• .

KSZTAŁTOWANIE
SIĘ TOŻSAMOŚCI
PŁCIOWEJ
 DETERMINANTY
PŁCI

- Kariotyp
- Gonady
- Wewnętrzne narządy płciowe
- Zewnętrzne narządy płciowe
- Budowa ciała
• .

KARIOTYP
 GONADY, WEWNĘTRZNE
I ZEWNĘTRZNE NARZĄDY
PŁCIOWE
BUDOWA CIAŁA
• .

MÓZG JEST NAJWAŻNIEJSZYM

NARZĄDEM DEFINIUJĄCYM PŁEĆ
CZŁOWIEKA
 STADIA ROZWOJU
PSYCHOSEKSUALNEGO
• STADIUM ORALNE - trwa do około 18 miesiąca
życia, w tym najwcześniejszym etapie potrzeby
dziecka,
• jego ekspresja i sposoby jej wyrażania są
pierwotnie
• skupione na ustach, wargach, języku i innych
• organach związanych z ustami.
.

• STADIUM ANALNE - Występuje między 1 a 3

rokiem życia w momencie osiągania
panowania nad zwieraczami, w szczególności
odbytu, co wpływa na możliwość
kontrolowania i zatrzymywania stolca.
Stadium to wyróżnia intensyfikacja
agresywnych popędów zmieszanych z
libidinalnymi składnikami, co przyjmuje postać
sadystycznych impulsów. Dziecko oscyluje
wokół dwóch skrajności: dawanie–
zatrzymywanie i przyznaje wartość
wydalanym ekskrementom - jako częściom
swojego ciała.
.

STADIUM FALLICZNE

• To okres od 3 do 5 roku życia

• Zewnętrzne narządy płciowe stają się kolejną sferą
erogenną, która zaczyna dominować, penis i
łechtaczka oraz doznania płynące z ich stymulacji.
• Pojawia się masturbacja dziecięca
• Kompleks Edypa- nieświadome pragnienie seksualne
w stosunku do rodzica przeciwnej płci
• Pojawia się lęk kastracyjny, chłopiec zauważa, że
dziewczynki nie maja penisa tak jak on. Winę
przypisują ojcu. Pojawia się w nich lęk, że mogą
stracić penisa.
STADIUM LATENCJI

• Inaczej – faza utajenia (homoseksualna)

• Stadium latencji występuje u człowieka po fazie fallicznej.
• Pojawia się ok. 5-6 r.ż i trwa do 11-13 r.ż
• Jest nazywanym okresem uspokojenia seksualnego w wyniku powstania superego i
dojrzewania funkcji ego
• Pojawiają się związki homoseksualne u dzieci
• Dzieci skupiają się na rozwoju fizycznym, zdobywaniu wiedzy i życiu w grupach.
• W tym okresie pojawia się poszerzenie kontaktów międzyludzkich (nienależące do
rodziny) przez co rozwija się identyfikacja seksualna.
• Dzięki wyciszeniu dzieci kształtują socjalizację, separację i rozwija autonomię.
STADIUM GENITALNE

• Obejmuje okres 11.–13. roku życia do młodej dorosłości. Fizjologiczne

dojrzewanie narządów płciowych i związanego z nim systemu
hormonalnego prowadzi do intensyfikacji popędów.
• Na tym etapie następuje silne przywiązanie do grupy rówieśniczej
mające na celu określenie własnej tożsamości, roli społecznej oraz
poczucia wartości.
• Początek płciowego dojrzewania organizmu wraz z ponownym
rozbudzeniem impulsów seksualnych wyznacza początek ostatniej
fazy rozwoju osobowości, którego zwieńczeniem jest nawiązanie
satysfakcjonujących relacji z osobą płci przeciwnej i czerpanie
seksualnej gratyfikacji ze stosunków genitalnych.
ŹRÓDŁO: GULCZYŃSKA A., JANKOWIAK B., TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA W
ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNYM CZŁOWIEKA, „PRZEGLĄD
NAUKOWO-METODYCZNY. EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA”, 2009,
NR 2, S.32
MASTURBACJA DZIECIĘCA

• Z. Freud wprowadził do nauki pojęcia związane z seksualnością dzieci i wyjaśnił, że

takie zachowania są normalnym etapem w życiu dziecka
• Dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa poznają swoją seksualność i ciało.
• Dzieci masturbują się dla przyjemności lub aby poradzić sobie z nudą, lękiem,
samotnością czy agresją. Oraz w chorobach przewlekłych, zaburzeniach
rozwojowych oraz niepełnosprawnościach po nadużyciu lub wykorzystaniu
seksualnym
• Czynniki wpływające na kształtowanie tożsamości płciowej u dzieci jest rozpoczęcie
masturbacji dziecięcej (stymulacji swoich narządów płciowych) oraz zabaw
erotycznych (polegają na odtworzeniu scen seksualnych i poza seksualnych).
• Rola płciowa będąca „publiczną manifestacją tożsamości płciowej. Jest to szeroko
rozumiana aktywność – począwszy od nabywania w procesie socjalizacji zachowań
typowych dla chłopców i dziewczynek, poprzez realizację zadań społeczno-
kulturowych charakterystycznych dla danej płci, do podejmowania określonych
zachowań seksualnych, których ich celem jest zaspokojenie potrzeby seksualnej” 1

1 Gulczyńska A., Jankowiak B., Tożsamość płciowa w rozwoju psychoseksualnym człowieka, „Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla
Bezpieczeństwa”, 2009, nr 2, s. 31
MASTURBACJA DZIECIĘCA

• W zależności od typu rodziny, opiekunowie mogą w różny sposób spostrzegać

rysunki, na których widać miejsca intymne. U wielu rodzicach budzi ona
niepokój
• Celem jej jest wyłącznie doświadczenie przyjemności pochodzącej ze
stymulowania okolic erogennych, a przyjemność ta jest jedyną przyczyną
powtarzania konkretnych zachowań.
• Karanie dziecka za masturbację może przynieść negatywne skojarzenia u
dziecka w dalszym rozwoju psychoseksualnym.
• Według badań około 15% dziewcząt i 29% chłopców pamięta, że w dzieciństwie
dotykało swoje narządy płciowe w celu uzyskania przyjemnych odczuć.
• Szacowana przeciętna częstość zachowań autoerotycznych to ok. 16/tydzień,
ze średnim czasem trwania ok. 9 minut. Ich nasilenie przypada najczęściej na
ok. 5 i 6 rok życia i ustępuje w ciągu 1-3 lat.
• Zabawy erotyczne: zabawy naśladujące aktywność seksualną innych ludzi,
zabawy odtwarzające sytuacje pozaseksualne i zabawy odreagowujące
 WPŁYW ŚRODOWISKA RODZINNEGO NA
KSZTAŁTOWANIE SIĘ TOŻSAMOŚCI PŁCIOWEJ

• Środowisko rodzinne jest bardzo ważnym czynnikiem w życiu

dziecka.
• To co powie rodzic dla dziecka jest ,,święte”.
• W zależności od tego czy rodzina jest stereotypowa czy na
przykład rygorystyczna, opinia rodzica jest przeważnie
negatywna w stosunku do tego jak ich dziecko przedstawia
wyeksponowane narządy płciowe (czy to na rysunkach czy w
efekcie masturbacji)
• Jeśli opinia będzie negatywna dziecko będzie uważało, że jest to
coś złego i zakazanego co spowoduje zamknięciem w sobie i
wstydzeniem się swoich narządów płciowych.
• Niestety w wielu rodzinach mowa o narządach płciowych, seksie
i masturbacji to nadal temat tabu, co później skutkuje
blokadami seksualnymi, wstydem i brakiem chęci do rozmów o
sobie.
NIEBINARNOŚĆ PŁCI

• Niebinarny odnosi się do osób, które nie

identyfikują się z żadną płcią
• Osoby niebinarne mogą identyfikować się jako
osoby o dwóch lub więcej tożsamości płciowych
(bigender, trigender, pangender); nie mające ich
w ogóle (agender); mające zmienną tożsamość
płciową (genderfluid); lub jako trzecia płeć,
kategoria obejmująca osoby, które nie
przypisują nazwy swojej płci/tożsamości
rodzajowej i kategorie spoza zachodniego kręgu
kulturowego.
 IDENTYFIKACJA
I DIAGNOZOWANIE ZABURZEŃ TOŻSAMOŚCI PŁCIOWEJ
NIEZGODNOŚCI PŁCI (GENDER DYSPHORIA)

• Powszechność tego zjawiska jest powiązana

z dostępnością pomocy psychologicznej, większym
stopniem otwartości w dyskusji dotyczącej seksualności
młodzieży oraz z coraz lepszym rozumieniem nastolatków.

• Innym czynnikiem wpływającym na częstotliwość zjawiska

może być rozwój internetu, a tym samym możliwość
komunikowania się osób transpłciowych na skalę
międzynarodową oraz poszukiwania pomocy w tym
zakresie.

• W opiekę nad osobami, które cierpią na te zaburzenia,

rutynowo zaangażowani są endokrynolodzy, logopedzi
i chirurdzy (laryngologiczni, plastyczni i urologiczni).
 TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA - KLASYFIKACJA
• Tożsamość płciowa w głównej mierze jest determinowana czynnikami biologicznymi.
• Niezgodność struktur biologicznych z odczuwaną płcią psychiczną jest powodem
zaburzeń identyfikacji płciowej.
• Obecnie w International Classification of Diseases 10th revision (ICD-10) klasyfikuje się
zaburzenia identyfikacji płciowej nie jako zaburzenia psychiczne, ale jako zaburzenia
osobowości i zachowania dorosłych.
• Zwiększoną częstość występowania zaburzeń identyfikacji płciowej obserwuje się u osób
z zespołem Klinefeltera, a u dzieci z zaburzeniami identyfikacji płciowej częściej niż zwykle
rozpoznaje się zaburzenia z kręgu autyzmu.
• Do tej pory w klasyfikacji transseksualności
nie była uwzględniania kategoria młodzieży.
Zmianę tę wprowadzono w DSM-5
(Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders; termin DYSFORIA) rozróżniając
między zaburzeniami tożsamości płciowej
u młodzieży i dorosłych jako jedną kategorię,
a zaburzeniami tożsamości płciowej u dzieci.

• ICD-11 : Transseksualizm i zaburzenia 

tożsamości płciowej zwane niezgodnością
płci nie są już powiązane z zaburzeniami
psychicznymi i zaburzeniami zachowania.
Zostały one wymienione w nowej sekcji
dotyczącej zdrowia seksualnego. Nowa
nazwa to niedopasowanie płci, która może
lepiej odzwierciedlać obecne rozumienie
tego stanu.
• ICD-10 określa transseksualizm jako pragnienie życia i akceptacji w roli osoby
o przeciwnej płci, zwykle związane z żądaniem doprowadzenia ciała za pomocą
zabiegów chirurgicznych lub leczenia hormonalnego do postaci tak zbieżnej
z preferowaną płcią, jak to tylko możliwe.
• Drugim, ważnym kryterium diagnostycznym jest czas trwania tożsamości
transseksualnej – co najmniej 2 lata.
• Ostatnie kryterium zakłada, że zaburzenie to nie jest objawem innego zaburzenia
psychicznego (np. schizofrenii) ani nie wiąże się z nieprawidłowościami
chromosomalnymi. Transseksualistom towarzyszy niezadowolenie z powodu cech
biologicznych, budowy ciała, niechęć do swoich genitaliów. Ciało, które posiadają,
powoduje obrzydzenie, co może prowadzić do myśli i prób samobójczych.
DZIEWCZYNA Z PORTRETU
„..Dociera do niego prawda, którą od lat w sobie tłumił: myśli jak
kobieta, chce wyglądać ja kobieta, czuje się kobietą. Jest kobietą.”

„…transseksualizm to stan,
w którym płeć psychiczna
(gender) nie zgadza się z płcią
metrykalną, określoną
po porodzie (sex). Leczenie, poza
opieką psychiatryczną, obejmuje
najczęściej trzy etapy:
hormonoterapię, test życia
i operację zmiany płci.”
• Istotne jest rozróżnienie między transseksualizmem, transgenderyzmem oraz
transwestytyzmem.
• Transseksualizm zakłada obecność pragnienia zmiany operacyjnej płci.
• Osoba z zaburzeniem tożsamości płciowej w postaci transgenderyzmu pragnie przynależeć
do płci przeciwnej niż biologiczna i dąży do posiadania niektórych atrybutów tej odmiennej
płci, np. poprzez poddanie się kuracji hormonalnej, mastektomii lub mammoplastyki.
Pragnie posiadać jednak pewne stałe atrybuty odmiennej płci, nie tylko czasowe,
np. ubranie, co różni ją od transwestyty.
• Transwestytyzm o typie podwójnej roli jest zaburzeniem identyfikacji płciowej
obejmującym przebieranie się w ubrania przeciwnej płci w celu chwilowego
doświadczenia przynależności do przeciwnej płci.
• Nie towarzyszy temu jednak podniecenie seksualne, co pozwala odróżnić ten typ
zaburzeń od transwestytyzmu fetyszystycznego (dewiacja).

• W ICD-10 znajduje się również jednostka kliniczna dotycząca zaburzenia dojrzewania

seksualnego obejmującego doświadczanie cierpienia z powodu niepewności
co do swojej tożsamości i orientacji seksualnej, co powoduje lęk lub depresję.
SPECYFIKA DIAGNOZY
• Proces diagnozy w okresie dorastania przeplata się z jednoczesnym prowadzeniem terapii tak,
aby pacjent młodzieżowy mógł swobodnie doświadczyć swojej tożsamości, omówić związane
z nią problemy i lepiej określić siebie.

• Kluczowe w procesie diagnozy jest prawidłowe przeprowadzenie wywiadu seksuologicznego

w celu zebrania szczegółowych informacji. W historii pacjenta warto zwrócić uwagę zwłaszcza
na: zabawy dziecięce, sposób ubierania się w dzieciństwie, tożsamość płciową w dzieciństwie
oraz obecną, przebieranie się w stroje płci przeciwnej, odczucia pacjenta względem własnego
ciała, fantazje seksualne oraz masturbację, doświadczenia seksualne.
Niezbędne jest, aby zarówno przy diagnozie, jak i projektowaniu pomocy zostały
uwzględnione wpływy otoczenia, przede wszystkim rodziny.

• Specyfika pracy diagnostycznej i terapeutycznej z nastolatkiem wiąże się z kontaktem

z jego prawnymi opiekunami. To z rodzicami uzgadnia się formalne aspekty pracy,
przeprowadza się wywiad seksuologiczny.

• Rodzice często sami wykazują emocjonalne oraz behawioralne trudności w związku

z niepewnością nastolatka wobec własnej tożsamości seksualnej. Wobec rodziców
nastolatka można zaproponować następujące formy pomocy: poradnictwo, edukacja oraz
psychoterapia systemu rodzinnego. Poradnictwo oraz edukacja są formami pomocy
adresowanymi do osób zdrowych przeżywających trudności przystosowawcze lub brak
wiedzy w problematycznym obszarze.
• W procesie diagnozy i terapii
ważne jest budowanie relacji
opartej na zaufaniu i poczuciu
akceptacji.

• Poziom wrażliwości na wszelkie

sygnały traktowania zgodnie
z płcią biologiczną, a nie
psychiczną przez otoczenie może
być odbierana jako nieadekwatna
lub nadmiarowa.

• Zwłaszcza wobec młodzieżowego

pacjenta przeżywającego
niepewność wobec własnej
tożsamości płciowej diagnosta
powinien zachować neutralność,
aby adolescent mógł rozwiązać
dylemat w zgodzie ze sobą i swoim
poczuciem przynależności do danej
płci.
• W procesie diagnozy psycholog może również korzystać z różnych
dodatkowych metod diagnostycznych, takich jak metody projekcyjne
(np. TAT), metody eksperymentalne (rysunek, opowiadanie, rzeźby,
figurki) czy kwestionariusze (np. Inwentarz do Oceny Płci
Psychologicznej).

• Diagnoza i terapia zaburzeń identyfikacji płciowej u nastolatków

polega na postępowaniu obejmującym całą rodzinę i zintegrowaniu
jej z zapewnieniem nastolatkowi wsparcia ze strony najbliższych.

• Wobec rodziców nastolatka można zaproponować następujące formy

pomocy: poradnictwo, edukacja oraz psychoterapia systemu
rodzinnego. Poradnictwo oraz edukacja są formami pomocy
adresowanymi do osób zdrowych przeżywających trudności
przystosowawcze lub brak wiedzy w problematycznym obszarze.
 LECZENIE
• Leczenie jest radykalne i nieodwracalne, dlatego też powinno się je
podejmować jedynie wówczas, gdy rozpoznanie jest pewne.
• Naczelna zasada stosowana w terapii osób z zaburzeniami identyfikacji
płciowej głosi, że odwracalne zmiany powinny następować przed zmianami
nieodwracalnymi, a każdy kolejny krok można wykonać tylko wtedy, gdy
poprzednie interwencje spowodowały poprawę funkcjonowania
psychicznego i społecznego.
 BIBLIOGRAFIA
• Welenc M., Kształtowanie się tożsamości płciowej w kontekście edukacji seksualnej
• Bajszczak K., Szarras-Czapnik M., Słowikowska-Hilczer J., Zaburzenia rozwoju płci – nowa
nomenklatura oraz wytyczne w postępowaniu terapeutycznym
• https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/niepewnosc-wobec-wlasnej-tozsamosci-plciowej-w-
okresie-dorastania
• https://www.mp.pl/psychiatria/zaburzenia/inne/75640,zaburzenia-identyfikacji-plciowej
• https://podyplomie.pl/psychiatria/31845,zaburzenia-tozsamosci-plciowej-u-dzieci-i-mlodziezy
• Gulczyńska A., Jankowiak B., Tożsamość płciowa w rozwoju psychoseksualnym człowieka,
„Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa”, 2009, nr 2, s. 31
• Grabowska M., Rola rodziców w wychowaniu seksualnym ich dzieci, Rocznik Naukowy
Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy. Transdyscyplinarne Studia o Kulturze (i)
Edukacji, 2009, nr 4, s. 184
• Gawęda A., Janas-Kozik M., Nowak M., Fizjologiczny rozwój psychoseksualny dzieci i młodzieży,
„Seksuologia Polska” 2010, tom 8, nr 2, s. 67
• http://
www.cialowpsychoterapii.pl/metody-pracy/bioenergetyka/rozwoj-psychoseksualny-dziecka
• Gawęda A., Janas-Kozik M., Nowak M., Fizjologiczny rozwój psychoseksualny dzieci i młodzieży,
„Seksuologia Polska” 2010, tom 8, nr 2, 64–70
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Masturbacja_dzieci%C4%99ca