذذةا ي به وهوذ ذ ذ ذذذ ذ ذذه خبذ ذ ذ أ تتذ ذ ذ خ ذ ذذه لت ذ ذذ؛ أ
بعهخ ذ ذ ي خ ذ ذ ذ ةله طهق ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ ذ ذ ذ إلخ ذ ذذتخ بتعهقذ ذ ذ بعهخ ذ ذ ب ذ ذذو ح ذ ذذت هرت ذ ذ ذ
خ ذ ذذه ق ذ ذ ر خع ةخذ ذذه خذ ذذ؛ باوذ ذذه ه ة ذ ذ وذ ذذها و ذ ذذا أ ت ذ ذ بب ذ ذ أ ل ذ ذ ىل إلحذ ذذت هر بلذ ذذتف خذذ
به وهو ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ذذذ حذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ به ذ ذ ذ ه هت باوذ ذ ذذه ت ذ ذ ذ هت ذ ذ ذ ول ذ ذ ذ ت
299
ذ ذ ه هت ذ ذذيت حذ ذذفها خ ذ ذذه به ذ ذ ر ق ذ ذ ذذ باوذ ذذه ب صةص ذ ذ تتع ذ ذ ذ ذذه ت ذ ذ مل ذ ذ و ذ ذ
1
. ه ه تا خ وص
ذ ذذةه ذ ذذه أ أ ةت ذذ مل ذ ذ ذ ذذه بل ذ ذذت ذ ذ ذ ذذيت و ت ذ ذذا ذ ذذيت وت هتذ ذذه روهوهتذ ذذه ي ق ذ ذ
ذذ و ذذه بلذ ذذت ذذ ذذه ا ذ ذ ذذه ذذيت ه ذ ذ ه هت باو ذذه مل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ىل بل ذذت
ع ذ ذذةو بت ذ ذ ذ ذذذ فعذ ذ ذ عهخذ ذ ذ ت ذ ذذهه خذ ذ ذ خ خ ذ ذذه وتع ذ ذ ذ بذ ذ ذ مل ت ذ ذذا ب ت ذ ذ ذ
ه ذ ذ ذ ب ذ ذذا خ ت ذ ذ ذ ذذذ إلملذ ذ ذ ي اه ذ ذ ذ ق ذ ذذهه وتبع ذ ذذه فذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ل ذ ذذت و ذ ذذها خ ص ذ ذذف
ت ول ذ ذ ذذه ي ط ذ ذ ذذهر هخ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه الا ذ ذ ذ ذ أا به ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ محهوذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت
تهبلذ ذذه ي قة ذ ذذه ا ذ ذذب مت تف ذ ذ و ذ ذذا و ذ ذ ه ملذ ذذةا بذ ذذهو؛ أ و ص ذ ذ و ا ذ ذذه مل ل ذ ذ بلذ ذذت
بعهخ ذ ذ ي حذ ذذت هر مل ذ ذ خذ ذذ؛ ف ذ ذ حذ ذذت هر ت لذ ذذتف مل ذ ذ ت ف ذ ذ و ذ ذذه ف ذ ذ فذذ
2
به . وب قطهوو و ا ق قطه إلخت ه ت
311
الفرع الثاني :ت مين قوانين االستثمار مبدأ المساواة.
ب صذ ذ ذذةا ب ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذه تذ ذ ذذة و ذ ذ ذ ه ت ذ ذ ذذا ي بعهخ ذ ذ ذ بذ ذ ذذو بلذ ذ ذذت و؛ ذ ذ ذذةط و بصذ ذ ذذف وهخ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ
تف قذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذو ت ذ ذ ذ ذذا ي بعهخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه كذ ذ ذ ذ ذ خت ذ ذ ذ ذذه ت .ي تذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة مله ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذ ذ ذب
ذذذذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت و ه ا أ وت ذ ذ ذذة هل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ي ت ذ ذ ذذا ب ذ ذ ذ ذه ب ذ ذ ذذو بل ذ ذ ذذت و؛ خذ ذ ذ ذ و؛
1
أت ت ه خصه ه قتصهاو .
ل ذذذ ف او ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ وة ب ذذذ ت ش ذ ذ ذف خب ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذه ي بعهخ ذ ذ ذ بذ ذ ذذو بلذ ذ ذذت و؛ ي راذ ذ ذذه
ب ذ ذذها كذ ذ ذ تذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ أحهح ذ ذذه ي ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ ف ق ذ ذ ذ ب ذ ذذو ذ ذذةط و ش ذ ذذهط قتص ذ ذذها ا هرحذ ذ ذ
ذ ذ ذذة إل لذ ذ ذذه صذ ذ ذذهار و ذ ذ ذ؛ خ ذ ذ ذ بت ذ ذ ذ ي 91اول ذ ذ ذ ا 9179ا ذ ذ ذب 19خذ ذ ذذ؛ إلوذ ذ ذذخ ع ذ ذ ذهبا
ذ ذ ي ت ت ذ ذ حب هو ذ ذ ختتهتئ ذ ذ ا هل ذ ذ ذ ذذه حة ح ذ ذ أخذ ذذهه ذ ذذه ة بذ ذذها و ذ ذذا أ ":ذ ذ صذذ تذذ
2
هب إلوخ ."... ي محهو ختله و خ؛ أ ه ا عه ه أ هل أ فق
رب ذ ذذط ب ذ ذذه ذ ذ ذ أحهح ذ ذذا إل ل ذ ذذه ذ ذذة إل ل ذ ذذه قذ ذ ذ بذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه إلو ذ ذذخ عذ ذ ذهبا تذ ذ ذ
ذذذ ت ذذذ ه ذ ذ ذ بهح ذ ذ ذذت ذذذ ت ذ ذ ذ ا ي ت ت ذ ذ ذ هب ذ ذ ذ خلذ ذ ذذه ذ ذ ذذة شذ ذ ذذهر ا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذ
3
ت ا. بو ة بشت ختله هرح ت ه يت ف بطب ع ش
و ت ذ ذ ذذا و ذ ذ ذا أح ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ ف ل ذ ذ ذذف ل هح ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة وعت ذ ذ ذذا خب ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ بب ذ ذ ذذهائ عهخ ذ ذ ذ
310
و ذ ذذهت .ت ذ ذذة خب ذ ذ أ ح ذ ذ ط تطب ذ ذ ح ذ ذذه ة و ذ ذ بتع ذ ذ بذ ذذه ة ذذ تطب ذ ذ ولذ ذذت ه خب ذ ذ أ بل ذ ذذه
ذ ذذه ة ه ة ذ ذ ذ و ذ ذ ذا أح ذ ذذه أ حذ ذ ذ ها ذذذ هلذ ذ ذ وعت ذ ذذا خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه أاذ ذ ذ او ذ ذذه ة وذ ذ ذ تذ ذ ذ
ص ذ ذ ذ وىل ي ذذذ تذ ذ ذذه ق ذ ذ ذ ر ت ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ ع ذ ذ ذذة خذ ذ ذذهمل وطب ذ ذ ذ و ذ ذ ذا ق ذ ذ ذ ه بلذ ذ ذذه .ب ذ ذ ذذه و ذ ذ ذا ذ ذ ذ
ذذذذ خذ ذ ذ ذذ؛ ر ت ذ ذ ذ ذ وت ت ذ ذ ذ ذ به ه ة ذذذذ ذذذذ ذ ذ ذ ذذه ة بهوتبذ ذ ذ ذذهر ملذ ذ ذ ذذا خف ذ ذ ذ ذذه ي حتذ ذ ذ ذذهه ذ ذ ذ ذذه ةئ ي
حت ذ ذذهه صذ ذ ذ وىل ي ح ذ ذذتةر أ بهحت خص ذ ذذه ذ ذ ذ ه خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذة ا ذ ذذيت عت ذ ذ ذ ح ذ ذذتةرو ح ذ ذذة ب ذ ذذه و ذ ذ ذا ذ ذ ذ
ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ا ذ ذ ذذه حذ ذ ذذتةر وذ ذ ذذهت ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذة حذ ذ ذذتةرو هل ذ ذ ذ بب ذ ذ ذ أ و ذ ذ ذا ذذذ تص ذ ذ ذ
1
ة ط و ي ا ا ح طته ت و و . يت وتف ه بش ة أو ه و ا هت
ح ذ ذ ذذت طههبه ت ذ ذ ذذا ةح ذ ذ ذذه مل ب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ل ذ ذ ذذعا الا ذ ذ ذ ذ بتذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذ؛ بلذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه أ رن
خذذذ خذ ذ ذذ؛ ذذذ ذ ذ ذ ت؛ ةا ذ ذ ذ ي ةق ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو .ذ ذ ذذه ذ ذ ذ حهح ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ وهخ ذ ذ ذ
2
مل ذ ذ تب ذ ذ ي أح ذذعهر ذ ذ فط ذ ذذيت ب ذ ذ أت لذ ذذا ت ذ ذ بلذ ذذب ه ذ ذ ذ ذذيت ع ش ذ ذ ه الا ذ ذ قتص ذذهاو
ذذ الا ذ ذ ي حذ ذذت خي ملذ ذذا ب ذ ذ خذ ذذ؛ ات ذ ذذهط ع ذ ذ صذ ذذعب لذ ذذب ذذ ش ذذ و ذذ أش ذ ذ ت ذ ذذط
ذ ذذه ة رقذ ذ ذ 99ذ ذ ذ 11بت ذ ذ ذ ؛ ةملذ ذ ذ ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خبذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذذذ ذذذ
ذ ذذيت ذ ذذةا ه ذذه ع و ذ ذ خذ ذذ؛ ذ ذ خذ ذذ؛ خذ ذذخ تت هخذ ذذه خهص ذذه وب ذ ذ ذ ذذه أ حذ ذذت هر ق ذذه ة ق ذ ذ
312
رو ذ ذ ذ قهب ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ا ذ ذ ذب مت ح ذ ذذت ه و ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ ذ ذذف ا ذ ذذهملا أخ ذ ذذهه مل ذ ذ ذ ه ذذذ
به ع ذ ذ ذ صذ ذ ذذعب ب صذ ذ ذذةا تذ ذ ذذه و ذذذ ه ش ذذذ ط ذذذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذا خلذ ذ ذذهاا ش ذ ذ ذ ها مله ذ ذ ذ بف
اتذ ذذهه ذ ذذة را ي بذ ذذها 19خذ ذذ؛ ب حذ ذذةه تش ذ ذ وعا ف ذذ ذذ ذ ذذيت بذ ذذت حذ ذذت هر بع ذ ذ بتطذ ذذةو
1
ذ ذ ذ ؛ ب ذ ذذها 99 و ذ ذ ذا بعهخ ذ ذ ذ عها ذ ذ ذ ب صذ ذ ذف ذ ذذه مت ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر رقذ ذ ذ 99-11بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
2
فهق ذ ذذهت ذ ذذيت ص ذ ذ و ذ ذا أ ذ ذذه":خ ذ ذ خ و ذ ذذه أات ذ ذذهه حذ ذذت هر خذ ذذ؛ ذ ذذه ة رق ذ ذ 11-9بتع ذ ذ ب ق ذ ذ
ط و ذذ بعهخ ذ ذ عها ذ ذ عتذ ذذا صذ ذذةر خعذ ذذا أ ذ ذ خذ ذذ؛ غ تذ ذذه ذ ذ ت ذ ذ اذ ذذه ت ذ ذ ح ذ ذ حت أ قهو ذ ذ
بلذ ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ خةتذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ وة ذ ذ ذ ذ ذ ذ ي فل ذ ذ ذ ته ف ذ ذ ذ ته تذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ذ ذ ذذبط ه بع ذ ذ ذ
ق ذ ذ أ بت ذ ذ محذ ذذهوت فهق ذ ذ بصذ ذذها و ذ ذذه خص ذ ذ ر تشذ ذذا ع أ تذ ذذة هل ذ ذ بذ ذذو ب ذ ذ خ ذ ذ ةهله غ ذ ذ
تفت ذ ذ ي ذ ذذه أا ح ذذ ة تاهرو ذ ذ به ت ذ ذذه ت ذ ذ و ذ ذذها ب ذ ذذهط غ ذ ذ خ ذ ذذة تا ب ذ ذ و ق ذ ذ رن
ذذذ فهق ذ ذذهت حذ ذ ذ ة ي خ ذ ذ ذ ة ذ ذ ذ ا ةوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ة وذ ذ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذلا ر ذ ذذبط ات ذ ذذهه تذ ذ ذ
ه ة ذذذذ بص ذ ذ ذ ذ ر بل ذ ذ ذذتةرا خح ذ ذ ذذت هر ا ذ ذ ذذة طب ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذو ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذتخ أ وذ ذ ذ ذ
ت ذذها قذ ذذهه مل ذ ذذه ذ ذذه ذ ذ حت ذ ذ ذ ذذه ة ذ ذ ر كع ذ ذ خذ ذذ؛ ت ذ ذ اىن هو ذ ذ خذ ذذ؛ قة و ذ ذ ذذ هو ذ ذ
313
ذ ذذةط و خذ ذ ذ وذ ذ ذ أ بعهخ ذ ذ ذ عها ذ ذ ذ ب ص ذ ذذف ع ذ ذذي بل ذ ذذه ي بعهخ ذ ذ ذ ب ذ ذذو بل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ رأ
. و ه ت اب
فهق ذ ذ ذ الا وذ ذ ذ ذ ذذه مل ذ ذذه ي ذذذ فهق ذ ذذهت هوذ ذ ذ ي ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قذ ذ ذ را تذ ذ ذ بعذ ذ ذ هلذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر ذ ذذيت را هب ذ ذذه خ ذ ذذه و ذ ذذا":أ ه ذ ذ ىل ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ تو بتعهقذ ذ ذ و هص ذ ذ حب هو ذ ذ ش ذ ذذا إلوطه ذ ذ
ذذذ شذ ذ ذ ها بع ةوذ ذ ذ تهبعذ ذ ذ هل ذ ذذه ذ ذذيت هذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ ب ذ ذذة ط و ذ ذذه خح ذ ذذت هر ت بذ ذ ذ خ و ذ ذ ذا ق
ذ ذذيت ه ذ ذ ىل خحذ ذذت هر ت ب ذ ذ خ بتع ذ ذ هبذ ذذه ذ ذذيت و ذ ذذةه ذ ذ خت ذ ذذه وذ ذذ؛ ذ ذ خ ذ ذ خعهخ ذ ذ بتعهق ذ ذ
1
هبه خة ط ةته أ أش هص ه بع ةوة أ فل ".
ذ ذ ذ ذ ر ي خعحتذ ذ ذ ذ تشذ ذ ذ ذ وعهت كذ ذ ذ ذ أحهحذ ذ ذ ذه ذ ذ ذذه ي عذ ذ ذ ذ ذذذذ بذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذه وذ ذ ذ ذ رغذ ذ ذ ذ
ح ذ ذ ذ ذذت هر ي ت ذ ذ ذ ذ إلط ذ ذ ذ ذذهر خ ذ ذ ذ ذذا بش ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذو بل ذ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ذذو خ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 11-19بتع ذ ذ ذ ذ بتط ذ ذ ذ ذذةو
بذ ذذها و ذ ذا أ ذ ذذه":وعهخ ذ ذ ا ذ ذب ص ذ ذ مله ذ ذ ت ذ ذذه ب ذ ذ بع ةوذ ذذة بل ذذه بذ ذذو ش ذ ذ ها طب ع ذ ذذة
ذ ذ ذ خ ذ ذذه وعهخذ ذ ذ ب ذ ذذه شذ ذ ذ ها طب ع ذ ذذة بع ةو ذ ذذة الا و ذ ذذة مله ذ ذ ذ شذ ذ ذ ها طب ع ذ ذذة بع ةو ذ ذذة
بعهخ ذ ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذ ذ خ و ذ ذ ذ ذذه أات ذ ذ ذ ذذهه فذ ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ ذ ها طب ع ذ ذ ذ ذذو بع ذ ذ ذ ذذةوو مله ذ ذ ذ ذ ذ ذذذذذ وعهخ ذ ذ ذ ذ
314
فو ذ ذ بب ذ ذ أ بل ذ ذذه ي ا ذ ذذه عتذ ذذا ته ذ ذذه بذ ذذها ت ولذ ذذه ص ذ ذ ه عذ ذذا وذ ذذ؛ ةملذ ذذه بش ذ ذ الا ذ ذ
ا ذ ذذب مل وتت ذ ذذف ذ ذ خ ذ ذذ؛ ذ ذ بل ذ ذذت و؛ ذ ذذةط و ب ذ ذ ت ذ ذ ح ذ ذذت هر ب ذ ذذو بل ذ ذذت و؛ مله ذ ذ
خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه أو ذ ذذه ب ذ ذذو ش ذ ذ ذ ها ذ ذذةط و بذ ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذذو ش ذ ذ ذ ها طبع ذ ذذو مله ذ ذ ذ بهبل ذ ذذه
ت او ذ ذ و ذ ذا أحذ ذذه خب ذ ذ أ بلذ ذذه ب ذ ذذو بلذ ذذت و؛ ذ ذ ؛ ببذ ذذهائ ا ذ ذب ذ ذ خ تت ذ ذ بعهخ ذ ذ غ ذ ذ
مل ب ذ ذ ذ ذ بهوتبهرت ذ ذ ذذه و ص ذ ذ ذ ذ تهخ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ ةملب ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت طه رن ذ ذ ذذيت ذ ذ ذذه حهحذ ذ ذ ذ
مل ب ذ ذ ذ بهوتبهرت ذ ذذه و ص ذ ذ ذ تهخ ذ ذذه خ ذ ذذة ذ ذ ذ ةملب ذ ذذه ح ذ ذذت طه رن ذ ذذيت ذ ذذه حهح ذ ذ ذ ع هص ذ ذ ذ
ذذذ ؛ تش ذ ذذا ع خح ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ي ةل ذ ذذه اوذ ذ ذ ي أخ ذ ذذ؛ بل ذ ذذت و؛ ل ذ ذذه حهحذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ع هصذ ذ ذ
1
هل بعهخ فل ه ب ةا خحت هر ت ةط ا أ ه ا.
أ ذ ذ ذذه ملذ ذ ذذه ت بذ ذ ذذها 99خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ بذذذ أ بذ ذ ذذه غ ذ ذ ذذه حذ ذ ذذته بذ ذ ذذها 97ب ذ ذ ذ ةر أوذ ذ ذذخ
ذ ذ ذ الا و ذ ذ ذ وت ذ ذ ذذا بةقع ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ قب ذ ذ ذ ط ذذذ فهق ذ ذ ذذهت ه ذ ذ ذ ال ةو ذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ ا خ وذ ذ ذذه أاتذ ذ ذذهه
ة ملبذ ذ ذ ذذهت ذ ذ ذ ذذة مله ذ ذ ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ ذ خ صذ ذ ذ ذذف وها ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ذ ها طب ع ذ ذ ذ ذذة بع ةوذ ذ ذ ذذة
ا ذذ بعهخ ذ ذ وتذ ذذة بتطب ذ ذ قهو ذ ذ ذذ تعذ ذذه و ذ ذذه تب ذ ذ ب ذ ذ الا ذ ذ أا و ذ ذا ص ذ ذ
وف ذ ذذتىل ذ ذه أخ ذ ذذهه ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ا ق ذ ذ أ ه ذ ذذا ذذ ب ص ذ ذذف خ ذ ذذ؛ قبههل ذ ذذه و ذ ذا قتص ذ ذذها ل ذ ذذة
. ه ةئ فته قتصها وعت ةطي تهإل فته الا ب ه بو بلت
315
ح ذ ذذت هر اص ذ ذذةا فهق ذ ذ ذ ق ذ ذذه ة ف ذ ذ ذ ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أ ذ ذذه وطع ذ ذذ؛ ي خصذ ذ ذ ق وب ذ ذ ذا أ شذ ذ ذ
ع ذ ذ ذ ي ص ذ ذذعةب طب ذ ذ ذ تتذ ذ ذ وذ ذ ذ ه ه ذ ذذا بش ذ ذذه بعهخ ذ ذ ذ عها ذ ذ ذ ب ص ذ ذذف خ ذ ذذه وذ ذ ذ ا خ ذ ذذ؛ بعذ ذ ذ قهوذ ذ ذ
ر مل ذ ذ ي ب ذ ذ ذ ذذه أال ذ ذ ه ل ذ ذذت مل ذ ذ وذ ذذ؛ ذ ذذةطي ت ذ ذ تذ ذذة بعهخ ذ ذ و ذ ذا أ بلذ ذذت
و ذ ذ خا ذ ذ ش ذذهطه ح ذذت هر ي الا ذ ذ قص ذذةر ي ةو ذ ذ بعهخ ذ ذ ت ذذخ لت ذذ؛ أ وف ذ ذ خ ذذ؛ ذ ذ أ ذذه ه ذذا
1
ةطي. ه ي بعهخ خ بلت
ةمل ذ ذ ذذه ش ذ ذ ذذهطهت قتص ذ ذ ذذهاو الذ ذ ذ ذ أتذ ذ ذ ذ ت ه ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذة ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت ب ذ ذ ذ ذ ن ت ذ ذ ذذ؛
ذ ذذةه أا ه ذ ذذه بذ ذ ذ مل ت ه اوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ خ قبذ ذ ذ ةمل ذ ذذه ش ذ ذذهطهت ذذذ أ ةوه ذ ذذه ي ت ذ ذ ذ .خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ
خته ذ ذ ذ ذذهت قتصذ ذ ذ ذذها ذ ذ ذ ذ بذ ذ ذ ذذه حت ذذذذ وتبذ ذ ذ ذذهرت تع ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ذ ذذذذ بلذ ذ ذ ذذت و؛ مله ذ ذ ذ ذ
تع ذ ذ ذ ذ وخت ذ ذ ذذيت أاخ ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذا ش ذ ذ ذ ذ ط إلمل ذ ذ ذ ذ ت هص ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذةطي .ت ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذه خاحت ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ذ؛ خ ذ ذ ذذخ
ة ه ذ ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ تط ذ ذ ذذةو خه ذ ذ ذذع تصذ ذ ذ ذ وىل به ح ذ ذ ذذت هر ت ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت أص ذ ذ ذذب به ح ذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ذ
شذ ذ ذ ط ذ ذذةطي خح ذ ذذت هر ( .)CNIت ذ ذ ذ تذ ذ ذ ذذذ ح ذ ذذت هر ( )ANDIار حذ ذ ذ خل ذ ذذب خ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ
ت ذ ذذ؛ خ ذ ذذ؛ شذ ذ ذفله ت ذ ذذف حذ ذ ذ به و ذ ذ ذا ي تشذ ذ ذ و الا ذ ذ ذ بذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه ت ذ ذذا بتذ ذ ذ هذ ذ ذ ه ذذذ
شذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ر ذذذ ة و ذ ذذه ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ حتذ ذ ذ ش ذ ذذتةي ذ ذذيت ت ذ ذذه ا ذ ذذة
خذ ذ ذذة خذ ذ ذذ؛ أمل ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت ب ذ ذ ذ ن ب ذ ذ ذ ه فهق ذ ذ ذذهت ه ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذذ ت او ذ ذ ذ ذ ذ ذ ت بذ ذ ذذبع
2
مله . ه خله ي بعهخ بو ةط و
316
مل ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر ذ ذ ذ ا مل ب ذ ذ ذ ذ ذذاه خذ ذ ذ بل ذ ذذت خ ذ ذذة ذ ذ ذ بل ذ ذذت ب ذ ذ ذ ن ذ ذذه أ
و ذ ذذه ت ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ط فهق ذ ذ ذ باخ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ بل ذ ذذت ح ذ ذذت ها بتعهق ذ ذ ذ تاخ ذ ذذهت ط ذ ذ ذ ا ذ ذذة
ا ذ ذ ذ ه ح ذ ذ ذ ها مله ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ هخ ذ ذ ذ تةت ذ ذ ذ ب ذ ذذو ا ذ ذذة ب ذذذ ي ت ذ ذ ذ إلط ذ ذذهر ذ ذ ذه
1
ي خت هر أت ت ه قتصهاو خ؛ مل أخ .
ر ا ذ ذذه صذ ذ ذ ب ذ ذذت ب ذ ذذها 97خ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ رقذ ذ ذ 11-19بعذ ذ ذ ةملذ ذ ذ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذذذ
ذ ذ ذذةطي مل وتتذ ذ ذذف لذ ذ ذذت ب ةا ذ ذ ذ ذ ذ ذ وذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ بلذ ذ ذذت ي ذذذ ة ذذذ
تة . ت بب أ أت بش الا خ حت هر أا هة تع وخت بتخا
ذ ذ ذذها 7خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذذا خت ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذها 19خ ذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 19-11لذ ذ ذ ذ 9111 ت ةملذ ذ ذ ذ
ذذذ ه ب ذ ذذها أاتهخذ ذ ذه عذ ذ ذ ه ذ ذ ذا ت ذذذ ب ذ ذذت ح ذ ذذت هر بعذ ذ ذ خذ ذ ذ رقذ ذ ذ 11-19بتع ذ ذ ذ بتط ذ ذذةو
ح ذ ذ ت ه خحتذ ذذهت ت ذ ذا قتصذ ذذها ذ ذذخ خذ ذذ؛ ذ ذذةطي ا ذ ذب وذ ذذهات ب ذ ذذه مل ذ ذ بذ ذذو بلذ ذذت
2
ذ ذ ذذيت إلمل ذ ذ ذ ت ت ذ ذ ذذه بع ذ ذ ذ ذ ذ ذذا بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ بع ذ ذ ذ رغ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ ذ ذذةطي ب ذ ذ ذذو بل ذ ذ ذذت
و ذ ذا خب ذ ذ أ ذ ذذه ذ ذذه ألذ ذذه ع ذ ذ خحت ذ ذ خذ ذذ؛ خحتذ ذذهت تع ذ ذ ل ع ذ ذذه خذ ذذ؛ تط ذ ذ ذذ أ ح ذ ذ تط هلذ ذذه
ب ذ ذذها 97خ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ -19 ذذذ ةملذ ذ ذ بتذ ذ ذ مله ذ ذ ذ بل ذ ذذه ي بعهخ ذ ذ ذ ب ذ ذذو بل ذ ذذت و؛ ذ ذذةط و
317
الفرع األول :تكريس قاعدة .% 46 - %53
ص ذ ذذة و ذ ذ ذا بلحلذ ذ ذ أ لت ذ ذذه ص ذ ذذة و ذ ذ ذا ذ ذ ذ أحذ ذ ذ ذ ذذةطي ذ ذ ذ بل ذ ذذت و ذ ذ ذا وتذ ذ ذ
ت ذ ذذة خ ذ ذذه صذ ذ ذ و ذ ذذه ب ذ ذذها 19ت ذ ذ ذ 1خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة به ذ ذ ذ تت ذ ذذا لذ ذ ذ 9111ذ ذذيت هب ذ ذذه
ت ذ ذ ت ذ ذ ق ذ ذ بش ذ ذ ذ ذذهت حذ ذذت هر بذ ذذها 7خت ذ ذ ر ت ذ ذ 9خذ ذذ؛ خ ذ ذ رق ذ ذ 11-19بتع ذ ذ بتطذ ذذةو
خ ذ ذ ذ ذ 17-19 ةصص ذ ذ ذ ذ تبذ ذ ذ ذذه ملة مل ذ ذ ذ ذ ي بلحل ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ لذ ذ ذ ذذب خلذ ذ ذ ذذها بلذ ذ ذ ذذت الا ذ ذ ذ ذ
ةصص ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ 9199 ذ ذ ذ أقص ذ ذ ذا ت ذ ذ ذ ب ذ ذذها 9خ ذ ذذ؛ ق ذ ذذه ة ل ذ ذذب ب ذ ذ ذ %91 ق ذ ذذهه بت و ذ ذ ذ ذذذ
مل ذ ذ ح ذ ذت هر ة ذ ذ ب ذ ذف بش ذ ذ الا ذ ذ ق ذ ذ ق ذذهه بت ذ ذ ل ذذب خل ذذها بل ذذت ق ذذه ة ت ذذ؛ ب ذذه عةا
ه ذ ذ خ ذذ؛ ب ذذها 7ختذ ذ ر ذذيت فذ ذ و ذ ذا أ ذذه": ذ ذ أقصذ ذا ت ذذة خ ذذه وف ذ ذ خ ذذ؛ خ ذذخ ف ذ ذ ب ذ ذ %71
ه ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه بلذ ذ ذذها ةط ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ لذ ذ ذذب %19 ي طذ ذ ذذهر ش ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ لتذ ذ ذذ؛ ةذ ذ ذذه
بذ ذذها 7 ذ ذ و ذ ذ ا ش ذ ذ ه " بذ ذذتف ملت ذ ذذهوا .و ص ذ ذ بهبلذ ذذها ةط ذ ذ ب ذ ذه و ذ ذذا ق ذ ذ خذ ذذ؛ رأ
مل ذ ذ حب ذ ذ أقص ذ ذا ت ذ ذذة ذ ذ ل ذ ذذب بش ذ ذذهر بل ذ ذذت خت ذ ذ ر ة ذ ذ ب ذ ذف خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذو ش ذ ذ ط ذ ذذيت ت ذ ذ ه
ذ ذ ذ ذ أقصذ ذ ذ ذا خ ذ ذ ذذ؛ لت ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذتفها خ ذ ذ ذذ؛ %99 ذ ذ ذذةطي ذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذت % 71تذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذا وتذ ذ ذ ذ
شذ ذ ذذه مل ذ ذ ذ بعهخ ذ ذ ذ ه او ذ ذ ذ حذ ذ ذذة ت ذ ذ ذه ذ ذ ذ خا ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ خذ ذ ذذه حذ ذ ذذب خ ذ ذ ذذه بلذ ذ ذذت
لذ ذ ذذب وعذ ذ ذذةا ذذذ ت ذذذ لذ ذ ذذب ي حذ ذ ذذت هر أ حذ ذ ذذتعها شذ ذ ذذهطهت قتصذ ذ ذذهاو ي طذ ذ ذذهر ةصص ذ ذ ذ
318
خ ذ ذذتخي ات ذ ذذهطا ص ذ ذ ذ ذ ذ ذ رملذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ب ا ذ ذ ذ بهبل ذ ذذت وذ ذ ذ ه تت ذ ذذهه الا ذ ذ ذ خ ذ ذذخ ت ذ ذ ذ
1
ةصص . و لب ت ه تاهر بع ب خ؛ وه ت فط
مل ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه تذ ذ ذذا بع ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ بذ ذ ذذها 7خت ذ ذ ذ ر و ذ ذ ذ ت خذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذه بلذ ذ ذذت ذ ذ ذذه أ ف ذ ذ ذ
ح ذ ذذت هر ت ذ ذذيت وتا ذ ذذه خب ذ ذذه 111 ذ ذذه ق ذ ذ ذ ت ب ذ ذذها 91خ ذ ذذ؛ خذ ذ ذ رقذ ذ ذ 11ذ ذ ذ 219اص ذ ذذة
ذ ذذةطي خح ذ ذذت هر ت ذ ذذة ذ ذذه ذذ ةمل ذ ذ ق ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذة او ذ ذذهر أ ول ذ ذذه وه خ ذ ذذ؛ خا و ذ ذذه حت ذ ذذهه ع ذ ذذهه
ح ذ ذذت هر ت ذ ذذا خذ ذ ذ بتذ ذ ذ خ ص ذ ذذخا هت خ ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ ة ه ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ تط ذ ذذةو ذ ذ ذ خلذ ذ ذف تهخذ ذ ذ وتع ذ ذ ذ
ذ ذذه أ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ اذ ذ ذ ا حذ ذ ذ ف 111خ ذ ذذة او ذ ذذهر ملا ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ق ذ ذ ذ بشذ ذ ذ ذ ذذو أمله ذ ذ ذ أه
ذ ذذةطي ذذذ ب ذ ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ إلح ذ ذذتفها خ ذ ذذ؛ إلخت ذ ذذه ت لت ذ ذذ؛ ل ذ ذذت ي اه ذ ذ ذ ذ ذذه ح ذ ذذت هر
خ ذ ذذ؛ تذ ذذة خ ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ت ت ذ ذ هبذ ذذه ة ه ذ ذ حذ ذذت خ خحذ ذذت هر تذ ذذة خذ ذذه و ذ ذ لذ ذذهن ت اذ ذذة خ ذ ذ
ببهشذ ذ ذ ذ ي ملذ ذ ذ ذ ااذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذب ه ذذذذ لت ذ ذ ذذ؛ تف ذ ذ ذ ذ أ قهوذ ذ ذ ذ %71- %19ذ ذ ذ ذيت ت ذ ذ ذ ذ
مل ذ ذ ذ رت ذ ذ ذذه ذ ذ ذ خة ت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذهرو خت صص ذ ذ ذ أ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه بلذ ذ ذذت حذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ي الا ذ ذ ذ
هال - 1ب؛ تخ و مظاهر تعدي المشرع الجزائري علو مبدأ المساواة في المعاملة بين المستثمرين الوطنين واألجانب،
19 99هو ح 9191ا .799 ة ع ةه ل هح ملهخع وب محه خ ب ب ه ةئ
77صذ ذ ذذهار .ر. . - 2خذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 19-11خ ذ ذ ذذلر ي 99وة ذ ذ ذذة 9111يتض ـ ـ ــمن ق ـ ـ ــانون المالي ـ ـ ــة التكميل ـ ـ ــي ،لذ ذ ذ 9111
بتهرو 99وة ة .9111
319
ةصصذ ذ ذ و تذ ذ ذ اه ذ ذ ذ ي ذ ذذا ح ذ ذذة ه ذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر ةصصذ ذ ذ ي ا ذ ذذو و ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ بل ذ ذذت شذ ذ ذ
قهو ذ ذ ذ ذ ل ذ ذ ذذب ر خعحت ذ ذ ذ ذ تش ذ ذ ذ ذ وعهت ب هر ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ مل وت ذ ذ ذذ؛ بتت ذ ذ ذذهر خ ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ
1
ملةا . حت هر ت؛ ه %71-%19ع
الفرررررع الثررررراني :إخ ررررراع االسرررررتثمار األجنبيررررة إلرررررى الموافقرررررة المسررررربقة وإكتفررررراء
االستثماراع الوطنية التسجيل لطلب المزايا.
حذ ذ ذذت هر أ ذ ذ ذ ف هلذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ وخت حذ ذ ذذت هر ذ ذ ذذيت حذ ذ ذذت ه بذ ذ ذذها 7خذ ذ ذذ؛ قذ ذ ذذه ة قهو ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ
أت ذ ذ ذ ذ ت ب ذ ذ ذذها خ ذ ذ ذذ؛ تة ت ذ ذ ذذه ملةت ت ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ذب أ ذ ذ ذذاه قذ ذ ذ ذه ة به ذ ذ ذ ذ تت ذ ذ ذذا لذ ذ ذ ذ 9111ذ ذ ذ ذ خشذ ذ ذ ذ
خلذ ذذب خذ ذذ؛ ذذ ف ذذ أخذ ذذة أمل ب ذ ذ ب بط ذ ذ ب ذ ذ ن حذ ذذت هر أمل ذ ذ خبهش ذ ذ أ حذ ذذت هر خ ذ ذ ش ذ ذ
كذ ذ ذ فلذ ذ ذه ذذذ مل ذ ذ ذ بل ذ ذذت ع ذذذ ذذذ ذ ذ ذ ه ذ ذ ذ ته ذ ذذه ف ذ ذ ذ ش ذ ذذت خعه ذ ذذه ا ذ ذ ذ
أ ذ ذذه ي ذ ذ ذ ا إل ش ذ ذذه خش ذ ذ ذ وه ح ذ ذذت هر ذ ذذاخ؛ ح ذ ذذت فه هخ ذ ذ ذ إلمل ذ ذ ذ ت إلا رو ذ ذ ذ ي ةق ذ ذ ذ ول ذ ذذهب
طذ ذ ذه ص ذ ذذف تف ذ ذذا ع ذ ذ ذ خلرخذ ذ ذ ي 91ح ذ ذذبت ا 9111خةمل ذ ذ ذ بلذ ذ ذل و وص ذ ذذط ه بتع ذ ذذهت ع ذ ذ ذ
ة ه ذ ذ ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ذ وىل ذ ذ ذ ذذة خذ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذةطي خحذ ذ ذ ذذت هر ذذذذ -خ ذ ذ ذ ذ ىل رخص ذ ذ ذ ذ خذ ذ ذ ذذ؛ ط ذ ذ ذ ذ
خحت ذهر.
301
تا ذ ذ ذذهر بع ذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر ل ذ ذ ذ ذ ىل ق ذ ذ ذذه ل ذ ذ ذذا وحت ذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ بة ذ ذ ذذة أ ب ذ ذ ذ ذا ذ ذ ذذةطي ل ذ ذ ذذا
1
ةطي خحت هر. ةا خ؛ ط صة و ا رخص
مل ذ ذ ذ به تص ذ ذ ذ وىل ي اذ ذ ذذه بهب هب ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذه وتع ذ ذ ذ به حذ ذ ذذت هر ذ ذ ذذةطي بش ذ ذ ذ و ذ ذ ذذاه بلذ ذ ذذت
ت ذ ذذا ة ذ ذذىل بذ ذذو بلذ ذذت حذ ذذت هر ت ذ ذ وعت ذ ذ ط بذ ذذه صذ ذذة و ذ ذا خت ذ ذذه ت ذ ذذيت و رتذ ذذه قذ ذذه ة
مل ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذاه به ذت ذصذ ذ ذ ذ ذ وىل تحت ذ ذ ذذهر ر حذ ذ ذ ذ بل ذ ذ ذذب خ ذ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذا ي ا ذ ذ ذذو أ بل ذ ذ ذذت مل ذ ذ ذ ذ
ةطي.
. بله
ح ذ ذذتفها خ ذ ذذ؛ با و ذ ذذه ب ذ ذ ذ ر ي أات ذ ذذهه ح ذ ذذت هر ت قبذ ذ ذ ةه ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ ذذذ ح ذ ذذت هر و ذ ذ ذا أ ذ ذذه":
ل ذ ذ و ذ ذا فذ ذذةر ذ ذذه ة ي ت ذ ذذه ه ذ ذ أ ش ذ ذ ها تلذ ذذا بذ ذذها 9خذ ذذ؛ ف ذ ذ ذ ذذه أ ذ ذذهت
ذذ ذ ذ إلا ر ت هل ئذ ذذهت بع ذ ذ خذ ذذ؛ صذ ذذة و ذ ذا با وذ ذذه ذ ذذيت ذ ذذه ذ ذ ت ذ ذذه ذ ذ ذ ذذت ت؛ بلذ ذذت
300
الفرع الثالث :تقييد المستثمر األجنبي في التنازل عن مشروعه االستثماري.
ش ذ ذذفع و ذ ذ ذا أل ذ ذذه رخصذ ذ ذ ب ذ ذذها 917خ ذ ذذ؛ ذ ذذه ة بذ ذ ذ ئ 2ةذ ذ ذ ته و تذ ذ ذ اذ ذ ذ ذذذ ب ذ ذذه ملة
ح ذ ذ ذذت هر و ذ ذ ذ ذا أ ذ ذ ذذه ... ":ت ت ذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذها 11خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ 11-99بتع ذ ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ ذ ا ذ ذ ذ ذب صذ ذ ذ ذ
مله ". أ فه ذ ذ
ح ذ ذذت هر مل ذ ذذةا ب ذ ذذها 11خذ ذذ؛ قذ ذذه ة ق ذ ذ وخا ذ ذ خذ ذذ؛ ب ذ ذذها 971خذ ذذ؛ ذ ذذه ة ب ذ ذ ئ الا ذ ذ
ملت هو ذ ذ ذ ص ذذذ حذ ذ ذذت هر تذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذه وذ ذ ذذ؛ ح ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذه اه ذ ذ ذذه ي قذ ذ ذذه ة ع ذ ذ ذذهر ذ ذ ذ بش ذ ذ ذ
302
شذ ذذفع ا ذ ذب وتذ ذذا ذ ذذه ة ب ذ ذ ئ رخص ذ ذ ب ذ ذذه فذ ذذه ذ ذذه وةمل ذ ذ بذ ذذهو؛ ي تت ذ ذذف ذ ذذه ةئ ذ ذ
ح ذذذ ةو ذ ذ ذ ي ه ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت هل ذ ذ ذذه ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذا ةا ذ ذ ذ ح ذ ذ ذذت هر و ذ ذ ذا أ ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ت ت ذ ذ ذ بذ ذ ذذه قذ ذ ذذه ة
1
بلت و؛ مله . بت ه و ه خ؛ قب أ فه ص
ذ ذ ذذا بص ذ ذ ذذهار خط ذ ذ ذذهر بتع ذ ذ ذ ذ به ت ذ ذ ذذفخ ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذ ا ح ذ ذ ذذت هر ت مل ب ذ ذ ذ ذ حب ذ ذ ذذب أص ذ ذ ذذبىل و حتذ ذ ذ ذ
ذ ذذيت ع ذ ذ ذ أ خطذ ذ ذ ش ذ ذذفع وش ذ ذذت ش ذ ذذتخ خ ذ ذذ؛ أش ذ ذذته ب ذ ذذهط ال وذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ و ذ ذ ذا أل ذ ذذه خحذ ذ ذ ت
2
ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ قذ ذ ذذه ة به ذ ذ ذ تت ذ ذ ذذا ل ذ ذ ذ 9191 حذ ذ ذذت هر تذ ذ ذذة ذ ذ ذذة خذ ذ ذذ؛ تفخ ذ ذ ذذهت ااف ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ
ات ذ ذذهه ب ذ ذذها مل ذ ذ ذ ي أا ت ذ ذذه ي ت ذ ذذه و ذ ذذ؛ خشذ ذ ذ وه ح ذ ذذت هر ت ذ ذذة خذ ذ ذ ذ ذ ذ بل ذ ذذت ه ذ ذذا
ذ ذ ذ تتطب ذ ذ ذذه ذ ذ ذذها 19ت ذ ذ ذ 9خذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ 19-11بت ذ ذ ذ ؛ خ ذذذ و ذذذ ت ذذذ مل وتةت ذ ذ ذ
بذ ذذها 19خذ ذذ؛ ةمل ذ ذ ذ ذ و ذ ذ صذ ذذعب صذ ذذه الا ذ ذ خذ ذذخ هخ ذ ذ ت ذ ذ ا ذ ذذه بش ذ ذ مل ذ ذ ب اخ ذ ذ
خ ذذ ذذ ذذ خذ ذذ؛ تاخه ذ ذ ذ ذذه وع ذ ذه لذ ذذل ذ ذذه خ ذ ذ خبذ ذذهائ أاتذ ذذهه ذ ذذه ة ذ ذ ر ه ذ ذ
303
ح ذ ذذت هر ت ا ذ ذب و ت ذ ذ ح ذ ذ 9191ملع ذ ذذه رت ب ذ ذذه خت ذ ذذف بش ذ ذذت و ذ ذ عت ح ذ ذ به و ذ ذا خل ذ ذذتة اا ذ ذ
1
تت ا ل .9111 و ه قه ة به أحهحا به ةا يت
خالصة الفصل:
و ت ذ ذ ذذا و ذ ذ ذ ذا أح ذ ذ ذ ذه خ ذ ذ ذذ؛ ف ل ذ ذ ذذف ل ذ ذ ذ ذهح ذ ذ ذذه ة وع ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ بل ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذذ؛ بب ذ ذ ذذهائ عهخ ذ ذ ذ
هلذ ذ ذ وعذ ذ ذ ذ ةمل ذ ذ خ ذ ذذه مل ت ذ ذذ؛ ختهاذ ذ ذ ا ذ ذ ت ذ ذذخ ال ط ذ ذ ذ ب ذ ذ ا وذ ذ ذ وذ ذ ذ ل ط ذ ذ بهوتب ذ ذذهر أ
304
ع ذ ذ ذة خ ذ ذ ذه ذ ذ ذ وطب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذه ة ه ة ذ ذ ذ ذ ذ و ذ ذذا أحذ ذ ذ ذه أ ح ذ ذ ذ ذها ذذذذ ذذذ خب ذ ذ ذ ذ ذ أ بل ذ ذذه أاذ ذ ذ ذ ذ اوذ ذ ذ ذه
و ا ق ذ ذ ه بله .
ذ ذذه بتعهقب ذ ذ ب ذ ذ خب ذ ذ أ بل ذ ذذه ي خع ذ ذذه ة ح ذ ذ خ ة ذ ذذه فع ذ ذذا الا ذ ذ خة ذ ذذه أ اح ذ ذذه
الا و ذ ذ و ذ ذذا ت ذ ذ و ت ذ ذ بب ذ ذ أ خ ذ ذ أ خلذ ذذه بهبلذ ذذه بذ ذذو بذ ذذة ط و أ حذ ذذه ذذ ا ذ ذذب ف ذ ذ
ه تب ذ ذ ذذها قتص ذ ذ ذذها ا ذ ذ ذذب ةذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه طب ذ ذ ذذهت ي ع وذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذذه ت بتع ذ ذ ذ ذ بهب ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذذها
ه ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذذت هر ح ذ ذ ذذة ذ ذ ذذه ط ذ ذ ذذه أ أمل ب ذ ذ ذذه ...خل وب ذ ذ ذذه عهخذ ذ ذ ذ تت ذ ذ ذذه ف ذذذذ تا ذ ذ ذذهر
به ر ح ذ ذ خب ذ ذ أ بل ذ ذذه ي بعهخ ذ ذ ب ذ ذذو بل ذ ذذت و؛ و ص ذ ذ ب ذ ذذه و ذ ذ ه ت ذ ذذا ي بعهخ ذ ذ خ ذ ذذه ب ذ ذذو بل ذ ذذت و؛
ذ ذ ر تذ ذذهي عهخ ذ ذ بتذ ذذةت ذذ ب ذذ ه خت ذ ذذه ت مله ذ ذ خذ ذذ؛ ا ذ ذذب ت ت ذ ذ بذ ذذه ة ذ ذذةط و
بش ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خب ذ ذ ذ أ بلذ ذ ذذه ي بذ ذ ذذها 97خذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ 11-19بتع ذ ذ ذ بتطذ ذ ذذةو ذذذ ذذذ
ات ذ ذ ذذهه ذ ذ ذذة را ي ب ذ ذ ذذها 19خ ذ ذ ذذ؛ ب ح ذ ذ ذذةه تشذ ذ ذ ذ وعا فذ ذ ذ ذ ذذذذ ذ ذ ذذيت ب ذ ذ ذذت ح ذ ذ ذذت هر بعذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ؛ بذ ذ ذذها 99خذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذذا بعهخ ذ ذ ذ عها ذ ذ ذ ب صذ ذ ذذف ذ ذ ذذه مت ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر 99-11بتع ذ ذ ذ ب ق ذ ذ ذ
بعهخ ذ ذ عها ذ ذ ب ص ذ ذذف عت ذ ذذا ص ذ ذذةر خع ذ ذذا أ ذ ذ ح ذ ذذت هر .ت هو ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ 11-99بتع ذ ذ ب ق ذ ذ
ذ ذ ذ و ذ ذذ؛ مل ذ ذ ذ خعهخ ذ ذ ذ ل ذ ذذه ل ذ ذذت ي ة ذذذ رغذ ذ ذ أ بشذ ذ ذ الا ذ ذ ذ أقذ ذ ذ ب ر ا ذ ذذه صذ ذ ذ
305
بش ذ ذ ذ خذ ذ ذ ح ذ ذذت هر أا ذ ذذةطي غذ ذ ذ أ تعذ ذ ذ وخت بتخا ذ ذ ذ ذ ذذه ة ل ذ ذذت ب ةاذ ذ ذ ذذذ
الخاتمة
ذ ذ ذ ذذهر بع ذ ذ ذ ذذه ذذذذ ط ذ ذ ذ ذذةر ت ي ذ ذ ذ ذذه ة الا ذ ذ ذ ذ قتص ذ ذ ذ ذذها و ذ ذ ذ ذ حت ذ ذ ذ ذذهه ل هح ذ ذ ذ ذذا و ذذذذ
ذ ذذه ه ذ ذ ذ خ ت ذ ذ ذ ت ذ ذذه قهو ذ ذ ذ أحهح ذ ذ ذ ح ذ ذذه ذ ذ ذ شذ ذ ذ ا ذ ذذب وش ذ ذذت قتص ذ ذذها الا ذ ذ ذ
تهت ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذهاو؛ اتتذ ذ ذ ذذهر بلحلذ ذ ذ ذذهت ش ذ ذ ذ ذ مله ذ ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ أو ذ ذ ذ ذذا أشذ ذ ذ ذذته ب ت ذ ذ ذ ذ
تةمل ذ ذ ذذه ذ ذ ذذة قتص ذ ذ ذذها ذ ذ ذ ذذذ غهو ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر اح ذ ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9119ذ ذ ذ ش ذ ذ ذذهط قتص ذ ذ ذذها .
خذ ذ ذ و ذ ذ ذ ا ر ذذذ تت ذ ذذهه به ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ع ذ ذذهبا بتا وذ ذ ذ قتص ذ ذذها ا ذ ذذه لذ ذ ذ
ي ذ ذ ذذا ذ ذ ذذه او هخ ت ذ ذ ذذه خت ذ ذ ذذخ خحذ ذ ذذت هر ي ذ ذ ذذا تذ ذ ذذا ا ذ ذ ذ هبت ذ ذ ذ خل ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا خلذ ذ ذذهاته ي رت ذ ذ ذ
تذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ذ ذ خه ي قتصذ ذ ذذها عذ ذ ذذهبا .ذ ذ ذ اه ذ ذ ذ خلذ ذ ذذهاته فعه ذ ذ ذ ببهش ذ ذ ذ ي
الــنتائـــج:
ذذ ه ت ه ذ ذ ا ذ ذذب ذ ذ رك ذ ذ خ و ذ ذذه خ ت ذ ذ هت ب ا ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ بش ذ ذ الا ذ ذ بص ذ ذذف
ه ذ ذ ذذه ببذ ذ ذ ذ ا ي ب ذ ذ ذذهائ خذ ذ ذ ذ بب ذ ذ ذذهائ خ ذ ذ ذ ذ بتف وذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذذ؛ خبذ ذ ذ ذ أ ا وذ ذ ذ ذ تا ذ ذ ذذهر صذ ذ ذ ذ هو خ ذ ذ ذذ؛ خ ذ ذ ذذخ
بش ذ ذ ذ هبذ ذ ذذه ص ذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ ت ولذ ذ ذذه و ذذذ ذذذ ا ر بلذ ذ ذذب ر بع ذ ذ ذ خ ذذذ اتتذ ذ ذذهر ع ذ ذ ذذةخا
حذ ذ ذذت ه ت ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ طهق ذ ذ ذذه ذذذ ع ذذذ ذ ذ ذذه قتصذ ذ ذذهاو بت ح ذ ذ ذ احذ ذ ذذتةر غ ذ ذ ذ خط ذ ذ ذ وذذذ
307
قتصذ ذذهاو خت ح ذ ذ ت ولذ ذذه قه ة ذ ذذه ص ذ ذ ه تذ ذذ؛ ة ق ذ ذ وذذ ذ ذذه خذ ذذ؛ ا ذ ذذب ذ ذذة و ت ذ ذ خا ذ ذ
خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذة و ذ ذذا با و ذ ذذه ذ ذذيت ذ ذذه ذ ذ ذ ذذيت هت ذ ذذ؛ بل ذ ذذت ح ذ ذذة ذ ذذه ط ذ ذذه أ أمل ب ذ ذذه ت ذ ذ خل ذ ذذت
ا رت هل ئهت بع . ت ه
ذ ذ ذ محهو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ حذ ذ ذذخخ ل ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ اهطتذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذةا قه ة ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ شذ ذ ذذا
ذ ذذا ت ذ ذذةطي أ ب ذ ذذه ذذذ مله ذ ذ ذ و ذ ذذا خ ذ ذ ذ ر ت قتص ذ ذذها ذ ذذةطي خ هتل ذ ذذت أخ ذ ذذه خ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ط
عهخ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ته فة ذ ذ ذ ذ ذذيت ع ذ ذذةا و ذ ذذا قتص ذ ذذها ذ ذذةطي خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذت هرت مل ب ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ وذ ذ ذ أ
بة ذ ذ ذ بذ ذ ذذو ذ ذ ذ مل ذ ذ ذ ذ ذذه و ب ذ ذذا و ذ ذذا صذذذ ا ذ ذ ذ خ وه ذ ذذه ي ت ذ ذ ذ ت ذ ذذا وتب ذ ذذهر ةا ذ ذ ذ ذ ذ ذ
ت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ةط ذ ذ ذ ذ ح ذ ذذت هر ذ ذذهرملا خح ذ ذذتفها خ ذ ذذه بذ ذذو يهتحت ذ ذ و ذ ذذا بصذ ذذه حذ ذذت طه
ذ ذذه خ ل ذ ذذا ه ذ ذذه حب ذ ذذب وصذ ذ ذ ب ذ ذذه ح ذ ذذت هر مل ذ ذ ذ و ذ ذذا ق ذ ذ ذ شذ ذ ذ طه ب ذ ذذة ذذذ أ
خت ذ ذذهر بشذ ذ ذ وهت تاهروذ ذ ذ ذ ذذيت هت ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ص ذ ذذة و ذ ذذا وه ذ ذ ذ ذ ذذةطي و ا ذ ذذف غذ ذ ذ بل ذ ذذت
ذ ذ ذ ذ ذذيت و ذ ذذةه به ح ذ ذذت هر ت ذ ذذه ذ ذ ذ قتص ذ ذذها ي أا ذ ذ ذ بشذ ذ ذ ا ذ ذذا ا أ وذ ذ ذ خ ي وتب ذ ذذهر خذ ذ ذ
ذذذ ملت ذ ذ ذذهوا تذ ذ ذذة فذذذ حتذ ذ ذذهه ب ت ذ ذ ذ الذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ه اتذ ذ ذذهه ح ذ ذ ذ ه ذذذ قتصذ ذ ذذها
ص ذ ذذخاهت ذ ذذيت و تت ذ ذذه الا ذ ذ ذ قذ ذ ذ مل ذ ذذه ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ بعذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ ي أ ذ ذذا خعه ذ ذذه تذ ذ ذ ع ذذذ
308
ف ذ ذ ا ح ذ ذذه ت ل ذ ذذف ب ذ ذ ت ة ذ ذذه ص ذ ذذب ت ذذذ و ت ذ ذذه ع ذ ذذهمل أا ذذ ذذ خ ل ذ ذذا ه خ ذ ذ
ع ذ ذ ذذهر ه ة ذ ذ ذ بتص ذ ذ ذ بتب ذ ذ ذذه ا ذ ذ ذ ا ت ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذهر ص ذ ذ ذ هوا خ ذ ذذ؛ بشذ ذ ذذه عت ذ ذذا و ذ ذ ذ ط ذ ذ ذ
ه ة ذ ذ .خهص ذ ذ ت ذ ذذه قتصذ ذذهاو ش ذ ذ ه ت بط ا ذ ذ و ذ ذذا لذ ذذها ط و ذ ذ حذ ذذت خ ه .تذ ذذا خذ ذذ؛ ت ذ ذ
قتص ذ ذذهاو به ذ ذ به لذ ذذب ت ذ ذ بل ذ ذذت خ ت ذ ذذه ل هح ذ ذذهت ت ةو ذ ذ لذ ذذهب ر ذ ذذات و ذ ذذا الة ذ ذ
عب ذذه ت ذذه ب ئ ذ ذ ت ذ ذ ش ذذهخ ختاهت ذ ذ ذ ذ ر ذ ذ ذذ ل ذذه به ت ذذهر ر ت ذ ذ و ذذه ت ذ ذ رتهت ذ ذ
بش ذ ذ ذ و صذ ذ ذذط ه و ذ ذ ذذ؛ وذ ذ ذذا غ ذ ذ ذ وذ ذ ذذا ب ت ذ ذ ذذه ةحذ ذ ذذط ف ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ته ذ ذ ذذه ل هحذ ذ ذذهت ذ ذ ذذه ملع ذ ذ ذ
ت ذ ذ ذ لذ ذ ذ تص ذ ذذةر ت ل ذ ذذهب ل ذ ذذه خ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ه رتهت ذ ذ ذ . عتلذ ذ ذ حذ ذ ذ به و ذ ذذا ذ ذ ذ خ ذ ذذه ا ذ ذذه
الا ذ ذ ذ ق ذ ذذه ة خ ذ ذذها و ذ ذ ذ ه بت ذ ذ ذ ي ذ ذذه ة 19-11 ذ ذذع ذ ذذيت ذ ذذة تتذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ
309
ذ ذ ذذهت قه ة ذ ذ ذ حذ ذ ذذت هر بة ذ ذ ذ ت ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذيت ط ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذذا اذ ذ ذذه ت اذذذ ذذذ تذذذ ق ذ ذذهه بش ذ ذ ذ
حت هر ت. ل حب هو ب ئ أ ه هت ختع خشاع إلحت هر ي طهر محهو ب ئ
ذ ذ و ذ ذذا ح ذ ذذت خ عهخ ذ ذ اخ ذ ذذه محهو ذ ذ ب ئ ذ ذ اتذ ذذهه بتع ذ ذ بهب ت ذ ذ ب ةو ذ ذذه هص ذ ذ حت ذ ذ
ذ ذذا ب ت ذ ذ خ ذ ذذ؛ ب ئ ذذ ه ذ ذذه و ذ ذ ذ خه وتع ذ ذذهر خذ ذ ذ بص ذ ذذه ا ذذ وذ ذ ذ ا ذ ذ ب ت ذ ذ ذ ذذ بل ذ ذذب
ذ ذذهئ ف ذ ذذا وش ذ ذذت ح ذ ذذةه ذذ راو ذ ذذا وتب ذ ذ ت ذ ذ ش ذذ و حت ذ ذذهه الب ذ ذذه ا ب ئ ذ ذذا
به ت ذ ذ ذذهر و هبذ ذ ذ ذ ب ئذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهت صذ ذ ذ ذ و وف ذ ذ ذذه ت البه ذ ذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذ وت ذ ذ ذذها صذ ذ ذ ذ هوهت عت ذ ذ ذ ذ ت ة ةمل ذ ذ ذذه
ب ئ ذ ذ ذ ا ذ ذذب ص ذ ذ ذ اوبهمل ذ ذ ذ اح ذ ذذتةر ح ذ ذ ذ 9199و ذ ذذا قتص ذ ذذهاو ملت هو ذ ذ ذ اح ذ ذذتةروه بت ذ ذ ذ أبع ذ ذذها
ف ذ ذذه و ذ ذذا ح ذ ذذتةر بفا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ؛ بلح ذ ذ ذ ح ذ ذذتةر ت ذ ذذه خاذ ذ ذ ذذذ خ ذ ذذ؛ خ ذ ذذخ ق ذ ذ ذ
أا ذ ذ ذ ذذذ ذذذ فت ذ ذذه و ذ ذذا ل ذ ذذة ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ خصةص ذ ذذه بع ذ ذ ذ ت ول ذ ذذه و ح ذ ذذت هر
بذ ذذة را و ذ ذ ه حذ ذذت ا قتصذ ذذهاو ذ ذذيت خذ ذذ؛ شذ ذذفله فذ ذذه و ذ ذذا ب ئ ذ ذ شذ ذذط ب ذ ذذب ع ذ ذذا ي طذ ذذةو
ذ ذ ذذه ذ ذ ذ بلح ذ ذ ذ طهقذ ذ ذذهت بتا ذ ذ ذ ا ي شذ ذ ذذهطهت قتصذ ذ ذذهاو . طب ع ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ خذ ذ ذذخ طذ ذ ذذةو حذ ذ ذذت خ
ا ل ذ ذذه ط ذ ذذه ذ ذذه أاذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ خ ذ ذذ؛ ختص ذ ذذها بشذ ذ ذ . تشذ ذ ذ و ي ا ذ ذذه ح ذ ذذتةر و ذ ذذا
ب ذ ذذب مل ذ ذذا ةط ذ ذ ذ بت صصذ ذ ذ ي ذ ذذو ت ذ ذذه ذ ذ ذ تعه ذ ذ ذ ب ذ ذذب ع ذ ذذا تت ة ةمل ذ ذذهت وت ذ ذذة
321
لتذ ذذ؛ ذ ذذة بذ ذذف ت ذ ذ بلذ ذذت خ ع ذ ذ خب ذ ذ أ قتص ذ ذذها ذ ذذةطي ي ط ذ ذذهر ت ذ ذ بل ذ ذذت خ .ب ذ ذ فه ذ ذ
احتةروه.
ذ ذ ذ بط ت ذ ذ ذذه ب ذ ذ ذذه بط ذ ذ ذذه كهب ذ ذ ذذه ت ذ ذ ذذخ ذ ذ ذذه ة ع ذ ذ ذذهه إلقتص ذ ذ ذذها بخا ذ ذ ذ أ بب ذ ذ ذذهائ حهح ذ ذ ذ
ب ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا بش ذ ذ ذ ب ذذذ بب ذ ذ ذذهائ ا خ وذ ذ ذذه غ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ببذ ذ ذذهائ حهح ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذ أا ذ ذ ذ لتذ ذ ذذ؛
ذ ذ ذ بعذ ذ ذذو إلوتبذ ذ ذذهر و ذ ذ ذ حذ ذ ذذ؛ تش ذ ذ ذ وعهت بتع ذ ذ ذ هبذ ذ ذذه تتذ ذ ذذةخا محهوت ذ ذ ذذه ات ع ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ عةا الا ذ ذ ذ أخ ذ ذ ذ
الــمقترحاع:
ا رو ذ ذ ذ خ ذ ذ ذ ذذذ ل هح ذ ذ ذ ملت هو ذ ذ ذ هت ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ خذ ذ ذذ؛ حذ ذ ذذ؛ قذ ذ ذذة و خ لذ ذ ذذا خ ذ ذ ذ ب ئ ذ ذ ذ
ل هحذ ذ ذ ...خل خ ذ ذذ؛ أملذ ذ ذ رح ذ ذذه او ذ ذذه و ذذذ هت ذ ذ ذ ذ ذذهرو ت ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ خ و ذ ذذه خصةصذ ذ ذ
مل ب . حت هرو بشهرو يت ف وه ه خهه مل قتصها صخ
خ ذ ذذه ا ذ ذذب وشذ ذذت مل ذ ذ بذ ذذه ر و ذ ذذه خخ ذ ذ ف ذ ذ بهملت ذ ذ ع ذ ذ و ذ ذذا لذ ذذو خ ذ ذذه
ملت هو ذ ذ ذ بتة ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ل هحذ ذ ذ قتص ذ ذذهاو ه ة ذذذ ذ ذذه و ذ ذذه بص ذ ذذف وهخذ ذ ذ و ذ ذذا ا ذ ذ ذ
ع ذ ذ ذ و ذ ذذا اةح ذ ذذب ع ذ ذذهت ا روذ ذ ذ بتع ذ ذ ذ بهبع ذ ذذهخخت قتص ذ ذذهاو خصةص ذ ذذه خ ذ ذذه ع ذ ذ ذ خ ذ ذذه
ل ذ ذ ذ ذ و ي خعهال ذ ذ ذ ذ ه تتف ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذت حذذذذ عص ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذت هر حبت ذ ذ ذ ذ ألذ ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ ذ اذ ذ ذ ذذه
320
ش ذ ذ ذ و ذ ذ ذذا و ذ ذ ذذا ذ ذ ذذاه ل ذ ذ ذذا ذ ذ ذذيت ذ ذ ذ ذ ذ ذذةه ت ذ ذ ذذا ذ ذ ذ ذذذ ال ذ ذ ذذ؛ ي ب ف ذ ذ ذذهت ته ذ ذ ذ
اهطذ ذ ذ ا ذ ذذه ه ة ذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ قبذ ذ ذ ف ذذذ اهطذ ذ ذ بتذ ذ ذ و هصذ ذ ذ تعهقذ ذ ذ خفه ذ ذذه ه بهالة ذ ذ ذ
ذ ذ ذ بع ذ ذ ذ ة ذ ذذة ع ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ خه ذ ذذةه ب وذ ذ ذ ا و ذ ذ ذ فهق ذ ذ ذهت به تشذ ذ ذ وعهت ذذذ ت تا ذ ذذهر
تت ة ةمل ذ ذ ذذه وتعذ ذ ذذو اهط ذ ذ ذ به تش ذ ذ ذ وعهت ببهش ذ ذ ذ ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ ب ت ذ ذ ذ فت و ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذخ ذ ذ ذ تو ذ ذ ذذيت ذذذ
اهط ذ ذ أ ذ ذ ذ ذ ت عخق ذ ذ .خةق ذ ذذف ذ ذ تو خ ذ ذذه اهط ذ ذ به فهق ذ ذذهت ذ ذذه ط ذ ذ تو و ت ذ ذذا
ذ ذ ذذه ا حتذ ذ ذذهه ذذذ ذ ذ ذذه ة ال ذ ذ ذذهري تةم ذ ذ ذذف ذ ذ ذذيت ت ذ ذ ذ بذ ذ ذذة را بش ذ ذ ذ و ذ ذ ذذة و ع ذ ذ ذ
عذ ذ ذذهخ و ت ذ ذ ذذه ذ ذ ذذه وت هشذ ذ ذذا ح ذ ذ ذ و لذ ذ ذذو أا طذ ذ ذذه بذ ذ ذذهر بص ذ ذ ذ ي صذ ذ ذذخاه وذ ذ ذذها ت ت ذ ذ ذ
قتص ذ ذ ذ ذذها و ةخ ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ذذه خ ذ ذ ذ ذذي خ ذ ذ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ ذ ذ بلشذ ذ ذ ذ ذ ت حذ ذ ذ ذ ذ ب ذ ذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ ذذت ر ل هح ذ ذ ذ ذذا
حت هر خصةصه.
شذ ذ ذ ذذة فلذ ذ ذ ذذها طذ ذ ذ ذذةو أا ه ب ق ط ذذذذ لذ ذ ذ ذذهب ذذذذ ط ذ ذ ذ ذ ي ذ ذ ذ ذ ط ا ر خذ ذ ذ ذذ؛ وة ذ ذ ذ ذ
ب تص ذ ذ ذذو ي ذ ذ ذذه ذ ذ ذذا اخ ذ ذ ذ مل ذ ذ ذذا بش ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذذا ح ذ ذ ذذت هر خ ذ ذ ذذ؛ ا ذ ذ ذذب خته ذ ذ ذذهت بش ذ ذ ذ و
طخقذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ ط ذ ذذه عذ ذ ذذهه قتص ذ ذذها حهح ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ قتصذ ذ ذذهاو ح ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ بلحل ذ ذ ذ ع ةخ ذ ذ ذ
ذذذ مل ذ ذ ذ ل ذ ذذت ت ذ ذ ذ ه بص ذ ذذه بش ذ ذ ذ و ذذذ ي ت ذذذ ذ ذذةه و ذ ذذا بة ذ ذ ذ ب ذ ذذو خصذ ذ ذ
322
شذ ذ ذ أ وتعاذ ذ ذ ي خذ ذ ذ ىل ذ ذ ذ ه هت ذ ذ ذ ه هت قذ ذ ذ ر خ ذ ذذ؛ ب ذ ذذهت لذ ذ ذ .ت ذ ذذخ ك ذ ذذة ت ذ ذذا تفذ ذ ذ ت ذ ذ ذ
ذ ذذه وتع ذ ذذو أ تص ذ ذذف ات ذ ذذهه ه ة ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ خ بتخا ذ ذ ذ تع ذ ذ ذ و ه ب ذ ذذو ذ ذذو آلخ ذ ذ ذ . حب ذ ذذب ف ذ ذ ذ
ذذ إلوفذ ذذه خذ ذذ؛ ات ذ ذ ا ذ ذ ه ت ةو ذ ذ ذ ذ إلحذ ذذت هر مل ذ ذ ذ ذ ه هت به ذ ذ ذ ذذيت رتذ ذذه عذذ
تلذ ذ ذ خت إل ت ه ذ ذ ذ ذ ذ ذ وب ذ ذذة تا إلوف ذ ذذه ت ت ذ ذذا أ الا ذ ذذا ب ف ذ ذذهت شذ ذ ذ ه تتفذ ذ ذ ب ت ذذذ
ذ ذ ذذه خذ ذ ذذ؛ و ذ ذ ذذها خ ةح ذ ذ ذ ي ت ذ ذ ذ إلحذ ذ ذذت هر حت ذ ذ ذ بذ ذ ذذه مل ذ ذ ذ بص ذ ذ ذ ت و ذ ذ ذذهخخ خ ذ ذ ذذه ي ح ذ ذ ذذت طه
تفهو ذ ذ خ ذ ذ أ حت ذ ذ عةب ذ ذ حب ذ ذ ر أوذ ذذ؛ وتذ ذذة ا ذ ذ ه به لذ ذذب بب ذ ذ أ ت ذ ذ بلذ ذذت خ ت ب ذ ذ ه ك ذ ذ
. اه خ؛ ا رنو لتط بلت خ روه ته ت صةص هت أخ بهو؛ ي طهت
ذ ذذه خ ذ ذذ؛ طذ ذ ذ بتةصذ ذ ذ خذ ذ ذ بع ذ ذذو تت ذ ذذهه ت ذ ذذه ذ ذذيت ذ ذذةر أا ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ حتشذ ذ ذ ت
ب ئ ذ ذ ذذا ت ط ذ ذ ذذهب ذ ذ ذذه ةئ ص ذ ذ ذ وىل ا هوذ ذ ذذهت ي ذ ذ ذ بصذ ذ ذذخا هت ط ط ذ ذ ذ ي ذ ذ ذذه و ذذذ
لذ ذ ذ تتهخذ ذ ذ ر ذ ذذةر قط ذ ذذهوا ههرحذ ذ ذ ه بش ذ ذذت خل ذ ذذت و ذ ذذ؛ لذ ذ ذ طهت ب اوذ ذ ذ ي ط ذ ذذهر اذ ذ ذ ه وهخذ ذ ذ
ا ت ذذه محهو ذ ذ ب ئ ذ ذ حت ذ ذ ق ذذ تةمل ذذه تش ذ ذ وعا ذذة ت ط ذ ذ ط ال ذذة ت ئ ذ ذ ب ذذو بل ذذتةوو خ ذ ذ فع ذ ذ
323
ذ ذذا إلقتص ذ ذذهاوو تذ ذ ذ ط ذ ذذهر و ذ ذذا خ ا ذ ذذا إلوط ذ ذذه ذ ذذه ة بذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ت ذ ذذه ر ب ذ ذذو رمل ذ ذذه
ذ ذ ذ ر أ ي ذ ذذا بذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ ح ذ ذذ؛ ح ذ ذذة و ذ ذذا بل ذ ذذتة ذ ذذه أ عة خذ ذ ذ إلقتص ذ ذذهاو ي ط ذ ذذة خل ذ ذذت
به ت ذ ذذهر ب ذ ذ إلح ذ ذذت هر مل ذ ذ و ذ ذذهخخ أحهح ذ ذ ه ال ذ ذ وعت ذ ذذا خب ذ ذ أ بل ذ ذذه ي ذ ذذه إلقتص ذ ذذها
آفـــاق البحــث:
بلت خ ي الا . ت ا ر قة و إلحت هر ي
324
ق ائ م الم راج ع
325
قائمة المراجع
.Iالمراجع اللغة ال ر ية:
أوال-الكتب:
ذ ذذة األثـ ــر الرجعـ ــي فـ ــي الفقـ ــه اإلس ـ ـ مي والقـ ــانون المـ ــدني دراسـ ــة مقارنـ ــة ،خ شذ ذذف .9أمح ذ ذ ب ذ ذ ت
.9أمحذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ال ذ ذذو الشـ ـ ـريعة اإلسـ ـ ـ مية مص ـ ــدر للحق ـ ــوق والحري ـ ــات العام ـ ــة دراس ـ ــة مقارن ـ ــة ب ـ ــين
ضـ ـ ـ ــمانات مبـ ـ ـ ــدأ المسـ ـ ـ ــاواة فـ ـ ـ ــي بعـ ـ ـ ــض الدسـ ـ ـ ــاتير العربيـ ـ ـ ــة ،ط9 .1أمحذ ذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ذ ال ذ ذ ذذو عب ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذهت خص ذ ذ ذ .7أمح ذ ذ ذ تت ذ ذذا ح ذ ذ ذ ر الحمايـ ـ ــة الدسـ ـ ــتورية للحقـ ـ ــوق والحريـ ـ ــات ،ط 9ا ر ش ذ ذ ذ
ح .9111
.1ارو ذ ذ ذ ذ ته ذ ذ ذ ذ ا نظـ ـ ـ ــام الملكيـ ـ ـ ــة ومـ ـ ـ ــدى وظيفتهـ ـ ـ ــا االجتماعيـ ـ ـ ــة فـ ـ ـ ــي القـ ـ ـ ــانون الجزائـ ـ ـ ــري ،او ذ ذ ذذة
ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذذهه المس ـ ـ ــاواة ف ـ ـ ــي تقل ـ ـ ــد الوظيف ـ ـ ــة العام ـ ـ ــة المظ ـ ـ ــاهر والض ـ ـ ــمانات ،ا ر ش ذ ذ ذ وف .9بش ذ ذ ذ
.9ذ ذذه وط ذ ذذه هلل الم ـ ـ ـرأة العاملـ ـ ــة فـ ـ ــي تش ـ ـ ـريع العم ـ ـ ـ الجزائـ ـ ــري بـ ـ ــين المسـ ـ ــاواة والحمايـ ـ ــة القانونيـ ـ ــة
326
.1ع ذ ذ ص ذ ذذب ا أب ذ ذذة ر ش ذ ذ مب ـ ــدأ المس ـ ــاواة ف ـ ــي ت ـ ــولي الوظيف ـ ــة العام ـ ــة ب ـ ــين النظري ـ ــة والتطبي ـ ــق"دراس ـ ــة
ذ ذ ذ ذذةا ل ذ ذ ذ ذذهخ ا االس ـ ـ ـ ــتثمار األجنب ـ ـ ـ ــي المعوق ـ ـ ـ ــات والض ـ ـ ـ ــمانات القانوني ـ ـ ـ ــة ،ط 9خ ذ ذ ذ ذذا .91اروذ ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ وبذ ذ ذ ل ذ ذذخه ،الش ـ ــركات متع ـ ــددة الجنس ـ ــيات ومع ـ ــايير الس ـ ــيادة لل ـ ــدول وف ـ ــق الق ـ ــانون .99و ذ ذ
و ذذذذ .99ح ذ ذ ذذهخا خ ذ ذ ذذهر المب ـ ـ ــادئ األساس ـ ـ ــية لحق ـ ـ ــوق اإلنس ـ ـ ــان وحريات ـ ـ ــه العام ـ ـ ــة ،ط 9بلحلذ ذ ذ ذ
ب ت ب ه ح .9191 تته
خص ذ ذ ذ ا إلحذ ذ ذذت رو ذ ذ ذذهغة النظريـ ـ ــة العامـ ـ ــة للقـ ـ ــانون ،خ ش ذ ذ ذف بعذ ذ ذذهر ذ ذ ذ وب ذ ذ ذ ل ذ ذ ذ .91
ش. ح
ملذ ذذةر ااب ذذة المـ ــدخ إلـ ــو علـ ــم القـ ــانون – نظريـ ــة القـ ــانون – نظريـ ــة الحـ ــق ، - صذذ .97وب ذذه
.91وب ذ ذ ذ ذ ذ ذ ا وب ذ ذ ذ هلل تت ذ ذ ذذا دراسـ ـ ــات فـ ـ ــي المسـ ـ ــؤولية التقصـ ـ ــيرية (نحـ ـ ــو مسـ ـ ــؤولية موضـ ـ ــوعية)،
ذذهار فذ ذذهر المـ ــدخ لدراسـ ــة العلـ ــوم القانونيـ ــة – مبـ ــادئ القـ ــانون -النظريـ ــة العامـ ــة للحـ ــق، وب ذ ذ .99
شذ ذ ذ هتذ ذ ذ .99وبذ ذ ذ هلل وبذ ذ ذ تذ ذ ذ وبذ ذ ذ هلل ض ـ ــمانات االس ـ ــتثمار ف ـ ــي ال ـ ــدول العربي ـ ــة ،ط 9ا ر
327
.99واذ ذ ذ ذ الذ ذ ذ ذ خر مـ ـ ـ ــدخ للعلـ ـ ـ ــوم القانوني ـ ـ ــة – نظريـ ـ ـ ــة القـ ـ ـ ــانون بـ ـ ـ ــين التقليـ ـ ـ ــد والحداثـ ـ ـ ــة -ا ر
الا .
ش ذذذذ .91و ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذذع هلل قـ ـ ـ ــانون التج ـ ـ ـ ــارة الدوليـ ـ ـ ــة النظري ـ ـ ـ ــة المعاصـ ـ ـ ــرة ،ط 9ا رتةخ ذ ذ ذ ذ طبهو ذ ذ ذ ذ
حذ ذ ذ .91و ب ذ ذذةط ذ ذ ذ و ذ ذذا االس ـ ــتثمارات األجنبي ـ ــة ف ـ ــي الق ـ ــانون الجزائ ـ ــري ،ط 9ا ر تةخذ ذ ذ الا
.9191
.99ذ ذذه و ذ ذذةش ق ب ذ ذذة ق ـ ــانون االس ـ ــتثمارات ف ـ ــي الجزائ ـ ــر ،او ذ ذذة بطبةوذ ذذهت الهخع ذ ذ الا ذ ذ ح ذ ذ
.9111
ذ ذ ذ ال ذ ذذ؛ قهحذ ذ ذ الم ـ ــدخ لدراس ـ ــة الق ـ ــانون – القاع ـ ــدة القانوني ـ ــة – نظري ـ ــة الح ـ ــق 9 ،ط .97
مح ذ ذذه مح ذ ذ ذ ش ذ ذذةقا المـ ـ ــدخ للعلـ ـ ــوم القانونيـ ـ ــة (النظريـ ـ ــة العامـ ـ ــة للحـ ـ ــق) ،خ ش ذ ذذف ذ ذ ذ وب ذ ذ ذ .91
ذ طبهوذ ذ الذذو المــدخ إلــو القــانون -الكتـاب األول القاعــد القانونيــة ،-ا ر .99خ صذذةر
ش ب ت ب ه ح .9111
328
ثانيا -رسائل الدكتوراه وميكراع الماجستير:
.9أ بهو ذ ذ ذ خ ت ذ ذ ذ المعاملـ ـ ــة االداري ـ ـ ــة لإلس ـ ـ ــتثمار فـ ـ ــي النش ـ ـ ــاطات المالي ـ ـ ــة وفقـ ـ ــا للق ـ ـ ــانون الجزائ ـ ـ ــري،
ع ذ ذ ذذةه ل هح ذ ذ ذ ملهخع ذ ذ ذ خة ذ ذ ذذةا ذ ذ ذذة ذذذ ق ذ ذذه ة ذ ذ ذ ارمل ذ ذ ذ ا تذ ذ ذذةر ي ع ذ ذ ذذةه ص ذ ذ ذ أط ا ذ ذ ذ
ش ذ ذ ها ذ ذ قواع ـ ــد المنافس ـ ــة والنظ ـ ــام الع ـ ــام االقتص ـ ــادي –دراس ـ ــة مقارن ـ ــة ،-أط ا ذ ذ .9ةرح ذ ذذا
.9199
ذذذ ذ ذذي الحماي ـ ــة القانوني ـ ــة للبيئ ـ ــة ف ـ ــي إط ـ ــار التنمي ـ ــة المس ـ ــتدامة ،أط اذ ذ ذ خ خذ ذ ذ .1ال ذ ذذة وبذ ذ ذ
ذذذ ع ذ ذذةه ل هح ذ ذ ذ ملهخع ذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ ق ذ ذذه ة أو ذ ذذه صذذذ ذ ذذة ارمل ذ ذ ذ ا ت ذ ذذةر و ذ ذذةه ي
ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ها .7ال ذ ذذو ذ ذذة ر الحمايـ ـ ــة القانونيـ ـ ــة لملكيـ ـ ــة المسـ ـ ــتثمر األجنبـ ـ ــي فـ ـ ــي الجزائـ ـ ــر ،أط ا ذ ذ ذ
ذذذذ الضـ ـ ـ ــمانات القانونيـ ـ ـ ــة ل سـ ـ ـ ــتثمار فـ ـ ـ ــي الجزائـ ـ ـ ــر -الجـ ـ ـ ــزء األول – ،أط ا ذ ذ ذ ذ .1ر خعذ ذ ذ ذذا
ل ذ ذذه ع ذ ذذةه ل هحذ ذ ذ ملهخعذ ذ ذ أب ذ ذذة بتذ ذ ذ ب هوذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ ذ ذذها شذ ذ ذ ها ذ ذ ذ تةر ي ذ ذذه ة
.9و ذ ذ بذ ذذه صذ ذذهت حمايـ ــة البيئـ ــة فـ ــي إطـ ــار التنميـ ــة المسـ ــتدامة علـ ــو ضـ ــوء أحكـ ــام القـ ــانون الـ ــدولي،
ع ذ ذذةه ل هحذ ذ ذ ملهخعذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ ذ ذذه ة ذ ذ ذ ر شذ ذ ذ ها ا ت ذ ذذةر ي ع ذ ذذةه صذ ذ ذ أط اذ ذ ذ
329
ذ ذ ش ذ ذ ها الضـ ــمانات الممنوحـ ــة للمسـ ــتثمر األجنبـ ــي فـ ــي الجزائـ ــر ،أط ا ذ ذ خ خ ذ ذ .9طذ ذذهت ب و ذ ذ
ح ذ .9199/9199
ش ذ ذ ها ا تذ ذذةر ا ذ ذ ي محذ ذذه الـ ــرخص اإلداريـ ــة فـ ــي التش ـ ـريع الجزائـ ــري أط ا ذ ذ وب ذ ذ .9وذ ذذا
ارملذ ذ ذ ذ .1ذ ذ ذ ذ عش ذ ذ ذذهش الحماي ـ ـ ــة القانوني ـ ـ ــة للملكي ـ ـ ــة العقاري ـ ـ ــة الخاص ـ ـ ــة ف ـ ـ ــي الجزائ ـ ـ ــر ،أط اذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذذا ع ذ ذ ذذةه ل هح ذ ذ ذ ملهخع ذ ذ ذ خة ذ ذ ذذةا خع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ قذ ذ ذذه ة ا تذ ذ ذذةر ي ع ذ ذ ذذةه ص ذ ذ ذ
ح .9199 الا
.91خ صذ ذذةر ا ا اآللي ـ ــات القانوني ـ ــة لض ـ ــبط النش ـ ــاط االقتص ـ ــادي ف ـ ــي الجزائ ـ ــر ،أط ا ذ ذ ا ت ذ ذذةر ق ذ ذذه ة
.99بذ ذ ذذهر تط ذ ذ ذ دور المجلـ ـ ــس الدسـ ـ ــتوري فـ ـ ــي حمايـ ـ ــة الحقـ ـ ــوق والحريـ ـ ــات العامـ ـ ــة مجـ ـ ــال ممـ ـ ــدود
ذ ذذا ذ ذذة ملهخع ذ ذ خة ذ ذذةا خع ذ ذ ذذ ش ذ ذ ها ذ ذ تةر ي ع ذ ذذةه وطـ ــول مح ـ ــدود ،أط ا ذ ذ
.9191 الا
.99ر هاو ذ ذ ذ النظـ ـ ــام القـ ـ ــانوني لإلسـ ـ ــتثمار ومـ ـ ــدى فعاليتـ ـ ــه فـ ـ ــي إسـ ـ ــقطاب اإلسـ ـ ــتثمارات األجنبيـ ـ ــة،
– ع ذ ذذةه ل هحذ ذ ذ ملهخع خة ذ ذذةا خع ذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ها ا ت ذ ذذةر ع ذ ذذةه ي ذ ذذه ة أط اذ ذ ذ
النظـ ــام القـ ــانوني لتعـ ــويض األض ـ ـرار الماسـ ــة بـ ــأمن المسـ ــتهل وس ـ ـ مته-دراسـ ــة .91ذ ذ و ذ ذ ط ذ ذ
ع ذ ذ ذذةه ل هح ذ ذ ذ ملهخع ذ ذ ذ أه ذ ذ ذذة ذذذ ذ ذ ذذها ش ذ ذ ذ ها ا تذ ذ ذذةر ي ذ ذ ذذه ة مقارنـ ـ ــة ،-أط ا ذ ذ ذ
331
ذ ذ ذذا اآلليـ ـ ــات القانونيـ ـ ــة لحمايـ ـ ــة البيئـ ـ ــة فـ ـ ــي الجزائـ ـ ــر ،أط ا ذ ذ ذ ا تذ ذ ذذةر ي ذ ذ ذذه ة عذ ذ ذذهه .97ذ ذ ذذه
الضـ ــبط اإلداري بـ ــين الحفـ ــاظ علـ ــو النظـ ــام العـ ــام وضـ ــمان الحريـ ــات العامـ ــة ،أط ا ذ ذ .91وهخ ذ ذ ب ذ ذ ت
الا ذ ذ ذ حذ ذ ذ ل ذ ذذه ع ذ ذذةه ل هحذ ذ ذ ملهخعذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ها ذ ذ ذ تةر ي ذ ذذه ة ع ذ ذذهه
.9191-9197
وةوذ ذ ذذهت حمايـ ـ ــة المجلـ ـ ــس الدسـ ـ ــتوري للحقـ ـ ــوق والحريـ ـ ــات األساسـ ـ ــية ،رحذ ذ ذذه خهمللذ ذ ذذت ي .9أمح ذ ذ ذ
ذ ذ ذ شذ ذ ذ ها بهملل ذ ذذت ي ذ ذذي سياس ـ ــة االس ـ ــتثمار وحماي ـ ــة البيئ ـ ــة ف ـ ــي الجزائ ـ ــر ،رح ذ ذذه .9ب ذ ذذه وبذ ذ ذ
ذ ذ ذذا ذ ذ ذذة ملهخع ذ ذ ذ خة ذ ذ ذذةا خع ذ ذ ذ ذذذ ذذذ ذ ذ ذذة ت ذ ذ ذذه ة ت ذ ذ ذ قذ ذ ذذه ة وذ ذ ذذهه ص ذ ذ ذ
.9191 الا
ذذ مبـ ــدأ عـ ــدم التميـ ــز فـ ــي القـ ــانون العـ ــام االقتصـ ــادي الجزائـ ــري ،رحذ ذذه خ خ ذ ذ تذذ .1بذ ذذ؛ اب ذ ذ
.7ه ة ذ ذ ذ تهط ذ ذ ذ المعالجـ ـ ــة القانونيـ ـ ــة للعقـ ـ ــار الصـ ـ ــناعي فـ ـ ــي ضـ ـ ــوء التش ـ ـ ـريع واإلجتهـ ـ ــاد القضـ ـ ــائي،
ذ ذ ذذة – بذ ذ ذذ؛ وتذ ذ ذذة -الا ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذذذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ها بهمللذ ذ ذذت ت ذ ذ ذ قذ ذ ذذه ة و ذ ذ ذذهر رحذ ذ ذذه خ خ ذ ذ ذ
.9191 -9197
ذ ذ ذذة بذ ذ ذذ؛ ذذذ و ذ ذ ذذه .1ر ب ذ ذ ذ حذ ذ ذذهمل مبـ ـ ــدأ حريـ ـ ــة التجـ ـ ــارة والصـ ـ ــناعة ،رحذ ذ ذذه خهمللذ ذ ذذت قذ ذ ذذه ة
330
ط ذذف ت ــأثر الحماي ــة القانوني ــة للبيئـ ــة ف ــي الجزائ ــر بالتنمي ــة المس ــتدامة ،رح ذذه خ ذذ؛ أملذ ذ .9و ذذخ وبذ ذ
.9و ذ ذ ذ و ذ ذ ذ حمايـ ـ ــة االسـ ـ ــتثمار االحنبـ ـ ــي الخـ ـ ــاق فـ ـ ــي التش ـ ـ ـريع الـ ـ ــوطني والقـ ـ ــانون الـ ـ ــدولي"دراسـ ـ ــة
.9ت ص ذ ذ ةص ذ ذ ف أثـ ــر سياسـ ــات التجـ ــارة الخارجيـ ــة علـ ــو التنميـ ــة االقتصـ ــادية المسـ ــتدامة فـ ــي الجزائـ ــر
ذ ذ ذ ش ذ ذ ذ ها بهملل ذ ذذت ي قتص ذ ذذها ذ ذ ذ ر ت ذ ذ ذ بل ذ ذذت خ خ ـ ـ ـ ل الفتـ ـ ــرة ،0100 -0721رح ذ ذذه
سـ ـ ــلطات الضـ ـ ــبط فـ ـ ــي المجـ ـ ــال االقتصـ ـ ــادي – لجنـ ـ ــة تنظـ ـ ــيم ومراقبـ ـ ــة عمليـ ـ ــات .1قذ ذ ذذةرر ا ذ ذ ذ
ذ ذ ذ شذ ذ ذ ها بهملل ذ ذذت ي ذ ذذه ة البورص ـ ــة وس ـ ــلطة الض ـ ــبط للبري ـ ــد والمواصـ ـ ـ ت أنم ـ ــوذجين– ،رح ذ ذذه
ذ ذ ش ذ ذ ها خهملل ذ ذذت الق ـ ــانون ال ـ ــدولي لحماي ـ ــة البيئ ـ ــة والتنمي ـ ــة المس ـ ــتدامة ،رح ذ ذذه .91ذ ذ ب ف ذ ذ
ذذذ .99خع ف ذ ذذا ذ ذذه آلي ـ ــات الض ـ ــبط االداري لحماي ـ ــة البيئ ـ ــة ف ـ ــي التشـ ـ ـريع الجزائ ـ ــري ،حب ذ ذذب خ ذ ذ ذ
ع ذ ذ ذذةه ل هحذ ذ ذ ذ ملهخعذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ذذذذ ذ ذ ذذة شذ ذ ذ ذ ها بهملل ذ ذ ذذت ي ذ ذ ذذه ة إلا ر قلذ ذ ذ ذ
.99تش ذ ذذهه بذ ذ ذذ؛ و ل ذ ذذا بذ ذ ذذ؛ وب ذ ذ ذ هلل ذ ذ ذ ر ش ذ ذ ذ ا حـ ـ ــق التنميـ ـ ــة المسـ ـ ــتدامة فـ ـ ــي قواعـ ـ ــد القـ ـ ــانون
ذ ذذة ذذذ ذ ذذه ة ع ذ ذذهه ال ـ ــدولي لحق ـ ــوق اإلنس ـ ــان ،رح ذ ذذه إل تل ذ ذذه ختط ب ذ ذذهت ارملذ ذ ذ بهملل ذ ذذت
332
ذ ذ ذ ذ شذ ذ ذ ذ ها الجوان ـ ـ ــب القانوني ـ ـ ــة لمفه ـ ـ ــوم من ـ ـ ــاخ األعم ـ ـ ــال ف ـ ـ ــي الجزائ ـ ـ ــر ،رح ذ ذ ذذه .91ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذ
إشـ ـ ــكالية التنميـ ـ ــة المسـ ـ ــتدامة فـ ـ ــي ظـ ـ ـ ـ ـ العولـ ـ ــة فـ ـ ــي العـ ـ ــالم الثالـ ـ ــث – حالـ ـ ـ ـ ـ ـة .97ذ ذ ذذا خلذ ذ ذذعةا
ملهخعذ ذ ذ ذ ذ الا ذ ذ ذ ذ ش ذ ذ ها خهملل ذ ذذت ي ع ذ ذ ذ ذةه قتص ذ ذذهاو و ذ ذ ذ ذ ذةه تل ذ ذ الجزائ ـ ــر ،-رح ذ ذذه خ خ ذ ذ
.9111- 9119
ثالثا -المقاالع
ف مل ذ ذذهئ مبـ ـ ــدأ المسـ ـ ــاواة أمـ ـ ــام القـ ـ ــانون وتطبيقاتـ ـ ــه فـ ـ ــي القـ ـ ــانون الليبـ ـ ــي ،ا ذ ذ ذ ع ذ ذذةه .9أمح ذ ذ ذ ص ذ ذذه
ذ ذ شذ ذذتة ا ذ ذذه العق ـ ــار الص ـ ــناعي كةلي ـ ــة إلنع ـ ــات اإلس ـ ــتثمار المحل ـ ــي ودع ـ ــم .9بذ ذذ؛ اا ش ق ذ ذذهر
91مل ذ ذذة ع ذ ذذةه ل هحذ ذ ذ ملهخعذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ ذ ذذه ة ل هحذ ذ ذ االقتص ـ ــاد ،ا ذ ذ ذ ات ذ ذذه
9199الا .
النظـ ــام القـ ــانوني للرقابـ ــة السـ ــابقة علـ ــو تجسـ ــيد االسـ ــتثمار األجنبـ ــي ،خ ذذه ب ذ ذ ف ذذة .1ب ذذ؛ ش ذذعخ
مح ذ ذذه مراحـ ـ ـ تط ـ ــور المؤسس ـ ــة االقتص ـ ــادية الجزائري ـ ــة وآفاقه ـ ــا المس ـ ــتقبلية ،ا ذ ذ ذ .7ب ذ ذذ؛ و ذ ذ ذ وبذ ذ ذ
.1بذ ذ ذذ؛ ت ذ ذ ذذخ ذ ذ ذ و مظ ـ ـ ــاهر تع ـ ـ ــدي المش ـ ـ ــرع الجزائ ـ ـ ــري عل ـ ـ ــو مب ـ ـ ــدأ المس ـ ـ ــاواة ف ـ ـ ــي المعامل ـ ـ ــة ب ـ ـ ــين
ع ذ ذ ذذةه ل هح ذ ذ ذ ذ ذ ذذة ذذذ هال ذ ذ ذ ب ذ ذ ذذب ذ ذ ذذه ةئ ذذذ المسـ ـ ــتثمرين الـ ـ ــوطنين واألجانـ ـ ــب،
333
ذ ذذه القيـ ــود الـ ــواردة علـ ــو المنافسـ ــة وأثرهـ ــا علـ ــو تحريـ ــر التجـ ــارة الخارجيـ ــة ،ا ذ ذ بهاذ ذذب .9بةحذ ذذت
9مل ذ ذ ذذة ذذذ ذ ذ ذذه هخع ذ ذ ذ ع ذ ذ ذةه ل هح ذ ذ ذ ذ ذ ذذة هال ذ ذ ذ ص ذ ذ ذ ر و ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ر حذ ذ ذذهت
.9ر ذ ذ ذ ذذهملا مب ـ ــدأ ع ـ ــدم رجعي ـ ــة الق ـ ــوانين الضـ ـ ـريبية وتطبيقات ـ ــه ف ـ ــي الق ـ ــانون العراق ـ ــي ،ا ذ ذ ذ ت وذ ذ ذ
ذذ .9ر ذذه شذ ذ وف ت ذذة ه ب ذذه تحلي ـ ـ واقـ ــع منـ ــاخ االسـ ــتثمار فـ ــي الجزائـ ــر وتقويمـ ــه ،ا ذ ذ ملهخع ذ ذ
9197 9ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة ذذذذذذذ قتصذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهاو ر حذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهت إلا رو ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ حبذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه بفتةا ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ
خذ ذ ذذه األشـ ـ ــكال القانونيـ ـ ــة المتاحـ ـ ــة لإلسـ ـ ــتثمارات األجنبيـ ـ ــة المباشـ ـ ــرة فـ ـ ــي الجزائـ ـ ــر بعـ ـ ــد .1و ذ ذ ذ
ع ذ ذذةه ذ ذذة ذذذ هال ذ ذ ذ ب ذ ذذب ذ ذذه ةئ ذذذ تطبيـ ـ ــق قاعـ ـ ــدة ،% 07-00خ ذ ذذه خ ش ذ ذذةر ي
.91ش ذ ذذهره ب ذ ذذةبت ب ذ ذذ؛ وط ذ ذ ذ خشذ ذ ذ ب حري ـ ــة التملـ ـ ـ العق ـ ــاري ف ـ ــي القض ـ ــاء اإلداري الجزائ ـ ــري ،ا ذ ذ ذ
.99ش ذ ذذت ئ ل ذ ذذو م ـ ــن م ـ ــؤتمر اس ـ ــتو كه ـ ــولم 0720إل ـ ــو ري ـ ــو 01 +لع ـ ــام 0100م ـ ــدخ إل ـ ــو
عذ ذ ذ ا 97-91ص ذ ذ ذ ف – خ و ذ ذذف قتص ذ ذذهاو و ب ذ ذ ذ تقي ـ ــيم السياسـ ـ ــات البيئ ـ ــة العالميـ ـ ــة ،ا ذ ذ ذ حب ذ ذذة
9191ت لطو.
ا وذ ذ ذ االس ـ ــتثمار األجنب ـ ــي ف ـ ــي ظـ ـ ـ التشـ ـ ـريعيات الحالي ـ ــة (ب ـ ــين ل ذ ذذع .99ص ذ ذذه بةات ذ ذذه خةو ذ ذ ذ
خ بذ ذذه ع ذ ذذةه ل هح ذ ذ ملهخع ذ ذ قهص ذ ذ ذ ذذة ذذ ذ ذذه ة ل هح ذ ذ التجس ـ ــيد والتقي ـ ــد) ،اتذ ذذه
334
ذ ذ تقي ـ ــيم إع ـ ــادة هيكل ـ ــة المؤسس ـ ــة االقتص ـ ــادية العمومي ـ ــة الجزائري ـ ــة، خ ذ ذذهئ وب ذ ذ .91ط ذ ذ ا ا
ذ ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذةه ذ ذ ذ ذ بةخ ذ ذ ذذهر واق ـ ـ ــع من ـ ـ ــاخ االس ـ ـ ــتثمار ف ـ ـ ــي ال ـ ـ ــدول العربي ـ ـ ــة ،ا ذ ذ ذ ذ بهاب .97وب ذ ذ ذ
الا . 91ح 9199رق خ به ملهخع قهص تاهرو و ةه تل إلقتصهاو
.91ق ذ ذ ر رخ ذ ذذه حريـ ــة التجـ ــارة والصـ ــناعة دراسـ ــة تحليليـ ــة مقاربـ ــة ،ا ذ ذ ب ذ ذ ر ملهخع ذ ذ بشذ ذذهر اا ذ ذ
.99بذ ذ ذذهر ب ذ ذ ذ ا نظـ ـ ــرة عامـ ـ ــة علـ ـ ــو التحـ ـ ــوالت االقتصـ ـ ــادية فـ ـ ــي الجزائـ ـ ــر ،ا ذ ذ ذ ع ذ ذ ذذةه إل لذ ذ ذذه
اا ذ ذ ذ ذ ذ تةق ذ ذ ذ ذ ذ إل تذ ذ ذ ذ ذ ئ ي إل ب ذ ذ ذ ذذه ي تشذ ذ ذ ذ ذ و .99خل ذ ذ ذ ذذعةا وةح ذ ذ ذ ذذف أرجيل ـ ـ ـ ــوس رح ـ ـ ـ ــاب ،خذ ذ ذ ذ ذ
ملت ذ ذذها ر ح ذ ذذهت ه ة ذ ذ ذ ار ح ذ ذ و ذ ذذا ذ ذذة أات ذ ذذهه ذ ذذه ة رق ذ ذ 17- 91خ ذ ذذه ي ا ذ ذ الا ذ ذ
قتص ذ ذذهاو و ب ذ ذ ص ذ ذ ر و ذ ذذ؛ .99هص ذ ذ خ ذ ذ ا التنمي ـ ــة المس ـ ــتدامة وتح ـ ــديات ف ـ ــي الجزائ ـ ــر ،ا ذ ذ حب ذ ذذة
.0بة وذ ذ ذ ات ذ ذذهر حـ ـ ــق الملكيـ ـ ــة وحقـ ـ ــوق اإلنس ـ ــان مقـ ـ ــرر لجنـ ـ ــة حقـ ـ ــوق اإلنسـ ـ ــان بـ ـ ــاألمم المتحـ ـ ــدة،
و ذ ذذةخا 99 91ح ذ ذذبت ا ذ ذذةا ذ ذذة را و ذ ذذه ي تش ذ ذ و الا ذ ذ ذ ب ت ذ ذذا ذ ذذةطي ا ذ ذذة ب ت ذ ذ ع هروذ ذ ذ
335
.0مل ذ ذ ذذخ خل ذ ذ ذذع دور مجل ـ ـ ــس المنافس ـ ـ ــة الجزائ ـ ـ ــري ف ـ ـ ــي ض ـ ـ ــبط الس ـ ـ ــوق وتوجي ـ ـ ــه س ـ ـ ــلوك األع ـ ـ ــوان
ذ ذذة ذذ ذ ذذبط ل ذ ذذة االقتص ـ ــاديين ،خ خ ذ ذ ي ب ت ذ ذذا ذ ذذةطي ق ذ ذذه ة ب هتل ذ ذ ب ذ ذذو و ذ ذ بب ذ ذذهار
ذذذ وش ذ ذذا التنمي ـ ــة المس ـ ــتدامة ف ـ ــي الم ـ ــنهج اإلسـ ـ ـ مي ،ب ت ذ ذذا ذ ذ ذ ر ا ذ ذذة :خ ةخ ذ ذذهت .1ص ذ ذ
بلت خ ي قتصها إلحخخا وةخا 7-1اول ا 9199ملهخع قهب الا . ت
ت ذ ذ بل ذ ذذت خ .7و ذ ذذهر و ذ ذذهر إشـ ــكالية التنميـ ــة المسـ ــتدامة وأبعادهـ ــا ،بذ ذذله ع ذ ذذا ذ ذ ر بع ذ ذذة
حذ ذ ذ ذذط ف ذ ذ ذذة را بتها ذ ذ ذ ذ أو ذ ذ ذذهه 9-9أت و ذ ذ ذ ذ 9119ملهخع ذ ذ ذ ذ ت ا ذ ذ ذذهت وب ذ ذ ذذه خ ح ذ ذ ذذت تف ذ ذ ذذه
الا .
.0ل ذذه ح ذذهخ مبـ ــدأ حريـ ــة التجـ ــارة والصـ ــناعة أسـ ــاس قـ ــانوني للمنافسـ ــة الحـ ــرة ،ب ت ذذا ذذةطي اذ ذذة
ذ ذذهار ف ذ ذذا ركـ ـ ــائز التنميـ ـ ــة المسـ ـ ــتدامة وحمايـ ـ ــة البيئـ ـ ــة فـ ـ ــي السـ ـ ــنة المطهـ ـ ــرة ،ذ ذ ذ .9ذ ذ ذ وب ذ ذ ذ
خامسا-النصول القانونية:
أ .القــــوانين
.9قذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 999-91خذ ذ ذ ذذلر ي 99وة ذ ذ ذ ذذة 9191يتضـ ـ ـ ــمن قـ ـ ـ ــانون االسـ ـ ـ ــتثمارات. ،ر. .
.9ق ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 19-99خذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99ت ف ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذ ذ 9199يتعلـ ـ ـ ـ ــق باحتكـ ـ ـ ـ ــار الدولـ ـ ـ ـ ــة للتجـ ـ ـ ـ ــارة
336
.3قذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 99-99خذ ذ ذذلر ي 99غش ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9199يتعلـ ـ ــق باالسـ ـ ــتثمار االقتصـ ـ ــادي الخـ ـ ــاق
11ص ذ ذ ذذهار بت ذ ذ ذذهرو 99 .ر. . المتعل ـ ـ ــق بتأس ـ ـ ــيس الش ـ ـ ــركات المختلط ـ ـ ــة االقتص ـ ـ ــاد حذ ذ ذ ذ ته
غش ح .9199
ي 99و هو ح .9199
.9قذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 19-99خذ ذ ذذلر ي 99و ذ ذ ذذهو ح ذ ذ ذ 9199يتض ـ ـ ــمن الق ـ ـ ــانون الت ـ ـ ــوجيهي للمؤسس ـ ـ ــات
9 .9قذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 19-99خذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99و ذ ذ ذ ذ ذذهو ح ذ ذ ذ ذ ذ 9199يتعلـ ـ ـ ـ ــق بـ ـ ـ ـ ــالتخطيط. ،ر. .
.1ق ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 11-99خ ذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99و ذ ذ ذ ذ ذ ذذهو ح ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 9199يتعلـ ـ ـ ـ ـ ـ ــق بصـ ـ ـ ـ ـ ـ ــنادبق المسـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاهمة،
خ ذ ذ ذ ذ ذ 11 -91 وذ ذ ذ ذ ذذت .91قذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 17-99خذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99و ذ ذ ذ ذ ذذهو ح ذ ذ ذ ذ ذ 9199وع ذ ذ ذ ذ ذ
ب ذ ذ ذذلر ي 99ح ذ ذ ذذبت ا ح ذ ذ ذ ذ 9191يتضـ ـ ـ ــمن القـ ـ ـ ــانون التجـ ـ ـ ــاري ،ويحـ ـ ـ ــدد القواعـ ـ ـ ــد المطبقـ ـ ـ ــة علـ ـ ـ ــو
.99ق ذ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ ذ 19-91خ ذ ذ ذ ذذلر ي 9تا وذ ذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذ ذ 9191يتعلـ ـ ـ ـ ــق بالقواعـ ـ ـ ـ ــد العامـ ـ ـ ـ ــة لحمايـ ـ ـ ـ ــة
.91قذ ذذه ة رق ذ ذ 91-11خذ ذذلر ي 91وة ذ ذذة ح ذ ذ 9111يتعلـ ــق بحمايـ ــة البيئـ ــة فـ ــي إطـ ــار التنمي ـ ــة
.97ق ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 99-11خ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99أ ت ح ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 9111يتعلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــق بالنقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــد والقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــرض،
.91قذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 17-17خذ ذ ذ ذ ذذلر ي 91وة ذ ذ ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذ ذ ذ 9117يتعل ـ ـ ـ ـ ــق ب ـ ـ ـ ـ ــالتقييس. ،ر. .
.99ق ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 91-17خ ذ ذ ذ ذذلر ي 91اول ذ ذ ذ ذ ا ح ذ ذ ذ ذ 9117يتعل ـ ـ ـ ــق بالوقاي ـ ـ ـ ــة م ـ ـ ـ ــن األخط ـ ـ ـ ــار
97خلرخ ذ ذ ذ ذ ي 91 الكب ـ ـ ـ ــرى وتس ـ ـ ـ ــيير الك ـ ـ ـ ــوار ف ـ ـ ـ ــي إط ـ ـ ـ ــار التنمي ـ ـ ـ ــة المس ـ ـ ـ ــتدامة. ،ر. .
اول ا ح .9117
خذ ذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ ذ 11-11 و ذ ذ ذ ذذت .99قذ ذ ذ ذ ذه ة رقذ ذ ذ ذ ذ 99-19خ ذ ذ ذ ذذلر ي 91وة ذ ذ ذ ذذة حذ ذ ذ ذ ذ 9119وعذ ذ ذ ذ ذ
.99قذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 91-19خذ ذ ذ ذ ذذلر ي 91ذ ذ ذ ذ ذذةت ا ح ذ ذ ذ ذ ذ 9119يتضـ ـ ـ ـ ــمن التعـ ـ ـ ـ ــدي الدسـ ـ ـ ـ ــتوري،
.91ق ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ 11-11خ ذ ذ ذذلر ي 91تا وذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذ 9111يتعلـ ـ ـ ــق بحمايـ ـ ـ ــة المسـ ـ ـ ــتهل وقمـ ـ ـ ــع
خذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 99-11 و ذ ذ ذ ذ ذ ذذت .91ق ذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 17-91خ ذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99أ ت حذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ 9191وعذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ
338
.99قذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 91-99خذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99ملذ ذ ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذ ذ ذ 9199يتعل ـ ـ ـ ـ ــق بالبلدي ـ ـ ـ ـ ــة. ،ر. .
.99قذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 19-99خذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99ت ف ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذ ذ 9199يتعلـ ـ ـ ـ ــق بالواليـ ـ ـ ـ ــة. ،ر. .
.91قذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 19-91خذ ذ ذ ذذلر ي 11اول ذ ذ ذ ذ ا ح ذ ذ ذ ذ 9191يتض ـ ـ ـ ــمن ق ـ ـ ـ ــانون المالي ـ ـ ـ ــة لس ـ ـ ـ ــنة
.97ق ذ ذ ذ ذ ذذه ة رقذ ذ ذ ذ ذ ذ 19-99خ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 9خ ذ ذ ذ ذ ذذهر حذ ذ ذ ذ ذ ذ 9199يتضـ ـ ـ ـ ـ ــمن التع ـ ـ ـ ـ ــدي الدسـ ـ ـ ـ ـ ــتوري،
.91قذ ذ ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ ذ 11 -99بذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 1غش ذ ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذ ذ ذ 9199يتعل ـ ـ ـ ـ ـ ــق بترقي ـ ـ ـ ـ ـ ــة اإلس ـ ـ ـ ـ ـ ــتثمار،
.99ق ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ 19-99خ ذ ذ ذلر ي 91و ذ ذذهو ح ذ ذ ذ 9199يحـ ـ ــدد قائم ـ ـ ـة المسـ ـ ــؤوليات العليـ ـ ــا فـ ـ ــي
الدول ـ ـ ـ ــة والوظ ـ ـ ـ ــائا السياس ـ ـ ـ ــية الت ـ ـ ـ ــي يش ـ ـ ـ ــترط لتوليه ـ ـ ـ ــا التمت ـ ـ ـ ــع بالجنس ـ ـ ـ ــية الجزائري ـ ـ ـ ــة دون س ـ ـ ـ ــواها
ب .األوامـــــــر:
.9أخ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 997-99خذ ذ ذ ذذلر ي 91حذ ذ ذ ذذبت ا 9199يتضـ ـ ـ ــمن قـ ـ ـ ــانون االسـ ـ ـ ــتثمارات. ،ر. .
ذ ذ ذذه ة .9أخ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ 91-99خذ ذ ذذلر ي 9ذ ذ ذذةت ا 9199يتضـ ـ ــمن الث ـ ـ ــورة الزراعي ـ ـ ــة ،خ ذ ذ ذذا ةمل ذ ذ ذ
19ص ذ ذ ذ ذذهار .ر. . رق ذ ذ ذ ذ 91-11خ ذ ذ ذ ذذلر ي 99ذ ذ ذ ذذةت ا 9111وت ذ ذ ذ ذ ؛ تةمل ذ ذ ذ ذذه ع ذ ذ ذ ذذهر
ي 11ةت ا .9199
339
.1أخ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ 97-99خ ذ ذ ذذلر ي 99ذ ذ ذذةت ا ح ذ ذ ذ ،9199يتعل ـ ـ ــق بالتس ـ ـ ــيير االش ـ ـ ــتراكي للمؤسس ـ ـ ــات،
.7أخذ ذ ذ 99-97خ ذ ذذلر ي 91تا وذ ذ ذ 9197يتض ـ ــمن تك ـ ــوين احتياط ـ ــات عقاري ـ ــة لص ـ ــالح البل ـ ــديات،
ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ ذ 91-11خ ذ ذ ذ ذذلر ي 99ذ ذ ذ ذ ذذةت ا 9111يتضـ ـ ـ ـ ــمن التوجيـ ـ ـ ـ ــه العقـ ـ ـ ـ ــاري، خ ذ ذ ذ ذذا ةمل ذ ذ ذ ذ ذ
99 .1أخذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 19-91خ ذ ذ ذذلر ي 99ح ذ ذ ذذبت ا 9191يتضـ ـ ـ ــمن القـ ـ ـ ــانون المـ ـ ـ ــدني. ،ر. .
.9أخذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 11-91خ ذ ذ ذذلر ي 99ح ذ ذ ذذبت ا حذ ذ ذ ذ 9191يتض ـ ـ ــمن الق ـ ـ ــانون التج ـ ـ ــاري. ،ر. .
بلرخ ذ ذ ذ ذ .9أخ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 19-11خذ ذ ذ ذذلر ي 91و ذ ذ ذ ذذهو ح ذ ذ ذ ذ 9111المتعلـ ـ ـ ــق بالمنافسـ ـ ـ ــة. ،ر. .
ذ ذ ذ ذذه ة رق ذ ذ ذ ذ 91-11خذ ذ ذ ذذلر ي وذ ذ ذ ذذت .9أخ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 99-11خذ ذ ذ ذذلر ي 91حذ ذ ذ ذذبت ا 9111وع ذ ذ ذ ذ
11صذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذهار ي 99حذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذبت ا 99ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذذةت ا 9111يتضـ ـ ـ ـ ـ ـ ــمن التوجيـ ـ ـ ـ ـ ـ ــه العقـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاري. ،ر. .
.9111
.1أخذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ 91-11خ ذ ذ ذذلر ي 91ح ذ ذ ذذبت ا حذ ذ ذ ذ 9111يتعل ـ ـ ــق بتس ـ ـ ــيير راوس األم ـ ـ ــوال التجاري ـ ـ ــة
.91أخ ذ ذ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ ذ ذ 11-19خذ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 91غش ذ ذ ذ ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ ذ ذ ذ 9119يتعلـ ـ ـ ـ ـ ــق بتطـ ـ ـ ـ ـ ــوير اإلسـ ـ ـ ـ ـ ــتثمار،
341
.99أخ ذ ذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ ذ 11-11خ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 91وة ذ ذ ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذ ذ ذ 9111يتعل ـ ـ ـ ـ ــق بالمنافس ـ ـ ـ ـ ــة. ،ر. .
خذ ذ ذ ذ رق ذ ذ ذ ذ 19-11خ ذ ذ ذذلر ي 99وة ذ ذ ذذة 9111يتضـ ـ ـ ــمن قـ ـ ـ ــانون الماليـ ـ ـ ــة التكميلـ ـ ـ ــي ،ل ذ ذ ذ ذ .99
أخذ ذ ذ ذ ذ ذ رقذ ذ ذ ذ ذ ذ 91-91خ ذ ذ ذ ذ ذذلر ي 99أ ت 9191يتضـ ـ ـ ـ ـ ــمن ق ـ ـ ـ ـ ــانون المالي ـ ـ ـ ـ ــة التكميلـ ـ ـ ـ ـ ــي لســ ـ ـ ـ ــنة ،0101 .91
71صهار ي 91أ ت .9191 .ر . .
.9خ ح ذ ذ ذ ذذةه رقذ ذ ذ ذ ذ 999-91خ ذ ذ ذ ذذلر ي 11خ ذ ذ ذ ذذه 9191يتض ـ ـ ـ ــمن وض ـ ـ ـ ــع األم ـ ـ ـ ــوال المنقول ـ ـ ـ ــة وغي ـ ـ ـ ــر
.9خ حذ ذ ذذةه رق ذ ذ ذ 919-99خذ ذ ذذلر ي 7وة ذ ذ ذذة ح ذ ذ ذ 9199يـ ـ ــنظم الع قـ ـ ــات بـ ـ ــين اإلدارة والم ـ ـ ــواطن،
.1ب حذ ذ ذذةه هح ذ ذ ذذا رق ذ ذ ذ 99-91ب ذ ذ ذذلر ي 99تا و ذ ذ ذ ح ذ ذ ذ 9191يتعل ـ ـ ــق بـ ـ ـ ـنص تع ـ ـ ــدي الدس ـ ـ ــتور
و ا 1أ خهر ح .9191 الموافق عليه في استفتاء 00فبراير سنة . ،0727ر. .
.7خ ح ذ ذ ذذةه شذ ذ ذ ذ وعا رقذ ذ ذ ذ 19-11خ ذ ذ ذذلر ي 91أب وذ ذ ذ ذ حذ ذ ذ ذ 9111المتض ـ ـ ــمن الق ـ ـ ــانون التج ـ ـ ــاري،
.1خ ح ذ ذذةه ش ذ ذ ذ وعا رق ذ ذ ذ 91-11خذ ذ ذذلر ي 91خذ ذ ذذه ح ذ ذ ذ 9111يتعلـ ـ ــق ببورصـ ـ ــة القـ ـ ــيم المنقولـ ـ ــة،
.9خ حذ ذ ذ ذذةه ش ذ ذ ذ ذ وعا رق ذ ذ ذ ذ 99-11بذ ذ ذ ذذلر ي 1أ تذ ذ ذ ذذةب ح ذ ذ ذ ذ 9111المتعلـ ـ ـ ــق بترقيـ ـ ـ ــة االسـ ـ ـ ــتثمار،
340
.9خ ح ذ ذ ذ ذذةه ش ذ ذ ذ ذ ذ وعا رق ذ ذ ذ ذ ذ 19-17خ ذ ذ ذ ذذلر ي 99خ ذ ذ ذ ذذهوة ح ذ ذ ذ ذ ذ 9117المتضـ ـ ـ ـ ــمن قـ ـ ـ ـ ــانون الماليـ ـ ـ ـ ــة
رق ذ ذ ذ ذ 199-17خذ ذ ذ ذذلر ي 99أ تذ ذ ذ ذذةب ح ذ ذ ذ ذ 9117يتضـ ـ ـ ــمن تطبيـ ـ ـ ــق أحكـ ـ ـ ــام .9ب ح ذ ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ ذ
الم ـ ــادة 00م ـ ــن المرس ـ ــوم التشـ ـ ـريعي رق ـ ــم 00-70الم ـ ــؤرخ ف ـ ــي 0أكت ـ ــوبر 0770والمتعل ـ ــق بترقي ـ ــة
99خلرخذ ذ ذ ي االس ـ ــتثمار ويح ـ ــدد ش ـ ــروط تعي ـ ــين المن ـ ــاطق الخاص ـ ــة وض ـ ــبط ح ـ ــدودها. ،ر. .
91تةب ح .9117
رقذ ذ ذ ذ ذ 199-17خ ذ ذ ذ ذذلر ي 99أ ت ذ ذ ذ ذذةب 9117يتعل ـ ـ ـ ــق بم ـ ـ ـ ــنح إمتي ـ ـ ـ ــاز أراض ـ ـ ـ ــي .1خ ح ذ ذ ذ ذذةه ف ذ ذ ذ ذ ذ
99 األمـ ـ ـ ك الوطني ـ ــة الواقع ـ ــة ف ـ ــي من ـ ـ ـ ـ ـ ـاطق خاصـ ـ ـ ـة ف ـ ـ ـ ـي إطـ ـ ـ ـ ـار تـ ـ ـ ـ ـرقية اإلستثم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـار. ،ر. .
.91خ ح ذ ذ ذ ذذةه ر هح ذ ذ ذ ذذا رقذ ذ ذ ذ ذ 719-19خ ذ ذ ذ ذذلر ي 9اولذ ذ ذ ذ ذ ا حذ ذ ذ ذ ذ 9119يتعل ـ ـ ـ ــق بإص ـ ـ ـ ــدار ن ـ ـ ـ ــص
بذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذ ذلرخ بمدون ـ ــة النش ـ ــاطات االقتصاديـ ـ ـ ـ ـة الـ ـ ـ ـ ـ ـخاضعة للقيـ ـ ـ ـد ف ـ ـ ـ ـ ـي الس ـ ـ ـ ـ ـج التـ ـ ـ ـ ـجاري. ،ر. .
رقذ ذ ذ ذ 797-11خذ ذ ذ ذ ي 9اولذ ذ ذ ذ ا حذ ذ ذ ذ 9111يتعل ـ ـ ــق بتنظ ـ ـ ــيم التقي ـ ـ ــيس .99خ ح ذ ذ ذذةه ف ذ ذ ذ ذ
رقذ ذ ذ 199-11ب ذ ذذلر ي 9أ ت ذ ذذةب 9111المتعلـ ـ ــق بالوقايـ ـ ــة مـ ـ ــن األخطـ ـ ــار ب ح ذ ذذةه ت ف ذ ذ ذ .91
342
: التنظيماع.د
المتعلق بشروط القيام بعمليات استيراد سلع9119 تا و ح91 بلر ي11-19 حتهه رق.9
يتض ـ ـ ـ ــمن ميـ ـ ـ ـ ـزان العمل ـ ـ ـ ــة الص ـ ـ ـ ــعبة المتعل ـ ـ ـ ــق9111 أ ت ذ ذ ذ ذذةب99 خ ذ ذ ذ ذذلر ي19-11 حت ذ ذ ذ ذذهه رقذ ذ ذ ذ ذ.9
91 صذ ذ ذ ذذهار بتذ ذ ذ ذذهرو99 . .ر. ،باالسـ ـ ـ ــتثمارات األجنبي ـ ـ ـ ــة المباش ـ ـ ـ ـر أو ع ـ ـ ـ ــن طري ـ ـ ـ ــق الش ـ ـ ـ ـراكة
.9111 اول ا
343
7. François LUCHAIRE, La protection constitutionnelle des
1. www.heritage.org/index/country/algeria://https
2. arabic.doingbusiness.org/rankings.
344
الفهرس
345
مقدمة 1 ..................................................................................
الباب األول :المبادئ األساسية الخاصة بالقانون العام االقتصادي 11 .............................
التشريع الجزائري 11 ........................... الفص األول :مبدأ حرية التجارة والصناعة في ظ
المبحث األول :حرية التجارة والصناعة من اإلشتراكية إلو التكريس الصريح11 .................... .
المطلب الثاني :التكريس الدستوري الصريح لمبدأ حرية التجارة والصناعة00 ........................ .
المبحث الثاني :مكانة حرية التجارة والصناعة في التشريع الجزائري22 ........................... .
المطلب األول :مبدأ حرية التجارة والصناعة كحرية عامة دستوريا02 ................................ .
الف ـ ــرع األول :اختص ـ ــاق الس ـ ــلطة التشـ ـ ـريعية بض ـ ــبط وتنظ ـ ــيم الحري ـ ــات العام ـ ــة واألنش ـ ــطة الخاص ـ ــة
الفـ ـ ــرع الثـ ـ ــاني :دور السـ ـ ــلطة التنفيذيـ ـ ــة فـ ـ ــي ضـ ـ ــبط وتنظـ ـ ــيم ممارسـ ـ ــة الحريـ ـ ــات العامـ ـ ــة واألنشـ ـ ــطة
346
األول للسلطة التنظيمية00 ............................................... .
ثانيا :ممارسة الوزير ّ
الفرع الثالث :تقييد الهيئات اإلدارية المحلية لحرية التجارة والصناعة00 ......................... .
أوال :تقييد مبدأ حرية التجارة والصناعة عن طريق الضبط اإلداري العام02 ...................... .
ثانيا :تقييد مبدأ حرية التجارة والصناعة عن طريق الضبط االقتصادي02 ....................... .
الفرع الثاني :حماية المجلس الدستوري لحرية التجارة والصناعة00 .............................. .
أوال :كيفية ممارسة القاضي الدستوري للرقابة علو دستورية التشريعات الماسة بالحرية00 ....... .
ثانيا :حدود حماية المجلس الدستوري لحرية التجارة والصناعة00 ............................. .
المطلب األول :مبدأ حرية الدخول وممارسة األنشطة التجارية00 ................................... .
أوال :حرية إختيار الشك القانوني لممارسة النشاط اإلقتصادي02 ............................. .
ثانيا :حرية اختيار مكان وزمان ممارسة النشاط التجاري07 .................................... .
347
ثالثا :حرية إتخاد القرار07 ................................................................... .
أوال :مبدأ منع اإلدارة من منافسة األنشطة اإلقتصادية الخاصة00 .............................. .
ثانيا :اإلستثناءات الواردة علو مبدأ منع اإلدارة من المنافسة00 ............................... .
المبحث األول :مبدأ حرية االستثمار من التقييد إلو التشجيع41 ................................ .
الفرع الثاني :مبدأ حرية االستثمار في فترة الثمانينات والتسعينات02 ............................. .
348
ثانيا :المرسوم التشريعي 00-70المتعلق بترقية اإلستثمار20 ................................. .
الفرع الثاني :التكريس القانوني لمبدأ حرية اإلستثمار األجنبي20 ................................. .
ثانيا :المرحلة الثانية ( استق لية المؤسسات ما بعد سنة 010 ......................... .)0721
349
أوال :دور المشرع الجزائري في حماية المستهل 017 ....................................... .
351
ثالث ا :البعد البيئي للتنمية المستدامة000 ..................................................... .
الفرع األول :التنمية المستدامة من منظور الشريعة اإلس مية000 ................................ .
الفرع الثالث :تبلور إصط ح التنمية المستدامة في القرن العشرين001 .......................... .
الفرع الثاني :تكريس مفهوم التنمية المستدامة علو المستوى اإلقليمي002 ..................... .
الفرع الثالث :تكريس مفهوم التنمية المستدامة في القانون الجزائري007 ....................... .
أوالا :المرحلة األولو منذ االستق ل إلو سنة 007 ..................................... .0720
ثالث ا :المرحلة الثالثة منذ سنة 0110إلو يومنا هذا000 ...................................... .
350
الفرع الثاني :إعتبار التنمية المستدامة مبدأا قانوني ا000 .......................................... .
الفرع الثالث :إدراج مبدأ التنمية المستدامة ضمن أحكام الدستور000 .......................... .
الفرع الرابع :إقرار المبادئ القانونية المجسدة لمبدأ التنمية المستدامة000 ...................... .
الثاني :المبادئ األساسية الخاصة بالقانون العام والمطبقة في القانون العام االقتصادي 121 ..........
المطل ـ ـ ــب األول :النظ ـ ـ ــام الق ـ ـ ــانوني للملكي ـ ـ ــة وتنظ ـ ـ ــيم ح ـ ـ ــق التملـ ـ ـ ـ لتحقي ـ ـ ــق الوظيف ـ ـ ــة االجتماعي ـ ـ ــة
352
الفرع الثاني :القيود الواردة علو الملكية الخاصة022 ........................................... .
أوالا :استرجاع األراضي المؤممة والمتبرع بها والموضوعة تح حماية الدولة011 .............. .
الفرع الثاني :عقود استغ ل العقار الصناعي وطرق إبرامها000 .................................. .
353
ثانيا :عقد االمتياز002 ...................................................................... .
المطلب األول :المقصود بالمبدأ و مبرراته واالستثناءات التي ترد عليه000 ........................ .
ثانيا :وجود نص صريح يقضي بتطبيق القانون بأثر رجعي007 .................................. .
الفرع األول :مقاربة تشريعية لمبدأ عدم رجعية القانون000 ...................................... .
354
ثانيا :تكريس المبدأ في القانون المدني000 .................................................. .
الفرع الثاني :مقاربة قضائية لمبدأ عدم رجعية التشريعات000 .................................... .
الفرع الثالث :المقاربة الفقهية لمبدأ عدم رجعية التشريعات002 ................................. .
ثانيا :النظرية الحديثة في التفرقة بين مبدأ عدم الرجعية ومبدأ األثر المباشر002 ................ .
المطلب األول :تطبيقات المبدأ في بعض مجاالت القانون العام االقتصادي000 ................... .
الفرع األول :التعريا بمبدأ عدم رجعية القوانين الضريبية000 ................................... .
أوال :تحديد مفهوم مبدأ عدم رجعية القوانين الضريبية000 .................................... .
ثالثا :انسحاب القانون إلو الماضي يؤدي إلو تقويض العدالة وتقدير تحكمي000 ............. .
رابعا :رجعية القوانين الضريبية تنال من روح اإلدخار واالستثمار000 ........................... .
خامسا :تضر رجعية القوانين الضريبية بمصلحة الخزينة العامة000 ............................. .
المطلب الثاني :االستثناء علو مبدأ عدم رجعية القانون في المجال االقتصادي000 ................. .
355
241 ..................................................................... : خ صة الفص
المبحث األول :مفهوم مبدأ المساواة والضمانات القانونية الممنوحة له226 ...................... .
الفرع الثاني :مبدأ المساواة في ظ الدساتير من دستور 0727إلو دستور 027 ......... .0100
356
المبحث الثاني :تطبيقات مبدأ المساواة في مجال القانون العام االقتصادي216 ....................
المطلب األول :تبني مبدأ المساواة في المعاملة بين المستثمرين070 ............................... .
المطلب الثاني :خرق المشرع الجزائري لمبدأ المساواة في المعاملة017 ........................... .
الفـ ــرع الثـ ــاني :إخضـ ــاع االسـ ــتثمار األجنبيـ ــة إلـ ــو الموافقـ ــة المسـ ــبقة وإكتفـ ــاء االسـ ــتثمارات الوطنيـ ــة
الفرع الثالث :تقييد المستثمر األجنبي في التنازل عن مشروعه االستثماري000 .................. .
357
:الملخص
المبادئ األساسية للقانون ال ام االقتصادي في الجزائر
ت ذ ذ ت ال رو ذ ذ ذ ذذيت تع ذ ذ بهقتصذ ذذهاته ح ذ ذذتاهب بتط بذ ذذهت ف ذ ذ ت ذ ذ ت ذ ذذيت ش ذ ذ ته الا ذ ذ ي ش ذ ذذم ذ ذذه ت خهص ذ ذ ذ ذ
ذ ذ ذ ت خ ته اخذ ذ ذذهت مل وذ ذ ذ و ذ ذ ذ ذذا خمت ذ ذ ذذف ت ه ذ ذ ذ ذ خ ذ ذ ذذ؛ ذ ذ ذ ر اخذ ذ ذذه فذذ ذ قتص ذ ذ ذذها ل ذ ذ ذ ذذة خ ذ ذ ذذه لذ ذ ذذت اخه تذ ذ ذ ذ ت ذ ذ ذ ذ به تةمل ذ ذ ذذه
. قتصهاو فهو بلحلهت ا رو هت ت ه ه بهإل هت طهوهت قتصهاو ةط
فذ ذ ذ خذ ذذ؛ ه ذ ذ ذذة عذ ذذهه خذ ذ ذذه و ذ ذذا أ ذ ذذه ذ ذ ذ ذذه ة ع ذ ذذهه قتص ذ ذذها الا ذ ذ ذ ا ذ ذذب لتذ ذذ؛ أ ر حذ ذ ذ ا ذ ذذة ت ذ ذذةر تذ ذ ذ
. قتصها ه ش ها هص ت ه ش ها عهخ خ وخقهت ت ش ها عهخ و حت هة
ذ ذذه ة ع ذ ذ ذذهه قتص ذ ذذها و ذ ذذةه و ذ ذذا ا ةوذ ذ ذ خذ ذذ؛ ببذ ذذهائ ذ ذذيت ب ذ ذ ذ ه لتذ ذذ؛ ذ ذ ذ وب و ذ ذذ؛ قتصذ ذذها ذ ذذه ة ذ ذ خ ذ ذذ؛ تذ ذ ذ
ت ذذ تاذ ذ ذذهر خبذ ذ أ اذ ذ ي ا ةو ذ ذ خذ ذذ؛ ببذ ذذهائ ذ ذذيت ت ذ ذ ي خبذ ذ أ ا و ذ ذ صذ ذ هو لذ ذذة ا ذ ذذب شذ ذ ي الا ذ ذ خ ذ ذ غ تذ ذذه خذ ذذ؛ ذ ذ
بذ ذ ذ أو؛ خ و ذ ذ ذ ذذ؛ خهصذ ذذو هبذ ذذه أ ا ذ ذه خب ذ ذ أ ألذ ذذه لذ ذذتف خبذ ذ ذ أ وذ ذ ذ ه رملع ذ ذ ذ تشذ ذ ذ وعهت قتص ذ ذذهاو قتص ذ ذذها خبذ ذ ذ أ بل ذ ذذه ي ذ ذذه
. بلت خ حت هر خب أ ت او
تعه ت ذ ذذه ف تذ ذذه ي قتصذ ذذها ةوذ ذ ذ خ ذ ذذ؛ بب ذ ذذهائ خ ا ذ ذ أحذ ذذبه م ةرتذ ذذه خ ذ ذ ر ح ذ ذ ب ذ ذذه خف ذ ذذةه ت ذ ذ ح ذذ ه ي ت ذذ
. تهو ت ه ي آلته بلت ب هخ ه ت ه ب ه أ هت ته خ خ الا
Abstract:
The changes occurring in Algeria in various areas, especially the radical ones,
concerning its economy in response to the requirements of the current period to go to
the market economy and its requisite this transitional period of the need for new
mechanisms & changes on various national economic sectors and all structures, as
well as to the administrative institutions and economic actors.
This study is focused on the general law of Algerian economic where we can
introduce that section of the public law and the law governing the public relations of
persons with special persons in relation to the economic sector.
Like any other branches of the law, the law of the economic, based on a set of
principles, which without we cannot talk about the market economy, where Algeria
share with other countries in a set of principles, which is the freedom of industry and
trade and the right to own property and the equality in the economic sphere, the
principle of non-retroactivity of economic legislation, it accounts for two other
principles, the principle of freedom of investment and the principle of sustainable
development.
We will try in this study to identify the concept of this group of principles and
stages and the reasons of their appearance and their effectiveness and impact in the
Algerian economy, the extent of the solidarity among them or own, effectiveness in
the prospects for the future.
358