‫سريزه‬

‫څرنګه چې لوی او بښونکي څښتن تعالی د نړۍ بې شميره زيرمې د بشر د اړتياوو د پوره کولو په موخه‬
‫خلق او پيدا کړيدي او ددې ټولو هرڅه پيدايښت انساني ژوند په جريان کې راولي‪ .‬انسان د خپل ژوند د‬
‫پايښت لپاره هڅه کوي چې د ځمکې او اسمانونو ترڅنګ د لوروونکي څښتن تعالی لخوا د خلق شوو‬
‫کايناتو څخه پداسې ډول ګټه پورته کړي چې د نن او راتلونکي لپاره الزم ‪ ،‬د اړتيا وړ او کافي اقتصادي‬
‫ميکانيزمونه رامنځته کړي‪ .‬پدې ترڅ کې که ځير شو نو د طبيعي منابعو ويش د اهلل ج د خلقت او د هغه د‬
‫نعمتونو څرګندونه کوي‪ ،‬چې په هر هيواد کې د اړونده هيواد د خپل ځانګړي جغرافيوي موقعيت په‬
‫درلودلو سره د پام وړ ارزښت لري‪ ،‬نو بيا نفت او ګاز داسې سرشاره‪ ،‬يا غني او بډايه زيرمې دي‪ ،‬چې د‬
‫نړۍ زياتې چارې په همدې پورې تړلې او پرمخ يې وړي او حتا د نوې تکنالوژی په دې عصر کې د‬
‫انرژۍ له شته والي پرته د بشري ژوند کړنې او فعاليتونه نيمګړي پاتي کيږي ‪ .‬نو د هيوادونو د جعرافياوي‬
‫موقعيت د زيات ارزښت لرونکي دي‪.‬ګاز د انرژي د موادو په صفت ځمکني‪ ،‬هوايي‪ ،‬بهري ترانسپورتي او‬
‫صنعتي څرخونه په حرکت راولي‪.‬کچيرې هيوادونه غواړي اقتصادي پرمختيا ترالسه کړي‪ ،‬نو بايد د نورو‬
‫هيوادونو سره پراخې تجارتي او سياسي اړيکي ولري‪ .‬او بل داچې دوی بايد په خپلو هيوادونو کې داسې‬
‫پروژې په کار واچوي چې په هيواد کې زيات خلک په کار وګمارل شي‪ .‬چې لدې سره به د خلکو عايد‬
‫زيات شي او د عايد په زياتولو سره به د خلکو د ژوند سطحه لوړه شي‪.‬نو دلته له داسې پروژې څخه‬
‫خبرې کوو چې ګټه يې نه يوازې د افغانستان لپاره بلکې د سيمې ټول هيوادونه له اقتصادي ګټو برخمن‬
‫کوي چې هغه د ‪ TAPI‬پروژه ده‪ .‬ټاپي هغه پروژه ده چې پواسطه به يې د هيواد ملي عوايد زيات شي‪،‬‬
‫دولت به غښتلي او د سولې په راوستلو کې به رغنده رول ولوبوي‪ ،‬ددې ترڅنګ به زرګونه بې وزله‬
‫افغانانو ته د ‪ ۳۰‬کلونو لپاره د کار زمينه برابره شي‪ .‬او ددې ترڅنګ به د جنوبي او مرکزي آسيا ترمنځ‬
‫تجارتي راکړه او ورکړه ډيره او اقتصادي اړيکي به پياوړي شي‪،‬چې دا پروژه د خورا زيات اهميت‬
‫لرونکې ده‪،‬چې په اهميت به يې په پوره شکل بحث وشي‪.‬دا پروژه له ترکمنستان څخه افغانستان بيا د‬
‫افغانستان له خاورې پاکستان او بالخره هندوستان ته رسيږي‪،‬چې غړي څلور هيوادونه به ګټه ترالسه کوي‬
‫چې پدې شکل سره دا ددې پروژې جوړښت مونږ ته په ګوته کوي او د جوړښت په هکله به يې په‬
‫راتلونکي کې پوره بحث وشي‪.‬د ستونزې په هکله به يې دا ووايو چې د سيمې ځينې هيوادونه نه غواړي‬
‫چې دا پروژه عملي شي لکه ايران او ددې پروژې يو شريک هم پدې پروژه کې خپل شراکت زړه نازړه‬
‫ښي چې پدې اړه به پوره تفصيل وشي‪.‬ددي څيړني څخه زما اصلي هدف او موخه (ټاپي پروژه او په‬
‫افغانستان کې یې ارزښت معلومول دي)‪ .‬دا او دېته ورته د نورو پوښتنو ځوابونه به ان شاءاهلل د مونوګراف‬
‫په آخر کې واضح شي‪ ،‬او غواړم دې پوښتنو ته ځوابونه پيداکړم‪ .‬لکه څرنګه چې ما د خپل مونوګراف‬

‫‪1‬‬
‫معلومات له مختلفو کتابونو‪ ،‬مجلو‪ ،‬ورځپاڼو او معتبرو انټرنيټي سايټونو څخه راټول کړي دي نو په همدې‬
‫اساس زما د موضوع ميتود هم کتابتوني ميتود ده‪ .‬د يادونې وړده چې زما مونوګراف په شپږو برخو او‬
‫څلورو فصلونوکې راټول شوی دی چې لومړی فصل يې د ټاپي پروژې تاريخچه او پيژندنه ده‪ ،‬دوهم فصل‬
‫يې بيا د بريډاس او يونيکال رقابت‪ ،‬د يونيکال اغيز او د يونيکال نقش ده‪ ،‬له ټاپي د افغانانو مالتړ‪ ،‬دريم‬
‫فصل د ولسمشر غني ويناوې‪ ،‬ټاپي د سولي ناتمامه خيال‪ ،‬د ټاپي سره څنګ کې نورې پروژې‪ ،‬څلورم‬
‫فصل يې ددې پروژې په ګټو راڅرخيږي ‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫لمړی فصل‬

‫د څيړنی موخي او اهداف(‪)researchobjectives‬‬

‫‪ ‬ټاپي پروژي پيژندنه‪.‬‬
‫‪ ‬ټاپي پروژه او په افغانستان کې يې ارزښت معلومول ‪.‬‬
‫‪ ‬د ټاپي پروژي اغيزه د افغانستان پر اقتصادې او امنيتي حالت ‪.‬‬

‫د څيړني ستونزه(‪) research problem‬‬

‫دا چې د ټاپي پروژي په اړه توضيخي معلومات په کتابې بڼه شتون نه لری او خلک د دی پروژي د ګټو او‬
‫امنيتی ارزښت په اړه هم معلومات نه لری نو ما هم دی ستونزی ته په کتو سره دا غوره وګڼله تر څو په‬
‫دی اړه يوه توضيحی څيړنه وکړم‬

‫پوښتني (‪)research questions‬‬

‫اصلي پوښتنه ‪ :‬ايا د ټاپی پروژه د افغانستان لپاره اقتصادي سياسي او امنيتی ارزښت لرونکی ده ؟‬

‫فرعي پوښتنه ‪ :‬ايا د ټاپي پروژه د افغانستان پراقتصادي او امنيتی وضيعت اغيزه لری ؟‬

‫د څيړني فرضيې‬

‫اصلي فرضيه ‪ :‬داسی ښکاري چه د (ټاپي ) پروژه د افغانستان لپاره د اقتصادي سياسي او امنيتي ارزښت‬
‫لرونکی ده‬

‫فرعي فرضيه ‪ :‬داسی ښکاري چه د ټاپی پروژه به د افغانستان پر اقتصادې او امنيتی وضيعت اغيزه ولري ‪.‬‬

‫د څيړنی ميتودلوژي (‪)research methodology‬‬

‫څرنګه چې ما د خپل مونوګراف معلومات له مختلفو کتابونو‪ ،‬مجلو‪ ،‬ورځپاڼو او معتبرو انټرنيټي سايټونو‬
‫څخه معلومات راټول کړي دي نو په همدې اساس زما د موضوع ميتود هم کتابتوني ميتود ده‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫دوهم فصل‬

‫پخوانيو اثارو ته کتنه( ‪) literature review‬‬

‫دا چې د ټاپي پروژي اړوند تر اوسه پوري داسی کتاب شتون نه لري چې پدې اړه دی پکې توضحي‬
‫معلومات موجود وي ‪،‬خو يوازې په څو مجلو او انټرنيټي سايټونو کې پدې اړوند مقالي خپرې شوي ولی‬
‫په هره مقاله او ليکنه کې چي وکتل شي د موضوع په اړوند هر اړخيز معلومات وجود نه لري‪.‬‬

‫وتلي ليکوال عبدالرحيم ثابت پخپل کتاب کې؛ چې د طالبانو په اړه يې ليکلی؛ خورا تفصيلي بحث کړی‬
‫چې د نوموړي د کتاب په استناد د هغه قرارداد څو مهمې مادې په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ .1‬په دې ستره پروژه کې کارکوونکي به له مسلکي کسانو پرته نور ټول افغانان وي چې پدې توګه به ‪۶۰‬‬
‫زرو کسانو ته د کار کولو زمينه برابره شي‪.‬‬
‫‪ .2‬نل ليکه به تر ‪ ۳۰‬کلونو پورې د پروژې تطبيق کوونکي شرکت ملکيت وي افغانستان ته به د هر متر‬
‫مکعب پر سر د ټرانزيټ فيس ورکوي چې د کال بيه يې ‪ ۳۵۰‬ميليونه ډالرو ته رسيږي‪.‬‬
‫‪ .3‬افغانستان کوالي شي ددې نل ليکې له الرې خپل ګاز بهر ته صادر کړي‪ ،‬البته ‪ ۳۰‬کاله وروسته به نل‬
‫ليکه په بشپړ ډول د افغانستان ملکيت وي‪.‬‬
‫‪ .4‬له نل ليکې سره شاوخوا په ديرش کيلومترۍ کې پرتو ټولو کليو ته به ګاز ورکوي او د ضرورت په‬
‫ځايونو کې به د انرژۍ د توليد توربينونه نصب او له هغو څخه به نږدې سيمو ته انرژي تقسيم شي‪.‬‬
‫‪ .5‬له شبرغان څخه به يوه نل ليکه لدې عمومي نل ليکې سره وصليږي‪ ،‬او له هغې څخه به د کندهار او‬
‫کابل ښارونو ته فرعي نل ليکې غزول کيږي‪)۱۲۸،۱(.‬‬
‫د اقتصاااد وزارت ویانااد عباادالرحمن حب ااب د چهارشاانبې پااه وری کل ااد راډیااو تااه وویاال‪«:‬د ټاااپي‬
‫پروژه یوازې د افغانساتان لپااره ناه بلکاې د ټاولې سا مې لپااره مهماه ده‪ .‬د ټااپي پاروژه سا مې ه وادوناو‬
‫پااه ځااانګړي ډول پاکسااتان‪ ،‬هنااد‪ ،‬ترکمنسااتان او افغانسااتان تاار ماانځ د س اسااي او اقتصااادي اړیکااو د‬
‫همغااږۍ لپاااره هاام ډېااره مهمااه ده‪ .‬د دې پااروژې لااه الرې زرګونااه افغانااانو تااه د کااار زم نااه پ اادا‬
‫ک ااږي‪ ».‬ټاااپي پااروژه چااې شاااوخوا یااو زر اتلااس سااوه ک لااومتره اووده ده لااه بشااپړېدو سااره بااه یااې‬
‫هرکااال شاااوخوا درې دېاارش م ل ااارد مکعبااه طب عااي ګاااز لااه ترکمنسااتانه د افغانسااتان لااه الرې پاکسااتان‬
‫او هند ته انتقال کړي (‪) www.nanasia.com.۱‬‬

‫‪4‬‬
 ‫دریم فصل‬
‫د ټاپي پروژې پيژندنه او تاريخچه‬

‫د ترکمنستان هيواد چې د ګازو خورا سترې زيرمې لري‪ ،‬په ‪13٦٨‬لمريز کال کې يوه داسې طرحه وړاندې‬
‫کړه ‪ ،‬چې له مخې به یې له دغه ه واده د ګازو يوه اووده نل ليکه د افغانستان له الرې پاکستان او بيا هند‬
‫ته وغځول شي او پدې توګه به د ترکمنستان ګاز د پاکستان او هند بازارونو ته الر پيدا کړي‪.‬د يون کال په‬
‫نوم يوه امريکايي شرکت‪ ،‬چې مرکز يې په کليفورنيا ايالت کې دى او د نړۍ په بيالبيلوه هيوادونو‬
‫کې د نفتو او ګازو د یوشم ر شرکتونو سرمشري پر غاړه لري‪ ،‬په دې پروژه کې د سيالۍ لپاره اماده ګي‬
‫ونيوله او له ‪ 13٧٠‬څخه تر ‪13٧3‬لمريز کال پورې یې د دې پروژې د لومړنۍ سروې لپاره نږدې يو ميليون‬
‫ډالره مصرف کړل‪.‬خو دغه امريکايي شرکت له‪ 13٧3‬نه تر ‪13٧٦‬لمريز کال پورې په دې ونه توانيد‪ ،‬چې د‬
‫پروژې د پلي کولو لپاره په افغانستان کې د طالبانو د حکومت مالتړ ترالسه کړي او له همدې کبله د ټاپي‬
‫پروژه له خنډ او ځنډ سره مخ شوهله ترکمنستان څخه تر هندوستانه د ګازو د نل ليکې غځولو په اړه دوه‬
‫بڼې په پام کې نيول شوې وې‪ ،‬چې يوه يې د ترکمنستان له دولت اباد نه شروع او د افغانستان په خاوره‬
‫کې له فارياب نه شبرغان‪ ،‬مزارشريف‪ ،‬سمنګان‪ ،‬بغالن‪ ،‬سالنګونو‪ ،‬پروان‪ ،‬کابل پورې غځ ده او ب ا به د‬
‫جالل اباد له الرې پاکستان ته او بيا هند ته غځول ک ده‪.‬خو دويمه طرحه چې بيا نهایي شوه ‪ ،‬د ترکمنستان‬
‫په خاوره کې تر ‪ 14٧‬کيلومتره واټن وهلو وروسته‪ ،‬د افغانستان له هرات‪ ،‬هلمند او کندهار واليتونو څخه په‬
‫‪ ٧35‬کيلومتره فاصله کې تر پاکستانه غځ ږي‪ .‬چې هلته ب ا د کويټې له الرې پنجاب ايالت ته غځ ږي او‬
‫ب ا په دغه ه واد کې تر ‪ ٨٠٠‬کيلومتره مزل وروسته د هندوستان هيواد په فاضليکا سيمې کې پاى ته‬
‫رسيږي‪.‬هغه مهال د ټاپي پروژې غړو هيوادونو ژمنه کړې وه‪ ،‬چې د دې پروژې ترڅنګ به يوه بله ستره‬
‫اساسي او بنسټيزه پروژه هم پلې کيږي‪ ،‬چې هغه د نل ليکې ترڅنګ په نړيواله کچه د لويې الرې‬

‫‪5‬‬
‫جوړيدل و‪ ،‬ترڅو هند او پاکستان د افغانستان له الرې د منځنۍ اسيا له هيوادونو سره ونښلوي‪ .‬د ټاپي‬
‫پروژې غړو هيوادونو (ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬هندوستان) ترمنځ په ‪13٨٠‬لمريز کال کې يو تړون‬
‫السليک شو‪ ،‬چې د يادو څلورو هيوادونو په خوښه د ګازو ددې سترې پروژې د عملي لپاره یې د «ټاپي‬
‫لمټيد» په نوم يو ګډ شرکت جوړ کړ‪.‬په ټاپي پروژه کې له يوڅه پرمختګ وروسته يو بل اساسي تړون د‬
‫‪ 13٨٩‬لمريز کال د ووي د مياشتې په ‪2٩‬مه د ترکمنستان په پالزمينه عشق اباد کې د ولسمشر حامدکرزي‪،‬‬
‫د ترکمنستان ولسمشر قربان علي بري محمداوف‪ ،‬د پاکستان ولسمشر اصف علي زرداري او د هند د‬
‫انرژۍ وزير له لوري السليک شو‪.‬په همدې کال کې افغان چارواکو د دې پروژې په اړه وويل‪ ،‬چې د دغه‬
‫تړون له مخې به هر کال ‪ ۳۳‬ميليارده متره مکعبه ګاز له ترکمنستانه افغانستان‪ ،‬پاکستان او هند ته وليږدول‬
‫شي‪ ،‬چې ‪ ۴۲%‬ګاز به هندوستان‪۱۶% ،‬سلنه افغانستان او پاتې نور به پاکستان تر السه کوي‪.‬د ټاپي پروژې د‬
‫غړو هيوادونو چارواکو اټکل کړى و‪ ،‬چې د ‪13٩٠‬لمريز کال په نيمايي کې به د نړيوالو باوري کمپنيو‬
‫ترمنځ داسې يوه ټولنه رامنځته شي‪ ،‬ترڅو د نل ليکې د غځولو چارې په ‪ 13٩1‬کې پيل او تر ‪13٩3‬لمريز‬
‫کاله پورې بشپړې کړي‪ ،‬خو دغه چارې عملي نه شوې‪.‬‬

‫همداراز په دې وروستيو کې يو ځل بيا د افغانستان‪ ،‬ترکمنستان‪ ،‬پاکستان او هند چارواکو په عشق آباد‬
‫کې په خپله وروستۍ غونډه کې يوه پرېکړه وکړه‪ ،‬چې په ‪13٩4‬لمريز کال کې به د ټاپي پروژې چارې‬
‫پيل او تر ‪13٩٦‬لمريز کال پورې به پای ته ورسيږي‪.‬په ‪13٩٠‬لمريز کال کې د ترکمنستان چارواکو د دې‬
‫پروژې په اړه له پاکستاني چارواکو سره اسالم اباد کې خبرې اترې وکړې‪ ،‬دواړو هيوادونو د يوه تړون په‬
‫السليکولو سره د ټاپي پروژې ګازو بيه معلومه کړه‪ ،‬چې د تړون تر مخه به د ترکمنستان د ګازو بيه په‬
‫نړيوال بازار کې د اوومو تيلو له بيې څخه ديرش سلنه ټيټه وي‪.‬په همدې کال کې د ترکمنستان د تيلو او‬
‫ګازو وزير بيرمګدلي نيديروف يوې نړيوالې پانګونکې جرګې ته ويلي و‪ ،‬چې ډير ژر به د افغانستان له‬
‫الرې پاکستان او هند ته د ترکمنستان ګازو د ليږد پر پلور تړون السليک شي‪.‬دغه ترکمن چارواکي وويل‪:‬‬
‫" هيڅ د شک ځاى نشته‪ ،‬چې دا پروژه به ارو مرو عملي کيږي"‪ .‬د نوموړي په وينا ‪ ،‬که دا پروژه عملي‬
‫شي ‪ ،‬نو د ترکمنستان دري ديرش ميليارده متر مکعب ګاز به د هند او پاکستان تږو بازارونو ته الر‬
‫ومومي‪.‬د ‪ ۱۳۹۱‬لمريز کال د وري په مياشت کې د کانونو پخواني وزير وحيداهلل شهراني د افغانستان او‬
‫ترکمنستان ترمنځ د ګازو د بيې نهايي کولو لپاره ترکمنستان مرکز عشق اباد ته سفر وکړ‪.‬شهراني وويل‪،‬‬
‫چې د ترکمنستان ولسمشر په افغانستان د ديرشو کلونو لپاره په مناسبه بيه په هر کال کې ‪ ۵۰۰‬ميليون متر‬
‫مکعب ګازو په پلورلو موافقه وکړه‪ ،‬چې په ‪ 13٩2‬لمريز کال کې د همدې پرېکړې تړون السليک شو‪.‬د‬
‫دغه سند له مخې به افغانستان‪ ،‬د ټاپي پروژې له بشپړېدو وروسته په لومړيو لسو کلونو کې پنځه سوه ميليون‬
‫متر مکعبه ګاز ترالسه او دويمه لسيزه کې به يو ميليارد متر مکعبه او درېيمه لسيزه کې به ‪ 1،5‬ميليارد متر‬

‫‪6‬‬
‫مکعبه ګاز له دغه ه واده وپ ري‪.‬د ‪13٩2‬لمريز کال د ليندۍ د مياشتې په شروع کې د ټاپي غړو ه وادونو‬
‫(ترکمنستان‪ ،‬افغانستان ‪،‬پاکستان‪ ،‬هند) استازو د د ې پروژې د مالي مشورتي خدمتونو (‪ )TASA‬تړون د‬
‫‪ 24‬مې تخنيکي غونډې په ترڅ کې د ترکمنستان په مرکز عشق اباد کې السليک کړ‪.‬په دې ګډه ناسته کې‬
‫غړو ه وادونو ژمنه وکړه‪ ،‬چې که پ ريدونکي ه وادونه (افغان‪ ،‬پاک‪ ،‬هند) له خوا تر قرارداد اضافي ګازو‬
‫ته اړتيا پيدا شوه‪ ،‬نو پلورونکى ه واد ترکمنستان ته به کم تر کمه ‪ 4٨‬ساعته مخکې خبر ورکوي‪ ،‬تر څو د‬
‫‪1‬‬
‫اړتيا وړ ګاز پر ټاکلي وخت برابر شي‪.‬‬

‫ترکمنستان په نړۍ کې څلورم ستر هيواد دي چې د تيلو او ګازو پراخې سرچينې لري‪ .‬د ټاپي‬
‫پدې پروژې شاوخوا ‪ ۱۰‬ميليارده امريکايي ډالره لګښت اټکل شوی دی‪ ،‬چې په څلورو کلونو کې به‬
‫بشپړيږي‪ .‬او ټاکل شوېده چې د ګازو دا نل ليکه به د ‪۲۰۱۹‬م کال په پای کې د ګازو ليږد ته چمتو شي‪.‬دا‬
‫نل ليکه ‪ ۱۸۴۰‬کيلومتره اوودوالی لري‪ ،‬چې د ترکمنستانه به د افغانستان د هرات‪ ،‬کندهار‪ ،‬فراه او نيمروز‬
‫له الرې بيا د پاکستان کوټې او ملتان څخه هندي پنجاب ته غځول کيږي‪.‬دغه نل ليکه په يوه کال کې د‬
‫‪ ۳۳‬ميليارده متره مکعب ګازو د انتقال وړتيا لري‪ .‬که د سيمې په کچه اقتصادي ګټې شريکې شي د‬
‫‪2‬‬
‫سياسي ناندريو په لري کولو کې هم مرسته کوي‪.‬‬

‫لکه څنګه مو چې وويل ترکمنستان هيواد د ګازو خورا سترې زيرمې لري چې په لومړي ځل يې په ‪۱۹۹۰‬‬
‫ز کال کې د ټاپي په نامه د ګازو د پايپ الين طرحه وړاندې کړه‪ .‬ترکمنستان غوښتل چې ددغې پروژې‬
‫په عملي کولو سره تر ‪(۳‬درې) ميليارده متر مکعب ګازهندوستان او پاکستان ته صادر کړي‪ .‬ولې د ګازو‬
‫د نل دغه ليکه په ‪۱۹۹۴‬م کال کې د ترکمنستان دولت لخوا له هند او پاکستان سره له منځه والړ او پدې‬
‫اړه د ترکمنستان هيواد له افغانستان‪ ،‬پاکستان او هندوستان له هيوادونو سره خپل مزاکرات پيل کړل‪ .‬له هغه‬
‫وخته چې ترکمنستان ددغې پروژې د عملي کولو توانايي نه درلوده‪ ،‬نو د ترکمنستان هيواد مجبور وه‪ ،‬چې‬
‫يو له غټو شرکتونو سره قرارداد السليک کړي‪.‬دوه غټ شرکتونه چې يو يې بريداس ارجنتايني شرکت او‬
‫بل يې يونيکال امريکايي شرکت وه‪ .‬ددغې پروژې د عملي کولو سره يې خپل رقابت پيل کړ‪،‬ولې هغه‬
‫مشکالت چې د افغانستان‪ ،‬ترکمنستان او امريکا ترمنځ ددغې پروژې په اړه وه د شروع کار يې يو نامعلوم‬
‫وخت ته وځنډيده‪ .‬بالخره د ترکمنستان د ګازو د پايپ الين قرارداد په ‪ ۱۳۹۰‬ه ش کال د سنبلې په‬
‫مياشت کې د ترکمنستان په مرکز عشق آباد کې د غړو څلورو هيوادونو د کانونو او معدنونو وزيرانو لخوا‬

‫‪1‬‬
‫)‪(https://mines.pajhwok.com‬‬

‫‪2‬‬
‫)‪(https://8amaf‬‬

‫‪7‬‬
‫السليک شو‪ .‬په ‪ ۱۳۹۴‬ه ش کال کې ترکمنستان په دغه پروژه کار پيل کړ‪ ،‬چې اوس مهال دغه پروژه په‬
‫‪3‬‬
‫ترکمنستان کې بشپړه ده‪ .‬او اوس په افغانستان او هندوستان کې ددې پروژې عملي چارې پيل شوې دي‪.‬‬

‫د افغانستان پ ژندنه‬

‫افغانستان په مرکزي اسيا کې يو غرنى او په وچه کې راګير ه واد دى ‪.‬دا ه واد‪ ،‬چې پنځه زره‬
‫کلن تاريخ لري‪ ،‬لومړى د آريانا او بيا د خرا سان په نامه ياد شوى ‪ ،‬خو په ‪۱۷۴۷‬م کال کې د احمدشاه بابا‬
‫د واکمنۍ پر مهال افغانستان د ټولې اريانا او خراسان ځاى ونيو‪.‬‬

‫غالم محمد غبار ليکي‪ :‬د افغانستان کل مه د لومړي ځل د پاره په ديارلسمه پ ړۍکې د ه واد ځ نو ختيځو‬
‫والياتو ته ويل ک ده چې په څوارلسمه پ ړۍ کې د سليمان د غره د شاوخوا سيمې او د ه واد شرقي عالقې‬
‫په دې نامه يادېدلې‪ ،‬په شپاړسمه پ ړۍ کې د کابل د ايالت جنوبي سيمې د افغانستان په نامه ياديدې او په‬
‫اتلسمه پ ړۍ کې له اباسينه تر کابله‪ ،‬له کشم ر او نورستانه تر قندهار او ملتانه پورې د افغانانو ټاټوبی وو‪.‬‬
‫کله چې د اتلسمې پ ړۍ په لومړۍ نيمايې کې افغانانو وکولی شو وروسته له دوو سوو کلونو تجزيې او در‬
‫په درۍ په خپله خاوره کې خپل ملي حاکميت ب رته ژوندی کړي نو دا نوم بيا ډېر عام شو‪ .‬په هغه ليک‬
‫چې د افغانستان ستر مشر لوی احمد شاه بابا يې د عثماني ترکيې امپراطور دريم مصطفي ته ل ږي‪ ،‬هغه‬
‫داسې عنوانوي « از طرف ایل جل ل افغان»‪.‬‬

‫د افغانستان رسمي نوم د افغانستان اسالمي جمهوریت چې د مرکزي اسيا په وچې پورې تړلی يو ه واد دی‬
‫دا ه واد د مرکزي اسيا سره‪ ،‬سويل لويديځې اسيا او منځني ختيځ ترمنځ فاصل حد دی چې پالزم نه یې‬
‫کابل دی‪ .‬د افغانستان په سويل او ختيځ کې پاکستان په لويديځ کې ايران‪ ،‬په شمال کې تاجکستان‪،‬‬
‫ازبکستان او ترکمنستان او په شمال ختيځ کې چ ن سره ګډې پولې لري‪ .‬د افغانستان خاوره د ورېښمو الر‬
‫او انساني مهاجرتونو مرکزي نقطه ده لرغون پ ژندونکي داسې شواهد وړاندې کوي چې له م الد څخه‬
‫(‪ )۵۰۰۰۰‬کاله پخوا په دې خاوره کې انسانان م شته وه ښاري تمدن په دې قلمرو کې ممکن د دوه څخه‬
‫تر درې زره کاله پخوا له م الد څخه شروع شوي وي‪.‬‬

‫افغانستان چې د اسيا په لويه وچه کې موقعيٍت لري‪ ،‬چې شمال خواته يي تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او‬
‫ترکمنستان‪ ،‬شمال ختيځ خواته يي د چين ه واد‪ ،‬ختيځ خواته يي پښتونستان‪ ،‬جنوب خواته يي بلوچستان او‬
‫لويديځ خواته يي د ايران اسالمي جمهوريت موقعيت لري‪ .‬په ‪۱۳۷۶‬ها ‪.‬ش کال د ‪ Aims‬موسسې د‬

‫‪3‬‬
‫)‪(www.shaiqnetwork.com‬‬

‫‪8‬‬
‫څرګندونو له مخې افغانستان له خپلو ګاونډيو ه وادونو سره ‪ ۵۸۱۳‬کيلو متره ګډه پوله لري‪ ،‬چې د‬
‫پښتونستان او بلوچستان سره ‪ ۲۴۱۲‬کيلو متره‪ ،‬د چين له ه واد سره ‪ ۹۶‬کيلو متره‪ ،‬د ايران ه واد سره ‪۹۲۵‬‬
‫کيلو متره‪ ،‬تاجکستان سره ‪ ۱۳۶۰،۷‬کيلو متره‪ ،‬ازبکستان سره ‪ ۱۴۵،۵‬کيلو متره او له ترکمنستان ه واد سره‬
‫‪ ۸۷۴،۳‬کيلو متره ګډه پوله لري‪. .‬‬

‫افغانستان د اسيا په لويه وچې کې هغه ه واد دی چې بحر ته الر نه لري او د غوره طبيعي ځانګرتياوو په‬
‫لرلو سره په مرکزي اسيا کې يو غرنی ه واد ګڼل ک ږي‪ .‬افغانستان په شمالي نيمه کره کې تخمينًا د‬
‫(‪ )۶۵۲۲۲۵‬ک لو متر مربع پراخوالي په لرلو سره له روسيې پرته نور د ټولو اروپايې ه وادونو څخه پراخ‬
‫ه واد دی او د اسيايې ملکونو سره د پرتله ک دو له مخې له چ ن‪ ،‬هند‪ ،‬سعودي عربستان‪ ،‬ايران‪ ،‬منګول ا‪،‬‬
‫اندونيزيا‪ ،‬پاکستان‪ ،‬ترکيې او برما څخه وروسته په لسمه درجه کې راځي او د پراخوالي له مخې د نړۍ‬
‫څلوېښتم ه واد دی‪.‬‬

‫نوموړی ه واد د جغرافيايې طول او عرض له مخې په شمالي عرض البلدونو کې له جنوب څخه د شمال په‬
‫لورې د ‪ ۲۹‬درجو‪ ۲۲ ،‬دقيقو او ‪ ۵۳‬ثانيو او د ‪ ۳۸‬درجو‪ ۲۹ ،‬دقيقو او ‪ ۳۷‬ثانيو او د شرقي طول البلد دايرو‪،‬‬
‫‪ ۶۰‬درجو ‪ ۲۸‬دقيقو او ‪ ۴۱‬ثانيو او د ‪ ۷۴‬درجو‪ ۵۱ ،‬دقيقو او ‪ ۴۷‬ثانيو په منځ کې موقعيت لري‪ .‬د افغانستان‬
‫زيات اوودوالی له شمال ختيځ څخه جنوب لويديځ لورې ته يانې له يولې درې څخه تر ملک سياه غر‬
‫پورې (‪ )۱۵۳۰‬ک لو متره او زيات پلن والی يې له خم آب څخه تر چګايې غرونو پورې (‪ )۹۱۲‬ک لو متره‬
‫دی‪.‬‬

‫اوس مهال چې افغانستان په وچې کې راګ ر ه واد دی دغې ه واد ته تر ټولو نژدې بحري بندر د کراچۍ‬
‫بندر دی چې له تورخم څخه (‪ )۱۱۶۳‬ک لو متره واټن لري‪ .‬پداسې حال کې چې د هند بحر او افغانستان‬
‫ترمنځ په سيده توګه (ن غ په ن غه) واټن تر دې ډېر يانې له هلمند واليت څخه تر د کراچۍ شمال لويديځ‬
‫لورې پورې (‪ )۳۹۰‬ک لو متره واټن شتون لري‪ .‬د افغانستان په شمال کې تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او ترکمنستان‬
‫جمهوريتونه‪ ،‬لويديځ ته يې ايران او ختيځ لورې ته يې د چ ن سيکيانګ واليت سره ګډه پوله لري‪.‬‬

‫د افغانستان ج وپول ټ ک او سترات ژیک موقع ت‬

‫دا ټولو ته معلومه ده‪ ،‬چې افغانستان د خپل جغراف ایې موقع ت په اړه د نړۍ بحري اوبو ته الره نه‬
‫لري‪ .‬افغانستان هم په آس ا کې د ورېښمو د الرې پر سر پروت ه واد دی او د س مې د ملکونو او ځبر‬
‫ځواکونو د س اسي غوښتنو د یوې څلور الرې ح ث ت لري‪ ،‬چې د سابقه شوروي اتحاد له ړنګ دو وروسته‬
‫یې ج وپول ټ ک ارزښت نور هم زیات شوی دی او اوسمهال د کسپ ن چاپ ریال د شوروي آزاد‬

‫‪9‬‬
‫جمهوریتونو او د هندو او پاکستان ترمنځ یې له شماله جنوب ته د ځمکني ترانزیتي الرې په توګه یو‬
‫ځانګړی موقف خپل کړی دی‪.‬‬

‫افغانستان پخپله هم ګڼ شم ر کانونه‪ ،‬م نرالي زېرمې‪ ،‬ګاز او ت ل لري‪ ،‬له بل پلوه د افغانستان جغراف وي‬
‫موقع ت د روس ې‪ ،‬چ ن او هند د ځبر ځواکونو د څارلو لپاره لوړ پوځي مورچل ګڼل ک دلی شي او په دې‬
‫س مه کې د موجودو طب عي زېرمو په اړه په نړیواله کچې لویې پ سې ګټل ک دلی شي‪ ،‬چې افغانستان ته یې‬
‫سترات ژیک ارزښت هم ورکړی او هم د نړیوالو کمپ نو او ځبر ځواکونو د س الۍ ډګر ګرځ دلی دی‪ .‬له‬
‫بده مرغه چې نړیوال ځبر ځواکونو لکه‪ :‬امریکا‪ ،‬روس ه او چ ن هر یو له نړیوال مارک ټ سره د دغو زیرمو‬
‫د لوټلو او د خپلې ګټې اخ ستلو لپاره ب لې ب لې طرحې لري‪ ،‬چې ډېر په ت لو ماړه ملکونه یې قرباني دي او‬
‫خلک یې له ستونزو سره الس او ګریوان دي‪.‬‬

‫د افغانستان موقع ت له ایران سره د امریکا او اسرایلو په س اسي لوبو کې هم یو ځانګړي حالت ته رس دلی‬
‫دی‪ .‬ایران غواړي خپل اتومي بم جوړ کړي او اسرایل له امریکا سره وېره لري‪ ،‬چې ګوا کې د ایران‬
‫دولت ثابت نه دی او له خپل ایراني اتمي بم سره نړۍ ته د امن ت خطره رامنځ ته کوي او د دې ګواښ هم‬
‫شته چې په ایران نظامي عمل ات تر سره شي‪ ،‬خو د ایران د اقتصادي تجرېدولو لپاره د کسپ ن د نفتو‪ ،‬ګازو‬
‫او ت لو د ترانزیتې الرې په اړوند سره د ایران د ګوښه کولو لپاره هم کولی شي د افغانستان له موقع ته ګټه‬
‫پورته کړي‪ ،‬ځکه نو امریکا ته افغانستان لکه یو سترات ژیک دوست ه واد ډېر مهم دی‪ ،‬چې په دې توګه‬
‫کولی شي ایران هم د منځنۍ آس ا له ترانزیتي الرې ګوښه کړي او هم د س مې د انرژي ترانسپورت له‬
‫ګاونډو ملکونو څخه تر سره کړي‪.‬‬

‫له همدې امله امریکایانو له د طالبانو د واکمني پر مهال غوښتل چې د ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان‪،‬‬
‫هندوستان نلل کي وغزوي‪ ،‬خو هغه مهال په س مه کې د امریکایې او ارجنټایني کمپن و د رقابتونو او په‬
‫افغانستان کې د ناامن و له کبله دغه پروژه پلي نه شوه چې وروسته په (‪۲۰۰۱‬ز) کال دغه پروژه په ټپه‬
‫ودرېده‪ ،‬مګر په (‪۲۰۱۰‬ز) کال کې د ګازو دنلل کې د پروژې په اړه د امریکې په مالتړ په ترکمنستان کې‬
‫د افغانستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬هند او ترکمنستان د دولتونو ترمنځ یو تړون السل ک شو او د (‪۲۰۱۱‬ز)کال په اپرېل‬
‫کې د افغانستان پارلمان هم نوموړې پروژه تای د کړه‪ ،‬خو د افغانستان جنګي حالت د دغه پروژې کار په‬
‫ټپه درولی‪ .‬دا ټولو ته څرګنده ده‪ ،‬چې افغانستان د خپل رسمي تاریخ پ ل د لوی احمد شاه بابا له واکمنۍ‬
‫یانې (‪ ۱۷۴۷‬ز) کاله څخه را شروع کړی‪ ،‬خو ځ نې ب ا د تاریخ پړاو د پښتنو د آزادي لومړني مقاومت ته‬
‫وراړوي‪ ،‬چې د م رويس ن که له س اسي‪ ،‬نظامي او ټولن ز خوځښت سره تړاو لري‪ .‬د لوی مشر ميرویس‬
‫ن که خوځښت تاریخي ارزښت دی‪ ،‬خو د هوتکو د ټبر حکمرو وایې‪ ،‬د احمد شاه بابا واکمني ب ا د افغاني‬

‫‪10‬‬
‫امپراتورۍ جوړېدل‪ ،‬چې شمزۍ (اساس او بنسټ) یې دوران و جوړه کړې وه او دریم تاریخي نظر ب ا د‬
‫هغو ایتن کې (نژادي) ډلو د زړه خبره ده‪ ،‬چې د ننني افغانستان تاریخ هر څومره چې ک ږي عمر یې ورلنډ‬
‫کړي‪ ،‬نو پایله داده‪ ،‬چې د افغانستان په خاوره کې داسې ټبریز امکانات شته‪ ،‬چې دغه ټولنه په خپل الس‬
‫په اور کې ډاډه کړي‪ ،‬نو صرف یو اورلګ ت ته اړت ا لري‪ .‬افغانستان د تزاري روس ې او انګریزي امپراتورۍ‬
‫ترمنځ د بفر یا (ناپ لې) س مې موقع ت تر السه کړ‪ ،‬په دې کې د وخت ددغه دوو ځبر ځواکونو رول ډېر‬
‫غوره و‪ ،‬ځکه چې که روس ه رامخ ته شوه‪ ،‬نو د افغاني مقاومت تر شاه انګرېزان درېدل او که به انګرېز‬
‫رامخ ته شو‪ ،‬نو روس ې به د انګریزي امپراتورۍ د خپرېدو مخن وی کاوه‪ ،‬نو افغانان د دغه جګړې د‬
‫سوخت مواد ول او تر ننه هم دي‪ ،‬خو باید یادونه وشي‪ ،‬چې موو به په خپله خاوره کې دومره انګرېزان او‬
‫یا روسان هغه وخت نه و وژلي څومره مو چې خپل افغانان ووژل‪ .‬په شلمه پ ړۍ کې افغانستان د شوروي‬
‫اتحاد او لویدیزوالو په اخ او ډب کې ښګ ل و‪ ،‬مګر ب ا هم په ټاکلې دوره کې په افغانستان کې داسې‬
‫واکمني وه‪ ،‬چې افغانستان یې لږ تر لږه د ‪ ۵۰‬کلونو په به ر کې په نسبې توګه کرار وساته او د افغاني‬
‫ادارې بنسټ ز اساسات یې ک ښودل او په دویمه نړیواله جګړه کې یې افغانستان د هټلري جرمني له ت ریو‪ ،‬د‬
‫روس ې له بدمرغ و او د نړیوال امپرېال زم له خوړلو وساته‪ ،‬خو څه وشول‪ ،‬چې دغه ټول یو ځل له منځه‬
‫والړل او دا دی موو لږ تر لږه ‪ ۳۵‬کاله ک ږي چې د جنګ په حالت کې ژوند کوو او د دریو لس زو په‬
‫‪٨‬‬
‫به ر کې د دوو ځبر ځواکونو سره مو پنجې نرمې کړې او د س مې ه وادونو د س اسي لوبو قرباني شوو‪.‬‬

‫د ټاپي پروژې مالتړي ه وادونه‬

‫د ټاپي س اله پروژه د آي پي آي یعنې د ایران‪ ،‬پاکستان او هند په نوم یادېږي‪ ،‬خو امریکا د ټاپي‬
‫پروژې مالتړې ده‪ .‬چ ن هم د ټاپي مالتړې برېښي ځکه چې د دغې پروژې بریا په س مه کې د دوي پر‬
‫اقتصاد ښه اغ ز درلودلی شي‪ .‬روس ه هم ددغې پروژې مخالفت نه کوي‪.‬که څه د افغانستان ولسمشر محمد‬
‫اشرف غني دا خبره رد کړه چې گواکې ایران له ټاپې پروژې نه دومره خوښ نه ښکاري‪ ،‬خو ویلي شو‬
‫چې ټاپي پروژه د ایران اي پی آي پروژې مخه ډبولی شي‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫د ټاپي پروژې په اړه د شرکتونو رقابت او مقابله‬

‫د ټاپي د ګازو د نل ليکې پاړه د بريډاس او يونيکال شرکتونو رقابت او مقابله‬

‫د شوروي له ماتې وروسته د ارجنټاين يوې کمپنۍ چې بريډاس نوميده او مشري يې کايوس‬
‫بلګراني کوله‪ ،‬نوموړې کمپنۍ هغه لومړنۍ کمپنۍ وه چې پدې هڅه کې په بشپړه توګه او نهايي حد پورې‬
‫ګټه واخلي او وړانديز يې ‪z‬وکړ چې يو پايپ الين د ګاونډي هيواد څخه تير کړي او د امريکا متحده‬
‫اياالتو شديده غوښتنه داوه چې خپل پايپ الين ددغې الرې عملي کړي‪ ،‬نو ددې لپاره يې د بريډاس د‬
‫طرحې په وړاندې خپل مخالفت په ډاګه کړ‪ ،‬خو د دې مخالفت سره‪ ،‬سره بريډاس وروسته د کاميابو‬
‫مذاکراتو څخه وکوالي شول چې دغه پروژه السته راوړي ددې پروژې موقعيت د کيمربالک کسفين‬
‫بحيري ته او د يلشر بالک چې د افغانستان سرحد ته نژدې ده عملي کړي‪۱۹۹۵ .‬م کال د مارچ په مياشت‬
‫کې بلګراني د ترکمنستان څخه عالوه پاکستان سره هم مذاکرات وکړل‪ ،‬چې د افغانستان له الرې پايپ‬
‫الين وغځي او همدارنګه يې په افغانستان کې د خپلمنځي جنګونو په مهال په همدې کال کې د افغانستان‬
‫له جنګ ساالرانو سره د څو اړخيزه مزاکراتو وروسته بريډاس يو ‪ ۳۰‬کلن قرارداد د رباني رژيم سره‬
‫السليک کړ‪ .‬ښاغلي بلګراني باور درلود چې هغه نظريه چې په پايپ الين پورې يې اړه لرله په منطقه کې‬
‫امن او ثبات راولي او هغه نورو نفتي کمپنيو ته بلنه ورکړه‪ ،‬په هغو کمپنيو کې يونيکال اماکو(‪(،)Amoco‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ ،)EO( )central Asia oil‬هم شامله وه‪ .‬پدې نړيوال تړون کې ورسره متحد شي‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫)‪(Mashal.org‬‬

‫‪12‬‬
‫که څه هم ددې پروژې اصلي بنسټ طالبانو د خپلې واکمنې پرمهال ايښی‪ ،‬طالبانو لومړی له بريډاس او بيا‬
‫له يونيکال کمپنۍ سره پدې اړه قرارداد ته ډير نيژدې شوی وو‪ .‬خو د امريکا مداخلې او د امنيت شورا‬
‫بنديزونو يې په وړاندې خنډونه ايجاد کړل‪ .‬وتلي ليکوال عبدالرحيم ثابت پخپل کتاب کې؛ چې د طالبانو‬
‫په اړه يې ليکلی؛ خورا تفصيلي بحث کړی چې د نوموړي د کتاب په استناد د هغه قرارداد څو مهمې‬
‫مادې په الندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ .٦‬په دې ستره پروژه کې کارکوونکي به له مسلکي کسانو پرته نور ټول افغانان وي چې پدې توګه به ‪۶۰‬‬
‫زرو کسانو ته د کار کولو زمينه برابره شي‪.‬‬
‫‪ .٧‬نل ليکه به تر ‪ ۳۰‬کلونو پورې د پروژې تطبيق کوونکي شرکت ملکيت وي افغانستان ته به د هر متر‬
‫مکعب پر سر د ټرانزيټ فيس ورکوي چې د کال بيه يې ‪ ۳۵۰‬ميليونه ډالرو ته رسيږي‪.‬‬
‫‪ .٨‬افغانستان کوالي شي ددې نل ليکې له الرې خپل ګاز بهر ته صادر کړي‪ ،‬البته ‪ ۳۰‬کاله وروسته به نل‬
‫ليکه په بشپړ ډول د افغانستان ملکيت وي‪.‬‬
‫‪ .٩‬له نل ليکې سره شاوخوا په ديرش کيلومترۍ کې پرتو ټولو کليو ته به ګاز ورکوي او د ضرورت په‬
‫ځايونو کې به د انرژۍ د توليد توربينونه نصب او له هغو څخه به نږدې سيمو ته انرژي تقسيم شي‪.‬‬
‫له شبرغان څخه به يوه نل ليکه لدې عمومي نل ليکې سره وصليږي‪ ،‬او له هغې څخه به د کندهار‬ ‫‪.1٠‬‬
‫او کابل ښارونو ته فرعي نل ليکې غزول کيږي‪.‬‬
‫له افغانستان سره به د نفتو د څاګانو په بيارغونه او پاکولو کې مرسته کوي‪ ،‬د شبرغان د ګازو تصفيه خانې‬
‫به ترميموي‪ ،‬او همدې ته ورته نورې په لسګونو وړې او عام المنفعه پروژې به په کار اچوي‪ .‬متاسفانه چې‬
‫له طالبانو سره د امريکې او دهغې د ملګرو د سياسي مخالفتونو په وجه دغه پروژه عملي کيدلو ته‬
‫‪5‬‬
‫پرينښودل شوه‪.‬‬

‫تر ډيرو کلونو رقابت وروسته د يونيکال امريکايي شرکت پدې وتوانيده چې ددغې پروژې د عملي چارو‬
‫قرارداد پخپل نوم کړي او دبريډاس ارجنټاين شرکت ته ماتې ورکړي‪ .‬د يونيکال شرکت د‪ ۱۳۷۰‬نه تر‬
‫‪ ۱۳۷۳‬ل کال پورې ددې پروژې د لومړنۍ سروې لپاره نږدې يو ميليون ډالره مصرف کړل‪.‬خو دغه‬
‫امریکايي شرکت له ‪ ۱۳۷۳‬نه تر ‪ ۱۳۷۶‬ل کال پورې په دې ونه توانيد چې د پروژې د پلې کولو لپاره په‬
‫افغانستان کې د وخت حکومت مالتړ تر السه کړی‪.‬دريم ځل په ‪ ۱۳۸۰‬لمريز کال کې تړون السليک شو‬
‫چې ددې تړون په اساس نوموړو څلورو هيوادونو په خوښه د ګاز ليږدونې ددې سترې پروژې د عملي‬
‫ک دو لپاره د ( ټاپي لميټيډ) په نوم يو ګډ شرکت جوړ شو‪ .‬په ټاپي پروژه کې د يو څه پرمختګ وروسته‬

‫‪5‬‬
‫(‪)https://www.nunn.asia.com‬‬

‫‪13‬‬
‫يو بل اساسي تړون په ‪ ۱۳۸۹‬لمريز کال د ووي د مياشتې په ‪ ۲۹‬مه د ترکمنستان په پالزمينه عشق اباد کې د‬
‫دريو هيوادونو ولسمشرانو او د هند د انرژي وزير له لوري السليک شو‪ .‬په همدې کال کې افغان چارواکو‬
‫ددې پروژې په اړه وويل چې د دغه تړون له مخې به هر کال ‪ ۳۳‬ميليارده متره مکعب ګاز له ترکمنستان‬
‫څخه افغانستان‪ ،‬پاکستان او هند ته وليږدول شي‪ ،‬چې ‪ ٪۴۲‬ګاز به هندوستان‪ ٪۱۶ ،‬افغانستان او پاتي نور‬
‫‪ ۴۲٪‬به پاکستان ترالسه کوي‪ .‬د همدې تړون په اساس به ددې پروژې کار په ‪ ۱۳۹۱‬کال کې شروع او په‬
‫‪ ۱۳۹۳‬کال پورې سرته رسيدالی وای‪ ،‬خو دا کار ونشو‪ .‬او همداراز په دې وروستيو کې يو ځل بيا د‬
‫نوموړو څلورو هيوادونو استازو په عشق اباد کې په خپله وروستۍ غونډه کې پريکړه وکړه‪ ،‬چې په ‪۱۳۹۴‬‬
‫لمريز کال کې د ټاپي پروژې چارې عمال پيل شوې او تر نن پورې يې چارې پر مخ روانې دي‪ .‬چې ډير‬
‫ژر به پيل او ګټې اخيستنې ته وسپارل شي‪)۲۰،۳(.‬‬

‫يونيکال او د هغه اغيزې‬

‫د بريداس او يونيکال تر زياتې مودې رقابتونو وروسته يونيکال امريکايي شرکت پدې وتوانيده‬
‫چې د ټاپي پروژې د چارو د پرمخ بيولو قرارداد په خپل نوم کړي‪ .‬يونيکال د کليفورنيا د تيلو متحده‬
‫شرکت (‪ )union-oil company of California‬دی‪.‬دغه امريکايي کمپنۍ د شپږ بيليوني پانګې په‬
‫لرلو سره د تيلو د نل ليکو او تصفيې په برخه کې د کمپنيو په قتار کې دولسم نمبر يا دولسم مقام ترالسه‬
‫کړ‪ ،‬چې مرکز يې د کليفورنيا په ( ايل سکانډر) ښار کې ده‪ .‬چې د امپراطورۍ پولې يې تر اندونيزيا‪ ،‬بنګله‬
‫ديش‪ ،‬تايلنډ‪ ،‬افغانستان او ترکمنستان يا مرکزي اسيا هيوادونو ته رسيدلې دي‪)۱۲۸،۱(.‬‬

‫لکه څرنګه چې په يونيکال کمپنۍ کې ډير پاخه سياستوال او وګړي کار کوي‪ ،‬زيات شمير وګړي او‬
‫غړي يې په بيال بيلو وزارتونو کې دندې ترسره کوي چې د امريکا حکومت زياته برخه له همدې کمپنۍ‬
‫‪٦‬‬
‫څخه جوړ او تشکيل شويده‪.‬‬

‫که د نړۍ اوسنيو حاالتو ته دقيقًا ځير شو نو ښکاره ده چې يونيکال په ډيرو هيوادونو کې اغيز موندلی او‬
‫د هغوی د سياسي رژيمونو په جوړېدو کې يې ډيره هڅه کړې او ډير هغه څه يې ترالسه کړي چې‬
‫بشريت ډير ورته حيران ښکاري نو بيا يونيکال د امريکا د سياستونو نماينده ګي او استازيتوب کوي‪.‬د‬
‫يونيکال کمپنۍ د ژوندانه د چاپيريال د ککړوالي او خرابوالي مسؤله ده‪)۱۳۳،۱(.‬‬

‫‪6‬‬
‫(‪)tolonews.tv‬‬

‫‪14‬‬
 ‫د طالبانو او حامد کرزي په حکومتونو کې د يونيکال نقش‬
‫د طالبانو اسالمي امارت رژيم د راپرځ دو په موخه د ملګرو ملتونو د امنيت شورا له تصويب او‬
‫تاييد وروسته د امريکا متحده اياالتو په مشرۍ نړيوالو په افغانستان هوايي بريدونه پيل کړل‪ ،‬چې د شمالي‬
‫ټلوالي او د پاکستان د هوايي ډګرونو څخه په ګټه اخيستو سره د طالبانو رژيم نسکور او پر ځاي يې يو له‬
‫تصور څخه هم لرې نوي تحوالت رامنځته شول‪ .‬چې انتقالي او منځمهالي دورو ترڅنګ د ټولټاکنو له‬
‫لوري د افغانستان د تير شوي ولسمشر د حامد کرزي په شتوالي کې چې تر شا يې د امريکا متحده‬
‫اياالتو ولسمشر ډبليو بوش د الرې بشپړ مالتړ ورسره وه‪ .‬په ډيسمبر د ‪ ۲۰۰۱‬ميالدي کال د طالبانو د‬
‫حکومت په راپرځيدو سره د المان په بن ښار کې کنفرانس جوړ شو‪ .‬او حامد کرزی د لنډ مهاله ولسمشر‬
‫په توګه وټاکل شو‪ .‬په بن او ب ړنۍ لويه جرګه کې د حامد کرزي ټاکنه (انتخاب ‪ +‬انتصاب) مونږ ته په‬
‫‪۱۹۹۰‬م کال کې د نيکاراګوا انتخابات راپه زړه کوي‪ .‬د معلوماتو ترمخه د تيلو د يونيکال کمپنۍ چې له‬
‫دروازې وتلې وه‪،‬دا ځل د شا له الرې صحنې ته راننوته او د سياسي تحوالتو بهير يې په خپل کنټرول کې‬
‫راوست‪ .‬د رويتر خبري اژانس په ‪ ۱۸‬د فبروري د ‪ ۲۰۰۲‬م کال ريپورټ ورکړ چې؛ ((د امريکا د تيلو‬
‫کمپنۍ ( يونيکال) د افغانستان د انتقالي حکومت د رييس په توګه د حامد کرزي په ټاکنه کې فعال او‬
‫اغيزمن رول ادا کړی دی‪)۱۹۴.۱()).‬‬

‫هسپانوي جريدې(موندو)هم پدغې نيټه وليکل‪ :‬هغه مهال چې يونيکال غوښتل چې خپلو تيلو نل ليکه د‬
‫افغانستان له خاورې څخه تيره کړي حامد کرزی ددغې کمپنۍ د مشاورينو له جملې څخه وه‪ )).‬د فرانسې‬
‫د لوموند جريدې هم د ‪۲۰۰۱‬م کال د جنورۍ په لسمه نيټه له دغه راز نه پرده پورته کړېده‪ .‬حامد کرزي د‬
‫لويې بيړنۍ جرګې د جوړېدو نه لس ورځې وړاندې(د مۍ ‪ ۳۰‬مه ‪۲۰۰۱‬م) کال کې اسالم آباد ته سفر وکړ‬
‫او د پاکستان او ترکمنستان سره يې د پايپ الين د پروژې په برخه کې تړون السليک کړ‪ ،‬چې لويې‬
‫جرګې ته د خپلې وينا په مهال يې له هغې څخه يادونه وکړه او ويې ويل‪(( :‬افغانستان ښايي له دغې الرې‬
‫څخه د ترانزيټ د محصول په توګه د کال ‪ ۳۰۰‬ميليونه ډالره ګټه السته راوړي‪)۱۹۰.۱()).‬‬

‫د ‪۲۰۰۲‬م کال د فبروري په پای کې د رويتر آژانس عشق اباد ته د خليلزاد د سفر او له صفر مراد نيازوف‬
‫سره د نل ليکې په اسنادو د السليکولو رپوټ ورکړ‪.‬په همدې ډول رويتر د ‪۲۰۰۲‬م کال د مارچ په اوومه‬
‫اسالم آباد ته د حامد کرزي د سفر خبر ورکړ او ددغه سفر موخه يې د تيلو د نل ليکې موضوع وښودله ‪.‬د‬
‫پاکستان د ډان ورځپاڼې د افغانستان د کانو او صنايعو د وزير محمد عالم رزم له قوله وليکل‪ :‬يونيکال د‬
‫پايپ الين د پروژې د رهبري کولو نقش لوبوي‪.‬ددغې پروژې کار وروسته له هغې پيليږي چې د دری‬
‫واړو هيوادونو جمهور رييسان د ‪ ۲۰۰۲‬م کال د مۍ په ‪ ۳۰‬مه په قرارداد السليکونه وکړي‪)۲۰۹،۱(.‬‬

‫‪15‬‬
‫د کانونو او صنايعو د وزارت وزير انجينير محمد ابراهيم عادل وويل‪(( :‬يونيکال هم د تکنالوجي په‬
‫لحاظ او هم د اقتصاد په لحاظ له نورو ټولو قوي او پياوړی دی‪.).‬مونږ باور لرو چې يونيکال به ميدان‬
‫وګټي‪ ،‬ځکه چې دغه شرکت شخصي استعداد لري‪ ،‬ځانته راز او رمز لري‪ ،‬ځکه نو ترڅو چې پدې اړه‬
‫وروستۍ تړون ترسره شوی نه وي‪ ،‬هيڅوک نه غواړي دا موضوع رسوا کړي او د ډله اييزو رسنيو غووونو‬
‫ته يې وروسوي‪)).‬د حيرانتيا خبره دا ده چې د امريکا خپلې ځينې کمپنۍ پدې اند دي چې دغه نل ليکه‬
‫دې د افغانانو له ګډون څخه پرته په خپل سر جوړه کړي او له مليشو څخه د معاش په بدل کې داسې اردو‬
‫جوړه کړي چې د نل ليکو امنيت وساتي‪ .‬په پاي کې دا خبره د يادولو وړ بولم چې ويل کيږي افغانستان دا‬
‫مهال د پام وړ تيل نلري‪ ،‬خو دا خبره هم بايد په پټو سترګو ونه منل شي‪ ،‬په ځانګړي توګه چې ټول‬
‫ګاونډيان په تيلو کې المبو وهي‪ ،‬لرې نه ده چې يوه وری به د تيلو او ګازو د سترو زيرمو د پيدا ک دو او‬
‫موندلو شاهدان شو‪.‬واکمن راځي اوځي‪ ،‬ډلې واک ته رسيږي او بيا سقوط کوي‪ ،‬ايتالفونه برياليتوب‬
‫مومي‪ ،‬ملتونه د هيواد په دې ګوټ او هغه ګوټ کې ځپل کيږي‪ ،‬ښارونه په کنډوالو بدليږي‪ .‬خو يو شی‬
‫چې تغير نه مومي هغه يې ښکيالکګرو او جنايتکارو کمپنيو طرحې او پالنونه دي ‪ ،‬چې خپلې موخې ته د‬
‫رسيدو لپاره له هرچا او هر شي څخه استفاده او د خپل ځان په ګټه يې استعمالوي‪ ،‬او له خپلو ګټو پرته د‬
‫هيچا او هيڅ شي پروا نه ساتي‪)۲۱۱.۱(.‬‬

‫دوهم مبحث‪ .:‬ټاپي پروژه د ملي یووالي د حکومت تاریخي السته راوړنه ده‬
‫د ټاپي د پروژې د کار پيل د ملي يووالي د حکومت د رهبرۍ يوه بنسټيزه او تاريخي السته راوړنه‬
‫ده چې پر بنسټ به يې د ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان او هندوستان ترمنځ د ګازو د نل ليکې د غځيدو‬
‫ترڅنګ سياسي‪ ،‬تجارتي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬ترانزيټي او ترانسپورتي اړيکې ټينګې او په سيمه کې به د بنسټيز‬
‫پرمختګ‪ ،‬سولې‪ ،‬امن او ثبات لپاره دروازې پرانيزي‪ .‬دغه څرګندونې د لغمان والي عبدالجبار نعيمي په هغه‬
‫غونډه کې وکړې چې د ټاپي د پروژې د اهميت د څرنګوالي او مالتړ په اړه جوړه شوې وه‪ .‬په غونډه کې‬
‫د دولتي ادارو ملکي او امنيتي ادارو مسوولينو‪ ،‬د واليتي شورا غړو‪ ،‬مشرانو‪ ،‬ديني علماوو‪ ،‬د مدني ټولنو‬
‫‪٧‬‬
‫غړو‪ ،‬ځوانانو او سوداګرو برخه اخيستې وه‪.‬‬

‫لغمان والي په خپله پرانستونکي وينا کې د افغانستان ولس‪ ،‬د ملي يووالي د حکومت رهبرۍ او د لغمان‬
‫واليت ولسونو ته د ټاپي د پروژې د کار د پيل يې هغه بنسټيز پرمختګ او مثبت ګام ياد کړ چې په سيمه‬
‫کې به د اقتصادي ودې‪ ،‬کاري فرصتونو د ايجاد او څو اړخيزه اړيکو په ټينګښت کې ګټورې پايلې‬

‫‪7‬‬
‫(‪)tatobaynews.com‬‬

‫‪16‬‬
‫ولري او تر ټولو زياته ګټه به يې افغانستان ته ورسيږي‪.‬نوموړي د لغمان د محلي حکومت د لومړۍ درجه‬
‫مسوول په توګه په دې خوښي څرګنده کړه چې افغانستان د خپل څو زره کلن تاريخ په اوودو کې په‬
‫هغهّهيواد بدليږي چې د نړۍ او سيمې هيوادونه په تجارتي او اقتصادي لحاظ سره وصلوي‪ .‬لغمان والي د‬
‫يادې مهمې منطقوي پروژې اهميت ته په اشارې سره وويل چې له يادې پروژې څخه به افغانستان هر کال‬
‫په ميلونو زره امريکايي ډالر عوايد ترالسه کړي‪ .‬ګڼ شمير افغانانو ته به د کار زمينه مساعده شي او همزمان‬
‫به ورسره د بريښنا او نوري فايبر چارې هم پيل شي‪ .‬نوموړي زياته کړه چې په هر ملي او سيمه ييز‬
‫پرمختګ سره د هيوادونو تر منځ دولتي او دوه اړخيزه درناوی زياتيږي د جګړو او نورو ناخوالو مخه نيول‬
‫کيږي‪.‬لغمان والي پر ټولو وسلوالو مخالفينو غږ وکړ چې د نورو په اشاره پيل شوې جګړه پريږدي ځکه‬
‫چې جګړه افغانستان ورانوي او ګټه يې پرديو ته رسيږي‪.‬له وسلوالو مخالفينو يې وغوښتل چې په سوله کې‬
‫ژوند وکړي او خپل هيواد د متمدنو او مترقي هيوادونو سره سيال کړي‪ .‬د غوندې ټولو برخوالو د ټاپي د‬
‫پروژې د کار د پيل په اړه ژوره خوښي څرګنده کړه او په دې برخه کې يې هر ډول ولسي همکارۍ ته‬
‫چمتووالی وښود او د ملي يووالي حکومت رهبري ته يې ډاډ ورکړ چې د لغمان واليت ټول اوسيدونکي د‬
‫ټاپي د پروژې د کارونو مالتړ کوي‪ .‬د يادونې وړ ده چې يادې پروژې د پرانيستې په مراسمو کې د‬
‫افغانستان پر جمهور رييس جاللتماب محمد اشرف غني سربيره د ترکمنستان جمهور رييس قربان علي بري‬
‫محمدوف‪ ،‬د پاکستان لومړي وزير او د هند جمهور رييس مرستيال ګډون درلود چې په ‪ ۱۳۸۹‬لمريز کال‬
‫‪٨‬‬
‫کې د قوس د مياشتې په ‪ ۲۲‬نيټه يې د ترکمنستان د ماري ښار څخه عملي او سيمې کارونه پيل شول‪.‬‬

‫په خوست کې ددغه واليت د چارواکو‪ ،‬قومي مشرانو‪ ،‬د واليتي او علماوو شوراګانو او د مدني ټولنو غړو‬
‫د پراخې غونډې په ترڅ کې له ټاپي پروژې مالتړ وکړ او ويې ويل‪ ،‬دا د افغانستان د ملي اقتصاد لپاره‬
‫برخليک ټاکوونکې پروژه ده‪.‬‬

‫په دې غونډه کې د خوست والي پوهنمل حکم خان حبيبي وويل‪ ،‬اوسنی حکومت د هغې پروژې په‬
‫پرانيستل ک دو وتوانيد چې له ډيرې مودې راهيسي يې افغان ولس په تمه وه‪ .‬ده پر ټولو هيوادوالو غږ وکړ‬
‫چې ددې لويې سيمه ييزې پروژې د تطبيق لپاره د ملي او اسالمي مسووليت پر بنسټ الزمه همکاري‬
‫وکړي او چا ته اجازه ورنه کړي چې ددې پروژې پر وړاندې خنډونه جوړ کړي‪ .‬پدې ناسته کې يو شمير‬
‫نورو ويناوالو له ټاپي پروژې په بشپړ ډول مالتړ وکړ او ويې ويل چې ددې پروژې په تطبيق او بشپړولو کې‬
‫‪٩‬‬
‫هرې قربانۍ او دندې اخيستلو ته چمتو دي‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫(‪)https://m.facebook.com‬‬
‫‪9‬‬
‫(‪)https://www.pajhwok.com‬‬

‫‪17‬‬
 ‫طالبانو هم د ټاپي پروژې د پلي ک دو څخه مالتړ اعالن کړ‬
‫طالبان د ټاپي پروژه د هيواد د اقتصادي بنسټ مهم عنصر بولي‪ ،‬وايي چې تر خپل کنټرول الندې‬
‫سيمو کې ددې پروژې له پلي کولو سره همکاري اعالنوي‪ .‬ټاپي له ترکمنستان څخه د افغانستان له الرې‬
‫پاکستان او بيا هند ته د ګاز نل ليکې د غځولو پروژه ده‪ ،‬چې ‪ ۷۳۵‬کيلومتره يې د افغانستان له هرات‪ ،‬فراه‪،‬‬
‫هلمند او کندهار واليتونو تيريږي‪ .‬وسله والو طالبانو په يوه خبر پاڼه کې ويلي‪ ،‬ټاپي پروژه د سيمې په کچه‬
‫يوه مهمه اقتصادي پروژه ده او دهغې د احداث ابتکار هم د اسالمي امارت د واکمنۍ پر مهال ترسره شوی‬
‫دی‪ .‬هغوی دعوه کوي چې ددې پروژې کار په افغانستان کې د امريکا د پوځي حضور له امله ځنډيدلی‬
‫دی‪ .‬په خبرپاڼه کې راغلي چې طالبانو تر خپلو کنټرول الندې سيمو کې ددې پروژې په امنيت کې پوره‬
‫پوره هڅه کوي‪ .‬طالبانو همداراز ويلي ‪ ،‬چې که دوی ته د يادې پروژې د پلي ک دو په بهير کې داسې‬
‫کوم موارد ثابت شي چې په هغه کې حکومتي چارواکو درغلي او فساد څرګند شي او د ولس حق په کې‬
‫ضايع کيږي‪ ،‬نو مخه به يې ونيسي‪ .‬طالبان همدا راز وايي چې د امريکا نظامي حضور د مس عينک او‬
‫‪1٠‬‬
‫نورو دېته ورته سترو پروژو په عملي کيدو کې ستر خنډ دی‪.‬‬

‫طالبان د ټاپي پروژه د هيواد د اقتصادي بنسټ مهم عنصر بولي‪ ،‬وايي چې تر خپل کنټرول الندې سيمو کې‬
‫ددې پروژې له پلي کولو سره همکاري اعالنوي‪ .‬طالبانو ددې پروژې پلي ک دل د افغانانو لپاره زيری بللی‬

‫‪10‬‬
‫(‪)www.spogmairadio.af‬‬

‫‪18‬‬
 ‫د ټاپي پروژې په اړه د ولسمشر غني بيال بيلې ويناوې‬

‫د ټاپي پروژې په اړه د ولسمشر غني بيال بيلې ويناوې‬

‫د جمعې پر وری ( د کب په ‪۴‬مه) له ترکمنستانه د افغانستان او پاکستان له الرې هند ته د طبعي‬

‫ګازو نل ليکي( ټاپي) پروژې د ترکمنستان برخې کار د ماري سيمې سرچشمه کې پای ته ورسيد او په‬
‫افغانستان کې ددغې پروژې چارې رسمًا پيل شوې ‪.‬افغان ولسمشر محمد اشرف غني هرات کې د افغانستان‬
‫برخې چارو پيل مراسمو ته په وينا کې دغه پروژه د بيارغونې‪ ،‬د هيلې او ډاډ پيغام وباله او له دغه ځايه دې‬
‫پروژې سره د غوټه انديښنو او ګټو اړوند بحث پيليږي‪)۳۶،۴(.‬‬

‫ولسمشر غني زياته کړه‪ (( :‬مونږ د راتلوونکو نسلونو لپاره د يو ستر ليدلوري بنسټ ودو زه باور لرم چې‬
‫دغه ليدلوری کولی شي په سيمه کې په بيوزلۍ‪ ،‬بنسټ پالنې او ب کارۍ برالسي شي‪)۹،۵(.‬‬

‫ددې پروژې د پلي کيدو سره سم ولسمشر هيله څرګنده کړه چې راتلوونکی نسل دې باور ته رسيږي‬
‫چې مونږ د يوه لو ی ليدلوري بنسټ کيښود چې په فقر‪ ،‬افراطيت او ب کاريو غالب شي‪ .‬پدې مراسمو کې‬
‫چې د هرات په واليت کې پيل شول افغان ولسمشر اشرف غني‪ ،‬د پاکستان لومړي وزير شاهد خاقان‬
‫عباسي او د هند د بهرنيو چارو د وزارت سالکار مبشر جاويد اکبر هم ګډون کړی و‪.‬ولسمشر اشرف غني‬
‫د ټاپي پروژې پيل په افغانستان کې د بدلون پيل وګاڼه او ټينګار يې وکړ چې دا پروژه لوړ اقتصادي‬
‫ارزښت لري‪ ،‬دا پروژه د خلکو دسترخوان بدلوي‪ ،‬دا پروژه د سلګونو ميليونو ډالرو المل کيږي‪.‬غني‬
‫زياتوي‪ (:‬ددې پروژې پيل د بې باوريو پای ده‪ ،‬د افغانستان راتلوونکي ته د باور پيل دی‪.‬دا پروژه سيمه‬
‫اييزه همکاري زياتوي‪ ،‬مونږ د فقر څخه شتمنيو ته رسوي‪ .‬ولسمشر وړاندې وويل‪(( :‬هيڅ افغان تير وخت‬
‫ته نه ګوري‪ ،‬راتلوونکي ته ګوري‪ ،‬مونږ افغانان د هيڅ يو هيواد سره دښمني نه لرو يوازې خپلې ملي ګټې‬
‫لټوو او خوندي کوو يې او له سيمې سره همکاري غواړو)) پدې غونډه کې د شاهد خاقان عباسي ترڅنګ‬
‫د هند د بهرنيو چارو سالکار وويل چې افغانستان د آسيا زړه دی بايد کړکيچ پکې نه وي ځکه چې د‬

‫‪19‬‬
‫افغانستان کړکيچ ټولې سيمې ته ستونزې پيدا کولی شي‪.‬د غونډې په آخرو شيبو کې ولسمشر غني زياته‬
‫کړه‪(( :‬د افغانستان سياست د وصل سياست دی نه د جالوالي‪ ،‬دا مهال له يوې پيړۍ جالوالي وروسته‬
‫‪11‬‬
‫جنوبي آسيا د افغانستان له الرې مرکزي آسيا سره تړل کيږي‪)).‬‬

‫ټاپي پروژه به افغانستان په نوي بڼه معرفي کړي‬

‫ټاپي پروژه چې د ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان او هندوستان شريکه پروژه ده‪ ۱۸۰۰ ،‬کيلو متره‬
‫اوودوالی لري چې نږدې ‪ ۷۵۰‬کيلو متره به يې د افغانستان له الرې تيره شي‪ .‬دغه پروژه به طبيعي ګاز د‬
‫ترکمنستان څخه افغانستان‪ ،‬پاکستان او هندوستان ته وليږدوي‪.‬افغانستان به ددې نل ليکې د غځيدو له امله‬
‫هر کال پنځه سوه ميليونه ډالره ترانزيټي عايد ترالسه کړي‪ .‬دا پروژه به په سيمه کې افغانستان ته اقتصادي‬
‫او سياسي قوت ورکړي او له امله به يې افغانستان يو جنګي هيواد نه‪ ،‬بلکې د نورو هيوادونو د اقتصاد‬
‫‪12‬‬
‫رغوونکی هيواد په توګه معرفي شي‪.‬‬

‫د ټاپي پروژې عملي کيدل د افغانستان اقتصادي وده او پرمختګ کې حياتي ارزښت لري‪ ،‬ځکه چې د نل‬
‫ليکې غزول د هرات‪ ،‬فراه‪،‬نيمروز‪ ،‬هلمند او کندهار څخه پالن شوې چې د هغې په عملي ک دو سره به په‬
‫نومړو سيمو کې د کار او شغل د پيدا ک دو‪ ،‬صنعتي او زراعتي پرمختګ‪ ،‬اوسيدونکو د اقتصادي ودې او‬
‫هوساينې لپاره به ډيره ګټوره تمامه شي‪ ،‬ځکه چې پاکې او کم قيمت لرونکې انرژۍ ته السرسۍ‬
‫اسانتياوې او بدلونونه رامنځته کوالی شي‪ .‬ددې پروژې په عملي ک دو سره به د هيواد ملي عوايد زيات‬
‫شي‪ ،‬دولت به غښتلی او دسولې په راوستلو کې به رغند ه رول ولوبوي‪.‬ددې ترڅنګ به زرګونه بې وزله او‬
‫بې کاره هيوادوال د نوموړې پروژې د عملي کيدو او پلي کولو او څارنې په وخت کې د ‪ ۳۰‬کالو لپاره‬
‫په کار وګمارل شي‪ .‬د ټاپي پروژې په عملي ک دو سره به له يوه اړخه د هيواد کمزوری اقتصاد پياوړی‬
‫شي‪ ،‬د پاکې او ارزانه انرژۍ په برخه کې به تر يوه حده د هيواد اړتياوې پوره شي‪ ،‬له بله اړخه به د هيواد‬
‫په ګوټ ګوټ کې د ځنګلونو‪ ،‬ميوه لرونکو او بې ميوې ونو د پرې کولو په مخنيوي سره د ژوند طبيعي‬
‫پاک چاپيريال( محيط) ساتنه وکړای شو برسيره پردې د ټاپي د پروژې په عملي ک دو سره به د جنوبي او‬
‫مرکزي آسيا د هيوادونو ترمنځ د تجارتي توکو راکړه او ورکړه ډېره او اقتصادي اړيکې به يې پياوړې‬
‫شي‪ .‬پدې کار سره به د نوموړو سيمو د هيوادونو تر منځ د يو اوبل په داخلي چارو کې السوهنې‪ ،‬بې‬
‫باوري او جنګي کړه وړه په اقتصادي رغونې‪ ،‬اعتماد او يو او بل سره د ملګرتياپه اړيکوبدلې شي‪)۱۷،۳( .‬‬

‫‪11‬‬
‫)‪(https://president.gov.af/ps/archive‬‬
‫‪12‬‬
‫(‪)https://www.tolonews.com‬‬

‫‪20‬‬
‫په پام کې ده د ټاپي پروژې په نولسمه غونډه کې ددې پروژې د غړو هيوادونو د کانونو وزيران په دوو‬
‫مسلو پريکړ ه وکړي ‪ ،‬چې يو يې د پروژې د پيلونکي شرکت په اړه او بل يې د ددې پروژې د کار پيل‬
‫وو‪ .‬خو دا موخې ترالسه نشوې لکه څنګه چې رسنۍ وايي د اسالم آباد په غونډه کې پدې اړه هوکړه ونه‬
‫شوه‪ ،‬خو دا په داسې حال کې ده چې د ټاپي ياده پروژه افغانستان ته ډيره مهمه ده او که چيرې له السه‬
‫ووزي نه يوازې افغانستان بلکې ددې پروژې ګډونوال هيوادونه به يوه ستره موکه له السه ورکړي‪.‬مخکې‬
‫ويل ک دل چې د اسالم اباد په غونډه کې به ددې پروژې کره نيټه او پلي کوونکی شرکت جوت شي‪،‬‬
‫البته هغه شرکت چې په داوطلبی کې ګټوونکی وو‪ ،‬خو دا چې د پلي کونکي شرکت او ترکمنستان ترمنځ‬
‫ستونزې وې نو ځکه د اسالم آباد غونډه وړ پايلې ته ونه رسيده‪ .‬دا چې يو لوري ته د هند او پاکستان د‬
‫انرژۍ اړتيا ډيره ده او بل لوري ته ايران هم د پروژې سيال دی او د سولې په نوم پروژه ډيزاين شوې‬
‫شونې ده د ټاپي ځنډ يې پايلې بل ډول کړي‪.‬‬

‫پدې منځ کې د ستونزو په حل کې جدي وي ځکه ددې پروژې په ځنډ سره افغانستان په سيمه کې‬
‫ډيرې مهمې ګټې له السه ورکوي‪ .‬ځکه کچيرې د ځينو لويديځو هيوادونو او ايران تر منځ په چال چلند‬
‫کې بدلون راشي شونې ده د ټاپي برخليک هم بدل شي‪ .‬ښه به وي چې د کانونو وزارت ددې ستونزې د‬
‫حل په موخه د ترکمنستان‪ ،‬او چينايي‪ ،‬روس او فرانسوي شرکت تر منځ شته ستونزې حل کړي څو‬
‫ستونزې حل او پروژه لومړني پړاو ته شي چې عملي چارې يې پيل شي‪.‬سياسي شنونکي چې د سيمې‬
‫اړيکي څيړي وايي ددې ترڅنګ چې دا پروژه له اقتصاد ي پلوه افغانستان ته ډيره مهمه ده کوالی شي د‬
‫هيواد له ټيکاو سره هم مرسته وکړي‪.‬له دې پروژې سره سم به د افغانستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬هند او ترکمنستان‬
‫ترمنځ د سيمې په کچه يوه پياوړې اړيکه جوړه شي‪ .‬د دې ترڅنګ د څلورو واړو هيوادونو ترمنځ سياسي‬
‫اړيکې هم پياوړې کيږي او بيا به د ټولو کوښښ دا وي څو يې مالتړ وکړي‪ .‬دا چې اوس امنيتي ستونزې‬
‫ددې پروژې پر وړاندې سترې ستونزې دي څلور واړه هيوادونه به کوښښ وکړي چې د پروژې په مخ کې‬
‫شته خنډونه لرې شي‪.‬ډيری شنونکي وايې چې د ګډو ګټو په شتون کې شونې ده په سيمه کې شته‬
‫دوښمنۍ هم له منځه والړې شي‪ .‬لدې سره سره ترکمنستان په سيمه ايزو ستونزو کې ښکيل نه دی خو د‬
‫پاکستان او هند او بيا افغانستان او پاکستان تر منځ ځينې ستونزې هغه څه دي چې سترګې پرې نشي‬
‫پټيدای‪.‬پاکستان له هند سره د کشمير پر سر ستونزې لري او يو بل سره يې جګړې هم کړې دي‪ .‬د‬
‫افغانستان او پاکستان اړيکې هم خوندورې نه دي‪ .‬خو تجربو ښودلې چې دا پروژه د دريو واړو ملتونو په‬
‫ګټه ده‪ .‬ډيری شنونکي وايي افراطيت چې نن سبا سيمه ګواښي د همدې ستونزو له امله راپيدا شوی‪ .‬فقر‪،‬‬
‫بې کاري او ناراضي هغه ستونزې دي چې د دريو واړو هيوادونو وګړي ترې کړيږي‪ .‬دا چې ددغو‬
‫هيوادونو ډيرۍ وګړي د ناسم کاري وضعيت له امله په عربي او خليج حوزه کې کار کوي دا چې خپله‬

‫‪21‬‬
‫پدې دريو هيوادونو کې د ناسم وضعيت او بيکارۍ ښودنه کوي‪ ،‬ناامني چې له سيمه ايزو دوښمنيو سرچينه‬
‫اخلي ډيرې مهمې پروژې يې له پلې کيدو پاتې کړې دي‪ .‬چې دې کار د دريو واړو هيوادونو پر ملتونو‬
‫ډير ناسم اغيز کړی دی‪ .‬او پدې کار سره خلک له کړاوونو سره مخ دي‪ .‬نو يو ډول شته سياستونه تر ډيره‬
‫ملتونو بايلونکي لوبه ده‪ .‬د خلکو د ژوند او اقتصاد ښه والی تر ډيره په سيمه ايزو همکاريو پورې تړلی دی‬
‫او سيمه ييزې همکارۍ د سيمې په اقتصادي برخه کې يوه مهمه اړتيا ده‪ .‬نو ټاپي پروژه شونې ده په سيمه‬
‫کې يوه ګټوره پروژه وي ددې پروژې پای ک دل کوالی شي په ترانزيټي‪ ،‬اقتصادي او سوداګريزه برخه‬
‫‪13‬‬
‫کې هم د اړيکو د پياوړتيا المل شي‪.‬‬

‫د ټاپي سره په څنګ کې ځينې نورې پروژې‬

‫د ټاپي پروژې سره په څنګ کې به ځينې نورې پروژې هم عملي شي چې د افغانستان د اقتصاد په‬
‫پياوړتيا کې به ډير زيات مثبت رول ولري‪ ،‬چې د هغې له جملې څخه يو يې له ترکمنستان څخه پاکستان‬
‫ته د ‪ 5٠٠kwatt‬کيلو واټه بريښنا انتقال ده‪.‬چې د افغانستان په خاوره کې به درې برقي سب استيشنونه‬
‫لګيدلي وي‪ .‬او افغانستان به له پاکستان څخه د ټرانزيټ په برخه کې ميليونونه سوه امريکايي ډالره اخلي‪.‬‬
‫بل يې له ترکمنستان څخه افغانستان ته ددې برقي سب استيشنونو په امتداد د اوسپنې ريل پټلۍ ده‪ .‬او‬
‫همچنان د نوري فايبر کيبل ده چې د ټاپي په امتداد د افغانستان او ترکمنستان د رييس جمهورانو د‬
‫‪14‬‬
‫پاکستان لومړي وزير او د هندوستان د بهرنيو چارو د وزيرانو لخوا السليک شول‪.‬‬

‫د نوري فايبر کيبل د څه باندې ‪ ٧٠٠km‬کيلو متره اوودوالی لري چې د هيواد له پنځو واليتونو تيريږي‬
‫او لګښت يې هم د ټاپي پروژې په لګښت کې شامل دی‪ .‬د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت‬
‫چارواکي وايي چې له ترکمنستان څخه تر هندوستان پورې د نوري فايبر د کيبل غځ دل د ټاپي پروژې‬
‫يوه برخه بولي او زياتوي چې تر بشپړېدو وروسته به يې د ټاپي پروژې پر معياري مديريت سربيره ددې نل‬
‫‪15‬‬
‫ليکې په اوودو کې چټک انټرنټ هم وويشل شي‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫(‪)https://8am.af‬‬
‫‪14‬‬
‫)‪(www.1tvnews.af‬‬
‫‪15‬‬
‫)‪(tolonews.com‬‬

‫‪22‬‬
‫د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت وايي‪ ،‬د ټاپي د نوري فايبر پروژه به د هيواد نوري‬
‫فايبر له شبکې سره ونښلول شي‪.‬د مخابراتو او معلوماتي ټکنالوژۍ وزارت سالکار‪ ،‬خان زمان امرخيل وايي‪:‬‬
‫((دا نوري فايبر چې کښل کيږي‪ ،‬له يوې خوا زموو نوري فايبر لپاره يو مال تړی دی او بل دا چې د ګازو‬
‫په څير د ترانزيټ په بدل کې هم استفاده کولی شو‪ )).‬بلخوا د اقتصادي چارو کارپوهان وايي د معياري‬
‫انټرنيټي خدمتونو په برخه کې د هيواد د اړتياو د پوره کولو لپاره د مخابراتو وزارت پر هغه نوري فايبر‬
‫سربيره چې د ټاپي پروژې په اند کې هيواد ته رسيږي نور پروګرامونه هم په پام کې لري‪ .‬د مخابراتو او‬
‫معلوماتي ټکنالوژۍ او مخابراتو اصلي سرچينه ده‪.‬‬

‫پنځه ويشتو هيوادونو ته پراخ شويی دی‪ .‬دغه وزارت وايي چې تر پنځو نورو کلونو به د نړيوال بانک په‬
‫مرسته د ډيجيټل کاسه پروژې په عملي ک دو سره د هيواد نوري فايبر شبکه په ټولو واليتونو کې فعاله شي‪.‬‬

‫جمهور رييس غني وويل ټاپي يوازې د ګازو نل ليکه نه ده‪ ،‬بلکې ترڅنګ يې د بريښنا لين او نوري فايبر‬
‫هم غځول کيږي‪ .‬هغه زياته کړه موو په نيږدې راتلونکي کې د ټاپي د پرانيستې لپاره د ترکمنستان جمهور‬
‫رييس راتګ ته سترګې په الره يو او د افغانستان د ښه دولت په توګه به يې تود هرکلی او ښه ميلمه پالنه‬
‫‪1٦‬‬
‫وکړو‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫(‪)www.tatobaynews.com‬‬

‫‪23‬‬
 ‫د اسالمی امارت په راتګ سره د ټاپي پروژی په اړه جوړي شوي غونډي‬
‫ناان ټکاای اساا ا (یکشاانبه‪ ۳ ،‬تلااه‪۱۴۰۱ ،‬ل)‪ :‬د افغانسااتان اسااالمي امااارت د ریاساات الااوزراء‬
‫اقتصااادي مرساات ال مااال عباادالغني باارادر د ترکمنسااتان لااه لااوري د ټاااپي پااروژې اجرا ااوي ر اا س‬
‫محماد ماراد امااانوف او پاه کابال کااې د ترکمنساتان ساف ر او پااالوي ساره مالقاات وکااړ‪ .‬پاه ناساته کااې‬
‫د کانونو وزیر ش خ شهاب الدین دالور هم ګډون درلود‪.‬‬

‫د مال بارادر اخوناد د دفتار څخاه پاه خپاره شاوې خبرپاڼاه کاې ویال شاوي چاې پاه ناساته کاې‬
‫پ ر هغو ماواردو بحاث وساو پار کوماو چاې لمخکاې توافقاات شاوي دي‪ ،‬او اوس عملاي کولاو تاه اړت اا‬
‫لااري‪.‬مال باارادر اخونااد د افغانسااتان اوساانی وضااع ت ښااه فرصاات بللاای دی او د افغانسااتان لااه اړخااه یااې‬
‫پااوره چمتااوالی څرګنااد کااړی دی او د ټولااو اړوناادو ه وادونااو سااره یااې د پااوره همکااارۍ ډاډ ورکااړی‬
‫دید خبر پاڼې سره سم ټاکال شاوې چاې د ټااپې پاروژې د رهبارۍ کم ټاې غوناډه باه پاه عشاق ابااد کاې‬
‫‪1٧‬‬
‫ترسره شي‪ ،‬چې د افغانستان له اړخه به یې مشري مال برادر اخوند کوي‪.‬‬

‫ټاااپي پااروژه بااې لااه شااکه د افغانسااتان پااه تاااریخ کااې سااتره اقتصااادي پااروژه ده چااې د تطب ااق‬
‫لومړی ګام یي طالباانو د خپال تحریاک پاه وخات د کابال لاه ن ولاو مخکاې اخ ساتی و هغاه مهاال چاې‬
‫طالباان لااومړی لاه بریااداس او ب اا لااه یون کاال کمپنااۍ ساره پااه دې اړه د قارارداد پااه هڅاه کااې و خاو د‬
‫امریکااا مااداخلې او د امن اات شااورا بندیزونااه یااي مخااه ډب کااړه طالبااانو لااه خپلااه جانبااه د قاارارداد لپاااره‬
‫الندې رؤس االقالم په نظر کې درلودل‪.‬‬

‫‪ -۱‬پااه دې سااتره پااروژه کااې کااار کااونکي بااه لااه مساالکي کسااانو پرتااه نااور ټااول افغانااان وي‬
‫چې په دې توګه به ‪ ۶۰‬زرو کسانو ته د کار کولو زم نه برابره شي‪.‬‬

‫‪ -۲‬نااال ل کاااه باااه تااار دیرشاااو کلوناااو پاااورې د پاااروزه تطب قاااوونکي شااارکت ملک ااات وي‬
‫افغانستان ته به د هر متار مکعاب پاه سار ترانزیات فا س ورکاوي چاې دکاال ب اه یاې ‪ ۳۵۰‬م ل اون ډالارو‬
‫ته رس ږی‪.‬‬

‫‪ -۳‬افغانسااتان کااوالی شااي د دې ناال ل کااې لااه الرې خپاال ګاااز بهاار تااه صااادر کااړی‪ ،‬البتااه‬
‫دیرش کاله وروسته به نل ل که په بشپړ ډول د افغانستان ملک ت وي‪.‬‬

‫‪www.nunnasia.com‬‬
‫‪17‬‬

‫‪24‬‬
‫‪ -۴‬له نل ل کاې ساره شااوخوا پاه دیارش ک لاومترۍ کاې پرتاو ټولاو کل او تاه باه ګااز ورکاوي‬
‫او د ضروت په ځایونو کاې باه د انارژي د تول اد تورب نوناه نصاب او لاه هغاو څخاه باه ن اږدي سا مو تاه‬
‫انرژي تقس م شي‪.‬‬

‫‪ -۵‬لااه شاابرغان څخااه بااه یااوه ناال ل کااه لااه دې عمااومي ناال ل کااې سااره وصاال ږي ‪ ،‬او لااه هغااې‬
‫څخه به د کندهار او کابل ښارونوته فرعي نل ل کې غزول کيږي‪.‬‬

‫‪ -۶‬لااه افغانسااتان سااره بااه د نفتااو او ت لااو د څاګااانو پااه ب ااا رغونااه او پاااکولو کااې مرسااته کااوي‪،‬‬
‫د شاابرغان دګااازو تصااف ه خااانې بااه ترم مااوي‪ ،‬او هماادې تااه ورتااه نااورې پااه لااس ګونااو وړې او عااام‬
‫المنفعه پروژې به په کار اچوي‪.‬‬

‫د دوی پااه باااور‪ ،‬اسااالمي امااارت بایااد لااه ګاونااډیو ه وادونااو سااره اړیکااې ورغااوي‪ ،‬ترڅااو‬
‫دوی پااه رساام ت وپ ژنااي او لااه هغااه وروسااته د ټاااپي پااروژې چااارې هاام پ اال شااي‪ .‬پااه ورتااه مهااال د‬
‫اسااالمي امااارت اقتصاااد وزارت هاام ټاااپي پااروژه د افغانسااتان او س ا مې نااورو ه وادونااو لپاااره مهمااه او‬
‫ډېااره مهمااه بااولي او زیاااتوي‪ ،‬د دغااه پااروژې لااه الرې زرګونااو افغانااانو تااه د کااار زم نااه برابریااږي‪ .‬د‬
‫اس ا ا پراخت ااایي بانااک چااې لااه ترکمنسااتانه د افغانسااتان لااه الرې پاکسااتان او هنااد تااه د ګااازو د ل ااږد‬
‫پااروژې تمویلااونکی دی‪ ،‬پااه داسااې وخاات کااې د ټاااپي یااا ګااازو د ل ااږد پااروژې لااه تمویلااه د الس‬
‫اخ سااتو خباار ورکااوي چااې اسااالمي امااارت ه لااه څرګنااده کااړې وه چااې ډېاار ژر بااه د دې پااروژې‬
‫عملااي چااارې پياال شااي‪ .‬اساا ا پراخت ااایي بانااک د ټاااپي پااروژې د درولااو علاات د ملګاارو ملتونااو لااه‬
‫لااوري پااه رساام ت د اسااالمي امااارت نهپ ژناادل پااه ګوتااه کااوي‪.‬دا موضااوع د پاکسااتان اناارژۍ وزارت‬
‫یااوه چااارواکي لااه پاکسااتاني رساان و سااره شااریکه کااړې ده‪.‬پااه پاکسااتان کااې چاپ اادونکې ‘ن ااوز‬
‫انټرن شاانل’ خپرونااې د دې ه ااواد د اناارژي وزیاار لااه قولااه ویلااي چااې د اسا ا پراخت ااایي بانااک لااه لااوري‬
‫د ټاااپي پااروژې د تمویاال چااارې پااه ټپااه درېاادلې دي‪.‬اسااالمي امااارت شاااوخوا دوې اوونااۍ مخکااې‬
‫وویاال‪ ،‬دوی د ټاااپي اجرا ااه ری ا س محمااد م اارات امااانوف او پااه افغانسااتان کااې د ترکمنسااتان سااف ر‬
‫خواجااه عااوض اوف تااه د ټاااپي پااروژې اړونااد امن تااي طرحااه سااپارلې ده‪.‬پااه ورتااه مهااال د چااارو‬
‫شانونکي د ټاااپي پااروژې درېاادل د افغانساتان اقتصاااد لپاااره یااو دروناد ګااوزار بااولي او زیاااتوي‪ ،‬اسااالمي‬
‫اماارت بایاد پاه دې برخاه کاې جادي ګاموناه پورتااه کاړي‪ ،‬څاو د ټااپې پاروژې چاارې ټکناۍ نهشااي‪.‬د‬
‫اقتصادي چاارو کاارپوه محماد رااهر حل ماي واياي چاې د ټااپي پاروژې د ناهتمویل موضاوع ناه یاوازې‬
‫د افغانسااتان بلکااې د پاکسااتان او هنااد اقتصاااد لااهپاره هاام یااو ټکااان ورکااوونکی خباار دی‪.‬نومااوړی‬

‫‪25‬‬
‫زیاااتوي‪ ،‬کااه ټاااپي پااروژه ودریااږي‪ ،‬ښااایي د افغانسااتان پااه ګااډون د پاکسااتان او هنااد پاار راتلااونکي‬
‫اقتصادي وضع ت هم مخامخ اغ زې وکړي‪.‬‬

‫«د ټاااپي پااروژې پااه اړه لااه وړاناادې ځ نااې اندېښاانې وې چااې دا بااه لااه سااتونزو سااره مااخ ک ااږي‪ ،‬اوس‬
‫چااې ګااورو هماغااه څااه وشااول‪ .‬د ټاااپي پااروژې درېاادل کااه څااه هاام د افغانسااتان اقتصاااد لپاااره هاام یااو‬
‫زړه بوونااوونکی خباار دی‪ ،‬خااو بایااد دا هاام ه اار نااهکړو چااې د ټاااپي پااروژې درېاادل د پاکسااتان او هنااد‬
‫لپاااره هاام زیااان رسااوالی شااي‪ ».‬پااه ورتااه مهااال د س اسااي چااارو شاانونکی حساان حق ااار ب ااا وایااي‪،‬‬
‫اسااالمي امااارت تااه پکااار ده چااې لااه نااړۍ او پااه ځااانګړي ډول پاکسااتان‪ ،‬هنااد او ترکمنسااتان سااره ښااې‬
‫س اسااي اړیکااې وکااړي‪ .‬د نومااوړي پااه خبااره‪ ،‬د ټاااپي پااروژې لااه درېاادلو بایااد اسااالمي امااارت د یااو‬
‫فرصت پاه توګاه ګټاه پورتاه کاړي‪ .‬حق اار زیااتوي‪ ،‬اساالمي اماارت بایاد پاکساتان‪ ،‬هناد او ترکمنساتان‬
‫وهڅااوي‪ ،‬څااو دوی پااه رساام ت وپ ژنااي‪« .‬د ټاااپي پااروژې پااه اړه ال هاام خباارې روانااې دي‪ .‬د ټاااپې‬
‫پروژې دریدل‪ ،‬ناه یاوازې افغانساتان بلکاې هناد او پاکساتان پاورې هام تړلاې او دا باه ډېاره منطقاي هام‬
‫نااه وي چااې د رساام ت پ ژناادنې پلمااه را وړاناادې شااي‪ .‬خااو اسااالمي امااارت تااه هاام یااو فرصاات را‬
‫وړاندې شوی چاې لاه دې یاوه مثبتاه ګټاه پورتاه کاړي‪ ».‬د اساالمي اماارت د اقتصااد وزارت هام ټااپاي‬
‫پااروژه د افغانسااتان د اقتصاااد یااوه مهمااه برخااه بااولي او زیاااتوي‪ ،‬یاااده پااروژه د س ا مهی زو ه وادونااو تاار‬
‫منځ د س اسي او اقتصادي اړیکو د همغږۍ یوه ښه وس له ده‪.‬‬

‫د اقتصاااد وزارت ویانااد عباادالرحمن حب ااب د چهارشاانبې پااه وری کل ااد راډیااو تااه وویاال‪«:‬د‬
‫ټاااپي پااروژه یااوازې د افغانسااتان لپاااره نااه بلکااې د ټااولې س ا مې لپاااره مهمااه ده‪ .‬د ټاااپي پااروژه س ا مې‬
‫ه وادونااو پااه ځااانګړي ډول پاکسااتان‪ ،‬هنااد‪ ،‬ترکمنسااتان او افغانسااتان تاار ماانځ د س اسااي او اقتصااادي‬
‫اړیکااو د همغااږۍ لپاااره هاام ډېااره مهمااه ده‪ .‬د دې پااروژې لااه الرې زرګونااه افغانااانو تااه د کااار زم نااه‬
‫پ دا ک اږي‪ ».‬ټااپي پاروژه چاې شااوخوا یاو زر اتلاس ساوه ک لاومتره اووده ده لاه بشاپړېدو ساره باه یاې‬
‫هرکااال شاااوخوا درې دېاارش م ل ااارد مکعبااه طب عااي ګاااز لااه ترکمنسااتانه د افغانس اتان لااه الرې پاکسااتان‬
‫او هند ته انتقال کړي‪.‬‬

‫د اس ا ا پراخت ااایي بانااک د ټاااپي پااروژې چااارې پااه داسااې وخاات کااې درولااې چااې د اسااالمي‬
‫امااارت لااه واکمنااۍ نااژدې اووه م اشااتې ت ریااږي او تراوسااه د دوی حکوماات چااا پااه رساام ت نااه دی‬
‫پ ژناادلی‪.‬د اسا ا پراخت ااایي بانااک ویلااي چااې لااه یااو شاام ر نااورو ه وادوناو سااره بااه پااه ګااډه د افغانسااتان‬
‫وضع ت څارنې ته ادامه ورکړي‬

‫‪26‬‬
 ‫د ا‪.‬ا‪.‬ا رهبرۍ سره د منځنۍآس ا ه وادونو د مسوول نو پرلپسې ل دنې د څه لپاره دي؟‬

‫منځنااۍ آساا ا ه وادونااو( پخااواني شااوروي جمهوریتونااو) د افغانسااتان پخااواني پاچااا راهرشاااه‬
‫د واکمنااۍ او ب ااا د سااردار داوودخااان واکمنااۍ لااه س اقوط وروسااته نظااامونو سااره هاام تااودې س اسااي‪،‬‬
‫نظامي او اقتصادي اړیکې لرلې‪.‬‬
‫‪1٨‬‬
‫مهوریتونااو‬ ‫پااه دغااه ل کنااه کااې د افغانسااتان لااه پخوان ااو نظااامونو سااره د شااوروي او اړوناادو ج‬
‫پااه اړیکااو ډیاار تمرکااز نااه ک ږي‪.‬اویااایمې ل ساازه کااې د ترکمنسااتان د وخاات حکوماات هڅااه وکااړه‪،‬‬
‫چااې د افغانسااتان پخااواني جمهااور ر اا س ډاکټاار نج ااب اهلل لااه حکوماات سااره د ټاااپي د ګااازو ل ااږد‬
‫پااروژې تاادارکاتي او عمل اااتي چااارې پ اال شااي‪ ،‬خااو لااه بااده مرغااه پااه کااور دننااه د جګااړو او ناااامنۍ‬
‫شاادت د ټاااپي پااروژې پلااي ک اادل ناااممکن کړل‪.‬دغااه راز د طالبااانو پااه ت ااره دوره (‪ )2٠٠1-1٩٩٦‬کااې‬
‫هاام د ترکمنسااتان دولاات سااره د ټاااپي پااروژې د پ اال او تطب ااق پااه اړه مااذاکرات پ اال کااړل‪ ،‬خااو‬
‫وروسااته ب ااا د س اسااي تحوالتااو لااه املااه ټاااپي پااروژې کارونااه پ اال نااه شااول‪.‬له دې وروسااته د پخااواني‬
‫جمهااورر يس حامااد کاارزي پااه دواړو دورونااو مشاارۍ کااې د افغانسااتان او منځنۍاس ا ا ه وادونااو سااره د‬
‫اقتصااادي‪ ،‬ټرانزیټااي او تجااارتي اړیکااو پراخت ااا او د دوه اړخ اازو او څااو اړخ اازه پااروژو د پلااي کولااو‬
‫تړونونااه الساال ک شااول‪ .‬د افغانسااتان لااه الرې لااه جنااوبي اس ا ا سااره د منځنۍاس ا ا د ټرانزیااټ‪ ،‬تجااارت‬
‫او اناارژۍ د ل ااږد شااریکو پااروژو د تطب ااق لپاااره تاار ډېااره لااومړنۍ څ ړنااې او تاادارکاتي چااارې ترسااره‬
‫شااوې‪ .‬لااه ‪ 2٠14‬کااال ولسمشااریزو ټاااکنو وروسااته او د محمااد اشاارف غنااي د واکمنااۍ لااه پ اال سااره د‬
‫افغانسااتان – منځنۍآساا ا او دغااه راز د شااریکو ګټاااو ه وادونو(روساا ه او د پخااواني شااوروي اتحااااد‬
‫جمهوریتونااه) تاارمنځ د اقتصااادي‪ ،‬سااوداګریزو او س اسااي اړیکااو نااوی فصاال پرانسااتل شااو‪ .‬د ازبکسااتان‬
‫پخااواني جمهااورر يس اسااالم کریمااوف‪ ،‬چااې د افغانسااتان د پخااواني جمهااورر يس ډاکټاار نج ااب اهلل‬
‫د حکوماات لااه سااقوط وروسااته د افغانسااتان سااره اړیکااې پ چلااې کااړې وې او لااه افغانسااتان سااره یااې‬
‫س اسااي او اقتصااادي اړېکااې پرېکااړې وې ان تاار دې‪ ،‬چااې د افغانسااتان محصااوالت او صااادراتو تااه‬
‫یاااې د ازبکساااتان لاااه الرې د ټرانزیاااټ اجاااازه هااام ناااه ورکولاااه‪ .‬د اساااالم کریماااوف واکمناااۍ کاااې‬
‫ازبکسااتان تاار ح رتااان بناادر پااورې د اوسااپنې پټلااۍ پوساا له خپاال محصااوالت او د نااورو ه وادونااو‬
‫وارداتي توکي افغانساتان تاه انتقاالول‪ ،‬خاو لاه دې اړخاه یاې پاه خاالي شاویو واګونوناو کاې د افغانساتان‬
‫صااادراتو تااه اجااازه نااه ورکولااه‪ .‬د اسااالم کریمااوف لااه وفااات وروسااته او پااه ازبکس اتان کااې د نااوې‬

‫‪18‬‬
‫‪www.asia.com‬‬
‫‪18‬‬

‫‪27‬‬
‫رهباارۍ پااه رامنځتااه ک اادو سااره د کاباال او تاشااکند تاارمنځ د س اسااي‪ ،‬اقتصااادي او سااوداګریزو اړیکااو‬
‫نااوی باااب پرانسااتل شااو‪ .‬د ازبکسااتان اوساانۍ رهباارۍ نااه یااوازې لااه افغانسااتان بلکااې د س ا مې او نااړۍ‬
‫ټولوه وادونااو لپاااره پااه اقتصاااد‪ ،‬سااوداګرۍ او پانګونااه کااې پرانسااتې پال سااي((‪ Open policy‬غااوره‬
‫کړې‪ ،‬چاې لاه املاه یاې د ډېارو ه وادوناو د پانګاه والاو او صانعت کاارانو توجاه هام جلاب کاړې ده‪.‬د‬
‫لااومړي ځاال لپاااره لااه چاا ن څخااه پااه تجااارتي توکااو بااار اورګاااډی د ازبکسااتان لااه خاااورې د بلااخ‬
‫والیاات ح رتااان بناادر تااه داخاال شااو‪.‬له ترکمنسااتان سااره د فاریاااب والیاات اناادخوۍ ولسااوالۍ کااې د‬
‫آق نااې بناادر‪ -‬آتااامراد‪ -‬امااام نظاار ریاال پټلااۍ نړيااوال مسااير وصاال او پرانسااتل شااو‪ ،‬چااې پوس ا له یااې د‬
‫دواړو ه وادوناااو تااارمنځ صاااادرات او واردات پ ااال شاااول‪ .‬دغاااه راز د پاااه هااارات والیااات کاااې د‬
‫تورغنااډۍ او ترکمنسااتان تاارمنځ د سااړک د ټرانسااپورټ ترڅنااګ د اورګاااډي پټلااۍ پرانسااتل شااوه‪،‬‬
‫چې د صادراتو او وارداتو لپاره په ټرانزیټ کې ارزانه او اسانه وس له ده‬

‫د افغانساااتان‪ -‬ترکمنساااتان‪ -‬ترک اااې‪ -‬ګرجساااتان او آاربایجاااان تااارمنځ د الجاااورد الره هااام ګټاااې‬
‫اخ ستنې ته وسپارل شوه‪.‬‬

‫افغانستان ته د مرکزي اس ا او په ټوله کې د ( شریکو ګټو ه وادونو) د ل والت ا عوامل‪:‬‬

‫ازبکسااتان د منځنااۍ اساا ا‪،‬چ ن او روساا ې ه وادونااو تااه د افغانسااتان ټرانزیټااي پاال او افغانسااتان‬
‫جنوبي اس ا ته د ازبکستان ټرانزیټي الره ده‪.‬‬

‫افغانساااتان د ازبکساااتان د برېښااانا انااارژۍ‪ ،‬ګاااازو ‪ ،‬سااا خ ګاااول‪ ،‬اوساااپن ز ګااااډر‪ ،‬زراعتاااي او‬
‫صنعتي تول داتو لپاره هم مصرفي مارک ټ او هم پاکستان او هندوستان ته د صادرولو مس ر دی‪.‬‬

‫باارعکس ازبکسااتان ب ااا د افغانسااتان وچااو او تااازه م ااوو او کاااني ډباارو د پروسااس او نړیااوال‬
‫مارک ټ ته د رس دو الره ده‪.‬‬

‫لااه ت اارو څااو کلونااو راه سااې د ازبکسااتان پانګااه والااو د ح رتااان بناادر کااې د ډباارو سااکرو‬
‫پروسس او له دې لوري د افغان محصوالتو د صادرولو برخو کې پانګونه کړې ده‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫د شاام رو لمخااې د ازبکسااتان او افغانسااتان تاارمنځ کلناای تجااارت شاااوخوا ‪ ٨4٠‬م ل ونااه ډالاارو‬
‫تااه رس ا ږي‪ ،‬چااې (‪ )٨٠٠‬م ل ونااه ډالاار پکااې د ازبکسااتان صااادرات دي او ‪ 4٠‬م ل ونااه ډالاار د افغانسااتان‬
‫صادرات‪.‬‬

‫ازبکسااتان پااه ساا مه کااې پااه لااوړه کچااه د پنبااې کښاات او تول اادونکی ه ااواد او پاکسااتان د‬
‫پنبااې د مصاارف ( پروسااس او رخاات جااوړونکی) او افغانسااتان د دواړو ه وادونااو تاارمنځ د ځمکنااي‬
‫س مه ی زه اقتصادي پروژه ده‪.‬‬ ‫او هوایي اتصال نقطه ده‪.‬دا یوه‬

‫‪ -۶‬ګډه ریل پټلۍ‬

‫زبکسااتان د ساارخان دریااا والیاات د ترمااذ ساارحدي ښااارګوټي (ازبکسااتان غااواړي پااه مهاام‬
‫تجاااارتي او ټرانزیټاااي ښاااار یاااې بااادل کاااړي) لاااه الرې د ح رتاااان بنااادر‪ -‬مزارشاااریف‪-‬پلخماااري‪-‬‬
‫سااالنګونو‪ -‬پااروان‪ -‬کاباال‪-‬لغمااان او ننګرهااار لااه مس ا ر تاار پښااتونخوا( پشاااور) پااورې د اورګاااډي پټلااۍ‬
‫پروژه تکم ل کړي‪.‬‬

‫افغانستان سره د ترکمنستان د اړیکو جوړولو ګټې‪:‬‬

‫‪ TAPI‬پروژه‪ :‬د ترکمنستان‪ -‬افغانستان‪-‬پاکستان او هندوستان د ګاز پایپ پروژه‪:‬‬

‫افغانسااتان کااې د زرګونااو افغانااانو د مسااق م او غ اار مسااتق م کااار زم نااه برابااروي‪ ،‬د ټاااپي مس ا ر کااې ‪۴‬‬
‫سب سټ شان جاوړیږي‪ ،‬چاې اړونادو سا مو تاه باه پاه ارزاناه ب اه ګااز ورکاوي‪ ،‬صانعتي پاارکونو تاه باه‬
‫ګازو حرارتاي برېښانا تول اد او ورکاوي‪ .‬ټااپي پاروژې تطب اق ساره افغانساتان هار کاال ‪ ۴۰۰‬م ل وناه ډالار‬
‫حااق العبااور السااته راوړي‪ ،‬د اقتصاااد ترڅنااګ د س ا مې ه وادونااو د اقتصااادي ګټااو پااه شااریکولو سااره د‬
‫ساا مې او افغانسااتان ثبااات سااره مرسااته کااوي‪.‬د ترکمنسااتان‪ ،‬افغانسااتان او پاکسااتان د وارداتااي برېښاانا‬
‫ګااډه پااروژه ده‪ .‬افغانسااتان تااه د انرژۍترځنااګ د باارق د انتقااال حااق العبااور پيسااې ورکااول ک ااږي او دا‬
‫پروژې د افغانستان له ثبات سره مرسته کوي‪.‬‬

‫د افغانسان‪ -‬تاجکستان او قرغ زستان شریکې ګټې‬

‫‪ 1٠٠٠CASA‬کاسا ‪ 1٠٠٠‬د برښنا ل ږد پروژه‪:‬‬

‫لااه قرغ زسااتان او تاج کسااتان ه وادونااو څخااه د افغانسااتان لااه الرې پاکسااتان تااه د ‪ ۱۰۰۰‬م ګاواټااه‬
‫برېښنا ل ږد پروژه ده‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫دغااه پااروژه د کناادز لااه ش ا رخان بناادر لااه الرې د ه ااواد لااه ‪ ۶‬والیتونااو‪ ۲۳ ،‬ولسااوال و او شاااوخوا ‪۶۰۰‬‬
‫کل و څخه انتقال ږي‪.‬‬

‫د اټکاال لمخااې افغانسااتان بااه لااه دغااې پااروژې ‪ ۳۰۰‬م ګاټااه باارق او د ‪۴۵‬م لونااو ډالاارو حااق العبااور‬
‫ترالسه کوي‪ .‬دغه راز د ه واد س اسي او اقتصادي ثبات سره مرسته کوي‪.‬‬

‫د منځنۍآس ا ا پااه کچااه د پرمختااګ پااه حااال کااې اقتصاااد ( صاانعتي او زراعتااي محصااوالتو) لرونکاای‬
‫ه واد قزاقستان د څه شي په لټه کې دی؟‬

‫قزاقسااتان او ازبکسااتان دواړه ه وادونااه تاار ډيااره د صاانعتي او زراعتااي محصااوالتو د تول ااد‬
‫لمخااې خودکفااایي تااه رساا دلي‪ ،‬نااو اړت ااا ده‪ ،‬چااې دغااه دواړه ه وادونااه د خپلااو صاانعتي او کرن اازو‬
‫محصااوالتو لپاااره مصاارفي مارک ااټ پ اادا کااړي‪ ،‬چااې د اوس لپاااره افغانسااتان د دوی د محصااوالتو د‬
‫ل ږد او پلور ښه مارک ټ دی‪.‬‬

‫قزاقسااتان د افغانسااتان بااازارونو تااه د ازبکسااتان‪ ،‬ترکمنسااتان او یااوه اناادازه د تاجکسااتان لااه‬
‫ټرانزی ټاااي الرو غااانم‪ ،‬اوړه‪ ،‬غاااوړي‪ ،‬مااا او دغاااه راز برښااانایي وساااایل‪ ،‬زراعتاااي ماشااا ن آالت او‬
‫ساختماني وسایل او توکي صادروي‪.‬‬

‫دغه راز قزاقستان د افغانستان وچو او تازه م وو او زعفرانو د پلور ښه مارک ټ دی‪.‬‬

‫لااه قزاقسااتان سااره د افغانسااتان کلناای تجااارت د ‪ 5٠٠‬م ل ونااو ډالاارو پااه حاادود کاای دی‪ ،‬چااې ل اه بااده‬
‫مرغه د افغانستان صادرات تر اوسه ډېر کم او د شاوخوا ‪ 1٠‬م ل ونو ډالرو په ارزښت دی‪.‬‬

‫سا مه ی اازې اقتصااادي پااروژې او سا مه ی ااز اتصااال پااه سا مه کااې د ثبااات او پرمختااګ وس ا له‬
‫ده‪.‬پااه نااړۍ کااې دا ثاباات شااوې‪ ،‬چااې د اقتصااادي ګټااو شااریکول پااه س ا مه کااې س اسااي ثبااات سااره‬
‫مرسااته کړې‪.‬خااو‪ ،‬دا هاار څااه د اوسااني حکوماات د مسوول نوس اسااي بصاا رت او غښااتلې ارادې پااورې‬
‫تړلي دي‪.‬‬
‫‪1٩‬‬

‫اسااالمي امااارت وايااي‪ ،‬د ټاااپي پااروژې چااارې بااه د راتلااونکي کااال پساارلي کااې عمااال پ اال‬
‫سي‪ .‬د اسالمي امارت د ویاناد مرسات ال باالل کریماي رسان و تاه پاه اساتول شاوي پ غاام کاې ویلاي چاې‬

‫‪.https://pashto.baaghitv.com/?p=٩٧٠٠‬‬
‫‪19‬‬

‫‪30‬‬
‫د دې سااترې پااروژې ټااولې تخن کااي او لوژیسااتکي چااارې بشااپړې شااوي او عملااي چااارې بااه يااې هاام‬
‫ژر پ اال سااي‪ .‬د نومااوړي پااه خبااره‪ ،‬د افغانسااتان لااه لااوري د دې پااروژې د عملااي ک اادو لپاااره ټااول‬
‫چمتااوالی ن ااول سااوی‪ .‬لااه دې وړاناادې شااااوخوا درې اوونااۍ مخکااې د ترکمنسااتان ه ااواد یااو پااالوی‬
‫هاام کاباال تااه پااه ساافر کااې د دې پااروژې د ښااه همغااږۍ پااه موخااه د طالبااانو حکوماات لااه اړوناادو‬
‫چااارواکو سااره ل اادنې کااړې وې‪.‬ټاااپی لااه ترکمنسااتانه د افغانسااتان لااه الرې پاکسااتان او هنااد تااه د ګااازو‬
‫د ل ااږد پااروژه ده چااې پااه ترکمنسااتان کااې یااې کااار وختااه بشااپړ سااوی او اوس ویاال ک ااږي چااې پااه‬
‫افغانسااتان کااې بااه هاام پ اال سااي‪.‬د ټاااپي پااروژې پااه اړه د افغانسااتان د ماموریاات مشااورتي غونااډه ترسااره‬
‫شوه‬

‫د افغانساااتان حکومااات‪ ،‬د آسااا ا پراخت اااايي باناااک ‪ ، ADB‬او د ټاااي پاااي ساااي ال ‪TPCL‬‬
‫شاارکت تاارمن ځ د ټاااپي پااروژې د تطب ااق او پااه افغانسااتان کااې دیااادې پااروژې د ورساات و پرمختګونااو‪،‬‬
‫د آسا ا پراخت ااايي بانااک مااالي مرسااتو‪ ،‬دپااروژې لپاااره د عماال پااه پااالن او ددې پااروژې پااه تخن کااي او‬
‫اقتصااادي برخااه پااه اړه د ویااډیو کنفاارانس لااه الرې غونااډه ترسااره شااوه‪ .‬پاادې غونااډه کااې د افغانسااتان‬
‫حکومااات پاااه اساااتازیتوب د کاااانونو او پټااارول م وزارت پاااه شااامول‪ ،‬دماااال ي وزارت‪ ،‬د ځمکاااو او‬
‫ښااارجوړونې وزارت او دافغانسااتان برېښاانا شاارکت ګااډون درلااود‪ .‬د غونااډې پااه پ اال کااې د آساا ا‬
‫پراخت ااايي بانااک اسااتازو د پااروژې لپاااره د بانااک پااه مااالي مرسااتو تاادارکاتي پروسااو‪ ،‬د مااالي برخااې‬
‫پااالن او د یااادې پااروژې پااه تخ نکااي او عمل اااتي برخااه کااې د بانااک د مرسااتو پااه څرنګااوالي معلومااات‬
‫ورکړل‪.‬ورسااته د ټاااپي پااروژې د تطب ااق پااه موخااه د ټاااپي پااروژې لم ټ ااد ‪ TPCL‬شاارکت اسااتازو د‬
‫پااروژې لپاااره د ه وادنااو پااه تعهااداتو او پااه افغانسااتان کااې ددې پااروژې پااه ورساات و پرمختګونااو خباارې‬
‫وکاااړې‪.‬د افغانساااتان د کاااانونو او پټااارول م وزارت سرپرسااات محماااد هاااارون چخانساااوري د غوناااډې‬
‫ګاډونوالو تااه وویال‪ :‬د ټاااپي پاروژې د تطب ااق پاه موخااه پاادې ورسات و کااې پاه ملااي کچاه یااوه هغمااږي‬
‫رامنځتاه شااوې ترڅااو پااه افغانسااتان کاې د ټولااو شااریکانو سااره پااه ګاډه هغااه تعهاادات چااې د پااروژې د‬
‫تطب ق برخه کاې د افغانساتان حکومات کاړي‪ ،‬پاه سامه توګاه ترساره کاړي‪ .‬نوماوړي زیاتاه کاړه چاې د‬
‫کاااانونو او پټااارول م وزارت لاااه اړوناااده ادارو ساااره د ځمکاااې د اساااتمالک سااارب ره پاااه اجتمااااعي او‬
‫اقتصااادي برخااه کااې د پااروژې د لومړیتوبونااو او د ګااازو څخااه د اسااتفادې‪ ،‬د ګااازو بااازار او ددې‬
‫برخااې د اقتصااادي څ ړنااو پااه اړه هماااهنګي کااړې ده ترڅااو پااه پااروژه کااې اساسااي تحاارک رامنځتااه‬
‫‪2٠‬‬
‫شي‪.‬‬

‫‪https://tinyurl.com/y٦4x٩yuu‬‬
‫‪20‬‬

‫‪31‬‬
‫د ټاپي ګااز پایاپ الیان ټااپي ګاازي پایاپ الیان پاروژه چاې د افغانساتان د تراناز پاه ناماه هام مشاهوره‬
‫ده‪ ،‬پااه س ا مه کااې د لااویې ګااازي پااروژې د انتقااال څخااه ده‪ ،‬چااې د هغااې پااه عملااي ک اادلو سااره بااه‬
‫افغانساتان د مرکاازي اسا ا ه وادونااو او ساویلي اسا ا ه وادونااو تارمنځ پااه اقتصاادي دهل ااز بادل کااړي‪ .‬لااه‬
‫دې سره سره ټاپي پروژه‪ ،‬د افغانستان لپاره د ترټولو زیاتې ګټورې پروژې څخه شم رل ک ږي‬

‫د ترکمنسااتان څخااه افغانسااتان او بيااا پاکسااتان تااه د طب عااي ګاااز د ل ااږد پاار ساار لااومړنې خباارې چااې د‬
‫ټاپي په ناوم یاې شاهرت درلاود پاه (‪)۹۰‬ماه لسا زه کاې شاروع شاوي وې؛ مګار پاه کاال (‪)۲۰۰۳‬م کاې‪،‬‬
‫د آس ا ایې پرمخت ااایي بانااک پااه مااالي مالتااړ ورباناادې جاادي خباارې اتاارې پ اال شااوې‪ .‬چااې لااه هغااې‬
‫وروسته پاه کاال (‪ )۲۰۰۸‬ما الدي کاې هناد ه اواد هام پاه رسامي ډول د همادې پاروژې ساره یاو ځاای‬
‫شو‪ ،‬چې دا هم د پاروژې د پلاي ک ادو یاو دل ال دی‪ .‬د دې پاروژې اصالي هادف‪ ،‬پاه یاو کاال کاې لاه‬
‫ترکمنسااتان څخااه افغانسااتان‪ ،‬پاکسااتان او هندوسااتان ه وادونااو تااه د(‪ )۳۳‬م ل ااارد مټااره مکعااب گاااز‬
‫انتقال دی‪.‬‬

‫پااه پااروژه کااې ښااک لې خااواوې د (‪)۲۰۱۴‬م کااال پااه وروساات و کااې د ()‪ TPCL‬ټاااپی سااهامي شاارکت‬
‫تأس ا س شااو‪ ،‬کااوم چااې د پااروژې جوړولااو او ماادیریت مسااول ت پااه غاااړه لااري‪ .‬د یااادولو وړ ده چااې‬
‫پااه سااهامي شاارکتونو کااې د ترکمنسااتان ګاااز شاارکت‪ ،‬د افغانسااتان د افغااان ګاااز تصاادي‪ ،‬د پاکسااتان د‬
‫ګاز س ستم خصوصي شرکت او د هندوستان ګ ل خصوصي شرکت څخه دي‪.‬‬

‫‪Legal‬ټااااپي پاااروژه پاااه دوو پړاوناااو کاااې‪ :‬د پاااانګونې د نهاااایې پریکاااړې د مخاااه()‪Pre-FID‬او د‬
‫پااانګونې د نهااایې پریکااړې وروسااته( )‪Post-FID‬دواړو کااې پااه مجمااوعي توګااه لااه ( ‪ ۹‬څخااه تاار‬
‫‪ )۱۰‬م ل ااارده امریکااایې ډالااره پااه ق ماات سااره پلااي ک ااږي‪ .‬د پااانګونې د نهااایې پریک اړې د مخااه(‪Pre-‬‬
‫)‪FID‬پااړاو پااه برخااه کااې قااانوني چوکاااټ‪ ،‬مااالي لګښاات‪ ،‬سااروې‪ ،‬څ ړنااې او د ځمکااې اسااتمالک‬
‫شامل دي‪.‬‬

‫‪Gas‬په قاانوني چوکااټ کاې‪ ،‬د افغانساتان دولات مهام تړونوناه السال ک کاړي چاې د هغاې لاه جملاې‬
‫ب ا ن الحکااومتي‪ ،‬د ټاااپي پااروژې حقااوقي چوکاااټ‪ ،‬د ونااډه والااو تاارمنځ‪ ،‬د ګااازو اخ سااتل او خرڅااول‪،‬‬
‫پااانګونې‪ ،‬عمل اااتي او د شااریکانو تاارمنځ لااه تړونونااو څخااه عبااارت دي‪ ،‬چااې لااه دغااو تړونونااو د‬
‫الساال ک پرتااه د پااروژې پلااي ک اادل شاااید لااه ځنااډ سااره مااخ شااوي وای‪ .‬پااه ورتااه وخاات کااې بعضااې‬
‫نااور تړونونااه د کوربااه حکوماات‪ ،‬د ګااازو انتقااال‪ ،‬د قوان نااو پایااپ الیاان س سااتم‪ ،‬امن تااي پروتوکاال‪ ،‬د‬
‫ځمکې خدمتونه او د ځمکې د ملک ت حقوقي تړونونه نهایې شوي چې ډیر ژر به السل ک شي‪.‬‬

‫‪32‬‬
‫‪legal‬د پااروژې پااه تخن کااي برخااه کااې سااروې او د څ ړنااو لپاااره د پااروژې مختلااف اړخونااه لکااه‪:‬‬
‫نقشااه کااول‪ ،‬د مس ا ر معلومااول‪ ،‬د ژونااد چای ریااال څ ااړل او د ځمکااې ځااانګړي کااول ورتااه اړیاان‪ ،‬او د‬
‫هغااې پااه باااره کااې یااې عملااي اقاادمات ترسااره کااړي‪ .‬د یااادونې وړ ده چااې‪ ،‬د پااروژې مااالي مالتااړ لااه‬
‫طریقااه افغااان دولاات پااه خپلااه خاااوره کااې مهاام ګامونااه اخ سااتي‪ ،‬ترڅااو د دې پااروژې پااه پلاای ک اادو‬
‫کااې نغاااړي راماانځ تااه نشااي او څااومره چااې ژر ک ااږي پلااي شااي‪ .‬لکااه څنګااه چااې مخکااې مااو یادونااه‬
‫وکااړه‪ ،‬ټاااپي پااروژه پااه افغانسااتان کااې د زیاااتو ګټااو او فوایاادو درلااودونکي ده‪ ،‬چااې هغااه لااه دوو‬
‫خواوو د بهر او د ننه کوالی شو تربحث الندې ون سو‪.‬‬

‫‪feed‬د پااولې هااا خااوا یعناای د بهاار لخااوا‪ ،‬ټاااپي پااروژه د مرکاازي او سااویلي آسا ا د ه وادونااو تاارمنځ د‬
‫سا مه ی اازې همکااارۍ پااه پراخولااو کااې مثبتااې او د پااام وړ اغ اازې درلااودلي‪ ،‬چااې لااه هماادې همکاااریو‬
‫د بریښاانا پااه سااکټور کااې د دهل ااز پران سااتل‪ ،‬او د س ا مه ای اازو ه وادونااو تاارمنځ اړیکااو او ټرانسااپورټ‬
‫تااه الرې هااوارې کااړي‪ ،‬چااې د افغانسااتان لپاااره د ځااانګړي اقتصااادي‪ ،‬س اسااي او ډیپلوماسااۍ لااه طرفااه‪،‬‬
‫پااوره د اهم تااه برخمنااه ده‪ .‬کلااه چااې د نااړۍ پااه سااطحه د افغانسااتان پااه باااره کااې خباارې ک ااږي‪ ،‬د‬
‫بهرن اانو پاه اهنوناو کاې د افغانساتان پاه بااره کاې د جناګ او تارور پرتاه بال شای ناه راګرځاي چاې دا‬
‫په خپله د افغانساتان پاه اقتصاادي اهم ات او پاه سا مه کاې د افغانساتان پاه ناوم تااث ر لاري؛ مګار د ټااپي‬
‫پروژې په پلاي ک ادو ساره باه افغانساتان د اقتصاادي اهم ات لاه پلاوه و غاوړیږي چاې ساوله او ثباات باه‬
‫هم له ځانه سره ولري‬

‫پااه هماادې طریقااې سااره‪ ،‬د دې پااروژې داخلااي پلااي کااول بااه د م ل ونونااو ډالااري امت ااازونو ترالسااه‬
‫کولااو تاار څنګااه بااه د مسااتق مو او غ رمسااتق مو دناادو د پ اادا ک اادو‪ ،‬د زیربناااوو رام نځتااه کااول او د‬
‫بریښاانا تول ااد بااه د ه ااواد پااه اقتصااادي پرمخت اګ کااې مهاام رول و لوبااوي‪ .‬تمااه ده چااې د پااروژې پااه‬
‫پلي ک دو سره به په کاال کاې د څلورساوه مل وناو ډالارو څخاه زیاات امت ااز باه ملاي عایاداتو تاه اضاافه‬
‫شااي‪ ،‬او لاادې سااره سااره بااه څلااور زره مسااتق مې او پااه زرهاااوو غ اارې مسااتق مې دناادې لااه ځانااه سااره‬
‫ولري‪.‬‬

‫افغانستان به د دې پاروژې څخاه پاه لاومړی لسا زه کاې پنځاه ساوه متاره مکعاب ګااز‪ ،‬پاه دوهماه لسا زه‬
‫کااې یااو م ل ااارد او پااه دریمااه لس ا زه کااې یااو ن ا م م ل ااارده متااره مکعااب ګاااز تاار السااه کااړي‪ .‬څ ړنااې‬
‫ښااایې چااې د اوود مهالااه ګاااز د تول ااد څخااه د بریښاانا تول ااد ترڅنااګ پااه مرکااز او والیتونااو کااې د‬
‫اسااتوګنې د کااارونې لپاااره د ګااازو ل ااږدول او همدارنګااه دا چااې افغانسااتان یااو لااه زراعتااي ه وادونااو‬

‫‪33‬‬
‫څخااه شاام رل ک ااږي‪ ،‬نااو د دې پااروژې د ګااازو څخااه پااه اسااتفادې بااه و کااوالی شااي د ک م اااوي‬
‫سرې احتمالي تول د به له طب عي ګاز څخه ترسره کړي‪.‬‬

‫د دې پااروژې د پلااي ک اادو لپاااره د خلکااو انتظااار د هغااو ګټااو څخااه دی چااې مخکااې یااې یادونااه‬
‫وشااوه‪ ،‬افغااان دولاات د خلکااو انتظااار تااه د الس رسااي پااه خاااطر د دې پااروژې د پلااي ک اادو لپاااره‬
‫اوچت ګامونه پورته کړي‪ ،‬ترڅو عملي ک دل یې په نږدې راتلونکي کې یق ني شي‬
‫‪21‬‬

‫‪https://momp.gov.af‬‬
‫‪21‬‬

‫‪34‬‬
 ‫د ټاپي پروژې ارزښت او ګټې‬
‫د ټاپي پروژه د ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان او د هندوستان د هيوادونو تر منځ نل ليکې ته‬
‫وايي‪ .‬د نوموړې پروژې د سرته رسولو تړون په ‪ ۲۰۱۵ /۱۲/۱۳‬کال کې د نوموړو هيوادونو د مشرانو له‬
‫خوا د عشق آباد په ښار کې السليک شوه‪ .‬د ټاپي د پروژې د بشپړيدو وروستی نيټه د ‪ ۲۰۱۹‬کال تر پايه‬
‫پورې اټکل شوې او د کار موده يې تقريبًا ‪ ۳۰‬کالو لپاره پالن شوي ده‪ .‬په دې پروژې کې به شاو خوا‬
‫‪ ۵۰۰۰‬افغانان په کار وګمارل شي‪ ،‬همدارنګه ويل کيږي چې د ‪ ۷۰۰۰‬په شاو خوا کې امنيتي سرتيري به‬
‫هم د نوموړې نل ليکې د امنيت د ساتلو لپاره د ‪ ۵۰‬ميليونه ډالره په لګښت دنده ترالسه کړي‪.‬او زمونږ‬
‫هيواد به د کاله د ‪ ۵۰۰-۴۰۰‬ميليونه ډالره د ترانزيټ ټکس ترالسه کړي‪)۱۹،۳(.‬‬

‫د ټاپي پروژې مفکوره په ‪ ۱۹۹۰‬م کلونو کې رامنځته شوله او پدې پروژه کې بيليونو ډالرو پانګونې ته اړتيا‬
‫وه چې دا ډول پانګونه د سيمه ييزو هيوادونو د وسې نه په هغه وخت کې بهر وه‪ .‬هاغه و چې دوه نړيوالو‬
‫د تيلو او ګازو کمپنيو چې يوه يې امريکايي ‪ UNOCAL‬نوميده او بله يې ارجنټيني ‪ Bridas‬وه عالقه‬
‫وښودله چې د ټاپي په پروژه کې پانګونه وکړي‪ .‬اما په افغانستان کې د بې ثباتۍ‪ ،‬منطقوي رقابتونو او نيابتي‬
‫جګړو له امله هغو کمپنيو په دغه پروژه کې پانګونه ونه کړه‪ ،‬ځکه پانګوال تر هغه پورې پانګونه نکوي تر‬
‫ځو په اوودمهال کې خپلې ګټې ونه ګوري‪.‬په افغانستان کې د ‪ ۲۰۰۱‬م کال له تحوالتو څخه وروسته بيا‬
‫ددغې پروژې اهميت باندې ډير بحثونه وشول‪ ،‬ځکه هند او پاکستان د اقتصادي پراختيا لپاره انرژي ته‬
‫ځانګړې اړتيا لري او ترکمنستان هم مجبوره وه چې خپل ګاز وپلوري‪ ،‬دا کار تر هغې ناشونی دی تر څو‬
‫په افغانستان کې امن نه وي او د افغانستان حکومت بايد په دغه پروژه کې شريک وي‪.‬افغانستان‪،‬‬
‫ترکمنستان‪ ،‬هند او پاکستان په ‪ ۲۰۱۰‬م کال کې يو هوکړه ليک السليک کړ تر څو ددې پروژې د عملي‬
‫کولو لپاره زمينه مساعده شي‪ .‬څلور واړه هيوادونه دې تفاهم ته ورسيدل تر څو چې دوی په خپله په دغه‬
‫پروژه کې پانګونه ونه کړي ‪ ،‬دا پروژه عملي ک دلی نه شي‪.‬د جمهور رييس اشرف غني حکومت د ابتدا‬
‫څخه خپله پاملرنه سيمه ييزو همکاريو ته وقف کړه او دا يې وپتيله تر څو چې دا سيمه په اقتصادي لحاظ‬
‫سره وصل نه شي‪ ،‬په دې سيمه کې سوله نشي راتالی او د ټاپي پروژې ته يې ځانګړې پاملرنه وکړه‪ .‬د‬
‫پانګونې لپاره ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬هند او پاکستان ژمنه وکړه چې په دغه پروژه کې به پانګونه کوي‪،‬‬
‫ځکه دا د دوی لپاره حياتي پروژه ده تر څو په اقتصادي لحاظ دا هيوادونه وده وکړي‪.‬په ټاپي پروژه کې‬
‫زياته پانګونه د ترکمنستان هيواد له خوا ده‪ ،‬ددې پروژې قرارداد ديرش کلن دی چې تقريبًا لس بيليونه‬

‫‪35‬‬
‫ډالره پدې لګول کيږي او هر کال به تقريبًا دری ديرش ميليونه متر مکعب ګاز هند او پاکستان ته‬
‫‪22‬‬
‫صادريږي‪ .‬افغانستان هم کوالی شي چې ددغه ګاز شپاړس سلنه وپلوري او افغانان ترې ګټه واخلي‪.‬‬

‫که څه هم د پاکستان د اقتصادي چارو ځينې کارپوهان وايي چې د ټاپي د ګازو د نل ليکي ډيره ګټه به‬
‫افغانستان او پاکستان ته رسيږي؛ خو ددې ترڅنګ بيا د سياسي چارو کارپوهان وايي چې ددغې پروژې د‬
‫کاميابولو لپاره په افغانستان کې امن ضروري دی‪ .‬په عين حال کې د پاکستان د سياسي او اقتصادي چارو‬
‫کارپوهان دا پروژه پر هند عالوه د افغانستان او پاکستان لپاره ګټوره بولي او وايي چې په دې پروژې سره‬
‫به په پاکستان کې د انرژۍ کمښت پوره شي او همدا راز په افغانستان کې به زرګونه کسانو ته د روزګاز‬
‫موقع په الس ورشي‪.‬‬

‫له بلې خوا بيا د سياسي چارو کارپوهان په دې باور دي چې ددغې پروژې په عملي ک دو سره به د سيمې‬
‫د هيوادونو ګټې سره وتړل شي چې په نتيجه کې به په سيمه په خاص ډول په افغانستان کې امنيت هم ښه‬
‫شي‪.‬خو ددې ترڅنګ دوی دا ټينګار کوي چې ددغې پروژې د کاميابۍ لپاره په افغانستان کې سوله‬
‫راوستل ډير ضروري دي‪.‬ددې ستر ې اقتصادي پروژې ټول مالي لګښت (‪ )۱۰‬ميليارده ډالره اټکل شوی‬
‫چې ‪ ٪۸۵‬سلنه لګښت به يې د ترکمنستان هيواد له خوا او پاتي ‪ ٪۱۵‬سلنه لګښت به يې په مشترکه او‬
‫مساويانه توګه د دريو هيوادونو افغانستان‪ ،‬پاکستان او هند هيوادونو له خوا ورکول شي‪ .‬پاتې دې نه وي‬
‫چې ددې سترې پروژې په تمويل کې اسيايي پراختيايي بانک مهم رول لوبوي‪ ،‬دا پروژه د منځنۍ‬

‫او جنوبي آسيا ترمنځ ستره اقتصادي پروژه ده او پلي کول به يې هر شريک هيواد ته ځانګړې اقتصادي‬
‫‪23‬‬
‫ګټې ولري‪.‬‬

‫په اقتصادي ډګر کې يې ګټې‬

‫دا پروژه د افغانستان لپاره لنډمهاله او اوودمهاله اقتصادي ګټې لري چې په الندې ډول سره دي‪:‬‬

‫‪ .1‬د ‪ ۴۰۰‬ميليونو امريکايي ډالرو څخه ډير د حق العبور کلني عوايد‪ :‬هر کال به د پاکستان هيواد‬
‫افغانستان ته د ټرانزيت په برخه کې سلګونه ميليونه امريکايي ډالر ورکوي‪ ،‬چې دغه کلني عوايد‬
‫به د افغانستان د اقتصاد په پراختيا او د بيالبيلو پروژو په مخته بيولو کې خورا ارزښتمند تمام شي‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫(‪)https://www.pajhwok.com‬‬
‫‪23‬‬
‫(‪)https://pa.azadiradio.com‬‬

‫‪36‬‬
‫‪ .2‬د ضرورت وړ اندازه د هيواد د ګازو تأمينول ‪ :‬ترکمنستان به هر کال د ‪۰،۶‬ميليارده متر مکعب ګاز‬
‫او په دوهمه لسيزه کې يو ميليارد متر مکعب او بالخره په دريمه لسيزه کې به هر کال د ‪۱،۵‬‬
‫ميليارده متر مکعب ګاز د افغانستان هيواد ته ورکوي‪.‬‬
‫‪ .3‬ددغه ترالسه شوي ګاز پر بنسټ به په اړوندو واليتونو کې د اړتيا سره سم په سلګونو ميګا واټه‬
‫حرارتي بريښنا توليد شي‪.‬‬
‫‪ .4‬په هغو سيمو کې چې دغه نل ليکه تيريږي خلکو ته به د کار زمينه برابره شي‪ .‬دې پروژې کې به(‬
‫‪ )۱۳۰۰۰‬افغان ځوانانو ته کار پيدا شي چې دا مهال ب کاره دي‪ .‬ورسره به د کورنيو عوايد ګراف‬
‫هم پر مخ والړ شي‪.‬‬
‫‪ .5‬په مستقيم او غير مستقيم ډول د زرګونو کسبونو فرصت رامنځته کول‪ :‬ددې پروژې د چارو د پر مخ‬
‫بيولو لپاره به افغانان په بيالبيلو بخشونو کې کار پيدا کړي‪ ،‬چې ځينې به پايپ ته د ځمکې په کيندلو‪ ،‬د‬
‫‪24‬‬
‫پايپ په بسته کولو او په بيال بيلو نورو کسبونو وګمارل شي‪.‬‬
‫‪ .٦‬له هوکړې سره سم به افغانستان له دغې نل ليکې په لومړيو ‪۱۰‬کالو کې ‪ ۵۰۰‬ميليونه متر مکعب ګاز‬
‫اخلي‪ ،‬دويم پړاو کې به د لسو نورو کلونو لپاره دغه کچه يو ميليارد متر مکعب ته ورسيږي‪ ،‬چې په‬
‫افغانستان کې به ورسره طبعًا د ګازو پر بيو مثبت اغيز وشي‪.‬‬
‫‪ .٧‬د ګازو د ليږد د فشار د برابرولو لپاره به پمپونه فعاليت کوي‪ ،‬چې پنځه به يې په افغانستان کې وي‪.‬‬
‫‪ .٨‬د برقي سب استيشنونو منځته راتګ‪ ،‬چې يوه يې له ترکمنستان نه پاکستان ته له همدې الرې د ‪۵۰۰‬‬
‫کيلو واټ بريښنا ليږدوي‪ ،‬پر دغې طرحې ‪ ۲۳۵‬ميليونه ډالره لګښت راځي چې د آسيا پراختيايي بانک‬
‫به يې ورکړي او افغان چارواکي وايي‪ ،‬چې بشپړيدل به يې درې کاله وخت ونيسي‪ .‬چې پدې سره به‬
‫په افغان خاوره کې دری برقي سب استيشنونه ولږيږي چې له يوې خوا به بريښنا ترالسه شي او له بلې‬
‫خوا به د ټرانزيټ په برخه کې پاکستان افغانستان ته په سلګونه زره امريکايي ډالره ورکوي‪.‬‬
‫‪ .٩‬د ريل پټلۍ يوه بله لويه پروژه ده‪ ،‬چې ددغې پروژې اړوند خورا مهمه اقتصادي پروژه ده‪ .‬د اورګاډي‬
‫پټلۍ دغه پروژه يوه لور ته له ترکمنباشي بندره د ازربايجان او جورجيا له الرې ترکيې ته رسيږي او له‬
‫اروپا سره نښلي او بل لورته د هرات او کندهار له الرو په بلوچستان کې د پاکستان له اور ګاډي پټلۍ‬
‫سيستم سره نښلي‪.‬‬
‫بله مهمه پروژه د افغانستان نوري فايبر حلقوي مزي دی‪ ،‬چې د ټاپي نل ليکې پر پله به د افغانستان‬ ‫‪.1٠‬‬
‫لويديځ کې وغځيږي‪ .‬دغه ټول فعاليتونه الرې‪ ،‬راکړه ورکړه‪ ،‬اړيکې‪ ،‬تړاوونه دي‪ ،‬چې رښتيا هم د‬
‫خونديتوب او سمې ګټې اخيستنې په صورت کې د افغانستان لپاره د مال تير حيثيت لرالی شي‪ .‬د‬

‫‪24‬‬
‫(‪)https://www.bbc.com‬‬

‫‪37‬‬
‫کيمايوي سرې فابريکې ددغه ګاز په مټ په پام کې نيول شوي چې د دغو فابريکو او حرارتي برق د‬
‫سټيشنو پخاطر اسيايي پرمختيايي بانک د پانګې اچونې وعدې ورکړي دي‪.‬‬
‫د کندهار او هرات صنعتي پارکونه به ددې پر بنسټ پراختيا ومومي او د السته راغلو اسانتياو‪،‬‬ ‫‪.11‬‬
‫څخه به يې ګټه پورته کړي‪.‬‬
‫په ملي عوايدو کې به زياتوالی راشي‪ ،‬لکه څنګه به چې پخوا افغان تاجرانو له نورو هيوادونو څخه‬ ‫‪.12‬‬
‫تيل را واردول نو د خپلو افغانيو پر ځای به يې د هغوی کرنسي کارولې او هغه به يې ورکولې نو کله‬
‫چې دغه ګاز دلته په هيواد کې ترالسه کيږي نو پدې سره به په خپلو ملي عوايدو کې زياتوالی راشي‪.‬‬
‫ددغې پروژې د کاميابۍ او برياليتوب وروسته به بهرني پانګوال دلته پانګونې ته زړه ښه کوي‪.‬کله‬ ‫‪.13‬‬
‫چې دغه پروژه بريالۍ شي نو بهرني پانګوال به دلته راځي او په بيالبيلو برخو او سکتورونو کې به‬
‫پانګونه کوي چې دغه به د افغانستان لپاره د اقتصاد په لوړتيا کې مهم نقش ولوبوي‪ ،‬پروژې به پر مخ‬
‫والړې شي‪ ،‬خلک به په دندو وګمارل شي او مسلکي اشخاص به ترې جوړ شي‪ .‬لدې څخه عالوه دغه‬
‫د سرو زرو پروژه په لسګونو نورې ګټې هم لري خو دغه څوارلس هغه اساسي ګټې وې چې مونږ‬
‫ترې يادونه وکړه‪۳۶،۴(.‬ا‪) ۳۷‬‬

‫په سياسي ډګر کې يې ګټې‬

‫اقتصاد د بيخ جوړښت( زيربنا) په توګه د ټولنې پر ټولو سرجوړښتي برخو خپل نيغ اغيز ښندي چې‬
‫دلته هم د استثنأ خبره ځای نلري‪.‬سياست چې د روبنايي چارو يوه مهمه برخه ده‪ ،‬په افغانستان کې به لوړ‬
‫ياد شوي اقتصادي پرمختګونه سياست هم تر خپل نيغ اغيز الندې راولي‪ ،‬په سياسي برخه کې کيدالی شي‬
‫د الندې ګټو يادونه وشي‪.‬‬

‫‪ .1‬د سيمې اړوند هيوادونه به د محبوبيت له مخې دې ته وهڅيږي څو په افغانستان کې د يوه داسې قانوني‬
‫دولت د منځته راتلو په چارو کې مرسته وکړي چې د خپلو نړيوالو مکلفيتونو د ترسره کولو جوګه‬
‫وي‪.‬‬
‫‪ .2‬ټاپي يوازينۍ ملي اقتصادي پروژه ده چې د طالبانو په شمول ټولو سياسي او پوځي جريانونو ترې مالتړ‬
‫کړی دی‪.‬‬
‫‪ .3‬په سيمه کې د متقابلو ملي ګټو په پام کې نيول؛ له بده مرغه په سيمه ايزه کچه دلته ډير کم داسې‬
‫حکومتونه راغلي دي چې خپلې ملي ګټې د نورو د ورته ګټو په نظر کې نيولو سره تعريف او ساتنه‬
‫يې وکړي‪ .‬دلته راغلو حکومتونو تل يا هر څه ځان ته غوښتي او يا يې هر څه د خپلې ب کيفايتۍ له‬
‫مخې نورو ته ورکړي‪ .‬زما په اند ددې ناخوالې يو له پياوړو الملونو څخه همدا وو چې ددغو هيوادونو‬
‫‪38‬‬
‫تر منځ داسې اقتصاي ټينګو مزو شتون نه درلود چې نوموړو هيوادونو ورڅخه پريکون کوالی نشو‪ .‬دا‬
‫نل ليکه او د بريښنا لينونه به هغه مزي وي چې د سيمې د هيوادونو روا ګټي به داسې يو له بله سره‬
‫وتړي چې دوی به مجبوروي يو د بل ګټې په پام کې ونيسي او درناوی ورته وکړي‪.‬‬
‫‪ .4‬آلمان او فرانسه چې يو وخت يې پخپل منځ کې دښمني لرله د دوهمې نړيوالې جګړې وروسته يې په‬
‫اقتصادي پروژو کې پانګونه وکړه او د وخت په تيريدو سره د اقتصادي همکاريو ترڅنګ په امنيتي او‬
‫سياسي برخو کې سره ملګري شول‪ .‬دغو تجربو ته په کتو سره د ټاپي پروژه نه يوازي يوه اقتصادي‬
‫پروژه ده‪ ،‬بلکې د سيمې د هيوادونو پر سياسي‪ ،‬امنيتي او فرهنګي برخو هم بدلون راوستالی شي‪.‬‬
‫‪ .5‬باور کيږي چې ددغې پروژې په عملي کيدو سره به نه يوازي له يوې خوا د هيواد په اقتصادي برخه‬
‫کې هم د پام وړ بدلون رامنځته شوی وي‪،‬بلکې له بلې خوا به په سياسي برخه کې هم د پام وړ بدلون‬
‫رامنځته شوی وي‪.‬‬
‫‪ .٦‬د ملي حکومت اقتصاد محوره سياست ددې المل شوی چې نړيوال بانکونه او بنسټونه دې ته زړه ښه‬
‫کړي چې په افغانستان کې پر لويو پروژو پانګونه وکړي‪ ،‬دا ددې وړتيا لري او کوالی شي په سيمه‬
‫کې سوله او ثبات او هم له ګاونډيو سره د سياسي ناندريو مخه ونيسي‪.‬‬
‫‪ .٧‬دا او دې ته ورته نور الملونه چې دا ډول مزي به يې وزيږوي‪ ،‬دا ټو ل به الس سره ورکړي څو د‬
‫جنګي جغرافيې لمن له سيمې نه ټوله کړي‪ ،‬کنه نو په دوام کې به يې د ټولو ګټې په خطر کې ولويږي‪.‬‬
‫‪25‬‬

‫د سولې او امنيت په برخه کې يې ګټې‬

‫په هرات کې د ټاپي پروژې عملي کار د څلورو ه وادونو مشرانو پران ست ‪ ،‬ددي پروژي کار په‬
‫ترکمنستان کې تمام شوې او اوس یې په افغانستان کې هم کار پ ل شو‪.‬دا ستره پروژه په دی س مه کې تر‬
‫نورو غټه اقتصادي پروژه ګڼل ک ږي ‪ ،‬چي ګټه یې څلور واړو ه وادونو ‪ ،‬ترکمنستان‪،‬افغانستان‪،‬پاکستان‪ ،‬او‬
‫هندوستان ته رسي ‪.‬په افغانستان کې امن تي ستونزې نه یوازې ددی سترې پروژې‪ ،‬بلکی د ټولو پروژو پر‬
‫وړاندې لوی خنډ بلل ک ږي ‪ ،‬خو وسله والو طالبانو په یوه اعالم ه کې ویلې ‪ ،‬چې ددې پروژې د تطب ق‬
‫مالتړ کوي او امن تي ستونزې به ورته نه پ دا کوي ‪.‬د طالبانو له خوا ددې پروژې په وړاندې امن تي مالتړ‬
‫ح رانوونکی و‪ .‬دا ځکه چې دوی نه یوازې د رغوونکو پروژو مالتړ نه دی کړی‪ ،‬بلکې زیات وخت یې‬
‫ورانې کړې دي او له منځه یې وړي دي ‪.‬خو ددی پروژی څرنګوالی له نورو نه توپ ر لري‪ .‬لومړي دا چې‬
‫طالبانو وویل دا پروژه ددوی د امارت پروخت یو ځل تای د شوې وه او خبرې پرې شوې وې‪ .‬دویم دا‬

‫‪25‬‬
‫)‪)www.gov.af >Pashto>feature‬‬

‫‪39‬‬
‫چې پاکستان د طالبانو ماالتړکوونکی دی او طالبان نه غواړي چی د پاکستان ګټې وګواښي ‪.‬له دې پروژې‬
‫نه د طالبانو مالتړ دا مانا نه لري‪ ،‬چې دوی به ګنې په افغانستان کې د رغونې هر ډول تطب ق دونکي پروژې‬
‫ونه ګواښي‪.‬بلکې د طالبانو مالتړ صرف له همدې پروژې نه یاد شوی دی‪ ،‬په افغانستان کې زیات شم ر‬
‫خلک په دې فکر کې دي ‪ ،‬چې د طالبانو مالتړ یعنې د پاکستان مالتړ ‪ .‬او پاکستان ددې مالتړ ځکه‬
‫کوي‪ ،‬چې خپله ګټه یې په کې ده‪،‬کنه طالبانو هر کله په افغانستان کې د رغونې د پروژو په وړاندې‬
‫خنډونه پ دا کړي دي ‪ .‬دا په ډاګه ښ ي چې طالبان څوک دي او د چا د ګټو لپاره جګړه کوي!؟‬

‫که څه هم په س مه کې د ګازو د انتقال دا ستره پروژه ټولو اړخونو ته په ګټه ده او پاکستان یی هم د خپلو‬
‫ګټو لپاره مالتړ کوي‪ ،‬خو پوره ال څرګنده نه ده چې دا پروژه به د پاکستان د پوڅ په منفي جګړه ی ز‬
‫س است کې بدلون راوستي شي کنه‬

‫داسې ښکاري‪ ،‬چې پاکستان او طالبان به یوازې د همدې پزوژې په وړاندې خنډ نشي ‪ ،‬خو په افغانستان‬
‫کې به له عموني امن ت سره پام وړ مرسته ونه کړای شي‪ .‬ښایي همدومره اغ زمنه وي‪ ،‬چې له هغه س مو‬
‫چې د ګازو دا نل ل که ت ریږي‪ ،‬هلته به نسبي کراري وي‪ ،‬نور به د طالبانو او پاکستان د نا امنی او پراخت تا‬
‫غوښتنې لپاره نا ارامی دوام ولري‪ ،‬دا ځکه چی پاکستان په افغانستان کې د ژور سترات ژیک سهم په لټه کې‬
‫دی‪ .‬په ت ره چې د پاکستان پوی هلته له ملکي حکومت سره په ځ نو بهرن و اړیکو پالنه کې اختالف لري ‪.‬‬
‫د پاکستان ملکي حکومت د رغونې د پروژو او له افغانستان سره د ښو اړیکو منونکي دی‪ ،‬خو دا پوی دی‬
‫‪ ،‬چی هم وسله وال مخالف ن پالي او هم په افغانستان کې د جګړو پراخت ا ته لمن وهي ‪.‬‬

‫ګڼونکي فکر کوي ‪ ،‬چې پاکستان به ب ا هم د پخوا په شان په افغانستان کې د خپلو ناروا ګټو لپاره هر کله‬
‫د وسله والو مخالف نو مالتړ ته دوام ورکړي او د ټاپي په شان ستره پروژه به هم ددې وجه نه شي ‪ ،‬چې د‬
‫افغانستان په وړاندې خپل جنګي س است بدل کړي‪ .‬که څه هم په دې ورست و کې امریکا هم له پاکستان‬
‫سره هم اړیکي خراب کړي او د ترهګری په پالنه یې تورن کړی دی ‪ ،‬ددی دل ل ښایي دا وي‪ ،‬چې‬
‫افغانستان اوسنی جغراف ه ‪ ،‬د حکومت تګالره او په منطقه کې د افغانستان اهم ت چې تر هغې د پاکستان په‬
‫خوښه پرمخ الړ نشي‪ ،‬پاکستان به خپل بهرني س است بدل نه کړي‪.‬‬

‫ټاپي پروژه به سرته ورسي او د ‪ ۲۰۲۰‬م کال په پای کې به پران ستل شي‪ .‬پاکستان او افغانستان به له دې‬
‫پروژې ګټه هم ترالسه کړای شي ‪ .‬خو طالب او د پاکستان په الس نورې جوړې شوې جنګي ډلې به په‬
‫پوره سپ ن سترګۍ دا پروژه ونه ننګوي‪ ( .‬ددوی د خپلې وینا له مخې ) او د افغانستان لپاره به یې نوره‬
‫پخوانۍ تګالره دوام ولري ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫داسې ه لې نه شته ‪ ،‬چی د پاکستان په اوسنۍ س است کې بدلون راشي‪ .‬که د ټاپي سترې پروژې له امله د‬
‫پاکستان په سترات ژیک س است کې بدلون راهم شي‪ .‬ډیر به سطحي او غولونکی وي ‪ .‬او ه څکله به له‬
‫خپلې تګالرې وانه وړي ‪ .‬ترڅو چې زور نه وي‪ .‬ترڅو چې یې په جګړه او س مه ی ز اتحاد السونه له‬
‫جګړې او ترهګرۍ لنډ نه کړای شي‪.‬‬

‫په هر ملحوظ چې وي‪ ،‬طالبانو هم ددغي پروژې د ساتلو لپاره ژمنه ښودلې ده‪ .‬که دا پروژه په سمه توګه‬
‫عملي شي‪ ،‬زه فکر کوم چې دا به افغانستان او هم د س مې ه وادونو د ثبات او پراخت ا لپاره مهم کام وي‪،‬‬
‫د س مې دغه مهم ه وادونه به نور ونه غواړي چې افغانستان نا امنه شي ‪ ،‬ځکه ددې ه وادونو اقتصادي ګټې‬
‫به سره وتړل شي‪ .‬څومره چي یوه س مه په اقتصادي لحاظ سره وتړل شي ‪ ،‬په هماغومره کچه د هغې س مه‬
‫‪2٦‬‬
‫امن تي وضع ت ښه ک ږي او اقتصادي پراخت ا ته رم نه مساعدیږي‪.‬‬

‫د سيمې د هيوادونو لوړې اقتصادي او سياسي ګټې هغه وخت په ښه‪ ،‬اسانه او ارزانه توګه تأمين کيدالی‬
‫شي چې په افغانستان کې سوله ترالسه‪ ،‬امنيت ټينګ او تلپاتې ټيکاو راغلی وي‪.‬‬

‫‪ .1‬تاريخي تجربو ښودلې ده‪ ،‬چې اقتصادي پراختيا نه يوازې د هيوادونو پر اقتصادي بهير خپل اغيز ښندي‬
‫بلکې د امنيتي ستونزو په اواري کې هم خورا مهم رول لوبوي‪.‬‬
‫‪ .2‬ددې پروژې په پلي ک دو سره له يوې خوا افغانستان د عايداتو سرچينه ترالسه کوي او له بلې خوا د‬
‫سيمې په سياسي او امنيتي حاالتو د اغيز او تر پخوا د يوه ځواکمن دريخ په ترالسه کولو توانيږي‪.‬‬
‫‪ .3‬د کورنيو چارو وزارت له پخوا اعالن کړی‪،‬چې ددغې پروژې د امنيتي خونديتوب لپاره پوره چمتوالی‬
‫‪2٧‬‬
‫لري‪ ،‬او چاته به اجازه ورنه کړي چې ددغې پروژې د پلي ک دو پر وړاندې خنډ شي‪.‬‬
‫‪ .4‬باور کيږي چې ددغې پروژې په پلي ک دو سره به له يوې خوا د هيواد په اقتصادي برخه کې بدلون‬
‫رامنځته شي‪ ،‬او له بلې خوا به د هيواد په امنيتي برخه کې هم د پام وړ بدلون رامنځته شي او زمونږ‬
‫هيوادوال به د سولې او سوکالۍ ستر ارمان ته ورسيږي‪.‬‬
‫‪ .5‬د سولې په راتګ سره به خارجي وسلوالو قوتونو ته نور دلته د پاتې کيدو بهانه له منځه والړه شي او‬
‫افغانستان کې به دې کار ته الره خالصه شي څو د ريښتينو ديموکراتيکو انتخاباتو د الرې د ټولو پرګنو‬
‫د خوښې داسې يو دولت منځته راشي چې د پاکستان او نورو ګاونډيو سره د متقابلې دوستۍ اړيکې‬
‫وساتي او د خپلو نړيوالو مکلفيتونو د ترسره کولو جوګه وګرځي‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫‪Www.tapi.org‬‬
‫‪27‬‬
‫(‪)www.gmic.gov.af‬‬

‫‪41‬‬
‫‪ .٦‬د هيواد په د ننه کې تر اوسه پورې د دولت د وسلوالو مخالفانو له ډلې نه د طالبانو بيالبيلو قوماندانانو او‬
‫مشرانو د يوې اعالميې په ترڅ کې ددې نل ليکې مالتړ کړی او ويلي يې دي چې د دوی جنګيالي به‬
‫نه يوازې د نل ليکې د کار مخنيوی نه کوي‪ ،‬بلکې هر ډول مرستې ته يې اماده ګي ښودلې ده‪.‬‬
‫‪ .٧‬له بل پلوه د ټاپي پروژې د امنيت لپاره افعان دولت اعالن کړی‪ ،‬چې يوه اوو زريزه (‪ )۷۰۰۰‬امنيتي‬
‫ځواک ته به دنده ورکړي‪ ،‬تر څو د افغانستان په خاوره کې د ګازو ددې نل ليکې امنيت خوندي‬
‫‪2٨‬‬
‫کړي‪.‬‬
‫‪ .٨‬لکه څنګه چې همدا اوس يې نښې نښانې ليدالی شو‪ ،‬غواړي يا نه غواړي‪ ،‬پاکستان به په افغانستان کې‬
‫امنيت ته ليواله شي او د سولې په چارو کې به د خپلو ګټو پخاطر د زړه له تل نه هلې ځلې وکړي‪ .‬دا‬
‫خبره تر لمر سپينه ده چې د پاکستان صادقانه هلې ځلې پدې کار کې بې اغيزې نه پاتي کيږي‪ .‬که څه‬
‫هم د افغانستان په خاطر د پاکستان پر صداقت باندې هيڅ يو افغان باور نلري‪ ،‬خو دا چې خپلې‬
‫اقتصادي ګټي يې دلته د سولې سره تړلي دي‪ ،‬پاکستان به مجبوروي د خپلو سياسي ګټو يوه برخه چې‬
‫په افغانستان کې د شخړو او ناراميو سره تړاو لري د اقتصادي ګټو يوه برخه چې په افغانستان کې د‬
‫شخړو او ناراميو سره تړاو لري د اقتصادي ګټو چې زمونږ د هيواد په سوله او ارمۍ ک نغښتی ده‪،‬‬
‫قرباني کړي‪)۸،۲(.‬‬

‫د ټاپي پروژې سيمه ايز اغيز‬

‫د تاپي پروژه يوازې افغانستان نه بلکې د سيمې ټول هيوادونه له اقتصادي ګټو برخمن کوي‪.‬‬
‫ترکمنستان او سمهال ‪ ۳۵‬ميليارده متره مکعب غاز په چين پلوري خو چين دغه غاز له ترکمنستان نه په ټيټه‬
‫بيه اخلي له همدې امله ترکمنستان غواړي پر چين تکيه کمه کړي‪ ،‬چې وکوالی شي خپل غاز په مناسبه‬
‫بيه وپلوري‪.‬هغه سيمي چې دا نل ليکه به ورڅخه تيريږي هلته به کاروبار وغوړيږي‪ ،‬هټۍ‪ ،‬هوټلونه او‬
‫بازارونه به جوړ شي‪ ،‬ډير ځايي وګړي به د نل ليکې د ساتنې په موخه په دندو وګمارل شي او ډير خلک‬
‫به په بيالبيلو دندو کې مصروف شي‪.‬‬

‫پاکستان هم ددې پروژې نه اقتصادي ګټه پورته کوي‪ ،‬دغه هيواد به له هند نه هر کال سلګونه ميليونه‬
‫ډالره د ټرانزيټ فيس په توګه ترالسه کوي‪ ،‬او ددې تر څنګ په هغو سيموکې چې دغه نل ليکه تيريږي‬
‫خلکو ته د کار زمينه هم پيدا کولی شي ددې نه عالوه به پاکستان د ګازو نه هم برخمن شي‪.‬هند چې د‬
‫‪2٩‬‬
‫ګازو تر ټولو لويه ونډه لري ددې پروژې مهم ستن ګڼل کيږي‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫(‪)https://pashtunews.com/?p=46551‬‬
‫‪29‬‬
‫(‪)https://www.bbc.af‬‬

‫‪42‬‬
‫ماهيرين اټکل کوي‪ ،‬چې تر ‪ ۲۰۲۱‬کال پورې به پاکستان کې د طبيعي ګازو اړتيا د ترالسه ک دو پرتله‬
‫درې برابره او هند کې دوه برابره ډيره شي‪ .‬همدا اوس چې پاکستان او هند دواړه د انرژۍ په برخه کې له‬
‫سخت کړکيچن حالت سره مخامخ دي‪ ،‬د افغانستان له له الرې د بريښنا ليږد به په ځانګړې توګه د سويلي‬
‫اسيا د اقتصاد په خوځښت کې به خورا مهم رول ولري‪ .‬دغه راز به د ريل پټلۍ نه يوازې د افغانستان لپاره‬
‫بلکې د مرکزي او سويلي اسيا هيوادونو ترمنځ د اسانه او ارزانه سوداګرۍ زمينه برابره کړي‪)۳۷،۴(.‬‬

‫د ټاپي په نوم د ګازو د انتقال په پروژه کې د ښکيلو هيوادونو مسؤولين ددې پروژې عملي ک دل په سيمه‬
‫کې د ثبات لپاره ګټوره بولي‪.‬په کابل کې د پاکستان د سفارت مرستيال معظم علي ددې پروژې په اړه‬
‫داسې وايي‪(( :‬پاکستان د ټاپي له غړيو هيوادونو سره ژورې تاريخي اړيکي لري‪ .‬همدې ټکي ته په پام يو‬
‫وار بيا پر خپلې ژمنې تاکيد کوو څو له هغو ګواښونو سره چې ټول ورسره مخ يو مقابله وکړو‪ )).‬ټاپي د‬
‫سيمه ايزې هوساينې تر څنګ د سيمې په ثبات او امنيت کې هم مهم رول لري‪ .‬افغان چارواکو پخوا تر‬
‫دې ويلي چې ددې پروژې له پيليدو سره به د افغانستان په وضعيت کې بدلون رامنځته او هندوستان او‬
‫‪3٠‬‬
‫پاکستان به يو تربله د شخړو پر ځای اقتصادي ګټو ته پام وکړي‪.‬‬

‫که څه هم په سيمه کې د ګازو د انتقال دا ستره پروژه ټولو اړخونو ته په ګټه ده او پاکستان يې هم د خپلو‬
‫ګټو لپاره مالتړ کوي‪ ،‬خو پوره ال څرګنده نده چې دا پروژه به د پاکستان د پوی په منفي جګړه ييز‬
‫سياست کې بدلون راوستی شي او کنه؟ ټاپي پروژه به سرته ورسيږي او د ‪ ۲۰۲۰‬م کال په پای کې به‬
‫پرانيستل شي‪ .‬پاکستان او افغانستان به له دې پروژې ګټه‬

‫هم ترالسه کړای شي‪ ،‬خو هغه ډلې چې نه غواړي دا پروژه پر مخ والړه شي په پوره سپين سترګي به دا‬
‫‪31‬‬
‫پروژه ونه ننګوي‪.‬‬

‫د ټاپي پروژې پر وړاندې خنډونه‬

‫لکه څنګه چې مونږ د ټاپي پروژې بيالبيل اړخونه وڅيړل‪ ،‬او د هغې ګټې‪ ،‬سيمه ايز غيز‪ ،‬د‬
‫بريډاس او يونيکال رقابتونه او يو شمير نورو موضوعاتو باندې مو خبرې وکړي نو راځو اوس ديته چې‬
‫ددې پروژې پر وړاندې چې کوم خنډونه او ستونزې پرتې دي له هغوی څخه يادونه کوو‪.‬‬

‫‪30‬‬
‫(‪)https://pa.azadiradio.com‬‬
‫‪31‬‬
‫(‪)Afghanistantoday.net‬‬

‫‪43‬‬
‫‪ .1‬نا منظم مديريت‪ :‬که وګورو غړي درې هيوادونه بغير له افغانستانه په ډيرو برخو کې ستونزې نه لري‬
‫آن تردې چې په هيڅ برخه کې ستونزې نلري او په ترکمنستان کې خو ددغې پروژې چارې هم ال‬
‫پخوا تکميل شوي دي‪.‬‬
‫خو که راشو افغانستان ته‪ ،‬افغانستان په مديريت کې ډيره غټه ستونزه لري‪ ،‬ځکه مونږه دلته په افغانستان‬
‫کې داسې اشخاص نه لرو چې هغه مسلکي وي‪ ،‬کارونه په درست شکل پر مخ بوزي‪ ،‬چې د ګازو دغه نل‬
‫ليکه په منظم ډول مديريت کړي او چاري يې په ښه شکل سرته ورسوي‪.‬‬
‫‪ .2‬د کابل‪ ،‬ډهلي او اسالم آباد تر منځ په بيالبيلو برخو کې ستونزې رامنځته شوي دي‪ .‬لکه پاکستان او‬
‫هندوستان تر منځ د کشمير په سرحدي سيمه باندې‪ ،‬چې پاکستان وايي کشمير زمونږ د هيواد برخه ده‬
‫او هندوستان يې همچنان‪ ،‬چې د تاريخ په اوودو کې يې يو له بل سره زياتې جګړې وکړې او زيات‬
‫شمير پوځيان يې له السه ورکړل‪ .‬او همدارنګه د دوی ترمنځ نور بيالبيل سياسي کشمکشونه واقع شوي‪.‬‬
‫او همداشان د افغانستان او پاکستان تر منځ هم زيات مشکالت موجود دي چې هر وخت پاکستان‬
‫غواړي د افغانستان د پرمختګ خنډ وګرځي‪ ،‬چې يو اساسي او غټ مشکل د ډيورنډ فرضي کرښه ده‪،‬‬
‫چې د تاريخ په اوودو کې په دغه کرښه افغانانو زيات شهيدان ورکړي دي‪ .‬او افغانان بيا هم د خپل حق‬
‫دفاع کوي او نه غواړي چې دا فرضي کرښه له السه ورکړي‪ .‬چې افغانانو پدې کرښه باندې د افغانستان‬
‫پخواني رييس جمهور او د کندهار د امنيې قومندان ستر پاسوال عبدالرازق اڅکزی د ډيورنډ د فرضي‬
‫کرښې شهيدان يادوي‪ ،‬او ددې کرښې د شهيدانو لقب يې ورکړی دی‪.‬‬
‫‪ .3‬ايران نه غواړي چې دا پروژه عملي شي‪ :‬ايران غوښتل چې دغه د ګازو پايب الين د ايران په ځمکه‬
‫کې تير شي تر څو له افغانستان څخه د ټرانزيټ فيس ترالسه کړي‪ ،‬خو کله چې ياد څلورو هيوادونه‬
‫يوې پريکړي ته ورسيدل نو د ايران دولت مخالفت څرګند کړ‪ ،‬چې اوس هم غواړي د افغانستان لپاره‬
‫ستونزې راوالړي کړي‪ ،‬چې څو ځله يې د افغانستان په خاوروه کې ددې پروژې د کارکونکو او‬
‫انجينرانو باندې حملې وکړې چې څو تنه پکې شهيدان او زخميان شول‪.‬‬
‫‪ .4‬د پاکستان زړه نا زړه ک دل‪ :‬پاکستان له لومړي وخته زړه نا زړه وه چې ددغې پروژې السليک وکړي‬
‫او يا يې و نه کړي‪ ،‬ځکه په اوس وخت کې پاکستان له زياتو ستونزو سره مخامخ دی‪ ،‬چې يو يې د‬
‫نواز شريف له حکومت څخه ګوښه کول دي‪ .‬چې هلته د څو ګوندونو او پالټيو تر منځ اختالفات‬
‫رامنځته شويدي‪ .‬او بل دا چې د پاکستان زيات خلک د پښتون قوم څخه دي‪ ،‬چې پښتانه خپل ځانونه‬
‫په افغانستان پورې تړلي ګڼي او د پښتون قوم او د پنجاب دولت تر منځ هم ستونزې راوالړې دي چې‬
‫د پاکستان زيات خلک د پښتون قوم څخه دي‪ ،‬چې د پښتنو شمير تر( ‪ )۳۰‬ميليونو پورې رسيږي‪.‬‬
‫پنجاب دولت له پښتنو څخه زيات هغه کسان چې د پوره نفوا خاوندان وه‪ ،‬له منځه يوړل او شهيدان‬

‫‪44‬‬
‫يې کړل چې د نړۍ په هرګوټ کې د پاکستان خالف پښتانه او افغانان راوالړدي‪ ،‬چې په راس کې‬
‫يې منظور پښتين قرار لري او د پاکستان خالف يې په سلګونه مظاهرې د نړۍ په بيالبيلو هيوادونو کې‬
‫وکړې په خاص ډول په پاکستان کې ‪ ،‬نو اوسمهال امکان شته چې پاکستان بيا ځلې وويشل شي‪ ،‬نو يوه‬
‫‪32‬‬
‫اساسي ستونزه دا هم وه‪ ،‬چې پاکستان زړه نازړه ده او ددې پروژې پر مخ بيولو ته زړه نه ښه کوي‪.‬‬
‫‪ .5‬د (‪ )CNG‬يا فشرده طبيعي ګاز د پلور استيشنونه بايد په ډير دقت سره ډيزاين او جوړ شي او د ساتنې‬
‫او څارنې لپاره يې ځانګړي تخنيکي نورمونه په پام کې ونيول شي‪ ،‬ځکه پدې برخه کې نه پاملرنه‬
‫دردناکه او ويجاړونکې پيښې رامنځته کوالی شي‪.‬‬
‫‪ .٦‬د ګازو ليږدونې نل ليکي زنګ وهل‪ ،‬د کيمياوي تعامالتو او هايدراتونو په وجه يې د قطر کميدل او‬
‫له منځه تلل دي‪.‬‬
‫‪ .٧‬څنګه چې نوموړي نل ليکه د ګازو ليږدولو لپاره په لوړ فشار کار کوي نو د نل ليکې د سوري ک دو‬
‫اوچاودلو په صورت د يو کيلو متر مکعب شعاع هر څه سوځي او له منځه يې وړي‪ .‬چې د دا ډول پ ښو‬
‫د نه رامنځته ک دو په خاطر بايد ځانګړي تخنيکي او امنيتي نورمونه په پام کې ونيول شي‪)۲۴،۳(.‬‬
‫‪ .٨‬د افغان حکومت کمزوری حاکميت او امنيتي وضعيت‪ :‬په کومو سيمو کې چې دغه پايپ الين تيريږي‬
‫هلته افغان حکومت بشپړ حاکميت نلري او د طالبانو تر تسلط الندې دي‪ ،‬چې د هغو سيمو امنيتي‬
‫وضعيت هم ښه نده‪ ،‬نو دغه غټه ستونزه ده چې ددې پروژې په ځنډ کې ستر خنډ سره مخامخ ده‪.‬‬
‫‪ .٩‬د افغان حکومت او طالبانو تر منځ ستونزه‪ :‬اوس ستونزه داده چې د افغان حکومت او طالبانو تر منځ‬
‫جګړه ده او ټاپي نل ليکه په داسې سيمو کې تيريږي چې تر ډيره د طالبانو د واک سيمې دي‪.‬‬
‫داسې ښکاري‪ ،‬چې پاکستان او طالبان به يوازې د همدې پروژې په وړاندې خنډ نه شي‪ ،‬خو په‬ ‫‪.1٠‬‬
‫افغانستان کې به له عمومي امنيت سره د پام وړ مرسته ونه کړای شي‪ ،‬ښايي همدومره اغيزمنه وي‪ ،‬چې‬
‫له هغو سيمو چې د ګازو دا نل ليکه تيريږي‪ ،‬هلته به نسبي کراري وي ‪ ،‬نور به نو د طالبانو او پاکستان‬
‫د ناامنۍ او پراختيا غوښتنې لپاره نا ارامۍ دوام ولري‪ ،‬دا ځکه چې پاکستان په افغانستان کې د ژور‬
‫ستراتيژيک سهم په لټه کې دی‪ .‬په تيره چې د پاکستان پوی هلته له ملکي حکومت سره په ځينو بهرنيو‬
‫اړيکو پالنه کې اختالف لري‪ .‬د پاکستان ملکي حکومت د رغونې د پروژو او له افغانستان سره د ښو‬
‫اړيکو منونکی دی‪ ،‬خو دا پوی دی‪ ،‬چې هم وسلوال مخالفين پالي او هم په افغانستان کې د جګړو‬
‫پراختيا ته لمن وهي‪.‬‬

‫کتوونکي فکر کوي‪ ،‬چې پاکستان به بيا هم د پخوا په شان په افغانستان کې د خپلو ناروا ګټو لپاره هر کله‬
‫د وسله والو مخالفينو مالتړ ته دوام ورکړي او د ټاپي په شان ستره پروژه به هم ددې وجه نه شي‪ ،‬چې د‬

‫‪32‬‬
‫)‪(www.bbc.com‬‬

‫‪45‬‬
‫افغانستان په وړاندې خپل جنګي سياست بدل کړي‪.‬که څه هم په دې ورستيو کې امريکا هم له پاکستان‬
‫سره اړيکې خرابې کړي او د ترهګرۍ په پالنه يې تورن کړی دی‪.‬‬

‫د دې دليل ښايي داوي چې د افغانستان اوسنۍ جغرافيه‪ ،‬د حکومت تګالره او په منطقه کې د افغانستان‬
‫اهميت چې تر هغې د پاکستان په خوښه پر مخ الړ نشي‪ ،‬پاکستان به خپل بهرنی سياست بدل نه کړي‪ .‬دا‬
‫‪33‬‬
‫هغه عمده او اساسي ستونزې وي چې مونږ ترې يادونه وکړه‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫(‪)csrskabul.com‬‬

‫‪46‬‬
 ‫خالصه‬

‫د ټاپي )‪ (TAPI‬پروژه د ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان او د هندوستان د هيوادونو تر منځ نل ليکې ته‬
‫وايي‪ .‬د نوموړې پروژې د سرته رسولو تړون په ‪ ۲۰۱۵ /۱۲/۱۳‬کال کې د نوموړو هيوادونو د مشرانو له‬
‫خوا د عشق آباد په ښار کې السليک شوه‪ .‬د ټاپي د پروژې د بشپړيدو وروستی نيټه د ‪ ۲۰۱۹‬کال تر پايه‬
‫پورې اټکل شوې او د کار موده يې تقريبًا ‪ ۳۰‬کالو لپاره پالن شوي ده‪,‬له ترکمنستان څخه تر‬
‫هندوستانه د ګازو د نل ليکې غځولو په اړه دوه بڼې په پام کې نيول شوې وې‪ ،‬چې يوه يې د ترکمنستان‬
‫له دولت اباد نه شروع او د افغانستان په خاوره کې له فارياب نه شبرغان‪ ،‬مزارشريف‪ ،‬سمنګان‪ ،‬بغالن‪،‬‬
‫سالنګونو‪ ،‬پروان‪ ،‬کابل پورې غځ ده او ب ا به د جالل اباد له الرې پاکستان ته او بيا هند ته غځول ک ده‪.‬خو‬
‫دويمه طرحه چې بيا نهایي شوه ‪ ،‬د ترکمنستان په خاوره کې تر ‪ 14٧‬کيلومتره واټن وهلو وروسته‪ ،‬د‬
‫افغانستان له هرات‪ ،‬هلمند او کندهار واليتونو څخه په ‪ ٧35‬کيلومتره فاصله کې تر پاکستانه غځ ږي‪ .‬چې‬
‫هلته ب ا د کويټې له الرې پنجاب ايالت ته غځ ږي او ب ا په دغه ه واد کې تر ‪ ٨٠٠‬کيلومتره مزل وروسته‬
‫د هندوستان هيواد په فاضليکا سيمې کې پاى ته رسيږي‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫وړانديزونه‬

‫‪ .۱‬دولت بايد د نوموړې پروژې د پلې کولو او څارنې په وخت کې ډېره پاملرنه وکړي‪ ،‬چې فني‪،‬‬
‫تخنيکي‪ ،‬خدماتي او د څارنې بشري نيرو تر ډېره حده زموو د ه واد د وګړو څخه وګماري‪.‬‬

‫‪ .۲‬او د هغو واليتونو خلک‪ ،‬چې نوموړې پروژه ورڅخه ت رېږي؛ د دولت سره د امنيت په برخه کې پوره‬
‫همکاري وکړي‪.‬‬

‫‪ .۳‬د دغې پروژې په پلې ک دو سره بايد د ګاونډيو ه وادونو سياسي‪ ،‬اقتصادي او ټولنيزې ستونزې حل شي‬
‫او د دې ه وادونو تر منځ به يوه امنيتي فضاء رامنځته شي‪.‬‬

‫‪ .۴‬دولت بايد په دې پروژه کې د مسلکي کسانو د ګمارلو لپاره مسلکي ادارې جوړې کړي او مسلکي‬
‫کسان ورته وروزل شي‪.‬‬

‫‪ .۵‬د مالی وزارت ته می وړاندیز دادی چې د پروژې څخه السته راغلي عايدات په نورو داسې پروژو‬
‫ولګول شي‪ ،‬چې د افغانستان په ملي اقتصاد کې د پام وړ بدلونونه رامنځته او اغ زې يې تر سترګو شي‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫ماخذونه‬
.‫ افغانستان د تيلو په لمبو کې‬،)‫ل‬۱۳۸۸(،‫ خواجه بشير احمد‬،‫ انصاري‬.۱

.‫)ل‬۱۳۹۷( ،‫ د تجارت او صنايعو خونو مجله‬.۲

.)‫ل‬۱۳۹۶( ،‫ د اقتصاد پوهنځي علمي مجله‬،‫ اقتصادي څ ړنې‬.۳

.۴۰ ،‫ګڼه‬،)‫ل‬۱۳۹۷( ،‫ عزيزي بانک مجله‬.۴

.۱۳۶ ،‫ ګڼه‬،)‫ل‬۱۳۹۶( ،‫ آزادۍ غږ مجله‬.۵

.‫ د افعانستان اقتصاد‬.)‫ ل‬۱۳۹۳( .‫ س د ق اص‬،‫ سعدي‬:۶

Dynamic vidion of TAPI brogact‫ا‬۷

‫انټرنيټي سايټونه‬

1. Https: // mines.pagwok.com

2. Https://pa.azadiradio.com

4. Https://president.gov.af/ps/archive/

5. Https://aop.gov.af/pashto

7. Https://WWW.tolonews.com

8. Https: //ps.m.wikipedia.org

9. Https://www.pajhwok.com

10. Https://pashtonews.com/?p=46551

12. WWW.bbc.com/Http://WWW.bbc.com

14. Https://en.m.wikipedia.org

16. Mashal.org

49
17. Tolonews.tv

19. WWW.spogmairadio.af

20. Archive.pajhwok.com

21. Tatobaynews.com/www.tatobaynews.com

22. WWW.1tvnews.af

23. Afghanistantoday.net

24. CSRKabul.com

۲۵‫ ا‬www.asia.com

۲۶‫ا‬.https://pashto.baaghitv.com/?p=٩٧٠٠

27 ‫ـ‬https://momp.gov.af

50