УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“– ШТИП

ФАКУЛТЕТ ЗА ПРИРОДНИИ ТЕХНИЧКИ НАУКИ

Индустриска логистика

Семинарска работа по предметот Основи на техничка документација

ТЕХНИЧКА НОРМАЛИЗАЦИЈА

Mентор: Изработил:

Проф. д-р Александар Главинов Емилија Клинчарова

Бр.индекс:133518

Април, 2024 година

1
 Апстракт

Нормализацијата е процес на ефикасно организирање на податоци во

базата на податоци. Постојат две цели на процесот на нормализација:
елиминирање на излишни податоци и обезбедување на смисла
на зависностите од податоците. Двете од нив се вредни цели бидејќи го
намалуваат количеството на простор што базата на податоци ја троши и се
осигурува дека податоците се логички зачувани.

Техничката нормализација е критичен процес во техничките области што

помага да се обезбеди точност, конзистентност и јасност во техничката
документација и процеси.

Техничката документација е збир на меѓусебно усогласени проекти,

елаборати, анализи и други документи, со кои се утврдува концептот, се
дефинира техничкото решение на градбата и функцијата и се разработуваат
условите и начините на изградба.

Клучни зборови:Техничка нормализација, техничка документација

2
 Abstract

Normalization is the process of efficiently organizing data in a database.

There are two goals of the normalization process: eliminating redundant data and
making sense of data dependencies. Both of these are worthwhile goals because
they reduce the amount of space that the database consumes and ensure that data
is stored logically.
Technical standardization is a critical process in technical fields that helps
ensure accuracy, consistency, and clarity in technical documentation and processes.

The technical documentation is a set of mutually harmonized projects,

reports, analyzes and other documents, which determine the concept, define the

technical solution of the construction and function, and elaborate the conditions and

methods of construction.

Key words: Technical normalization, technical documentation

3
 KРАТКА СОДРЖИНА

1. ВОВЕД …………………………………………....…………..……...…………….. 5

1.1. Цели на техничката нормализација ……………….........….………….

5

2. КЛУЧНИ ЧЕКОРИ ВО ТЕХНИЧКАТА НОРМАЛИЗАЦИЈА ……….........………..

6

3. НОРМАЛИЗАЦИЈА И ДЕНОРМАЛИЗАЦИЈА ВО ТЕХНИЧКАТА

ДОКУМЕНТАЦИЈА ………………………………………………….…….…………
13
3.1. Нормализација во техничката документација ................................
14
3.2. Денормализација во техничката документација .............................
14
4. ПРОЕКТНА ДОКУМЕНТАЦИЈА ........................................................................
15
5. АРХИТЕКТОНСКИ ПРОЕКТ ..............................................................................
18
5.1. Содржина на проекти ........................................................................
22
6. ЗАКЛУЧОК ......................................................................................................... 30
Користена литература .......................................................................................31

4
 1. ВОВЕД

Техничката нормализација преставува процесот на стандардизирање на

техничката документација за да се обезбеди конзистентност и точност во сите
документи. Овој процес вклучува дефинирање и спроведување на упатства и
процедури за форматирање, терминологија и јазик што се користи во
техничката документација.
Нормализацијата пак е процес на ефикасно организирање на податоци
во базата на податоци. Постојат две цели на процесот на нормализација:
елиминирање на излишни податоци (на пример, складирање на истите
податоци во повеќе од една табела) и обезбедување на смисла
на зависностите од податоците (само чување поврзани податоци во табела).
Двете од нив се вредни цели бидејќи го намалуваат количеството на простор
што базата на податоци ја троши и се осигурува дека податоците се логички
зачувани.

1.1. Цели на техничката нормализација

Целта на техничката нормализација е да се создаде висококвалитетна

техничка документација која е јасна, концизна и лесно разбирлива за
наменетата публика.
Покрај стандардизирањето на техничката документација, техничката
нормализација може да вклучи и стандардизирање на процесите и
процедурите што се користат во техничките области, како што се:
 инженерството,
 развојот на софтвер и

5
  производството.
Ова може да помогне да се осигура дека сите процеси се конзистентни и
ефикасни и дека сите засегнати страни имаат пристап до точни и ажурирани
информации.
Генерално, техничката нормализација е критичен процес во техничките
области што помага да се обезбеди точност, конзистентност и јасност во
техничката документација и процеси.

2. КЛУЧНИ ЧЕКОРИ ВО ТЕХНИЧКАТА НОРМАЛИЗАЦИЈА

Постојат неколку значајни чекори кои се вклучени во техничката

нормализација на техничката документација и тоа:
• дефинирање на опсегот на техничката документација;
• воспоставување стилски водич;
• креирање шаблони;
• дефинирање – стандардизација на терминологијата;
• воспоставување процедури за контрола на документи;
• контрола на верзијата;
• спроведување контрола на верзијата;

А) Дефинирање на опсегот на техничката документација

Ова е првиот чекор во процесот на логично дизајнирање и има за задача

да се дефинира опсегот на техничката документација. Опсегот на техничката
документација се однесува на опсегот и границите на документацијата што се
изработуваат и ја дефинира целта на документацијата и ја идентификува
публиката за која е наменета.
Дефинирањето на опсегот на техничката документација е важен чекор во
процесот на документација бидејќи истата помага да се осигураме дека
документацијата е фокусирана и ги задоволува потребите на публиката за кои
е наменета.
Со ова се подобрува квалитетот и корисноста на документацијата, со
цел да се намали времето и напорот кои се потребни за нејзино производство.

6
 Опсегот на техничката документација треба да биде јасно дефиниран и
доставен до сите засегнати страни кои се вклучени во процесот на
документирање.

Слика 1. Техничка документација

Опсегот на техничката документација може да се дефинира со
разгледување на следниве фактори:
• Производ или систем – Документацијата може да биде фокусирана на
одреден производ или систем, како што е на пример парче машина или парче
софтвер. Во овој случај опсегот на документацијата ќе биде ограничен само на
тој стецифичен производ или систем.
• Функција или процес – е следниот фактор и овде документацијата
може да биде фокусирана на одредена функција или процес, како што е на
пример еден производствен процес или процес на развој на софтвер. Во овој
случај, опсегот на документацијата ќе биде ограничен на таа специфична
функција или на тој процес.
• Публика – Во овој случај документацијата може да биде наменета за
одредена публика, како што се на пример крајните корисници, техничари или
инженери. Овде опсегот на документацијата ќе биде ограничен на потребите и
барањата на таа специфична публика.
• Вид на документација – Овдека документацијата може да се фокусира
на специфичен тип на документација, како што се: кориснички прирачници,

7
технички спецификации или инженерски цртежи. Опсегот на документацијата
во овој случај би бил ограничен на тој специфичен тип на документација.

Б) Воспоставување стилски водич

Создавањето на стилски водич во техничката документација е од
суштинско значење за да се обезбеди конзистентност и јасност во самата
комуникација. На писателите и уредниците им дава сет на упатства што треба
да ги следат, а од друга страна ја прави документацијата попрофесионална и
полесна за читање.
Откако ќе се дефинира самиот опсег на техничката документација,
потребно е да се развие стилски водич кој ќе обезбеди упатства за
форматирањето, терминологијата и јазикот кој што се користи во
документацијата.
Самиот стилски водич треба да биде јасен,
концизен и лесен за разбирање и истиот треба да содржи примери за тоа
како да се користат упатствата.
Стилски водич го прикажува: преферираниот јазик, форматирањето и
структурата за техничката документација. Со ова сме сигурни дека сите
документи се конзистентни во нивната употреба на терминологија, граматика и
други стилски елементи.
Воспоставувањето стилски водич во техничката документација е од
суштинско значење со кој се обезбедува конзистентност и јасност во
комуникацијата на техничките информации. Стилскиот водич е збир на
упатства кои обезбедуваат правила и конвенции за пишување, форматирање и
презентирање на технички информации.
Тој служи како референца за техничките писатели и уредници што треба да ги
следат, осигурувајќи се при тоа дека документот е униформен по тон, стил и
формат.
Воспоставувањето на стилски водич во техничката документација
содржи неколку насоки. Како прво пред да се креира стилскиот водич, од
огромно значење е да се знае и да се дефинира која е вашата публика.
Познавањето на публиката ќе помогне да се прилагоди јазикот и тонот на

самото пишување на нивното ниво на стручност и разбирање . Техничката

8
документација може да биде сложена и тешко разбирлива.Затоа користењето
на обичен јазик ќе го направи секој документ полесен за читање и разбирање.
Треба да се избегнуваат жаргони и технички термини со кои самата публика
можеби и не е запознаена. Достапни се многу водичи за стилови, како што се
Прирачникот за стил на Мајкрософт, Прирачникот за стил на Чикаго и
Стилската книга на Асошиејтед прес (АП). Треба да се избере стилски водич
што одговара на потребите на самата компанија и треба да се прифати го како
стандард за самата техничка документација. Конзистентното форматирање
прави самата документација да изгледа професионално и лесно да се чита.
Треба да се создаде стандард за наслови, фонтови, проред и маргини.
Потребно е и да бидат вклучено примери како да се форматираат табели,
слики и дијаграми.
Визуелните слики како што се дијаграми, слики од екранот и видеа можат да
помогнат полесно да се пренесат сложени информации. Треба да се
дефинират упатства за креирање и користење визуелни слики во самата
документација. Во самата документација потребно е да се дадат и вклучат
примери за добро и лошо пишување. Истите примери ќе помогнат да се
зајакнат правилата и упатствата во водичот за стилови. Стилскиот водич треба
да биде жив документ кој редовно ќе се ажурира. Како што се менува самиот
производ и самата публика, така треба да се менува и ажурира самиот стилски
водич.

В) Креирање на шаблон во техничката документација

Со креирање на шаблон во техничката документација се обезбедува
конзистентна структура за техничките документи, што од друга страна го
олеснува нивното креирање и уредување, и обезбедуваат сите документи да го
следат истиот формат.
Креирањето на шаблони во техничката документација е ефективен
начин со кој се обезбедува конзистентност во форматирањето и структурата на
различни документи. Шаблоните можат да заштедат време и напор за
техничките писатели, бидејќи обезбедуваат стандардизирана почетна точка за
создавање нови документи.

9
 За создавање ефективни шаблони во техничката документација постојат

неколку насоки со чија помош се создава ефективна алатка за создавање на

висококвалитетна техничка документација:

 Дефинирње на целта на шаблонот. Пред да се креира шаблон, важно

е да се одреди неговата намена. Дали ќе се користи за кориснички
прирачници, упатства за инсталација или документи за решавање
проблеми, дефинирањето на целта на шаблонот ќе помогне да се
одредат потребните делови, форматирање и јазик.
 Определување на структурата. Откако ќе се дефинира целта на
шаблонот, може да се одреди структурата на документот. Прво се
почнува со табела со содржини што ги прикажува деловите на
документот, како што се вовед, инсталација, конфигурација и решавање
проблеми. Ова ќе помогне да се осигура дека секој документ следи
конзистентна структура.
 Дефинирање на форматирањето. Треба да се определи
форматирањето за секој дел од документот, вклучувајќи ги насловите,
поднасловите, големината на фонтот, типот на фонтот и растојанието.
Треба да се користи конзистентен стил низ документот за да се одржи
професионален изглед.
 Задолжително вклучување на текст и слики на заштитно место. За
да им се олесни на писателите да создаваат нови документи користејќи
го шаблонот, треба да се вклучи текст и слики на место за место каде
што е соодветно. Ова ќе им даде на писателите идеја за тоа каква
содржина треба да биде вклучена во секој дел и каков тип на слика или
скриншот треба да биде вклучен.
 Обезбедување насоки. Да се вклучат упатства за писателите како
ефективно да го користат шаблонот. Ова може да вклучува инструкции
за тоа како да се заменат текстот и сликите на заштитното место, како и
сите други упатства или најдобри практики за креирање технички
документи.
 Тестирање на шаблонот. Пред да се објави шаблонот, треба истиот да
се тестира со мала група писатели за да се увериме дека ги задоволува

10
 нивните потреби и е лесен за употреба.Задолжително да се побара
повратни информации за сите области што може да се подобрат или
поедностават.
Г) Дефинирање – стандардизација на терминологијата во техничката
документација
Стандардизацијата на терминологијата во техничката документација е
особено важна во области како што е инженерството, каде што прецизноста и
точноста се исклучнително значајни. Со неа се обезбедува конзистентност и
точност во комуникацијата на техничките информации.
Ова е од клучно значење за обезбедување на конзистентноста и
точноста во комуникацијата на самите технички информации. Со ова сме
сигурни дека сите документи користат ист јазик за да ги опишат концептите и
процесите.
Стандардизираната терминологија им олеснува на читателите да ги
разберат и да ги следат презентираните информации, без оглед на
конкретниот документ што го читаат.
Овде ќе ги споменеме некои од насоките за дефинирање и
спроведување на стандардизацијата на терминологијата во техничката
документација:
 Креирање на листа на поими. Најпрво се започнува со креирање листа
на клучни термини и фрази кои вообичаено се користат во самата
техничка документација. Ова може да вклучува технички термини, имиња
на производи и жаргони специфични за индустријата односно за секој
поим од списокот. Со ова секој ќе биде сигурен дека сите ја користат
истата дефиниција за секој поим.
 Определување на претпочитаниот термин. Во некои случаи, може да
се користат повеќе термини кои се однесуваат на истиот концепт. Треба
да се определи кој термин е претпочитаниот термин што треба да се
користи постојано во текот на документацијата.
 Воспоставување на речник. Треба да се состави листата на поими и
дефиниции во самиот речник, кој може да биде вклучен во секој технички
документ или да биде достапен како посебен документ. Поимникот треба
редовно да се ажурира за да се осигура дека останува точен и ажуриран.

11
  Обучување на техничките извршители и техничките контролори.
Треба да бидеме сигурни дека сите техничките извршители и техничките
контролори се обучени за стандардизираната терминологија и ја
разбираат важноста од нејзино доследно користење. Исто така овде
треба да се наведат примери за правилно користење на
терминологијата.
 Користење алатки за конзистентност. Постојат достапни алатки, како
што е софтверот за управување со терминологија, кој може да помогне
да се обезбеди доследност во употребата на терминологијата. Овие
алатки може да се користат за да се означат недоследностите и да се
предложат претпочитани термини.
 Редовно прегледување и ажурирање. Редовно треба да се прегледува
и да се ажурира поимникот и стандардизацијата на терминологијата за
да се осигураме дека тој останува точен и ажуриран со промените во
производите или трендовите во индустријата.

Д) Воспоставување на процедури за контрола на верзијат на

техничките документи
Процедурите за контрола на документите обезбедуваат дека сите
документи се прегледани и одобрени од соодветниот персонал пред да бидат
објавени. Ова помага да се биде сигурен дека документите се точни и
ажурирани. Контролата на верзијата гарантира дека сите документи се
соодветно означени со број на верзијата, датум и информации за авторот.
Ова го олеснува следењето на промените во документот со текот на
времето и може да го подобри квалитетот на документацијата и да ги намали
грешките и сите недоразбирања. Воспоставувањето на процедури за контрола
на верзијата на техничките документи е од суштинско значење за да се осигура
дека документите се точни, ажурирани и лесно достапни за оние на кои им се
потребни.
Овде ќе спомнеме неколку чекори за воспоставување процедури за контрола
на верзии на технички документи. Следејќи ги овие чекори, може да се
воспостават ефективни процедури за контрола на верзии на техничките

12
документи, што од друга страна ќе бидеме сигурни дека се користи точната
верзија, се следат промените и се одржува јасна историја на ревизиите.
 Избирање систем за контрола на верзијата. Треба да се избере таков
систем за контрола на верзијата кој ќе одговара на потребите и буџетот
на секоја организација (Git, SVN, Mercurial,..).
 Дефинирање на шема за нумерирање на верзии. Tреба да се
воспостави шема за нумерирање на верзии за сите технички документи
(комбинација од броеви и букви 1.0, 1.1 ..)
 Воспоставување на историја на ревизии. За секоја верзија на
документот треба да се воспостави историја на ревизии што го следи
датумот, авторот и краток опис на направените промени. Ова ќе им
овозможи на самите корисници брзо да ги идентификуваат промените
направени помеѓу верзиите.
 Определување за тоа кој се може да прави промени. Треба да се
дефинира кој има овластување да прави промени во техничките
документи. Ова може да вклучува одредени поединци или оддели и
треба јасно да им се соопшти на сите засегнати страни.
 Воспоставување на процес на преглед и одобрување. Треба да се
дефинира процесот за разгледување и одобрување промени во
техничките документи. Ова може да вклучува работен тек кој бара
повеќе поединци да ги прегледаат и одобруваат промените пред да
бидат финализирани.
 Обезбедување контрола на пристап. Треба да бидеме сигурни дека
пристапот до техничките документи е контролиран, така што само
овластен персонал може да ги прегледува или менува. Ова може да
вклучи и користење на дозволи или контроли за пристап на системот за
контрола на верзијата.
 Обука на персоналот за процедурите за контрола на верзии. Треба
да се Осигураме дека целиот персонал вклучен во креирањето,
прегледувањето и одобрувањето на техничките документи е обучен за
процедурите за контрола на верзии. Ова ќе осигури дека секој е свесен
како да го користи системот за контрола на верзии и да ги следи
утврдените процедури.

13
  Редовна ревизија на системот за контрола на верзии. Треба да се
врши редовната ревизија на системот за контрола на верзии за да се
увериме дека се користи правилно и ефективно. Ова може да вклучи
прегледување на историјата на ревизии и обезбедување дека сите
промени се правилно документирани.

3. НОРМАЛИЗАЦИЈА И ДЕНОРМАЛИЗАЦИЈА ВО ТЕХНИЧКАТА

ДОКУМЕНТАЦИЈА
Нормализацијата и денормализацијата се важни концепти во техничката
документација, особено во дизајнот и управувањето со базата на податоци.
Нормализацијата и денормализацијата се две спротивставени стратегии
за управување со податоците во техничката документација, и секоја има свои
предности и недостатоци.
Во техничката документација, нормализацијата и денормализацијата
може да се применат на различни аспекти на документацијата, вклучувајќи ја
терминологијата, форматирањето и структурата. Нормализацијата може да
помогне да се обезбеди конзистентност и точност во техничката терминологија,
додека денормализацијата може да им олесни на крајните корисници брзо да
ги пронајдат информациите што им се потребни преку нивно прикажување на
поинтуитивен начин.
Изборот помеѓу нормализација и денормализација во техничката
документација ќе зависи од специфичните потреби на проектот и целите на
документацијата.
И нормализацијата и денормализацијата имаат свои предности и
недостатоци, а изборот на кој пристап да се користи зависи од специфичните
потреби на системот. Општо земено, нормализацијата се претпочита бидејќи
промовира конзистентност на податоците и го намалува вишокот, но
денормализацијата може да биде корисна во одредени сценарија каде што
перформансите на барањето се приоритет.
При документирање на систем на база на податоци, важно е да се
објаснат употребените техники за нормализација и денормализација, заедно со
нивните соодветни предности и недостатоци. Исто така, важно е да се дадат
примери и најдобри практики за имплементација и користење на овие техники

14
во системот. Јасните и концизни објаснувања на овие концепти можат да им
помогнат на корисниците подобро да го разберат системот и да донесат
информирани одлуки за тоа како да го користат и да комуницираат со него.
3.1. Нормализација во техничката документација
Нормализацијата е процес на организирање на податоците во базата на
податоци за да се минимизира вишокот и зависноста. Ова помага да се
намалат аномалиите на податоците и се обезбедува конзистентност на
податоците. Нормализацијата, исто така, помага да се поедностават барањата
и да се намали просторот за складирање.
Нормализацијата опфаќа разложување на податоците на помали, повеќе
атомски компоненти се цо цел да се елиминира вишокот и да се осигура дека
податоците се складираат на најефикасен и организиран можен начин. Ова
значи дека секоја податочна точка се складира само на едно место, што го
намалува ризикот од недоследности и грешки.
Нормализацијата исто така го олеснува ажурирањето и одржувањето на
податоците, бидејќи промените треба да се направат само на едно место.
Сепак, нормализацијата може да резултира со сложени структури на податоци,
од кои може да биде тешко да се побараат и брзо да се преземат податоците.

3.2. Денормализација во техничката документација

Денормализацијата, од друга страна, е процес на додавање вишок
податоци во нормализирана база на податоци за да се подобрат
перформансите на барањето. Ова често се прави кога се очекува базата на
податоци да се справи со голем број на прашања и треба да обезбеди брзи
одговори.
Денормализацијата, од друга страна, вклучува комбинирање на
податоци од повеќе табели или извори во една табела или документ. Ова може
да го олесни пристапот и брзото враќање на податоците, бидејќи сите потребни
податоци се складираат на едно место.
Денормализацијата исто така може да ја поедностави структурата на
податоците и да ја олесни разбирливоста. Меѓутоа, денормализацијата може
да резултира со зачувување на вишок податоци, што може да доведе до
недоследности и грешки доколку ажурирањата не се вршат постојано во сите
документи.

15
 Дополнително, денормализацијата може да го отежне одржувањето на
интегритетот на податоците, бидејќи можеби ќе треба да се направат
ажурирања на повеќе места.

4. ПРОЕКТНА ДОКУМЕНТАЦИЈА

Проектна документација е збир на меѓусебно усогласени проекти,

елаборати, анализи и други документи, со кои се утврдува концептот, се
дефинира техничкото решение на градбата и функцијата и се разработуваат
условите и начините на изградба.
Според нивото на изработка проектот може да биде:
– проект за подготвителни работи;
– основен проект;
– идеен проект;
– проект на изведена состојба, и
– проект за употреба и одржување на градбата.
Според намената проектот може да биде:
– архитектонски;
– градежен (статика со сеизмика);
– електротехнички;
– сообраќаен;
– термотехнички, и други проекти според намената на градбата.
Проектите се изработуваат според стандардите и нормативите за
проектирање и други технички прописи, со кои се утврдуваат основните
параметри при проектирањето и архитектонското обликување на градбите.

16
 Слика 2. Скица за изработка на проектна документација

Проектната документација има општ дел кој содржи:

1) име и потпис на проектантот, назив на градбата со точна локација,
име, односно назив на инвеститорот, ознака и технички број на проектната
документација за градбата по одделни фази и датум на изработка.
2) доказ за регистрација на правното лице каде што е заверена
проектната документација,
3) доказ за лиценца за проектирање за правно лице и за овластување за
проектант,
4) проектна програма потпишана од инвеститорот, со која се утврдуваат
архитектонските, техничко-технолошките и други услови за изработка на
проектна документација, и
5) образложение на проектот, предмер и проектантска пресметка на
градежни работи.
А) Составни делови на техничка документација
Составни делови на техничка документација се:
 Општ дел (основни податоци);
 Програмски дел (проектна програма со архитектонски, градежен и
техничко-технолошки дел);
 Урбанистички дел (урбанистичко-технички услови за градење),
 Проектен дел (технички опис со нумерички параметри, цртежи со
геометриски проекции, димензии и спецификација на сите

17
 архитектонскоградежни и техничко-технолошки елементи од кои се
состои градбата, предмер и опис на вградените градежни материјали и
опрема, геолошки и геомеханички елаборат, хидролошки и хидротехнички
елаборат и др.).

Б) Изработка на техничка документација

Техничката документација содржи:
– проектна задача;
– скица;
– идеен проект (проект за урбанистичка согласност);
– основен (главен) проект (проект за одобрување на градба);
– изведбен проект;
– урбанистичко-технички услови за изработка на техничка документација;
– содржина на проекти (технички опис, ситуационен план, основи, пресеци,
фасади, елаборати, предмер, пресметка и анализа на цени);
– пресметување бруто и нето станбена површина.
Проектот за подготвителни работи во зависност од градбата е составен
од:
- текстуален дел кој содржи опис на локацијата и начин на снабдување
на градилиштето со електрична енергија и вода, начин на приклучување на
градилиштето на постојните сообраќајници и начин на отстранување на
градежниот отпад (шут).
- графички прилог со шема на организација на градилиштето.

5. АРХИТЕКТОНСКИ ПРОЕКТ

Архитектонски проект е збир од графички и текстуални прилози потребни

за изградба на еден објект.
Него го изработува архитект и претставува опис на архитектонскиот
концепт на просторно-функционалното решение, опис на проектираните
простори, со нивните функционални капацитети и површини и опис на
материјалите и архитектонските елементи.

18
 Со архитектонскиот проект се прикажува поставеноста на градбата во
локацијата. Тој се изработува врз основа на изводот од урбанистичкиот план,
планската документација, и проектот за инфраструктура.

Слика 3. Изработка на архитектонски проект

Проектот може да биде изработен како:

-идеен проект;
– главен проект;
– изведбен проект.

Идеен проект
Идеен архитектонски проект е првата фаза од архитектонското
проектирање, по изработката на скицата. Тој е збир од нацрти, пресметки и
описи со распоред на простории, големина, изглед и приближна цена на
чинење на објектот, без детално образложение на истите.
Нацртите на помали објекти се изработуваат најчесто во размер 1:100
или 1:200. Во овие проекти се котираат само контурите на објектот во основа и
другите поважни димензии, без детално котирање на просториите. Во
вертикалните пресеци се котираат само главните височини.

19
 Слика 4. Идеен проект

За позначајни објекти се распишува конкурс за најдобро решение на

идеен проект. Учесниците на конкурсот се анонимни, сѐ до прогласувањето на
најдоброто решение.
Идејниот проект содржи геометриски проекции, димензии и
спецификација на сите архитектонски елементи од кои се состои градбата, кои
се потребни за потврдување на усогласеноста на идејниот проект со потребите
на инвеститорот и условите за градење.

Главен/oсновен проект
Главен проект е разработен идеен проект, врз основа на кој се гради
објектот. Цртежите на проектниот дел од основниот проект содржат проекции,
пресеци, детали и легенди неопходни за изградба на објектот.
Цртежите во проектниот дел на основниот проект се изработени врз
основа на цртежите од идејниот проект и ги содржат сите податоци, димензии и
спецификации потребни за изградба на конструкцијата, архитектонските
елементи, споеви, инсталациите и опремата на просечно сложена градба.
Се цртаат во размер 1:50 или 1:100.

20
 Слика 5. Основен проект

Основниот архитектонски проект содржи:

- детални цртежи на градежната парцела, нејзината околина, автомобилските и
пешачките сообраќајни површини, зеленилото и обработката на партерот,
- коти на сите димензии и растојанија битни за поставеноста на градбата во
однос на регулационата и градежната линија,
- границите на градежната парцела и соседите,
- детални основи на сите подземни и надземни катови од градбата со основа на
покривот (петта фасада) со точни површини на сите простории и опис на
подните и ѕидните слоеви, - сите карактеристични меѓу себе различни
вертикални пресеци во два меѓу себе нормални правци (попречен и подолжен)
со описи и димензии на сите карактеристични архитектонски елементи: ѕидови,
тавани, подови, покриви, фасади др.,

21
- сите фасадни изгледи, детални коти на првостепената, второстепената и
третостепената пластика, конструктивни коти и вкупни коти на градбата во
цртежите со основи, висински коти на сите катови, полукатови, денивелации, а
особено коти на теренот, заштитниот тротоар, плочата на приземјето, плочата
на завршниот кат, горниот венец на градбата и слемето во цртежите со
пресеци,
- точни површини на сите проектирани просторнофункционални целини, катови,
простории, како и на градбата во целина,
- точна диспозиција на вградената опрема, инфраструктурните водови, особено
водоводните и канализационите цевки,
- детали во хоризонтален и вертикален пресек на сите карактеристични
архитектонски елементи,
- шема на столарија / браварија, со детален цртеж и опис на сите елементи од
вградената опрема: прозорци, врати и др.;
Основниот градежен проект содржи:
- прецизни и детални пресметки и анализи на усвоеното техничко решение со
нивна јасна и употреблива презентација,
- технички цртежи во погодна мерка со сите потребни коти и ознаки и тоа:
ситуационо решение, основи на сите карактеристични катови и нивоа, најмалку
два карактеристични меѓу себе нормални вертикални пресеци, изгледи, шеми,
кофражни планови, арматурни детали, работилнички цртежи и детали.
Основниот проект за техничка инсталација содржи детални цртежи со
спецификација и просторна диспозиција на сите инсталации во објектот.
Изведбен проект
Изведбен проект е детална разработка на основниот проект. Составен е
од палирски планови и цртежи на детали. Основата на проектот за реализација
и за реализирана состојба е oсновниот проект. Постојат промени кои се
направени за време на реализацијата, и тие се евидентираат во проектот на
реализираната состојба. Проектот го спроведува (подготвува) оној кој
гореализирало сновниот проект, но во посебни случаи го подготвува и
изведувачот на објектот.

5.1. Содржина на проекти

22
 Архитектонски инженери, градежни инженери, урбанисти, градежни
работници, инженери за инсталација, дизајнери, занаетчии и други профили
поврзани со градежништвото имаат една заедничка цел: проектирање и
изградба на објекти.
Архитектонскиот проект претставува основно средство за комуникација
кое треба да биде разбирливо за сите инженерски професии. Архитектонско
цртање е процес на проектирање со прикажување на замислата на проектантот
од идеја до детален проект.
Цртежите кои ги содржи архитектонскиот проект се: технички опис,
ситуација, основи, пресеци, фасади, детали, перспектива и др.

Слика 6. Прва страна од содржината на проектот

На првата страница на проектот се наведува името на фирмата, фирмата

која го заверува проектот (податоци за компанијата), името на проектот и видот
на проектот (ИДЕЕН ПРОЕКТ, ОСНОВЕН ПРОЕКТ, ГЛАВЕН ПРОЕКТ, итн.),
технички број, инвеститор, Потоа, на втората страница се содржани лиценцата
и регистрацијата на фирмата, регистрацијата и билансите, работната група и
раководителот на групата(проектот) и овластувањата на работната група,
стручни соработници.
Текстуалниот дел на проектот содржи: технички опис, технички извештај,
предмер и пресметка/цени на чинењена објектот со рекапитулација на
градежнитеи на занаетчиските работи.

23
 Технички опис
Технички опис е збир на информации за објектот: локација, конструкција,
материјали, функционален распоред, план, пресметка и анализа на цена на
објектот.
Техничкиот опис на проектниот дел од основниот проект содржи
спецификација на сите проектирани простори со нивните површини,
материјали и својства, детален опис со пресметка на сите проектирани
инсталации и опрема, како и упатства за нивното изведување.
- техничкиот опис на архитектонскиот проект содржи детален опис на
сите детали и елементи, ѕидни слоеви, подови, тавани, фасадни решенија и
покривни конструкции и упатство за нивното изведување, спецификација и опис
на проектираните материјали, нивните физички и хемиски карактеристики,
особено на текстурите и боите на завршните слоеви;
- техничкиот опис на градежниот проект содржи: детален опис на
усвоеното конструктивно техничко решение, список на елаборати кои се
користени како подлоги за проектирање, усвоени димензии на елементите,
карактеристични податоци од извршените пресметки и анализи, нормативите
според кои е извршена анализата, попис на усвоените материјали со нивните
карактеристики и потребните претходни испитувања за потврдување на
нивниот квалитет, начинот на изведување на градбата и други податоци кои се
важни за градбата; и
- техничкиот опис на проектот за техничките инсталации содржи: детален
опис на сите инфраструктурни водови и уреди, системи и опрема, со упатство
за нивното вградување.

Ситуација
Ситуциски план или ситуација се изработува во размер 1:200; 1:500;
1:1000, во зависност од големината на објектот.
Во него се црта објектот со неговата висина, регулациската и градежната
линија, околните објекти, улиците, тротоарите, приодите, зелените површини и
правецот на северот.
Ситуацијата го покажува целиот опфат на градење или група на објекти.
Таа ги прикажува:

24
 – границите на парцелите (димензии на локацијата односно плацот на кој
ќе се гради прикажани со коти за ширина и должина),
– објектот (димензии на објектот кој ќе се гради прикажани со коти за
ширина и должина),
-околните објекти,
– пристапните улици.
Името на улицата се запишува на проектот, како и начините за пристап
до локацијата.
Ситуацијата претставува изглед на целата локација.

Слика 7. Ситуација

Таа ги прикажува веќе постоечките објекти (ако ги има) и оние кои треба
да се градат.
Во локацијата се цртаат места за гаражирање на возила: во склоп на
локацијата како приватни паркинзи и гаражи, или надвор од неа. Се цртаат и
патеки, партерно уредување, дрвја и садници.
Во основниот проект, ситуацијата, исто така, треба да ги прикаже сите
инсталации: канализациони цевки, снабдување со вода, електрични и
комуникациски кабли, надворешно осветлување итн.

Основи
Основи или тлоцрти, се хоризонтални пресеци на зградата. Основите
според местото на хоризонталниот пресек на основата можат да бидат:

25
 – основа на темели,
– основа на визба (подрум),
– основа на приземје,
– основа на прв кат,
– основа на втор кат,
– основа на поткровје (таван).
На цртежите со основи се цртаат сите простории со столбови, носиви и
преградни ѕидови, скали и отвори за врати и прозорци. Сите делови од објектот
кои се пресечени со замислената хоризонтална рамнина се цртаат со полна
дебела линија, а деловите кои се прикажани во изглед, се цртаат со полна
тенка линија. Деловите од објектот кои се наоѓаат над замислената рамнина се
цртаат со испрекината тенка линија.
Во просториите се црта основниот мебел и опрема. На основата се
испишува намената на просторијата, а ако нема доволно место се прави
легенда на истиот цртеж. Се пишува и површината на просториите и
материјалот кој е употребен за изработка на подот.
Сите основи се котираат, односно се означуваат димензиите на сите
простории и отвори. Се означуваат местата каде што се направени
вертикалните пресеци со цртаточка-линија и со стрелки на почетокот и на
крајот на линијата кои го означуваат правецот на гледање со букви: А–А, Б–Б
итн. или со броеви: 1–1, 2–2 итн.
Во основите треба да се прикажат и висински коти на плочите во однос
на котата на теренот која изнесува ± 0,00. Котата на нултата плоча во однос на
котата на теренот за објекти наменети за домување е +1,20 м. Основата на
приземјето се разликува од другите основи по тоа што во неа може да се
прикаже и дел од теренот, приодот до објектот и зеленилото околу објектот.

Пресеци
Се цртаат најмалку два вертикални пресеци (подолжен и попречен). Тие
се цртаат од темелите до кровот така што ќе ги покажат сите детали за објектот.
Едниот пресек секогаш треба да се постави така што еден дел ќе ги
пресече скалите и ќе ги прикаже нивните димензии. Пресеците се бележат со
ознаките: 1-1, 2-2, или А-А, Б-Б и др. Се котираат со описни и висински коти.

26
 Слика 8. Пресеци

Фасади
Во градежништвото, секоја проекција на објектот се прикажува како
посебен цртеж. Кај објектите се прикажуваат пет фасади:
– фасада од напред,
– фасада од позади,
– странична фасада (изглед од лево на предната фасада),
– странична фасада (изглед од десно на предната фасада), и
– петта фасада или изглед на објектот прикажан од горе (птичја
перспектива).
Објектот покрај петтата фасада има уште четири фасади само ако е
поставен слободно во парцелата. Ако објектот има една заедничка фасада со
друг објект, покрај петтата фасада има уште три фасади и тоа се вика двокуќа
или братска куќа. Ако објектот има две заеднички фасади со други објекти,
покрај петтата фасада има уште две фасади и се вика куќа во низа. Кај куќата
во низа, објектите што се наоѓаат на крајот од низата имаат три фасади. За

27
останатите детални прикази на конструкцијата се користат хоризонтални и
вертикални пресеци.

Слика 9. Фасади

Пресметување на нето и бруто станбена површина

Градежна парцела е ограничен дел од градежно земјиште со единствен
носител на правото на градење. Таа е ограничена со регулациона линија и
граница на парцела.
Површина за градење е дел од градежната парцела предвидена за
градење на градбите и ограничена со градежни линии. Регулациона линија е
линија на разграничување помеѓу градежно земјиште за општа употреба и
парцелирано градежно земјиште за поединечна употреба.
Процент на изграденост на земјиштето е урбанистичка величина која ја
покажува густината на изграденост, односно колкав дел од градежното
земјиште е зафатен со градба. Процентот на изграденост на земјиштето се

28
пресметува како однос помеѓу површината на земјиштето под градбата и
вкупната површина на градежното земјиште, изразен во процент.

Слика 10. Модерни семејни објекти

Коефициент на искористеност на земјиштето (К) Коефициент на

искористеност на земјиштето е урбанистичка величина која го покажува
интензитетот на изграденост на градежното земјиште. Тој се пресметува како
однос помеѓу вкупната изградена површина, односно збирот на површините на
сите изградени катови на градбата и вкупната површина на градежното
земјиште, изразен со рационален број до две децимали. Под вкупна изградена
површина се сметаат површините на сите надземни катови. Коефициентот на
искористеност на земјиштето може да се пресметува за градежна парцела,
градски блок, градска четврт, наменска зона или плански опфат.
Густината на населеност е плански показател кој го покажува односот на
бројот на жители на одредена територија и површината на таа територија. Таа
се изразува преку единицата ж/ха (жители на хектар). Густината населеност
може да се пресметува како бруто и нето густина.
Бруто густината се пресметува како однос на бројот на жители и вкупната
површина во рамките на урбанистичкиот опфат.
Нето густината претставува однос помеѓу бројот на жители/корисници и
вкупната територија со одредена намена. При пресметување на густината во
зоните на домување, нето густината се изразува како однос на бројот на жители
и вкупната површина со намена домување. За утврдување на бројот на жители

29
најчесто се користи стандардот од 30 – 35 м2 развиена станбена
површина/жител.

6. ЗАКЛУЧОК

Во техничката документација, нормализацијата игра важна улога во

обезбедувањето дека податоците се прецизно и доследно претставени. Со
разложување на сложените податоци на помали, поспецифични табели,
нормализацијата може да ја направи техничката документација поорганизирана
и полесна за навигација.
Дополнително, нормализацијата може да помогне да се спречат грешки
и недоследности што можат да се појават при работа со сложени податоци. Со
воспоставување односи меѓу табелите и спроведување на правила за
внесување и манипулација со податоци, нормализацијата може да помогне да

30
се осигура дека техничката документација останува точна и доверлива со текот
на времето.
Сепак, важно е да се има предвид дека нормализацијата може да има и
недостатоци во техничката документација. На пример, прекумерното
нормализирање на податоците може да доведе до зголемена сложеност, што
може да им отежне на корисниците да ја разберат и да работат со
документацијата.
Севкупно, нормализацијата е важна техника што треба да се земе
предвид при креирањето на техничката документација, но таа треба да се
користи разумно и прилагодена на специфичните потреби на документацијата
и нејзината наменета публика. Со постигнување на вистинската рамнотежа
помеѓу нормализацијата и практичноста, техничките изготвувачи можат да
создадат документација која е и точна и достапна.

Користена литература

 Litt's Tips: Normalization

 Date, C. J. (1999), An Introduction to Database Systems Архивирано на
4 април 2005 г. (8th ed.). Addison-Wesley Longman. ISBN 0-321-19784-
4.
 H.-J. Schek, P. Pistor Data Structures for an Integrated Data Base
Management and Information Retrieval System
 Елементи и основи на проектирање [Електронски извор] : учебник за
II година : архитектонски техничар/ архитектонски техничар образовен
профил / квалификација градежно-геодетска струка / градежништво и

31
 геодезија струка / сектор изработен според модуларно дизајнирана
наставна програма / [автор Стоименов Гордана ; илустратор
Стоименов Гордана]. - Скопје : Министерство за образование и наука
на Република Северна Македонија, 2022
 Аранѓеловски, Т.: Градежни конструкции, авторизирани предавања.
Градежен факултет, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, Скопје, 2012.

32