Ludmiła Żymełka

Polityka Włodzimierza Lenina

Władimir Iljicz Uljanow członek Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, w 1903 roku
stanął na czele bolszewików, a w 1905 został przewodniczącym sekcji zagranicznej
Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji1. W czasie rewolucji 1905-1907 przebywał
w Szwajcarii, a do Rosji powrócił dopiero w kwietniu 1917 roku, a więc po rewolucji lutowej, która
trwale obaliła monarchię w Rosji oraz doprowadziła do powstania dwuwładzy, która przez
bolszewików została obalona w wyniku rewolucji październikowej2.
Lenin już w trakcie rewolucji lutowej w „Liście z daleka” postulował, aby Rada Delegatów
przestała wspierać rząd i sama przejęła władzę, jednak będąc daleko od kraju nie miał realnego
wpływu na przebieg działań bolszewików.3 17 kwietnia 1917 dzień po powrocie do Rosji, Lenin
ogłasza Tezy kwietniowe, które określały cele rewolucji, ponieważ według Lenina trwała rewolucja
burżuazyjno-demokratyczna, którą należało przekształcić w rewolucję socjalistyczną. W Tezach
kwietniowych głosił przede wszystkim zmianę rządu z burżuazyjnego na taki w którym znajdzie
się miejsce dla robotników i chłopów, władzę przejąć miały Rady Delegatów - „Cała władza w ręce
Rad”, ponadto zakładał nacjonalizację ziemi 4. Jednak Komitet Centralny bolszewików odrzucił tezy
Lenina przez co ten znalazł się w izolacji we własnej partii, powszechną akceptację zyskał dopiero
na VII Wszechrosyjskim Zjeździe w maju 5. Po powrocie z USA Lwa Trockiego, który popierał
działania Lenina, że aby dojść do władzy należy jak najszybciej dążyć do zbrojnej rewolucji.
W Piotrogrodzie między kwietniem a lipcem 1917 roku dochodzi do masowych demonstracji, które
miały poparcie bolszewików. Najbardziej kluczowe dla bolszewików był dni lipcowe, kiedy to po
klęsce armii rosyjskiej na froncie niemiecko-austro-węgierskim, spowodowała demonstracje
marynarzy, żołnierzy i cywili przeciwko Radzie Delegatów, która popierała ofensywę
Kiereńskiego.6 Ostatecznie rewolta upadła i doszło do masowych aresztowań np. Trockiego; Lenin
natomiast uciekł do Finlandii. Skutkowało to zamknięciem wydawanych przez bolszewików gazet
„Prawdy” i „Sołdatskajej Prawdy”, a Lenin został oskarżony o współpracę z Niemcami 7. Powołano
nowy rząd na czele z Kierenskim, w którego skład wchodzili kadeci, eserowcy i mienszewicy.
Bolszewicy podczas VI Zjazdu SDPRR zatwierdzili plan powstania zbrojnego, przy pomocy mas
chciano przejąć Rady Delegatów, w tym czasie w skład Komitetu Centralnego wchodzili Lenin,

1. D. R. Marples, Historia ZSRR od rewolucji do rozpadu, przeł. I. Scharoch, Wrocław 2006, s. 24-25.
2. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska, przeł. T. Szafar, Warszawa 1994, s. 396-400.
3. D. R. Marples, Historia ZSRR.., s. 45.
4. Tamże, s. 45-46.
5. Tamże, s. 46.
6. Tamże, s. 48.
7. Tamże, s. 48.
Kamieniew, Zinowiew i Stalin8. Jednak w trakcie puczu Korniłowo, który chciał wprowadzić
dyktaturę wojskową, bolszewicy popierają Kierenskiego, który sam prosi ich o pomoc, a ponadto
daje im broń9. Kolejnym problemem był fakt, że kraj pogrążał się w chaosie, anarchii
i zamieszkach, jednak w tym czasie Lenin ograniczył się jedynie do pisania listów o konieczności
rewolucji, a w tym samym czasie Rady Delegatów: moskiewska i piotrogrodzka przeszły w ręce
bolszewików10. 23 października 1917 roku na posiedzeniu bolszewickiego Komitetu Centralnego
rozważano możliwość przeprowadzenia zbrojnej rewolucji, przeciwko tym planom wystąpili jednak
Zinowiew i Kamieniew, według planu Lenina przejęcie władzy miało się dokonać poprzez zajęcie
ważnych punktów miasta oraz aresztowanie członków Rządu Tymczasowego przy pomocy Gwardii
Czerwonej, marynarzy z Kronsztadu i żołnierzy z piotrogrodzkiego garnizonu11.
Rewolucja październikowa rozpoczęła się 24 października 1917 roku obsadzono wszystkie
strategiczne punkty, a 26 października zdobyto Pałac Zimowy, siedzibę Rządu Tymczasowego 12.
Tego samego dnia na II zjeździe Rad uchwalono Dekret o pokoju i Dekret o ziemi, pierwszy
wzywał wszystkie narody do 3 miesięcznego rozejmu i doprowadzenia do pokoju bez aneksji
i kontrybucji, a drugi likwidował własność ziemską bez odszkodowań, ponadto ziemie carskie
i klasztorne przechodziły w ręce komitetów rolnych i rad powiatowych 13. Ostatni, trzeci dekret
powoływał Radę Komisarzy Ludowych, nowy rząd na które czele stanął Lenin – wszyscy
komisarze byli bolszewikami14. Rada Komisarzy Ludowych ostatecznie dzierżyła w swoich rękach
zarówno władzę ustawodawczą i wykonawczą, kiedy ogłosiła, że je dekrety nabierają mocy
prawnej z chwilą ogłoszenia w oficjalnej gazecie 15. Wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego
przewidziano na 12 listopada, ostatecznie zgromadzenie zostało rozpędzone przez samych
bolszewików, ponieważ nie uzyskali większości16. Rewolucja październikowa kończyła okres
dwuwładzy w Rosji. Już w pierwszym etapie sprawowania władzy ustanowiono komitety
fabryczne, aby kontrolować robotników i produkcję, powołano wtedy Radę Kontroli Robotniczej,
zdemobilizowano armię i rozwiązano policję, rozpoczęto także nacjonalizację przedsiębiorstw,
a także banków i handlu zagranicznego17. W 1918 zatwierdzono konstytucję Rosyjskiej
Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, która gwarantowała podstawowe wolności, jak
np. wolność słowa, prasy i zgromadzeń, ale jedynie dla klasy robotniczej, wprowadzała także nową
kategorię ludzi pozbawionych praw tzw. liszeńców18.
8. D. R. Marples, Historia ZSRR.., s. 49.
9. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska, przeł. T. Szafar, Warszawa 1994, s. 350-356.
10. D. R. Marples, Historia ZSRR.., s. 51.
11. Tamże, s. 51-52.
12. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska..., s. 388-392.
13. J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna wiek XX, Warszawa 2010, s. 155.
14. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska, s. 394-395.
15. Tamże, s. 415.
16. Tamże, s. 396.
17. D. R. Marples, Historia ZSRR..., s. 59-60.
18. J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia..., s. 157.
 Ważny aspektem dla Lenina było wyciągnięcie Rosji z I wojny światowej w Brześciu
Litewskim udało się podpisać zawieszenie broni, a następnie traktat pokojowy na mocy, którego
Rosja traciła rozległe tereny i traciła 1/3 ludności, pomimo tego bolszewicy zapewnili sobie
poparcie chłopstwa, które w głównej mierze stanowiło trzon armii, ponadto uważano, że ocalono
stolicę i rewolucję19. Ostatecznie żądania Niemców i przyjęcie ich przez Lenina, spowodowały
podział bolszewików na trzy walczące ze sobą frakcje kierowane przez Bucharina, Trockiego
i Lenina. Bucharin uważał, że należy zerwać rokowania i kontynuować wojnę, przy jednoczesnym
podsycaniu rewolucyjnych idei w Niemczech, Trocki natomiast także chciał zerwać rokowania
i ogłosić koniec wojny, przeciwko nim opowiadał się Lenin, z Kamieniewem, Zinowjewem
i Stalinem, którzy uważali, że należeli podpisać pokój, ponieważ Rosja nie dysponuje
wystarczająco dobrym wojskiem20. Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej bolszewicy
wypowiedzieli traktat brzeski.
W swojej polityce Lenin opowiadał się za terrorem oraz bezlitosną zemstą na wrogach.
W 1917 utworzona została Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją
i Sabotażem (Czeka), która miała byś środkiem ochraniającym władzę bolszewików, a lato 1918
roku stało się zapowiedzią „czerwonego terroru”, kiedy zabito carską rodzinę Romanowów 21.
Dodatkowo zamach na Lenina 30 sierpnia oraz zabicie przewodniczącego Czeki Mojsieja
Urickiego spowodowało wprowadzenie zorganizowanego terroru, kiedy to zatrzymano
i rozstrzelano setki osób, a 5 września oficjalnie wprowadzono „czerwony terror”. Czeka nie miała
jasno określonych kompetencji i obowiązków, z czasem w jej ręce przeszła władza sądownicza 22.
Oprócz masowych publicznych egzekucji, powszechna była atmosfera represji, a sam terror stał się
jedną z cech charakterystycznych bolszewickiego reżimu23. Rozwiązano związki zawodowe,
ograniczono wolność słowa oraz wszechobecność tajnych agentów stanowiły element życia
codziennego. Sam Lenin starał się, aby jego osobę jak najmniej kojarzono z „czerwonym terrorem”.
Bolszewikom chodziło przede wszystkim o zbrutalizowanie społeczeństwa, nawoływali do mordów
kontrrewolucjonistów, terror objął także wieś, gdzie wielu chłopów straciło życie starając się ocalić
swoje zboże24. Dodatkowo jeszcze 4 września wydano specjalny dekret, który upoważniał do brania
zakładników, mogli oni być potem rozstrzelani w odwecie za zamachy oraz inne formy oporu
przeciwko bolszewikom25. Czeka była narzędziem masowego terroru, które z czasem zyskiwało
coraz większe pole działania i sprawowała nadzór nad kolejami, żeglugą czy ruchem drogowym,

19. J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia... s. 63-64.

20. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska, s. 459.
21. D. R. Marples, Historia ZSRR..., s. 81-82.
22. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska, s. 633-634.
23. Tamże, s. 627.
24. Tamże, s. 647.
25. Tamże, s. 648.
a Dzierżyński został komisarzem transportu26. Była także odpowiedzialna za wszelkie formy pracy
przymusowej, jak obozy koncentracyjne i łagry. W jej skład wchodziło blisko 250 tys. osób w 1920
roku, a z czasem stała się najpotężniejszą instytucją państwową, która pochłonęła dziesiątki tysięcy
żyć. W wyniku „czerwonego terroru” zginęło około 10-15 tys. ludzi.
Kolejnym krokiem polityki Lenina i bolszewików było wprowadzenie w życie komunizmu
wojennego, który zakładał nacjonalizacje przedsiębiorstw, transportu i środków produkcji,
likwidacje wolnego handlu, eliminację pieniądza jako środka wymiany, objęcie gospodarki
jednolitym planem oraz wprowadzenia przymusu pracy dla dorosłych mężczyzn 27. Skupiono
się wtedy na rekwizycji plonów i racjonowaniu żywności, było to wynikiem braku artykułów
przemysłowych, często oskarżano chłopów o chowanie zboża i zabierano im całe zapasy
pozostawiając ilości niewystarczające często do wyżywienia rodziny 28. Celem Lenina było także
skłócenie chłopów, podzielono ich na trzy grupy: bogatych (kułaków), średniaków i biedaków,
najuboższych skupiano w komitetach biedoty, aby potem wykorzystać ich w walce z bogatymi 29.
Doszło także do nacjonalizacji zakładów przemysłowych zarówno dużych jak i mniejszych,
jednakże produkcja przemysłowa drastycznie się zmniejszyła, ponieważ tzw. gławki wyznaczały
wskaźniki produkcyjne, co skutkowało dezorganizacją całej produkcji 30. Prowadzono także próby
wprowadzenia kolektywnej gospodarki rolnej m.in. kołchozów czy arteli. Taka polityka skutkowała
powstaniami chłopskimi, a przede wszystkim klęską głodu w latach 1920-1922. W listopadzie 1917
w „Zagadnieniach polityki ekonomicznej” Lenin zakłada nacjonalizacje banków, przymusową
syndykalizację, państwowy monopol handlu zagranicznego, walkę z maruderstwem
czy aprowizacje, co miało to doprowadzić do powstania w Rosji gospodarki socjalistycznej,
a doprowadziło do jej całkowitego zrujnowania. Zmusiło to Lenina do skorzystania z pomocy
międzynarodowej np. USA czy Czerwonego Krzyża.31
Ponadto w Rosja zmaga się z wojną domową jej przyczynami była polityka prowadzona
przez bolszewików, zawarcie pokoju brzeskiego oraz rozpędzenie Konstytuanty w 1917 roku
i krwawe stłumienie protestów społeczeństwa przeciwko takim działaniom 32, „biali” czyli
przeciwnicy bolszewików mieli poparcie Ententy, mimo tego utworzona 28 stycznia 1918 roku
Armia Czerwona zatrzymała natarcie Denkina na Moskwę, a w listopadzie 1920 roku zdobyła
Krym i Sewastopol33. Przyczyną klęski białych była rywalizacja generałów oraz brak koordynacji
działań między frontami. Zwycięstwo to umocniło władzę Lenina, jednakże sama Rosja była

26. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska, s. 658.

27. Tamże, s. 531.
28. D. R. Marples, Historia ZSRR..., s. 83-84.
29. M. Heller, A. Niekricz, Utopia u władzy, t. 1, przeł. A. Mietkowski, Warszawa 1996, s. 49.
30. J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia..., s. 162.
31. Tamże, s. 163.
32. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska, s. 434-435.
33. M. Heller, A. Niekricz, Utopia..., s. 64-71.
w katastrofalnym stanie. Po buncie kronsztadzkim marynarzy, kiedy to grupa oddana wcześniej
bolszewikom zwróciła się przeciwko nim na X Zjeździe Partii postanowiono przyjąć Nową Politykę
Ekonomiczną34. Założeniami NEP'u była kontrola ważnych stanowisk, przemysłu ciężkiego,
banków, transportu i handlu zagranicznego. Podjęto także kroki zjednania sobie chłopstwa,
rozpoczynając od likwidacji analfabetyzmu, aby łatwiej agitować chłopów 35. Zrezygnowano
z przymusowych dostaw żywności, a także wprowadzono możliwość sprzedaży nadwyżek.
Oczekiwano, że rolnik i robotnik będą wymieniać się towarami bez obrotu pieniądza nawzajem
zaspokajając swoje potrzeby36. Aby kontrolować gospodarczą odbudowę kraju w lutym 1922
powołano Państwową Komisję Planowania (Gospłan). Okres NEP'u niewątpliwie był okresem
poprawy sytuacji na wsi, jednak nowy problem pojawił się w środowiskach miejskich,
gdzie ogromnym problemem było bezrobocie, brak mieszkań oraz wysoko śmiertelność
w fabrykach37. Wielu robotników uciekało z miast na wieś.
Ważnym posunięciem Lenina było zatwierdzenie 30 grudnia 1922 na I Zjeździe Rad nowego
państwa – Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, w którym to teoretycznie rządziły
Rady Delegatów, a faktyczne rządy sprawowała partia z rozwijającą się partyjną biurokracją, mimo
to na pewien czas uspokoiło to sytuację w państwie, jednak w swojej polityce jeszcze w 1917 Lenin
zakładał zlikwidowanie biurokratyzacji, na rzecz komuny i milicji, a w kwestiach gospodarczy
chciał utrzymać gospodarkę kapitalistyczną, którą ostatecznie także złamał 38. Od 1918 roku Lenin
podupadał na zdrowiu, ciężko zachorował w 1922 roku, a w 1924 zmarł, po jego śmierci rozpętała
się zaciekła walka o władzę między jego współpracownikami.
Mimo że polityka Lenina opierała się na terrorze i podporządkowaniu kraju ideom
bolszewickim, to po jego śmierci społeczeństwo oddawało mu hołd przez kilka dnia, a na kartach
historii zapisał się jako postać wręcz legendarna. Działania jego i bolszewików doprowadził Rosję
i jej społeczeństwo do katastrofalnego stanu. W trakcie walk o przejęcie władzy i kosztem
utrzymania jej wielu ludzi straciło życie, podobnie w wyniku masowego terroru, bądź też klęski
głodowej, która była skutkiem wprowadzonego komunizmu wojennego, sytuację naprawiano dzięki
wprowadzeniu Nowej Polityki Ekonomicznej, z której po objęciu władzy Stalin zaczął
się wycofywać. Terror bolszewicki pochłonął około 1,2 mln żyć, a klęska głodu 6 mln.

34. D. R. Marples, Historia ZSRR..., s. 98-100.

35. Tamże, s. 100-101.
36. Tamże, s. 101.
37. Tamże, s. 101-102.
38. R. Pipes, Rewolucja Rosyjska..., s. 373.
Bibliografia:

1. Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy, t. 1, przeł. Mietkowski A., Warszawa 1996.
2. Marples R., Historia ZSRR od rewolucji do rozpadu, przeł. Scharoch I, Wrocław 2006.
3. Pipes R., Rewolucja Rosyjska, przeł. Szafar T., Warszawa 1994.
4. Tyszkiewicz J., Czapiewski E., Historia powszechna wiek XX, Warszawa 2010.