Over

UIT DE PRAKTIJK door menno oosterhoff foto joël oosterhoff

‘Pure-OCD’
In de serie ‘minder bekende stoor-
nissen’ uit het dwangstoornis-
spectrum dit keer ‘Pure-OCD’: een
variant van de obsessieve-compul-
sieve stoornis (OCD). Eerder kwa-
de obsessies als de compulsies
men in Vizier de aan OCD verwante
zijn mentaal. De term ‘obsessions
stoornissen ‘hoarding’ en ‘trichotil- only’ klopt dus (vrijwel) nooit.
lomanie’ aan bod. Behalve mentale compulsies is er

P
ook vaak sprake van vermijding
van situaties die de obsessie zou-
den kunnen opwekken.

ure betekent puur en dat klinkt Gedachten met verwerpelijke inhoud

zuiver en onschuldig, maar niks is
minder waar. Iemand voelt zich
juist innerlijk besmeurd door ge-
dachten aan vreselijke dingen die hij zou kun-
nen doen. Pure-OCD gaat vaak met veel angst
en wanhoop samen.
Dwanghandelingen in het denken
Pure-OCD wordt ook wel Obsessions Only OCD,
of Primarily Obsessional OCD genoemd. In feite
zijn dit misleidende termen. Ze wekken de sug-
gestie dat er alleen sprake is van ‘obsessies’: ver-
ontrustende innerlijke belevingen, en niet van
‘compulsies’: de dwanghandelingen om deze
onrust weg te nemen. Dat is misleidend omdat
er vrijwel altijd dwanghandelingen zijn: dwang-
handelingen die zich afspelen in het denken.
Bij dwanghandelingen denken we al snel aan din-
gen zoals controleren, schoonmaken, ordenen en
dergelijke, dus uiterlijke handelingen. Maar je kunt
ook innerlijk hard bezig zijn om onrust weg te ne-
men. Door in gedachten dingen na te gaan, te con-
troleren, (eindeloos) te overdenken (rumineren),
geruststelling te zoeken, dingen proberen te her-
inneren, in orde te maken, te bezweren, ongedaan
te maken met goede gedachten en nog veel meer.
We noemen dat ‘mentale compulsies’. Er is bij Pu-
re-OCD dus sprake van puur ‘mentale OCD’. Zowel
Er zijn meer vormen van OCD met alleen men-
tale dwanghandelingen. Denk aan innerlijk moe-
ten tellen, op het goede getal uit moeten komen,
of compulsief twijfelen of je niet iets raars ge-
zegd hebt. De term ‘Pure-OCD’ wordt meestal
gebruikt als er sprake is van gedachten of voor-
stellingen met agressieve, seksuele, godslaster-
lijke of anderszins verwerpelijke inhoud, die je
beslist niet wilt. Voorbeelden zijn gedachten
(aan):
• Iemand een kapot glas in het gezicht duwen;
• Iemand voor de trein te duwen;
• Seks met kinderen, met dieren, met familieleden;
• God is een klootzak;
• Vuile rotturk;
• Ik hoop dat oma verkracht wordt;
• Je hand in de cirkelzaag doen;
• Je baby van het balkon gooien;
• Kreeg mijn vader maar kanker;
• Een huurmoordenaar inhuren om je ouders te
vermoorden.
Gedachten die zich aan je opdringen noemen we
wel ‘intrusies’. Dat komt van het Latijnse intrudere,
wat binnen dringen betekent. De gedachten
worden als zeer ongewenst beleefd. Het worden
ook wel verboden gedachten genoemd, maar
die naam kan misverstanden geven. Dan lijkt als-

16 een uitgave van de ADF stichting

of de wensen er wel zijn, maar door het geweten
worden verboden.
Het zijn geen verdrongen wensen waar je stie-
kem wel zin in zou hebben.
Wat zich aan je opdringt, zijn juist vaak de din-
gen waarbij je weerzin en afschuw voelt. Het is
belangrijk daarover heel duidelijk te zijn.
Geen verdrongen wensen
Een vergelijking met smetvrees maakt duide-
lijk dat het bij de intrusies van iemand met Pu-
re-OCD niet gaat om verdrongen wensen: zoals
er bij smetvrees geen sprake is van vuil, zo is er
bij Pure-OCD geen sprake van wensen. Wel van
een obsessieve angst voor wensen, voor de voor-
stellingen die zich opdringen.
Iemand met Pure-OCD gaat niet over tot hande-
len. Zeker in de behandeling is belangrijk dat de
‘
behandelaar dat vertrouwen kan uitstralen.
Alleen al de bevestiging dat het gaat om
een dwangstoornis is vaak een opluchting
Het nare van Pure-OCD is dat de dreiging van
binnenuit komt, uit je eigen innerlijk. Je bent
bang iets te doen, te willen, te voelen of te den-
ken wat je helemaal niet wilt. Er gaat voortdu-
rend van alles in ons om waarvan we ons niet of
nauwelijks bewust zijn. Daar zitten óók gedach-
ten bij die juist het tegendeel zijn van wat je wilt.
Als we iets kwetsbaars vasthouden, dan kan
de beleving van gevaar worden geactiveerd:
o jee, stel je voor dat ik het zou laten vallen. Die
voorstelling dient eigenlijk als een soort waar-
schuwing om extra voorzichtig te zijn: Pas op!
Behalve een waarschuwing kan het ook een
lente 2016
soort proefballonnetje zijn. Een mogelijkheid
die wordt geopperd.
Bij intrusies gaat het veel meer om een voorstel-
ling van een impuls, dan om een impuls zelf. Er
is wel de voorstelling van iets, maar het roept af-
keer op en er is ook geen wens in die richting.
Daarin verschilt het bijvoorbeeld van de perver-
sie en de verslaving. Dan is er wel een wens. Bij
intrusies is er overduidelijk juist weerzin.
Een man die veel last had van seksuele intrusies
verwoordde het als volgt: “Ik heb wel meer ver-
langens en impulsen waar ik niet trots op ben,
maar die zijn wel degelijk van mij maar dit is niet
mijn eigen ‘vuiligheid’”.
Vaak wantrouwt iemand met Pure-OCD zijn
weerzin en twijfelt hij voortdurend of het niet
UIT DE PRAKTIJK
toch een eigen wens is. “Er moet wel iets zijn als
je dit soort dingen denkt”, is de redenatie. Er is
ook wel wat. Maar dat is geen wens, maar een
obsessieve angst.
Zoeken naar zekerheid
Intrusies komen bij mensen met OCD veel voor,
maar ook wel bij veel mensen zonder OCD. Bij
de meeste mensen wordt het geen obsessie. We
weten niet waarom het bij sommige mensen wel
zo’n probleem wordt. Misschien zijn hun intru-
sies krachtiger, of misschien reageren ze er hef-
tiger op.
De obsessieve angst kan zo sterk zijn dat het den-
ken er niet nuchter onder blijft en een waanach-
tig karakter krijgt. In het ergste geval kan iemand
echt denken dat hij zijn voorstellingen heeft
uitgevoerd. Dat noemen we ‘False Memory Ob-
sessions’. Een vrouw met pedoseksuele intrusies
vertelde me dat ze vaak dacht dat elk moment
de politie kon komen om haar te arresteren voor
kindermisbruik.
Mensen met Pure-OCD zijn vaak druk bezig in
gedachten om te zoeken naar zekerheid. Ze gaan
dan precies na wat ze voelen, of zoeken bewijs
van hun weerzin. Of ze gaan controleren of ze
iets ervaren of hebben ervaren, wat toch zou
kunnen wijzen op datgene waar ze bang voor zijn.
Ook mentale magische rituelen om de obsessie
een uitgave van de ADF stichting 17
 te bezweren of bidden om gedachten te neutra-
liseren, komt veel voor. Vaak is er sprake van
eindeloos twijfelen en steeds opnieuw nagaan
of er misschien iets gebeurd is of gevoeld of
gewenst, het zogenaamde rumineren. Overma-
tig controleren of er sprake is van lichamelijke
sensaties die zouden kunnen wijzen op seksuele
opwinding, komt ook vaak voor.
Niet wegduwen maar opblazen
Dit soort gedachten moeten eigenlijk ongehin-
derd door je heen flitsen. Als je verkrampt, gaat dat
moeilijker. Zoals iemand bij smetvrees moet leren
om zich niks aan te trekken van vuil, moet iemand
met Pure-OCD leren zich van deze ‘morele smet-
ten’ niks aan te trekken. Wegdrukken werkt ave-
UIT DE PRAKTIJK
rechts. Je moet ze juist opzoeken en uitvergroten
(opblazen) zodat ze hun lading verliezen.
Het opzoeken van de intrusies betekent zeker
niet dat je ze moet gaan uitvoeren. Wat je moet
toelaten, is de intrusie. Pure-OCD is eigenlijk int-
rusievrees. Niet de intrusie is het probleem maar
de obsessieve angst ervoor. Vrees voor besmet-
ting met vuile gedachten en impulsen. Een lege
huls, die nooit tot een daad zal komen. Stoorzen-
ders door je eigen muziek, die iedereen wel eens
heeft. Het zijn spoken, gedachtenflarden, die
geen voeten in aarde hebben.
18 een uitgave van de ADF stichting
Hulp zoeken?
Dus van je intrusies moet je je niks aantrekken
en met je dwanghandelingen moet je stoppen.
Makkelijk gezegd maar moeilijk gedaan. Vaak
heeft iemand daar hulp bij nodig, ook om vast te
stellen of er inderdaad sprake is van obsessieve
intrusies. Vanwege schaamte en angst valt het
mensen zwaar die hulp te zoeken. Toch is dat
zeker aan te raden. Alleen al de bevestiging dat
het gaat om een dwangstoornis is vaak een op-
luchting. Daarmee is het meestal niet over, maar
met uitleg, cognitieve gedragstherapie en soms
medicijnen kan vaak verbetering worden be-
reikt. Verder kan op internet op fora voor OCD
(anoniem) contact gezocht worden met lotgeno-
ten. In elk geval is belangrijk er niet alleen mee te
blijven rondlopen. Advies vragen kan altijd bij de
ADF stichting of bij www.dwang.eu.
Wie meer wil lezen
• ‘Het duiveltje van de geest’ van Lee Bear. Met
veel praktische tips.
• ‘Pure’ van Rose Bretecher (Engels). Zij spreekt
hierin openhartig over haar intrusies.
• Op www.dwang.eu zijn meerdere blogs te vinden
over intrusies, ook van mensen die er zelf last van
hebben.