Podstawy teoretyczne terapii zajęciowej - formy,

rodzaje, metody, techniki i narzędzia

Spis treści
Formy i rodzaje terapii zajęciowej
Ergoterapia
Arteterapia
Socjoterapia
Podsumowanie
Wykaz źródeł
 Podstawy teoretyczne terapii zajęciowej - formy,
rodzaje, metody, techniki i narzędzia

Źródło: Pexels.com, licencja: CC BY 3.0.

Spis treści
Formy i rodzaje terapii zajęciowej

Ergoterapia

Arteterapia

Socjoterapia

Podsumowanie

Wykaz źródeł
Formy i rodzaje terapii zajęciowej

Termin „terapia” pochodzi z greckiego „therapeuein” i oznacza „opiekowanie się kimś,

troszczenie się o kogoś”, a także działania „koncentrujące się na leczeniu i pomocy osobom,
które niedomagają pod względem fizycznym lub psychicznym bądź są zagrożone
wykluczeniem społecznym” (A. Bac, „Terapia zajęciowa”, Warszawa 2017, str. 21). Terapia
zajęciowa według definicji prof. Kazimiery Milanowskiej (K. Milanowska (red.), „Techniki
pracy w terapii zajęciowej”, Warszawa 1982, str. 12) to „zespół określonych czynności
o charakterze zajęć fizycznych i umysłowych, które mają na celu przywrócenie choremu
sprawności fizycznej i psychicznej. To celowe, wielozmysłowe działanie o charakterze zajęć
ciągłych stanowiących proces terapeutyczny prowadzący do usprawnienia i kompensacji
zaburzonych funkcji organizmu pacjenta”. Jest formą leczenia usprawniającego polegającą
na uczestnictwie pacjenta w różnego typu zajęciach, w wyniku czego może on osiągnąć
zdrowie, dobrostan, satysfakcję życiową oraz poszerzyć zakres swojego uczestnictwa
w życiu społecznym. Celem terapii zajęciowej jest przywrócenie lub poprawa sprawności
fizycznej, psychicznej, a jeśli to konieczne – wypracowanie funkcji zastępczych (A. Bac,
„Terapia zajęciowa”, Warszawa 2017, str. 21). Działania te mają przyspieszyć powrót pacjenta
do zdrowia i umożliwić mu podejmowanie aktywności w codziennych sytuacjach
życiowych. Zgodnie z koncepcją i zasadami polskiej szkoły rehabilitacji prof. Wiktora Degi
terapia zajęciowa stanowi istotny element postępowania rehabilitacyjnego, bez którego
realizacja kompleksowego procesu rehabilitacji pacjenta byłaby niemożliwa.

Zadaniem terapeuty zajęciowego jest planowanie procesu terapeutycznego, w tym dobór

form, metod, technik i narzędzi w ramach poszczególnych rodzajów terapii zajęciowej, tak
aby dostosować je do stanu zdrowia, potrzeb, trudności oraz stopnia niepełnosprawności
podopiecznego.

Formy terapii zajęciowej dzielimy na trzy grupy z uwagi na specyfikę pracy podopiecznych.
Przedstawiono je w tabeli 1.

Tabela 1. Formy terapii zajęciowej

Forma Opis

Osoba biorąca udział w terapii wykonuje zadania specjalnie

Indywidualna przeznaczone, wybrane, przygotowane w taki sposób, aby korygowały
one występujące u niej zaburzenia, ograniczenia

Każdy uczestnik wykonuje samodzielnie to samo zadanie w tempie

Zbiorowa
dostosowanym do własnych możliwości

Kilka osób jako zespół wykonuje te same zadania, grupy tworzy się
Grupowa
celowo lub mogą one powstawać spontanicznie
Terapia zajęciowa jest procesem, w którym można wyróżnić trzy fazy. Zostały one
scharakteryzowane w tabeli 2.

Tabela 2. Fazy terapii zajęciowej

Faza Opis

Nawiązanie kontaktu pomiędzy terapeutą

i podopiecznym, badanie potrzeb, określenie
Przygotowawczo‐diagnostyczna
obszaru działania, uzgadnianie celów i planów
działania

Uczestnictwo w terapii Realizacja planu terapeutycznego

Włączenie osoby z niepełnosprawnościami do życia

Rehabilitacja społeczna społecznego dzięki zwiększaniu jej samodzielności
i zawodowa i zaradności życiowej. Planowanie własnej
przyszłości przez uczestnika zajęć

Rozróżniamy trzy podstawowe rodzaje terapii zajęciowej; są to: ergoterapia, arteterapia

i socjoterapia. Ich krótki opis znajduje się w tabeli 3.

Tabela 3. Rodzaje terapii zajęciowej

Rodzaj Opis

Terapia przez pracę. Forma aktywności umysłowej, której efektem jest

Ergoterapia
konkretny wytwór pracy rąk

Terapia sztuką, kontakt czynny i bierny ze sztuką. Forma aktywności

Arteterapia
terapeutycznej wykorzystująca różne dziedziny sztuki

Terapia zaburzeń zachowania i zaburzeń emocjonalnych. Forma terapii

Socjoterapia
kształtująca kompetencje społeczne

Przejdź do planszy interaktywnej i sprawdź, czy rozróżniasz formy, fazy i rodzaje terapii
zajęciowej

Planując pracę, terapeuta zajęciowy musi pamiętać o zabezpieczeniu na potrzeby zajęć

odpowiednich środków i pomocy dydaktycznych oraz sprzętu i/lub urządzeń potrzebnych
do wykonywania zaplanowanych czynności. Mogą to być m.in. suchościeralna tablica
i kolorowe markery, rzutnik, ekran, statyw i papier do flipchartów, telewizor bądź
komputer. Należy również pamiętać o dostępności instrukcji obsługi sprzętu w danej
pracowni oraz o przepisach regulujących przestrzeganie zasad ergonomii, bezpieczeństwa
i higieny pracy, a także ochrony przeciwpożarowej dla poszczególnych stanowisk
dydaktycznych.

W każdym z rodzajów terapii zajęciowej wyróżniamy poszczególne metody, do których

dobierane są techniki i narzędzia. Ogólną charakterystykę tych pojęć przedstawia schemat
1.

Schemat 1. Charakterystyka metod, technik, narzędzi, materiałów i sprzętu w terapii zajęciowej

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu (na podstawie: A. Bac, „Terapia zajęciowa”,
Warszawa 2017, str. 44), licencja: CC BY-SA 3.0.

Poszczególne metody terapii zajęciowej zostały szczegółowo opisane w dalszych

rozdziałach e‐booka.

Powrót do spisu treści

Ergoterapia

Przykładowa metoda w ergoterapii - krawiectwo

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Terapia przez pracę (gr. „ergo” – „czynię, robię”) jest formą terapii nie tylko nakierowaną na
przywracanie sprawności funkcjonalnej, ale także zapewniającą aktywizację zawodową.
Ergoterapia wykorzystuje do terapii różnego rodzaju aktywności i zajęcia, w tym czynności
dnia codziennego. Efektem podjętych działań jest konkretny wytwór pracy rąk.

Tabela 4. Metody ergoterapii

Metoda Opis

Dziewiarstwo Tworzenie prac za pomocą szydełka lub drutów

Hafciarstwo Zastosowanie różnego rodzaju haftów

Tkanie na krośnie, na ramkach, a także wyplatanie makram,

Tkactwo
breloczków

Krawiectwo Szycie rzeczy użytkowych, tworzenie zabawek, reperowanie odzieży

Kaletnictwo Tworzenie wyrobów ze skóry, takich jak obrazy, biżuteria, portfele

Tworzenie wyrobów z drutu, takich jak świeczniki, breloczki, oraz

Metaloplastyka
z metalu, np. znaczków, obrazów

Różnego rodzaju prace w drewnie, np. płaskorzeźby, rzeźby, a także

Stolarstwo
prace z użyciem patyków

Ogrodnictwo Prace ogrodnicze i porządkowe, np. sadzenie, kopanie, sianie

 Metoda Opis

Wikliniarstwo Wyplatanie różnych przedmiotów z wikliny, np. koszyków

Garncarstwo Wyrabianie garnków, dzbanów, wazonów, a także tworzenie

i ceramika przedmiotów ceramicznych

Dziewiarstwo – przykładowe techniki

Dziewiarstwo polega na wykonywaniu z nici oczek i łączeniu ich np. w rzędy, słupki itp. Do
podstawowych technik dziewiarstwa zaliczamy robienie na drutach (posługiwanie się
różnego rodzaju ściegami i wytwarzanie ozdób lub części garderoby) i szydełkowanie
(wykonywanie splotów (słupków, półsłupków), łańcuszków, oczek ścisłych).

Tabela 5. Przykładowe narzędzia i materiały w technikach dziewiarstwa

Narzędzia Materiały

Różnego rodzaju druty (metalowe, Włóczki różnej grubości i struktury, np.

drewniane, bambusowe), w tym druty wełna, kaszmir, alpaka, moher, angora,
z żyłką, zestawy drutów, szydełka, nożyczki bambus, jedwab, wiskoza, len

Hafciarstwo – przykładowe techniki

Hafciarstwo obejmuje:

wiele technik związanym z haftem,

różne rodzaje haftów, takie jak np. hafty regionalne, związane z kulturą i tradycją,
różne sposoby wykonywania haftów, takie jak haft richelieu, haft gobelinowy, haft
krzyżykowy,
konkretne sposoby kładzenia ściegów (przewlekania nici) w celu połączenia,
ozdobienia lub wykończenia materiału zdobionego haftem, np. ściegi przed igłą, ściegi
za igłą.

Tabela 6. Przykładowe narzędzia i materiały w technikach hafciarstwa

Narzędzia Materiały

Różnego rodzaju materiały, kanwy,

Igły różnej wielkości i grubości, igły z tępym
gotowe wyroby, jak np. serwetki,
trzonkiem do haftu krzyżykowego, tamborki
obrusy do zdobienia haftami, nici,
do naciągania materiału, nożyczki, ołówki
muliny

Tkactwo – przykładowe techniki

Tkactwo obejmuje tkanie np. na krośnie lub na ramkach oraz wyplatanie makram. Efektem
prac mogą być różnego rodzaju ozdoby, zakładki, breloczki, bransoletki itp. Przykładowe
techniki to tkanie i wyplatanie.

Tabela 7. Przykładowe narzędzia i materiały w technikach tkactwa

Narzędzia Materiały

Krosna, ramki, Włóczki, wełny, skrawki materiałów, kordonki, muliny,

nożyczki koraliki

Krawiectwo – przykładowe techniki

Krawiectwo obejmuje wytwarzanie odzieży z materiałów włókienniczych (tkanin i dzianin).
Podstawowe techniki to:

szycie przedmiotów użytkowych,

zabawkarstwo,
reperowanie odzieży.

Tabela 8. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach krawiectwa

Narzędzia Materiały Sprzęt

Różnego rodzaju igły, Materiały włókiennicze, różnego rodzaju

Maszyna
pomoce do nawlekania tkaniny i dzianiny, odzież wymagająca
do
igieł, nożyczki, szpilki, naprawy, skrawki materiałów, mydło
szycia,
miara krawiecka, poduszki krawieckie, zestawy nici o różnej grubości
żelazko
na szpilki i kolorach

Kaletnictwo – przykładowe techniki

Kaletnictwo to zarówno tworzenie wyrobów ze skóry, jak i obróbka oraz naprawa
przedmiotów wykonanych z tego surowca. Do wytworów kaletnictwa zaliczyć można m.in.
torby, kurtki oraz inne rodzaje odzieży, portfele, paski, a także ozdoby. Jedną z technik jest
punktowanie skóry naturalnej.

Tabela 9. Przykładowe narzędzia i materiały w technikach kaletnictwa

Narzędzia Materiały

Noże do skóry, linijki, dziurkacze, Skóry, zawieszki, fragmenty lusterek,

stemple kaletnicze, wbijaki kaletnicze szkiełka, dratwa szewska, klej do skóry

Metaloplastyka – przykładowe techniki

Metaloplastyka to dziedzina zajmująca się wyrobem dzieł z różnego rodzaju metalu. Do
metaloplastyki można zaliczyć wykonywanie zarówno przedmiotów użytkowych (m.in.
lampy czy płoty), jak i przedmiotów dekoracyjnych (np. rzeźby). Wytwarzanie wyrobów
z drutu i metalu to dwie podstawowe techniki.

Tabela 10. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach metaloplastyki

Narzędzia Materiały Sprzęt

Blachy, druty
Szczypce, młotek do metaloplastyki, linijka, piła do Wiertarka,
z różnych metali,
metalu, kowadła, foremki, nożyce do metalu, rysiki lutownica
cyna

Stolarstwo – przykładowe techniki

Stolarstwo obejmuje różnego rodzaju prace w drewnie, wykonywanie przedmiotów
użytkowych i ozdób, np. płaskorzeźb, rzeźb, z drewna i patyków. Wśród wykorzystywanych
technik są m.in.:

fornirowanie,
szlifowanie,
lakierowanie,
łączenie elementów drewnianych,
rzeźbienie w drewnie,
toczenie,
intarsja.

Tabela 11. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach stolarstwa

Narzędzia Materiały Sprzęt

Młotki, dłuta, obcęgi, Drewno, deski, gałęzie, patyki, sklejki, Wiertarka,

kombinerki, śrubokręty, bambus, płyta wiórowa, papier ścierny, kleje, wyrzynarka,
kątownik lakiery do drewna piła

Ogrodnictwo – przykładowe techniki

Ogrodnictwo to hodowla oraz uprawa roślin, a także projektowanie terenów zielonych oraz
ich pielęgnowanie. W zależności od rodzaju roślin, które są uprawiane, ogrodnictwo można
podzielić na:

warzywnictwo (warzywa),
sadownictwo (rośliny owocowe),
kwiaciarstwo (kwiaty).
Główne techniki to prace ogrodnicze i prace porządkowe.

Tabela 12. Przykładowe narzędzia i materiały w technikach ogrodnictwa

Narzędzia Materiały

Spulchniacz ogrodniczy (hak), rylce, łopaty, Sadzonki, ziemia, ozdobne kamienie,

grabie, konewki, donice, rękawice żwir, nasiona, torf, mech

Wikliniarstwo – przykładowe techniki

Wikliniarstwo polega na wyplataniu różnego rodzaju wytworów z wikliny. Do najczęściej
wykonywanych dzieł wikliniarstwa należą kosze i meble ogrodowe. Przykładowe techniki
to:

splot warstwowy,
obręb prosty,
obręb warkoczowy.

Tabela 13. Przykładowe narzędzia i materiały w technikach wikliniarstwa

Narzędzia Materiały

Sekator, szczypce, wyginacz do Wiklina, kije i taśma wiklinowa, gwoździe,

wikliny szpagat, druty

Ceramika i garncarstwo – przykładowe techniki

Garncarstwo to wyrób naczyń (np. misy, kubki, dzbany) oraz wytworów o charakterze
artystycznym (m.in. rzeźby) z mas plastycznych. Najczęściej w tym celu wykorzystywana jest
glina, która po odpowiednim uformowaniu i wypaleniu twardnieje. Otrzymany wyrób
nazywa się ceramiką. Ten rodzaj wytwarzania przedmiotów codziennego użytku jest
jednym z najstarszych rzemiosł. Przykładowe techniki:

toczenie na kole garncarskim,

wyrabianie naczyń,
gładzenie,
rytowanie.

Tabela 14. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach ceramiki i garncarstwa

Narzędzia Materiały Sprzęt

Glina,
Formy odlewnicze, sita, wiadra, Koło garncarskie, piec do
szkliwa,
pojemniki, wałki, wybieraki, narzędzia wypalania gliny, piec do szkliw,
masy
do modelowania, szpatułki wiertarka z mieszadłem
plastyczne
Przejdź do planszy interaktywnej i odszukaj poszczególne techniki ergoterapii

Przejdź do mapy myśli i stwórz własną mapę dla ergoterapii

Przejdź do gry edukacyjnej i sprawdź, czy potrafisz dobierać narzędzia w ergoterapii

Powrót do spisu treści

Arteterapia

Przykładowa metoda w arteterapii - chromoterapia

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Terapia sztuką, kontakt czynny i bierny ze sztuką („arte” z łac. „ars” – „sztuka” – i „terapia”)
jest rodzajem postępowania terapeutycznego wykorzystującym różne aspekty sztuki.
Arteterapia może obejmować terapię za pomocą zarówno sztuk plastycznych (np.
malarstwo, rzeźbiarstwo), jak i innych rodzajów sztuki (np. muzyka). Arteterapię
wykorzystuje się w usprawnianiu fizycznym oraz traktuje jako formę wspomagającą rozwój
osobisty, a także jako terapię osób mających problemy natury psychicznej.

Tabela 15. Metody arteterapii

Metoda Opis

Działania technikami plastycznymi, rysowanie, malowanie, tworzenie

Plastykoterapia
witraży, sztuki użytkowej itp.

Nauka śpiewu, gra na instrumentach, muzykowanie (muzykoterapia

Muzykoterapia
czynna), słuchanie muzyki (muzykoterapia bierna)

Głośne czytanie powiązane z rozmowami na temat przeczytanych

treści, ale także słuchanie tekstów biblioterapeutycznych
Biblioterapia
(aktywizujących bądź relaksacyjnych), wieczory poezji oraz
poradnictwo biblioteczne

Teatroterapia Tworzenie lub oglądanie spektakli i krótkich form teatralnych, drama

 Metoda Opis

Taniec, ćwiczenia ruchowe i muzyczne oraz improwizacje przy

Choreoterapia
muzyce

Bajkoterapia Czytanie lub słuchanie bajek, pisanie bajek, ilustratorstwo

Filmoterapia Oglądanie filmów połączone z dyskusją, nagrywanie własnych filmów

Terapia kolorami polegająca na terapeutycznym korzystaniu z palety

Chromoterapia
barw

Plastykoterapia – przykładowe techniki

Jest to terapia prowadzona za pomocą sztuk plastycznych. Wykorzystuje takie formy, jak
malarstwo, rzeźba, rysunek, grafika i inne. Terapeutyczne wartości ma zarówno sam proces
tworzenia, jak i powstający wytwór (dzieło). Jest bardzo wiele technik wykorzystywanych
w plastykoterapii. Oto niektóre z nich:

rysunek (rysowanie za pomocą różnych narzędzi),

malarstwo (malowanie różnymi sposobami przy użyciu farb plakatowych,
akwarelowych, witrażowych, olejnych, do szkła, tuszu kreślarskiego),
grafika (linoryt, monotypia, drzeworyt, gipsoryt, druk strukturalny),
rzeźba (rzeźbienie w drewnie i innych twardych materiałach, masa solna, masa
papierowa, masa samoutwardzalna),
papieroplastyka (origami klasyczne, modułowe, płaskie, quilling, wydzieranki),
sztuki użytkowe (plakat, collage, witraż, fotografia),
zdobienie i dekoratorstwo [zdobienie, dekoracje, np. świąteczne, ikebana (tworzenie
kompozycji z roślin), decoupage (zdobienie drewna za pomocą serwetek, klejów i farb),
sutasz].

Tabela 16. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach plastykoterapii

Narzędzia Materiały Sprzęt

Sztalugi, pistolet Farby (olejne, akwarele, do szkła, plakatowe,

do kleju, nożyczki, żelowe), kredki, ołówki, flamastry, masy
dłuta do linorytu, plastyczne, masa solna, masa papierowa, glina, Aparat
pędzle, dłuta tusze, szkło, deski, płótna, plastelina, modelina, fotograficzny,
rzeźbiarskie, bibuła, lakiery, kleje, klej do pistoletu, klej do laptop
wzory do drewna, bloki, tektura, brystol, węgiel, pastele
malowania na szkle suche i olejne

Muzykoterapia – przykładowe techniki

Muzykoterapia wykorzystuje leczniczy wpływ muzyki i dźwięku na stan zdrowia oraz
ogólny poziom funkcjonowania człowieka. Techniki muzykoterapii opierają się zarówno na
biernym, jak i na aktywnym udziale pacjentów. Przykładowe techniki:

muzykoterapia czynna (gra na instrumentach, śpiew),

muzykoterapia bierna (słuchanie muzyki, relaksacja, trening relaksacyjny Schultza).

Tabela 17. Przykładowe narzędzia i sprzęt w technikach muzykoterapii

Narzędzia Sprzęt

Kasety, płyty z muzyką, śpiewniki, Magnetofon, komputer, laptop, głośniki,

instrumenty słuchawki

Biblioterapia – przykładowe techniki

Podczas zajęć prowadzonych w ramach biblioterapii wykorzystuje się materiały
czytelnicze. Celem biblioterapii jest aktywizowanie lub relaksowanie pacjenta. Może
polegać ona na wspólnym czytaniu fragmentów książek czy na uczestnictwie
w spotkaniach czytelniczych. Jej zadaniem jest także wdrażanie do czytelnictwa poprzez
poradnictwo biblioteczne, wyszukiwanie i proponowanie pacjentom odpowiedniej
literatury. Przykładowe techniki:

wieczory poezji,
głośne czytanie i rozmowy,
poradnictwo biblioteczne,
słuchanie tekstów biblioterapeutycznych (aktywizujących, relaksujących).

Tabela 18. Przykładowe narzędzia i materiały w technikach biblioterapii

Narzędzia Materiały

Książki, gazety, czasopisma, materiały Notatniki, papier, długopisy, kredki,

czytelnicze ołówki

Teatroterapia – przykładowe techniki

Teatroterapia jest formą terapii oraz metodą wspomagającą rozwój osobisty, wykorzystującą
teatr oraz elementy sceniczne. Poprzez m.in. odgrywanie ról, pracę głosem czy
opowiadanie historii ułatwia pracę nad problemami osobistymi i poprawia funkcjonowanie
społeczne. Przykładowe techniki:

drama (działania interaktywne, wchodzenie w role),

psychodrama (odgrywanie roli w oparciu o własne przeżycia),
pantomima (odtwarzanie ról bez słów, za pomocą gestów i mimiki),
 teatrzyk kukiełkowy (tworzenie spektakli z wykorzystaniem kukiełek, lalek itp.),
zmiana ról (podobnie jak w psychodramie, ale następuje wymiana ról z innymi
uczestnikami),
oglądanie spektakli.

Tabela 19. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach teatroterapii

Narzędzia Materiały Sprzęt

Kasety i płyty z nagraniami spektakli, Papier, ołówki, Telewizor, komputer,

kukiełki, scenariusze, książki długopisy laptop, magnetofon

Choreoterapia – przykładowe techniki

Choreoterapia to terapia tańcem i ruchem (z ang. dance movement therapy – DMT).
Ułatwia ona uzyskanie harmonii ciała i umysłu oraz poznanie siebie i swoich emocji. Taniec
poprzez oddziaływanie relaksacyjne i stymulacyjne pozwala pacjentowi na ekspresję uczuć,
co umożliwia pracę nad emocjami, uczy, jak je rozpoznawać, wyrażać i jak na nie reagować.
Przykładowe techniki:

taniec,
ćwiczenia muzyczno‐ruchowe,
improwizowany ruch przy muzyce.

Tabela 20. Przykładowe narzędzia i sprzęt w technikach choreoterapii

Narzędzia Sprzęt

Płyty i kasety, instrukcje ćwiczeń Magnetofon, komputer, laptop, głośniki, słuchawki

Bajkoterapia – przykładowe techniki

Zazwyczaj jest to element terapii dzieci. Działania terapeutyczne podejmowane są dzięki
kontaktowi z literaturą. Samodzielne tworzenie bajek na potrzeby terapii daje możliwość
dostosowania treści do potrzeb pacjenta. Schemat bajki terapeutycznej powinien zawierać:
temat główny (problem), bohatera i inne postacie oraz tło opowiadania. Przykładowe
techniki:

ilustratorstwo,
bajkopisarstwo,
kończenie rozpoczętych historii.

Tabela 21. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach bajkoterapii

Narzędzia Materiały Sprzęt
 Narzędzia Materiały Sprzęt

Książki z bajkami, bajki Kredki, farby, flamastry, papier, Maszyna do pisania,

terapeutyczne, notesy, zeszyty, długopisy, komputer, laptop,
historie ołówki magnetofon

Filmoterapia – przykładowe techniki

W filmoterapii wykorzystuje się filmy zarówno fabularne, popularnonaukowe, jak
i edukacyjne. Jednym z celów pracy tą metodą jest dążenie do estetycznego wychowania
jednostki poprzez kontakt ze słowem i obrazem. Przykładowe techniki to nagrywanie
filmów oraz udział w projekcji filmów i w dyskusji po ich obejrzeniu.

Tabela 22. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach filmoterapii

Narzędzia Materiały Sprzęt

Ekran, kasety, płyty Notatniki, długopisy, kartki, Projektor, telewizor,

z filmami, flipchart, tablica papier do flipchartu, flamastry laptop, kamera

Chromoterapia – przykładowe techniki

Chromoterapia, inaczej zwana koloroterapią, opiera się na założeniu, że poddawanie
organizmu wpływowi światła o określonej barwie może być korzystne dla człowieka.
Chromoterapię wykorzystuje się również w celu uspokojenia, zrelaksowania lub
pobudzenia. Barwy mają szeroką gamę sposobów oddziaływania – niektóre mogą pobudzać,
inne zaś uspokajać. Każda barwa w inny sposób wpływa na nasz umysł. Głównym
narzędziem pracy w terapii kolorem jest światło. Chromoterapia polega na podejmowaniu
następujących zadań:

otaczanie się kolorami,

dobieranie koloru przedmiotów i ubrań, który może mieć pozytywny wpływ na
funkcjonowanie organizmu,
picie wody naświetlonej odpowiednim kolorem,
spożywanie pokarmów w odpowiednich terapeutycznych barwach,

W ramach chromoterapii są stosowane:

terapia kolorami (wykorzystywanie wpływu kolorów na samopoczucie),

korzystanie z palety barw (np. ćwiczenie doboru kolorów),
doświadczanie energii kolorów (np. wykorzystanie kolorowego światła, umiejętność
doświadczania światła).

Tabela 23. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach chromoterapii

 Narzędzia Materiały Sprzęt

Kolorowe żarówki, kolorowe folie, palety Farby, flamastry, kredki, Projektory,

barw, kolorowy papier kolorowe masy, piaski lampy

Przejdź do planszy interaktywnej i odszukaj poszczególne techniki arteterapii

Przejdź do mapy myśli i stwórz własną mapę dla arteterapii

Przejdź do gry edukacyjnej i sprawdź, czy potrafisz dobierać narzędzia w arteterapii

Powrót do spisu treści

Socjoterapia

Przykładowa metoda w socjoterapii – trening umiejętności społecznych

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Socjoterapia to terapia zaburzeń zachowania i zaburzeń emocjonalnych. Jest formą terapii

skierowaną przede wszystkim do osób, u których występują zaburzenia funkcjonowania
społecznego, nieumiejętność odnalezienia się w grupie oraz trudność w nawiązywaniu
relacji społecznych. Socjoterapia kształtuje kompetencje społeczne, umiejętność
rozpoznawania i kontrolowania emocji, a także umiejętność nawiązywania relacji. Działania
podejmowane w ramach socjoterapii mają na celu kompensację zaburzonych funkcji oraz
przygotowanie (pierwotnie lub wtórnie) podopiecznego do życia w społeczeństwie.

Tabela 24. Metody socjoterapii

Metoda Opis

Różnego rodzaju czynności rekreacyjne, w tym gry i zabawy

zespołowe, zwiedzanie, oglądanie wystaw, występów, zawodów,
Rekreacja
udział w wieczorkach tanecznych, a także kontakt z przyrodą:
spacery w lesie (silwoterapia) i nad morzem (talasoterapia)

Terapia
Ćwiczenia ogólnie usprawniające, gry i zabawy ruchowe
ruchem

Ludoterapia, Metoda polegająca na zabawach tematycznych, dydaktycznych,

zabawoterapia konstrukcyjnych, manipulacyjnych itp.
 Metoda Opis

Trening Treningi nawiązywania relacji, prowadzenia rozmowy

umiejętności i podtrzymywania kontaktów, aktywnego słuchania, asertywności oraz
społecznych rozwiązywania konfliktów

Nauka
Trening poszczególnych czynności, w tym trening higieniczny,
czynności
trening samoobsługi, np. mycie się, czesanie, trening kulinarny,
życia
trening budżetowy, trening lekowy
codziennego

Rekreacja – przykładowe techniki

Rekreacja obejmuje szeroki zakres zajęć, w tym:

silwoterapię (oddziaływanie pięknem przyrody, terapia przez spacery po lesie),

talasoterapię (spacery brzegiem morza),
wieczorki taneczne,
zabawy i gry zespołowe,
zwiedzanie, obserwowanie występów artystycznych, zawodów sportowych, oglądanie
wystaw itp.

Tabela 25. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach rekreacji

Narzędzia Materiały Sprzęt

Gry zespołowe, karty, kości, piłki, przewodniki, Radio,

Kartki,
informatory kulturalne, instrumenty muzyczne, warcaby, magnetofon,
długopisy
chińczyk, bingo, domino, mapy, śpiewniki telewizor

Terapia ruchem – przykładowe techniki

Terapia ruchem bazuje na leczniczym charakterze ruchu. Polega na wykonywaniu ćwiczeń
ruchowych, a także na udziale w grach i zabawach. Przykładowe techniki to ćwiczenia
ogólnie usprawniające oraz gry i zabawy ruchowe.

Tabela 26. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach terapii ruchem

Narzędzia Sprzęt

Karimaty, sprzęty do ćwiczeń, piłki, podręczniki do ćwiczeń i gier Magnetofon,

ruchowych radio

Ludoterapia, zabawoterapia – przykładowe techniki

Ludoterapia polega na udziale w zabawach, zarówno dzieci, jak i dorosłych. Techniki, które
są stosowane w jej ramach, to:

zabawy i gry edukacyjne,

zabawy manipulacyjne,
zabawy tematyczne,
zabawy konstrukcyjne.

Tabela 27. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach ludoterapii

Narzędzia Materiały Sprzęt

Gry edukacyjne, instrukcje gier i zabaw, klocki, Kartki, Radio,

układanki długopisy magnetofon

Trening umiejętności społecznych – przykładowe techniki

Trening umiejętności społecznych jest wykorzystywany w przypadku trudności
z funkcjonowaniem pacjentów (trudności z funkcjonowaniem społecznym, w nawiązaniu
relacji). Cel tego treningu to poprawa funkcjonowania pacjentów w grupie. Uczy on, jak
reagować na swoje emocje, jak komunikować się z innymi ludźmi. Techniki stosowane
w treningu umiejętności społecznych to:

trening asertywności,
trening nawiązywania relacji,
trening prowadzenia rozmowy i podtrzymywania kontaktów,
trening rozwiązywania konfliktów,
trening aktywnego słuchania,
trening rozpoznawania, nazywania i właściwego sposobu wyrażania emocji,
trening właściwego sposobu zachowania się w różnych sytuacjach społecznych.

Tabela 28. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach treningu umiejętności

społecznych
Narzędzia Materiały Sprzęt

Flipchart, tablica Karty pracy, kartki, karty do flipchartu, Telewizor,

suchościeralna, filmy długopisy, flamastry zmywalne, flamastry, komputer,
dydaktyczne, gry kredki laptop

Nauka czynności życia codziennego – przykładowe techniki

Nauka czynności życia codziennego skupia się na nauce podstawowych i bardziej
zaawansowanych czynności – w zależności od możliwości pacjenta i stopnia jego
niepełnosprawności. Zajęcia mają na celu ułatwienie codziennego funkcjonowania
pacjenta. Techniki wykorzystywane w nauce czynności życia codziennego to:

trening higieniczny,
trening estetyczny,
trening kulinarny,
trening porządkowy,
trening praktyczny,
trening budżetowy,
trening lekowy.

Tabela 29. Przykładowe narzędzia, materiały i sprzęt w technikach nauki czynności życia
codziennego
Narzędzia Materiały Sprzęt

Tablica suchościeralna, Artykuły spożywcze, Telewizor, suszarka do

filmy dydaktyczne, artykuły higieniczne, włosów, odkurzacz, czajnik
instrukcje obsługi, notesy, długopisy, markery elektryczny, kuchenka
szczotki, ściereczki do tablicy, flamastry elektryczna, lodówka

Przejdź do planszy interaktywnej i odszukaj poszczególne techniki socjoterapii

Przejdź do mapy myśli i stwórz własną mapę dla socjoterapii

Powrót do spisu treści

Podsumowanie

Odpowiedni dobór rodzaju, formy, a następnie metod, technik, narzędzi, materiałów

i sprzętu – to kluczowy proces w pracy terapeuty zajęciowego. W celu utrwalenia
wiadomości zawartych w e‐booku na schemacie 2 przedstawiono kolejność
poszczególnych czynności.

Schemat 2. Dobór technik, narzędzi, materiałów i sprzętu do metod, form i rodzajów terapii zajęciowej
(opracowanie własne)
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Planując swoje działania, terapeuta zajęciowy powinien przede wszystkim rozpocząć od

dokładnego poznania (zdiagnozowania) pacjenta/podopiecznego pod względem stanu
fizycznego, psychicznego i społecznego. Ważne, by zajęcia zostały dostosowane do potrzeb
uczestnika. Dzięki temu podopieczny będzie chętnie brał udział w procesie terapii
zajęciowej. Należy dobrać odpowiednią formę (indywidualna, grupowa, zbiorowa) oraz
rodzaj (ergoterapia, arteterapia, socjoterapia), a następnie zaplanować najwłaściwsze dla
danego uczestnika: metodę, technikę i narzędzia, którymi będziemy się posługiwać, oraz
potrzebne pomoce. Odpowiednio zaplanowana terapia zajęciowa spełnia potrzeby pacjenta
i prowadzi do osiągania zamierzonych celów terapeutycznych. Uczestnictwo pacjenta
w różnego typu zajęciach jest źródłem satysfakcji życiowej i wpływa na poprawę jego
zdrowia. Głównym celem terapii zajęciowej jest umożliwienie lub przyspieszenie powrotu
utraconych funkcji, sprawności fizycznej, psychicznej, umysłowej człowieka. W przypadku
gdy powrót funkcji nie jest możliwy, celem staje się wypracowanie funkcji zastępczych, po
to by ułatwić pacjentowi codzienne funkcjonowanie.
Powrót do spisu treści
Wykaz źródeł

Bac A., Terapia zajęciowa, PZWL, Warszawa 2017.

Bac A., Terapia zajęciowa w dysfunkcjach narządu ruchu, PZWL, Warszawa 2017.
Baum E., Terapia zajęciowa, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2009.
Janus E., Bac A., Kulis A., Smrokowska‐Reichman A., Terapia zajęciowa w geriatrii,
PZWL, Warszawa 2017.
Janus E. (red.), Terapia zajęciowa osób z niepełnosprawnością intelektualną, PZWL,
Warszawa 2018.
Konieczna E., Arteterapia w teorii i praktyce, Impuls, Kraków 2003.
Milanowska K. (red.), Techniki pracy w terapii zajęciowej, PZWL, Warszawa 1982.
Rottermund J., Nowotny J., Terapia zajęciowa w rehabilitacji medycznej, Alfa‐Medica
Press, Bielsko‐Biała 2016.

Standard wyposażenia dydaktycznego pracowni kształcenia zawodowego, Wydział

Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego, KOWEZiU [online]
http://www.koweziu.edu.pl/standardy/322_15.pdf [dostęp 26.10.2022]
Plik pdf w rozmiarze 0,15 MB w języku polskim

Powrót do spisu treści