Temat: Wybuch i przebieg powstania styczniowego

1. Wybuch powstania

a. ogłoszenie przez Aleksandra Wielopolskiego branki (poboru) do wojska – chciał w ten sposób rozbić
organizację czerwonych i przerwać przygotowania do powstania

b. ogłoszenie powstania przez Czerwonych – 22 I 1863 r.

– Komitet Centralny Narodowy przekształca się w Tymczasowy Rząd Narodowy

– Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił „Manifest” wzywającego do udziału w powstaniu

– zapowiedział uwłaszczenia chłopów i przyznanie ziemi bezrolnym uczestnikom powstania

c. walki miały charakter partyzancki – uczestniczyły w nich małe partie (oddziały), które starały się
atakować z zaskoczenia

d. do powstania przyłączyła się również organizacja Białych

e. Marian Langiewicz  został dyktatorem powstania – po kilku dniach walk musiał wycofać się do Galicji

f. powstanie wybuchło również na ziemiach zabranych – na Litwie, Białorusi i Ukrainie

2. Polskie państwo podziemne

a. rozbudowa konspiracyjnego (tajnego) państwa polskiego

– konspiracyjna administracja

– pobór podatków na potrzeby powstania i tajnego państwa polskiego

b. w maju 1863 r. Tymczasowy Rząd Narodowy przekształcił się w Rząd Narodowy

3. Ostatnim przywódcą powstania był Romuald Traugutt    (X 1863 – IV 1864 r.)

a. miał doświadczenie wojskowe – wcześniej był zawodowym oficerem w armii rosyjskiej

b. podjął decyzję o przekształceniu oddziałów partyzanckich w regularna armię

c. starał się zrealizować uwłaszczenie chłopów

4. Upadek powstania styczniowego

a. 2 III 1864 r. car Aleksander II wydał ukaz o uwłaszczeniu chłopów – odciągnęło to chłopów od udziału
w powstaniu

b. dużą stratą było rozbicie przez Rosjan oddziału gen. Józefa Hauke-Bosaka

c. w kwietniu 1864 r. został aresztowany i skazany na śmierć Romuald Traugutt

d. jednym z ostatnich oddziałów powstańczych była partia księdza Stanisława Brzózki, która walczyła do
wiosny 1865 r.

5. Represje carskie po upadku powstania styczniowego

a. represje wobec uczestników powstania

– konfiskaty majątków

– wyroki śmierci

– więzienia

– katorga – zsyłka na Syberię

b. część uczestników powstania wyemigrowała za granicę

c. likwidacja pozostałości autonomii Królestwa Polskiego

– zastąpienie nazwy Królestwo Polskie nazwą Kraj Przywiślański

– upodobnienie administracji Królestwa Polskiego do administracji rosyjskiej

– intensywna rusyfikacja – zastąpienie języka polskiego językiem rosyjskim w urzędach i szkołach

– prześladowania Kościoła rzymskokatolickiego i Kościoła unickiego

1.Postanowienia manifestu Tymczasowego Rządu Narodowego. Pierwsze potyczki

2.Władze powstańcze

3.Taktyka wojny partyzanckiej. Główne obszary walk i potyczki

4.Stanowisko mocarstw zachodnich wobec sprawy polskiej

5.Tajne państwo powstańcze

6.Sprawa chłopska w czasie powstania

7.Walka o ciągłość powstania i dyktatura R. Traugutta

8.Upadek i skutki powstania

9.Udział ochotników spoza granic Królestwa Polskiego

1.Postanowienia manifestu Tymczasowego Rządu Narodowego. Pierwsze potyczki.

Od połowy stycznia 1863 roku władze zaczęły wprowadzać w życie postanowienie A. Wielopolskiego
o przymusowym poborze do wojska. Działanie rozpoczęto od Warszawy, młodzież jednak zbojkotował
brankę, chroniąc się w Puszczy Kampinoskiej. Rozpoczęło się formowanie oddziałów.

22 stycznia Centralny Komitet Narodowy (czerwonych) został przemianowany

na Tymczasowy Rząd Narodowy. Opublikował manifest, który wzywał do pójścia śladem młodzież, buntu
i wojny z carem. Istotne jest, że naród polski nie wypowiadał wojny narodowi rosyjskiemu, lecz carowi-
ciemiężycielowi. Zgodnie z republikańską tradycją, żaden naród nie powinien bowiem ciemiężyć
drugiego.

W manifeście zawarto postanowienie zniesienia różnic stanowych oraz wezwanie do narodu rosyjskiego,
by nie popierał cara. Obiecywano również rozwiązanie sprawy chłopskiej (por. Dekrety uwłaszczeniowe),
dając chłopom ziemię na własność, gdy ją uprawiali oraz obiecując nadania z dóbr narodowych
dla bezrolnych.

Już pierwszej nocy doszło do prawie 30 potyczek (doliczono się 28-miu). O skali nierówności sił niech
świadczy porównanie ilości wojska: powstańców wystąpiło około 6 tysięcy, słabo uzbrojonych 9mieli
tylko około 600 strzelb). Armia rosyjska liczyła 100 tysięcy żołnierzy, skoncentrowanych w garnizonach.
Pierwszej nocy zaatakowano 18 z nich. Niestety nie udało się zająć większego obszaru wobec przewagi
wojsk. Rząd nie miał w tej sytuacji możliwości wprowadzenia w życie swoich postanowień.

Sukcesem strategicznym było doprowadzenie do przegrupowania wojsk rosyjskich, które skoncentrowały

siew trzech jednostkach, chroniąc najbardziej strategiczne punkty Królestwa. Zostawili tym samym
powstańcom duże obszary, gdzie mogli dozbrajać oddziały i nękać jednostki rosyjskie atakami
partyzanckimi

2.Władze powstańcze

Władze powstańcze miały organizować i wprowadzać swoje postanowienia na zdobytych terenach.

Niestety, nie udało się na dłużej opanować żadnej większej miejscowości.
W pierwszych dniach powstanie nie posiadało głównodowodzącego. Komisja w Warszawie zdecydowała
o wyborze na dyktatora przebywającego w Paryżu L. Mierosławskiego i wysłała do niego emisariusza.

W tym czasie faktycznym dowódcą był naczelnik Warszawy - Stefan Bobrowski. Planował on zajęcie

Płocka i ujawnienie rządu, jednak to się nie powiodło. Dbał o wprowadzanie w życie dekretów
uwłaszczeniowych.

Mierosławski niechętnie przyjął misję dowodzenia powstańcami. Przybył jednak do Królestwa i ruszył
na Kujawy. Został pokonany w dwóch potyczkach, co go ostatecznie zniechęciło. Wrócił do Paryża.

W marcu dyktatorem został popierany przez białych M. Langiewicz. Objął to stanowisko 11 marca i ruszył
ze Świętego Krzyża w stronę Krakowa. Po potyczkach pod Małogoszczą, Pieskową Skałą, po tygodniu
dowodzenia, postanowił rozproszyć swoje oddziały, a sam uciekł przez granice z Austrią. Został
tam zatrzymany.

Po tym władzę przejęli biali, którzy w marcu przystąpili do powstania. Utworzyli Rząd Narodowy
i przystąpili do organizacji administracji powstańczej (por. pkt 5)

Powstańcy byli przygotowani organizacyjnie przed powstaniem, o ile działały przedstawicielstwa

Centralnego Komitetu Narodowego. Obszar Królestwa podzielono na przypadające na przedstawicielstwa
okręgi wojskowe. KCN tworzył zręby polskiego cywilnego rządu.

3.Taktyka wojny partyzanckiej. Główne obszary walk i potyczki

Powstańcy przyjęli strategię wojny partyzanckiej, unikając stawania w otwartym polu z silniejszym
przeciwnikiem.

W Małopolsce dowodził wspomniany wyżej M. Langiewicz, który odnosił zwycięstwa (np.

Pod Staszowem), ale wycofał się wobec przewagi wroga.

W Płockiem walkami dowodził Z. Padlewski. Na Podlasiu i na Lubelszczyźnie oddziałami dowodził

W. Lewandowski, zesłany po aresztowaniu na Syberię.

Walki trwały również na Litwie i na Wołyniu. Ogółem stoczono około 1200 większych lub mniejszych
bojów.

Ostatnia większa potyczka w chylącym się ku upadkowi powstaniu odbywał się pod Opatowem 21 lutego
1864, kiedy wojska rosyjskie wyparły oddział gen. Heuke-Bosaka.

Do 1865 roku broniły się oddziały na Podlasiu pod dowództwem ks. S. Brzóski.

4.Stanowisko mocarstw zachodnich wobec sprawy polskiej

Początkowo władze angielskie i francuskie uznały powstanie za nieodpowiedzialne posunięcie, mogące
zniszczyć naród polski.

Zmieniły zdanie po zwrocie w sytuacji międzynarodowej: Rosja zawarła pakt z państwem Bismarcka

mówiący o współpracy i wzajemnym poparciu w walce z powstaniem. To niebezpiecznie wzmocniło
Prusy. W tej sytuacji Napoleon III zaproponował sojusz Austrii i zaborcy Polski znaleźli się w przeciwnych
obozach.

W tej sytuacji Polacy uruchomili dyplomację. Książę Czartoryski uzyskał od Napoleona III obietnicę

pomocy, co spowodowało przystąpienia białych do walk. Przejęli władzę i oczekując na spełnienie
zachodnich obietnic osłabili tylko powstanie.

Państwa zachodnie jednak szybko zrezygnowały z ingerowania w sprawy rosyjskie, wysyłając jedynie noty
dyplomatyczne do Moskwy. Rosja uznała jednak powstanie za swoją wewnętrzną sprawę i odmówiła
przyznania autonomii Królestwu Polskiemu. To ucięło dyskusję, gdyż żadne z państwa nie chciało
wypowiadać wojny Rosji.

Napoleon III próbował spełnię obietnice, zapraszając mocarstwa na kongres jesienią 1863. Przywódcy
mieli tam rozpatrzyć sytuację międzynarodową w okresie wzmocnienia Bismarcka. Jednak inne państwa
nie chciały z kolei wzmocnienia Francji.

Austria w tym czasie wprowadziła w Galicji stan wojenny, likwidując zalążki postania.

Wdzięczność Polaków zyskał papież Pius IX, który poparł ich sprawę i apelowało o modlitwy w ich
intencji.

5.Tajne państwo powstańcze

W maju 1863 roku utworzono Rząd Narodowy, w którym od początku dominowali biali. Ze względu
na zachodnie obietnice biali prowadzili politykę ograniczania działań powstańczych. Uważali, że powinno
być ono jedynie demonstracją chęci uzyskania niepodległości, ale do rozwiązania sprawy powinna
przyczynić się dyplomacja. Dlatego też rząd nie dopuścił do pospolitego ruszenia. Jednocześnie hamował
uwłaszczanie chłopów, co stało się poważnym błędem.

Zasługą białych było zorganizowanie administracji tajnego państwa, w tej sprawie skoncentrowali swoją
energię.

Administracja objęła cały kraj. Rząd pracował w pięciu wydziałach: spraw wewnętrznych, spraw
zagranicznych, wojny, skarbu i prasy. Udało się zorganizować siec poczty oraz poboru podatków.
Wszystkie rozkazy opatrzone były odpowiednią pieczątką, rząd pozostawał tajny. Wszystko działało
jednak bardzo sprawnie, za zasługą karności powstańców.
6.Sprawa chłopska w czasie powstania

Sprawa chłopska została poruszona już w manifeście z 22 I oraz wydanych wtedy dekretach
uwłaszczeniowych (por.pkt.1). Nie były one jednak konsekwentnie wprowadzane w życie a w czasie rządu
białych praktycznie zablokowane.

Do realizacji dekretów wrócił ostatni dyktator powstania (por. Punkt kolejny), decydując się karać

śmiercią dziedziców zmuszających chłopów do odrabiania pańszczyzny. Chciał tym samym stworzyć
wielką armię ludową, by wspólnie walczyć o niepodległość pod hasłem "z ludem i przez lud".

Plany te zablokował ukaz carski z 2 marca uwłaszczający chłopów w Królestwie Polskim. Wobec terroru
i wcześniejszych złamanych obietnic ze strony ziemian, chłopi stracili zainteresowanie walką.

7.Walka o ciągłość powstania i dyktatura R. Traugutta

W okresie dominacji Rządu Narodowego powstanie znacznie straciło na sile, rzeczywiście stając
się zbrojną demonstracją. Do walki wkroczyły wtedy jednostki z terenów pozostałych zaborów: Austrii
i Prus. W przeciwieństwie do powstańców, były to regularne jednostki, dowodzone przez oficerów.
W kwietniu z terenu Wielkiego Księstwa Poznańskiego przybył gen. E. Tokaczewski, który walczył
na Kujawach do 5 maja. Wtedy został pokonany pod Ignacewem. Gen. A. Jeziorański prowadził walki
w województwie lubelskim. Włoski ochotnik, F. Nullo dowodził oddziałem tzw. Garybaldczyków, który
został rozbity, a f. Nullo zginął w bitwie pod Krzykawką.

Generał J.Wysocki wyruszył na Wołyń, tam jego oddział został rozbrojony a on internowany.

Zasięg walk powiększył się o Ukraine i Litwę. Armia powstańcza liczyła wtedy około 30 tys. żołnierzy.
W marcu powstały na Litwie tzw. Partie Mackiewicza, Kołyszki, Narbutta. Na Żmudzi walkami dowodziła
Z. Sierakowski. Jego oddział, liczący klika tysięcy żołnierzy został rozbity w maju. Sierakowski został
pojmany. Walki jednak trwały, pod dowództwem K. Kalinowskiego, który po aresztowaniu Gieysztora
został komisarzem Rządu Narodowego na Litwie. Prowadził on również walki na terenie Białorusi. Został
aresztowany i stracony.

Na terenie Ukrainy dochodziła do wystąpień chłopów przeciw powstańcom. Na Żmudzi uchował

się oddział pułkownika Różyckiego, jednak został rozbity.

Wsparcia udzieliły oddziały gen. K. Heidenreicha - Kruka. Stosunkowa duża jednostka została rozbita
pod Fajsławicami.

W lecie Rosjanie, widząc, że wciąż są nękani przez partyzantów, rozpoczęli masowe aresztowania i terror
ludności cywilnej. Namiestnikiem w Królestwie został F. Berg, który wsławił się okrucieństwem. Na Litwie
z powstańcami zaczął rozprawiać się zwany "Wieszatielem" S. Murawjow. Ludności cierpiała wskutek
konfiskat majątków, masowych aresztowań, egzekucji, niszczenia wsi.

Z drugiej strony wzrosła liczba działań, które teraz były akcjami odwetowymi.
W ciężkiej sytuacji dyktaturę objął Romuald Traugutt, który przybył z Kobrynia, majątku E. Orzeszkowej.
Rząd Narodowy oddał władze w jego ręce. Traugutt postawił sobie cel przetrzymania zimy i podjęcia walk
na wiosnę. Chciał w tym czasie wzmocnić swoją armię: dlatego przeprowadził reformę, dzieląc wojsko
na regularne jednostki i surowo karając dezercje. Chciał pozyskać poparcie chłopów i stworzyć dużą
armię z ich udziałem.

Działania te jednak okazały się nieskuteczne, być może było już za późno, by uratować powstanie.
Traugutt wytrwał rządząc z ukrycia do wiosny. Jednostki rosyjskie jednak rozbijały kolejne oddziały
polskie (np. Pod Opatowem)

"Gwoździem do trumny" powstania okazał się carski dekret uwłaszczeniowy. W kwietniu Traugutt został

aresztowany w swojej kwaterze. Zginął w sierpniu na wzgórzu Cytadeli Warszawskiej.

Powstanie dogasało do jesienie 1864. jeszcze w 1865 roku walczyły pojedyncze oddziały. Berg rozpoczął
rusyfikację Królestwa Polskiego.

8.Upadek i skutki powstania

Polski zryw znalazł poparcie wśród rewolucyjnie nastawionych kręgów w Rosji. Naród rosyjski wspierał
powstańców żywnością i funduszami. Po polskiej stronie walczył ochotnik rosyjski - A. Potiebnia. Zginął
w bitwie pod Pieskową Skała.

Również inne narody miały swoich przedstawicieli: pamiętamy F. Nullo i jego "garybaldczyków",
w szeregach powstańców walczyli również Węgrzy czy Francuzi Zjednoczyło ludzi wyznających poglądy
rewolucyjne przeciw carowi. Z powstaniem solidaryzował się ruch robotniczy
w Anglii, rewolucjoniści na Węgrzech.

W czasie walk realizowali hasło "Za naszą i waszą wolność", rozumiejąc, że wolność Polski może
zadecydować również o zmianie położenia innych uciemiężonych narodów.

Bilans powstania:

- śmierć około 30 tys. ochotników

· całkowita likwidacja autonomii Królestwa. Zmiana nazwy na "Kraj Przywiślański"

· konfiskata około 4 tysięcy majątków

· represje (aresztowania, wywózki na Syberię)

· emigracja popowstaniowa
· proces rusyfikacji

· rozwiązanie sprawy uwłaszczenia. Początek rozwoju gospodarczego ty