VI.

Model wzrostu Solowa

Spis treści:
1. Funkcja produkcji i jej własności
2. Założenia modelu Solowa
3. Równanie Solowa oraz jego interpretacja ekonomiczna
4. Mechanizm dochodzenia do długookresowej równowagi w modelu Solowa
5. Ścieżka zrównoważonego wzrostu

Słowa kluczowe: funkcja produkcji, stałe efekty skali, równanie Solowa,

równowaga w modelu Solowa, wzrost zrównoważony

Funkcja produkcji (określana czasami w literaturze – agregatowa funkcja produkcji)

opisuje zależność między wielkością produkcji wytwarzanej w gospodarce a nakładami
czynników produkcji (Kwiatkowski, Kucharski, Raczko, 2006: 286). Przy założeniu, że
zasób wiedzy pozostaje niezmieniony możemy ją zapisać następująco:

(1)
gdzie: Y – wielkość produkcji; K – nakłady kapitału; L – nakłady pracy.

Przyjmujemy, iż w każdym punkcie czasowym gospodarka dysponuje pewnym

zasobem kapitału i pracy, które są wykorzystywane w celu wytwarzania produktów.
Ponadto przyjmujemy, iż nie da się wytwarzać produktów przy wykorzystaniu tylko
jednego z czynników produkcji, to znaczy, że w gospodarce występuje ograniczona
substytucyjność czynników produkcji.

Przyjmujemy, że funkcja produkcji opisana równaniem (1) spełnia następujące warunki:

(a) .

(2)
gdzie: MPK – krańcowy produkt kapitału; MPL – krańcowy produkt pracy; dY – przyrost
produkcji; dK – przyrost nakładów kapitału, dL – przyrost nakładów pracy.

Spełnienie założenia (a) oznacza, że zwiększanie nakładów kapitału lub nakładów

pracy prowadzić będzie do zwiększenia produkcji. Krańcowy produkt kapitału to
stosunek przyrostu produkcji do przyrostu nakładów kapitału (Kwiatkowski, Kucharski,
Raczko, 2006: 286) Krańcowy produkt pracy to stosunek przyrostu produkcji do
przyrostu nakładów pracy (Kwiatkowski, Kucharski, Raczko, 2006: 286).

(b) .

(3)
gdzie: dMPL – przyrost krańcowego produktu pracy; dMPK – przyrost krańcowego
produktu kapitału.

Warunek ten wskazuje, że zwiększanie nakładów jednego czynnika produkcji (przy

stałych nakładach drugiego czynnika produkcji) daje coraz mniejszy przyrost
produkcji. Spełnienie warunków (a) i (b) oznacza, że funkcja produkcji spełnia prawo
malejącej produkcyjności krańcowej względem obu czynników produkcji. Prawo
malejących przychodów głosi, iż w miarę wzrostu nakładów jednego czynnika
produkcji (przy stałych nakładach drugiego czynnika) produkcja rośnie, ale coraz
wolniej, zaś krańcowy produkt tego czynnika maleje.

(c) Funkcja produkcji opisana równaniem (1) charakteryzuje się stałymi efektami
skali, czyli a-krotne (a>0) zwiększenie nakładów kapitału i pracy powoduje a-krotny
przyrost wielkości produkcji. Funkcja produkcji opisana równaniem (1) jest jednorodna
stopnia pierwszego. A zatem, funkcja produkcji spełnia następujące równanie:

(4)

Równanie (4) to tzw. warunek jednorodności funkcji stopnia pierwszego

(Kwiatkowski, Kucharski, Raczko, 2006: 287).)

(d) Funkcja produkcji opisana równaniem (1) spełnia warunki Indy, które możemy
zapisać w następujący sposób:

(5a)

oraz:

(5b)
To znaczy, że przy bardzo małych nakładach kapitału (pracy) zwiększenie nakładów
kapitału (pracy) daje bardzo duży przyrost produkcji (zbieżny do nieskończoności)
(Romer, 2000: 28). Przy bardzo dużych nakładach kapitału (pracy) zwiększenie
nakładów kapitału (pracy) daje bardzo mały przyrost produkcji (zbieżny do zera)
(Romer, 2000: 498).

Ponieważ funkcja produkcji jest jednorodna stopnia pierwszego, to dzieląc obustronnie

równanie (1) przez L, otrzymujemy (Kwiatkowski, Kucharski, Raczko, 2006: 287):

(6)

gdzie: – wydajność pracy; – techniczne uzbrojenie pracy.

Wydajności pracy to poziom produkcji przypadający na jednego zatrudnionego.

Techniczne uzbrojenie pracy to poziom kapitału przypadający na jednego
zatrudnionego. Jeśli wydajność pracy oznaczymy literą ỹ, zaś techniczne uzbrojenie

pracy literą , to równanie (6) możemy zapisać następująco:

(7)

Równanie (7) to równanie funkcji wydajności pracy. Funkcja wydajności pracy opisuje
zależność między wydajnością pracy a technicznym uzbrojeniem pracy. Wydajność pracy
rośnie wraz ze wzrostem technicznego uzbrojenia pracy, ale coraz wolniej. Innymi słowy,
funkcja wydajności pracy jest rosnąca i wklęsła względem technicznego uzbrojenia pracy.
Ilustrację graficzną równania (7) przedstawiono na rysunku 1.

Rys. 1. Funkcja wydajności pracy

 Wydajność pracy

Techniczne uzbrojenie pracy

Źródło: Kwiatkowski, Kucharski, Raczko 2006: 288.

Funkcja produkcji spełniająca założenia a–d, w literaturze ekonomicznej określana jest

mianem neoklasyczna funkcja produkcji.

Model Solowa w literaturze ekonomicznej jest nazywany neoklasycznym modelem

wzrostu, gdyż opiera się on na modelach klasycznych (Hall, Taylor, 2000: 86).
Podstawowa wersja modelu Solowa została po raz pierwszy opublikowana w 1956 roku
przez Roberta Solowa (Solow, 1956: 65–94) i w dalszym ciągu jest punktem wyjścia
każdej analizy wzrostu gospodarczego.

Model Solowa jest modelem długookresowym oraz modelem podażowym. To znaczy,

że przyjmuje się w nim założenie, iż gospodarka funkcjonuje przy pełnym
wykorzystaniu czynników produkcji. Poziom produkcji w gospodarce Solowa zależy od
czynników podażowych, czyli zasobu kapitału, zasobu pracy oraz zasobu wiedzy.
Podstawowe założenia modelu Solowa dotyczą właściwości funkcji produkcji oraz
zmian w czasie zasobów kapitału, pracy oraz wiedzy. Zasoby: kapitału, siły roboczej,
wiedzy oraz strumienie: produkcji, inwestycji oraz oszczędności traktujemy jako
wielkości ciągłe w czasie. To znaczy, że wszystkie wymienione wielkości są określone
w każdym punkcie czasu. Potraktowanie czasu jako wielkość dyskretną w niczym nie
zmienia wniosków płynących z modelu.
W modelu Solowa przyjmujemy następujące założenia (Romer, 2000: 25–30):

1) Proces produkcji w analizowanej gospodarce opisany jest przez funkcję produkcji

(spełniającą warunki a–d):

(8)
gdzie: A – zasób wiedzy.

Takie umiejscowienie A w funkcji produkcji oznacza, że w analizowanej gospodarce

mamy do czynienia z postępem technicznym zasilającym pracę, czyli z postępem
technicznym neutralnym w sensie Harroda (Romer, 2000: 26). Postęp
techniczny to dynamiczny proces umożliwiający zwiększenie produkcji przy danych
nakładach kapitału i pracy lub osiągnięcie tego samego poziomu produkcji przy
niższych nakładach kapitału i pracy.

2) W analizowanej gospodarce jest wytwarzane jedno dobro. Przyjmujemy ponadto, iż

gospodarka Solowa jest gospodarką zamkniętą bez udziału państwa. Co oznacza, że
produkt wytworzony w tej gospodarce jest dzielony na konsumpcje i inwestycje:

(9)

3) Inwestycje są finansowane z oszczędności (przyjmujemy założenie, że w

gospodarce nie ma opóźnień czasowych):

(10)
gdzie: S – oszczędności; I – inwestycje.

4) Funkcja oszczędności jest postaci:

(11)
gdzie: s – stopa oszczędności.

Przyjmujemy, że stopa oszczędności jest stała w czasie. Stopa oszczędności to

udział oszczędności w produkcji.

5) Przyrost zasobu kapitału w czasie wynosi:

 (12)

gdzie: – przyrost zasobu kapitału w czasie (jest to pochodna kapitału po czasie –

);1 I – inwestycje; δ – stopa deprecjacji kapitału; dt – przyrost czasu.

Stopa deprecjacji kapitału to odsetek kapitału, który się zużywa w procesie produkcji.
Stopa deprecjacji kapitału taj samo, jak stopa oszczędności jest wielkością
egzogeniczną.

6) Stopa wzrostu zatrudnienia w gospodarce wynosi:

(13)

gdzie: – przyrost zasobu siły roboczej w czasie (jest to pochodna zatrudnienia po

czasie – ).

Stopa wzrostu zatrudnienia to stosunek przyrostu zatrudnienia do poziomu

zatrudnienia w okresie poprzednim.

7) Stopa postępu technicznego wynosi:

(14)

gdzie: – przyrost zasobu wiedzy w czasie (jest to pochodna zasobu wiedzy

względem czasu – ); m – stopa postępu technicznego.

Stopa postępu technicznego to przyrost zasobu wiedzy do zasobu wiedzy w okresie

poprzednim. Postęp techniczny w modelu Solowa ma charakter egzogeniczny, czyli w

1
W uproszczeniu możemy przyjąć, że: .
odróżnieniu od teorii endogenicznego wzrostu nie objaśniamy źródeł postępu
technicznego (Hall, Taylor, 2000: 94–95).

Wymieniając wszystkie te założenia zdefiniowaliśmy warunki funkcjonowania

gospodarki Solowa. Przejdźmy do analizy funkcjonowania tej gospodarki. Dzieląc
obustronnie równanie (12) przez (AL) otrzymujemy:

(15)

Wyrażenie (AL) to nakłady pracy w ujęciu efektywnym (zasilone przez zasób wiedzy).
Z założeń 3–4 wynika, że I = S oraz S = sY. Po podstawieniu warunków 3–4 do
równania (15) otrzymujemy:

(16)

Przyjmujemy, że: oraz

gdzie: y – produkcja na jednostkę efektywnej pracy; k – kapitał na jednostkę

efektywnej pracy.

A zatem, równanie (16) możemy zapisań w następującej postaci:

(17)

Wiemy, że zasób kapitału na jednostkę efektywnej pracy wynosi: . A zatem,

zasób kapitału wynosi:

(18)

Wszystkie wielkości w równaniu (18) są określone w każdym punkcie czasowym, czyli

można wyznaczyć pochodną każdej z tych wielkości względem czasu. Logarytmując
obustronnie równanie (18) otrzymujemy:
 (19)

Różniczkujemy obustronnie równanie (19) względem czasu (t)2:

(20)

gdzie: – stopa postępu technicznego; – stopa wzrostu zasobu kapitału na

jednostkę efektywnej pracy; – stopa wzrostu zatrudnienia.

Po przekształceniach równanie (20) będzie postaci:

(21)

Po podstawieniu równania (21) do równania (17) otrzymujemy:

(22)

A stąd, po przekształceniach otrzymujemy najważniejsze równanie w modelu Solowa,

czyli równanie Solowa:

(23)

Z równania Solowa wynika, iż przyrost kapitału na jednostkę efektywnej pracy jest

równy różnicy między inwestycjami faktycznymi na jednostkę efektywnej pracy
a inwestycjami restytucyjnymi na jednostkę efektywnej pracy (Romer, 2000:
31). Wyrażenie (sy) w równaniu (23) to inwestycje faktyczne na jednostkę efektywnej
pracy, zaś wyrażenie to inwestycje restytucyjne na jednostkę efektywnej
pracy. Inwestycje restytucyjne są to inwestycje niezbędne do utrzymania zasobu
kapitału na jednostkę efektywnej pracy na stałym poziomie. Inwestycje restytucyjne

2
Musimy pamiętać, iż mamy tu do czynienia z pochodną funkcji złożonej – np. ln(K) – funkcja zewnętrzna
to logarytm naturalny, funkcja wewnętrzna – K(t).
muszą być realizowane z uwagi na deprecjację (zużywanie się) kapitału oraz wzrost
nakładów pracy w ujęciu efektywnym.

Ponieważ funkcja produkcji opisana równaniem (8) jest jednorodna stopnia

pierwszego, to dzieląc obustronnie równanie (8) przez AL. (Romer, 2000: 27):

(24)

Równanie (24) możemy zapisać w następującej postaci:

(25)

Równanie (25) przedstawia funkcję produktu na jednostkę efektywnej pracy.

Opisuje ona zależność między produktem na jednostkę efektywnej pracy a kapitałem
na jednostkę efektywnej pracy. Jest rosnąca i wklęsła (tak samo jak omawiana
wcześniej funkcja wydajności pracy) względem kapitału na jednostkę efektywnej
pracy. Podstawiając równanie (25) do równania (23) równanie Solowa możemy
zapisać następująco:

(26)

Z równania (26) wynika, że gdy inwestycje faktyczne są większe od inwestycji

restytucyjnych, to z okresu na okres rośnie zasób kapitału na jednostkę efektywnej
pracy. W takiej sytuacji w gospodarce mamy do czynienia z niedoinwestowaniem,
gdyż inwestycje faktyczne są zbyt niskie dla utrzymania kapitału na jednostkę
efektywnej pracy na stałym poziomie. Jeśli natomiast inwestycje faktyczne są
mniejsze od inwestycji restytucyjnych, to z okresu na okres zasób kapitału na
jednostkę efektywnej pracy będzie malał. W takiej sytuacji w gospodarce mamy do
czynienia z przeinwestowaniem, gdyż inwestycje faktyczne są zbyt wysokie dla
utrzymania zasobu kapitału na jednostkę efektywnej pracy na stałym poziomie. Gdy
inwestycje faktyczne są równe inwestycjom restytucyjnym, to zasób kapitału na

jednostkę efektywnej pracy nie zmienia się w czasie, czyli , zaś gospodarka

Solowa znajduje się w stanie długookresowej równowagi.

Rys. 2. Inwestycje faktyczne i inwestycje restytucyjne na jednostkę efektywnej pracy

 Inwestycje na jednostkę
efektywnej pracy

(δ+m+n)k

E
sf(k)

k
k*

Źródło: Romer 2000: 32.

Graficzną ilustrację równania (26) przedstawiono na rysunku 2. Linia prosta dodatnio

nachylona jest ilustracja graficzną funkcji inwestycji restytucyjnych, natomiast krzywa
nachylona dodatnio jest ilustracją graficzną funkcji inwestycji na jednostkę efektywnej
pracy, czyli funkcji sf(k). Ponieważ funkcja f(k) jest rosnąca i wklęsła, to funkcja sf(k)
jest również rosnąca i wklęsła. A zatem, inwestycje (oszczędności) na jednostkę
efektywnej pracy rosną, ale coraz wolniej wraz ze wzrostem kapitału na jednostkę
efektywnej pracy. Należy krócic uwagę, iż inwestycje restytucyjne rosną
proporcjonalnie względem zasobu kapitału na jednostkę efektywnej pracy, natomiast
tempo zmiany inwestycji faktycznych na jednostkę efektywnej pracy zmienia się wraz
ze zmianą wartości kapitału na jednostkę efektywnej pracy.

Dla k = 0 inwestycje faktyczne są równe inwestycjom restytucyjnym na jednostkę

efektywnej pracy. Nie jest to jednak punkt interesujący z punktu widzenia
ekonomicznego. Z warunków Indy wynika, że dla małych wartości kapitału na
jednostkę efektywnej pracy krzywa kapitału na jednostkę efektywnej pracy jest bardzo
stroma, a zatem krzywa będąca ilustracją inwestycji faktycznych będzie bardzo
stroma, co implikuje, że dla małych wartości k inwestycje faktyczne na jednostkę
efektywnej pracy będą większe od inwestycji restytucyjnych na jednostkę efektywnej
pracy. Z drugiej strony z warunków Indy wynika, iż przy dużych wartościach k, krzywa
produktu i tym samym inwestycji faktycznych na jednostkę efektywnej pracy będzie
stawała się coraz bardziej płaska. A zatem, przy bardzo dużych wartościach k
nachylenie krzywej inwestycji faktycznych będzie mniejsze od nachylenia krzywej
inwestycji restytucyjnych, co widać na rysunku 2. Z powyższych rozważań wynika, iż
musi istnieć punkt przecięcia krzywych inwestycji faktycznych i inwestycji
restytucyjnych przy k>0, czyli punkt E na rysunku 2. W punkcie E gospodarka
znajduje się w stanie długookresowej równowagi. Wszystkie punkty na prawo od
punktu E charakteryzują się przewagą inwestycji restytucyjnych nad inwestycjami
faktycznymi, co oznacza stan przeinwestowania. Wszystkie punkty na lewo od punktu
E charakteryzują się przewagą inwestycji faktycznych nad inwestycjami restytucyjnymi
na jednostkę efektywnej pracy, co oznacza stan niedoinwestowania.

Z modelu Solowa wynika, iż wzrost gospodarczy ma charakter stabilny, to znaczy z

każdego punktu na lewo lub na prawo od punktu E gospodarka będzie samoczynnie
zmierzać w kierunku długookresowej równowagi. W sytuacji przeinwestowania, czyli
na prawo od punktu E, zasób kapitału na jednostkę efektywnej pracy będzie malał
(gdyż inwestycje restytucyjne będą większe od inwestycji faktycznych), co będzie
sukcesywnie przybliżać gospodarkę do punktu długookresowej równowagi. W sytuacji
niedoinwestowania, czyli na lewo od punktu E, zasób kapitału na jednostkę efektywnej
pracy będzie rósł z okresu na okres, co będzie przybliżało gospodarkę do punktu
długookresowej równowagi. Należy jednak zwrócić uwagę, iż dochodzenie do
długookresowej równowagi nie jest natychmiastowe (Romer, 2000: 40–41).

Współrzędna punktu E, czyli k* to zasób kapitału na jednostkę efektywnej pracy w

długookresowej równowadze modelu Solowa. Zasób kapitału na jednostkę efektywnej
pracy w długookresowej równowadze Solowa zależy od stopy oszczędności, stopy
deprecjacji kapitału, stopy wzrostu zatrudnienia oraz stopy postępu technicznego.
Wzrost (spadek) stopy oszczędności powoduje wzrost (spadek) kapitału na jednostkę
efektywnej pracy w długookresowej równowadze. Wzrost (spadek) stopy deprecjacji
kapitału lub stopy wzrostu zatrudnienia lub stopy postępu technicznego powoduje
spadek (wzrost) kapitału na jednostkę efektywnej pracy w długookresowej
równowadze Solowa (Romer, 2000: 33–40).

Z równania (25) wynika, iż produkt na jednostkę efektywnej pracy zależy od poziomu

kapitału na jednostkę efektywnej pracy, a zatem poziom produktu na jednostkę
efektywnej pracy w długookresowej równowadze gospodarki Solowa, który będziemy
oznaczać symbolem y*, zależy od poziomu k*, czyli tym samym od tego samego
zestawu zmiennych, które wpływają na k*. Możemy powiedzieć, iż produkt na
jednostkę efektywnej pracy w długookresowej równowadze modelu Solowa jest
rosnącą funkcja stopy oszczędności i malejącą funkcją stopy deprecjacji kapitału,
stopy wzrostu zatrudnienia oraz stopy postępu technicznego. Należy podkreślić, iż
zmiana wyżej wymienionych wielkości wpływa na poziom y*, nie wpływa natomiast na
tempo wzrostu y*.

Jedną z wielkości, na którą ma wpływ polityka państwa jest stopa oszczędności.

Państwo może poprzez politykę fiskalną lub pieniężną wpływać na skłonność do
oszczędzania. Jednakże siła oddziaływania zmiany stopy oszczędności na poziom
produktu na jednostkę efektywnej pracy w długookresowej równowadze jest
stosunkowo niewielka. Elastyczności produktu na jednostkę efektywnej pracy w
długookresowej równowadze gospodarki Solowa względem stopy oszczędności wynosi
(Romer, 2000: 39):

(27)

gdzie: – udział nakładów kapitału w produkcie.

W przypadku większości krajów udział nakładów kapitału w produkcie wynosi ok. 1/3,
a zatem elastyczność y* względem stopy oszczędności wynosi ok. 0,5 (Romer, 2000:
39). To oznacza, że podniesienie stopy oszczędności np. o 5% przyczyni się do
wzrostu produktu na jednostkę efektywnej pracy w długookresowej równowadze
Solowa o 2,5%.

W punkcie E (na rysunku 2) gospodarka znajduje się na ścieżce zrównoważonego

wzrostu. Na ścieżce zrównoważonego wzrostu wszystkie zmienne makroekonomiczne
rosną według stałych (niekoniecznie takich samych) stóp wzrostu (Romer, 2000: 33).
Tempo wzrostu zatrudnienia i wiedzy jest z założenia stałe. Natomiast stopa wzrostu
zasobu kapitału (definiowanej jako przyrost zasobu kapitału w czasie do zasobu
kapitału w okresie poprzednim) oraz produkcji na ścieżce zrównoważonego wzrostu
jest równa sumie stopy wzrostu zatrudnienia i stopy postępu technicznego. Tempo
wzrostu wydajności pracy oraz technicznego uzbrojenia pracy na ścieżce
zrównoważonego wzrostu jest równe stopie postępu technicznego. Czyli wzrost
gospodarczy w długim okresie jest zależny od stopy postępu technicznego. Tylko
poprzez zmianę stopy postępu technicznego możliwe jest przejście gospodarki na
wyższą ścieżkę zrównoważonego wzrostu.
Reasumując, z modelu Solowa wynika, iż gospodarka będzie się rozwijała w sposób
stabilny. Z każdego punktu będzie samoczynnie zmierzać w kierunku długookresowej
równowagi. W krótkim okresie wzrost produkcji zależy od postępu technicznego lub
akumulacji kapitału, natomiast w długookresowej równowadze wzrost produkcji jest
determinowany jedynie przez postęp techniczny. Rząd może wpływać na wzrost
poprzez inwestycje w badania i rozwój, pobudzanie inwestycji oraz zwiększanie
bodźców do podejmowania zatrudnienia (Hall, Taylor, 2000: 99–104).

Więcej szczegółowych informacji na temat wzrostu gospodarczego i modelu Slowa

znaleźć można w podanej literaturze podstawowej i dodatkowej.