Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą wiedzę

o gospodarowaniu

Economics is what economists do (ekonomia jest tym

czym zajmują się ekonomiści)
Jacob Viner

Ekonomia – nauka o społecznych prawach gospodarczych w

warunkach ograniczonych zasobów i wielkości celów.
(Encyklopedia Popularna PWN)

Gospodarowanie to produkcja dóbr i ich podział

miedzy ludzi
Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak
i dla kogo wytwarza społeczeństwo.

Dobro to wszystko to co zaspokaja potrzeby: rzecz,

usługa, prawo.

1
Gospodarując, ludzie i całe społeczeństwa zużywają
zasoby (inaczej: czynniki produkcji), czyli dobra
niezbędne do wytwarzania innych dóbr.

Problem ekonomiczny polega na tym, że rzadkim

środkom (zasobom) towarzyszą nieograniczone
pragnienia i potrzeby.

Zasoby są rzadkie – ich podaż jest ograniczona (jest ich

mniej niż potrzeba).

Zasoby czyli czynniki produkcji to praca, ziemia

i kapitał.
1. ZIEMIA to inaczej zasoby naturalne. To nie tylko grunty,
ale i woda, zasoby mineralne, roślinność.
2. KAPITAŁ jest zasobem przetworzonym. Obejmuje
wszelkiego typu maszyny i narzędzia oraz inne środki,
których kombinacja z ziemią i pracą pozwala na
wytworzenie określonych dóbr ekonomicznych.
3. PRACA jest zasobem ludzkim, niezbędnym do wytworzenia
dóbr. Im większa specjalizacja pracy i im wyższe wymagane
umiejętności, tym wkład pracy w wytworzenie dobra jest
większy.

2
 Podstawowe zagadnienia ekonomii to:
a) alokacja zasobów: rozdział czynników wytwórczych (praca,
kapitał, ziemia) do różnych dziedzin i różnych zastosowań;
b) produkcja: wielkość i struktura, metody wytwarzania
(technika), wzrost produkcji;
c) podział: dóbr i usług oraz dochodów;
d) spożycie: problemy wyboru ekonomicznego w sferze
konsumpcji - od zagadnień rozstrzyganych przez
pojedynczego konsumenta (gospodarstwo domowe) aż do
spraw dotyczących ogólnej konsumpcji społecznej.

„Osobliwym zadaniem ekonomii jest pokazanie ludziom, jak

mało w istocie wiedzą o tym, co w ich mniemaniu da się
zaprojektować”
Friedrich von Hayek

3
Podział na mikroekonomię i makroekonomię:

Mikroekonomia zajmuje się pojedynczymi podmiotami

(np. przedsiębiorstwami).

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest

gospodarka jako całość.

4
„Zapomniany człowiek” Sumnera
Wyobraźmy sobie czterech ludzi A, B, C oraz X.
„Jeśli tylko A zauważy coś, co wydaje mu się złe, a od czego
cierpi X, rozmawia o tej sprawie z B. Po tej rozmowie A i B
proponują wprowadzenie prawa, które usunie zło i pomoże X.
Prawo to określa co dla X powinien zrobić C, a w najlepszym
przypadku, co dla X powinni zrobić A, B i C. Jeśli chodzi o A
i B, którzy ustanawiają prawo odnoszące się do X w dobrej dla
niego intencji, to warto powiedzieć jedynie to, że byłoby lepiej,
gdyby pomogli mu bez ustanawiania jakiegokolwiek prawa.
Ale chciałbym się przyjrzeć C, chciałbym pokazać kim on jest.
Nazywam go Zapomnianym Człowiekiem. Prawdopodobnie
termin ten nie jest najodpowiedniejszy. O człowieku tym nigdy
się nie myśli. Jest ofiarą reformatora, intelektualisty
społecznego i filantropa. Nim przejdę dalej, chciałbym pokazać
ci, że zasługuje on na twoją uwagę zarówno ze względu na jego
osobiste właściwości, jak i na liczne ciężary, jakie się na niego
nakłada”.

Kto zatem jeżeli nie ekonomiści, powinien zadbać o

„zapomnianego człowieka”? Wydaje się, że jest to
najważniejsze zadanie stojące przed ekonomią i ekonomistami.
Witold Kwaśnicki

5
 Krzywa możliwości produkcyjnych

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą

możliwą produkcję jednego dobra przy danej produkcji
drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Przykład
Produkujemy dobro A i B, do dyspozycji mamy 5 osób.
Zatrudnienie Produkcja
przy produkcji przy produkcji
dobra A dobra B dobro A dobro B
0 5 0 15
1 4 5 14
2 3 9 12
3 2 12 9
4 1 14 5
5 0 15 0

Krzywa możliwości produkcyjnych

20

15 15
14

12

B 10
9

5 5

0 0
0 5 10 15 20
A

6
Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych
możliwości) są utracone możliwości robienia czegoś
innego.
Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to
utrata pewnej ilości dobra A.

Na poniższym rysunku kosztem alternatywnym zwiększenia

ilości dobra B o QB jest zmniejszenie ilości dobra A o QA.

QA

C
E
-QA
F

D
QB QB
Koszt alternatywny kolejnych jednostek dobra B zwiększa się.
Przechodząc z punktu C do E, dużemu zwiększeniu produkcji
dobra B towarzyszy mały spadek produkcji dobra A (mały koszt
alternatywny zwiększenia produkcji dobra B o jednostkę).
Między punktami F i D jest na odwrót - koszt alternatywny
zwiększenia produkcji dobra B jest duży.

Jest to tzw. prawo malejących przychodów.

Postęp techniczny sprawia, że krzywa możliwości

produkcyjnych przesuwa się do góry.

7
 Cztery fazy analizy ekonomicznej:
- obserwacja gospodarowania
- uogólnianie (indukcja)
- wnioskowanie (dedukcja)
- krytyka

(na podstawie Czarny 2002)

8
indukcja (łc. inductio ‘wprowadzenie’) 1. nauk. metoda
uzasadniania, polegająca na wyprowadzaniu wniosków
ogólnych z faktów dowiedzionych badawczo.
1) w filozofii jedna z metod poznania i ustalania prawdy,
wnioskowanie, polegające na wyprowadzeniu ogólnych
wniosków z przesłanek, które są poszczególnymi przypadkami
tych wniosków.
2) w naukach empirycznych metoda polegająca na
wprowadzeniu uogólnień na podstawie eksperymentów i
obserwacji faktów, formułowaniu i weryfikacji hipotez.
Zaczątki indukcji w sensie nowożytnym stworzył F. Bacon,
który uznał, że indukcja i eksperyment to dwie skuteczne
metody ustalania prawdy.

dedukcja (łc. deductio ‘wywód, wyprowadzenie’)

1. usystematyzowany proces myślowy, w trakcie którego
analiza poszczególnych faktów doprowadza do uzyskania
poprawnego logicznie wniosku.
2. filoz. rozumowanie polegające na wyprowadzaniu z
przesłanek (zdań) uznanych za prawdziwe następstwa
będącego logicznym i prawdziwym wnioskiem.

9
Przykład postawienia fałszywej hipotezy
- wielkość stopy a inteligencja

Problemy ze statystyką
- „jak dojdę do władzy, to wszyscy będą zarabiać
powyżej średniej krajowej”
_______________________________________________________________________
Problem z pogranicza ekonomii...
cytat z Gazety Wyborczej
„W życiu seksualnym norweskie kobiety przejęły tradycyjną rolę i
pozycję mężczyzn - wynika z najnowszych badań. Kobiety w tym kraju
uprawiają dziś seks częściej niż mężczyźni. Z badań, które wkrótce
mają być streszczone w całości w norweskim magazynie "Acta
Sociologica", wynika, że kobiety w Norwegii (...), uprawiają seks
zdecydowanie częściej, i to z wieloma partnerami. 60 proc. badanych
kobiet utrzymywało, że uprawia miłość trzy razy w tygodniu, podczas
gdy taką częstotliwością mogło się wykazać tylko 40 proc. mężczyzn.”

Kłamstwo czy prawda?

Zadanie:
Wyobraźmy sobie 5ciu panów: Lasse, Bosse, Olle, Abbe i Oskar, oraz
5 pań: Lisa, Britta, Anna, Madika i Pipi.
Lasse spotyka się w poniedziałki i czwartki z Anną, we wtorki i piątki
z Madiką, w środy i soboty z Pipi, czyli 'uprawia miłość' 6 razy w
tygodniu. Bosse spotyka się w poniedziałki i czwartki z Madiką, we
wtorki i piątki z Pipi, a w środy i soboty z Anną, zatem również ma
częstotliwość 6 razy w tygodniu. Anna, poza dwoma spotkaniami z
Lassem i Bossem, spotyka się raz w tygodniu z Olle, Madika raz w
tygodniu z Abbe a Pipi raz w tygodniu z Oskarem. Lisa i Britta w ogóle
z nikim się nie spotykają.
Teraz cała dziesiątka wypełnia ankietę. Anna, Madika i Pipi (60%
kobiet) zaznacza, że ‘seksuje’ się 3 razy w tygodniu. Taką
częstotliwością (a nawet większą) mogą się pochwalić tylko Lasse i
Bosse (40% panów).

10
 Założenie ceteris paribus

Ceteris paribus - „przy innych czynnikach nie zmienionych”.

Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ

jednego lub kilku najważniejszych czynników określających
daną zmienną (lub dane zjawisko) przy pominięciu innych,
mniej istotnych.
Takie uproszczenie jest często konieczne, aby można było w
niezwykle skomplikowanym modelu zobaczyć zależności
poszczególnych zmiennych.

Przykład
Funkcja popytu względem ceny przedstawia zależność między
wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że
inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

11
Ekonomia pozytywna to część wiedzy ekonomicznej
nie zawierająca sądów wartościujących.
➢ objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika
➢ bada rzeczywiste działanie gospodarki
Przykład:
Cena równowagi leży na przecięciu krzywej popytu i
podaży.

Ekonomia normatywna zawiera sądy wartościujące.

➢ ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być
oraz co należy zrobić, aby było lepiej
➢ zaleca, co powinno się czynić
➢ jest często używana przez polityków
Przykład:
„Odejście od dotychczasowej polityki skrajnego liberalizmu
pozwoliłoby na odwrócenie niekorzystnych tendencji
panujących w gospodarce i przyniosłoby, odczuwalną przez
wszystkich obywateli, poprawę poziomu życia.”
_____________________________________________
Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko
na bezpośrednie, ale i na odległe skutki danego działania
czy programu; by śledzić nie tylko konsekwencje, jakie
dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi
wszystkim.
Henry Hazlitt

12
Kłopoty ekonomistów:
- trudności z zastosowaniem eksperymentu
- statystyczny charakter praw ekonomicznych oznacza, że
działają one jedynie w przypadku masowego powtarzania
zdarzeń, których dotyczą (natomiast można także
zaobserwować pojedyncze przypadki, które temu prawu
zaprzeczają)
- zmienność warunków gospodarowania: czynniki
egzogeniczne (demograficzne, kulturowe,
psychologiczne, socjologiczne) mają ogromny wpływ na
procesy gospodarcze
- czynnik ludzki
- konflikty jednostek oraz grup
- prognozy, które same się obalają
Przykład
Ekonomiczne analizy stanu gospodarki amerykańskiej
doprowadziły swego czasu do sformułowania opinii, że w 1947 r. w
USA nastąpi ogólny spadek produkcji i wzrost bezrobocia.
Wiedząc to przemysłowcy zawczasu obniżyli ceny wielu
produktów. Popyt na te produkty wzrósł, co stworzyło dobre
perspektywy zbytu dla wszystkich producentów. W efekcie
przepowiedziana przez ekonomistów recesja nie nastąpiła.

Krytyczne uwagi na temat ekonomii i ekonomistów:

- Ekonomia jest nauką kontrowersyjną. Powszechnie
wiadomo, że trudno znaleźć dwóch ekonomistów, którzy
zgadzaliby się ze sobą.
- Modele ekonomiczne są daleko posuniętym uproszczeniem

rzeczywistości i nie mają z nią wiele wspólnego.

- Ludzie nie są istotami tak nieskomplikowanymi, jak

zakładają ekonomiści.

13
Narzędzia ekonomisty

- dane statystyczne – gotowych zestawów danych

statystycznych dostarczają wyspecjalizowane
instytucje państwowe (GUS) lub prywatne.

- modele ekonomiczne ukazują podstawowe związki

badanych zmiennych w formie np. rysunku, wykresu,
układu równań różniczkowych itp.

Źródła danych liczbowych:

 Rocznik Statystyczny GUS (uzupełniany biuletynami
miesięcznymi i kwartalnymi)
 publikacje Narodowego Banku Polskiego
 Rocznik Statystyki Międzynarodowej GUS
 roczniki statystyczne poszczególnych krajów
 publikacje ONZ, OECD, Unii Europejskiej, Banku
Światowego itp.

14
Gazety ekonomisty:
- Rzeczpospolita
- Gazeta Prawna
- Parkiet
- Wprost, Polityka, Profit, Ozon i wiele wiele innych
lepszych lub gorszych czasopism

Serwisy internetowe:
- www.rzeczpospolita.pl
- www.stat.gov.pl
- www.nbportal.pl - nieocenione źródło informacji
- www.parkiet.com.pl
- www.mf.gov.pl
- www.money.pl
- firma.onet.pl

międzynarodowe:
- www.worldbank.org
- finance.yahoo.com
- www.wto.org
- www.oecd.org
- i wiele, wiele innych

Programy telewizyjne (oglądać, ale nie bezkrytycznie):

➢ Plus – minus – magazyn ekonomiczny (TVP1)
➢ Biznes informacje (Polsat)
➢ Fakty, ludzie, pieniądze (TVN)

15
Wielkości realne to wielkości obliczone w taki sposób,
aby wyeliminować wpływ zmian cen, czyli wielkości
obliczane przy cenach stałych.

Wielkości nominalne to wielkości obliczane w cenach

bieżących czyli cenach z kolejnych momentów
pewnego okresu.

Wskaźnik zmian wartości

Wskaźnik zmian wartości zmiennej w ujęciu nominalnym
zmiennej w ujęciu realnym Wskaźnik wzrostu cen

Przykład
Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy.
Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze
możemy nabyć.

Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić

wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w Polsce wyniosło:

1996 - 710,46 zł
1997 - 872,91 zł
Ogólny poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych podniósł
się w 1997 r. w porównaniu z poprzednim rokiem o 14,9%.

O ile procent wzrosła płaca nominalna?

22,9% = (872,91-710,46)/710,46×100
O ile wzrosła płaca realna? o 7,0% =(122,9-114,9)/114,9×100

16
Wartości absolutne zmiennej są wyrażone w konkretnych
jednostkach miary (np. zł, kg, cm) i bezpośrednio informują o
poziomie tej zmiennej

Przykład
Miesięczna sprzedaż bananów sklepu „Zocha” w [kg]
styczeń 100
luty 110
marzec 120
kwiecień 130
maj 150
czerwiec 170
lipiec 190
sierpień 190
wrzesień 180
październik 190
listopad 200
grudzień 250

17
Wartość względna zmiennej informuje o stosunku zmiany
wartości absolutnej tej zmiennej do poziomu wartości absolutnej z
ustalonego dowolnie tzw. okresu bazowego.
Wartość względna jest często wyrażona w procentach przyjmując
formę tzw. stopy zmiany.

Przykład 1: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej

sprzedaży bananów w stosunku do poprzedniego miesiąca w [%]
styczeń
luty 10,0%
marzec 9,1%
kwiecień 8,3%
maj 15,4%
czerwiec 13,3%
lipiec 11,8%
sierpień 0,0%
wrzesień -5,3%
październik 5,6%
listopad 5,3%
grudzień 25,0%

Przykład 2: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej

sprzedaży bananów w stosunku do miesiąca stycznia wyrażone w [%]
styczeń
luty 10,0%
marzec 20,0%
kwiecień 30,0%
maj 50,0%
czerwiec 70,0%
lipiec 90,0%
sierpień 90,0%
wrzesień 80,0%
październik 90,0%
listopad 100,0%
grudzień 150,0%

18
Stopa wzrostu danej zmiennej jest to zmiana
procentowa jej poziomu w danym okresie (najczęściej w
ciągu roku)

Wskaźniki

Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej

odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do
wartości zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).

Zastosowanie: Umożliwia porównanie wielkości wyrażonych

w różnych jednostkach miary.

Przykład
Przewozy ładunków transportem kolejowym
Lata w mln wskaźnik
tonokilometrów
1996 68 332 100
 68651 
100,5 =  100
1997 68 651  68332 

Wskaźnik 100,5 oznacza wzrost przewozów o 0,5%.

Przewozy pasażerów transportem kolejowym
Lata w mln pasażerów wskaźnik
1996 26 569 100
 25806 
97,1 =  100
1997 25 806  26569 

Wskaźnik 97,1 oznacza spadek przewozów o 2,9%.

19
Szereg czasowy zawiera kolejne wartości przyjmowane
przez daną zmienną w różnych momentach.
Produkcja węgla kamiennego w Polsce w latach 1980-1997
Lata W mln ton
1980 193
1990 148
1991 140
1992 132
1993 130
1994 134
1995 137
1996 138
1997 138

Dane przekrojowe - dane pokazujące wartości, jakie

przyjmuje określona zmienna dla poszczególnych jednostek
tworzących pewną populację.
Przedsiębiorstwa państwowe objęte procesem prywatyzacji w latach
1990-1997

OGÓŁEM 5887
Przekształcone w jednoosobowe spółki 1277
Skarbu Państwa
Objęte prywatyzacją bezpośrednią 1429
w tym sprywatyzowane (1388)
Poddane likwidacji 1527
w tym zlikwidowane 614
Włączone do zasobu własności rolnej 1654
Skarbu Państwa

20