Zygmunt Freud (1856-1939)

○ Początek Psychoanalizy 1900r.

○ motto „Gdy niebo mi oporne, piekło wzruszę do dna”
○ 1899 powstaje „Objaśnienie marzeń sennych”

Obecnie psychoanaliza ma wiele nurtów, ale wspólny

rdzeń, na który składają się następujące założenia:

1. Założenie o nieświadomych procesach psychicznych

2. Założenie o dynamice procesów – konflikt
3. Założenie o determinizmie psychicznym – wcześniejsze doświadczenia

Zachowanie człowieka jest zdeterminowane przez dynamikę nieświadomych popędów.

Popędy i rozwój psychoseksualny

○ Freud jako neurolog upatrywał motywacji ludzkich zachowań w energii psychicznej właściwej każdej jednostce
○ Zakładał istnienie wrodzonych instynktów/popędów stanowiących system napięć w ciele
○ Początkowo dwóch: samozachowanie (zaspokajanie głodu i pragnienia) i eros (pragnienia seksualne i
zachowanie gatunku)
○ Źródło energii impulsów seksualnych określił mianem libido (energia psychiczna, popychająca do
poszukiwania przyjemności zmysłowych wszelkiego rodzaju)
○ W późniejszym okresie pojawia się pojęcie tanatos (instynkt śmierci, negatywna siła skłaniająca ludzi do
agresywnych i destrukcyjnych zachowań) znaczenie drugoplanowe

Rozwój psychoseksualny wg Freuda

W trakcie rozwoju dziecka następuje zmiana obszarów ciała, poprzez które libido jest wyrażane.
Zostały one nazwane przez Freuda strefami erogennymi.

○ Rozwój psychoseksualny przebiega przez 5 faz: oralną, analną, falliczną, fazę latencji i genitalną.
○ W każdym ze stadiów dziecko ma określone potrzeby i cele do zrealizowania. Frustracja potrzeb lub też ich
nadmierna gratyfikacja jest jednoznaczna z fiksacją na danej fazie.
○ Skutkuje to wykształceniem zaburzonego typu osobowości, który jest utrwaleniem właściwości danej fazy.
○ Jeżeli wszystkie potrzeby zostają pomyślnie zaspokojone, a konflikty rozwiązane, nie dochodzi do frustracji
potrzeb - nie następuje fiksacja i człowiek rozwija się z szukającego przyjemności niemowlęcia w nastawioną
na rzeczywiste relacje międzyludzkie oraz realne zadania - osobę dorosłą - w ten oto sposób rozwija się
zdrowa osobowość.

Stadia rozwoju wg Freuda

Faza oralna (0 do ok. 12/18m. ż.) - energia libido koncentruje się wokół ust

◦ Freud zakładał, że czynności oralne, takie jak ssanie i gryzienie, umożliwiają dziecku nie tylko
odżywianie się, ale zaspokajają również jego popęd seksualny.

◦ Niewystarczająca lub nadmierna gratyfikacja oralna może prowadzić do fiksacji na tym stadium i rozwinięcia się cech
osobowości z nim związanych. Cechy oralne obejmują zależność od innych,
skłonność do dogadzania sobie oraz nadmierny optymizm lub pesymizm (w zależności od
kierunku doświadczeń z gratyfikacją).

○ Osoby charakteryzujące się fiksacją oralną pożądają nadmiernie „czynności oralnych", takich jak: palenie
papierosów, przesadne objadanie się, obgryzanie paznokci.

Tak jak niemowlęta zdane całkowicie na łaskę bądź niełaskę dorosłych, dorośli z fiksacją oralną
mają skłonność do nawiązywania relacji wyrażających ich nadmierną zależność od innych.
Faza analna (ok. 1,5/2 – 3 r. ż.) - energia libido koncertuje się wokół odbytu.

○ W analnej fazie rozwoju zaspokojenie popędu następuje poprzez zwieranie i rozluźnianie mięśni
kontrolujących wydalanie produktów przemiany materii.
○ Trening czystości uznawany za podporządkowanie energii Libido społecznie określonym normom

Wydalanie, kontrolowane do tej pory odruchowo, staje się na tym etapie przedmiotem kontroli dowolnej, która jest
początkowo zawodna.
Kwestia samokontroli może stać się przedmiotem konfliktu między dzieckiem, a rodzicami. Z tego konfliktu może
zrodzić się fiksacją analna.

○ Osobowość analno-retencyjna - nadmierna samokontrola - perfekcjonizm, nadmierna potrzebą porządku,

przesadne dbanie o czystość.
○ Osobowość analno-ekspulsywna - niedostatek samokontroli - bałaganiarstwo, beztroska, a nawet sadyzm.

Faza falliczna /edypalna (ok. 3 - 6 r. ż.) - energia libido gromadzi się wokół
genitaliów (penis u chłopców, łechtaczka u dziewcząt)

◦ Eksploracja ciała - pojawia się naturalne zainteresowanie swoim ciałem, płcią oraz
różnicami płciowymi; dziecko w tym okresie kierowane ciekawością podgląda
dorosłych.

○ wg Freuda dziecko nieświadomie pragnie posiąść jednego z rodziców (płci przeciwnej), co stanowi podstawy
do teorii tzw. Kompleksu Edypa

◦ Konflikt między rodzicami a dzieckiem rozwija się wokół problemu masturbacji, na

którą wielu rodziców reaguje karami i grożeniem dziecku.

○ W fazie tej dziecko rozwija silne przywiązanie do rodzica płci przeciwnej, a rodzica płci własnej zaczyna
traktować jako rywala. Chłopcy pragną więc „ożenić się" z mamą, dziewczynki - z tatą.
○ U chłopców konflikt ten jest nazywany kompleksem Edypa, od imienia legendarnego greckiego króla, który
nieświadomie zabił swego ojca i poślubił matkę. Podobne uczucia dziewczynek są zarzewiem kompleksu
Elektry (według greckich legend Elektra była córką króla Agamemnona, która po jego zamordowaniu szukała
zemsty na sprawcach - własnej matce i jej kochanku).

Kompleks Edypa u chłopców

Kompleks Edypa – erotyczne pragnienia chłopca skupiają się na matce ◦ Chęć wyłącznego posiadania matki prowadzi
do konkurencji z ojcem, który postrzegany jest jako rywal - pragnienie pozbycia się ojca i nieświadoma chęć jego
śmierci.

◦ Projekcja własnej agresji skierowanej na ojca wywołuje w chłopcu poczucie zagrożenia agresją z jego strony – w ten
sposób rodzi się lęk kastracyjny.

lęk kastracyjny jest podstawą do rozwiązania kompleksu Edypa.

Rozwiązanie konfliktu Edypa:

◦ wyparcie pożądana do matki

◦ identyfikacja z domniemanym agresorem i introjekcji norm reprezentowanych przez niego i społeczeństwo - zakazanie
kazirodczych pragnień i relacji.

Pomyślne rozwiązanie kompleksu Edypa jest ważnym osiągnięciem rozwojowym – dzięki temu tworzą się podstawy
moralności. Dla dziecka oznacza to przyjęcie panującego porządku kulturowego.
Kompleks Edypa u dziewcząt

◦ Kompleks Elektry – kiedy dziewczynka odkrywa różnice anatomiczne pomiędzy kobietami i mężczyznami jest
bardzo zawiedziona i staje się zazdrosna z powodu braku widocznych organów płciowych u siebie - powstaje zazdrość
o penisa. Winą za ten brak obarcza matkę, ku której kieruje nienawiść, ojciec z kolei staje się obiektem jej miłości –
jako posiadacz pożądanego organu. Dziewczynka nie odczuwa lęku kastracyjnego z tego względu nie musi wypierać
pożądania w stosunku do ojca.

U dziewczynek kompleks Edypa ma dużo lżejsze zabarwienie z powodu braku lęku kastracyjnego.

Z tego powodu – twierdzi Freud – kobiety mają słabiej rozwinięte Superego.

Kazimierz Obuchowski w przedmowie do „Neurotycznej osobowości naszych czasów”:

„Sprawa kobieca była dla doktora Zygmunta Freuda prosta. Istnieje tylko jedna płeć i mają ją
mężczyźni, gdyż dysponują własnym penisem, kobiety są biologicznie niepełne, gdyż kobiecie
natura go nie dała. Są więc o niego zazdrosne, a mężczyźni odczuwają ciągły niepokój przed
postradaniem go. Jedyne, co może uczynić kobieta w sposób konstruktywny, to posiąść na
własność mężczyznę wraz z jego penisem, aby w ten sposób skompensować swój defekt. To jej
jedyny rzeczywisty cel i problem. Stąd egoizm kobiety i niskość jej pragnień.”

Stadia rozwoju wg Freuda

Fiksacje w fazie fallicznej

Może ukształtować się osobowość falliczna:

◦ u mężczyzn kompulsywne pragnienie potwierdzenia męskości poprzez: posiadanie wielu kobiet i dzieci (u podłoża
leży lęk kastracyjny), kolekcjonowanie sukcesów.

◦ u kobiet nieświadoma koncentracja na seksualności, ujawniająca się w formie skłonności histerycznych oraz
nadmiernego podkreślania kobiecości, z tendencją do uwodzenia, ale bez wchodzenia w relacje seksualne.

◦ Presja konfliktu Edypa powoduje u dziecka całkowite wyparcie pragnień seksualnych. Wchodzi ono w ten sposób w
fazę latencji, czyli ukrycia impulsów seksualnych w nieświadomości (ok. 6-7 lat do okresu dojrzewania ok. 11–13 lat)

◦ Energia libido nie kumuluje się nigdzie w ciele.

◦ Libido nie wyraża się wprost - jest inwestowana w zabawę, naukę i kontakty z rówieśnikami, jednostka uczy się ról
społecznych.

◦ To stadium bez fiksacji.

◦ W fazie tej dzieci zwykle preferują zabawę z przedstawicielami własnej płci.

◦ Faza genitalna (od okresu dojrzewania)

◦ Dojrzała seksualność, do której – zdaniem Freuda – nie każdy dochodzi.

◦Energia seksualna jest teraz umiejscowiona w genitaliach i stopniowo zostaje nakierowywana na stosunek płciowy –
ukierunkowanie popędu ku zdrowej relacji z osobą płci przeciwnej i idealistycznej miłości mogącej wyrazić się
altruizmem i gotowością do poświęceń.
Mechanizmy obronne ego
Choć ego ma w większości charakter świadomy, część jego działań pozostaje poza świadomością. Działa ono jako
cenzor niedopuszczający do świadomości pewnych impulsów z id. ◦Jeżeli ego wyczuwa, że jakiś niewłaściwy impuls
próbujący przedostać się do świadomości, zapobiega temu poprzez wykorzystanie mechanizmów obronnych.

1.Wyparcie – zamykanie w nieświadomości zbyt trudnych, nieakceptowanych uczuć i niezdawanie sobie z tego
procesu sprawy - niedopuszczenie do świadomości niepokojących myśli, wspomnień i emocji. Jednostka jednak nie jest
świadoma, że jej umysł dokonał takiego zabiegu.

◦ Freud uważał wyparcie za najbardziej podstawowy mechanizm obronny - wymaga nieustannego wysiłku, żeby
utrzymać to, co niebezpieczne w nieświadomości.
2.Projekcja / Rzutowanie – przypisywanie komuś swoich własnych, najczęściej nieakceptowanych i niepokojących
uczuć. Obarczanie winą za własne trudności innych osób.

◦ Przypisywanie innym czegoś swojego – poglądu lub uczucia (np. winy, agresji).

Często celem projekcji staje się kozioł ofiarny – bezbronna jednostka lub grupa, oskarżana przez jednostki, które czują
się niepewne lub zagrożone.

3. Przemieszczenie – rozładowanie stłumionych uczuć, zazwyczaj wrogości lub pragnień seksualnych na obiektach
mniej niebezpiecznych niż te, które te uczucia wzbudziły (np.: „wyżycie się” na kimś innym)

4. Sublimacja - myśli odsuwane są od swych celów seksualnych/agresywnych i kierowane są ku celom akceptowanym

społecznie; np.: malarze malujący akty lub opowiadanie ciągle perwersyjnych dowcipów; wybór zawodu chirurga lub
żołnierza zamiast zabijanie ludzi.

5. Zaprzeczenie – nieprzyznawanie się, że zdarzyło się coś nieprzyjemnego lub, że doświadczamy „zakazanych”
uczuć. Bagatelizowanie znaczenia zdarzeń.

◦ Niektórzy zaprzeczają, że czują gniew, osoby uzależnione zaprzeczają, że to uzależnienie, palacz wmawia sobie i
światu, że akurat jemu palenie nie zaszkodzi.

6. Racjonalizacja / intelektualizacja – nieświadome kontrolowanie emocji i impulsów przez ich silne uzależnienie od
wyjaśnień racjonalnych, np.:

◦ alkoholik, który mówi, że piwko jest zdrowe na nerki (wypłukuje kamień), wino zdrowe na serce i układ krążenia, a
wódka na żołądek

◦ święte wojny – zabijanie w imię miłości i Boga

7. Anulowanie – „rodzaj negatywnej magii, polegającej na tym, że drugi czyn osoby znosi (anuluje) czyn pierwszy, w
taki sposób jakby żaden nie miał miejsca, podczas gdy w rzeczywistości zaistniały oba.”

8. Regresja – wycofanie do wcześniejszych poziomów rozwojowych, co pociąga za sobą bardziej dziecinne reakcje i
brak ambicji, np.: obgryzanie paznokci

◦ W szerszym rozumieniu przejawianie wszelkich infantylizmów i uciekanie od problemów np. w gry

komputerowe/używki

9. Humor – reagowanie na trudności życiowe nieadekwatnym śmiechem, dowcipkowanie na temat przerażającej (choć
czasami nieuświadamianej) przyszłości.
10. Reakcja upozorowana / formowanie reakcji przeciwstawnych – nieświadome uczucie, które budzi w nas
niepokój, w świadomości zostaje przekształcone w swoje przeciwieństwo.

Działania pod wpływem reakcji upozorowanej mają charakter przesadny,przejaskrawiony, wymuszony – są „za bardzo”
np.: „końskie zaloty”

◦ ludzie, którzy nieświadomie obawiając się, że sobie nie poradzą, powtarzają wciąż, że są silni.

11. Izolacja – odłączenie przykrego ładunku emocjonalnego i trzymanie go w nieświadomości, przy jednoczesnej
pamięci/ świadomości zdarzeń lub pełnej poznawczej świadomości wyobrażeń.

12. Wycofanie w bierność – odizolowanie emocjonalne - niepodejmowanie działań w obliczu oczywistego zagrożenia,
np.: gdy zbliżają się kłopoty pojawia się olbrzymia senność.

Terapia rozmową

ZAŁOŻENIA:7IKOK

◦ pacjent nie wie, co jest problemem – do terapii psychoanalitycznej nadają się pacjenci, którzy nie mają konkretnego
problemu – źle się czują, nie wiedzą czemu płaczą i mają koszmary nocne

◦ skoro pacjent nie wie, co jest problemem, to również nie może wiedzieć, co jest jego źródłem – wyparcie
traumatycznych zdarzeń

◦ To, co rzeczywiście (obiektywnie) zdarzyło się w życiu pacjenta nie jest tak ważne, jak jego subiektywna rzeczywistość
psychiczna – własna interpretacja doświadczenia.

CELE:

◦ wgląd – cel nadrzędny terapii osiągany poprzez poszerzanie świadomości i w ten sposób przywrócenie wspomnień,
aby mogły podzielić los innych (nietraumatycznych) wspomnień – stopniowo stracić ładunek emocjonalny i wyrazistość

◦ katharsis – oczyszczenie

METODY:

◦ metoda wolnych skojarzeń – metoda odkrywania treści nieświadomości dzięki swobodnemu wypowiadaniu
wszystkiego, co pacjentowi przychodzi na myśl

◦ analiza marzeń sennych ◦ przeniesienie – przeciwprzeniesienie

◦ opór – naturalna obawa przed zmianą