ZAKRES DO SPRAWDZIANU ZIEMIE POLSKIE PO WIOŚNIE LUDÓW

1. Przyczyny , przebieg i skutki powstania styczniowego

2. Represje po upadku powstania
3. Rusyfikacja i germanizacja
4. Autonomia w Galicji
5. Rozwój przemysłu w zaborze rosyjskim
6. Gospodarka w zaborze pruskim i austriackim
7. Partie polityczne na ziemiach polskich
8. Rewolucja 1905 roku na ziemiach polskich i jej skutki
9. Działalność organizacji bojowej PPS
10. Kultura przełomu XIX i XX w(pozytywizm i Młoda Polska), malarstwo historyczne

MATERIAŁY POMOCNICZE DO SPRAWDZIANU

1.POWSTANIE STYCZNIOWE

Nazwa zaboru rosyjskiego—Królestwo Kongresowe, Królestwo Polskie

Nazwa zaboru austriackiego –Galicja
Nazwa ziem I,II i III zaboru rosyjskiego do którego należały takie ziemie jak Litwa,
Ukraina i Białoruś ziemie te zostały całkowicie włączone do imperium rosyjskiego-
ziemie zabrane
Stolica zaboru pruskiego –Poznań
Stolica zaboru austriackiego- Lwów
Stolica zaboru rosyjskiego- Warszawa

Wielkopolska-zabór pruski

Mazowsze –zabór rosyjski

Małopolska-zabór austriackiego

Powstanie styczniowe 22 stycznia 1863-1864

Powstanie styczniowe wybuchło na terenie zaboru rosyjskiego i ziem

zabranych !

mapę można powiększyć

str. 1
Przyczyny wybuchu powstania

Pośrednie

1. Reformy w Rosji(odwilż posewastopolska po wojnie krymskiej)

2. Ustępstwa Rosjan wobec Polaków w Królestwie Polskim
3. Wzrost nastrojów radykalnych wśród Polaków
4. Polacy organizują w 1861 roku manifestacje patriotyczne pod hasłem rozszerzenia swobód
narodowych.
5. Powstanie dwóch organizacji konspiracyjnych Białych i Czerwonych
6. Władze carskie brutalnie rozprawiają się z manifestantami i ogłaszają stan wojenny.

Przyczyna bezpośrednia-branka

Branka-nadzwyczajny pobór rekrutów do armii rosyjskiej który przygotował Polak Aleksander

Wielopolski (współpracujący z Rosjanami) aby aresztować konspiratorów przygotowujących
powstanie.

Przykłady brutalnego zachowania Rosjan podczas manifestacji pokojowej społeczeństwa polskiego

przed powstaniem

Demonstracja na placu Zamkowym 8 kwietnia 1861 roku zakończyła się masakrą wojsko
carskie zabiło 100 demonstrantów
27 lutego 1861 roku zostało zabitych pięć osób

Biali-przywódca Andrzej Zamoyski zob. program podr str 101

Czerwoni-przywódca Jarosław Dąbrowski zob. program podr. str 101

Zapamiętaj czym charakteryzowało się powstanie styczniowe!

 Szlachta i chłopi nie tworzyli regularnego wojska walczyli tworząc mniejsze grupy w
partyzantce.
 W powstaniu wzięli udział Polacy z zaboru pruskiego i austriackiego
 W oddziałach powstańczych znaleźli się ochotnicy z Węgier, Francji, Włoch i Niemiec.
 Powołano Tymczasowy Rząd Narodowy z siedzibą w Warszawie
 Dyktatorów rządu powstańczego wybierano najpierw z Czerwonych potem z Białych
 Zima nie sprzyjała walce powstańczej
 Rosjanie mieli przewagę 100-tysięczną dobrze wyszkoloną armię
 Powstanie wybuchło za panowania cara Aleksandra II który postanowił brutalnie rozprawić
się z powstaniem.
 Jednym z powodów upadku powstania było 2 marca 1864 roku uwłaszczenie chłopów przez
Rosjan co spowodowało odejście ich od powstania.
 W kwietniu 1864 aresztowali Rosjanie Traugutta i powiesili na stokach Cytadeli.
 Najdłużej bo aż do wiosny 1865 roku walczył na Podlasiu oddział księdza Stanisława Brzóski
 Powstańcy nie dysponowali jednolitym umundurowaniem ani uzbrojeniem. Większość z nich
nosiła codzienny ubiór szlachecki.

str. 2
  Mocną stroną powstańców było dobrze zorganizowane państwo podziemne, konkretny
program, słabą natomiast brak regularnego wojska, brak broni, brak dobrze wyszkolonych i
doświadczonych żołnierzy.
 Rosję w powstaniu wspomagały Prusy
 Powstańcy nie mogli liczyć na pomoc militarną ze strony innych państw.

Rosjanie aby zlikwidować szybko powstanie stosowali:

1. publiczne egzekucje powstańców

2. aresztowania
3. zsyłki na Syberię
4. palenie całych wsi
5. konfiskata majątków
6. łapanki uliczne

POWSTAŃCZY RZĄD NARODOWY posiadał:

1. własną pocztę
2. służbę dyplomatyczną
3. instytucje finansowe
4. wydawali gazety i ulotki
5. pobór podatków tzw. obligacje powstańcze
6. sąd nad zdrajcami

Romuald Traugutt- Ostatni dyktator powstania styczniowego!

OSTATNI DYKTATOR:

1. Chciał wprowadzić dekret o uwłaszczeniu chłopów

2. Formował oddziały powstańcze w regularne wojsko
3. Usprawnił wywiad, pocztę i administrację
4. Zorganizował służby zaopatrzenia
5. rozbudował dyplomację

2.PO POWSTANIU STYCZNIOWYM

Zabór rosyjski

 Rozstrzelanie, aresztowanie lub powieszenie powstańców bezpośrednio po

schwytaniu
 Zesłanie na Syberię , skazanie na ciężką pracę na Syberii(katorga)
 Wieloletnie kary więzienia w Cytadeli, skazańców przewożono
kibitkami(czterokołowym wozem konnym)
 Zabranie majątku szlachcie(konfiskata mienia)
 Nałożenie wysokiego podatku(kontrybucja)

str. 3
  Niszczenie świadomości narodowej Polaków i narzucenie języka i kultury
rosyjskiej(rusyfikacja)
 Język rosyjski w szkołach, urzędach
 Zamknięcie polskich instytucji kulturalnych i naukowych
 Włączenie bezpośrednio ziem Królestwa Polskiego do Rosji
 Zmiana nazwy Królestwa Polskiego na Kraj Przywiślański
 Wprowadzenie rosyjskiej administracji(gubernie), rosyjskiego sądownictwa i prawa.
 Ustanowienie generała gubernatora (najbardziej antypolski rusyfikator Josif Hurko i
kuratora okręgu warszawskiego Aleksandra Apuchtina który gorliwie realizował
politykę rusyfikacji.
 Likwidacja zakonów i ziem kościelnych, prześladowanie Kościoła katolickiego

REPRESJE PO POWSTANIU STYCZNIOWYM

Zabór rosyjski Zabór austriacki Zabór pruski

kontrybucja Sejm Krajowy we Lwowie Dzieci z Wrześni
konfiskata trójlojalizm germanizacja
Aleksander Apuchtin Habsburgowie Komisja Kolonizacyjna
katorga autonomia Michał Drzymała
rusyfikacja Jan Matejko Rugi pruskie
Zesłania na Syberię Otto von Bismarck
kibitki kulturkampf
Josif Hurko Nowela osadnicza
Ustawa kagańcowa
Mieczysław Ledóchowski

ZABÓR PRUSKI

 Kanclerz Niemiec Otto von Bismarck zmuszał Polaków do przyjmowania kultury i

języka niemieckiego(germanizacja)
 W życie weszła ustawa kagańcowa zabraniająca używania języka polskiego na
spotkaniach publicznych, jeśli Polacy stanowili mniej niż 60% mieszkańców powiatu
 Na lekcjach religii modlić można było się tylko po niemiecku stąd protest (Dzieci z
Wrześni)
 Bismarck realizował „walkę o kulturę” czyli kulturkampf, celem było ograniczenie roli
Kościoła katolickiego który miał być podporządkowany państwu.
 Księży prześladowano przykładem aresztowanie arcybiskupa Mieczysława
Ledóchowskiego.
 Niemcy przeprowadzili akcję wysiedlenia Polaków przebywających nielegalnie w
państwie niemieckim (rugi pruskie)

str. 4
  Niemcy utworzyli też Komisje Kolonizacyjną która miała wspierać osadnictwo
niemieckie na polskich ziemiach.
 Wprowadzono nowelę osadniczą która zabraniała stawiania budynków bez zgody
władz na nowo zakupionej ziemi, przeciwstawiał się temu Michał Drzymała który
zamieszkał w wozie cyrkowym.

ZABÓR AUSTRIACKI-AUTONOMIA

Władca Austro-Węgier Elżbieta Bawarska zwana Sisi

 Od 1848 panuje w Wiedniu cesarz z dynastii Habsburgów Franciszek Józef I jego żoną
została Elżbieta Bawarska zwana Sisi
 Germanizacja
 Polonizacja urzędów np. Polak Agenor Gołuchowski został namiestnikiem Galicji
 Lojalność szlachty polskiej

3.ZMIANY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE NA ZIEMIACH POLSKICH

 Zabór rosyjski-panowały dobre warunki do działalności gospodarczej, tam rozwinął przemysł
 Zabór pruski-doszło do unowocześnienia gospodarki, rozwinęło rolnictwo i na wysokim
poziomie przemysł.
 Zabór austriacki- gospodarka funkcjonowała najsłabiej. Galicja była zacofana na wsi panował
głód stąd ludzie emigrowali do Stanów Zjednoczonych lub Brazylii.

Zabór rosyjski

Królestwo Polskie -tu rozwinął się przemysł, powstawały fabryki.

Warunki do rozwoju przemysłu

 Zniesiono granicę celną z Rosją w 1851 rok

 Uwłaszczono chłopów w 1864
 Tania siła robocza w nowo otwieranych fabrykach
 Surowce mineralne
 Kapitał głównie żydowski, niemiecki , francuski
 Powstanie miasta Łódź

str. 5
OKRĘGI PRZEMYSOWE W ZABORZE ROSYJSKIM

nazwa okręgu przemysłowego co produkowano ?

1 warszawski produkcja maszynowa i metalowa
2 łódzki Zakłady włókiennicze
3 częstochowsko-sosnowiecki stalownie , huty i kopalnie węgla kamiennego

Zabór austriacki

Galicja najbardziej zacofany region

Uwłaszczenie chłopów w 1848r
Dużo małych rozdrobnionych gospodarstw
Nie rozwiną się prawie przemysł
Przeludnienie i bieda na wsi
Emigracja zarobkowa do Stanów Zjednoczonych
Powstawały spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe(Franciszek Stefczyk)
W niewielkim stopniu rozwinął się przemysł chemiczny(m.in. rafinerie ropy naftowej),
maszynowy ,metalowy i włókienniczy w Bielsku-Białej
Lampę wynalazł Ignacy Łukasiewicz aptekarz ze Lwowa

Zabór pruski

Powstawały fabryki maszyn rolniczych np. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu

Dokonało się tam uwłaszczenie
Powstawały spółdzielnie i banki, kółka rolnicze
Karol Marcinkowski założył Bazar w Poznaniu

Bazar w Poznaniu –ważny ośrodek życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Był tam hotel,
restauracje, polskie kluby, sklepy, magazyny, siedziby polskich firm. Tam Polacy dyskutowali na
tematy społeczne , kulturalne i polityczne.

Zapamiętaj !

Grupy społeczne

Ziemiaństwo-średnia szlachta
Burżuazja-właściciele fabryk, bankierzy, bogaci kupcy
Inteligencja-pisarze, lekarze, prawnicy, nauczyciele, dziennikarze, inżynierowie
Robotnicy
chłopi

str. 6
 4.DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA NA ZIEMIACH POLSKICH
PARTIE POLITYCZNE NA ZIEMIACH POLSKICH

Chłopi-mieli partie ludowe

Robotnicy –socjalistyczne

Inteligencja-narodowe

Ruch socjalistyczny najlepiej rozwinął się w zaborze rosyjskim

Ponieważ tam najlepiej rozwinął się przemysł

Ruch ludowy najlepiej rozwinął się w Galicji ponieważ tam była trudna sytuacja chłopów

Ruch narodowy na początku najlepiej rozwinął się w zaborze pruskim ponieważ tam była
silna germanizacja.

Zapamiętaj partie polityczne jakie powstały na ziemiach polskich!

Wielki Proletariat-pierwsza partia była o charakterze socjalistycznym utworzył ją

Ludwik Waryński
PPS-Polska Partia Socjalistyczna, lider Józef Piłsudski i Stanisław Wojciechowski,
partia socjalistyczna byli za polepszeniem bytu robotników pokojowo przez reformy w
sejmie i odzyskaniem niepodległości. W 1906 rozłam partii na PPS Lewicę i PPS
Frakcję Rewolucyjną.
SDKPiL-Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy-partia komunistyczna, byli za
przeprowadzeniem rewolucji. Liderzy Róża Luksemburg i Julian Marchlewski
PSL-Polskie Stronnictwo Ludowe, partia walcząca o prawa chłopów w 1913 roku
nastąpił podział na PSL lewicę i PSL „Piast”(bogaci chłopi z Wincentym Witosem na
czele)
ND-Narodowa Demokracja potocznie zwana endecją-liderem Roman Dmowski, partia
narodowa, prawicowa, najważniejszy naród, walka o niepodległość, postawy
antysemickie.

REWOLUCJA 1905 ROKU

 Rosja słaba po klęsce w wojnie z Japonią

 W niedzielę 22 stycznia 1905 władze carskie zabiły przed Pałacem Zimowym tysiąc
demonstrantów(krwawa niedziela w Petersburgu)
 Protesty, manifestacje w Warszawie, Łodzi, Białymstoku, walczono o lepsze warunki
pracy robotników i o autonomię dla narodu polskiego.
 Strajk powszechny w październiku 1905 roku, przyłączono się do strajku ogłoszonego
w Rosji
 Strajk w szkołach 1905-1906 domagano się polonizacji szkół

str. 7
SKUTKI REWOLUCJI 1905 W ZABORZE ROSYJSKM

1. Polacy mogą zasiadać w parlamencie rosyjskim w Petersburgu.(Duma )

2. Wydał prawo do tworzenia stowarzyszeń
3. Pozwolono na zakładanie polskich szkół prywatnych.
4. Ogłoszono tolerancję religijną.
5. Rozłam w PPS

JAK DZIAŁAŁA ORGANIZACJA BOJOWA PPS?

1.Rozłam w Polskiej Partii Socjalistycznej po rewolucji 1905 roku

PPS- tzw. młodzi, popierali wyłącznie postulaty socjalne.

PPS-starzy kierowani przez Piłsudskiego na pierwszy plan wysuwali potrzebę odzyskania

niepodległości.

W 1906 doszło do rozłamu w PPS po rewolucji 1905 roku

Powstały wtedy z podziału tej partii

PPS-Frakcja Rewolucyjna

PPS-Lewica

Starzy rozbudowali Organizację Bojową, która podjęła walkę zbrojną.

Bojówka PPS

Była zorganizowana w dziesięcioosobowe grupy i pięcioosobowe

Każdy z bojowników miał pseudonim
Członkowie podlegali szkoleniu
Brali udział w rewolucji 1905-1906
Wysadzano mosty
Organizowano zamachy na oficerów carskiej policji oraz zdrajców
Organizowano zbrojne manifestacje
Napadano na urzędy, pociągi , banki w celu zdobycia funduszy.

1904 13 listopada-Plac Grzybowski

 Antyrosyjska demonstracja była zorganizowana w odpowiedzi na użycie siły przez Rosjan

przeciwko jednej z polskich demonstracji .Rany odniosło wtedy ok.80 osób
 Manifestacja na Placu Grzybowskim 13 listopada 1904.Stefan Okrzeja wzniósł wtedy
Czerwony Sztandar z antycarskimi hasłami.
 Rosyjska policja miała przewagę i rozproszyła demonstrantów. Zginęło 6 osób, kilkaset
aresztowano.

str. 8
Stefan Okrzeja Plac Grzybowski

Orientacje polityczne przed wybuchem I wojny światowej

Postać Orientacja Partia polityczna której był liderem

historyczna polityczna
Józef Piłsudski orientacja PPS –Polska Partia Socjalistyczna
proaustriacka Od 1906 roku PPS-Frakcja Rewolucyjna

Roman Dmowski orientacja Narodowa Demokracja potocznie zwana

prorosyjska endecją

5.KULTURA PRZEŁOMU XIX I XX wieku

Na przełomie XIX i XX wieku polska kultura i nauka rozwijały się głównie w zaborze austriackim dzięki nadanej
Galicji autonomii. Działały tam :

 Polskie szkolnictwo
 Uczelnie wyższe (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie i Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie)
 Funkcjonowały teatry, instytucje kulturalne i naukowe
 Wydawano polską prasę
 Otwarto w Krakowie Akademię Umiejętności, skupiającą wybitnych polskich naukowców.

Ośrodki kultury

Warszawa-tam rozwinął się pozytywizm

Kraków-tam rozwinął się modernizm

Pozytywiści-byli przeciwni działalności konspiracyjnej , organizowaniu powstań, opowiadali się za

rozwojem gospodarczo-społecznym. Swoje cele chcieli wprowadzić przez pracę organiczną i pracę u
podstaw.

str. 9
Praca organiczna -społeczeństwo jak organizm musi pracować wspólnie we wszystkich trzech zaborach dla
dobra ogółu. Wszystkie grupy społeczne powinny wykonać taki wysiłek.

Praca u podstaw-uświadomienie i edukacja chłopów

Artyści pozytywistyczni nawiązywali do powstania styczniowego i upowszechniali nowe idee pracy organicznej i
pracy u podstaw.

1. Bolesław Prus-napisał powieść Lalka

2. Eliza Orzeszkowa –napisała powieść Nad Niemnem

Rola historii w kulturze

Wydarzenia z przeszłości Polski, zwłaszcza czasów jej świetności XVI-XVII w stały się ważnym
tematem dzieł sztuki i literatury.

Henryk Sienkiewicz-pisał ku pokrzepieniu serc aby podtrzymywać Polaków na duchu w czasie

zaborów. Napisał Trylogię (akcja dzieje się w XVII w) w skład której wchodzą :

Ogniem i mieczem
Potop
Pan Wołodyjowski

Jan Matejko-malarz mieszkający w Krakowie malował obrazy z czasów świetności Polski (malarstwo
historyczne).Jego najbardziej znane obrazy to:

Bitwa pod Grunwaldem

Hołd pruski
Batory pod Pskowem
Unia lubelska
Stańczyk
Astronom Kopernik rozmowa z Bogiem
Rejtan upadek Polski

LITERATURA MODERNISTYCZNA- ośrodki KRAKÓW,ZAKOPANE

Modernizm-twórcy głosili hasło sztuka dla sztuki zrywali z użytkowym charakterem twórczości.

Cechy literatury Młodej Polski(tak na ziemiach polskich nazywano modernizm)

 Krytyka idei narodowych w sztuce

 Powrót do romantyzmu
 Sztuka dla sztuki
 Swobodny styl życia artystów(cyganeria)
 Artyści tworzyli dramaty, poezję
 Rezygnowali z idei narodowych

str. 10
Twórcy :

Władysław Reymont-powieść „Chłopi”,” Ziemia obiecana”

Stefan Żeromski-„Syzyfowe prace”
Jan Kasprowicz-wiersze
Stanisław Przybyszewski-wiersze
Stanisław Wyspiański-dramat „Wesele”

Zapamiętaj kultura przełomu to:

1. Powstanie kina-duże zasługi Kazimierza Prószyńskiego

2. Powstały w Krakowie ogródki jordanowskie dla dzieci do zabawy i rozwoju fizycznego- twórcą
był profesor Henryk Jordan.
3. Powstał polski ruch harcerski(skauting)-twórcą był Andrzej Małkowski
4. Najbardziej znana aktorka to Helena Modrzejewska
5. Warszawę na swych obrazach uwiecznił Aleksander Gierymski(obrazy Piaskarze i
Pomarańczarka)

str. 11