T.C.

DATA KOLEJİ SİVİL HAVACILIK LİSESİ

ORTAÖĞRETİM OKULU
UÇAK GÖVDE VE MEKANİK BÖLÜMÜ

ART YAKICI (AFTERBURNER) SİSTEMİ

PROJE

ÇAĞLAR ALTINKAYA

Proje Danışmanı: Makine Müh. Öğr. Üyesi Dinmuhammet Hafız

Nisan 2024

BURSA – 2024
Her Hakkı Saklıdır
 T.C.
DATA KOLEJİ SİVİL HAVACILIK LİSESİ
ORTAÖĞRETİM OKULU
UÇAK GÖVDE VE MEKANİK BÖLÜMÜ

ART YAKICI (AFTERBURNER) SİSTEMİ

PROJE

ÇAĞLAR ALTINKAYA

Proje Danışmanı: Makine Müh. Öğr. Üyesi Dinmuhammet Hafız

Nisan 2024

BURSA – 2024
Her Hakkı Saklıdır
 ÖZET

Bu projede Art yakıcı (Afterburner) sistemi hakkında, afterburner sistemi

çalışması hakkında, afterburner sistemi parçaları hakkında, afterburner sisteminin
kullanıldığı uçaklar hakkında, afterburner sisteminin farklı motorlardaki etkileri
hakkında ve afterburner sistemi ile çalışan bir motorun afterburner kullanılır halde ve
kullanılmadan haldeki değerleri hakkında yüzeysel bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler : Art yakıcı, Afterburner, Afterburner kullanan uçaklar , Değişken

yakıt sarfiyatı, Değişken itiş gücü, Afterburner karşılaştırılmaları

ABSTRACT
In this project, superficial information about the afterburner system, about the
operation of the afterburner system, about the parts of the afterburner system, about the
afterburner system machine aircraft, about the effects of the afterburner system on
different engines, and about the use of afterburner and its values after use of an engine
working with the afterburner system.

Key Words : Afterburner, Afterburner, Airplanes using Afterburner, Variable fuel

consumption, Variable thrust, Afterburner comparisons

i
 ÖNSÖZ

Tüm dünyada devam eden yarışlar zamanı kısaltmak üzeredir. Bu yüzden

turbojet motorlar icat edilmiş ve turbojet motorlar ile ek itiş gücü sağlanılmaya
çalışılmıştır. Fakat bu itiş gücü ihtiyacı sürekli olarak artmış olup artmaya devam
etmektedir. Bu nedenle güç artırma sistemleri geliştirilip Art yakıcı (Afterburner)
sistemi geliştirilmiş olup turbojet ve varyasyonlarında kullanılmaya başlamıştır.

TEŞEKKÜR

Proje çalışmasında bana yardımcı olarak, yol gösteren ve farklı konularda da

bilgilenmemi sağlayan değerli hocamız Makine Müh. Öğr. Üyesi Dinmuhammet
Hafız’a teşekkürlerimi sunarım.

ii
 İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET.................................................................................................................................i
ABSTRACT......................................................................................................................i
TEŞEKKÜR VE ÖNSÖZ...............................................................................................ii
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ.................................................................iiv
ŞEKİLLER DİZİNİ.........................................................................................................v
ÇİZELGELER DİZİNİ...................................................................................................v
GİRİŞ……........................................................................................................................1
1.1. Projenin Konusu Ve Önemi..................................................................1
1.2. Projenin Kapsamı..................................................................................1
BÖLÜM 2….....................................................................................................................2
ART YAKICI (AFTERBURNER) SİSTEMİ...............................................................2
2.1. Art Yakıcı (Afterburner) Sistemi................................................................2
2.1.1. Afterburner Sistemine İhtiyaç Duyulan Alanlar................................3
2.1.2. Afterburner Tertibatının Bileşenleri...................................................3
2.1.3. Afterburner Sisteminin Çalışması......................................................4
2.1.4. Afterburner Yakıt Sarfiyatı................................................................5
BÖLÜM 3….....................................................................................................................7
ART YAKICI (AFTERBURNER) SİSTEMİNİN FARKLI MOTORLARDAKİ
KARŞILAŞTIRMALARI...............................................................................................7
3.1. Afterburner Kullanan Uçaklar...............................................................7
3.2. Motor Karşılaştırmaları.........................................................................8
KAYNAKLAR...............................................................................................................10
ÖZGEÇMİŞ...................................................................................................................11

iii
 SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ

Simgeler Açıklama

m Kütlesel Debi
V Hız
Kn Kilo Newton
h Birim Hacim Yakıt
η SFC istenen değer

Kısaltmalar Açıklama

SFC Specific Fuel Consumption (Özel Yakıt Tüketimi)

Max Maximum (Maksimum)

ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa
Şekil 2.1. Jet motorunun genel yapısı................................................................................2
Şekil 2.3. Afterburner ile kalkış yapan bir F-16................................................................4
Şekil 2.4.1 F-16 Kokpiti....................................................................................................6
Şekil 2.4.2 F-16 Kokpiti 3D Modeli..................................................................................6
Şekil 3.2.1 SFC Formülü...................................................................................................8
Şekil 3.2.2 Pratt & Whitney F119 turbofan motoru..........................................................9
Şekil 3.2.3 Eurojet EJ200 turbofan motoru.......................................................................9

iv
 ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa
Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
Çizelge 3.1. Afterburner kullanan bazı uçaklar ve hız değerleri.......................................7
Çizelge 3.2. EJ200 Ve F119 turbofan motorları................................................................8

v
 BÖLÜM 1

GİRİŞ

Projenin konusu ve önemi

İtki artırma sistemleri, ihtiyaç hâlinde uçağın hızını ve motorun itkisini artırmak
amacı ile tasarlanmıştır. İyi atomize edilmiş olan su, kompresör veya yanma odasına
püskürtüldüğü zaman damlaların buharlaşması sonucunda havanın sıcaklığı düşer. Buna
bağlı olarak da havanın yoğunluğu, kompresör verimi ve motor itki gücü artar. Yanma
odası giriş sıcaklığının azalması ile de NOx emisyonu oluşumu azalır. Bunu sağlayan
sisteme su enjeksiyonu (water injection) veya su buharlama (water misting) denir.

Ülkemizde en son çıkardığı TAI TF Kaan askeri jet uçağında afterburner

kullanılacaktır. Gaz türbinli itkili motorlarda kullanılan bu sistem sağladığı büyük ek
itme gücü sayesinde yüksek hızlara çıkmak için vazgeçilmez olmuştur.

Projenin kapsamı

Bu sadece afternurner sisteminin çalışma prensibini kapsamaktadır, bu sistem

her motorda farklılık gösterebilir fakat sistem geneli aynı çalışmaktadır.

1
 BÖLÜM 2

ART YAKICI (AFTERBURNER) SİSTEMİ

2.1 Art Yakıcı (Afterburner) Sistemi

Jet motorları hava/yakıt karışımını ateşleyerek yaktıktan sonra bu yanan kütleyi

arkalarına doğru (bir momentum oluşturacak şekilde) göndermek prensibi ile çalışır.
Amacı genellikle süpersonik uçuş, kalkış ve savaş durumları için itki kuvvetinde bir
artış sağlamaktır.

Motor tarafından emilen hava yüksek yoğunlukta sıkıştırılır, oksijenle yakıt

karıştırıldıktan sonra ateşlenir. Bu yöntem çok etkilidir fakat mükemmel değildir.
Karışım jet motorunun sonunda bulunan egzoz kısmına geldiğinde içinde hâlâ bir
miktar oksijen bulunmaktadır. Afterburner, bu kalan oksijenden avantaj sağlamak için
kullanılır. Oksijene biraz daha yakıt eklenir ve ateşlenir. Bu şekilde motorun itme gücü
artırılır. Bu itme gücü artışı, motor tipine göre %25 ile %76 arasında değişmektedir. Art
yakıcının avantajı, önemli ölçüde artan itme gücüdür; dezavantajı, çok yüksek yakıt
tüketimi ve verimsizliğidir, ancak bu genellikle kullanıldığı kısa süreli performanslar
için genellikle kabul edilebilir.

Şekil 2.1. Jet motorunun genel yapısı

2
2.1.1 Afterburner Sistemine İhtiyaç Duyulan Alanlar

Genellikle bu gibi durumlarda ihtiyaç duyulmaktadır;

• Uçağın ses hızının üzerinde seyahat etmesine ihtiyaç duyduğunda,
• Daha fazla yükle daha kısa mesafede kalkış yapmak gerektiğinde,
• Uçak gemilerinden kalkış yapabilmek amacıyla,
• Savaş alanından çok kısa sürede emniyetli bölgeye geçiş yapabilmek amacıyla,
• Askeri harekatlarda icra edilen dogfight yani it dalaşlarında ani manevra yaparak
düşman uçağına üstünlük sağlamak gerektiğinde afterburner sistemine ihtiyaç
duyulmaktadır.

2.1.2 Afterburner Tertibatının Bileşenleri

Bir turbojet veya turbofan motorunun sonuna yerleştirilen afterburner tertibatı
genelde şu şekildedir;
• Alev tüneli,
• Yakıt püskürtme sistemi,
• Alev tutucu tertibatı,
• Hareketli egzoz nozul,
• Torch igniter.
Bu bileşenler genel yapı parçaları olup detaylara ve diğer parçalarına
değinilmeyecektir.

3
2.1.3 Afterburner Sisteminin Çalışması

Afterburner teknolojisi genellikle füzelerde kullanılan ramjet ve scramjet tipi itki

sistemlerine benzemektedir. Jet motorun türbin kısmından çıkan sıcak gazların
içerisinde ikinci bir yanmaya yetecek seviyede temiz hava bulunmaktadır. Bu temiz
hava ikinci hava akışından ya da türbin kısmının soğutulması amacıyla kompresörden
türbin kısmına gelen soğutma havasından oluşmaktadır.

Jet motorların türbin çıkışına afterburner tertibatı monte edilerek sıcak havanın
içerisine ilave yakıt püskürtülmektedir. Böylece itme kuvvetinde artış elde edilmektedir.
Afterburner sistemi kendine ait ayrı bir yakıt ve ateşleme sistemine sahiptir.

Pilot gaz kolunu afterburner pozisyonuna aldığında torch igniter (meşale

ateşleyici) otomatik olarak ateşlemeye başlar ve gaz kolu bu pozisyonda durduğu
müddetçe yanmaya devam eder. Torch igniter türbin kısmından yanarak çıkan gazların
daha iyi yanabilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Ayrıca yakıt püskürtme sisteminden
gelen yakıt afterburner alev tüneli içerisine püskürtülmeye başlar.

Şekil 2.3. Afterburner ile kalkış yapan bir F-16

4
2.1.4 Afterburner Yakıt Sarfiyatı

F-16A ve F-16B serisi Pratt Witney motorlu uçaklarda idle yani arabalardaki
rölanti diyebileceğimiz en düşük devirde saatte 500 ile 1500 pound yakıt sarfiyatı
olmaktadır. Afterburner kullanımında yakıt sarfiyatı saatte 35000 – 40000 pounda
çıkmaktadır. Ortalama olarak afterburner yanmada 35 – 40 kat daha fazla sarfiyat
olmaktadır. Bu nedenle uçaklar afterburner özelliğini çok kısa sürelerde kullanmaktadır.
Uçaklar harici yakıt tanklarıyla 2,5 – 3 saate kadar havada kalabilirken tamamen
afterburner kullanmış olsa en fazla 15-20 dakika süreli havada kalabilecektir.

Ayrıca yakıt sisteminin beslemesi sürekli afterburner sisteminin çalışmasına

imkan sağlamayabilir. Çünkü harici depolardan dahili depoların beslenmesi bu kadar
kısa sürede sağlanamayabilir.

Pilotların yanlışlıkla gaz kolunu A/B ’ye almaması için gaz kolunu sınırlayan bir
mekanizma yapılmış ve A/B’ye geçmek için gaz kolunun hafif yana yatırılması
gerekmektedir.

5
 Şekil 2.4.1. F-16 Kokpiti

Şekil 2.4.2. F-16 Kokpiti 3D Modeli

6
 BÖLÜM 3

ART YAKICI (AFTERBURNER) SİSTEMİNİN FARKLI

MOTORLARDAKİ KARŞILAŞTIRMALARI

3.1 Afterburner Kullanan Uçaklar

Afterburner turbojet ve turbofan motorlarında çokça kullanılmaya başlanmış
olup özellikle askeri amaçlı jet savaş uçakları ve Concorde , TU-144 gibi süpersonik
yolcu uçaklarında aktif olarak kullanılmaktadır.

Çizelge 3.1. Afterburner kullanan bazı uçaklar ve hız değerleri

Max Sürat Max Sürat Max Sürat Max İrtifa

Uçak Adı Max Mach
(km/sa) (mph) (kn) (ft)
Mig-31 Foxhound 2.83 3.000 1.900 1.600 82.000+
Mig-25 Foxbat 2.83 3.000 1.900 1.600 78.740
F/A-18 Hornet 1.8 1.915 1.190 1.030 50.000
TAI TF Kaan 1.8 2.205 1.370 1.190 55.000
Mirage III 2.2 2.350 1.460 1.270 56.000
F-22 Raptor 2.25 2.414 1.500 1.300 65.000
F-35A Lightning II 1.6 1.960 1.220 1.060 50.000
Mig-29 2.3+ 2.450 1.520 1.320 59.000
Mig-35 1.71 2.100 1.310 1.130 55.780
TU-144 Charger 2.15 2.500 1.600 1.300 66.000
Concorde 2.04 2.180 1.350 1.180 60.000
Tornado GR4 2.2 2.400 1.500 1.300 50.000

Çizelgede belirtilen değerler yuvarlama değerlerdir. Tablodakiler haricinde bugüne

kadar çoğunluk avcı jetler olmak üzere, afterburner sistemleri kullanılmaya devam
etmektedir.

7
3.2 Motor Karşılaştırmaları

Afterburner Sistemi özellikle yüksek itiş gücü istenilerek tasarlanmış gaz türbinli
motorlarda çokça tercih edilmektedir. Her bir motorun Afterburner kullanılırken ve
kullanılmaz iken itiş gücü ve buna bağlı olarak yakıt sarfiyatı ve Thrust-to-weight ratio
(İtiş gücü ile ağırlık oranı) değişkenlik göstermektedir.

Bu motorlardan F-22A Raptor’da kullanılan F119 turbofan motoru ve TAI TF

Kaan’da kullanılan EJ200 turbofan motoru Aşağıdaki çizelgede Max. itiş gücü ile yakıt
sarfiyat oranları karşılaştırılmıştır.

Çizelge 3.2. EJ200 Ve F119 turbofan motorları.

F119 EJ200 Motor Adı
Max İtiş Gücü
116Kn (26.000lbf) 60Kn (13.500lbf)
(Afterburner olmadan)
Max İtiş Gücü
156Kn (35.000lbf) 90Kn (20.200lbf)
(Afterburner ile)
--- Yakıt Sarfiyatı
21-23g/Kn.s
0.61 lb-lbf.h (Afterburner olmadan)
0,74-0,81 lb-lbf.h
Yaklaşık SFC
--- 47-49 g/Kn.s Yakıt Sarfiyatı
2.35 lb-lbf.h 1.66-1.73 lb-lbf.h (Afterburner ile)
Max. SFC

Şekil 3.2.1. SFC Formülü

8
Şekil 3.2.2. Pratt & Whitney F119 turbofan motoru

Şekil 3.2.3. Eurojet EJ200 turbofan motoru

9
 KAYNAKLAR

WEB SİTESİ

1- https://www.havauzay.org/afterburner-art-yakici.html
2- https://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Güç
%20Artırma%20Sistemleri.pdf
3- https://www.turbosquid.com/pl/3d-models/f-16-cockpit-3d-model/953916
4- https://savas-ucaklari.blogspot.com
5- https://www.turkair.org/afterburner-nedir/
6- https://www.forecastinternational.com/archive/disp_pdf.cfm?
DACH_RECNO=901
7- https://en.wikipedia.org/wiki/Thrust-specific_fuel_consumption

10
 ÖZGEÇMİŞ
Ben Çağlar Altınkaya İlkokul ve Ortaokul öğrenimini Balıkesir’in Sındırgı
ilçesinde tamamladım. Bursa Hürriyet Mesleki Ve Teknik Anadolu Lisesi Uçak Bakım
Gövde Motor Bölümünü kazandım. Burada Hazırlık ve 9. Sınıfı okudum. Ardından
Data Koleji Sivil Havacılık Lisesine nakil aldırdım. Halen Data Koleji Sivil Havacılık
Lisesinde öğrenim görmekteyim.

11