10 1 12 Yeryüzündeki̇ Toprak Örtüsü Sunumsonu

YERYÜZÜNDEKİ TOPRAK ÖRTÜSÜ
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde fiziksel, kimyasal ve
biyolojik ayrışmayı, toprağın
katmanlarını, toprak oluşumunu
etkileyen faktörleri, zonal, intrazonal
ve azonal toprakları öğreneceksiniz.
Kazanım: 10.1.12. Yeryüzündeki

toprak çeşitliliğini oluşum süreçleri
ile ilişkilendirir.
Toprak; yer kabuğunu oluşturan kayaçların ayrışmasıyla oluşan, içinde çeşitli inorganik
ve organik maddeler, canlı organizmalar, hava ve su bulunan yüzeysel örtüdür.
Toprak oluşumu; yer kabuğunu oluşturan kayaçların fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak ayrışmasıyla başlar.
Yer kabuğunu
oluşturan kayaçlar
atmosfer ve dış
kuvvetlerin
etkisiyle zamanla
parçalanır, dağılır
ve ufalanır.
Bu olaya çözülme
adı verilir.
19:38 5
İzlanda Mehmet Ali ERCAN – Balıkesir Altıeylül Bahçelievler Anadolu Lisesi
19:38 6
Mehmet Ali ERCAN – Balıkesir Altıeylül Bahçelievler Anadolu Lisesi
Fiziksel (Mekanik) Ayrışma
Yer kabuğunu oluşturan kayaçların çeşitli nedenlerle daha küçük parçalara

ayrılması ve ufalanmasıdır. Bu ayrışmanın temel nedeni günlük sıcaklık farklarıdır.
Günlük sıcaklık farkının fazlalığı A) Ekvatoral ormanlar
ve donma – çözülme
olaylarının sıklığı mekanik B) Çöller
çözülmeyi hızlandırır.
C) Kutup altı bölgeler
Buna göre, aşağıdaki yerlerin
hangisinde mekanik D) Dağların yüksek kesimleri
çözülmenin en az olması
beklenir? E) Orta kuşak karalarının iç kesimleri
19:38 8
Fiziksel ayrışma; nem oranının az olduğu çöller, yüksek kesimler ve karasal iklim
bölgelerinde daha fazla görülür.
Kimyasal Çözünme
Sıcaklık ve nemin fazla olduğu

Ekvatoral, Savan,Muson, Akdeniz
ve Okyanusal iklimde görülür.
Kayaçları oluşturan minerallerin suyun etkisiyle çözünmesi şeklinde gerçekleşir.

Kimyasal çözünmede su ile birlikte sıcaklık da önemli bir etkendir.
2016-YGS
Yukarıdaki haritada numaralandırılarak koyu renkle gösterilen

alanların hangilerinde, toprak oluşumunu sağlayan kimyasal
ayrışmanın daha hızlı gerçekleşmesi beklenir?
A) I ve II B) I ve V C) II ve IV
D) II ve V E) III ve IV
Biyolojik Ayrışma
Canlıların çeşitli yollardan kayaçları parçalamasıyla meydana gelir. Bitki köklerinin

gelişmesi ile kayaçlara ait yarık ve çatlaklar genişler ve toprak oluşumu başlar.
Fiziksel Ayrışma
Biyolojik Ayrışma
Kimyasal Çözünme
Fiziksel Ayrışma
TOPRAĞIN KATMANLARI (HORİZONLARI)
Yukarıdaki toprak profiline bakıldığında toprağın yukarıdan aşağıya doğru farklı

tabakalardan meydana geldiği görülür. Bu tabakalara horizon denir.
horizon
19:38 16
Toprağın en üst katı olup, organik madde bakımından zengindir. Bitkiler
burada tutunur ve yaşar.
Toprağın en üst katının yıkanması ile sızan minerallerin biriktiği kattır.
Ana kayanın iri unsurlar şeklinde parçalandığı kattır.
Ana kayanın bulunduğu kattır.
19:38 17
1. Toprağın oluşmaya başladığı kat
2. Anakayadan oluşan kat
3. Tarım ürünlerinin yetiştiği kat
4. Kayaçların parçalar halinde ayrıştığı kat
5. Tuz ve minerallerin biriktiği kat
6. Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini aldığı kat
7. Toprağın oluşum sürecini tamamladığı kat
8. Humusun en fazla bulunduğu kat

19:38 18
İklim
Zaman
Ana kaya
Yeryüzü şekilleri
Biyotik Faktörler
İklim, toprağın oluşumunu etkileyen en önemli faktördür.
İklim
Yağışın fazla olduğu nemli iklim Kurak ve yarı kurak iklimlerde

bölgelerinde kimyasal ayrışmanın kimyasal çözünmenin az olması
şiddetine bağlı olarak toprak nedeniyle toprak oluşumu yavaş
oluşumu hızlıdır. gerçekleşir.
Nemli bölgelerde
yıkanma fazla
toprak besin maddeleri

yönünden fakir
19:38 21
Kurak bölgelerde
kireç ve
tuz oranı yüksek
19:38 22
19:38 23
bol yağışlı
bölgelerde
humus
bakımından fakirdir.
19:38 24
Başta bitkiler olmak üzere canlı atıklarının
toprağa karışması ve toprakta ayrışması
sonucu humus adı verilen bir örtü oluşur.
Humus bakımından zengin topraklar,
tarım açısından elverişlidir. Humus miktarı
arttıkça toprağın rengi koyulaşır.
19:38 26
Humus toprağın
rengini
koyulaştırdığından
19:38 27
Toprağın oluşabilmesi için ana kayanın çözünmesi, çözünen malzeme üzerine bitki
Zaman örtüsü ve canlıların yerleşmesi, yerleşen bu unsurların ayrışarak humusa
dönüşmesi veya toprağa karışması gibi uzun bir zamana ihtiyaç vardır.
Ana kayanın çözülerek, ayrışması
Ayrışan madde üzerine bitkilerin ve diğer canlıların

yerleşmesi,
Organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi
Toprağın horizonlaşması için
YÜZLERCE, HATTA BİNLERCE YIL GEREKİR.
19:38 29
Toprak oluşumu için en uygun
özelliklere sahip yerler, nemli ve
sıcak iklim bölgeleridir. Yapılan
araştırmalara göre bu alanlarda
dahi 40-50 santimetrelik bir toprak
tabakasının oluşabilmesi için en az
20-25 bin yıllık bir zamana ihtiyaç
olduğu saptanmıştır.
Toprağın rengi, gözenek ve mineral yapısı ana kayanın özelliğine göre
Ana kaya farklılık gösterir. Kayaçların özellikleri ve ayrışmaya karşı dirençleri
toprağın oluşum hızını ve türünü etkiler.
Örneğin koyu renkli ve sert bir magmatik kayaç olan bazalt üzerinde koyu renkli ve besin maddesi
yönünden zengin topraklar oluşurken kalker üzerinde ise kireç yönünden zengin topraklar oluşur.
Sert kayaç zor
KAYA
ANA KAYA KAYACIN
CİNSİ
yumuşak kayaç kolay DİRENCİ
19:38 32
Granit tüf
19:38 33
tüf granit mil taşı
19:38 34
Yeryüzü
Şekilleri
Eğimin fazla olduğu yerlerde

ayrışan malzemenin dış kuvvetler
tarafından taşınması daha kolay
olduğu için toprak ince bir yapıya
sahiptir. Eğimin az olduğu yerlerde
ise toprak daha kalın bir yapıdadır.
Yüksek yerlerde fiziksel
alt kesimlerde kimyasal çözünme
19:38 36
Eğimli yamaçların yüksek
kesimlerinde
toprak
kalınlığı alçak
kesimlerinde
fazladır.
19:38 37
19:38 38
19:38 39
2015 – YGS
I. Akarsuların taşıdığı farklı boyuttaki malzemeye bağlı olarak
toprağın geçirgen özellikte olması
II. Kıyı yörelerindeki yağış artışına bağlı olarak topraktaki organik
madde miktarının daha fazla olması
III. Eğimli alanlarda yamaçlar boyunca ufalanan malzemenin
birikmesiyle taşlı toprakların oluşması
Yukarıdakilerden hangileri, toprak oluşumunda topoğrafyanın
etkisini göstermektedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
Biyotik
Faktörler
Bitkilerin dal, yaprak, meyve ve kabuk gibi

kısımlarının toprağa karışmasıyla topraktaki
organik madde miktarı artar. Ayrıca bitki
kökleri ana kayanın ayrışması sağlar.
Solucan, köstebek, tavşan ve fare gibi

hayvanlar toprağın havalandırılması,
karıştırılması ve su akışının düzenlenmesi gibi
faaliyetlerle toprak oluşumuna katkı sağlar.
Toprak oluşumundaki en önemli olaylar,
Ayrışmış olan ana materyal üzerine bitkilerin

yerleşmesi,
Bitki köklerinden çıkan asitlerle ana

materyalin giderek ayrışması ve
Bitki artıklarının ayrışarak humusa dönüşüp

toprağa karışmasıdır.
Bu olaylar meydana gelmediği takdirde toprak

oluşumundan söz etmek mümkün değildir.
19:38 42
hem
ayrışmaya yardımcı
19:38 43
Çeşitli faktörlerin etkisiyle oluşan
topraklar; horizon yapısı, kalınlığı ve
organik madde miktarı bakımından
farklı özellikler gösterebilir.
Topraklar; oluşumlarını etkileyen
iklim, bitki örtüsü, yeryüzü şekilleri,
anakaya gibi faktörler dikkate
alınarak zonal, intrazonal ve azonal
olmak üzere üçe ayrılır.
ZONAL TOPRAKLAR İNTRAZONAL TOPR. AZONAL TOPRAKLAR
İklim ve Bitki Örtüsü Etkili Topografya ve Ana Kaya Etkili Dış Kuvvetlerin Taşıması Etkili
A, B, C Horizonlu A, C Horizonlu Horizon Yok
Laterit Alüvyal topraklar

Podzol Halomorfik topraklar
Lösler
Kahverengi orman
Kest. ve kahv. bozkır Morenler
Hidromorfik topraklar
Terra rossa (Kırmızı topr) Kolüvyal topraklar
Çernezyomlar (Kara topr)
Kalsimorfik topraklar Litosol
Çöl • Rendzina
Tundra • Vertisol Regosoller
19:38 46
Bir bölgede etkili olan iklim ve bitki
örtüsü şartlarına göre düz veya hafif
eğimli yamaçlarda anakayanın
ayrışması sonucu oluşan topraklardır.
Bütün horizonların bulunduğu bu
toprakların dağılışı, yeryüzündeki
iklim ve bitki örtüsünün dağılışıyla
genel
19:38
olarak uyumludur. 47
Yeryüzündeki başlıca toprak tipleri
Sıcaklık ve nemin yüksek olduğu Ekvator çevresinde ve Savan Bölgesinde görülür.
LATERİT Kimyasal ayrışmanın fazla olmasından dolayı toprağın oluşumu daha kısa sürede
TOPRAKLAR gerçekleşirken kalınlığı artmaktadır. Demir oksit bakımından zengin olan lateritler
kızıl renktedir.
Bu topraklar, yoğun bitki örtüsüne sahip

olmasına rağmen aşırı yıkanma ve canlıların
humusu tüketmesi nedeniyle organik
madde bakımından fakirdir. Bu durum,
tarımsal verimin düşmesine yol açar.
verimi düşük
19:38 50
kiremit kırmızısı
19:38 51
Toprağa çok Yıkanma
fazla organik fazladır.
madde(humus) Mikroorganizm Bu da tarımsal
karışmasına Çünkü alar bitki Bu da verimi
rağmen organik kalıntılarını düşürür.
maddece kısa sürede
fakirdir tüketir.
19:38 52
Ekvatoral İklim
Laterit topraklar görülür. Bu toprağın oluşmasında

kimyasal çözünme daha etkilidir.
Kırmızı Akdeniz toprakları (terra rossa), Akdeniz iklim bölgesinde kızılçam ağaçları
TERRA-ROSSA
ve maki bitki örtüsü altında özellikle de kalkerler üzerinde oluşur. Bileşiminde çok
TOPRAKLAR miktarda demir oksit bulunduğundan kırmızı renkli topraklardır.
Organik madde miktarının az olduğu

bu topraklar, genellikle kalker üzerinde
geliştiği için kireç yönünden zengindir.
kalkerler üzerinde
demir oksit oranı fazla
Humus ve mineral bakımından

zengindir.
19:38 55
Akdeniz ülkelerinde, California
Kap Orta Şili Avustralya’nın
güneydoğu ve güneybatı kıyıları
19:38 56
Aşağıdaki toprak türlerinden hangisi Akdeniz iklim bölgesinde, kalkerli
araziler üzerinde yaygın olarak bulunur?
A) Terra rossa
B) Çernozyom
C) Alüvyal topraklar
D) Podsol
E) Kahverengi orman toprakları

19:38 57
KAHVERENGİ Orta kuşağın nemli iklim bölgelerinde yaprağını döken ağaçlardan meydan gelen
ORMAN ormanların zemininde oluşur. Organik madde bakımından oldukça zengin ve koyu
TOPRAKLARI renklidir. Kireç oranı düşük olan bu topraklar, tarım açısından oldukça elverişlidir.
Humus bakımından zengin
19:38 59
19:38 60
KESTANE ve Yağış miktarının azaldığı orta kuşak karalarının iç kesimlerindeki bozkırlarda oluşur
KAHVERENGİ ve organik madde bakımından fakirdir. Yıllık yağış miktarının 400 mm'nin altına
RENKLİ BOZKIR düştüğü alanlarda kahverengi bozkır toprakları, üzerine çıktığı alanlarda ise
TOPRAKLARI kestane renkli bozkır toprakları oluşur. Yağış az olduğundan kireç oranı fazladır.
yağış 500
mm’nin altındaysa
kahverengi bozkır
yağış fazlaysa
kestane renkli
19:38 62
19:38 63
Nemli ve soğuk ortamlarda iğne yapraklı ormanların altında oluşmuştur. A
PODZOL
horizonu şiddetli yıkanmadan dolayı boz renklidir. Kanada ve Sibirya’da
TOPRAKLAR geniş yer kaplar.
kül renginde olan
Sibirya, Avrupa kuzeyi, İskandinavya Kanada)
19:38 65
topraktaki mikroorganizma
çok azdır.
yıkanmanın fazla
olması mineral bakımından da
fakir
19:38 66
ÇERNEZYOM Orta kuşağın yarı nemli alanlarında uzun boylu çayırlar altında oluşur.
Sıcaklığın düşük olması, zengin çayır örtüsünün yavaş yavaş parçalanmasına
(KARA) neden olmakta bu durum da toprağın organik madde yönünden
TOPRAKLAR zenginleşmesini sağlamaktadır.
İklim bölgelerinin soğuk olması,

bu topraklardan tarımdan çok
hayvancılık faaliyetlerinde yarar-
lanılmasına neden olmuştur
Organik maddece zengindir.
renkleri
koyudur.
19:38 68
Sıcaklık fazla olmadığı için organik maddeler yavaş yavaş
ayrışıp parçalanmaktadır. Fazla yıkanmadıkları için
mineral ve kireç bakımından zengindir.
19:38 69
19:38 70
Yıllık yağış miktarının az ve bitki örtüsünün çok cılız olduğu çöl ikliminde
ÇÖL
görülür. Bu topraklarının en önemli özelliği yağış yetersizliğinden dolayı
TOPRAKLARI yıkanmanın az, şiddetli buharlaşmadan dolayı tuz ve kirecin fazla olmasıdır.
toprakta kireç ve tuz tabakaları
bulunur.
humus bakımından çok fakirdir.
19:38 72
19:38 73
TUNDRA Özellikle Kuzey Yarım Küre'de tundra ikliminin etkili olduğu alanlarda
TOPRAKLARI görülür.
19:38 75
19:38 76
Aşağıdaki dünya haritasında zonal toprakların bulunduğu alanlar numaralarla
gösterilmiştir. İsimleri verilen toprak türleriyle harita üzerindeki numaraları eşleştiriniz.
5 6
2 3
7 8
4 1
Oluşumunda yeryüzü şekilleri ve
anakaya gibi faktörlerin etkisinin daha
belirgin olduğu topraklardır. Ana
materyalin fiziksel ve kimyasal
özellikleri bu topraklar üzerinde daha
etkilidir. Bütün horizonların tam olarak
gelişemediği intrazonal topraklarda
genellikle A ve C horizonlarının daha
fazla geliştiği görülmektedir.
Havza tabanlarında suda çözünmüş hâlde bulunan çeşitli tuz ve
HALOMORFİK
karbonatların suyun buharlaşması sonucu toprağın yüzeyinde veya
TOPRAKLAR derinliklerinde birikmesiyle oluşur.
Kurak-yarı kurak iklim bölgelerinde

görülen ve sadece tuzcul bitkilerin
yetiştiği bu çorak topraklar, tarım
için elverişli değildir.
suyun buharlaşıp,
19:38 80
19:38 81
19:38 82
Taban su seviyesinin yüksek, drenajın da kötü olduğu sazlık ve bataklık
HİDROMORFİK
alanlarda oluşur. Tarıma elverişli olmayan bu topraklar; devamlı veya uzun
TOPRAKLAR süre su altında olduğundan suyu seven saz, ot ve kamışlarla kaplıdır.
Bataklık
drenajı iyi
olmayan
19:38 84
19:38 85
Kalsimorfik topraklar killi veya kireçli olup yumuşak kireç taşı ve killi kireç
KALSİMORFİK
taşları üzerinde oluşur. Bu topraklar, vertisoller ve rendzinalar olmak üzere
TOPRAKLAR ikiye ayrılır.
Kireç yönünden zengin
olan, kireç taşı, marn
19:38 87
rendzina,
vertisol
19:38 88
Eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli depolar üzerinde oluşan
topraklardır.
Killi olduğu için kurak mevsimde

çatlar ve yarılır, derinliği bir
metreyi bulan yarıklar oluşur.
Bu yarıklardan aşağı doğru

sürekli toprak enkazı dökülür.
19:38 89
Dökülen bu enkaz yağışlı mevsimde kilin suyu
alıp şişmesi ile aşağıdan yukarı doğru itilir.
Adeta aşağı giden toprak tekrar yukarı döner.
Bundan dolayı bu topraklara dönen toprak

anlamına gelen vertisol ismi verilmiştir.
19:38 90
Bu topraklar genellikle yumuşak kireç
taşları üzerinde oluşur.
Toprak koyu renkli olup, alt tarafında

kireç birikimi mevcuttur.
Kireç taşlarının parçalanmasından dolayı

toprak içinde bol miktarda çakıl bulunur.
Organik maddece zengindir.
19:38 91
Genellikle koyu renkte olup alt kısımları kireç
Özellikle eski göl tabanlarındaki killi anakaya
yönünden zengin olan bu topraklar, yumuşak
üzerinde oluşur. ‘’Dönen Topraklar’’ adı da verilir.
kireç taşları üzerinde oluşur.
Hidromorfik
Vertisol
Halomorfik
Rendzina
Dış kuvvetlerin aşındırıcı etkisi
sonucu taşınarak biriktirilen
malzemenin ayrışmasıyla oluşan
topraklardır. Düzenli horizon
yapısına sahip olmayan bu
topraklar, genellikle mineral
yönünden zengindir.
Akarsuların taşıdığı malzemenin (alüvyon) delta veya dağ içi ovaları gibi
ALÜVYAL
eğimin az olduğu alanlarda birikmesiyle oluşur. Oldukça kalın ve geçirgen
TOPRAKLAR olan bu topraklar, akarsuyun geçtiği yerlerde anakayadan etkilenir.
Alüvyonlar, besin maddesi

yönünden zengin ve tarım
için oldukça elverişlidir.
Akarsu
19:38 96
Vadi tabanları,
Delta ovaları,
Kuruyan göl ve
Kuruyan Bataklık alanlarındaki
topraklar bu türdendir. Oldukça

verimlidir.
19:38 97
Horizonları gelişmemiştir.
Toprak yüzeyi, sürekli yenilenmektedir.
İşlenmesi kolay,
Mineral ve organik madde bakımından zengin
olduklarından verimleri oldukça yüksektir.
19:38 98
2013-YGS
Yukarıdaki topoğrafya haritasında taralı alandaki alüvyal topraklarda

horizonların oluşmamasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Eğimin azaldığı yerlerde oluşması
B) Mineral ve organik madde bakımından zengin olması
C) Taban suyunun yüksek olması
D) Kil içeriğinin yüksek olması
E) Akarsuların getirdiği malzemelerle sürekli yenilenmiş olması
Dağlık alanlarda eğimli
yamaçlar boyunca
19:38 100
etek
kısımlarında
19:38 101
Kolüvyal topraklar: Eğimli yamaçlarda ayrışan malzemenin sel suları ve yer çekiminin
etkisiyle dağların eteklerinde birikmesi sonucu oluşur. Kumlu ve çakıllı bir yapıya sahip olan
bu toprakların su geçirgenliği yüksek, su tutma kapasiteleri ise düşüktür. Bu toprakları
oluşturan kumların erozyonla taşınması sonucu geride iri malzeme kalır. Bu şekilde oluşan
topraklara da litosol (taşlı toprak) denir.
Kolüvyal topraklar Litosol topraklar

Eğimli sahalarda
19:38 103
Regosol topraklar, volkanlardan çıkan kum boyutundaki malzeme ile
REGOSOLLER akarsuların oluşturduğu kum depoları üzerinde oluşur.
19:38 105
LÖS Rüzgârın taşıyıp belirli alanlarda biriktirdiği topraklardır. Bu topraklar
TOPRAKLARI ince unsurlu ve gevşek yapılıdır.
19:38 107
MOREN Moren toprakları, buzulların taşıyıp biriktirdiği topraklardır. Bu topraklara
TOPRAKLARI yüksek enlemlerde ve buzulların etkili olduğu dağlarda rastlanır.
19:38 109
Toprağın Özelliği Toprak Tipi
1 Akarsuların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklar Alüvyal
2 Rüzgârların taşıyıp biriktirdiği malzemelerden oluşan topraklar
3 Bünyesinde en fazla tuz bulunduran topraklar
4 Sel sularının taşıyıp dağ eteklerinde biriktirdiği topraklar
5 Erozyona uğrayan yamaçlarda oluşan taşlı topraklar
Kum boyutundaki volkanik malzeme ve akarsuların biriktirdiği kumlu
6
depolar üzerinde oluşan topraklar
Kurak ve yarı kurak bölgelerdeki havzaların tabanlarında oluşan tuzlu
7
topraklar
19:38 110
Toprağın Özelliği Toprak Tipi
8 Drenajın iyi olmadığı alanlarda oluşan topraklar
9 Yumuşak kireç taşları ve killi depolar üzerinde oluşan topraklar
10 Humus bakımından fakir olan nemli bölge toprakları
11 Bünyesinde demir oksit oranı fazla olan kırmızı topraklar
12 Kışın donup yazın ayrışarak bataklık hâlini alan topraklar
Karasal iklim bölgesinde, çayır bitki örtüsü altında oluşan verimli
13
topraklar
14 İğne yapraklı orman sahalarında görülen topraklar
19:38 111
Kahverengi Orman
Laterit
Çöl
Alüvyal
Kestane ve
Kahverengi Bozkır
Çernozyom
Kolüvyal
Regosol
Podzol
Moren
Litosol
Terra rossa
Lös
Tundra
P
O H
D İ L
Z Ç V D Ö
O E T E R R A R O S S A
L A T E R İ T R O
N T M
K A H V E R E N G İ BO Z K I R
Z S R
A L Ü V Y A L O F
O L İ
M K
1. Soğuk ve nemli bölge toprağıdır. Kanada ve Sibirya’da geniş yer kaplar.
2. Taban suyu seviyesinin yüzeye yakın olduğu yerlerde görülen intrazonal topraklardır.
3. Rüzgârın taşıyıp biriktirdiği topraklardır.
4. Karasal iklim bölgesinde çayır bitki örtüsü altında oluşan zonal toprakların en verimlisi.
5. Dönen topraklar olarak da bilinen intrazonal toprak.
6. Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazide oluşan toprak.
7. Ekvatoral bölge toprağı.
8. Ilıman karasal iklim bölgesi toprağı.
9. Akarsuların taşıyıp biriktirdiği topraklar.
• Yağışa bağlı yıkanma ve birikme süreci uzundur.
2014-YGS • Yaygın olarak kırmızı veya kırmızımsı renktedir.
• Bitki örtüsü gür fakat humus bakımından fakirdir.
• Sıcak ve nemli tropikal bölgelerde daha çok görülür.
Yukarıda bazı oluşum özellikleri verilen toprak tipi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Laterit
B) Terra-rossa
C) Podzol
D) Çernezyom
E) Vertisoller
ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME
BOŞLUK DOLDURMA
Fiziksel
………………………… ayrışma; nem oranının az olduğu çöller, yüksek kesimler ve
karasal iklim bölgelerinde daha fazla görülür.
Toprak
…………………….. yer kabuğunu oluşturan kayaçların ayrışmasıyla oluşan, içinde çeşitli
inorganik ve organik maddeler, canlı organizmalar, hava ve su bulunan yüzeysel örtüdür.
Podzol
Nemli ve soğuk ortamlarda iğne yapraklı ormanların altında ………………………...
topraklar oluşur.
Akarsuların taşıdığı malzemelerin delta veya dağ içi ovaları gibi eğimin az olduğu
Alüvyal
alanlarda birikmesiyle …………………………. topraklar oluşur.
Vertisol
Özellikle eski göl tabanlarındaki killi anakaya üzerinde ………………………. topraklar
oluşur. Bu topraklara ‘’Dönen Topraklar’’ adı da verilir.
DOĞRU-YANLIŞ
Kalsimorfik topraklar taban su seviyesinin yüksek, drenajın da kötü
olduğu sazlık ve bataklık alanlarda oluşur.
Tundra toprakları; sıcaklık ve nemin yüksek olduğu Ekvator çevresinde
görülür.
Eğimin az olduğu yerlerde toprak tabakası daha ince bir yapıdadır.
Akdeniz iklim bölgesinde kızılçam ağaçları ve maki bitki örtüsü altında

özellikle de kalkerler üzerinde terra rossa topraklar oluşur.
Yağışın fazla olduğu nemli iklim bölgelerinde kimyasal ayrışmanın
şiddetine bağlı olarak toprak oluşumu hızlıdır.
• Sıcak ve nemli bölge toprağıdır. Bitki örtüsü gür olduğu halde humus
oluşumu azdır.
• Soğuk ve nemli bölge toprağıdır. İğne yapraklı ormanların altında
gelişmişlerdir.
• Kalkerli arazi üzerinde gelişen topraklardır. Genellikle kırmızı renktedirler.
• Yılın büyük bir bölümünde donmuş halde bulunan topraklardır.
1) Yukarıda bazı toprak türleri hakkında bilgiler verilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi bu türlerden birisi değildir?
A) Çernozyom
B) Podzol
C) Laterit
D) Tundra
E) Terra-rossa
• Akarsuların aşındırıp taşıyarak biriktirmesiyle oluşmuşlardır.
• Mineral madde oranı fazladır.
2) Yukarıda bazı özellikleri verilen toprak tipi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Kalsimorfik
B) Alüvyal
C) Regosoller
D) Laterit
E) Kestane renkli bozkır
3) Aşağıdakilerden hangisi kayaçların fiziksel yollarla parçalanmasına
neden olaylar arasında gösterilemez?
A) Rüzgarların aşındırma faaliyetleri
B) Günlük sıcaklık farkının fazla olması
C) Kaya çatlaklarındaki suların donması
D) Kayaçlara yerleşen bitki köklerinin gelişmesi
E) Yıllık yağış miktarı ve sıcaklığın fazla olması
Dış kuvvetler tarafından aşındırılarak
taşınan malzemelerin birikmesiyle oluşan
topraklara azonal topraklar adı
verilmektedir. Alüvyaller, kolüvyaller,
lösler, morenler ve regosoller azonal
toprak grubu içerisinde bulunmaktadır.
4) Yukarıda Dünya haritası üzerinde numaralandırılarak verilen bölgelerin

hangisinde morenlerin daha yaygın olarak görülmesi beklenir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Aşağıda Zonal topraklar hakkında bazı bilgiler
verilmiştir.
• Kuraklık ve buharlaşma nedeniyle tuz ve kireç toprak
yüzeyini kaplamıştır.
• Kalkerli araziler üzerinde oluşan topraklardır. Kalkerin
içerdiği demir oksit nedeniyle kırmızı renklidirler.
• Soğuk ve nemli bölgelerde iğne yapraklı ormanların
yaygın olduğu alanlarda oluşmuşlardır.
• Sıcak ve nemli iklim bölgelerinde oluşurlar. Fazla
yıkanma nedeniyle humus miktarı az, verim düşüktür.
5) Haritada üzerinde işaretlenen hangi alanın toprak özelliklerine ait bilgi

verilmemiştir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
KAYNAKLAR
MEB Coğrafya 10
GÜN Yayınları
Ders Kitabı, 2019
Coğrafya 10, 2019
Yazarlar
Kenan TÜRKEZ
Mutlu KARAKOÇ Yazarlar
Nurullah BALŞEN Mehmet BARANAYDIN
Tolga PEKTAŞ Yusuf AYDIN
İsmail ÖZDOĞAN Gülten TEKBAŞ

10 1 12 Yeryüzündeki̇ Toprak Örtüsü Sunumsonu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10 1 12 Yeryüzündeki̇ Toprak Örtüsü Sunumsonu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YERYÜZÜNDEKİ TOPRAK ÖRTÜSÜ

Kazanım: 10.1.12. Yeryüzündeki

Yer kabuğunu oluşturan kayaçların çeşitli nedenlerle daha küçük parçalara

Sıcaklık ve nemin fazla olduğu

Kayaçları oluşturan minerallerin suyun etkisiyle çözünmesi şeklinde gerçekleşir.

Yukarıdaki haritada numaralandırılarak koyu renkle gösterilen

Canlıların çeşitli yollardan kayaçları parçalamasıyla meydana gelir. Bitki köklerinin

Yukarıdaki toprak profiline bakıldığında toprağın yukarıdan aşağıya doğru farklı

Toprağın en üst katının yıkanması ile sızan minerallerin biriktiği kattır.

Ana kayanın iri unsurlar şeklinde parçalandığı kattır.

Ana kayanın bulunduğu kattır.

2. Anakayadan oluşan kat

3. Tarım ürünlerinin yetiştiği kat

4. Kayaçların parçalar halinde ayrıştığı kat

5. Tuz ve minerallerin biriktiği kat

6. Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini aldığı kat

7. Toprağın oluşum sürecini tamamladığı kat

8. Humusun en fazla bulunduğu kat

Yağışın fazla olduğu nemli iklim Kurak ve yarı kurak iklimlerde

toprak besin maddeleri

Ayrışan madde üzerine bitkilerin ve diğer canlıların

Organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi

Toprağın horizonlaşması için

YÜZLERCE, HATTA BİNLERCE YIL GEREKİR.

Eğimin fazla olduğu yerlerde

alt kesimlerde kimyasal çözünme

Bitkilerin dal, yaprak, meyve ve kabuk gibi

Solucan, köstebek, tavşan ve fare gibi

Ayrışmış olan ana materyal üzerine bitkilerin

Bitki köklerinden çıkan asitlerle ana

Bitki artıklarının ayrışarak humusa dönüşüp

Bu olaylar meydana gelmediği takdirde toprak

Laterit Alüvyal topraklar

Bu topraklar, yoğun bitki örtüsüne sahip

Laterit topraklar görülür. Bu toprağın oluşmasında

Organik madde miktarının az olduğu

demir oksit oranı fazla

Humus ve mineral bakımından

E) Kahverengi orman toprakları

Sibirya, Avrupa kuzeyi, İskandinavya Kanada)

İklim bölgelerinin soğuk olması,

Kurak-yarı kurak iklim bölgelerinde

Killi olduğu için kurak mevsimde

Bu yarıklardan aşağı doğru

Adeta aşağı giden toprak tekrar yukarı döner.

Bundan dolayı bu topraklara dönen toprak

Toprak koyu renkli olup, alt tarafında

Kireç taşlarının parçalanmasından dolayı

Organik maddece zengindir.

Alüvyonlar, besin maddesi

Kuruyan Bataklık alanlarındaki

topraklar bu türdendir. Oldukça

Toprak yüzeyi, sürekli yenilenmektedir.

Mineral ve organik madde bakımından zengin

olduklarından verimleri oldukça yüksektir.

Yukarıdaki topoğrafya haritasında taralı alandaki alüvyal topraklarda

Kolüvyal topraklar Litosol topraklar

Eğimin az olduğu yerlerde toprak tabakası daha ince bir yapıdadır.

Akdeniz iklim bölgesinde kızılçam ağaçları ve maki bitki örtüsü altında

4) Yukarıda Dünya haritası üzerinde numaralandırılarak verilen bölgelerin

5) Haritada üzerinde işaretlenen hangi alanın toprak özelliklerine ait bilgi

You might also like