~

,
O

-
'o
~
~

2in 1!
ci

~
0
~
~
1)
~
.
N
C

1 ~
1j
~

VERA- AURORA Antwerpen

1927
 •

De Krk en do Shool
door : M. A. Sluys

- - DRUKKERIJ--
EDM. JANSSENS
3, Driesch, 3, Antwerpen
- Telefoon : 290.57

7-32%

~ ~ ose7
VERA- AURORA Antwerpen

Dr~ ;:·-;~~ ,,
-...·,L., vr:
I
l
Pi ~ ~ ~ ~
~~ ......--
~~ ~ ~ ~ ~
~

en de
De Schoolkwestie
Politiaka Partijen
DE KERK EN DE SCHOOL.
Rede van M. M. A. SLUYS, bij het veertigste
Nationaal Congres der Groepen van de
Vrije Gedachte.
I. - Onder het Stelsel van het
goddelijk Recht.
Het is onmogelijk de schoolkwestie gron-
dig te beschouwen door ze van de kerkkwes-
tie te scheiden, t. t. z. van de politiek der
Roomsche Kerk : in ons land zijn die beide
kwesties verbonden, daar de Kerk, in tegen-
stelling met de Grondwet, het monopolium
terugeischt van de strekking der zedelijke
opvoeding van de jeugd en de politieke par-
tij, die deze drijft, den Staat in zake. On-
l 2
derwijs wil van zijn macht ontzetten.
Deze aanspraak van de Roomsche Kerk
dagteekent van de IVe eeuw onzer jaartel-
ling : gedurende de regeering der keizers Kon-
stantijn en Theodosius, bekwam zij inder-
daad het monopolium van het onderwijs, dat
zij tot in de XVIIIe eeuw bewaarde. - De
kinderen behoorden de Kerk toe, die de ou-
ders den plicht oplegde ze kristelijk op te
brengen; de scholen van elken graad wer-
den geleid door de geestelijkheid en ook door
deze werd er toezicht op uitgeoefend.
Wanneer de machtig geworden gemeenten
scholen openden, waarin leeken onderwezen,
dan werden zij onder toezicht geplaatst van
opzieners tot het kerspel behoorende, de
scholasters.
In XVIe eeuw werd de ketterij in onze pro-
vinciën te vuur en te zwaard uitgeroeid; de
schoolmeesters zagen zich verplicht, bij eede
op het Evangelie, zich te verbinden, onder-
wijs te verstrekken in overeenstemming met
de leerstellingen der Roomsche Kerk, alle te-
genstrijdige overtuigingen te verwerpen, en
geen enkel boek te lezen, waarvan de verkoop
verboden was.
Onder dit stelsel, werd de vrije wetenschap
verstikt; het mysticisme, het bijgeloof, de
dweperij, de onverdraagzaamheid waren de
bittere vruchten van de klerikale opvoeding.
Gedurende de XVIIIe eeuw, deed Maria
'Theresia pogingen om het verstandelijk en
zedelijk peil van het Belgische volk te her-
stellen, dat zeer laag' gevallen was onder de
Spaansche landvoogden. - Paus Clemens
XIV had de orde der Jesuieten afgeschaft
(1773), hun leerscholen werden gesloten en
vervangen door deze van den Staat. Een al-
gemeene regeling voor de scholen verscheen
den 6den September 1774 : De Staat ging
Normaalscholen en Lagere Scholen inrichten.
Niettegenstaande het stelselmatig verzet
van de geestelijkheid, volledigde Jozef II het
inrichtingswerk van het openbaar onderwijs,
door zijn moeder begonnen,en hij stichtte de
Staatsnormaalschool te Brussel, aan wier
hoofd hij een leeken - bestuurder plaatste,
Engels, en een anderen leek, Jan Des Roches,
die de bediening van schoolopziener vervul-
de.
Deze inrichting van het Openbaar Onder-
wijs door den Staat, alsook de verordening
van verdraagzaamneid van 1781, die de vrij-
heid van godsdienst afkondigde en aan de
andersdenkenden dezelfde rechten toekende
als alleen de katholieken tot dan toe bezeten
hadden, veroorzaakten bij de geestelijkheid
een hevige vijandschap tegen de regeering.
Dit was de eerste schooloorlog door de bis-
schoppen op touw gezet; hij gaf aanleiding
tot de Brabantsche omwenteling, die de voor-
rechten van de geestelijkheid en van het oude
regiem in eere herstelde: de Normaalschool
werd gesloten, het onderwijs van den Staat
afgeschaft, de schoolmeesters stonden terug
onder toezicht der geestelijke scholasters.
3 4
II. - Het moderne Stelsel.
Terwijl het oude stelsel met al zijn voor-
rechten en zijn misbruiken in de Belgische
provinciën was heringericht, ten jare 1789,
verviel dit stelsel in Frankrijk en uit zijn
asch verhief zich de moderne Staat; bij het
goddelijk recht voegde de Natie de rechten
van den mensch en van den burger.
De Conventie kondigde de afschaffing der
onkosten en loonen der eerediensten af,
Zij verkondigde de verplichting, de kosteloos-
heid en het leekenkarakter van het onder-
wijs in alle graden; de godsdienst, een open-
bare dienst geworden zijnde, maakte geen
deel meer uit van het programma; een leer-
gang van zedeleer en burgerzin werd in alle
scholen ingericht.
Ongelukkig, uit oorzaak van geldgebrek,
kon de Republiek slechts gedeeltelijk haar
schoolprogramma uitwerken. De leergangen
van het oude stelsel werden vervangen door
middenscholen (centrale scholen) met een
volledig onderwijsprogramma, bevattende de
talen, de wetenschappen, de schoone kunsten.
Een gansch stelsel van hoogere scholen werd
in de plaats gesteld van de vroegere klerika-
le Hoogescholen.

De schoolwetten werden toegepast in de
Belgische provinciën, die bij de Fransche Re-
publiek ingelijfd waren.
De katholieke Hoogeschool van Leuven en
al de klerikale leergangen werden gesloten.
III. - Het Concordaat van 1802.
Bonaparte, konsul, had zich voorgenomen
zijn dictatorschap te vestigen door een staats-
greep; hij verzekerde zich den steun van den
paus en van de geestelijkheid door den ka-
tholieken eeredienst als staatsdienst in te
richten: de bisschoppen en de priesters wer-
den ambtenaars en ontvingen uit dien hoof-
de bezoldiging en pensioen. De bisschoppen
Werden benoemd door 't Staatshoofd, terwijl
de kerkelijke inrichtingen aan den Paus voor-
behouden waren. De geestelijkheid, evenals
de onderwijzers, moest den katechismus on-
derwijzen, die opgelegd was door de veror-
dening van 4 April 1806, en waarin de VIe
les, betrekkelijk het Vierde Gebod, het vol-
gende onderrichtte:
«De Kristenen zijn verschuldigd aan de
prinsen, die hen regeeren, en wij, in het bij-
zonder, zijn verschuldigd aan Napoleon, on-
zen Keizer, de liefde, den eerbied, de gehoor-
zaamhejd, de trouw, den dienstplicht, de be-
lastingen geheven tot het behoud en de ver-
5 ~~
dediging van het Keizerrijk en van zijn
troon; wij zijn hem nog vurige gebeden voor
zijn heil en voor de geestelijke en wereldlij-
ke welvaart van den Staat, verschuldigd...
Onzen Keizer eeren en dienen, is God zelf ee-
ren en dienen... Hij is de gezalfde des Hee-
rn door de wijding, die Hij heeft ontvangen
van den kerkvorst, hoofd van de universeele
Kerk...
» Zij die in gebreke zouden blijven aan
hun plicht tegenover den Keizer, zouden we-
derstaan aan het gebod door God - zelf afge-
kondigd, en zij zouden waardig zijn van de
eeuwige verdoemenis ... » (1)
Ziedaar den oorsprong van de begrooting
der eerediensten: de geestelijkheid ontving
bezoldigingen en pensioenen uit de openbare
schatkist, op voorwaarde dat zij den keizer-
lijken Staat door haar onderwijs ondersteun-
de; de priesters waren ambtenaars. Wat de
leeraars en de onderwijzers betreft, zij wa-
ren onder de bewaking van Staatsbeambten
en van de geestelijkheid geplaatst.
(1) Beurdeley : Les Cathéchismes révolu-
tionnaires. Verviers. Bibliothèque Gilon. ~
-i\!'!D Oï-lENT
D DELGIQUE
ELIOTHÈQHE 6
.

IV. - De Grondwet van 1915.
De koning der Nederlanden kondigde de
Grondwet af, in uitvoering van een der arti-
kels van de Conferentie van Londen, en hij
onderwierp ze aan de Staten - Generaal en
aan een afvaardiging van Belgische notabe-
len. Deze grondwet stelde de vrijheid van
eerediensten vast en hun gelijke bescherming
door den Staat. Anderzijds moest de school-
wet van 1806 toegepast worden in de Belgi-
sche provinciën: zij richtte het onderwijs in
alle graden in als openbaren dienst, de scho-
len moesten onzijdig zijn op godsdienstig ge-
bied; alleen mochten diegenen onderwijzen,
zelfs ten persoonlijken titel, die in het bezit
waren van een bekwaamheidsbewijs afgele-
verd door een Staatsjury; de godsdienstige
genootschappen waren niet gemachtigd on-
derwijs te verstrekken; indien de geestelijk-
heid de openbare orde stoorde, dan kon de
uitoefening van den eeredienst door het gou-
vernement belet worden.
De Belgische bisschoppen verzetten zich
tegen de grondwet; alleen de Katholieke ee-
redienst moest toegelaten worden in de Zui-
derprovincies,zooals gedurende het oude stel-
sel, zegden zij; de vrijheid van godsdiensten
was tegenstrijdig met de goddelijke wet,met
de kerkelijke wetten; de voorname katholie-
ke burgers moesten de grondwet verwerpen;
indien zij afgekondigd werd, dan mocht geen
7
enkel katholiek den eed van getrouwheid af-
leggen, dien zij voorschreef, want van het
oogennlik af, dat een menschelijke wet in-
nerlijk slecht is en tegenstrijdig met de god-
delijke wet en met de Kerkelijke wetten, dan
mag men onder geen enkel voorwendsel zich
verbinden er aan te gehoorzamen. (1)
De bisschop van Gent, M. de Broglie, die
het theologisch oordeel. onderteekend had,-
werd voor het Assisenhof van Brussel ge-
daagd en hij werd veroordeeld tot balling-
schap; hij was naar Frankrijk gevlucht.
V. - De Belgische Grondwet van 1831.
In 1830 was de Belgische geestelijkheid
de princiepen van den Franschen priester Ro-
bert de Lamennais (2) toegedaan, die, door
ophefmakende afkondigingen, de Roomsche
Kerk met de moderne vrijheden zocht te ver-
zoenen en hij vroeg de vrije Kerk in den vrij-
en Staat, alsmede de opheffing van de be-
(1) Eerbiedige terechtwijzingen van den
28en Juli 1815. Leerstellig oordeel der Bel-
gische bisschoppen van den 30en September
1815.
(2) Robert de Lamennais, te Saint - Malo
in 1782 geboren, stierf te Parijs in 1854 ;
lot priester gewijd in 1816 brak hij met de
Roomsche Kerk af in 1834.
8

grooting der eerediensten, daar de geestelijk-
heid van de giften der geloovigen hoefde te
leven.
De aartsbisschop van Mechelen schreef aan
het Nationaal Congres, den 13en December
1830:
« Ik vraag voor de Katholieken geen enkel
voorrecht. Een volledige vrijheid, met al ha-
re gevolgen, dit alleen is het voorwerp hun-
ner wenschen, dit is het voordeel, dat zij met
hun medeburgers willen deelen. »
De abt Verbeke, lid der Grondwetmakende
Vergadering, zegde tot het Nationaal Con-
gres :
« Door het feit dat de Staat verklaart geen
4]
enkelen eredienst aan te kleven, is de gods-
dienst hem onverschillig; hij kent de gods-
dienstige plechtigheden niet; de priester is
een burger, meer niet. Allen hebben er be-
lang bij om de scheiding van Kerk en Staat
te handhaven en te grondvesten; dit groote
princiep is ons uitgangspunt, indien wij niet
alles willen verwarren en omvérwerpen. »
De Graaf van Celles bevestigde deze mee-
ning in deze termen:
« De moderne Staten berusten op de op-
perheerschappij van het volk; de burgerlij-
ke wet heeft niets gemeen met de goddeli ike
wet; de eeredienst moet geen invloed uitoefe-
nen op het burgerrecht; dit zijn afzonderlij-
ke en wel te onderscheiden zaken. »
Gelijkluidend met deze verklaringen stem-
de het Congres, na lange debatten, de volgen-
9
de artikelen :
Art. 14. - « De vrijheid der eerediensten,
de vriiheid van hun openbare uitoefening,
alsook de vrijheid voor elk zijn meeningen
op alle gebied bekend te maken, zijn gewaar-
borgd, behalve de beteugeling der gemeene
vergrijpen ter gelegenheid van het gebruik
dier vrijheden. »
Art. 15. - « Niemand kan verplicht wor-
den mede te werken, 't is gelijk op welke wij-
ze, aan de handelingen en de plechtigheden
van een eeredienst, noch de rustdagen in acht
te nemen.»
Art. 16. - «De Staat heeft het recht tus-
schen te komen noch in de benoeming noch
in de aanstelling der bedienaars van om het
even weliten eeredienst, noch dezen bedie-
naars te verbieden met hun oversten in brief-
wisseling te treden en hun handelingen be-
kend te maken, zonder in dit laatste geval,
in iets afbreuk te doen aan de gewone ver-
antwoordelijkheid in zake pers en publica-
tie. »
Vervolgens stemde het Congres het arti-
kel 17 :
« Het onderwijs is vrij; elke preventieve,
voorbehoedende maatregel is verboden; de
beteugeling der misdrijven is door de Wet
geregeld.
» Het Openbaar Onderwijs op Staatskos-
ten gegeven is geregeld door de wet. »
Dus, eenerzijds, zijn de eerediensten geen
openbare diensten meer, maar een private ui-
10
ting afhangend van de vrijheid van meenin-
gen en de vrijheid van vereeniging; de pries-
ters zijn niet meer, zooals onder Napoleon,
bedienaars van den Staat; bijgevolg is de be-
grooting der eerediensten niet gerechtvaar-
digd, daar de Staat alleen de openbare dien-
sten betaalt, die ingericht zijn voor het nut
van alle burgers.
Anderzijds moet het openbaar onderwijs
alleen gegeven worden op Staatskosten,de on-
derwijzers, de professors der Athenea, der
Middelbare scholen, der Staatsuniversiteiten,
zijn de agenten van een openbaren dienst;
die scholen, voor al de kinderen open, zonder
onderscheid van eerediensten,moeten wereld-
lijk en onzijdig zijn onder geestelijk oog-
punt.
Dit zijn de logische gevolgtrekkingen uit
de hierboven vermelde artikelen:
Maar wanneer het Nationaal Congres titel
IV behandelde, die de openbare financiën re-
gelt, toen verwierpen de lastgevers den stel-
regel van De Lamennais en stemden artikel
117:
« De bezoldigingen en pensioenen van de
bedienaars der eerediensten zijn ten laste van
den Staat; de noodige sommen ervoor wor-
den iaarlijks op de begrooting gebracht. »
Dit artikel is beslist tegenstrijdig met ar-
tikel 14; het rangschikte de bedienaars der
eerediensten in de rij der bezoldigde agenten
van den Staat, als wanneer ze niet gelast zijn
met een openbaren dienst en ze niet den eed
Il
van getrouwheid afleggen aan de Grondwet
en aan de wetten.
Defacqz, een der kopstukken van de libe-
rale partij, had tegen dit artikel protest aan-
geteekend :
« Ik wil niet, dat het burgerlijk gezag tot
kerkelijke ambten benoemt; ik wil zelfs niet,
dat zij op die bedieningen den minsten in-
vloed uitoefent; maar indien ik een totale on-
afhankelijkheid wil voor de geestelijle macht
dan moet het ook, dat de wereldlijke macht
de hare hebbe ; dan moeetn de priesters aan
hun wedden verzaken; zonder dat, zou het
kunnen gebeuren, dat het gouvernement vij-
anden van het gouvernement zou bezoldigen;
wat meer is, de Schatkist zou zich soms ver!
plicht zien vreemde individuën te bezoldigen;
het is wel waar, dat, zoo in dit geval het gou-
vernement de zwakheid had te betalen, het
dan meer dan welwiliend zou zijn. »
De Constituanten hadden zeker niet voor-
zien, dat de geestelijkheid op bevui der pau-
sen leerstellingen zou moeten onderwijzen,die
formeel tegenstrijdig waren met de princie-
pen van het moderne recht, die in de Grond-
wet waren vervat !
VI. - De Belgische Grondwet door het
Pausdom veroordeeld.
Nauwelijk was de Grondwet gestemd en
afgekondigd, of een donderslag, komend uit
12

het Vatikaan, sloeg ze tot gruis: door zijn
herderlijken brief «Miravis vos» van 15en
Oogst 1832, veroordeelde Paus Gregorius
XVI «de dwalingen der moderne tijden», de
gewetensvrijheid, de vrijheid van drukpers,
enz.
In 1864 bevestigde en volledigde Paus Pius
IX deze veroordeeling door zijn herderlijken
brief: «Quanta cura» en den «Syllabus»:-
deze waren gericht tegen al de bijzonderste
princiepen van de Belgische Grondwet en de-
genen, die ze voorstonden, werden in den ban
geslagen. De Paus verklaarde formeel, dat de
Roomsche kerkvorst zich niet met de moder-
ne beschaving mag verzoenen. IHij veroor-
deelt het naturalisme, het rationalisme, het
liberalisme, het socialisme, enz., als tegen-
strijdig met het Kerkelijk onderricht.
De «Syllabus» is nooit ingetrokken gewor-
den en hij zal het nooit; de geestelijkheid
moei er zich blindelings aan onderwerpen en
er haar onderwijs bij aanpassen. Voor haar
was de Grondwet een «vuilnisbak», volgens
de uitdrukking van een katholiek leeraar.
Eén enkel artikel ontsnapt aan den ban-
vloek: het artikel 117, dat aan de geestelijk-
heid bezoldigingen en pensioenen verstrekt.
VIL. - De Schooloorlog van 1830-1873.
Een nieuwe schooloorlog werd van 1830 tot
1842 door de geestelijkheid volgehouden; hij
13
had dezelfde kenmerken als deze die gepre-
dikt werd gedurende de vorige eeuw tegen
de scholen door Maria - Theresia en Jozef Il
gesticht. De onzijdige scholen uit het Hol-
landsch tijdperk werden gesloten in een me-
nig'e gcmeenten en de onderwijzers werden
verjaagd zonder wachtgeld, zelfs zonder de
minste schadeloosstelling te ontvangen. De
Athenea, de Middelbare Scholen, de Staats-
hoogescholen kwijnden, de godsdienstige ge-
nootschappen richtten zich opnieuw in, de
geestelijke colleges hielden zich bezig miet de
opvoeding der jeugd. De Staatshoogeschool
van Leuven werd afgeschaft: de katholieke
Hoogeschool verving haar, onder het bestuur
der bisschoppen. Om het vrije onderzoek :
vrijheid van geweten, te beschermen, sticht-
ten Th. Verhaegen en zijn liberale vrienden,
de Vrije Hoogeschool te Brussel.
De goede, lagere scholen werden vervan-
gen door kleine scholen, die bestuurd werden
door mannen en vrouwen zonder eenige op-
leiding, zonder opvoedkundige kennis, door
kosters, door arbeidlooze werklieden, die de
gebeden onderwezen, den catechismus en een
weinig lektuur,schrift en rekenen; in de ste-
den werden door de Broeders der Christene
Leering en door nonnen scholen geopend. De
toestand in het land was verschrikkelijk, het
aantal ongeletterden steeg. In het jaar 1842
stemden de Kamers een eerste organische
wet van het lager onderwijs; zij had een
godsdienstig karakter, daar het onderwijs In
den godsdienst en de zedeleer er verplichtend
was. de onderwijzers er verplicht waren die
lessen te geven onder toezicht der plaatselij-
ke geestelijkheid en der inspekteurs van het
kerspel: de parochie. De Staatsnormaalscho-
len waren ook van geestelijken aard en hun
bestuur was toevertrouwd aan priesters.
Het kwijnende Staatsmiddelbaar Onder-
wijs werd heringericht in 1850. - De wet
schreef in het programma, het onderwijs in
godsdienstleer voor en de bedienaars der ee-
rediensten waren verzocht het te verstrek-
ken.
Alzoo drong de geest van den «Syllabus»
door tot in de openbare scholen,door een on-
derwijs op hetwelk de burgerlijke schoolop-
zieners geen de minste macht hadden.
Onderworpen aan het achterdochtig en
uitzinnig toezicht van de plaatselijke geeste-
lijkheid en van de bisschoppelijke schoolop-
zieners, moesten de onderwijzers, de burger-
lijke Staatsschoolopzieners, de leeraars der
normaalscholen zich onderwerpen, ofwel ver-
volgingen onderstaan, die hen tot het ontslag
of tot de afstelling leidden.
Wij hebben dit onwaardig stelsel onder-
gaan en we hebben een bittere herinnering
bewaard van de kerkelijke drukking op de
leden van het onderwijzerskorps uitgeoefend
gedurende dit ongelukstijdperk.
gramma, dat de onafhankelijkheid van het
Gi~}\1t~tSli~- _g~7"~î.-fm de herziening der wet
15
[
uwnomouI
~III. - Strijd voor de verwereldlijking van
het openbaar onderwijs: de wet van 1879.
De misbruiken waren zoo talrijk en zoo
ernstig,dat zij het land onttrokken aan de ge-
voelloosheid, waarin het gedompeld was.
«Het Onderrichtsverbond », in 365 ge-
sticht door Ch Buls, Jules Tarlier, an ' Mee-
nen, Van Bemmel, Tiberghien, leeraars bij
de Vrije Hoogeschool, G. Jottrand, Em. Fé-
ron, Henri Bergé, enz., begon de propaganda
voor het lager, verplicht, kosteloos, wereldlijk
onderwijs, de herziening der schoolwetten, de
volmaking der leerwijzen, de stichting van
modelscholen, van openbare boekerijen, enz ..
Dit was een uitgebreid programma, waarsan
hoogervermelde kring de voltrekking heeft
nagestreefd met behulp van alle wettelijke
propagandamiddelen; dit «Onderrichtsver-
bond» was ondersteund door de kringen der
Vr.Gedachte en de democratische, rationalis-
tische vereenigingen. IHet stichtte in 1875,ten
titel van bewijsvoering, de Modelschool van
Brussel, die het laboratorium was van de mo-
derne methodes van algeheele opvoeding, ge-
steund op de wetenschap en de rede. - De
Schoolpenning ondersteunde het Onderrichts-
verbond in zijn veldtocht.
In 1878 werd de klerikale partij overwon-
nen, de liberalen zegevierden met een pro-
DE BELC~UE {
e
16
 van 1842 bevatte. Een ministerie van Open-
baar Onderwijs werd geschapen en er werd
in 1879 door de twee wetgevende Kamers
een wet gestemd, die de verwereldlijking der
Staats- en gemeentescholen afkondigde.
De godsdienst verdween van 't program-
ma der officieele scholen. Het geheele onder-
wijs was gesteund op de wetenschap en de
rede. De meesters moesten in hun onderwijs
de onzijdigheid op godsdienstig en politiek
gebied handhaven, want in de openbare
school moeten de leerlingen slechts woorden
hooren, die vereenigen, maar geen die ver-
deelen.
De wet van 1879 was in overeenstemming
met de princiepen der Grondwet; den 30en
Juni 1882, verklaarde een besluit van het
Verbrekingshof formeel : « Elke openbare
dienst moet in hoofdzaak onzijdig zijn. »
Het Belgisch bisdom ontketende een nieu-
wen schooloorlog; door een bevelbrief, kloeg
het de schoolwet aan als een aanslag op de
rechten der Kerk! Het verbood aan dé katho-
lieke familievaders, op straf van in den ban
geslagen te worden, hun kinderen naar de
openbare onzijdige scholen te zenden, indien
er een katholieke school in de omgeving be-
stond; de onderwijzers mochten de wei niet
toepassen; geen enkel katholiek mocht de be-
diening van opziener, noch bewaren. noch
aanvaarden; de ouders, welke hunne linde-
ren naar. dde Staatsnormaalscholen zonden,
d
verden in den ban geslagen.
'
17
• ~
In de kerken donderden de priesters tegen
de onzijdige scholen, zij dreigden met de hel,
degenen die ze ondersteunden; ze deden lita-
nicë opzeggen, waarin deze smeekbede voor-
kwam: «Van de scholen zonder God en van
de meesters zonder geloof, verlos ons Heer.»
De Kerk werd ondersteund in dezen dweep-
zieken veldtocht door landjonkers, door
grondeigenaars, door nijveraars, die hun
aanzienlijke sommen schonken om Normaal-
scholen en om geestelijke lagere scholen te
stichten; de onderwijzers en de onderwijze-
ressen, die op hun post bleven, ondergingen
alle soorten van beleedigingen: - in zekere
dweepzieke plaatsen,weigerden de winkeliers
hun voedingsmiddelen te verkoopen !
Een parlementair onderzoek ontsluierde
talrijke vervolgingen van allen aard, waarvan
duizenden onderwijzers, onderwijzeressen en
familieleden slachtoffer waren, omdat zij niet
gehoorzaamden aan het bevel van de bis-
schoppen.
Het gouvernement stichtte wereldlijke
normaalscholen om een onderwijzend perso-
neel op te leiden, dat op de hoogte wezen zou
van zijn taak.
Ondanks de verwoedheid der geestelijk-
heiden der katholieke partij in dezen ver-
foeilijken oorlog, tegen de openbare scholen
behielden deze meer dan twee derden dei
leerlingen.
Er valt te betreuren,dat het gouvernement
niet met krachtdadigheid gehandeld hceft te-
18
 S°, §° door den Staat betaalde geestelijk-
heid,die het oproer bewerkstelligde tegen een
wet, door de wetgevende Kamers gestemd.
Het gouvernement rekende op het gezond
Y°stand van de bevolking en vergenoegde
zich, verslagen van een groot parlementair
°")#ek af te kondigen, die*de hatelijke
Kuiperijenontsluierden, waaraan de dwepers
[°h plichtig maakten om de uitvoering der
°,{
wet te voorkomen en om de openbare scho-
ontvolken ten voordeele der vrije, gees-
telijke scholen.
j de verkiezingen van Juni 1884, werd de
liberale partij in minderheid gesteld.
IX. - De afstellingspolitiek van den Staat
in zake Onderwijs.
Schoolwetten van 1884, 1895, 1914.
Het Katholiek Ministerie,in 1884 gevormd
begon met het Ministerie van Openbaar O'
derwijs af te schaffen,een symbolische maat-
regel, die aankondigde,dat het gouvernement
den arbeid van 1879 ging vernietigen.
En, inderdaad, Victor Jacobs, Minister van
Binnenlandsche Zaken,legde in de Kamer der
Volksvertegenwoordigers een wetsontwerp
neder, waarvan de uiteenzetting der beweeg-
gronden deze verklaring ontwikkelde : « De
~ moet, in zake onderwijs, zijn eigen af-
~ den in beschikbaarheid gesteld met een ka-
telling bewerken.»
19
De gemeenteraden der linkerzijde, die de
:..eerderheid van het volk vertegenwoordig-
den, vormden, onder het voorzitterschap van
Ka 'el Buls en Leop. de Wael, burgemeesters
an Brussel en Antwerpen, het Verbond der
Gemeenten om zich tegen het schoolwetsont-
werp te verklaren.
Zij verbonden zich bij eede, om zonder rust
noch duur, de rechten van het volk op het
openbaar onderwijs, op Staatskosien gege-
ven, terug te eischen, bij wettelijke en eer-
lijke uitvoering van artikel 17 der Grond-
wet.
De afstelling van den Staat ten voordeele
der Roomsche Kerk in zake volksonderwijs,
werd in verschillende tijdperken tot stand ge-
bracht door de katholieke partij.
Eerste tijdperk. - De wet van 1884, Be-
stuursverdeeling van den schooldienst ; af-
schaffing van verschillende Staatsnormaal-
scholen; aanneming door den Staat van vrije,
geestelijke, bisschoppelijke normaalscholen ;
de gemeenten mogen al hun scholen afschaf-
fen en vrije scholen aannemen; in de ge-
meenten, die het wereldlijk en onzijdig ka-
rakter hunner scholen behouden, daar neemt
het gouvernement vrije, geestelijke scholen
aan.
Talrijke lagere scholen worden afgeschaft,
hun onderwijzers en onderwijzeressen wor-
rig wachtgeld ; in vele gemeenten, worden de
20
 jaarwedden fel verminderd. Ch. Woeste had
de wraak aangekondigd, die tegen de onder-
wijzers zou uitgeoefend worden, die in dienst
gebleven waren onder de wet van 1879. «Er
zal geween zijn en tandengeknars.»
Het middelbaar openbaar onderwijs kon
nict ontsnappen aan de vernietigingswoede
der katholieke partij : acht Koninklijke
Athenea en Colleges verdwenen.
Naarmate het op pensioenstellen en het
overlijden van leeraars der Normaalscholen,
der Athenea, der Staatsmiddelbare scholen,
van opzieners van lager- en middelbaar on-
derwijs, van ambtenaars der ministeries,
noemde het gouvernement klerikalen, door
de geestelijkheid en de volksvertegenwoordi-
gers en de Senaatsleden der katholieke partij
aanbevolen, om ze te vervangen. Men gelast-
te priesters ermede, godsdienstlessen te ge-
ven in de Staatsscholen. Er werd aan de ie-
den van het onderwijzend personeel van
Staat en Gemeenten verboden, zich «te wer-
pen in het gedrang der partijen», t. t. z. zich
met bedrijvende politiek bezig te houden !
Tweede tijdperk. - Wet van 1895. - De
belangrijke gemeenten Brussel en de voorge-
borchten, Antwerpen, Gent, Oostende, Luik
en zijn uitbreiding, Verviers, Charleroi, Ber-
gen, het grootste deel der nijverheidscentra
hadden het wereldlijk en onzijdig karaktei
van hun gemeentescholen behouden. Om ze
te verplichten deze te vergeestelijken, wijzig-
de het gouvernement de wet van 1884: ai à gramma van het Onderrichtsverbond en van
21
gemeenten moesten den godsdienst aan het
hoofd van het programma der verplichte vak-
ken schrijven, daar de zedenleer uitsluitend
aan den godsdienst gehecht was; elke wereld-
lijke zedenleer-cursus was verboden.
De gemeenten mochten vrije scholen aan-
nemen voor tijdperken van tien jaren; het
gouvernement mocht,door de gemeenten niet-
aangenomen, private scholen, (geldelijk) on-
dersteunen door ze aanneembaar te verkla-
ren: alzoo hadden de geestelijkheid en haar
partij het voorrecht, met de Staatsfondsen,
concurentie te doen aan de openbare scholen.
Het gouvernement kende zich het recht toe
de gemeentelijke onderwijzers te schorsen,ze
in beschikbaarheid te stellen. en ze zelfs af
te zetten.
De periode 1905-1914 was gekenmerkt door
een groeiend aantal vrije lagere scholen,-
daar het katholiek gouvernement, met meer
ijver dan ooit, voortging met het openbaar
onderwijs te vernietigen en met de vergees-
telijking van de scholen der gemeenten, die
aan zijn politiek wederstreefden.
X. - Het verplichtend onderwijs en de
vergeestelijking der openbare scholen.
Wet van 1914.
Daar de socialistische partij het schoolpro-
de liberale partij had aangenomen, schreef
22
zij in haar keure van Quaregnon, in 1893 :
« Geheel lager, verplicht, kosteloos en we-
reldlijk onderwijs op Staatskosten. »
De vereeniging van al de anti-klerikale
krachten was verzekerd om het land te begif-
tigen met 'n schoolwet gesteund op deze for-
muul. In 1896, was de verhouding der onge-
letterden onder de militiancn nog verbazend;
méér dan honderd duizend kinderen van zes
tot twaalf jaren bezochten geen enkele
school; minder dan 8 p.h. onder de Vlaam-
sche militianen en 17 p.h. onder de Waalsche
militianen hadden het volledig, lager onder-
wijs genoten. De katholieke partij had im-
mer geweigerd een wet te stemmen voor het
verplicht lager onderwijs.
Het Onderrichtsverbond hernam den veld-
tocht te voordeele dezer hervorming. De libe-
ralen en de socialisten hielpen met wilskracht
en in 1913 moest het gouvernement een wets-
ontwerp nederleggen,dat de verplichting van
het lager onderwijs van zes tot veertien ja-
ren oplegde, dat den vierden graad schiep,
alsmede het speciale onderwijs voor abnor-
malen, hervormingen, aangevraagd door de
publieke opinie.
Maar de rechterzijde,alhoewel ze deze her-
vormingen stemde, gaf haar bijzonderste ob-
jectief niet op: de vergeestelijking van het
gansche onderwijs, door de opgelegde ver-
plichting aan het gouvernement, de vrije,
aanneembare scholen te steunen. - De wet
van 1914 was het derde tijdvak van de af-
23
stallingspolitiek van den Staat in zake onder-
wijs.
De liberale en socialistische afgevaardig-
den verdedigden krachtdadig het openbaar,
wereldlijk en onzijdig onderwijs, en verwier-
pen de stelling der toekenning van subsidies
uit de openbare schatkist aan de vrije, gees-
telijke scholen. Gedurende de laatste zitting,
den 18en Februari 1911, zegde M. Van Mar-
cke, in naam der liberalen:
~ De wet heeft voor doel het openbaar on-
derwijs trapsgewijze te beperken en te doen
verdwijnen... Zij heeft voor doel de opvoe-
ding der kindsheid te plaatsen onder de voog-
dij der Kerk, aan de jeugd een gebiedende
leer op te dringen, die als de eenige, onbe-
twistbare en verplichtende leer wordt voor-
gesteld ...
» De liberale linkerzijde weigert deel te
nemen aan de laatste stemopneming en wei-
gert met een negatieve stemming een anti-
grondwettelijke en anti-vaderlandschlievende
wet te vereeren, die diep den geest van onze
instellingen miskent en wijzigt, die van het
onderwijs een werktuig van verdeeldheid
maakt en een politiek wapen ten voordeele
eener partij en die de toekomst der natie in
gevaar brengt.»
M. Emile Vandervtlde teekent, in naam der
socialistische partij, verzet aan tegen het kle-
rikaal karakter der wet. Hij eindigde zijn
krachtvolle rede met deze verklaring :
« Het volstaat u niet alle vrijheden te ge-
24
nieten, die gij aan anderen weigert. - Gij
moest voor uw scholen deze ongehoorde zaak
bekomen : de voordeelen der openbare school
net de voorrechten der vrije school. Uw ar-
beid is zijn einde nabij. Meesters van den
Staat en dienaars van de Kerk, gij gaat het
verdrag van de twce eenige onderwijzende
machten der moderne staten bekrachtigen,
om den Staat het monopolie van het geeste-
lijk onderwijs te doen opnemen. Van nu af,
inderdaad, zullen er in België slechts twee
.oorten van scholen zijn, behalve eenige te
verwaarloozen uitzonderingen : de scholen
van de Kerk, door den Staat onderhouden,en
de scholen van den Staat, door de Kerk ge-
regeerd...
» Uwe wet is een oorlogswet. Gij gaat ons
dien oorlog' aandoen door in de Staatskassen
te putten. De Schoolwet gaat ons opgelegd
worden. Weg met de Schoolwet ! »
XI. - De Wetten van 1919 en 1920.
Zes maanden na de stemming dezer wet,
werd ons land overweldigd door de Duitsche
troepen en gedurende meer dan vier jaren be-
zet.
In 1919 en 1920, deden twee wetten op de
verhooging der jaarwedden van de leden van
het lager en normaal onderwijzerskorps, de
25
subsidies van den Staat in een groote ver-
houding stijgen ten voordeele der vrije scho-
len: de onderwijzers en de onderwijzeressen
der bewaarscholen, der lagere scholen en de
leeraars van Normaalscholen gesticht en ge-
leid door het bisdom, de geestelijke genoot-
schappen, de katholieke komiteiten, krijgen
van de openbare schatkist dezelfde jaarwed-
den als de leden van het onderwijzend perso-
neel der officieele scholen. Het is het vierde
tijdperk op den weg der afstelling van den
Staat in zake onderwijs.
Deze wetten zijn gestemd geworden door
de liberale en socialistische volksvertegen-
woordigers en senaatsleden. Dachten zij, dat,
door alles af te staan aan de rechterzijde, de
schooloorlog eindigen zou, wat aan drie par-
tij en zou toelaten, in volle eendracht, een
economische heropbouwingspolitiek te onder-
nemen van het verwoeste en door den we-
reldoorlog tot verval gedoemde land? Indien
het deze hoop is, die hun hun traditioneel
schoolprogramma heeft doen begeven, dan
zijn zij het slachtoffer van een zonderlinge
inbeelding geweest. Hebben zij vergeten, dat
de Kerk zich nooit met de moderne bescha-
ving kan verzoenen. Dat zij de niet te onder-
werpen vijand van het openbaar, wereldlijk
het heele land, de vernietiging achtervolgt
en onzijdig onderwijs is? Dat zij overal, in
der op hei oude stelsel van goddelijk recht,
zoo duur bevochten rechten en vrijheden.
De oorlog tusschen Kerk en Staat is niet
26
gedaan: sinds 1919 - 1920, maken de geeste- klerikalen, want de geestelijke scholen berei-
lijkheid en de katholieke schoolkomiteiten den gedachten voor, die vijandig zijn aan de
overal propaganda om zooveel mogelijk aan echten en grondwettelijke vrijheden door 't
de openbare scholen leerlingen te ontnemen pausdom veroordeeld.
ten voordeele der viije scholen; het is voor
hen een gewetenszaak, die de christene gods- XII. - De uitslagen.,
dienstleer hun oplegt. De Mechelsche Cate-
chismus, door Mgr. Mercier, aartsbisschop,
goedgekeurd, leert aan de parochianen: De subsidies aan de vrije scholen en de
« De ouders begaan een erge zonde door begrooting der eeredrensten.
hun kinderen een slechte, goddelooze of ket-
tersche opvoeding te geven of te laten ge- In welke mate is de afstelling van den
ven, bij voorbeeld door ze naar scholen te Staat in zake onderwijs geschied? De vol-
zenden, waar de opvoeding noch godsdien- gende cijfers van het verslag over de begroo-
stig, noch zedelijk zijn zou. » (1) ting van 1927 van het Ministerie van Kun-
In de plaatsen, waar bij de laatste gemeen- sten en Wetenschappen laten toe de uitge-
teverkiezingen geen enkele der drie partijen strektheid te meten der inpalming der scho-
de meerderheid bekomen heeft, daar hebben len door de Kerk.
de katholieken hun bondgenootschap aan de A. - Normaalonderwijs.
socialisten of aan de liberalen, volgens de om- 1) Vorming van kindertuinonderwijzeressen.
standigheden, aangeboden, om gemengde col- a) Staatsscholen 63 leerlingen
leges te vormen, op voorwaarde voor hun b) Provinciale scholen 50»
vrije scholen gemeentelijke subsidies te be- c) Gemeentelijke scholen 116»
komen. - En zij zijn in vele gevallen ge-
slaagd. 229 ~
Indien de liberalen en de socialisten dezen 2) Lagere Normaalscholen.
politieken machtsafstand voortzetten. in te- a) Staat: 9 jo:genssch. 738 leerlingen
genstrijd met hun schoolprogramma,dan valt b) Provincies: 2 ~ 277 2
het land formeel onder de overheersching der c) Gemeenten 3 ~ 369 »

14 jongenssch. 1384 leerlingen

(1) De Werdt, kanunnik, practisch Onder- d) V.scholen 16 » 2507 »
WIJS van den Mechelschen Katechismus ~ blz
170, nota 2. .
30 3891
27
28

~
e) Vrije scholen 421
Verhoudingen : 217.404 meisjes, in het geheel door 380.538
Openbaar onderwijs 35 ten honderd leerlingen, of 47.5 ten honderd van de totale
Openbaar onderwijs 65 ten honderd bevolking der lagere scholen: 35 ten honderd
7 Meisjesscholen (Staat) 951 leerlingen der mannelijke schoolbevolking en 62 ten
3 » (Prov.) 380 ~ honderd der vrouwelijke bevolking.
4 » (Gemeente) 642 » C. - Subsidies van den openbaren
schat aan de vrije scholen.
14 1973 a) Bewaarscholen fr. 17.633.061.35
36 (Vrije) 4639 b) Lagere scholen fr. 98.039.248.86
c) Normaalsch. (1926) fr. 4.118.382.33
50 » 6612 ~
Op 10.503 leerlingen, tellen de vrije, gees- Jaarwedden fr. 119.790.692.54
telijke normaalscholen er 7146 of 68 ten hon- Er dient bijgevoegd :
derd; de openbare wereldlijke normaalscho- cl) subsidies (provincies,
len, 3357 of 32 ten honderd. gemeenten, Staat), aan
Op 6612 meisjes, die zich tot het beroep agenten der vrije scholen,
van onderwijzeres voorbereiden, zijn er 4639 die in beschikbaarheid ge-
of 70 ten honderd gevormd in normaalscho- steld zijn uit oorzaak van
len der geestelijkheid en slechts 1973 of 30 ziekte; subsidies voor hun
ten honderd in de openbare scholen. plaatsvervanging fr. 1.412.544.88
In 1926 hebben de vrije, geestelijke scho- e) Schoolbenoodigdheden,
len 1844 onderwijzers- en onderwijzeressen- schoolgebouwen, subsidies
diplomas afgeleverd op een totaal van 2703; aan de aangenomen en aan-
dus 68 ten honderd; de openbare, wereldlijke neembare scholen fr. 7.509.197.33
normaalscholen hebben er slechts 859 uitge-
reikt, dus 32 ten honderd. fr. 128.712.434.75
Besluit: meer dan twee derden der norma- Dit cijfer bevat de subsidies niet, die door
listen worden door de Kerk gevormd. de gemeenten aan de aangenomen scholen ge-
B. - Lager onderwijs. schonken zijn ; die verheffen zich tot ver-
Bevolking der vrije scholen. schillende miljoenen 's jaars.
De aangenomen en aanneembare privaat- De Minister van Wetenschappen en Kun-
scholen zijn bezocht door 133.134 jongens, sten betaalt daarbij de hier onderstaande
29
i
ja @)wedden.A@a S}leden van de geestelijk-
[ GRAND KIENT 3o
DIz EELCQUE
] nipt.roTHGäuB
heid: ONZE BOEKHANDEL.
Art. 54. - Negen geeste- Een boekenaankoop werpt een gedeelte
lijke hoofdopzieners en winst af. Verzeker die winst aan onze instel-
negen en twintig opzie- ling. Ze komt de propaganda ten goede. Be-
ners onder de bevelen stel uw boeken schriftelijk aan onzen boek-
van de eersten. - Vast en brochurenhandel: F. De Jongh, 31, Dijle-
gedeelte der jaarwed- straat, Antwerpen.
den fr. 549.500.- ~ A. L. CONSTANDSE : De grondslagen van
Art. 47. - Acht en twin- net Atheisme (gebonden) fr.54.-
tig leeraars in den gods- - Zelfvernietiging van het Protestantis-
dienst in de Koninklijke me (genaaid) fr. 14.25
Athenea fr. 315.350. id. (gebonden) fr. 22.50
Acht en tachtig leeraars Kan er een God zijn? fr. 1.
in den godsdienst in de DOMELA NIEUWENHUYS: Het Handboek
middelbare Staatsscho- van den Vrijdenker (gebonden) fr. 29.-
len (jongens) fr. 564.450.- JOS. VAN VEEN (ex-priester), Pauselijke
Zes en veertig leeraars in Almanak (prachtwerk) fr. 76.50
den godsdienst in de UPTON SINCLAIR: Voordeelen v. d. Gods-
middelbare Staatsscho- dienst (genaaid) fr. 46.50
len (meisjes) fr. 277.763.- id. (gebonden fr. 61.0
Zestien leeraars in den SALVEMENI: De Zaak Matteotti fr. 1.-
godsdienst in de Staats- GROENEWEG SUZE: Vakbeweging en Ge-
normaalscholen, ong. fr. 300.000.- heelonthouding fr. 0.50
SCHOOFS: Esperanto fr. 0.50
Maakt een totaal van fr. 1.907.068.- Levering op bestelling van alle letterkun-
N. B. - De leeraars dezer laatste catego- dige en wetenschappelijke werken. Raadge-
rie, gelijkgesteld voor de jaarwedden met de vingen voor boekenaankoop en inrichting van
wereldlijke leeraars, ontvangen jaarwedden boekerijen.
van 16 tot 23.000 fr.
Het totale krediet voor dezen leergang is Lees DE TRIBUUN, abonnementsprijs 5
in de begrooting niet afzonderlijk gegeven. fr. per jaar.
Het is begrepen in het krediet voor het ge- Administratie: Wilgenstraat, 8b, Antwer-
heele personeel. pen.
31 Word lid van DE SOLIDAIREN !