Agnieszka Nowak

▪ Obecność na wykładach (możliwe 2 nieobecności)

▪ Aktywność

▪ Zaliczenie egzaminu na min. 60 % (test)

▪ Prezentacje i wiedza z wykładu vs. literatura

▪ Grzesiuk, L. (red.). (2005). Psychoterapia- teoria. T. 1. Warszawa: Eneteia.
▪ Grzesiuk, L. (red.). (2006). Psychoterapia- praktyka. T. 2. Rozdziały: 1-4, 20. Warszawa:
Eneteia.
▪ Gelso, Ch. J., Hayes, J. A. (2005). Relacja terapeutyczna. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
▪ Kottler, J. A. (2004). Opór w psychoterapii. Rozdziały: 1-13. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
▪ McWilliams, N. (2009). Diagnoza psychoanalityczna. Rozdziały: 5, 6. Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
▪ Young, J. E., Klosko, J. S., Marjorie. (2019). Terapia schematów. Przewodnik praktyka.
Rozdziały: 1-8. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
▪ Górniak, L., Józefik, B. (2003). Ewolucja myślenia systemowego w terapii rodzin. Od
metafory cybernetycznej do dialogu i narracji. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
▪ Szykuła, R. (2022). Logoterapia i analiza egzystencjalna. Teoria i praktyka. Rozdziały: 1-4,
6. Warszawa: Eneteia.
▪ Klasyfikacja nurtów psychoterapii
▪ Główne nurty psychoterapii:
▪ Psychoanaliza
▪ Terapia poznawczo- behawioralna
▪ Terapia humanistyczno- egzystencjalna
▪ Terapia systemowa

▪ Psychoterapia grupowa
▪ Psychoterapia dzieci i młodzieży
▪ Wybrane zjawiska w psychoterapii:
▪ Relacja terapeutyczna
▪ Opór
▪ Mechanizmy obronne

▪ Psychoterapia z perspektywy neurobiologicznej, farmakoterapia

▪ Problematyka badań w psychoterapii
▪ Problemy etyczne w psychoterapii
▪ Różnice wynikające ze sposobów traktowania zaburzeń psychicznych i wynikających
z nich metod postępowania

▪ Odmienność założeń:

▪ Ontologicznych

▪ Epistemologicznych

▪ Postulatów formułowanych wobec działań terapeutycznych

▪ Powyższe różnice vs. rozwój koncepcji zaburzeń psychicznych: czerpanie z

wcześniejszych idei, uzupełnianie zamiast opozycji
W odniesieniu do sfery funkcjonowania, na której koncentrują się terapeuci:

▪ 1. Biofizyczny: przyczyną zaburzeń są nieprawidłowości anatomiczne, fizjologiczne,

biochemiczne; leczenie farmakologiczne; nauki medyczne

▪ 2. Intrapsychiczny: zaburzenia wynikają z nieświadomych, wczesnodziecięcych

doświadczeń traumatycznych; psychoanaliza; leczenie: uświadomienie, przepracowanie

▪ 3. Fenomenologiczny: zaburzenia wynikają z treści świadomych: zniekształcania obrazu

własnej osoby i otaczającej jej rzeczywistości; leczenie: analiza stanów świadomych i zmiana
sposobu doświadczania zdarzeń

▪ 4. Behawioralny: zaburzenia wynikają z nieprawidłowości nawyków i uczenia się; leczenie:

przekształcanie nawyków na adaptacyjne
▪ 1. Biologiczne: analogiczne do nurtu biofizycznego

▪ 2. Psychologiczne: analogiczne do orientacji intrapsychicznej i behawioralnej

▪ 3. Filozoficzne: analogiczne do ujęcia ujęcia fenomenologicznego

▪ 4. Socjologiczne: interpersonalny poziom funkcjonowania; przyczyną zaburzeń jest

nieumiejętność porozumiewania się; leczenie: przekształcanie wzorów komunikacji;

terapia rodzinna, małżeńska rozwinęły się w obrębie tego nurtu
▪ 1. Dynamiczne: psychoanaliza i późniejsze modyfikacje; cel terapii: wzmocnienie ego,
korektywne doświadczenie emocjonalne; leczenie: odkrycie nieświadomych przeżyć,
uzyskanie wglądu

▪ 2. Poznawczo- behawioralne: założenie, że wszystkie zachowania człowieka kształtują

się w procesie uczenia się; koncentracja na strukturach poznawczych, przekonaniach i
pamięci doświadczeń społecznych

▪ 3. Fenomenologiczno- antropologiczne (humanistyczna): stwarzanie warunków do

rozwoju, samorealizacji, urzeczywistnienia własnych możliwości

▪ 4. Systemowo- interakcyjne: najmłodszy nurt w psychoterapii; patologia jednostki jest

rezultatem zaburzonych stosunków interpersonalnych; cel: usunięcie społecznych i
interpersonalnych barier
▪ 1. Teorie psychogeniczne:
▪ psychoanaliza Freuda,
▪ psychologia analityczna Junga,
▪ psychologia ego (konflikty intrapsychiczne) Hartmanna,
▪ teoria „ja” Rogersa, humanizm Maslowa,
▪ psychologia egzystencjalna Maya,
▪ koncepcja rozszczepionego „ja” (nieprawidłowy rozwój osobowości) Lainga,
▪ fenomenologiczne: terapia zorientowana na klienta, psychoterapia egzystencjalna,
Gestalt.
▪ 2. Terapie społeczno- interakcyjne:
▪ psychologia indywidualna Adlera,
▪ neofreudowskie teorie Horney i Fromma,
▪ teoria relacji interpersonalnych Sullivana,
▪ teoria procesów rodzinnych
▪ perspektywa socjologiczna Scheffa.
▪ 3. Nurty akcentujące rolę procesów uczenia się:

▪ dorobek psychologii eksperymentalnej: warunkowanie klasyczne i instrumentalne

▪ teorie społecznego uczenia się

▪ terapia behawioralna

▪ 4. Nurt zorientowany biologicznie:

▪ teorie genetyczne (dziedziczenie czynników biochemicznych)

▪ terapie medyczne: farmakoterapia (leki przeciwpsychotyczne, antylękowe, przeciwlękowe,

przeciwdepresyjne),

▪ terapia wstrząsowa (elektrowstrząsy, śpiączka insulinowa), psychochirurgia

▪ 1. Psychoanalityczne (psychoanaliza, neopsychoanaliza, teorie relacji z obiektem)

▪ 2. Behawioralno- poznawcze (terapia behawioralna, behawioralna terapia

poznawcza)

▪ 3. Humanistyczno- egzystencjalne (terapia skoncentrowana na kliencie Rogersa,

Gestalt, logoterapia Frankla, terapia egzystencjalna Lainga)

▪ 4. Systemowe (analiza i restrukturyzacja patologicznych interakcji społecznych)

Metoda badania i/lub leczenia zaburzeń polegająca na wydobywaniu na jaw

przeniesień istniejących w stosunku do ludzi z otoczenia i analityka, ujawniających

się dzięki rozwijającej się regresji wywołanej naturalną, nienarzucającą się,

niekierującą pozycją psychoanalityka oraz na stopniowym usuwaniu przeniesień,

uświadamianiu idei i nieświadomych emocji, zmniejszaniu oporów wyłącznie drogą

interpretacji, klaryfikacji i konfrontacji.

▪ Zjawisko występujące w procesie psychoterapii, w ramach którego pacjent
nieświadomie przenosi na terapeutę reakcje emocjonalne, których doświadczał
wobec ważnych osób z własnego życia.

▪ W rezultacie osoba będąca w procesie psychoterapii może czuć się np. zależna od
terapeuty, może przeżywać uczucie wrogości, dystansu, nieufności i wielu innych
uczuć, które bardziej związane są z własnymi przeszłymi doświadczeniami niż z
realnością tego, kim faktycznie jest terapeuta.

▪ Nerwica przeniesieniowa- zogniskowanie przeniesień na osobie analityka;

najbardziej ułatwia ujawnianie, analizowanie i usuwanie przeniesień; warunkiem jej
powstania jest stan regresji; może przejść w psychozę przeniesieniową
▪ Mechanizm obronny odnoszony do fazy powtórnego zbliżenia w procesie separacji-
indywiduacji (M. Mahler). Cofnięcie się emocjonalne do wcześniejszych faz rozwoju.
▪ Dziecko pod koniec 2 roku życia tuż po podjęciu niezależności od matki powraca do niej

▪ Np.: pacjent, który zebrał się na odwagę i wypróbował nowy sposób zachowania
(zwłaszcza wobec terapeuty) na kolejnych sesjach powraca do starych sposobów
myślenia, odczuwania i zachowania.

▪ Regresja w terapii jest warunkiem koniecznym do zaistnienia przeniesienia, nie oznacza

zahamowania procesu leczenia- skonsternowany regresją terapeuta doświadcza
przeciwprzeniesienia, staje się jak rodzic rozdrażniony tym, że dopiero udało się
nakłonić dziecko, żeby np. poszło spać samo, a tymczasem znów musi znosić
przychodzenie dziecka do niego w nocy.
▪ Niechęć bądź niemożność mówienia o pewnego rodzaju przeżyciach, wypieranie w
nieświadomość/niezauważanie/zapominanie przykrych myśli, wspomnień, przeżyć.

▪ Zadaniem oporu jest zachowanie równowagi psychicznej, utrzymanie zaburzenia,

niedopuszczenie i przeciwdziałanie zmianie pacjenta, postępu procesu terapeutycznego.
Może się przejawiać np. odbieganiem od właściwego tematu, unikaniem swobodnych
wypowiedzi.

▪ Ponadto pacjent może zacząć sam dokonywać nazbyt uproszczonych interpretacji czy
np. spóźniać się na sesję lub w ogóle o niej „zapomnieć".

▪ Opór nie pozwala bolesnym treściom przedostać się do świadomości, toteż jego źródła
muszą zostać zbadane, jeżeli dana osoba ma skonfrontować się z własnymi problemami,
by nauczyć się skutecznie je rozwiązywać.
▪ Zestawienie przez terapeutę faktów, zdarzeń i informacji o istotnym wspólnym

znaczeniu i powiązaniach przyczynowo – skutkowych, bądź wykazanie ich

niespójności.

▪ Celem konfrontacji jest to, by nieświadome zachowanie znalazło się w centrum

uwagi pacjenta, jako znaczące w procesie terapii, ponieważ zdaniem terapeuty

może nieść ze sobą nieświadome znaczenie treści.

▪ Pokazywanie istnienia zjawiska bez analizowania jego genezy i mechanizmu jego

pojawienia się, a także zachęcanie do ujawniania związanych z nim skojarzeń

▪ „Dużo Pan mówi o tym, że to nie zdarzyło się bez powodu”

▪ Uchwycenie ważnych wątków w wypowiedzi.

▪ Dokładniejsze wyjaśnienie zjawiska. Uświadomienie pacjentowi znaczenia treści

jego wypowiedzi/zachowania. Pomaga zwracać uwagę na to, co ważne i uczy

świadomego rozumienia implikacji własnych wypowiedzi.

▪ „Spóźnił się Pan, być może jest to związane ze złością do mnie, o której Pan mówił

na ostatniej sesji”

▪ „Milczy Pani. To milczenie pojawiło się po kilku skojarzeniach związanych z…”

▪ Ma na celu uczynienie nieświadomego świadomym: ma wyjaśnić znaczenie
symboliczne, przyczynę, dynamikę, cel powstania konkretnego zjawiska.

▪ Zazwyczaj nie jest możliwe ujęcie tych wszystkich elementów w jednej

interpretacji

▪ Więcej korzyści przynoszą interpretacje, do których dojdzie sam pacjent

▪ „Unika Pan mówienia o mnie nieprzyjemnych rzeczy, bo w dzieciństwie był Pan

karany za każdy przejaw krytyki wobec rodziców, stąd pojawia się w Panu lęk”

▪ „Spóźniła się Pani, bo na ostatniej sesji mówiła Pani o emocjach przeżywanych

wobec mnie. Była Pani tak wychowana, że nie należy mówić i ujawniać emocji,
dlatego też wolała Pani tego uniknąć”
▪ Pacjent zahamowany: „Pan dawną ukrytą złość do ojca przeżywa teraz wobec mnie.
Jest Pan zahamowany, ponieważ boi się Pan tej złości”

▪ Uświadamianie nieświadomego: „dawna ukryta złość”

▪ Ujawnianie oporu: „jest Pan zahamowany”

▪ Interpretowanie przeniesienia: „Pan dawną ukrytą złość do ojca przeżywa teraz

wobec mnie”

▪ Analizowanie funkcji ego: przeżywanie lęku i oporu

▪ Przeciwprzeniesienie: odczuwanie przez psychoanalityka zahamowania wobec

pacjenta pomogła mu rozpoznać zahamowania pacjenta

▪ Fenichel (1945, 1953): Psychoanaliza to metoda umożliwiająca pacjentowi
dostrzeżenie chorobotwórczego konfliktu wewnętrznego i jego treści emocjonalnej,
usunięcie tego konfliktu i oporów za pomocą interpretacji- zwłaszcza interpretacji
konfliktu wyrażonego w przeniesieniu na analityka.

▪ Konflikt wewnętrzny- przyczyna powstawania objawów wynikająca ze sprzeczności

między potrzebami, pragnieniami a oporami przeciw nim wynikającymi z poczucia

rzeczywistości (konflikt między id a ego) lub sprzeczność między poczuciem
wymagań rzeczywistości i pragnieniami akceptowanymi przez ego a zahamowaniami
pochodzącymi z rodzicielskich zakazów (konflikt między ego a superego)
▪ I faza: druga połowa XIXw. Freud, Breuer: przyczyną nerwicy są przesunięte do

nieświadomości (pozornie zapomniane) traumatyczne wspomnienia konkretnych

przykrych wydarzeń, które mimo że pozostają nieświadome, połączone są ze
znacznym ładunkiem emocjonalnym.
▪ Cel psychoanalizy: wykrycie tych wspomnień

▪ W 1897 Freud zauważył, że w nieświadomości częściej obecne są fantazje,

wyobrażenia będące pochodnymi wypartych, zablokowanych potrzeb, pragnień,

emocji.
▪ Cel psychoanalizy: odkrywanie nieświadomych treści
▪ II faza: 1902-1909. Koncentracja na źródłach trudności w leczeniu (opór, obrony)

▪ Przyczyna niepowodzeń tkwi w stosowanych przez pacjenta obronach przed

uświadamianiem sobie nieprzyjemnego materiału.

▪ Pojawienie się pojęcia „przepracowania”: wielokrotnego, uporczywego badania

obron i oporów.

▪ Cel psychoanalizy: działanie na dwóch płaszczyznach

▪ 1. Uświadamianie nieświadomego materiału.

▪ 2. Analizowanie i przepracowanie obron.

▪ III faza: drugie dziesięciolecie XX w. Odkrycie, że nie wszyscy pacjenci pozbawiają

się objawów mimo skutecznego analizowania oporów i nieświadomości.

▪ W obecności psychoanalityka objawy okazują się nasilać, powstaje termin nerwicy

przeniesieniowej.

▪ Cel psychoanalizy: usuwanie przeniesień wobec psychoanalityka poprzez ich

ujawnianie, wyjaśnianie i interpretowanie.

▪ IV faza: trzecia dekada XX w. Analiza funkcji i mechanizmów działania ego.

▪ Odkrycie, że analizowanie ego i superego prowadzi do zmniejszania się konfliktu

nerwicowego, czyli zachodzącego między ego, a id i superego. Rozwój ego

następuje kosztem id. Tylko dobrze rozwinięte ego może neutralizować agresję
wobec siebie i innych.

▪ Cel psychoanalizy: poza dotychczasowymi także badanie funkcji, rozwoju,

zaburzeń w działaniu ego i superego.
▪ V faza: nastąpiła już po śmierci Freuda. Lata 50’ i 60’ XXw. Odkrycie znaczenia

przeciwprzeniesienia dla rozumienia pacjentów.

▪ Przeciwprzeniesienie: nieświadome reakcje psychoanalityka wobec pacjenta, a

zwłaszcza reakcje na przeniesienie ze strony pacjenta.

▪ Zdolność psychoanalityka do obserwowania i analizowania własnych wolnych

skojarzeń i emocji będących reakcją na skojarzenia pacjenta.

▪ Rozwój zdolności psychoanalityka do badania własnego przeciwprzeniesienia

znacznie poszerzył możliwości terapeutyczne wobec pacjentów postrzeganych
uprzednio jako niezdolnych do efektywnego korzystania z psychoanalizy.
▪ Neutralność: równy dystans analityka wobec różnych elementów osobowości pacjenta (id,
ego, superego). Nie staje po stronie popędów przeciw obronom (ego) ani odwrotnie. Nie staje
po stronie zakazów moralnych (superego) ani odwrotnie. Pacjent ma sam uregulować relacje
między różnymi funkcjami psychicznymi.

▪ Id: zawiera popędy, pragnienia, potrzeby częściowo uświadomione, ale w dużej części
nieświadome. Jednocześnie źródło energii psychicznej, z której czerpią inne instancje
psychiczne. Jest w stałym, choć ukrytym konflikcie z superego i ego.

▪ Ego: zespół cech (funkcji psychicznych) stanowiących o odrębności, indywidualności jednostki.

Powstaje wskutek stopniowego dostosowywania się dziecka do wymagań otoczenia.

▪ Superego: część osobowości będąca wynikiem introjekcji zakazów pochodzących do

rodziców/opiekunów, przyjętych w dzieciństwie jako własne. Funkcją superego jest bycie
strażnikiem/cenzorem/sędzią wobec id i ego.
▪ Projekcja: przypisywanie innej osobie własnych emocji, pragnień, fantazji,
zachowań, żeby nie widzieć w sobie nieakceptowanych cech. Zatarcie się granic
własnej odrębności.

▪ Osobowość: relacje między id, ego a superego. Celem psychoanalizy jest zmiana
tych relacji: poddanie id i superego pod kontrolę ego, wzmocnienie ego kosztem id,
czyli zwiększenie zdolności kontrolowania impulsów, a także wzmocnienie ego
wobec superego, czyli zmniejszenie nerwicowych zahamowań i zwiększenie
zdolności do własnej aktywności.

▪ Charakter: wyuczony i utrwalony system mechanizmów obronnych. Celem

psychoanalizy jest zmiana tych mechanizmów na bardziej dojrzałe.
Typowe dla psychoanalizy:
▪ Możliwie szerokie uświadamianie nieświadomych myśli i emocji
▪ Czynniki determinujące powstawanie zaburzeń są nieświadome, konieczne jest ich
uświadomienie
▪ Samo uświadomienie nie leczy, ale umożliwia pacjentowi sterowanie sobą, własnymi
zachowaniami- większe pole manewru w funkcjonowaniu, ale pacjent nadal może wybierać
dotychczasowe sposoby funkcjonowania, psychoanalityk nie decyduje za pacjenta

▪ Pełne, nieselektywne analizowanie, interpretowanie i usuwanie przeniesień

▪ Główną przyczyną zaburzeń relacji jednostki z innymi jest przeniesienie- nieadekwatne
reagowanie: jakby ktoś z teraźniejszości był kimś z przeszłości

▪ Analizowanie i uświadamianie nieświadomych reakcji obronnych i oporów

▪ Umożliwia analizowanie nieświadomych myśli, emocji i przeniesień
Wspólne dla różnych form psychoterapii:
▪ Zasada empatii
▪ Emocjonalne wczucie się w sytuację pacjenta, pomaga psychoanalitykowi zrozumieć pacjenta, ale nie
jest czynnikiem koniecznym
▪ Odreagowywanie podczas sesji tłumionych dotąd emocji
▪ Krótkotrwałe efekty, doraźnie poprawia nastrój pacjenta
▪ Wgląd: zrozumienie genezy i natury zaburzenia, też zrozumienie mechanizmu powstania i dynamiki
zaburzenia
▪ Przepracowanie wglądu: konieczne jest wielokrotne powtarzanie wglądu ze względu na opór, który
powoduje „zapominanie” wglądu
▪ Klimat zaufania i bezpieczeństwa: ułatwia pacjentowi analizowanie emocji, przeniesień
▪ Tworzenie emocjonalnego, intensywnego związku terapeuty z pacjentem
▪ Ułatwia ujawnianie przeniesień, które następnie można analizować i usuwać
▪ Korektywne doświadczenie emocjonalne: terapeuta reaguje inaczej niż dotychczasowe osoby w życiu
pacjenta i pokazuje mu tym samym, że możliwy jest inny sposób reagowania
▪ Podkreślanie autonomii pacjenta: pacjent jest w znacznej regresji (większa zależność i oczekiwanie rad,
pochwał), dlatego dla dojrzewania i rozwoju ważne jest w psychoanalizie unikanie postawy dyrektywnej,
dawanie rad, pochwał
Wspólne dla różnych form psychoterapii, cd.:
▪ Nauka aktywności w rozwiązywaniu swoich problemów: wgląd uzyskany samodzielnie jest trwalszy,
ale decyzja co zrobić w efekcie uzyskanego wglądu zależy od pacjenta
▪ Badanie problemów pacjenta: wnikanie bardziej w obszary nieświadome, ale w razie nagłych
problemów bieżące problemy są analizowane
▪ Przewaga pozytywnych przeniesień nad negatywnymi: poza przeniesieniem pozytywnym istnieje
negatywne, które trzeba analizować i uświadamiać
▪ Wzmacnianie ego pacjenta: wyrażanie akceptacji, pochwał stosowane jest sporadyczne

▪ Analizowanie zaburzeń funkcjonowania, nieprawidłowego rozwoju, zahamowania działania

różnych funkcji ego: ułatwia pacjentowi podejmowanie wysiłków prowadzących do rozwoju ego,
szersze ujmowanie obron i oporów
▪ Łagodzenie sadystycznego, zaburzonego superego: karze przez uporczywe poczucie winy, usuwanie
wrogości wobec siebie, pacjent sam decyduje, czy wrogość wobec siebie chce usunąć
▪ Identyfikacja pacjenta z analitykiem: naśladowanie zachowania, sposobu myślenia analityka-
systematyczne analizowanie i uświadamianie, żeby pacjent osiągnął niezależność
▪ Manipulowanie otoczeniem: wpływanie na otoczenie, żeby zmieniło relacje z pacjentem, w
psychoanalizie powoduje zamianę objawu na inny

▪ Uczenie pozytywnego nastawienie do ludzi: w psychoanalizie oznaczałoby udawanie, niezauważanie

własnych negatywnych emocji, których w efekcie nie da się analizować

▪ Sugerowanie celów pacjentowi: pacjent stawały się dzieckiem, za które analityk ma decydować

▪ Dawanie sugestii i porad: w psychoanalizie niekorzystne dla rozwoju pacjenta i unikane

▪ Pobudzanie wiary w skuteczność leczenia, w terapeutę: powoduje idealizację i tworzy ryzyko

bierności pacjenta (terapia sama bez jego udziału i aktywności ma go uleczyć)

▪ Dawanie moralnego oparcia, przyjmowanie roli dobrego rodzica: bardzo krótkotrwałe, nie
wpływają na źródła problemów, konieczne byłoby ich stosowanie zawsze
▪ Klasyczna (wiedeńska) Zygmunta Freuda
▪ Jacques’a Lacana- francuska, lingwistyczna
▪ Melanie Klein- angielska (nurt relacji z obiektem)
▪ Psychologii ego (amerykańska, nurt relacji z obiektem)

Wszystkie z nich stosują podstawowe działania psychoanalityczne:

(1) Analizę nieświadomości, (2) analizę oporów, (3) analizę przeniesień, (4) analizę
funkcji ego.

Różnice polegają na większym akcencie na inne czynniki lecznicze.

Obecnie różnice te zacierają się, psychoanalitycy stosują zasady wywodzące się z
różnych szkół.
▪ Stworzona do leczenia wyłącznie nerwic
▪ Pacjenci psychotyczni postrzegani byli jako niezdolni do tworzenia przeniesień, w
efekcie stosowanie psychoanalizy wobec nich miało nie być możliwe (jedynie
terapia wspierająca)
▪ Czynnikiem leczącym jest wgląd (głównie dotyczący przeniesienia) i mechanizm
regresji
▪ Kluczowe jest wywołanie nerwicy przeniesieniowej wobec psychoanalityka
▪ Równoległe analizowanie:
▪ swobodnych skojarzeń dotyczących fantazji i dzieciństwa,
▪ przeniesień i emocji dotyczących ludzi wokół pacjenta i psychoanalityka,
▪ snów,
▪ czynności pomyłkowych.
▪ Teoria popędów- nadmierna frustracja lub nadmierna gratyfikacja doświadczana w którymś
z wczesnych stadiów rozwoju psychoseksualnego prowadzi do fiksacji dziecka na kwestiach
związanych z danym stadium rozwojowym. Charakter osoby dorosłej jest skutkiem
długofalowych skutków tej fiksacji.
▪ Narcyzm pierwotny (niemowlę): popędy skierowane na siebie, stopniowe kierowanie
popędów na obiekt
▪ Faza oralna (pierwsze 1,5/2 lata): całkowita zależność dziecka, tworzenie się
podstawowego zaufania
▪ Faza analna (1,5/2-3 lata): zdobywanie autonomii lub wstydu, niepewności, nauka
samokontroli, spełniania oczekiwań
▪ Faza edypalna (3-6 lat): poczucie skuteczności (inicjatywa vs. poczucie winy), przyjemność
płynąca z identyfikacji z obiektami miłości
▪ Faza latencji (utajenia)- do okresu dojrzewania; stabilizacja, rozwój socjalizacyjny,
zdobywanie wiedzy, rozwój fizyczny, potrzeby skierowane bardziej na świat zewnętrzny
(poza rodzicami)
▪ Faza genitalna (12/13-15 lat): okres dojrzewania; zdolność miłości i altruizmu
▪ Depresja w dorosłości= zaniedbywanie/rozpieszczanie przez pierwsze 1,5 roku życia (faza
oralna)
▪ Osobowość obsesyjna= źródło fiksacji między 1,5 roku do 3 lat (faza analna)
▪ Osobowość histeryczna= odrzucenie/uwiedzenie w okresie między 3 a 6 rokiem życia
(faza edypalna)
Teoria topograficzna:
▪ Świadomość (instancja psychiczna władająca aparatem motorycznym, realizuje
zamierzenia w świecie rzeczywistym w sposób świadomy)
▪ Nieświadomość (myśli, fantazje, wyobrażenie niedopuszczone do świadomości jako
niemożliwe do zaakceptowania, ukryte zjawiska psychiczne, których nie ma w polu
świadomości i które nie mogą być przypomniane własnym wysiłkiem; mimowolne
zachowania, emocje, nieznane motywy zachowań)
▪ Przedświadomość (myśli, fantazje, wyobrażenie, które mogą zostać uświadomione bez
większego wysiłku)
▪ Teoria strukturalna: id, ego, superego
▪ Świat i człowiek jest wytworem mowy i mówienia
▪ Podmiot nadaje znaczenie słowom, uświadomienie następuje poprzez następne
słowa
▪ Struktura psychiczna ma strukturę językową (jeden podmiot mówi do drugiego i
otrzymuje od niego zwrotny komunikat; nie istnieją wrodzone popędy, wpływ
rodziców ani innych obiektów zewnętrznych), świat ma strukturę językową,
poznanie świata to poznanie języka
▪ Język/ mowa nie opisuje rzeczy, ale je tworzy, w efekcie nie ma rzeczy
istniejących przed językiem (znaczonych); są tylko znaczące- twory języka mające
znaczenie dla innych znaczących
▪ Realność przed językiem istnieje, ale jest nieupostaciowana, pozbawiona
znaczenia i sensu
▪ Znaczenie i sens może dopiero nadać mowa, która tworzy symbole nadające
znaczenie
▪ Mowa istnieje przed narodzeniem się dziecka (jest ono określone, symbolizowane
przez rodziców)
▪ Pierwszym Innym w życiu dziecka jest matka, później inni bliscy, dopiero później
własna nieświadomość (zewnętrzne i wewnętrzne jest tym samym)
▪ Zarówno ego, jak i obiekt są wyobrażeniami (siebie lub innego)
▪ Przeniesienie- relacja wyobrażeniowa między jednym i drugim ego, pacjent
wyobraża sobie ego psychoanalityka, ma pragnienia i fantazje wobec niego, które
podtrzymują analizę
▪ Świat realny jest niedostępny, można mieć wobec niego fantazje, wyobrażenia,
celem analizy jest zamiana wyobrażenia na język symboliczny
▪ Rzadka analiza oporów, funkcji ego, relacji, ukrytej agresji (zbyt płytka, nie dająca
dostępu do czystego, nagiego podmiotu, w efekcie krótkotrwała)
▪ Analiza dotyczy treści nieświadomej złożonej z symboli
▪ Swobodne skojarzenia (wyrazy oznaczające symbole)- język symboli nadaje znaczenie
światu realnemu, niedostępnemu w inny sposób
▪ Treści nieświadome można poznać tylko poprzez analizę ciągu znaczących
▪ Nieświadomość przekracza podmiot, jest strukturą intersubiektywną, istnieje jako
wytwór języka, kultury (istnieje przed istnieniem człowieka)
▪ Po nauce mowy treści nieświadome stają się nieświadomością dziecka, które
stopniowo staje się podmiotem
▪ Mówienie jest czynnością podejmowaną przez podmiot
▪ Mowa (język) jest pozaindywidualny, składa się ze znaków, które mają znaczenie
jedynie w relacji z innymi znakami
▪ Podmiot nie wie, że mówiąc, mówi o brakach (pragnieniach, lękach) i mówieniem
wypełnia te braki
▪ Myślenie to język
▪ Dziecko od początku życia ma poczucie istnienia obiektów niezależnych, z którymi
nawiązuje relację, ma o nich fantazje, lęki, emocje.
▪ Małe dziecko stosuje prymitywne mechanizmy obronne (rozszczepienie, projekcja)
▪ Popędy u małego dziecka są silniejsze, bo agresja energia nie została jeszcze
zneutralizowana przez libido (energia popędu seksualnego), mniejsze zdolności
kontrolowania impulsów przez ego
▪ W efekcie dziecko rozszczepia ludzi na „dobre” i „złe” części
▪ W trakcie rozwoju, przy przewadze popędu miłości agresja jest neutralizowana
▪ W rozwoju patologicznym (niewystarczająco dobre warunki) agresja nie jest
wystarczająco neutralizowana i utrzymuje się w dorosłym życiu, doprowadzając do
zaburzeń:
▪ przeważa ambiwalencja naprzemienna, leczenie polega na zmiana na ambiwalencję
równoczesną (utrzymywanie przeżywania, że ludzie są „całościowi”, dobrzy i źli
jednocześnie, a nie całkiem dobrzy albo całkiem źli)
▪ Zamiana prymitywnych mechanizmów obronnych na dojrzalsze (wyparcie, tłumienie,
sublimacja)
▪ Pozycje (NIE FAZY! Częściowo pozostają, dostępne do zastosowania w dorosłym
życiu) w rozwoju dziecka:
▪ Schizoidalno- paranoidalna: przewaga mechanizmów obronnych rozszczepienia i
projekcji; obiekt jest częściowy, całkowicie dobry albo całkowicie zły; dobra lub zła
część jest przyjmowana za własną (jestem całkowicie dobry/ całkowicie zły), druga
jest projektowana na zewnątrz (obiekt/ świat jest całkowicie dobry/ całkowicie zły-
wrogie otoczenie)
▪ Rozwiązanie pozycji: połączenie częściowego obiektu w całościowy
▪ Postrzeganie obiektu (świata) jako zły (wrogi) jest przyczyną zaburzeń lękowych

▪ Depresyjna: obiekt jest całościowy, jednocześnie dobry i zły (gratyfikujący i

frustrujący), lęk o utratę obiektu
▪ Rozwiązanie pozycji: przewaga dobrych obiektów nad złymi, zdolność przeżywania
poczucia winy; w zaburzeniach afektywnych nie dokonało się rozwiązanie tej pozycji
▪ Normalny smutek/ żałoba: reaktywacja pozycji depresyjnej mimo przewagi dobrych
obiektów nad złymi
▪ Powstała w reakcji na zmiany kulturowe: za czasów Freuda inny był model rodziny
(wielopokoleniowy)i ograniczenia kulturowe, w objawach dominowały objawy
nerwicowe; później (lata ~`40,50) leczenie zgodne z teorią Freuda stawało się
niewystarczające; dzieci przeżywają siebie jako bardziej opuszczone, pojawiają się
bardziej objawy depresyjne, narcystyczne, autystyczne (zab. osobowości)
▪ Poza analizą przeniesień i nieświadomości badane są problemy pacjenta, jego
relacje z ludźmi, zachowania dezadaptacyjne
▪ Funkcje ego: mechanizmy obronne (szerzej opisywane w psychologii ego, bardziej
w centrum zainteresowania), adaptacja, kontrolowanie popędów, testowanie
rzeczywistości (postrzeganie rzeczywistości jako odrębnej od self), pamięć,
myślenie, uwaga. Wchodzenie w relacje należy do funkcji ego.
▪ Wyodrębnienie self- samoświadomość, poczucie podmiotowości, poczucie
odrębności od innych ludzi
▪ Szkoła amerykańska teorii relacji z obiektem stosuje w leczeniu wszystkie
podstawowe procedury (analizowanie nieświadomości, oporów, przeniesień, funkcji
ego). Najwięcej wagi przywiązywane jest funkcjom ego.
▪ Badanie nieprawidłowości rozwoju poszczególnych funkcji ego, wzmacnianie
odporności ego na wpływ id, superego i zewnętrznego świata
▪ Kolejne frustracje w życiu dziecka pokazują mu, że jest odrębne od matki (obiektu),
co zmusza dziecko do rozwinięcia poszczególnych funkcji ego, ale ta separacja
powoduje lęk
▪ Inne rozumienie narcyzmu: brak sympatii i szacunku do siebie, poczucie niższości;
nastawienie wyższościowe jest obronne (wtórny w rozwoju). U Freuda narcyzm był
rozumiany jako koncentracja na sobie (pierwotny).
▪ Inne rozumienie depresji: u Freuda utrata obiektu, w psychologii ego zahamowana
wrogość do obiektu i skierowana na siebie