ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ

Bức tranh hài hòa giữa vẻ đẹp thiên nhiên và con người
- Bức tranh thiên nhiên cùng con người lao động căng tràn sức sống mới đã được Huy Cận
khắc họa qua những thời điểm và không gian khác nhau. Ở mỗi lúc, khung cảnh ấy lại mang
một vẻ đẹp riêng.
- Bức tranh hài hòa giữa vẻ đẹp thiên nhiên và con người
- Theo trình tự thời gian, từ lúc hoàng hôn buông xuống đến lúc bình minh rạng rỡ trên biển,
người lao động lại hăng say trong những giây phút lao động, hòa mình với biển cả bao la.
Cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi lúc hoàng hôn buông xuống
Mở đầu bài thơ là cảnh đoàn thuyền ra khơi trong thời điểm hoàng hôn, cũng là lúc sắp kết
thúc một ngày, thế nhưng đó lại là khởi đầu của người dân chài nơi đây.
“Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa.”
- Câu thơ trên có phần vô lý, bởi trên vịnh Hạ Long ở hướng Đông, tác giả không thể thấy
cảnh mặt trời xuống biển như thế, mà chỉ có cảnh mặt trời mọc.
- Điều này có nghĩa, khi viết “Mặt trời xuống biển” tức là nhà thơ đã lấy điểm nhìn từ trên
con thuyền đang ra khơi nhìn về hướng Tây nơi bờ bãi. Lúc ấy, xung quanh con thuyền chỉ
toàn là mênh mông sóng nước, mặt trời chỉ còn cách lặn xuống biển.
- Mặt trời xuống biển nhưng dường như không lụi tàn, vụt tắt. Nó tựa hòn lửa, một quả cầu
lửa đỏ rực, khổng lồ chìm vào sâu dưới đáy đại dương. Biển cả bao la khi ấy chợt nồng ấm
hẳn lên bởi màu đỏ rực của mặt trời.
- Phép so sánh mặt trời với hòn lửa đem đến cho bức tranh hoàng hôn một vẻ đẹp rực rỡ,
tráng lệ và ấm áp nhưng cũng không kém phần sinh động.
- Phép nhân hóa, ẩn dụ “Sóng đã cài then đêm sập cửa” đồng thời khiến người đọc cảm nhận
thiên nhiên, vũ trụ và biển cả như đi vào trạng thái tĩnh lặng. Vũ trụ giờ đây như ngôi nhà
khổng lồ, những lượn sóng dài tựa then cài còn màn đêm đang buông xuống hệt cánh cửa.
- Hình ảnh thơ khiến người đọc cảm nhận vũ trụ bao la mà gần gũi với con người, biển cả,
hay cũng chính là ngôi nhà thân thuộc của mỗi ngư dân. Qua đó, hai câu thơ đã thể hiện tình
yêu thiên nhiên từ nhà thơ Huy Cận.
- Thiên nhiên, vũ trụ là phông nền cho sự xuất hiện của con người. Trên phông nền ấy, vẻ đẹp
lao động được Huy Cận tôn vinh một cách khéo léo.
“Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.”
- Hình ảnh, nhạc điệu trong câu thơ toát lên khí thế khỏe khoắn, phấn chấn của những người
lao động, họ luôn trong trạng thái khẩn trương làm việc bất kể ngày đêm.
- Đoàn thuyền tiếp tục ra khơi, tuần tự và khiến nhịp sống như chưa một lần ngừng nghỉ. Chỉ
với từ “lại”, Huy Cận giúp người đọc nhận ra guồng quay công việc của người dân làng chài
vẫn miệt mài, ngày nối ngày.
- “Câu hát căng buồm cùng gió khơi” là hình ảnh ẩn dụ mang tính chất phóng đại khi tiếng
hát lao động khỏe khoắn tiếp sức cho gió căng cánh buồm. Giai điệu ngân vang ấy làm nổi
bật khí thế hồ hởi trong buổi xuất quân chinh phục biển cả.
“Hát rằng: cá bạc biển Đông lặng,
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng,
Đến dệt lưới ta, đoàn cá ơi!”
- Không những vậy, tiếng hát ấy còn thể hiện niềm mong mỏi của người đánh cá, họ mong
ước một chuyến ra khơi đánh bắt được thật nhiều hải sản và cá tôm.
- Tác giả ca ngợi nguồn sinh vật biển phong phú của Việt Nam như “cá bạc”, “cá thu” nhưng
cũng đồng thời gợi ra khung cảnh tráng lệ trên dòng nước với “muôn luồng sáng” được tạo ra
từ những đoàn cá.
Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển trong một đêm trăng rất đẹp
- Cảm hứng lãng mạn đã giúp nhà thơ phát hiện vẻ đẹp của đoàn thuyền trên biển trong đêm
trăng. Giữa cảnh lao động nhưng vẫn toát lên niềm vui phơi phới, khỏe khoắn khi con người
làm chủ cuộc đời cùng biển trời quê hương.
- Cảnh đoàn thuyền cùng sóng ra khơi, từng luồng cá bủa lưới vây giăng mang vẻ đẹp hoành
tráng nhưng cũng rất thơ mộng.
“Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng.”
“Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng”.
- Con thuyền vốn nhỏ bé trước biển trời bao la nay trở thành một hình tượng kì vĩ mang tầm
vóc vũ trụ. Chiếc thuyền hiên ngang giữa biển khơi có gió làm bánh lái, trăng là cánh buồm,
lướt giữa mây cao với biển bằng, mây trời và sóng nước.
- Những người lao động, chủ nhân con thuyền cũng trở nên lồng lộng giữa biển trời trong tư
thế làm chủ. Huy Cận đã vẽ nên bức tranh con người hòa nhập với vẻ đẹp rộng lớn của thiên
nhiên vũ trụ.
- Không chỉ vậy, họ còn nổi bật ở vị trí trung tâm khi ra tận khơi xa dò bụng biển, tìm luồng
cá, dàn đan thế trận và bủa lưới vây giăng.
- Đoàn thuyền đánh cá lướt băng băng giữa những cơn sóng, bủa vây điệp trùng. Công việc
lao động trên biển tựa hành trình chinh phục thiên nhiên, con người làm việc với tất cả lòng
dũng cảm, trí tuệ, hăng say cùng tâm hồn phơi phới.
- Bức tranh lao động khỏe khoắn được điểm tô bằng vẻ đẹp bao la từ thiên nhiên. Đôi mắt
của nhà thơ đối với biển và cá cũng có những sáng tạo độc đáo, bất ngờ.
“Cá nhụ cá chim cùng cá đé
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng
Cái đuôi em quẫy trăng vàng chóe.”
- Thủ pháp liệt kê cùng sự phối sắc tài tình qua việc sử dụng các tính từ chỉ màu như “đen
hồng”, “vàng chóe” đã giúp nhà thơ Huy Cận tạo nên bức tranh sơn mài nhiều màu sắc, lung
linh huyền ảo.
- Mỗi loài cá là một kiểu dáng và màu sắc riêng khi “Cá nhụ cá chim cùng cá đé/Cá song lấp
lánh đuốc đen hồng” nhưng đều làm nên sự giàu đẹp của biển cả quê hương.
- Mỗi khi “Cái đuôi em quẫy” thì trăng như vàng và rực rỡ hơn, biển cả lại sống động hẳn
lên. Người xưa thường nói “Thi trung hữu họa”, Đoàn thuyền đánh cá cũng cho thấy bức kí
họa hài hòa của thiên nhiên với từng loài cá ở đây.
- Chúng đâu chỉ là sản phẩm vô tri được đánh bắt bởi bàn tay con người. Trong thâm tâm dân
chài nơi đây, cá còn là bạn, là “em”, là niềm cảm hứng cho con người trong lao động và cứ
thế len lỏi vào từng câu thơ của Huy Cận.
- Cảnh đẹp không chỉ ở màu sắc, ánh sáng mà còn bởi âm thanh. Khi nhìn bầy cá bơi lội, nhà
thơ như nghe được tiếng sóng vỗ rì rầm.
“Đêm thở: sao lùa nước Hạ long”
- Bằng nghệ thuật ẩn dụ kết hợp nhân hóa, biển cả như một sinh thể sống động. Tiếng sóng
vỗ dạt dào, trầm bổng là nhịp thở trong đêm của đại dương. Thế nhưng, nhà thơ lại viết “Đêm
thở: sao lùa nước Hạ Long”.
- Thật ra, đó là sóng biển đu đưa và va đập vào mạn thuyền. Trăng, sao phản chiếu ánh sáng
xuống nước biển, mỗi khi sóng vỗ nhịp tưởng như có bàn tay sao trời đang “lùa nước Hạ
Long”. Đôi mắt ngắm nhìn thiên nhiên vũ trụ của Huy Cận đã khiến biển cả sống động hơn
bao giờ hết.
- Bằng tâm hồn tinh tế, nhạy cảm trước vũ trụ bao la, tác giả đã cảm nhận được hơi thở thiên
nhiên. Chính không khí say sưa xây dựng đất nước của những năm đầu khôi phục và phát
triển kinh tế là cơ sở hiện thực cho hình ảnh lãng mạn trên.
- Với bút pháp lãng mạn cùng trí tưởng tượng phong phú, Huy Cận đã tạo nên bức tranh đẹp
đẽ khiến công việc lao động nặng nhọc của người đánh cá trở thành bài ca đầy niềm vui và
nhịp nhàng cùng thiên nhiên, vũ trụ.
“Ta hát bài ca gọi cá vào
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao
Biển cho ta cá như lòng mẹ
Nuôi lớn đời ta tự buổi nào.”
- “Gõ thuyền” là công việc của người đánh cá nhưng cái độc đáo ở đây là vầng trăng được
nhân hóa, tham gia lao động cùng con người. Người dân chài hát bài ca gọi cá nhằm bày tỏ
lòng biết ơn đối với mẹ thiên nhiên.
- “Sao mờ”, đêm tàn cũng là lúc người dân chài kéo lưới để quay về bờ “kịp trời sáng”. Cảnh
kéo lưới, bắt cá được miêu tả chân thực, đầy chất thơ với không khí khẩn trương, gấp gáp.
“Sao mờ kéo lưới kịp trời sáng
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng
Vẩy bạc đuôi vàng lóe rạng đông
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.”
- Cảnh lao động đánh cá trên biển như bức tranh sơn mài rực rỡ. Người kéo lưới là trung tâm
khung cảnh và được khắc họa rất độc đáo với thân hình khỏe khoắn cùng thành quả thu về
“vẩy bạc đuôi vàng lóe rạng đông”.
- Màu hồng từ bình minh làm ấm hình ảnh lao động vào buổi ban mai. Huy Cận đã vẽ nên
bức tranh thiên nhiên và con người cùng hòa mình nhịp nhàng trong sự vận hành của vũ trụ.
- Nổi bật trên khung cảnh thơ mộng của thiên nhiên với nắng hồng “rạng đông” là hình tượng
con người mang vẻ đẹp lao động khỏe khoắn sau một ngày dài lênh đênh trên biển.
Cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về khi bình minh đã rạng ngời
- Khổ thơ cuối khép lại với cảnh đoàn thuyền đánh cá thắng lợi trở về trên nền bình minh rực
rỡ và tráng lệ.
“Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Mặt trời đội biển nhô màu mới,
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.”
- Câu thơ đầu được lặp lại gần như nguyên vẹn câu cuối của khổ thứ nhất, chỉ thay có một từ
“với”. Huy Cận đã đem đến cho Đoàn thuyền đánh cá kết cấu đầu cuối tương ứng, tạo sự hài
hòa cân đối cho cả bài thơ.
- Cấu trúc lặp lại ấy trở thành điệp khúc ngân vang, nhấn mạnh niềm vui lao động, xây dựng
quê hương và đất nước giàu đẹp. Đồng thời, nó cũng khắc họa vẻ đẹp khỏe khoắn xuất phát
từ niềm vui của ngư dân.
Cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về khi bình minh đã rạng ngời
- Phép nhân hóa “Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời” làm toát lên tư thế chủ động chinh
phục biển trời, vũ trụ của người dân làng chài. Đúng như lời bình từ chính tác giả “Bài thơ là
cuộc chạy đua giữa con người với thiên nhiên và con người đã chiến thắng”.
- Nếu ở khổ thơ đầu, mặt trời xuống biển báo hiệu hoàng hôn thì khổ cuối lại là “mặt trời đội
biển”, tức ngày mới bắt đầu với thành quả lao động bội thu và niềm tin yêu phấn chấn.
- Câu thơ kết vừa mang ý nghĩa tả thực, vừa khiến người đọc liên tưởng tới một viễn cảnh
tươi sáng, huy hoàng “Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi”. Ngày mới bắt đầu đánh dấu thành
quả lao động trải dài, cuộc sống mới căng tràn sinh sôi, nảy nở.
Cái tôi độc đáo của Huy Cận trong Đoàn thuyền đánh cá
- Là một nhà thơ nổi tiếng từ phong trào Thơ Mới vốn làm nên tên tuổi của Hàn Mặc Tử hay
Xuân Diệu, với Huy Cận ông đã thổi vào áng thơ mình nổi u uất, bâng khuâng giữa thời đại.
- Với thể thơ bảy chữ cùng cách gieo vần linh hoạt, Huy Cận đã tạo nên âm hưởng thơ khỏe
khoắn sôi nổi vừa phơi phới, bay bổng vừa ngọt ngào, tha thiết. Song, kết cấu đầu cuối tương
ứng thể hiện trọn vẹn hành trình ra khơi và trở về.
- Tác giả còn sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ liệt kê gợi sự giàu có của biển cả, các hình
ảnh ẩn dụ, nghệ thuật nhân hóa gợi không gian sống động, lung linh, kì ảo mà gần gũi, ấm áp.
- Bài thơ cũng là khúc hát, khúc ca về lao động và thiên nhiên đất nước giàu đẹp. Tiếng hát
phơi phới, mạnh mẽ ấy được tạo nên bởi âm hưởng, giọng điệu của bài thơ. Các yếu tố lời
thơ, nhịp điệu, vần đều góp phần làm nên âm hưởng tác phẩm.
- Bài thơ Đoàn thuyền đánh cá đã khắc họa nhiều hình ảnh đẹp tráng lệ thể hiện sự hài hòa
giữa thiên nhiên và con người lao động, bộc lộ niềm vui, niềm tự hào của nhà thơ trước đất
nước và cuộc sống.