5.

Τα παραθετικά
44. Στα επίθετα της Λατινικής, όπως της Ελληνικής, διακρίνουμε τρεις βαθμούς (gradus).
1) θετικό (gradus positīvus): altus, -a, -um υψηλός, -ή. -ό·
2) συγκριτικό (gradus comparatīvus): altior, altius (§ 40, β) υψηλότερος -η -o·
3) υπερθετικό (gradus superlatīvus): altissimus, altissima, altissimum υψηλότατος, -η, -ο.
45. Οι καταλήξεις των παραθετικών είναι:
1) του συγκριτικού -ior (αρσεν. και θηλ.), -ius (ουδ.) και
2) του υπερθετικού -issimus, -issima, -issimum.
Οι ανωτέρω καταλήξεις προστίθενται στο θέμα του θετικού (ή της επιθετικής μετοχής), που το
βρίσκουμε, αν από τη γενική ενικού του αρσενικού αφαιρέσουμε την κατάληξη -i ή is· π.χ.
alt-ius, alt-issimus,
altus (γεν. alt-i) υψηλός - alt-ior,
-a, um (§ 40 β´)·

long-ius, long-issimus,
longus (γεν. long-i) μακρός - long-ior,
-a, -um·

brev-ius, brev-issimus,
brevis (γεν. brev-is) βραχύς - brev-ior,
-a, -um (§ 40 β´)·

felici-ius, felic-issimus,
felix (γεν. felic-is) ευτυχής - felic-ior,
-a, -um (§ 40, γ´)·

prudent-ius, prudent-
prudens (γεν. prudent-is) συνετός - prudent-ior,
-issimus, -a, -um.

46. Από τα παραθετικά:

1) τα συγκριτικά επίθετα είναι τριτόκλιτα δικατάληκτα (βλ. § 40, β´)·
2) τα υπερθετικά επίθετα είναι δευτερόκλιτα τρικατάληκτα (βλ. § 38, bonus).
47. Διαφορετικός σχηματισμός παραθετικών.-1) Έξι επίθετα σε -ilis, τα: facĭlis εύκολος, difficĭlis
δύσκολος, similis όμοιος, dissimilis ανόμοιος, humilis ταπεινός και gracilis ισχνός, σχηματίζουν το
υπερθετικό με την προσθήκη στο θέμα τους της καταλήξεως -lĭmus:
facilis (γεν. facili-is) – facil-ior, facil-ius, facil-limus, -a, -um·
similis (γεν. simil-is) – simil-ior, simil-ius, simil-limus, -a, -um·
humilis (γεν. humil-is) – humil-ior, humil-ius, humil-limus, -a, -um·
gracilis (γεν. gracil-is) – gracil-ior, gracil-ius, gracil-limus, -a, -um·
(αλλά nobilis ευγενής – nobilior, nobilissimus κτλ.).

2) Όσα επίθετα λήγουν σε -er (είτε δευτερόκλιτα είτε τριτόκλιτα) σχηματίζουν τον υπερθετικό με
την κατάληξη -rimus που προστίθεται στην ενική ονομαστική του αρσενικού:
– pulchr-ior, pulchr-ius,
pulcher ωραίος
(γεν. pulchr-i) pulcher-rimus, -a, -um

– acr-ior, acr-ius,
acer οξύς
(γεν. acr-is) acer-rimus, -a, um
 –pauper-ior, pauper-ius,
pauper φτωχός
(γεν. pauper-is) pauper-rimus, -a, -um.

Σημείωση.Και το επίθετο vetus παλαιός (γεν. veter-is) σχηματίζει υπερθετικό σε -rimus: veter-
rimus. Του επιθέτου matūrus ώριμος υπερθετικό είναι maturissimus και maturrimus.
48. Τα επίθετα που λήγουν σε -dicus, -volus, -ficus (σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τα ρήματα dico
λέγω, facio κάνω, volo θέλω) σχηματίζουν τα παραθετικά σε -entior, -entissimus:
maledĭcus (γεν. maledĭci) κακολόγος,
maledic-entior, -entius, maledic-entissimus, -a, -um
magnifĭcus (γεν. magnifici) μεγαλοπρεπής,
magnific-entior, -entius, magnific-entissimus, -a, -um·
benevŏlus (γεν. benevoli) ευμενής,
benevol-entior, -entius, benevol-entissimus, -a, -um∙
Σημείωση.Κατά τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται τα παραθετικά και του επιθέτου provĭdus (γεν.
provid-i) προορατικός (provid-entior, provid-entissimus). Ο σχηματισμός αυτός των ανωτέρω
παραθετικών είναι κανονικός, επειδή αρχικά ο θετικός βαθμός των επιθέτων ήταν maledĭcens,
magnifĭcens, benevŏlens, provĭdens. Του επιθέτου dives πλούσιος (που η γενική του είναι divĭt-is,
και με συγκοπή dit-is) παραθετικά είναι divit-ior και dit-ior, divit-issimus και dit-issimus.
49. Ανώμαλα παραθετικά
bonus αγαθός - mĕlĭor, -ius καλύτερος - optim-us, -a, -um άριστος·
malus κακός - peior, peius χειρότερος - pessim-us, -a, -um χείριστος∙
magnus μεγάλος - maior, maius μεγαλύτερος - maximu-us,-a, um
μέγιστος·
parvus μικρός - minor, minus μικρότερος - minim-us, -a, -um ελάχιστος·
multi,-ae, -a πολλοί -plures, plura περισσότεροι - plurim-i, -ae, -a
πλείστοι (§ 41, 1, α´, Σημ.).
multum πολύ - plus περισσότερο - plurimum πάρα πολύ.
Σημείωση.Των άκλιτων επιθέτων frugi συνετός και nequam τιποτένιος (§ 42, 1) παραθετικά είναι
του frugi: frugal-ior, frugal-ius, frugal-issimus, -a, -um, του nequam, nequior, nequius, nequissimus,
-a, -um.
50. Επίθετα ελλειπτικά ως προς τους βαθμούς των παραθετικών (defectiva gradibus). Δεν έχουν
παραθετικά (όπως και στην ελληνική γλώσσα) τα επίθετα που φανερώνουν ποιότητα ή ιδιότητα, η
οποία δεν μπορεί να παρουσιάζει διάφορους βαθμούς, όπως είναι εκείνα που φανερώνουν 1) ύλη,
π.χ. aureus χρυσός, ferrĕus σιδερένιος, 2) τόπο ή χρόνο, π.χ. marinus θαλασσινός, nocturnus
νυκτερινός, 3) μέτρο, π.χ. bipes δίποδος, triennis τρίχρονος, 4) συγγένεια ή καταγωγή, π.χ.
paternus πατρικός, fraternus αδελφικός, romānus ρωμαϊκός, 5) κάτι απόλυτο ή άρνηση, π.χ.
mortālis θνητός, omnipŏtens παντοδύναμος, immortalis αθάνατος, insōmnis άυπνος κτλ.
2) Δεν έχουν θετικό προπάντων παραθετικά επίθετα που σχηματίστηκαν από προθέσεις ή
επιρρήματα (όπως και στην ελληνική γλώσσα):
(citra από δω, μέσα) - citerior πλησιέστερος, citĭmus εγγύτατος

------------- - deterior χειρότερος, deterrĭmus χείριστος

(intra εντός) - interior εσώτερος intĭmus εσώτατος

(πβ. Ελλην. ωκύς) - ocior ταχύτερος ocissĭmus ταχύτατος

(prae εμπρός) - prior πρότερος prīmus πρώτος

(prope πλησίον) - propior εγγύτερος proxĭmus εγγύτατος

(πβ. potis, § 42) - potior δυνατότερος potissĭmus ο πιο δυνατός

(ultra πέρα) - ulterior εξώτερος ultĭmus έσχατος

3) Δεν έχουν το ένα από τα δύο παραθετικά:

α´) συγκριτικό, τα επίθετα
falsus ψευδής falsissimus ψευδέστατος

(recentior από το recens,

novus νέος novissimus έσχατος
πρόσφατος)

sacer ιερός (sanctior από το sanctus) sacerrimus ιερότατος

vetus παλαιός (vetustior από το vetustus) veterrimus παλαιότατος

και άλλα μερικά∙

β´) υπερθετικό, τα επίθετα

alăcer εύθυμος - alacrior ευθυμότερος
iuvĕnis νέος - iunior νεότερος
senex γέρος - senior πρεσβύτερος
και μερικά άλλα.

51. Τέσσερα επίθετα, το extĕrus ο έξω, infĕrus ο κάτω, supĕrus ο άνω και postĕrus ο επόμενος στον
υπερθετικό βαθμό είναι abundantia (πβ. § 42, 2) δηλ. έχουν δύο τύπους:
exterus exterior εξώτερος, extrēmus και extĭmus εξώτατος

inferus inferior κατώτερος infimus και īmus κατώτατος

superus superior υπέρτερος suprēmus και summus ύψιστος

posterus posterior υστερότερος postrēmus και postŭmus τελευταίος

52. Παραθετικά περιφραστικά.- Τα επίθετα σε -us όσα εμπρός από αυτό έχουν φωνήεν,
σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά τους περιφραστικώς, δηλ. το συγκριτικό με το magis πιο και
το θετικό, και το υπερθετικό με το maxime πολύ και το θετικό:
idoneus επιτήδειος. - magis idoneus, maxime idoneus

dubi-us αμφίβολος, - magis dubius, maxime dubius

vacu-us κενός, - magis vacuus, maxime vacuus

(Πβ. τα αρχαία ελληνικά: φίλος, μάλλον φίλος, μαλιστα φίλος κτλ.).

Σημείωση.Όσα λήγουν σε -quus σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά π.χ. antīquus αρχαίος,
antiquior, antiquissimus.
53. Παραθετικά επιρρημάτων.- Επιρρήματα που σχηματίζουν παραθετικά στη λατινική (όπως και
στην ελληνική) είναι προπάντων όσα παράγονται από επίθετα ακόμη και μερικά που έχουν τοπική
ή χρονική σημασία.
Συγκριτικός βαθμός των επιρρημάτων που παράγονται από επίθετα είναι η ενική αιτιατική του
ουδετέρου του συγκριτικού του επιθέτου· ο υπερθετικός σχηματίζεται από το θέμα του υπερθετικού
του επιθέτου με την κατάληξη -e, όπως:
rectissim-ē
(rectus) rectē ορθά - rectius ορθότερα
ορθότατα

miserrim-e
(miser) miserē άθλια - miserius αθλιότερα
αθλιότατα

celerrim-e
(celer) celeriter γρήγορα - celerius γρηγορότερα
τάχιστα

acerrim-e
(acer) acriter οξέως - acrius οξύτερα
οξύτατα

gravissim-e
(gravis) graviter βαριά - gravius βαρύτερα
βαρύτατα

facillim-e
(facilis) facilĕ εύκολα - facilius ευκολότερα
ευκολότατα

prudentissim-e
(prudens) prudenter συνετά -prudentius συνετότερα
συvετότατα(§48)

optim-e
(bonus) bĕnĕ καλά - melius καλύτερα
άριστα

pessim-e
(malus) mălĕ κακά - peius χειρότερα
χείριστα

minim-e
non multum ή paulum λίγο - minus λιγότερο
ελάχιστα

proxim-e
prope κοντά (§ 50) - propius πλησιέστερα
πλησιέστερα

diu -diutius περισσότερο diutissim-e

χρόνο πάρα πολύ

 χρόνο

saepissime
saepe πολλές φορές -saepius συχνότερα
συχνότατα

54. Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων

multum πολύ
plus περισσότερο plurimum πλείστο
magnopĕre (ή magno

opere) πολύ magis πιο maxime πολύ πολύ

— deterius χειρότερα deterrime χείριστα

— ocius γρηγορότερα ocissime τάχιστα

— potius πιο potissimum πολύ πολύ

primum ή primō
(πβ. § 50, 2) prius πρωτύτερα
πρώτα πρώτα

merĭto άξια meritissimo πολύ άξια

nuper προ ολίγου (πβ. § 50, 3α´) nuperrime μόλις προ ολίγου

satis αρκετά satius καλύτερα,

secus με άλλο τρόπο (nihilo) secius ή setius «ουδέν ήττον»

(πβ. § 50, 3, β').