«Η δυναμική της ενσυναίσθησης στην διαπολιτισμική εκπαίδευση»

Πίνακας Περιεχομένων

Εισαγωγή....................................................................................................................2
1.1. Αποσαφήνιση της έννοιας «ενσυναίσθηση».......................................................3
2. Η ενσυναίσθηση στην εκπαίδευτική διαδικασία....................................................4
2.1. Καλλιέργεια ενσυναίσθησης το σχολείο.............................................................6
3. Συμπέρασμα...........................................................................................................7
4. Βιβλιογραφία..........................................................................................................8
Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια, οι μετακινήσεις των διάφορων πληθυσμιακών ομάδων αλλά και
οι πολιτικές σε σχέση με την προώθηση των κοινωνικών τάξεων μεταβάλουν διαρκώς
το εκπαιδευτικό σύστημα της κάθε χώρας. Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται να
βοηθήσει την ένταξη των αλλοεθνών μαθητών αλλά και να τους φροντίσει και να
τους υποδεχθεί κατάλληλα. Το σχολείο επιφορτίζεται με τον ρόλο της υποδοχής των
αλλοεθνών μαθητών αλλά και καλείται να ενσωματώσει και την διαφορετικότητα υπό
ίσους όρους μεταξύ όλων των μαθητών. Κατά αυτό τον τρόπο, η εκπαιδευτική
διαδικασία καλείται να αναλάβει έναν πολυδιάστατο ρόλο με βασικό σκοπό την
επίτευξη της κοινωνικής συνοχής.

Το σχολείο αλλά κυρίως ο εκπαιδευτικός κάθε τάξης είναι υπεύθυνος για την παροχή
βοήθειας στους μαθητές από διαφορετικά πολιτισμικά περιάγοντα αλλά για την
ενσωμάτωση τους στο νέο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Η ευαισθησία που
διέπει τους εκπαιδευτικούς είναι καθοριστικής σημασίας για την καλλιέργεια ενός
κλίματος συνύπαρξης αλλά και σεβασμού μεταξύ των αλλοεθνών και των γηγενών
πληθυσμών. Κατά συνέπεια, η συναισθηματική ταύτιση με τον άλλον αλλά και η
πλήρη κατανόηση και εναρμόνιση με τα συναισθήματα του περιγράφεται ως
«ενσυναίθηση» και συνιστά την βάση για τις ανθρώπινες σχέσεις αλλά και για την
αποδοχή της ετερότητας.

Στα πλαίσια της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η ενσυναίθηση θα πρέπει να αποτελεί

μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και ένα διανοητικό και συναισθηματικό
κίνητρο. Μέσα από την ενσυναίθηση, μεταβάλλονται στάσεις, αξίες αλλά και
συμπεριφορές. Η συγκεκριμένη εργασία, αποτελεί μια βιβλιογραφική ανασκόπηση
και αποσκοπεί στην διερεύνηση της αξίας της ενσυναίσθησης στα πλαίσια της
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.

1.1. Αποσαφήνιση της έννοιας «ενσυναίσθηση»

Σε σχέση με τις κοινωνικές επιστήμες ο όρος «ενσυναίθηση» δηλώνεται ως εμπάθεια
ενώ στην αγγλική κοινωνική ψυχολογία υπάρχει ο αντίστοιχος όρος empathy
(εξελληνισμός). Ο συγκεκριμένος όρος υποδηλώνει έντονο πάθος το οποίο διακατέχει
τους λόγους αλλά και τις πράξεις ενός ατόμου (Κουνουσίης, 2017). Μέσα σε αυτό
τον όρο εμπερίεχεται και η έννοια της εμβίωσης η οποία δηλώνει την
συναισθηματική συμμετοχή ενός ατόμου κατά την οποία τονίζεται η γνωστική
θεώρηση της πραγματικότητας που βιώνει το άλλο άτομο (Ματσαγγούρας,
2008:470).

Με τον όρο ενσυναίσθηση δηλώνεται η ελεγχόμενη συναισθηματική αντίδραση κατά

την οποία ένα άτομο τοποθετεί τον εαυτό του στην θέση του άλλου και βιώνει τα
συναισθήματα του. Επιπλέον, είναι και η ικανότητα κατά την οποία το άτομο
προσπαθεί να επικοινωνήσει τα συναισθήματα τους με άλλους ανθρώπους. Όπως
αναφέρει η Αυγέρη (2010) η ενσυναίσθηση αποτελεί μια από τις πέντε διαστάσεις της
συναισθηματικής νοημοσύνης με το κύριο χαρακτηριστικό της να είναι η
επικοινωνία, η κατανόηση αλλά και ο σεβασμός απέναντι στον άλλον. Μέσα από την
ενσυναίσθηση η ετερότητα δεν αποτελεί κίνδυνο αλλά προτέρημα με σκοπό την
κοινωνική εξέλιξη. Σύμφωνα με τον Ματσαγούρα (2008) στα επίπεδα της ανάπτυξης
της ενσυναίσθησης, η διαφορετικότητα αλλά και η αποδοχής της είναι πολύ εύκολή
ενώ οι ανθρώπινες σχέσεις διακρίνονται από αλτρουισμό. Όπως χαρακτηριστικά
αναφέρει ο Ματσαγγούρας (2008:470-471) «Η απόκτηση αυτής της ικανότητας
προϋποθέτει ανάπτυξη, πέραν του νοητικού εγωκεντρισμού και συνιστά αναγκαία, αλλά
όχι ικανή συνθήκη για την ηθική ανάπτυξη».

Σύμφωνα με την Αυγέρη (2010) η ενσυναίσθηση συνίσταται στην κατανόηση του

άλλου ενώ ο όρος «συμπάθεια» συνίσταται στην συμμετοχή της συναισθηματικής
κατάστασης του άλλου. Η ικανότητα της ενσυναίσθησης συμβάλει στην καλλιέργεια
της διαπολιτισμικής ετερότητας ενώ παρέχει εφόδια στους μαθητές τα οποία θα
μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν εφόρου ζωής. Βασικός σκοπός της ενσυναίσθησης
είναι η ανάπτυξη ενός δικτύου κατανόησης μεταξύ όλων των μελών της κοινωνίας, η
πρόληψη αλλά και η κατάργηση των στερεοτύπων όπως επίσης και η αναίρεση των
προκαταλήψεων είς βάρος των αλλοεθνών πληθυσμών.

2. Η ενσυναίσθηση στην εκπαίδευτική διαδικασία

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μάρκου (2017) « Τα σχολεία έχουν τη δυνατότητα
να συμβάλλουν στην αποκατάσταση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης,
αποκαθιστώντας τις δημοκρατικές αξίες: ισότητα, δικαιοσύνη. Η ισότητα, που είναι
ένας τύπος σχέσης των μελών της κοινωνίας, αποκτά αξία όταν χαρακτηρίζεται ως
δίκαιη.» Η δικαιοσύνη συνδέεται σε άμεσο βαθμό με την ανεκτικότητα των
εκπαιδευτικών ενώ παράλληλα καθορίζει και τον βαθμό κατανόησης σε σχέση με την
διαφορετικότητα/ Η διαφορετικότητα μέσα στο εκπαιδευτικό περιβάλλον αποτελεί
ένα παιδαγωγικό μέσο το οποίο θα κατανοήσουν οι μελλοντικοί πολίτες των
πολυπολιτισμικών κοινωνικών που θα δημιουργηθούν στο μέλλον (Μάρκου, 2017).

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 90’ βασική συνειδητοποίηση αλλά και
προτεραιότητα αποτελούσε η ένταξη των αστειότερών μελών της κοινωνίας. Η
ένταξη όλων των ατόμων μέσα στο κοινωνικό σύνολο αποτελεί μια βασική
συνιστώσα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ βασικό μέλημα αποτελεί και η
κοινωνικοποίηση του παιδιού μέσα σε ένα υγείες περιβάλλον. Μέσα από την
ενσυναίθηση θα καταστεί δυνατή η παραπάνω προσπάθεια (Αυγέρη, 2010).

Η ενσυναίσθηση αποτελεί συνδυασμό κοινωνικών δεξιοτήτων, οι οποίες μας

επιτρέπουν να βοηθάμε τους άλλους, να κατανοούμε αλλά και να ακούμε. Οι
παραπάνω ικανότητες μπορούν να διδαχθούν στον μαθητή ενώ σημαντικό ρόλο
διαδραματίζει και ο ίδιος ο εκπαιδευτικός. Μέσα από την ενσυναίσθηση, ο μαθητής
αποκτά κριτική συνείδηση αλλά και συνυπάρχει αρμονικά με όλα τα μέλη της
σχολικής κοινότητας (Αυγέρη, 2010).

Ιδιαίτερη σημασία έχει η ενσυναίσθηση στην διαπολιτισμική εκπαίδευση καθώς για

να υπάρξει ουσιαστική ισότητα θα πρέπει να αποκοιμηθούν τα κοινωνικά
κατασκευάσματα τα οποία δημιουργούν προκαταλήψεις αλλά και στερεότυπα. Όπως
αναφέρει και ο Σιμόπουλος (2010) μέσα από την διαπολιτισμική ενσυναίσθηση το
άτομο ταυτίζεται με τον εθνοσχετικισμό. Όπως αναφέρει και ο Γκόβαρης (2017) μέσα
από την ένταξη όλων των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία επιτρέπεται η
αποτελεσματική διαχείριση της διαφορετικότητας μέσα στο κοινωνικό σύνολο χωρίς
να αποτελεί κάτι «ειδικό ή ξεχωριστό»

Η διαπολιτισμική εκπαίδευση επιχειρεί να δημιουργήσει τις κατάλληλες

προϋποθέσεις για διάλογο και επικοινωνία. Η ενσυναίσθηση συνιστά το βασικό μέσο
για την επίτευξη του παραπάνω στόχου αλλά και η αμφίδρομη συνειδητοποίηση των
σκέψεων του ενός και του άλλου (Αρβανίτη, 2015).

Για την Μπουγιουκλή (2014) η διαπολιτισμική εκπαίδευση είναι ένα «πλουραλιστικά

προσανατολισμένο μοντέλο διαχείρισης στο σχολείο» το οποίο αποσκοπεί στην
κοινωνική συνοχή αλλά και στην αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής
διαδικασίας. Μέσα από την εκπαίδευση εξασφαλίζεται το δικαίωμα της ισότιμης
πρόσβασης στην γνώση καταργώντας τις ανισότητες και τις διακρίσεις. Σύμφωνα με
την Πουρσανίδου (2010:8) τέσσερις είναι οι βασικές αρχές της διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης: η ενσυναίσθηση, ο σεβασμός, η αλληλεγγύη αλλά και η εξάλειψη του
εθνικιστικού τρόπου σκέψης.

Η ενσυναίσθηση αποτελεί την βασική αρετή σε σχέση με την διαπολιτισμική

επικοινωνία καθώς δημιουργεί συνθήκες σεβασμού αλλά και εμπιστοσύνης, μειώνει
τις εντάσεις, δίνει την ευκαιρία στα άτομα να εκφραστούν, δημιουργεί ασφαλή
περιβάλλοντα επίλυσης προβλημάτων, αναπτύσσει περιβάλλοντα ανεκτικά σε σχέση
με την διαφορετικότητα αλλά και καλλιεργεί κριτική στάση σε σχέση με τις
προλήψεις (Αρβανίτη-Πρεβεζάνου, 2017:9).

2.1. Καλλιέργεια ενσυναίσθησης το σχολείο

Βασική επιδίωξη ενός διαπολιτισμικού σχολείου αποτελεί και η απενοχοποίηση του
«ξένου». Στο σχολείο οι μαθητές θα πρέπει να είναι ελεύθεροι να μιλούν την γλώσσα
τους ώστε να ξεπεράσουν το άγχος της μεταβίβασης αλλά και να ενταχθούν πιο
ευκολά στο νέο περιβάλλον. Μερικές τεχνικές για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης
είναι οι συζητήσεις ενθάρρυνσής με την εύρεση λύσεων σε κοινωνικά προβλήματα,
η αξιοποίηση υποθετικών σεναρίων αλλά και η προσομοίωση και η ταύτιση με το
άλλο άτομο (Αυγέρη, 2010).

Η λογοτεχνία μπορεί να συνδυαστεί αποτελεσματικά για την ενεργοποίηση της

ενσυναίσθησης των μαθητών καθώς μέσα από την μυθοπλασία οι μαθητές βιώνουν
το έργο, ταυτίζονται με τον ηρώα αλλά και συμμετέχουν στην προσπάθεια του για
εύρεση λύσης. Σύμφωνα με την Γκαϊναρτζή (2010) τα παραμύθια διαθέτουν έντονα
πολιτισμικά στοιχεία τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη της
ενσυναίσθησης των μαθητών.

Οι μουσειακές εκπαιδευτικές δράσεις μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν με σκοπό

την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης στους μαθητές καθώς η μουσειακή εκπαίδευση
αποτελεί μια διαδικασία εξερεύνησης του παρελθόντος αλλά και ταύτισης του
ατόμου με την πολιτισμική κληρονομία (Γκότσης, 2009). Το μουσείο αποτελεί ένα
χώρο σεβασμού της διαφορετικότητας και παράλληλα αναζήτησης κοινών
καταβολών μεταξύ των λαών.

Από την άλλη πλευρά, η θεατρική αγωγή ενισχύει την αλληλεγγύη αλλά και την
ενσυναίσθηση και τον σεβασμό μεταξύ των μαθητών μέσα από την ανοιχτότατα και
την συνύπαρξη όλων των μαθητών. Το θέατρο αποτελεί μια δράση η οποία προωθεί
τις κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών αλλά και ενισχύει τις διαπροσωπικές σχέσεις
και την συναισθηματική ανάπτυξη των μαθητών (Ζαφειριάδου, 2017).

3. Συμπέρασμα
Μέσα από την συναισθηματική ταύτιση με τους άλλους δημιουργείται μια κοινή
πορεία μεταξύ των ανθρώπων βασισμένη στον σεβασμό, την αλληλεγγύη, την
ανεκτικότητα αλλά και την απαλλαγή από στερεοτυπικές αντιλήψεις. Η κοινωνική
συνοχή αλλά και η προσωπική ευτυχία έχουν ως βάση τους την προσφορά αλλά και
την κατανόηση του άλλου. Η ενσυναίσθηση συνδέεται άμεσα με την αυτοεπίγνωση
αλλά και την αναστοχαστική διάθεση του καθενός αποτελώντας ταυτόχρονα και
αφετηρία της κοινωνικής αλλαγής. Βασική επιδίωξη της διαπολιτισμικής αγωγής
αποτελεί η δημιουργεί μιας κοινωνίας βασισμένη στην ισότητα, τον σεβασμό και την
αλληλεγγύη. Η ενσυναίσθηση αποτελεί τον βασικό πυλώνα για την καλλιέργεια και
την επίτευξη των παραπάνω αξίων καθώς η ταύτιση και η κατανόηση της θέσης του
άλλου δημιουργεί συνθήκες συμπόνιας αλλά και κατανόησης.
4. Βιβλιογραφία
Αρβανίτη, Ε. (2015). «Πολυπολιτισμικότητα και Σχεδιασμοί Μάθησης». Έκδοση:
1.0. Πάτρα 2015. Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις διαχείρισης της πολυπολιτισμικής
διαφορετικότητας: Διαπολιτισμική προσέγγιση. ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών.

Αρβανίτη-Πρεβεζάνου, Ε. (2017). «Διαπολιτιστική Επικοινωνία». Διαπολιτισμική

επάρκεια και ανάπτυξη των δεξιοτήτων της ενσυναίσθησης, σωματικής επικοινωνίας
και υπομονής στη διαπολιτισμική εκπαίδευση

Αυγέρη, Σ. (2010). Η ανάπτυξη των ενσυναισθητικών δεξιοτήτων των μαθητών ως

παράγοντας ενίσχυσης των διαδικασιών ενσωμάτωσης μαθητών με κάθε τύπου
δυσκολίες και ιδιαιτερότητες σε ένα Σχολείο για όλους. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση-
Μετανάστευση-Διαχείρηση Συγκρούσεων και Παιδαγωγική της Δημοκρατίας. 13ο
Διεθνές Συνέδριο. Αλεξανδρούπολη . Επιθεώρηση εκπαιδευτικών θεμάτων, τεύχος
17. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα.

Γκαϊνταρτζή, Α. (2010). Διδακτικές προτάσεις για την ανάπτυξη διαπολιτισμικής

κατανόησης, ευαισθησίας και διγλωσσικής συνειδητοποίησης. Κείμενο που
δημοσιεύτηκε σε τρία μέρη στο Πολύδρομο 2 (2009-2010), 3 & 4 (2010).

Γκότσης, Σ. (2009). «Εμείς» και οι «Άλλοι» στη μουσειακή εκπαίδευση: αναφορά σε

εκδοχές της διαπολιτισμικότητας μέσα από δείγματα ελληνικών εφαρμογών. Η
Άνοιξη των Μουσείων. Συνάντηση για τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τη
μουσειακή αγωγή. Πρακτικά Συνεδρίου, (8-10 Μαΐου 2009),Ρέθυμνο.

Ζαφειριάδου, Ν. (2017). Προσεγγίζοντας το «άλλο»: Το θέατρο στην ξένη γλώσσα

για τη ανάπτυξη της διαπολιτισμικής επικοινωνιακής ικανότητας

Κουννουσίης, Γ. (2017). Ενσυναίσθηση: ερμηνεία του όρου και επιστημονική

προσέγγιση της έννοιας

Μάρκου, Γ. (2017). Διαπολιτισμική εκπαίδευση: Όχημα για την Εθνοτικοποίηση της

Εκπαιδευτικής Πολιτικής στην Ελλάδα;
Ματσαγγούρας, Η.,2008. Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Η σχολική τάξη.
Χώρος-ομάδα-πειθαρχία-μέθοδος. Αθήνα. Εκδόσεις Γρηγόρη.

Πουρσανίδου, Π.(2010). Διαπολιτισμική Εκπαίδευση-Διδασκαλία της Ελληνικής ως

Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας. 8&10/9/2010. Ξάνθη.

Σιμόπουλος, Γ. (2010). Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη διαπολιτισμική

ικανότητα μέσα από βιωματική προσέγγιση.