25.10.

2021

PSYCHOANALIZA W WYDANIU
FREUD’OWSKIM
Źródła prezentacji:

Tavris, C., Wade, C. (1999). Psychologia. Podejścia i koncepcje. Poznań: Zysk i S-ka.
Gerrig, R.J. Zimbardo, P.G. (2009). Psychologia i życie. Warszawa: PWN.
Oleś, P. (2003). Wprowadzenie do Psychologii Osobowości, Warszawa: Scholar.
Rathus S. A. (2006). Psychologia współczesna. Lepiej-wiecej-przystępniej. Gdańsk: GWP

Zygmunt Freud (1856-1939)

◦ 1899 powstaje „Objaśnienie marzeń
sennych”
◦ Początek Psychoanalizy 1900r.
◦ motto „Gdy niebo mi oporne,
piekło wzruszę do dna”

1
 25.10.2021

Obecnie psychoanaliza ma wiele nurtów, ale wspólny

rdzeń, na który składają się następujące założenia:

1. Założenie o nieświadomych procesach psychicznych

2. Założenie o dynamice procesów – konflikt
3. Założenie o determinizmie psychicznym – wcześniejsze doświadczenia

Zachowanie człowieka jest zdeterminowane przez dynamikę nieświadomych popędów.

Popędy i rozwój psychoseksualny

◦ Freud jako neurolog upatrywał motywacji ludzkich zachowań w energii psychicznej właściwej każdej
jednostce
◦ Zakładał istnienie wrodzonych instynktów/popędów stanowiących system napięć w ciele
◦ Początkowo dwóch: samozachowanie (zaspokajanie głodu i pragnienia) i eros (pragnienia seksualne i
zachowanie gatunku)
◦ Źródło energii impulsów seksualnych określił mianem libido (energia psychiczna, popychająca do
poszukiwania przyjemności zmysłowych wszelkiego rodzaju)
◦ W późniejszym okresie pojawia się pojęcie tanatos (instynkt śmierci, negatywna siła skłaniająca ludzi do
agresywnych i destrukcyjnych zachowań) znaczenie drugoplanowe

2
 25.10.2021

Rozwój psychoseksualny wg Freuda

◦ W trakcie rozwoju dziecka następuje zmiana obszarów ciała, poprzez które libido jest wyrażane.
Zostały one nazwane przez Freuda strefami erogennymi.
◦ Rozwój psychoseksualny przebiega przez 5 faz: oralną, analną, falliczną, fazę latencji i genitalną.

◦ W każdym ze stadiów dziecko ma określone potrzeby i cele do zrealizowania. Frustracja potrzeb lub
też ich nadmierna gratyfikacja jest jednoznaczna z fiksacją na danej fazie.
◦ Skutkuje to wykształceniem zaburzonego typu osobowości, który jest utrwaleniem właściwości danej
fazy.

◦ Jeżeli wszystkie potrzeby zostają pomyślnie zaspokojone, a konflikty rozwiązane, nie dochodzi do
frustracji potrzeb - nie następuje fiksacja i człowiek rozwija się z szukającego przyjemności niemowlęcia
w nastawioną na rzeczywiste relacje międzyludzkie oraz realne zadania - osobę dorosłą - w ten oto
sposób rozwija się zdrowa osobowość.

Stadia rozwoju wg Freuda

Faza oralna (0 do ok. 12/18m. ż.) - energia libido koncentruje się wokół ust
◦ Freud zakładał, że czynności oralne, takie jak ssanie i gryzienie, umożliwiają dziecku nie tylko
odżywianie się, ale zaspokajają również jego popęd seksualny.
◦ Niewystarczająca lub nadmierna gratyfikacja oralna może prowadzić do fiksacji na tym stadium i
rozwinięcia się cech osobowości z nim związanych. Cechy oralne obejmują zależność od innych,
skłonność do dogadzania sobie oraz nadmierny optymizm lub pesymizm (w zależności od
kierunku doświadczeń z gratyfikacją).
◦ Osoby charakteryzujące się fiksacją oralną pożądają nadmiernie „czynności oralnych", takich jak:
palenie papierosów, przesadne objadanie się, obgryzanie paznokci
Tak jak niemowlęta zdane całkowicie na łaskę bądź niełaskę dorosłych, dorośli z fiksacją oralną
mają skłonność do nawiązywania relacji wyrażających ich nadmierną zależność od innych.

3
 25.10.2021

Stadia rozwoju wg Freuda

◦ Faza analna (ok. 1,5/2 – 3 r. ż.) - energia libido koncertuje się wokół odbytu.
◦ W analnej fazie rozwoju zaspokojenie popędu następuje poprzez zwieranie i rozluźnianie mięśni
kontrolujących wydalanie produktów przemiany materii.
◦ Trening czystości uznawany za podporządkowanie energii Libido społecznie określonym normom
Wydalanie, kontrolowane do tej pory odruchowo, staje się na tym etapie przedmiotem kontroli dowolnej, która
jest początkowo zawodna.
Kwestia samokontroli może stać się przedmiotem konfliktu między dzieckiem, a rodzicami. Z tego konfliktu
może zrodzić się fiksacją analna.
◦ Osobowość analno-retencyjna - nadmierna samokontrola - perfekcjonizm, nadmierna potrzebą porządku,
przesadne dbanie o czystość.
◦ Osobowość analno-ekspulsywna - niedostatek samokontroli - bałaganiarstwo, beztroska, a nawet sadyzm.

Stadia rozwoju wg Freuda

◦ Faza falliczna /edypalna (ok. 3 - 6 r. ż.) - energia libido gromadzi się wokół
genitaliów (penis u chłopców, łechtaczka u dziewcząt)
◦ Eksploracja ciała - pojawia się naturalne zainteresowanie swoim ciałem, płcią oraz
różnicami płciowymi; dziecko w tym okresie kierowane ciekawością podgląda
dorosłych.
◦ wg Freuda dziecko nieświadomie pragnie posiąść jednego z rodziców (płci
przeciwnej), co stanowi podstawy do teorii tzw. Kompleksu Edypa

◦ Konflikt między rodzicami a dzieckiem rozwija się wokół problemu masturbacji, na

którą wielu rodziców reaguje karami i grożeniem dziecku.

4
 25.10.2021

Stadia rozwoju wg Freuda

◦ W fazie tej dziecko rozwija silne przywiązanie do rodzica płci przeciwnej, a
rodzica płci własnej zaczyna traktować jako rywala. Chłopcy pragną więc „ożenić
się" z mamą, dziewczynki - z tatą.

◦ U chłopców konflikt ten jest nazywany kompleksem Edypa, od imienia

legendarnego greckiego króla, który nieświadomie zabił swego ojca i poślubił
matkę. Podobne uczucia dziewczynek są zarzewiem kompleksu Elektry (według
greckich legend Elektra była córką króla Agamemnona, która po jego
zamordowaniu szukała zemsty na sprawcach - własnej matce i jej kochanku).

Kompleks Edypa u chłopców

Kompleks Edypa – erotyczne pragnienia chłopca skupiają się na matce
◦ Chęć wyłącznego posiadania matki prowadzi do konkurencji z ojcem, który
postrzegany jest jako rywal - pragnienie pozbycia się ojca i nieświadoma chęć jego
śmierci.
◦ Projekcja własnej agresji skierowanej na ojca wywołuje w chłopcu poczucie
zagrożenia agresją z jego strony – w ten sposób rodzi się lęk kastracyjny.

Lęk kastracyjny jest podstawą do rozwiązania kompleksu Edypa.

10

5
 25.10.2021

Kompleks Edypa u chłopców

Rozwiązanie konfliktu Edypa:
◦ wyparcie pożądana do matki
◦ identyfikacja z domniemanym agresorem i introjekcji norm reprezentowanych
przez niego i społeczeństwo - zakazanie kazirodczych pragnień i relacji.

Pomyślne rozwiązanie kompleksu Edypa jest ważnym osiągnięciem rozwojowym –

dzięki temu tworzą się podstawy moralności.
Dla dziecka oznacza to przyjęcie panującego porządku kulturowego.

11

Kompleks Edypa u dziewcząt

◦ Kompleks Elektry – kiedy dziewczynka odkrywa różnice anatomiczne pomiędzy
kobietami i mężczyznami jest bardzo zawiedziona i staje się zazdrosna z powodu braku
widocznych organów płciowych u siebie - powstaje zazdrość o penisa

Winą za ten brak obarcza matkę, ku której kieruje nienawiść, ojciec z kolei staje się
obiektem jej miłości – jako posiadacz pożądanego organu.
Dziewczynka nie odczuwa lęku kastracyjnego z tego względu nie musi wypierać pożądania
w stosunku do ojca.
U dziewczynek kompleks Edypa ma dużo lżejsze zabarwienie z powodu braku lęku
kastracyjnego.
Z tego powodu – twierdzi Freud – kobiety mają słabiej rozwinięte Superego.

12

6
 25.10.2021

Kazimierz Obuchowski w przedmowie do

„Neurotycznej osobowości naszych czasów”
„Sprawa kobieca była dla doktora Zygmunta Freuda prosta. Istnieje
tylko jedna płeć i mają ją mężczyźni, gdyż dysponują własnym penisem,
kobiety są biologicznie niepełne, gdyż kobiecie natura go nie dała. Są
więc o niego zazdrosne, a mężczyźni odczuwają ciągły niepokój przed
postradaniem go. Jedyne, co może uczynić kobieta w sposób
konstruktywny, to posiąść na własność mężczyznę wraz z jego penisem,
aby w ten sposób skompensować swój defekt. To jej jedyny rzeczywisty
cel i problem. Stąd egoizm kobiety i niskość jej pragnień.”

13

Stadia rozwoju wg Freuda

Fiksacje w fazie fallicznej
Może ukształtować się osobowość falliczna:
◦ u mężczyzn kompulsywne pragnienie potwierdzenia męskości
poprzez: posiadanie wielu kobiet i dzieci (u podłoża leży lęk
kastracyjny), kolekcjonowanie sukcesów.
◦ u kobiet nieświadoma koncentracja na seksualności, ujawniająca się w
formie skłonności histerycznych oraz nadmiernego podkreślania
kobiecości, z tendencją do uwodzenia, ale bez wchodzenia w relacje
seksualne.

14

7
 25.10.2021

Stadia rozwoju wg Freuda

◦ Presja konfliktu Edypa powoduje u dziecka całkowite wyparcie pragnień
seksualnych. Wchodzi ono w ten sposób w fazę latencji, czyli ukrycia impulsów
seksualnych w nieświadomości (ok. 6-7 lat do okresu dojrzewania ok. 11–13 lat)
◦ Energia libido nie kumuluje się nigdzie w ciele.
◦ Libido nie wyraża się wprost - jest inwestowana w zabawę, naukę i kontakty z
rówieśnikami, jednostka uczy się ról społecznych.
◦ To stadium bez fiksacji.
◦ W fazie tej dzieci zwykle preferują zabawę z przedstawicielami własnej płci.

15

Stadia rozwoju wg Freuda

◦ Faza genitalna (od okresu dojrzewania)
◦ Dojrzała seksualność, do której – zdaniem Freuda – nie każdy
dochodzi.
◦ Energia seksualna jest teraz umiejscowiona w genitaliach i stopniowo
zostaje nakierowywana na stosunek płciowy – ukierunkowanie popędu
ku zdrowej relacji z osobą płci przeciwnej i idealistycznej miłości
mogącej wyrazić się altruizmem i gotowością do poświęceń.

16

8
 25.10.2021

Trójsystemowa koncepcja osobowości Freuda

◦ Źródło grafiki:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_psychoanalizy

17

Trójsystemowa koncepcja osobowości Freuda

◦ Id: ◦ Ego: ◦ Superego
- zasada przyjemności - zasada rzeczywistości - zasada moralności
- redukcja napięcia, - arbiter między id, a - reguły rodziców i
unikanie bólu, superego społeczeństwa, siły
doznawanie przyjemności - reprezentuje rozum i autorytetu
- wrodzone instynkty zdrowy rozsądek - sumienie
- metafora jeźdźca na
koniu

18

9
 25.10.2021

Mechanizmy obronne ego

◦ Choć ego ma w większości charakter świadomy, część jego działań
pozostaje poza świadomością. Działa ono jako cenzor
niedopuszczający do świadomości pewnych impulsów z id.
◦ Jeżeli ego wyczuwa, że jakiś niewłaściwy impuls próbujący przedostać
się do świadomości, zapobiega temu poprzez wykorzystanie
mechanizmów obronnych.

19

Mechanizmy obronne ego

◦ Wyparcie – zamykanie w nieświadomości zbyt trudnych,

nieakceptowanych uczuć i niezdawanie sobie z tego procesu sprawy -
niedopuszczenie do świadomości niepokojących myśli, wspomnień i
emocji. Jednostka jednak nie jest świadoma, że jej umysł dokonał
takiego zabiegu.
◦ Freud uważał wyparcie za najbardziej podstawowy mechanizm
obronny - wymaga nieustannego wysiłku, żeby utrzymać to, co
niebezpieczne w nieświadomości.

20

10
 25.10.2021

Mechanizmy obronne ego

2. Projekcja / Rzutowanie – przypisywanie komuś swoich własnych,

najczęściej nieakceptowanych i niepokojących uczuć. Obarczanie winą
za własne trudności innych osób.
◦ Przypisywanie innym czegoś swojego – poglądu lub uczucia (np. winy,
agresji).
◦ Często celem projekcji staje się kozioł ofiarny – bezbronna jednostka
lub grupa, oskarżana przez jednostki, które czują się niepewne lub
zagrożone.

21

Mechanizmy obronne ego

3. Przemieszczenie – rozładowanie stłumionych uczuć, zazwyczaj

wrogości lub pragnień seksualnych na obiektach mniej niebezpiecznych
niż te, które te uczucia wzbudziły (np.: „wyżycie się” na kimś innym)
4. Sublimacja - myśli odsuwane są od swych celów
seksualnych/agresywnych i kierowane są ku celom akceptowanym
społecznie; np.: malarze malujący akty lub opowiadanie ciągle
perwersyjnych dowcipów; wybór zawodu chirurga lub żołnierza zamiast
zabijanie ludzi

22

11
 25.10.2021

Mechanizmy obronne ego

5. Zaprzeczenie – nieprzyznawanie się, że zdarzyło się coś

nieprzyjemnego lub, że doświadczamy „zakazanych” uczuć.
Bagatelizowanie znaczenia zdarzeń.
◦ Niektórzy zaprzeczają, że czują gniew, osoby uzależnione zaprzeczają,
że to uzależnienie, palacz wmawia sobie i światu, że akurat jemu
palenie nie zaszkodzi.

23

Mechanizmy obronne ego

6. Racjonalizacja / intelektualizacja – nieświadome kontrolowanie emocji i
impulsów przez ich silne uzależnienie od wyjaśnień racjonalnych, np.:
◦ alkoholik, który mówi, że piwko jest zdrowe na nerki (wypłukuje kamień), wino
zdrowe na serce i układ krążenia, a wódka na żołądek
◦ święte wojny – zabijanie w imię miłości i Boga

7. Anulowanie – „rodzaj negatywnej magii, polegającej na tym, że drugi czyn

osoby znosi (anuluje) czyn pierwszy, w taki sposób jakby żaden nie miał miejsca,
podczas gdy w rzeczywistości zaistniały oba.”
za: Pervin, John (2002)

24

12
 25.10.2021

Mechanizmy obronne ego

8. Regresja – wycofanie do wcześniejszych poziomów rozwojowych,
co pociąga za sobą bardziej dziecinne reakcje i brak ambicji, np.:
obgryzanie paznokci
◦ W szerszym rozumieniu przejawianie wszelkich infantylizmów i
uciekanie od problemów np. w gry komputerowe/używki
9. Humor – reagowanie na trudności życiowe nieadekwatnym
śmiechem, dowcipkowanie na temat przerażającej (choć czasami
nieuświadamianej) przyszłości.

25

Mechanizmy obronne ego

10. Reakcja upozorowana / formowanie reakcji przeciwstawnych –
nieświadome uczucie, które budzi w nas niepokój, w świadomości zostaje
przekształcone w swoje przeciwieństwo.
Działania pod wpływem reakcji upozorowanej mają charakter przesadny,
przejaskrawiony, wymuszony – są „za bardzo” np.:
◦ „końskie zaloty”
◦ ludzie, którzy nieświadomie obawiając się, że sobie nie poradzą, powtarzają wciąż,
że są silni.

26

13
 25.10.2021

Mechanizmy obronne ego

11. Izolacja – odłączenie przykrego ładunku emocjonalnego i trzymanie go w
nieświadomości, przy jednoczesnej pamięci/ świadomości zdarzeń lub pełnej
poznawczej świadomości wyobrażeń.
12. Wycofanie w bierność – odizolowanie emocjonalne - niepodejmowanie
działań w obliczu oczywistego zagrożenia, np.: gdy zbliżają się kłopoty pojawia się
olbrzymia senność.

27

Charakterystyka terapii psychoanalitycznej

28

14
 25.10.2021

Terapia rozmową
◦ „Niewykształceni krewni naszych chorych, którym imponuje jedynie to, co można zobaczyć i
usłyszeć, którzy zjawiska ujmują wedle logiki ekranu filmowego, nie zaniedbują żadnej okazji,
by wyrazić swe wątpliwości, czy za pomocą samej rozmowy można coś zaradzić przeciw
chorobie. Jest to równie krótkowzroczne, jak niekonsekwentne. Przecież to ci sami ludzie,
którzy tak dobrze wiedzą, że chorzy objawy choroby sobie tylko „wmawiają”.
Słowa były niegdyś czarami i do dziś słowo zachowało coś ze swej siły czarodziejskiej.
Słowami może człowiek uszczęśliwić lub doprowadzić do rozpaczy, słowami nauczyciel przenosi
na uczniów swą wiedzę, słowami mówca porywa słuchaczy, decyduje o ich sądach i
rozstrzygnięciach. Słowa wywołują afekty, są powszechnym środkiem do tego, by ludzie mogli na
siebie wpływać.”
Freud, Z. (2003). Wstęp do Psychoanalizy, s.51

29

Terapia rozmową

◦ Więź z pacjentem jest podstawą terapii psychoanalitycznej:

◦ „Informacji potrzebnych dla analizy udzieli taki człowiek tylko wtedy, kiedy będzie związany
specjalnymi więzami uczuciowymi z lekarzem (…). Informacje te bowiem dotyczą najbardziej
intymnych szczegółów jego życia duchowego, wszystkiego, co jako jednostka samodzielna pod
względem społecznym musi przed nimi ukrywać, wszystkiego, do czego jako indywiduum nie
chce przyznać się przed samym sobą.”

Freud, Z. (2003). Wstęp do Psychoanalizy, s.51

30

15
 25.10.2021

Terapia rozmową
Założenia:
◦ pacjent nie wie, co jest problemem – do terapii psychoanalitycznej nadają się pacjenci,
którzy nie mają konkretnego problemu – źle się czują, nie wiedzą czemu płaczą i mają
koszmary nocne

◦ skoro pacjent nie wie, co jest problemem, to również nie może wiedzieć, co jest jego
źródłem – wyparcie traumatycznych zdarzeń

◦ To, co rzeczywiście (obiektywnie) zdarzyło się w życiu pacjenta nie jest tak ważne, jak
jego subiektywna rzeczywistość psychiczna – własna interpretacja doświadczenia.

31

Terapia rozmową
CELE:
◦ wgląd – cel nadrzędny terapii osiągany poprzez poszerzanie świadomości i w ten
sposób przywrócenie wspomnień, aby mogły podzielić los innych
(nietraumatycznych) wspomnień – stopniowo stracić ładunek emocjonalny i
wyrazistość
◦ katharsis – oczyszczenie

32

16
 25.10.2021

Terapia rozmową
METODY:
◦ metoda wolnych skojarzeń – metoda odkrywania treści nieświadomości dzięki
swobodnemu wypowiadaniu wszystkiego, co pacjentowi przychodzi na myśl
◦ analiza marzeń sennych
◦ przeniesienie – przeciwprzeniesienie
◦ opór – naturalna obawa przed zmianą

33

Niebezpieczna metoda

34

17