Ch֓ng 6.

H m sè nhi·u bi¸n

1. H m hai bi¸n sè
1.1 C¡c kh¡i ni»m
- Cho D ⊂ R2 . H m 2 bi¸n x¡c ành tr¶n D l mët quy t­c °t t÷ìng ùng méi iºm
M (x, y) ∈ D mët v ch¿ mët sè thüc w. Ta vi¸t: w = f (x, y), (x, y) ∈ D. Tªp D gåi l
tªp x¡c ành cõa h m sè
- X²t h m sè cho bði cæng thùc w = f (x, y). Tªp x¡c ành cõa nâ l tªp t§t c£ c¡c
iºm (x, y) ∈ R2 sao cho biºu thùc f (x, y) câ ngh¾a.
- Tªp hñp c¡c iºm trong khæng gian {(x, y, w) ∈ R3 : (x, y) ∈ D, w = f (x, y)} ÷ñc
gåi l ç thà h m sè w = f (x, y).
- Tªp gi¡ trà cõa h m sè w = f (x, y) l tªp hñp t§t c£ c¡c gi¡ trà cõa h m sè khi iºm
M (x, y) thay êi trong TX cõa nâ.
- ÷íng mùc cõa h m sè w = f (x, y) l tªp hñp c¡c iºm M (x, y) thäa m¢n i·u ki»n
f (x, y) = w0 . Nh÷ vªy, ùng vîi méi gi¡ trà cè ành w0 ta câ mët ÷íng mùc.
V½ dö 1
T¼m tªp x¡c ành cõa c¡c h m sè:
2
z=
ln(1 − x2 − y 2 )

Gi£i. H m sè x¡c ành khi

( (
1 − x2 − y 2 > 0 x2 + y 2 < 1
⇔ ⇔ 0 < x2 + y 2 < 1
ln(1 − x2 − y 2 ) 6= 0 x2 + y 2 6= 0

Vªy, tªp x¡c ành D = {(x, y) : x, y ∈ R, 0 < x2 + y2 < 1}.

Nhªn x²t: Kh¡i ni»m h m n > 2 bi¸n sè ÷ñc ành ngh¾a t÷ìng tü.
1.2 Mët sè h m sè hai bi¸n sè trong ph¥n t½ch kinh t¸
H m s£n xu§t: H m s£n xu§t biºu thà méi quan h» giúa s£n l÷ñng Q ti·m n«ng vîi
c¡c y¸u tè ¦u v o cõa s£n xu§t nh÷ vèn (K), lao ëng (L): Q = f (K, L).
- H m s£n xu§t cõa Cobb-Douglas: Q = aK α Lβ , vîi a, α, β > 0.
- Vîi mùc s£n l÷ñng theo k¸ ho¤ch khæng êi Q0 ta câ ÷íng mùc t÷ìng ùng l :
f (K, L) = Q0 . Trong tr÷íng hñp n y ÷íng mùc cán ÷ñc gåi l ÷íng ¯ng l÷ñng.
Nâ l tªp hñp c¡c y¸u tè s£n xu§t (K, L) cho cung 1 mùc s£n l÷ñng cè ành.
H m chi ph½ v h m lñi nhuªn:
+ N¸u t½nh theo c¡c y¸u tè s£n xu§t th¼ T C = wk · K + wL · L + C◦ .
+ N¸u doanh nghi»p c¤nh tranh câ h m s£n xu§t l Q = f (K, L) v gi¡ thà tr÷íng cõa
s£n ph©m l p th¼ π = T R − T C = p · f (K, L) − (wk · K + wL · L + C◦ ),
trong â: wk - gi¡ thu¶ 1 ìn và t÷ b£n, wL - gi¡ thu¶ 1 ìn và lao ëng v C0 - chi
ph½ cè ành.
H m chi ph½ k¸t hñp: Khi doanh nghi»p s£n xu§t nhi·u lo¤i s£n ph©m, ta câ h m chi
ph½ k¸t hñp: T C = T C(Q1 , Q2 , ..., Qn )
H m lñi ½ch: U = U (x1, x2, ..., xn) biºu di¹n mùc ë ÷a th½ch cõa ng÷íi ti¶u dòng èi
vîi méi tê hñp h ng hâa (x1 , x2 , ..., xn ), vîi xi l sè l÷ñng h ng hâa i.
Méi tê hñp h ng hâa ÷ñc gåi l mët tói h ng (giä h ng).
H m lñi ½ch °t t÷ìng ùng méi tói h ng vîi mët gi¡ trà lñi ½ch nh§t ành theo quy t­c:
Tói h ng n o ÷ñc ÷a chuëng hìn th¼ ÷ñc g¡n gi¡ trà lñi ½ch lîn hìn.
H m lñi ½ch Cobb-Douglas: U = a · xα1 xα2 ...xαn vîi a, αi l c¡c h¬ng sè d÷ìng.
1 2 n

÷íng mùc cõa h m lñi ½ch ÷ñc gåi l ÷íng b ng quang, tùc l tªp t§t c£ c¡c giä
h ng em l¤i còng mët mùc lñi ½ch.
H m cung v h m c¦u tr¶n thà tr÷íng nhi·u h ng hâa li¶n quan: Gi£ sû tr¶n thà
tr÷íng câ n h ng hâa li¶n quan. Khi â l÷ñng cung hay l÷ñng c¦u èi vîi mët h ng hâa
n o â khæng ch¿ phö thuëc v o gi¡ cõa h ng hâa â, m cán phö thuëc gi¡ cõa c¡c
h ng hâa li¶n quan kh¡c.
Qsi = Si (p1 , p2 , ...., pn ), h m cung èi vîi h ng hâa i

h m c¦u èi vîi h ng hâa i

Qdi = Di (p1 , p2 , ...., pn ),
Mæ h¼nh c¥n b¬ng cõa thà tr÷íng câ n h ng hâa li¶n quan l :
(
Si (p1 , p2 , ..., pn ) = Di (p1 , p2 , ...., pn )
i = 1, 2, ...., n
2. Giîi h¤n v li¶n töc
- Trong m°t ph¯ng Oxy, d¢y iºm Mn (xn , yn ) ÷ñc gåi l hëi tö v· iºm M0 (x0 , y0 )
n¸u: 
 lim xn = x0

n→+∞
 lim yn = y0
n→+∞

K½ hi»u: Mn → M0 .
- Sè L ÷ñc gåi l giîi h¤n cõa h m w = f (x, y) khi M (x, y) ti¸n ¸n M0 (x0 , y0 )
n¸u vîi måi d¢y iºm Mn (xn , yn ) trong l¥n cªn cõa M0 sao cho Mn → M0 , ta câ
lim f (xn , yn ) = L.
n→+∞
lim f (x, y) = L.
K½ hi»u: x→x
0
y→y0
- Cho h m w = f (x, y) x¡c ành trong mi·n D, M0 (x0 , y0 ) ∈ D. H m w = f (x, y)
÷ñc gåi l li¶n töc t¤i M0 n¸u x→x
lim f (x, y) = f (x0 , y0 ).
0
y→y0
3. ¤o h m ri¶ng
3.1 ành ngh¾a
+ Sè gia h m sè: ∆x w = f (x0 + ∆x, y0 ) − f (x0 , y0 ), ∆y w = f (x0 , y0 + ∆y) − f (x0 , y0 )
+ ¤o h m ri¶ng cõa w = f (x, y) theo bi¸n x t¤i (x◦ , y◦ ):
∂w ∆x w
wx0 (x◦ , y◦ ) = (x◦ , y◦ ) = lim
∂x ∆x→0 ∆x

n¸u giîi h¤n ð v¸ ph£i tçn t¤i húu h¤n.

+ ¤o h m ri¶ng cõa w = f (x, y) theo bi¸n y t¤i (x◦ , y◦ ):
∂w ∆y w
wy0 (x◦ , y◦ ) = (x◦ , y◦ ) = lim
∂y ∆y→0 ∆y

n¸u giîi h¤n ð v¸ ph£i tçn t¤i húu h¤n.

Nhªn x²t: Trong thüc h nh, khi t½nh ¤o h m ri¶ng cõa h m nhi·u bi¸n sè, ta xem
h m n y nh÷ h m 1 bi¸n cõa bi¸n ang xem x²t, c¡c bi¸n kh¡c ÷ñc xem nh÷ h¬ng sè
v sû döng quy t­c t½nh ¤o h m cho h m 1 bi¸n º t½nh.
3.2 ¤o h m ri¶ng c§p cao
+ ¤o h m ri¶ng c§p 2 cõa w = f (x, y) hai l¦n theo bi¸n x:
00 ∂2w
wxx = = (wx0 )0x
∂x2

+ ¤o h m ri¶ng c§p 2 cõa w = f (x, y) theo bi¸n x v bi¸n y:

00 ∂2w
wxy = = (wx0 )0y
∂x∂y

C¡c ¤o h m ri¶ng c§p hai wyy

00 , w 00 ÷ñc ành ngh¾a t÷ìng tü.
yx
V½ dö 3
T½nh c¡c ¤o h m ri¶ng c§p 2:
a)w = x4 y 3 b)w = ex (x + y)

Gi£i.
a) wx0 = 4x3 y3 , wy0 = 3x4 y 2
00 0 0 00 = (w 0 )0 = 6x4 y, w 00
wxx = (wx )x = 12x2 y 3 , wyy = (wx0 )0y = 12x3 y 2
y y xy
b) wx0 = ex (x + y + 1) , wy0 = ex
00 = ex (x + y + 2) , w 00 = 0, w 00 = ex
wxx yy xy
ành lþ Schwartz: N¸u h m sè w = f (x, y) câ c¡c ¤o h m ri¶ng c§p hai ·u li¶n töc
trong D th¼ trong D ta câ wxy 00 = w 00 .
yx
Ma trªn Hess: Cho h m sè w = f (x, y) câ c¡c ¤o h m ri¶ng c§p 2. °t w11 =
12 = wxy , w21 = wyx , w22 = wyy . Khi â ma trªn sau
00 , w
wxx 00 00 00

" #
w11 w12
H=
w21 w22

÷ñc gåi l ma trªn Hess.

Nhªn x²t: Trong tr÷íng hñp h m n bi¸n, ma trªn Hess H = [wij ]n×n vîi wij = wx00 x .
i j
3.3 Ùng döng cõa ¤o h m ri¶ng v ¤o h m ri¶ng c§p cao trong kinh t¸
a. Gi¡ trà cªn bi¶n: Cho h m kinh t¸ nh÷ sau:
y = f (x1 , x2 , ..., xn ), y, x1 , x2 , ..., xn l c¡c bi¸n kinh t¸
X²t iºm M0 = (x01 , x02 , ...., x0n ). Ta gåi
∂f ∂f 0 0
(M0 ) = (x , x , ...., x0n )
∂xk ∂xk 1 2

l gi¡ trà y- cªn bi¶n cõa xk t¤i iºm M0 . Gi¡ trà n y biºu di¹n x§p x¿ l÷ñng thay êi
gi¡ trà cõa bi¸n phö thuëc y t¤i iºm M0 khi xk t«ng th¶m 1 ìn và v c¡c bi¸n kh¡c
khæng thay êi.
V½ dö 4
√ √
Gi£ sû h m s£n xu§t cõa 1 doanh nghi»p câ d¤ng Q = 30 · 3
K 2 · 3 L. T¼m s£n l÷ñng
hi»n vªt cªn bi¶n cõa t÷ b£n v cõa lao ëng t¤i K = 27 v L = 64 trong 1 ng y. N¶u
þ ngh¾a kinh t¸.
Gi£i. S£n l÷ñng hi»n vªt cªn bi¶n cõa t÷ b£n v cõa lao ëng:
√
3
L K 2/3
M P PK = Q0K = 20 √ , M P PL = 10
3
K L2/3

T¤i K = 27 v L = 64:
80 45
M P PK = , M P PL =
3 8

Þ ngh¾a: T¤i mùc K = 27 v L = 64:

- Khi t÷ b£n t«ng 1 ìn và v lao ëng khæng êi, s£n ph©m hi»n vªt t«ng 80/3 ìn và.
- Khi lao ëng t«ng 1 ìn và v t÷ b£n khæng êi, s£n ph©m hi»n vªt t«ng 45/8 ìn và.
V½ dö 5
Gi£ sû h m lñi ½ch cõa c¡c tói h ng gçm 2 m°t h ng trong cì c§u ti¶u dòng ð vòng A
l U = x0,3 · y0,7 . T¼m lñi ½ch cªn bi¶n cõa h ng hâa thù 1 t¤i x = 12 v y = 35. Cho
bi¸t þ ngh¾a.
b. Quy luªt gi¡ trà cªn bi¶n gi£m d¦n: Khi c¡c y¸u tè kh¡c trong mæ h¼nh khæng
êi th¼ gi¡ trà y- cªn bi¶n theo bi¸n xk l gi£m d¦n, tùc l h m
∂f 0
gk (xk ) = (x , ..., x0k−1 , xk , x0k+1 , ..., x0n )
∂xk 1

l h m gi£m. Suy ra:

∂2f
≤ 0, k = 1, n.
∂x2k
V½ dö 6
T¼m i·u ki»n cõa α v β º h m s£n xu§t Cobb-Douglas Q = A · K α · Lβ trong â
α, β, A > 0 tu¥n theo quy luªt lñi ½ch cªn bi¶n gi£m d¦n.

Gi£i. T½nh ¤o h m ri¶ng c§p 2:

Q0K = AαK α−1 Lβ , Q0L = AβK α Lβ−1 ,

Q00KK = Aα (α − 1) K α−2 Lβ , Q00LL = Aβ (β − 1) K α Lβ−2

i·u ki»n tu¥n theo quy luªt gi¡ trà cªn bi¶n gi£m d¦n:
( ( (
Q00KK ≤ 0 α (α − 1) ≤ 0 0<α≤1
⇔ ⇔
Q00LL ≤ 0 β (β − 1) ≤ 0 0<β≤1
c. H» sè co d¢n: Cho h m sè vîi bi¸n w phö thuëc v o n bi¸n sè kh¡c (t§t c£ c¡c
bi¸n ·u l bi¸n kinh t¸)
w = f (x1 , x2 , ...., xn )
H» sè co d¢n cõa w theo xk t¤i iºm (x̄1 , x̄2 , ...., x̄n ) l sè o l÷ñng thay êi t½nh theo
ph¦n tr«m cõa w khi xk t«ng 1% v c¡c bi¸n kh¡c khæng thay êi.
∂f (x̄1 , x̄2 , ...., x̄n ) x̄k
k = .
∂xk f (x̄1 , x̄2 , ...., x̄n )
V½ dö 7
Mët doanh nghi»p câ h m s£n xu§t l
√
3
√
Q = 12. K 2 . L

a. H¢y t½nh M P PK , M P PL t¤i iºm (K, L) = (125; 100). Gi£i th½ch þ ngh¾a c¡c k¸t
qu£ t½nh ÷ñc.
b. Chùng tä r¬ng M P PK gi£m khi K t«ng v L khæng êi
c. Chùng tä r¬ng M P PL gi£m khi L t«ng v K khæng êi.
Gi£i.
a) Gñi þ: √
L K 2/3
M P PK =8√
3
, M P PL = 6 √
K L
√
b) Ta câ: (M P PK )0K = − 3K
8 L
4/3 < 0 n¶n M P PK l h m gi£m theo K khi L khæng êi.
c) T÷ìng tü.
V½ dö 8
Cho bi¸t h m lñi ½ch cõa ng÷íi ti¶u dòng l U = x0,4 y0,7 , trong â x l l÷ñng h ng hâa
A, y l l÷ñng h ng hâa B.
a. H¢y lªp h m sè biºu di¹n lñi ½ch cªn bi¶n cõa méi lo¤i h ng hâa. H m lñi ½ch n y câ
phò hñp vîi quy luªt lñi ½ch cªn bi¶n gi£m d¦n khæng?
b. N¸u l÷ñng h ng hâa A t«ng 1% v l÷ñng h ng hâa B khæng êi th¼ lñi ½ch t«ng bao
nhi¶u % ?
Gi£i.
a) Lñi ½ch cªn bi¶n theo méi h ng hâa:
Ux0 = 0.4x−0.6 y 0.7 , Uy0 = 0.7x0.4 y −0.3

¤o h m ri¶ng c§p 2:

00
Uxx = −0.24x−1.6 y 0.7 < 0, 00
Uyy = −0.21x0.4 y −1.3 < 0

Do â, h m lñi ½ch n y phò hñp vîi quy luªt lñi ½ch cªn bi¶n gi£m d¦n.
b) H» sè co gi¢n cõa h m lñi ½ch theo sè l÷ñng h ng hâa A:
x x
εx = Ux0 ∗ = 0.4x−0.6 y 0.7 0,4 0,7 = 0.4
U x y

Vªy, n¸u l÷ñng h ng hâa A t«ng 1% v l÷ñng h ng hâa B khæng êi th¼ lñi ½ch t«ng
0.4%
4. H m thu¦n nh§t
4.1 Kh¡i ni»m
H m sè f (x1 , x2 , ..., xn ) x¡c ành trong mi·n D ÷ñc gåi l h m thu¦n nh§t bªc k n¸u
thäa m¢n ¯ng thùc sau:
f (αx1 , αx2 , ..., αxn ) = αk f (x1 , x2 , ..., xn ),

vîi måi α > 0, (x1 , x2 , ..., xn ) ∈ D.

V½ dö 9
Häi c¡c h m sè sau câ ph£i l h m thu¦n nh§t khæng? N¸u câ h¢y x¡c ành bªc cõa
chóng.
p 3x3 + 2x2 y + 5y 3
a)f (x, y, z) = x + y + 7z, b)f (x, y) = .
2x − y

Gi£i. a) Ta câ:
αx + αy + 7αz = α1/2 x + y + 7z = α1/2 f (x, y, z)
p p
f (αx, αy, αz) =

Vªy, f l h m thu¦n nh§t bªc k = 1/2.

b) H m thu¦n nh§t bªc k = 2.
4.2 V§n · hi»u qu£ cõa quy mæ s£n su§t
• X²t h m s£n xu§t vîi 2 y¸u tè ¦u v o l vèn K v lao ëng L
Q = f (K, L)

• Ta nâi r¬ng, quy mæ s£n xu§t cõa doanh nghi»p t«ng l¶n µ(µ > 1) l¦n n¸u v ch¿ n¸u
doanh nghi»p â t«ng mùc sû döng t§t c¡c y¸u tè s£n xu§t l¶n µ l¦n
• º bi¸t hi»u qu£ cõa quy mæ, ta i so s¡nh hai ¤i l÷ñng: f (µx, µy) v µf (x, y)
- ¤i l÷ñng f (µx, µy): l mùc s£n l÷ñng ¤t ÷ñc khi çng thíi t«ng t§t c£ c¡c y¸u tè
s£n xu§t l¶n µ l¦n
- ¤i l÷ñng µf (x, y): mùc s£n l÷ñng t«ng l¶n µ l¦n
• K¸t qu£ so s¡nh:
- N¸u f (µx, µy) > µf (x, y) th¼ ta nâi r¬ng h m s£n xu§t biºu thà hi»u qu£ t«ng theo
quy mæ
- N¸u f (µx, µy) < µf (x, y) th¼ ta nâi r¬ng h m s£n xu§t biºu thà hi»u qu£ gi£m theo
quy mæ
- N¸u f (µx, µy) = µf (x, y) th¼ ta nâi r¬ng h m s£n xu§t biºu thà hi»u qu£ khæng êi
theo quy mæ
• N¸u h m s£n xu§t Q = f (K, L) l h m thu¦n nh§t bªc k , tùc l :

f (µK, µL) = µk f (K, L)

Lóc â, ta câ:

- N¸u k > 1 th¼ t«ng theo quy mæ
- N¸u k < 1 th¼ gi£m theo quy mæ
- N¸u k = 1 th¼ khæng êi theo quy mæ
V½ dö 10
Chùng minh r¬ng h m s£n xu§t Cobb-Douglas khæng thay êi theo quy mæ s£n xu§t khi
nâ biºu di¹n d÷îi d¤ng Q = A · K α · L1−α vîi 0 < α < 1 v A > 0.
Gi£i. °t Q = f (K, L) = A · K α · L1−α. Ta câ:
f (tK, tL) = A · (tK)α · (tL)1−α = At · K α · L1−α = t1 f (K, L)

Vªy, Q l h m thu¦n nh§t bªc 1 n¶n h m s£n xu§t n y khæng êi theo quy mæ.
V½ dö 11
H¢y ¡nh gi¡ hi»u qu£ cõa quy mæ qua c¡c h m s£n √xu§t√sau ¥y
a. Q = 20K 0,4 L0,3 b. Q = 5K 0,6 L0,8 c. Q = 12 K L23 3

¡p sè: a) Gi£m b) T«ng c) Khæng êi.

6. Cüc trà h m nhi·u bi¸n
6.1 Cüc trà khæng câ i·u ki»n r ng buëc
a. ành ngh¾a:
Cho h m sè w = f (x, y) = f (M ) x¡c ành v li¶n töc trong mi·n D.
- Ta nâi h m sè w ¤t gi¡ trà cüc ¤i (gi¡ trà cüc tiºu) t¤i M◦ ∈ D n¸u tçn t¤i sè thüc
r > 0 õ nhä sao cho b§t ¯ng thùc f (M ) 6 f (M◦ ) (f (M ) > f (M◦ )) ÷ñc thäa m¢n
vîi måi iºm M ∈ D sao cho kho£ng c¡ch d(M, M◦ ) < r.
- iºm M◦ m t¤i â h m sè ¤t gi¡ trà cüc ¤i (gi¡ trà cüc tiºu) ÷ñc gåi l iºm cüc
¤i (iºm cüc tiºu) cõa nâ.
Gi¡ trà cüc ¤i (cüc tiºu) theo ành ngh¾a tr¶n câ t½nh ch§t àa ph÷ìng.
b. Quy t­c t¼m cüc trà khæng i·u ki»n:
+ i·u ki»n c¦n: N¸u h m sè w = f (x, y) ¤t cüc trà t¤i M◦ ∈ D v câ c¡c ¤o h m
ri¶ng t¤i M◦ ∈ D th¼ fx0 (M◦ ) = 0 v fy0 (M◦ ) = 0. iºm M◦ ∈ D thäa m¢n i·u ki»n
fx0 (M◦ ) = 0 v fy0 (M◦ ) = 0 ÷ñc gåi l iºm døng cõa h m sè w.
+ i·u ki»n õ: Gi£ sû M◦ l mët iºm døng cõa w = f (x, y) v t¤i â t§t c£ c¡c ¤o
h m ri¶ng c§p hai cõa nâ ·u tçn t¤i v li¶n töc. T½nh ành thùc D cõa ma trªn Hess
" #
a11 a12
H=
a21 a22

trong â a11 = fxx00 (M ), a

◦ 12 = fxy (M◦ ) = a21 , a22 = fyy (M◦ ).
00 00

i. N¸u D > 0 v a11 < 0 th¼ M◦ l iºm cüc ¤i cõa w.

ii. N¸u D > 0 v a11 > 0 th¼ M◦ l iºm cüc tiºu cõa w.
iii. N¸u D < 0 th¼ M◦ khæng ph£i l iºm cüc trà cõa w.
iv. N¸u D = 0 th¼ ta khæng câ k¸t luªn g¼ v· cüc trà cõa w t¤i M◦ . Muèn câ k¸t luªn
th¼ ph£i dòng ph÷ìng ph¡p kh¡c.
C¡c b÷îc ti¸n h nh: T¼m cüc trà h m w = f (x, y).
B÷îc 1: Gi£i i·u ki»n c¦n:
- T½nh c¡c ¤o h m ri¶ng: wx0 , wy0 , wxx
00 , w 00 , w 00 .
xy yy
- T¼m c¡c iºm døng b¬ng vi»c gi£i h»: (
wx0 = 0
wy0 = 0

B÷îc 2: Kiºm tra i·u ki»n õ:

T¤i méi iºm døng M0 ta t½nh: A = wxx00 , B = w 00 , C = w 00 , D = B 2 − AC . Khi â:
xy yy
- N¸u D < 0, A > 0 th¼ h m ¤t cüc tiºu t¤i M0 .
- N¸u D < 0, A < 0 th¼ h m ¤t cüc ¤i t¤i M0 .
- N¸u D > 0 th¼ h m khæng ¤t cüc trà t¤i M0 .
- N¸u D = 0 th¼ ta ch÷a câ k¸t luªn v· cüc trà cõa h m sè t¤i M0 .
V½ dö 14
T¼m cüc trà cõa:
a) w = x2 − xy + y2 + 3x − 2y + 1 b) w = x3 + y3 − 3xy
Gi£i. a) - T½nh ¤o h m ri¶ng:
wx0 = 2x − y + 3, wy0 = −x + 2y − 2, wxx
00 00
= 2, wxy 00
= −1, wyy =2

- Gi£i h»: ( ( (
wx0 = 0 2x − y + 3 = 0 x = −4/3
⇔ ⇔
wy0 = 0 −x + 2y − 2 = 0 y = 1/3

Ta ÷ñc mët iºm døng: M (−4/3, 1/3).

T¤i M (−4/3, 1/3):
00 00 00
A = wxx = 2, B = wxy = −1, C = wyy = 2, D = B 2 − AC = −3

V¼ D < 0, A > 0 n¶n h m sè ¤t cüc tiºu t¤i M (−4/3, 1/3) v w(M ) = −4/3
b) - T½nh ¤o h m ri¶ng:
wx0 = 3x2 − 3y, wy0 = 3y 2 − 3x, wxx
00 00
= 6x, wxy 00
= −3, wyy = 6y

- Gi£i h»: ( ( "

wx0 = 0 3x2 − 3y = 0 x=y=0
⇔ ⇔
wy0 = 0 3y 2 − 3x = 0 x=y=1

Câ 2 iºm døng: M1 (0, 0), M2 (1, 1).

- T¤i iºm M1 (0, 0):
00 00 00
A = wxx = 0, B = wxy = −3, C = wyy = 0, D = B 2 − AC = 9

V¼ D > 0 n¶n h m khæng ¤t cüc trà t¤i M1 .

- T¤i iºm M2 (1, 1):
00 00 00
A = wxx = 6, B = wxy = −3, C = wyy = 6, D = B 2 − AC = −27

V¼ D < 0, A > 0 n¶n h m ¤t cüc tiºu t¤i M2 (1, 1) v w(M2 ) = −1.

V½ dö 15
T¼m cüc trà cõa h m:
a) w = x2 + 4y2 − 2xy − 3x
b) w = x3 + 8y3 − 12xy
6.2 Cüc trà câ i·u ki»n r ng buëc
Cho h m sè z = f (x, y) x¡c ành tr¶n mi·n D. T¼m cüc trà cõa h m sè thäa m¢n i·u
ki»n sau
g(x, y) = 0
Nhªn x²t:
- N¸u tø i·u ki»n g(x, y) = 0 ta câ thº rót ra y ho°c x theo bi¸n cán l¤i, th¼ lóc â ta
thay v o h m z = f (x, y). Lóc â ta thu ÷ñc b i to¡n cüc trà h m 1 bi¸n khæng i·u
ki»n.
- Nâi chung, ph÷ìng ph¡p nh¥n tû Lagrange th÷íng ÷ñc sû döng º gi£i b i to¡n cüc
trà câ i·u ki»n.
Ph÷ìng ph¡p nh¥n tû Lagrange:
- B÷îc 1: Lªp h m sè L(x, y, λ) = f (x, y) + λg(x, y). Ð ¥y λ l bi¸n sè mîi, gåi l
nh¥n tû Lagrange
- B÷îc 2: Gi£i h» ph÷ìng tr¼nh sau º t¼m c¡c iºm døng Mk (xk , yk , λk ) cõa h m
L(x, y, λ):
L0 (x, y, λ) = 0

 x
L0y (x, y, λ) = 0

g(x, y) = 0


- B÷îc 3: T½nh ành thùc: 0 gx0 gy0

D = gx0 L00x2 L00xy
gy0 L00yx L00y2

- B÷îc 4: T½nh gi¡ trà cõa D t¤i c¡c iºm døng Mk (xk , yk , λk ) v k¸t luªn:
+ N¸u D(Mk ) > 0 th¼ h m sè ¤t cüc ¤i t¤i (xk , yk )
+ N¸u D(Mk ) < 0 th¼ h m sè ¤t cüc tiºu t¤i (xk , yk )
V½ dö 16
T¼m cüc trà cõa c¡c h m sè sau ¥y
a. w = x2 − 6xy + 6y2 vîi i·u ki»n x − y = 1.
b. w = 6 − 4x − 3y vîi i·u ki»n x2 + y2 = 1.
Gi£i.
a) - i·u ki»n x − y = 1 ÷ñc vi¸t l¤i: y = x − 1. Thay v o biºu thùc h m:
w = x2 − 6x(x − 1) + 6(x − 1)2 = x2 − 6x + 6

- ¤o h m: w0 = 2x − 6 = 0 ⇔ x = 3.
- B£ng bi¸n thi¶n (tü v³).
- H m ¤t cüc tiºu t¤i x = 3, y = 2 v w(3, 2) = −3
a) Ta câ: f (x, y) = 6 − 4x − 3y, g(x, y) = x2 + y2 − 1.
- H m Lagrange:
L(x, y, λ) = f (x, y) + λg(x, y) = 6 − 4x − 3y + λ(x2 + y 2 − 1)
- ¤o h m ri¶ng:
L0x = −4 + 2λx, L0y = −3 + 2λy, L00xy = 0, L00xx = L00yy = 2λ

gx0 = 2x, gy0 = 2y

- Gi£i h»:  

 2
L0x = 0 −4 + 2λx = 0

x =
  
 λ
3
  
L0y = 0 ⇔ −3 + 2λy = 0 ⇔ y=
 
x2 + y 2 − 1 = 0
 2λ
g(x, y) = 0
  
 4 9
 2 + 2 =1


λ 4λ
H» n y câ 2 nghi»m: "
λ = 5/2, x = 4/5, y = 3/5
λ = −5/2, x = −4/5, y = −3/5
- T¤i λ = 5/2, x = 4/5, y = 3/5:
0 gx0 gy0 0 8/5 6/5
0 00 00
D = gx Lxx Lxy = 8/5 5 0 = −20 < 0
0 00 00
gy Lyx Lyy 6/5 0 5

Do â, h m sè w ¤t cüc tiºu t¤i iºm (4/5, 3/5) v w(4/5, 3/5) = 1.
- T¤i λ = −5/2, x = −4/5, y = −3/5:
0 gx0 gy0 0 −8/5 −6/5
0 00 00
D = gx Lxx Lxy = −8/5 −5 0 = 20 > 0
0 00 00
gy Lyx Lyy −6/5 0 −5

Do â, h m sè w ¤t cüc ¤i t¤i iºm (−4/5, −3/5) v w(4/5, 3/5) = 11.
 Lựa chọn mức sản lượng tối ưu

1. Trường hợp doanh nghiệp cạnh tranh sản xuất kết hợp
nhiều loại sản phẩm
Bài toán: Doanh nghiệp sản xuất 2 loại sản phẩm.
Tổng chi phí: TC = TC (Q1 , Q2 )
Q1 , Q2 : số lượng 2 loại sản phẩm,p1 , p2 : giá 2 loại sản phẩm.
Hàm tổng lợi nhuận:

π = p1 Q1 + p2 Q2 − TC (Q1 , Q2 )
Xác định (Q1 , Q2 ) để π max.
→ Bài toán tìm cực trị hàm 2 biến.
Lựa chọn mức sản lượng tối ưu (tiếp)

2. Trường hợp doanh nghiệp độc quyền sản xuất kết hợp
nhiều loại sản phẩm.
Bài toán: Doanh nghiệp độc quyền sản xuất 2 loại sản phẩm.
Doanh nghiệp định giá sản phẩm dựa vào chi phí sản xuất và cầu
thị trường
Tổng chi phí: TC = TC (Q1 , Q2 ). Cầu thị trường:
Q1 = D(p1 ) ⇔ p1 = D −1 (Q1 ), Q2 = D(p2 ) ⇔ p2 = D −1 (Q2 )
Hàm tổng lợi nhuận:

π = D −1 (Q1 )Q1 + D −1 (Q2 )Q2 − TC (Q1 , Q2 )

Bài toán tìm cực trị hàm 2 biến để xác định (Q1 , Q2 ) để π max.
 Ví dụ

Doanh nghiệp độc quyền sản xuất 2 loại hàng hóa với hàm chi phí kết
hợp:TC = Q12 + 5Q1 Q2 + Q22
Cầu đối với 2 loại hàng hóa: p1 = 56 − 4Q1 , p2 = 48 − 2Q2 .
Xác định mức sản lượng và giá tối ưu cho các sản phẩm.

Giải
Hàm lợi nhuận:

π = p1 Q1 + p2 Q2 − TC = 56Q1 + 48Q2 − 5Q12 − 3Q22 − 5Q1 Q2

Giải bài toán cực trị thu được mức sản lượng tối đa:
Q1 = 96/35, Q2 = 40/7.
Giá bán để đạt được lợi nhuận tối đa: p1 ∼ 45, p2 ∼ 36, 7
 Lựa chọn mức sản lượng tối ưu (tiếp)

3. Trường hợp doanh nghiệp độc quyền có nhiều cơ sở sản

xuất khác nhau
Bài toán:
- Doanh nghiệp sản xuất 1 loại sản phẩm ở 2 cơ sở sản xuất khác
nhau.
- Lựa chọn mức sản lượng và giá tối ưu dựa trên chi phí sản xuất
của các nhà máy và cầu đối với sản phẩm.
Tổng lợi nhuận của doanh nghiệp:
π = D −1 (Q)Q − TC1 (Q1 ) − TC2 (Q2 ),
Q = Q1 + Q2 , TCi : hàm chi phí của nhà máy thứ i, Qi : sản lượng
nhà máy thứ i sản xuất, p = D −1 (Q): hàm cầu ngược.
Giải bài toán cực trị 2 biến số π(Q1 , Q2 ).
Chú ý: TCi0 (Qi ) = MCi (Qi ), TCi00 (Qi ) = MC 0 (Qi )
Ví dụ
Doanh nghiệp độc quyền sản xuất 1 loại hàng hóa tại 2 nhà máy với với
hàm chi phí cận biên: MC1 = 2 + 0, 2Q1 , MC2 = 6 + 0, 04Q2 . Hàm cầu
ngược: p = 66 − 0, 1Q. Xác định mức sản lượng tối ưu tại hai nhà máy
và giá tối ưu cho sản phẩm đó để tối đa hóa lợi nhuận .

Giải
Hàm lợi nhuận: π = (66 − 0, 1Q)Q − TC1 (Q1 ) − TC2 (Q2 ) với
Q = Q1 + Q2 πQ0 1 = 64 − 0, 4Q1 − 0, 2Q2 , πQ0 2 = 64 − 0, 2Q1 − 0, 24Q2
Điều kiện cần để π đạt cực đại: πQ0 1 = 0, πQ0 2 = 0 → Q1 = 60, Q2 = 200.
Điều kiện đủ: πQ0021 Q2 − πQ00 1 Q1 πQ00 2 Q2 = 0, 04 − 0, 096 < 0 và
πQ00 1 Q1 = −0, 4 < 0 nên sản lượng tối ưu: Q1 = 60, Q2 = 200, giá tối ưu
p = 40.
Lựa chọn mức sản lượng tối ưu (tiếp)
4. Doanh nghiệp độc quyền tiêu thụ sản phẩm ở nhiều thị
trường khác nhau
Bài toán:
- Doanh nghiệp sản xuất độc quyền 1 loại sản phẩm nhưng tiêu thụ
ở 2 thị trường riêng biệt.
- Lựa chọn mức sản lượng và giá tối ưu dựa trên chi phí sản xuất
của các nhà máy và cầu đối với sản phẩm.
Tổng lợi nhuận của doanh nghiệp:
π = p1 Q1 + p2 Q2 − TC (Q), Q = Q1 + Q2
Cầu của 2 thị trường: Q1 = D1 (p1 ), Q2 = D2 (p2 )
Hàm cầu ngược: p1 = D1−1 (Q1 ), p2 = D2−1 (Q2 ).
π = D1−1 (Q1 )Q1 + D2−1 (Q2 )Q2 − TC (Q1 + Q2 ).
→ Phân biệt giá: Bài toán cực trị 2 biến, giải ra được mức sản
lượng tối ưu và giá tối ưu.
Ngày 16 tháng 11 năm 2023 170 / 201
Ví dụ
Giả sử TC = 2000 + 10Q(Q = Q1 + Q2 ).
Cầu của 2 thị trường: Q1 = 21 − 0, 1p1 , Q2 = 50 − 0, 4p2 .
→ Hàm cầu ngược: p1 = 210 − 10Q1 , p2 = 125 − 2, 5Q2 .
Tổng lợi nhuận:
π = p1 Q1 + p2 Q2 − TC = 200Q1 + 115Q2 − 10Q12 − 2, 5Q22 − 2000.
Xác định mức sản lượng tối ưu?

Giải - Trường hợp phân biệt giá

Điều kiện cần để π đạt cực đại:
πQ0 1 = 0, πQ0 2 = 0 → Q1 = 10, Q2 = 23.
Điều kiện đủ: πQ0021 Q2 − πQ00 1 Q1 πQ00 2 Q2 = 0 − (−20).(−5) = −100 < 0
và πQ00 1 Q1 = −20 nên sản lượng tối ưu: Q = 33, giá tối ưu trên mỗi
thị trường p1 = 110, p2 = 67, 5.
Giải - Trường hợp không phân biệt giá

Bài toán cực đại hóa hàm π với điều kiện ràng buộc
p1 = p2 ⇔ 210 − 10Q1 = 125 − 2, 5Q2 ⇔ 10Q1 − 2, 5Q2 = 85.
Hàm số Lagrange:
L = 200Q1 + 115Q2 − 1Q12 − 2, 5Q22 − 2000 + λ(85 − 10Q1 + 2, 5Q2 )
Điều kiện cần của bài toán cực trị có điều kiện:
 0 
LQ1 = 200 − 20Q1 − 10λ = 0 Q1 = 13, 4
0
L = 115 − 5Q2 + 2, 5λ = 0 ⇔ Q2 = 19, 6
 Q2
85 − 10Q1 + 2, 5Q2 = 0 λ = −6, 8


Ngày 18 tháng 11 năm 2023 172 / 202

Trường hợp không phân biệt giá (tiếp)

Ta có
g1 = gQ0 1 = −10, g2 = gQ0 2 = 2, 5
L11 = −20, L12 = L21 = 0, L22 = −5
Tại M1 : Q1 = 13, 4; Q2 = 19, 6; λ = −6, 8, ta có:
 
0 −10 2, 5
H = −10 −20 0 
2, 5 0 −5

Khi đó |H| = 625 > 0 nên π đạt cực đại tại Q1 = 13, 4, Q2 = 19, 6
với mức giá tối ưu p = 210 − 10Q1 = 76.

Ngày 18 tháng 11 năm 2023 173 / 202