Divanidou Dimitra

Δήμητρα Διβανίδου
8081
Ο Ι ΧΟ ΡΟ Γ ΡΑΦΙ ΕΣ ΤΟΥ Á LVA RO S I ZA
Ε ρ ε υνητ ικ ή Εργ ασία

Σεπτέμβριος 2022
ε πι βλέ πων κα θηγητή ς | C l a udi o C onenna
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ
Τίτλος εργασίας: Οι Χορογραφίες του Álvaro Siza
Επιβλέπων καθηγητής: Claudio Conenna
Φοιτήτρια: Δήμητρα Διβανίδου | 8081
Σεπτέμβριος 2022
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
01 ΠΕΡΙΛΗΨΗ | ABSTRACT
02 ÁLVARO SIZA
2.1 Η Παγκοσμιότητα στην Αρχιτεκτονική του Πορτογάλου

Αρχιτέκτονα
2.2 Συνθετική Διαδικασία
2.3 H Εφευρετικότητα δια μέσω της Μεθερμήνευσης
2.4 Ο ρόλος του Αρχιτέκτονα
2.5 Το Ύφος
03 ΟΙ ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ÁLVARO SIZA – Case Studies
3.1 Η Χορογραφία με το Φυσικό Τοπίο
▪ 3.1.i Εστιατόριο Boa Nova (1958-1963)

▪ 3.1.ii Πισίνες Leça da Palmeira (1961-1966)
▪ 3.1.iii The Building on the Water (2009-2014)
▪ 3.1.iv Saya Park (2015-2018)
3.2 Η Χορογραφία με το Ερείπιο και την Κατακερματισμένη Πόλη
▪ 3.2.i Κατοικία Alcino Cardoso (1971-1973)

▪ 3.2.ii Συγκρότημα Κατοικιών São Victor (1974-1977)
3.3 Η χορογραφία με το Αστικό Τοπίο
▪ 3.3.iii Ανάπλαση Συνοικίας Quinta da Malagueira (1977-1998)

▪ 3.3.iv Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Γαλικίας (1988-1993)
04 ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ | ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1
01 ΠΕΡΙΛΗΨΗ
‘’Όταν στοχάζομαι την Αρχιτεκτονική, παίρνω πάντα έμπνευση από

τους συγγραφείς, και ιδίως από τους Ποιητές, τους πιο επιδέξιους
εφευρέτες του ύφους και του ήχου, τους κατοίκους της μοναξιάς.’’
Antonio Angelillo, Alvaro Siza: Writings on Architecture, 1998, σ. 15
Ο Álvaro Siza έχει την ικανότητα να αφουγκράζεται έναν τόπο,

βιώνοντάς τον ως κάτοικος. Βλέπει τον κόσμο ως μια ενιαία οντότητα
και προσπαθεί να καταλάβει την κάθε τοποθεσία ως έναν
διαφορετικό οργανισμό, που έχει σώμα και ψυχή. Σκέφτεται την
Αρχιτεκτονική ως Ποίηση. Δηλαδή ως κάτι που ρέει λέγοντας κάθε
φορά την αλήθεια. Στον μαγικό ρεαλισμό του Álvaro Siza κάποια
χαρακτηριστικά ενισχύονται και άλλα αποδυναμώνονται, σε ένα
ρυθμικό χορό ανάμεσα στο μέσα και το έξω. Η σχεδιαστική
διαδικασία ξετυλίγεται ως επιχείρημα ανάμεσα στη θεωρία και την
αντι-θεωρία. Τα κτίριά του εντάσσονται στο πλαίσιό τους, όπως μια
μπαλαρίνα σε ένα μπαλέτο, σχηματίζοντας χορογραφίες που
εμπεριέχουν νότες από μια μελαγχολική μελωδία. Η αρχιτεκτονική
του Siza μοιάζει με ένα αναπτυσσόμενο σώμα έρευνας, στο οποίο οι
ανακαλύψεις γεννιούνται σταδιακά. Αυτή η έρευνα περνάει διάφορες
βαθμίδες, από την κλίμακα της πόλης μέχρι και αυτής της
αρχιτεκτονικής λεπτομέρειας. Ο αρχιτέκτονας τείνει να σκέφτεται
τόσο τις πόλεις όσο και τα τοπία, ως παλίμψηστα, και τις ‘εισαγωγές’
του, ως διαπλεκόμενα θραύσματα που συμβάλλουν σε μια σύνθετη
καλλιτεχνική ενότητα. Τα κτίριά του κατέχουν διάφορες ταυτότητες,
διαβεβαιώνοντας ένα βαθμό διαφοροποίησης μέσω της
αφαιρετικότητας των μορφών τους καθώς εγείρουν τις αισθήσεις. Η
αρχιτεκτονική του Álvaro Siza συγκινεί και ελκύει την αισθητηριακή
εξερεύνηση του φωτός, της υφής, της κίνησης και του χώρου. Σε αυτή
την ερευνητική εργασία αναλύονται τα έργα του Πορτογάλου
αρχιτέκτονα μέσα από θεματικές χορογραφίες που αναπτύσσει κάθε
φορά. Με τη δική μου ματιά οι κυρίαρχες χορογραφίες είναι τρείς. Η
Χορογραφία του με το Φυσικό Τοπίο, το Ερείπιο και την
Κατακερματισμένη Πόλη, και τέλος, το Αστικό Τοπίο. Σκοπός της
εργασίας είναι να αιωρηθούμε πάνω από τις συνθέσεις του Siza, να
νοσταλγήσουμε και να ονειροπολήσουμε, και στο τέλος να
μπορέσουμε να χορέψουμε μαζί τους και με τον Siza, μια δική μας
πολύ προσωπική χορογραφία.
2
3
02 ÁLVARO SIZA
2.1 Η Παγκοσμιότητα στην Αρχιτεκτονική του Πορτογάλου

Αρχιτέκτονα
Η Πορτογαλία, όπως και ο υπόλοιπος δυτικός πολιτισμός, στο πρώτο

μισό του 20ου αιώνα, ακολούθησε την πρωτοποριακή ροή της εποχής
στους τομείς της μουσικής, των τεχνών και της λογοτεχνίας, ενώ στην
αρχιτεκτονική ορισμένα νέα ονόματα αρχίζουν να αποκτούν φήμη.
Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι πόλεις αναδιαρθρώνονται,
γίνονται πιο λειτουργικές και προκύπτουν νέες λύσεις για τα αστικά
προβλήματα. Αναμφίβολα, σε κάθε πολιτική αναταραχή
δημιουργούνται ρωγμές στα θεμέλια μιας κοινωνίας· ωστόσο δίνεται
το έναυσμα διαμόρφωσης του απαραίτητου υποβάθρου για
ριζοσπαστικές αλλαγές στη δομή και οργάνωση της κοινωνίας. Με την
Επανάσταση των Γαρυφάλλων τέθηκε τέλος στη λογοκρισία ενώ
ταυτόχρονα ο πολιτισμός και οι τέχνες άρχισαν να ευδοκιμούν σε ένα
κλίμα μεγαλύτερης ελευθερίας.1
Το έργο του Siza συνδέεται άρρηκτα με το ‘άνοιγμα’ της Πορτογαλίας,

τη δεκαετία του ’60, που ενισχύθηκε αργότερα με την Επανάσταση
των Γαρυφάλλων το 1974. Με την απελευθέρωση προέκυψε μια
διάχυτη έκφραση περιέργειας και η ανάγκη για επαφή με τον
υπόλοιπο κόσμο. Η συνθήκη της απομόνωσης ήταν ένα κίνητρο για
μάθηση, και τάση για μια αρχιτεκτονική ικανή να ξεφύγει από την
αυστηρή τοπική σκηνή, και να γίνει περισσότερο παγκόσμια. Η
παγκοσμιότητα για τον αρχιτέκτονα δεν ισούται με την ουδετερότητα,
αλλά με την ικανότητα της δημιουργικότητας από τις ρίζες.2 Η
αίσθηση της παγκοσμιότητας έχει να κάνει με το κάλεσμα των
πόλεων, που ανακύπτουν από αιώνες παρεμβάσεων,
διασταυρώσεων και αναμείξεων των πιο αντικρουόμενων επιρροών
δημιουργώντας ωστόσο μια αδιαμφισβήτητη ταυτότητα.
Η κατάσταση μετά την επανάσταση, ήταν για τον Álvaro Siza ένα
ταξίδι ωρίμανσης. Στην επαφή του με άλλους πολιτισμούς γεννήθηκε
ένα κλίμα αφοσίωσης, συμμετοχής και διαλόγου, κατορθώνοντας μια
συνθήκη ανθρώπινης συνεργασίας και ανταλλαγής.3
1
Σοφία Τζαβέλλα, Forming a Whole with Ruins, 2017, σ. 35
2
William J. R. Curtis, El Croquis, N. 68/69 Álvaro Siza, Getting through
turbulence: interview with Alvaro Siza, 1958 1994, 1994, σ. 6-7
3
ο.π., σ. 9-10
4
Επανάσταση των Γαρυφάλλων, 1974, Πορτογαλία
5
2.2 Συνθετική Διαδικασία
Η διαδικασία σχεδιασμού για τον Siza ξεκινάει από την αρχική

αντιπαράθεση δύο χειρονομιών, την επίσκεψη στην τοποθεσία και το
αρχικό σκίτσο.4 Όλα ξεκινούν από την άμεση εντύπωση, ένα
συναίσθημα που προκύπτει, ερχόμενος αντιμέτωπος με το μέρος στο
οποίο πρέπει να παρέμβει τη συγκεκριμένη στιγμή, χωρίς κάποια εκ
των προτέρων ιδέα, αλλά μόνο με μια κατά προσέγγιση γνώση του
προγράμματος. Είναι η αυθόρμητη αντίδραση στο ερώτημα, του τι
είναι και τι θέλει αυτό το μέρος να γίνει.
Από αυτή τη διαίσθηση έρχεται η τάξη ώστε να δώσει ύλη στην άυλη
αρχή, στο σημείο μηδέν. Η πυροδότηση για την γέννηση ενός έργου,
ενώ για τον Picasso ξεκινάει με μία γραμμή, για τον Siza ξεκινάει με
ένα σκίτσο. Έτσι ανακύπτει η ‘υποκειμενική (ατελής ή ημιτελής)
σύνθεση’, μια εικόνα που δεν είναι ποτέ σχολαστική, καθώς
προηγείται της βαθιάς γνώσης των στόχων και προϋποθέσεων που
πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διάρκεια της συνεχούς
διαδικασίας αμφιβολιών και αποτυχιών. Η αρχική ιδέα τροφοδοτείται
και δοκιμάζεται σταδιακά, μέσω του συμβιβασμού διαίσθησης και
αυστηρής επαλήθευσης βασισμένη στο σχέδιο.
Η σύλληψη της ιδέας για ένα έργο περιέχει το συστατικό της σχέσης
με το παρελθόν μέσω της μνήμης. Ο αυθορμητισμός προκύπτει από
τη συνάθροιση της πληροφορίας και της γνώσης, του συνειδητού και
του υποσυνειδήτου. Η εμπειρία κάθε έργου συγκεντρώνεται για να
συμβάλει στην επόμενη λύση. ‘’Δεν μπορείς να φανταστείς χωρίς
εργαλεία. Αυτή η φαντασία, σαν μια άμεση αντίδραση, είναι πάντα
φορτισμένη με προηγούμενες εμπειρίες, μνήμη...’’5
Ο Álvaro Siza έχει την ικανότητα να αφουγκράζεται έναν τόπο,

βιώνοντάς τον ως κάτοικος. Βλέπει τον κόσμο ως μια ενιαία οντότητα
και προσπαθεί να καταλάβει την κάθε τοποθεσία ως έναν
διαφορετικό οργανισμό, που έχει σώμα και ψυχή. Σκέφτεται την
Αρχιτεκτονική ως Ποίηση. Δηλαδή ως κάτι που ρέει λέγοντας κάθε
φορά την αλήθεια. Ως αρχιτέκτονας-ποιητής, παράγει το έργο του
μέσα από τα δικά του μάτια και χέρια, μέσα από τις δικές του
αισθήσεις και βιώματα.
4
ο.π.
5
William J. R. Curtis, El Croquis, N. 68/69 Álvaro Siza 1958 1994, 1994, σ. 10
6
Church of Santa Maria del Rosario, Álvaro Siza Vieira
1999, Ρώμη, Ιταλία
7
2.3 H Εφευρετικότητα δια μέσω της Μεθερμήνευσης
Ο Álvaro Siza έχει αναφερθεί στον τρόπο με τον οποίο ‘περιφέρεται’

σε ιστορικές αναφορές όταν έρχεται με κάποια νέα ιδέα. Για αυτόν, η
διαδικασία της επινοητικότητας συμπεριλαμβάνει τη σύνδεση με
παλαιότερες ιδέες. Εικόνες φαίνονται να αιωρούνται στο μυαλό του
καθιερώνοντας ένα δίκτυο σχέσεων στο νέο πρόβλημα. Η ελεύθερη
ένωση των εικόνων, ιδεών και σχημάτων ανακαλούν τη θεωρία του
Freud γύρω από τα όνειρα.6
Για τον αρχιτέκτονα δεν υπάρχει ένας άμεσος δρόμος για την
εφευρετικότητα. Κάποιες φορές μοιάζει με μια φάση κίνησης μπρος
πίσω μεταξύ ασαφών εικόνων και πιο ρεαλιστικών σκέψεων γύρω
από την κατασκευή, τη χρήση ή τη συνθήκη. Πολλές φορές έχει
υποστηρίξει ότι ‘’οι αρχιτέκτονες δεν εφευρίσκουν τίποτα, απλά
μετατρέπουν αυτό που ήδη υπάρχει’’. Η εφευρετικότητα βασίζεται
στη δύναμη της σύνθεσης, κάτι το οποίο έπειτα υποδηλώνει μια
εσωτερική ένταση, μια μάχη συμφιλίωσης πολώσεων στο ίδιο το
πρότζεκτ. Στόχος του Siza είναι να φέρει όλα αυτά τα στοιχεία μαζί σε
μια ολότητα διοχετεύοντας τη σαφήνεια της ιδέας του, ‘’ένα ίχνος
σταθερότητας και ένα είδος σιωπής’’. 7
2.4 Ο ρόλος του Αρχιτέκτονα
Θεωρεί ότι η ανοιχτή στάση στη συζήτηση ενός θέματος είναι

ουσιώδης για την κατανόηση και τη σωστή αντιμετώπισή του.
Διαφορετικά η προσέγγιση του αρχιτέκτονα θα είναι τελείως
υποκειμενική και συνεπώς περιορισμένη. Η δουλειά ενός αρχιτέκτονα
απαιτεί εμπιστοσύνη και επιβεβαίωση, και την ίδια στιγμή
αποστασιοποίηση.8 Ο Siza όντας πολλές φορές δεμένος στο ίδιο του
το πρότζεκτ, αποζητά την ομαδική εργασία ως μια απόδραση, μια
διαφυγή σε μία νέα λύση, μία νέα οπτική.
O ρόλος του αρχιτέκτονα είναι αυτός του διαμεσολαβητή και θεωρεί

ότι δεν χρειάζεται να είναι γνώστης όλων των πεδίων. Όπως εξηγεί ο
ίδιος του, ο αρχιτέκτονας θα πρέπει να διατηρεί ένα είδος αοριστίας
στην προσέγγισή του, η οποία δεν ισούται με άγνοια ή αφέλεια, αλλά
με ένα τρόπο απόδρασης από την αναπόφευκτη εφαρμογή της
δύσκαμπτης γνώσης.9
6
William J. R. Curtis, El Croquis, N. 95 Álvaro Siza 1995 1999, Μαδρίτη,
1999, σ. 24-25
7
ο.π., σ. 25
8
9
ο.π., σ. 12-13
8
Expo'98 Portuguese National Pavilion, Álvaro Siza Vieira
1998, Λισαβόνα, Πορτογαλία
9
Πιστεύει ότι ο αρχιτέκτονας θα πρέπει να έχει ένα προσωπικό όραμα
για την κοινωνική ουτοπία και να δραστηριοποιείται κοινωνικά. O
Álvaro Siza αντιμετωπίζει τα αρχιτεκτονικά έργα ως ένα πεδίο
πειραματισμού και επαλήθευσης, ένα είδος εργαστηρίου,
κατορθώνοντας να επικοινωνήσει σε εμάς μια εξαιρετική αίσθηση
ελευθερίας. Στην αρχιτεκτονική του, μπορεί κανείς να διακρίνει
σαφώς την ανάπτυξη μιας αυθεντικής ‘περιπέτειας σχεδιασμού’.10
Το κτιριολογικό πρόγραμμα και οι λειτουργικές ανάγκες ενός έργου,

θεωρεί ότι παραγκωνίζουν την απελευθέρωση του αρχιτέκτονα στη
σύλληψη της ιδέας, για αυτό και στην προσέγγισή του επιδιώκει την
ευελιξία ώστε ο άνθρωπος να προσαρμόσει το κτίριο ανάλογα με τις
ανάγκες του τη δεδομένη στιγμή. Ο αυστηρά καθορισμένος
προσδιορισμός μεταξύ της λειτουργίας και της μορφής δρα
περιοριστικά καθώς τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου.
Η σχέση μεταξύ μορφής και λειτουργίας, είναι όπως και αυτή μεταξύ
τοπικότητας και παγκοσμιότητας. Είναι τόσο περίπλοκες που δεν
μπορούν να αναλυθούν γραμμικά.11
2.5 Το Ύφος
To έργο του Álvaro Siza δεν μπορεί να περιοριστεί σε κάποιο

αρχιτεκτονικό ρεύμα. Ο ίδιος του ποτέ δεν έταξε τον εαυτό του σε
κάποια σχολή ή κίνημα, και αδιαφορούσε για θεωρητικές δηλώσεις
και αντιπαραθέσεις. Η μελέτη της αρχιτεκτονικής του θα γίνει μέσω
της κριτικής, βασισμένης στην ανάλυση των πραγματοποιημένων του
αρχιτεκτονημάτων. Προϋπόθεση της σωστής κριτικής είναι η
πειθαρχημένη παρατήρηση, σε συνδυασμό με μια γενικότερη
αντανάκλαση των τυπικών γνωρισμάτων του λεξιλογίου του και των
τρόπων που δίνει σχήμα στις προθέσεις του.12
Με τον αρχιτέκτονα, τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή μετασχηματισμό,

διαδικασία που υπαινίσσεται στα σκίτσα του με τις ταλαντώσεις
μπρος και πίσω, ανάμεσα στη ρεαλιστική παρατήρηση και την
αφαιρετικότητα.13 Θεωρεί ότι όλες οι επιτυχημένες ιστορίες της
μοντέρνας αρχιτεκτονικής ήταν αυτές που δεν είχαν αρχές και σαφείς
ρήξεις, ούτε και ένα προβλέψιμο μέλλον, αλλά εξέλιξη.14
10
11
William J. R. Curtis, El Croquis, N. 68/69 Álvaro Siza 1958 1994, 1994, σ.
14-15
12
ο.π., σ. 33
13
William J. R. Curtis, El Croquis, N. 95 Álvaro Siza 1995 1999, 1999, σ. 23
14
10
Iberê Camargo Foundation, Álvaro Siza Vieira
1998, Πόρτο Αλέγκρε Βραζιλία
11
‘’Η αρχιτεκτονική είναι όλο και περισσότερο ένα ζήτημα χρήσης και
αναφοράς σε μοντέλα-πρότυπα... Η αρχιτεκτονική μου δεν έχει μια
προκαθορισμένη γλώσσα και δεν δημιουργεί μια γλώσσα. Είναι μία
απάντηση σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα, μια μεταβαλλόμενη
κατάσταση, στην οποία συμμετέχω’’15
Με αυτήν την έννοια, η αρχιτεκτονική του Siza μοιάζει με ένα

αναπτυσσόμενο σώμα έρευνας, στο οποίο οι ανακαλύψεις
γεννιούνται σταδιακά. Αυτή η έρευνα περνάει διάφορες βαθμίδες,
από την κλίμακα της πόλης μέχρι και αυτής της αρχιτεκτονικής
λεπτομέρειας. Ο αρχιτέκτονας τείνει να σκέφτεται τόσο τις πόλεις όσο
και τα τοπία, ως παλίμψηστα, και τις ‘εισαγωγές’ του, ως
διαπλεκόμενα θραύσματα που συμβάλλουν σε μια σύνθετη
καλλιτεχνική ενότητα. Τα κτίριά του κατέχουν διάφορες ταυτότητες.
Μπορούν να αναγνωστούν είτε ως μέρη ενός πλαισίου, είτε ως νέες
ολότητες.16 Διαβεβαιώνουν ένα βαθμό διαφοροποίησης μέσω της
αφαιρετικότητας των μορφών τους καθώς εγείρουν τις αισθήσεις. Η
αρχιτεκτονική του Álvaro Siza συγκινεί και ελκύει την αισθητηριακή
εξερεύνηση του φωτός, της υφής, της κίνησης και του χώρου.
15
Antonio Angelillo, Alvaro Siza: Writings on Architecture, 1998
16
12
Chia Ching Mausoleum, Álvaro Siza Vieira και Carlos Castanheira
2017, Ταϊπέι, Ταϊβάν
13
03 ΟΙ ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ÁLVARO SIZA –
Case Studies
3.1 Η Χορογραφία με το Φυσικό Τοπίο
Η σύνδεση μεταξύ αρχιτεκτονικής και φύσης, από τη σκοπιά της

σχέσης της αρχιτεκτονικής με τον τόπο που ενσωματώνει με την
ευρύτερη έννοια, είναι μία από τις κύριες ανησυχίες του Álvaro Siza
που αναφέρονται ρητά στις διαδικασίες σχεδιασμού και στα γραπτά
του, όπου επιδιώκει μια συνεκτική ισορροπία μεταξύ των
παρεμβάσεων του ανθρώπου και της προϋπάρχουσας φύσης. Η
σχέση με τον τόπο και το τοπίο διαδραματίζει έναν κινητήριο ρόλο
στις διαδικασίες σχεδιασμού του. Τα έργα του γεννιούνται από τον
τόπο, τον οποίο ο αρχιτέκτονας προσεγγίζει με μια αναλυτική έρευνα
γύρω από τη φυσικότητα, δηλαδή την αίσθηση της αναλογίας και
απλότητας της φύσης.
Αρχιτεκτονική και Φύση
Από την πιο προγονική της έννοια, η φύση αναφέρεται στην

προέλευση ή την πηγή από την οποία γεννιούνται ή προκύπτουν τα
πάντα, καθώς και στην αυθόρμητη διαδικασία διαμόρφωσης και σε
όλα όσα δημιουργεί και διαμορφώνει η δύναμή της. Η φύση είναι,
επομένως, ύλη, αιτία και δράση, που ξεχωρίζουν πριν από την
ανθρώπινη συνείδηση. Είναι ο κόσμος, ο πρώτος σε σύγκριση με τον
άνθρωπο, στην αναζήτηση οριοθέτησης του δικού του πεδίου
δράσης. Ωστόσο, οι ενέργειες και οι αντιλήψεις του ανθρώπου, ως
αποτέλεσμα της αναπόφευκτης σχέσης του με το γύρω περιβάλλον,
ενσωματώνουν την τάξη της φύσης ως μέρος αυτής, δηλαδή, ως
επακόλουθο μέρος του κινητήριου ερεθίσματος, που υλοποιείται από
τη συνειδητή και υπεύθυνη ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί.
Όταν κατανοείται με αυτόν τον τρόπο, το έργο κάθε ανθρώπου είναι
μια δεύτερη φύση ή, σύμφωνα με τα λόγια του Alvar Aalto (1963, σελ.
158), η ανθρωπογενής επέκταση της φύσης, της οποίας η ικανότητα
να μας πείσει για την ορθότητα, μεγαλώνει καθώς πλησιάζει τη
φυσικότητα.
14
Capela do Monte, Álvaro Siza Vieira, 2018, Λάγκος, Πορτογαλία
‘’Μόλις δημιουργηθεί, κάθε έργο τέχνης, καλό ή κακό, είναι μέρος της
φύσης. Η αρχαιότητα είναι μέρος της φύσης, και όταν μας συγκινεί,
είναι μέρος της πιο φυσικής φύσης.’’ 17
17
Johann Wolfgang von Goethe, Maxims and Reflections, 1999, σ. 284
15
Αυτό που αναζητά μόνιμα η τέχνη και μέσα σε αυτήν η αρχιτεκτονική,
είναι η φυσικότητα της φύσης. Ακόμα και όταν οι αρχιτέκτονες
καταφεύγουν στα καλλιτεχνικά έργα του παρελθόντος, αυτό που
αναζητούν είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα έργα πέτυχαν τα ίδια
στοιχεία της φύσης. Η φυσικότητα στην τέχνη, αναζητείται τόσο από
την άμεση αναλογία με τις διαμορφωτικές διαδικασίες της φύσης,
που οδηγούν περιστασιακά στην απομίμηση των μορφών της, όσο και
από την αναπαραγωγή παλαιότερων καλλιτεχνικών επιτευγμάτων
που πλησιάζουν αυτό που ο Álvaro Siza ονομάζει ‘η μοναδικότητα των
προφανών πραγμάτων’. 18 Η αναζήτηση της φυσικότητας, για αυτόν
τον στενό σύνδεσμο μεταξύ της φύσης και των ανθρώπινων
δημιουργημάτων, είναι ένα από τα κύρια σχεδιαστικά προβλήματα
στα οποία ο αρχιτέκτονας δίνει ιδιαίτερη σημασία στα έργα του.
Η σχέση μεταξύ Αρχιτεκτονικής και Φύσης στην Κατασκευή Τοπίου
Στην αναζήτησή του για έναν τρόπο συσχέτισης των έργων του με την
τοποθεσία στην οποία θα επέμβει, ο Siza καταφεύγει σε εκείνα τα
παραδείγματα που θεωρεί τις πιο σοφά σχεδιασμένες κατασκευές
στην ιστορίας της αρχιτεκτονικής, για τη φυσικότητά τους, την τάξη,
τη συνοχή, την αναλογία και την απλότητά τους. Καταφεύγει στην
αναλογία με τις μορφές της ζωντανής και αδρανούς φύσης, για να
μετριάσει τη γεωμετρική αφαιρετικότητα των σχημάτων.19 Στις
σχεδιαστικές του πρακτικές, οι τυπικές αναλογίες με τη φύση, δεν
προέρχονται από μια μάταιη αναπαραγωγή της φύσης, αλλά από την
υποκειμενική και αυτοβιογραφική εμπλοκή του κατά την αναζήτηση
των στοιχείων και της απλότητάς της.
Σύμφωνα με τον Álvaro Siza, η αρχιτεκτονική, η κατασκευή του

ανθρώπου, η γεωμετρία, η αυστηρότητα, είναι πάντα σε οργανική
σύνδεση με το τοπίο. Όντας η τέχνη της κατασκευής ή
επαναπροσδιορισμού ενός τόπου, η αρχιτεκτονική δεν τελειώνει σε
κανένα σημείο, πηγαίνει από το αντικείμενο στο χώρο και, κατά
συνέπεια, στη σχέση μεταξύ των χώρων, στη συνάντηση με τη φύση.
‘’Υπάρχει μόνο ένας κανόνας που ισχύει στην αρχιτεκτονική:
οικοδομήστε φυσικά’’,20 δήλωσε ο Aalto: χτίστε όπως η φύση. ‘’Όλα
πρέπει να είναι αναπόφευκτα εμφανή’’: όπως στις φυσικές
κατασκευές, εξήγησε περαιτέρω ο Siza.21
18
Catarina Gomes Sampaio, Alvar Aalto and Álvaro Siza: The Link between
Architecture and Nature in the Construction of Place, 2015, σ. 208
19
ο.π.
20
Alvar Aalto και Goran Schildt, Alvar Aalto in his own words, 1998, σ. 18
21
16
Quinta de Santo Ovídio, Álvaro Siza Vieira
2002, Λουσάντα, Πορτογαλία
17
Επιδιώκει να κατασκευάσει ένα μέρος, παραχωρώντας ταυτότητα
στον τόπο, ή αλλιώς, τονίζοντας και ανακτώντας την ήδη υπάρχουσα
μοναδικότητά του, δηλαδή, τον ιδιόμορφο χαρακτήρα του τόπου
λόγω της φύσης ή/και του ανθρώπου. Ωστόσο, στην προσπάθεια
αυτή, ο Siza ακολουθεί την κλασική και ορθολογική χειρονομία της
έμφασης στην αντίθεση μεταξύ της φύσης και των ανθρώπινων
δημιουργιών, μέσω της αφαιρετικότητας των γεωμετρικών μορφών,
όπως συμβαίνει στη Villa Savoye του Le Corbusier, στο Poissy της
Γαλλίας (1928-31). O αρχιτέκτονας εξηγεί ότι η αρχιτεκτονική
αποσπάται από τη φύση, ακριβώς επειδή πρέπει να είναι διαφορετική
για να υπάρξει. Καθώς η αρχιτεκτονική γεννιέται από τη φύση, θα
πρέπει να ξεχωρίσει από εκείνη για να καθορίσει τα σοφά σύνορα για
την ανάπτυξή της. Ο αρχιτέκτονας πιστεύει ότι αυτή η διαφοροποίηση
είναι απαραίτητη για το σχεδιασμό. Για αυτόν, η αρχιτεκτονική και,
επομένως, η πόλη, χρειάζονται τη φύση ως μια ξεχωριστή, αλλά και
συμπληρωματική οντότητα με την οποία πρέπει να συσχετιστούν:
‘’Φύση και τέχνη σε συνέχεια και ρήξη’’22 όπως την ορίζει.
Ωστόσο, σε αντίθεση με τους ορθολογιστές αρχιτέκτονες, όπως ο Le

Corbusier και ο Aldo Rossi, οι οποίοι αναζητούν στη φύση και στα
προηγούμενα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα, τη διαμόρφωση μιας
θεωρίας σχεδιασμού μέσω της οποίας συλλαμβάνουν τα έργα τους,
ο Siza αντιμετωπίζει τον τόπο χωρίς εκ των προτέρων θεωρία.23 Οι
θεωρητικές του απόψεις είναι χτισμένες μέσω βιωματικών
εμπειριών, μέσω κατακερματισμένων προσεγγίσεων, που ποτέ δεν
επιδίωξε να συστηματοποιήσει. Όπως είπε ο ίδιος, ‘’από το ένα μέρος
στο άλλο, όλα είναι πολύ διαφορετικά, πολύ περίπλοκα’’ για να
επιτρέψει μια συστηματική προσέγγιση σχεδιασμού.24
Όπως ένα κτίριο που σχετίζεται με το γύρω τοπίο, έτσι και η πόλη που
εκτείνεται και βρίσκει τα όριά της στη φύση, δημιουργώντας μια
σχέση συνέχειας και συμπληρωματικότητας με αυτήν, έχει μια
ταυτότητα. Το Πόρτο είναι μια από τις πόλεις που αρέσει
περισσότερο στον Álvaro Siza για την ιδιαιτερότητά της. Εκεί, όπως
τονίζει, η τραχιά τοπογραφία, για αιώνες απέρριψε τα βιαστικά
αστικά σχέδια και εξελίχθηκε με φυσικό τρόπο, καθώς κανένα
εγχειρίδιο δεν μπορούσε να προτείνει τα κτίρια όπου το έδαφος
επέτρεπε.
22
ο.π.
23
24
ο.π.
18
Faculty of Architecture of the University of Porto, Álvaro Siza Vieira
1993, Πόρτο, Πορτογαλία
19
Αυτές οι πόλεις που βρίσκονται σε άγρια μέρη, επιλεγμένα με αρχαία
σοφία, όπου δεν υπάρχει ανάγκη να χτιστούν τα πάντα: αυτό που
δίνει η Φύση δεν χρειάζεται να φτιαχτεί. Η ορεογραφία δίνει νόημα
και ταυτότητα στην πόλη της οποίας οι ισοϋψείς καμπύλες
προσαρμόζονται στην τοπογραφία και της οποίας τα κτίρια
γεννιούνται από την περίπλοκη σχέση συμπληρωματικότητας και
αντίθεσης με τον τόπο. Αυτό που χτίζεται συνυπάρχει με τη φύση,
διαμορφώνοντας το τοπίο στο σύνολό του. Εκεί, ‘’πάνω απ' όλα,
τίποτα δεν είναι συνεχές, ή κλειστό, ή συστηματικό’’.25 Προκύπτει από
έναν διαισθητικό τρόπο οικοδόμησης που, όπως έγραψε o Siza, ‘’δεν
εξηγεί ή διδάσκει’’, και δεν μπορεί συνεπώς να περιοριστεί σε μια
θεωρία, αλλά του οποίου η συνεχής σχεδιαστική έρευνα είναι
απαραίτητη και επείγουσα.26
O ‘βιολογικός’, ή με τις λέξεις του Behne o ‘functionalist’, θέλει την

πιο απόλυτα μοναδική σε κάθε συγκεκριμένη, κατάσταση.27 Ο
βιολογικός κατανοεί ότι κάθε έργο χρειάζεται μια διαφορετική
προσέγγιση προσαρμοσμένη στην ημιτελή φύση που, κατά
περίπτωση, πρέπει να συμπληρώσει. Για αυτόν, το ιδανικό κτίριο θα
μεγαλώνει από το έδαφος σαν ένα οργανικό φυτό, επειδή θεωρεί ότι
η κατασκευή δεν είναι ένας ξένος όγκος προς τη φύση, αλλά ένα από
τα οργανικά της συστατικά. Έτσι, εκτός από την προσαρμογή με τις
διαμορφωτικές διαδικασίες της φύσης, ο βιολογικός, σε αντίθεση με
τον ορθολογιστή, τείνει επίσης να κάνει το κτίριο να συμμετέχει, με
ένα είδος μίμησης, στην ύπαρξη ζωντανών οργανισμών. Ο τρόπος
σκέψης του ξεκινά ‘από την ολότητα στην ιδιαιτερότητα’.28
25
Álvaro Siza, Immaginare l'evidenza, 1998, σ. 52
26
ο.π.
27
Adolf Behne, The Modern Functional Building, 1996, σ. 72
28
Adolf Behne, The Modern Functional Building, 1996, σ. 62-69
20
Mimesis Museum, Álvaro Siza Vieira, Castanheira & Bastai
Arquitectos Associados και Jun Sung Kim
2009, Paju-si, Νότια Κορέα
21
3.1.i Εστιατόριο Boa Nova, Tea House
1958-1963, Πόρτο, Πορτογαλία
Η τρομακτική ομορφιά
Από τα πρώτα έργα του Álvaro Siza, ήταν το Εστιατόριο Boa Nova στην
πόλη Matosinhos, εκεί όπου γεννήθηκε. Η περιοχή χαρακτηρίζεται
από την παρουσία του άκρου. Το οικόπεδο βρίσκεται πάνω σε ένα
βραχώδες άκρο και κοιτάει προς τον Ατλαντικό Ωκεανό. Είναι
προκαθορισμένα μακριά από τα πάντα, γιατί είναι συνδεδεμένο με
την ζωή του τοπικού ποιητή Antonio Nobre. Σε αυτήν την τοποθεσία,
μεταξύ του φάρου και μιας Φραγκισκανικής εκκλησίας του 1369, η
φύση κατεβαίνει προς τη θάλασσα, ενώνοντας τα γύρω λιβάδια στην
κοντινή παραλία και την οδοντωτή γεωμετρία των βράχων. Το
ιδιαίτερα αυτό υποβλητικό μέρος, ο νεαρός αρχιτέκτονας τότε, βρήκε
κάπως τρομακτικό, καθώς κάθε επέμβαση μπορούσε να αποβεί
καταστροφική για το φυσικό τοπίο.29
Σε ένα από τα πρώτα του κείμενα, ο Siza αναφέρθηκε στο αρχαίο

παρεκκλήσι που χτίστηκε πάνω σε ένα βραχώδες λιβάδι ανάμεσα στη
γη και τη θάλασσα.30 Το θεώρησε υποδειγματικό λόγω του ελεύθερου
και φυσικού τρόπου που γίνεται μέρος του τοπίου. Αυτό το
παρεκκλήσι ενσωματώνει το τοπίο με μια ‘απλότητα’, που τότε,
αναγνώρισε ως σπάνια και δύσκολη, αλλά απαραίτητη για την
αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής. Μια απλότητα που προέρχεται από
την ευαίσθητη σχέση της διαφοροποίησης και της
συμπληρωματικότητας που καθορίζει τον τόπο.
‘’Ένα βραχώδες εξόγκωμα από όπου η θάλασσα εισχωρεί,

διαμεσολαβεί στην οπτική σχέση με τον Ατλαντικό, μετατρέποντας το
σχήμα του τοπίου ανάλογα με τα καιρικά φαινόμενα και τις
παλίρροιες.’’31
29
Kenneth Frampton, Alvaro Siza: Complete Works, 2000, σ. 31
30
ο.π.
31
22
Capela da Boa Nova, 1475, Πόρτο, Πορτογαλία
23
Οι δραματικές προοπτικές
Το κτίριο Boa Nova δημιουργεί μια μετάβαση από την πόλη στη φύση,
κατευθύνοντας τους κατοίκους στους βράχους και τον ωκεανό, ενώ
ομαλά τοποθετεί την αρχιτεκτονική στον κυρίαρχο σχηματισμό των
βράχων. Το κτίριο απέχει 300 μέτρα περίπου από τον κεντρικό δρόμο
και η πρόσβαση γίνεται μέσω μιας αρχιτεκτονικής προμενάδας που
αποτελείται από τη διάταξη πλακών και σκαλοπατιών
ενσωματωμένων στους βράχους. Ο αρχιτέκτονας δημιουργεί μια
παιγνιώδη συνθήκη οπτικών φυγών, αποκαλύπτοντας και κρύβοντας
το θαλάσσιο τοπίο μέσα από προσεκτικά σχεδιασμένες δραματικές
προοπτικές. Η περιπατήτρια της προμενάδας βιώνει συνεχώς την
εναλλαγή μεταξύ των τεράστιων πετρωμάτων και των μονοπατιών της
λείας λευκής πέτρας και συνεπώς την έντονη παρουσία της φύσης και
την εμπλοκή της στο δομημένο χώρο. Το μονοπάτι καταλήγει στην
είσοδο του Tea House, προστατευμένη από μια χαμηλή οροφή και τα
γύρω ογκώδη βράχια, κατευθύνοντας το βλέμμα στη θάλασσα. Το
κτίριο αναδύεται από τους βράχους κατά μήκος του Ατλαντικού
Ωκεανού ως φυσική προέκταση του τοπίου.32
32
Kenneth Frampton, Alvaro Siza: Complete Works, 2000, σ. 31
24
25
26
Το άνοιγμα προς τη θάλασσα
Ακόμα και η οργάνωση της κάτοψης αναπτύσσεται σε σχέση με το

τοπίο και τη λειτουργία. Η κουζίνα και οι βοηθητικοί χώροι είναι
μερικώς βυθισμένοι στα βράχια, ενώ η τραπεζαρία και ο χώρος
τσαγιού, ενωμένα με το αίθριο, προσανατολίζονται προς τη θέα της
θάλασσας. Οι δύο κύριοι χώροι που σχηματίζουν μια πεταλούδα,
ανοίγονται προσεκτικά γύρω από την εσοχή της θάλασσας, ενώ οι
εξωτερικοί τοίχοι ακολουθούν τη φυσική τοπογραφία της
τοποθεσίας. Η αίθουσα του τσαγιού επωφελείται από τα μεγάλα
παράθυρα πάνω σε μια βάση από εμφανές σκυρόδεμα ενώ η
τραπεζαρία ανοίγει σε μια μεγάλη εξωτερική πλατφόρμα, χωρισμένη
και ενωμένη από αυτή με ένα στρώμα γυαλιού που ολισθαίνει στο
έδαφος, καταργώντας τα όρια μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού
χώρου. Τα ανοίγματα του κτιρίου είναι προσεκτικά σχεδιασμένα,
αιχμαλωτίζοντας τη δραματικότητα του εξωτερικού τοπίου ως
πλαισιωμένες κινούμενες εικόνες. Σε αυτήν την περίπτωση, ο
εσωτερικός χώρος εντείνει την επιθυμία της στάσης ανάμεσα στα
βράχια, και την παρατήρηση της θέας από απόσταση, δημιουργώντας
μια σχεδόν πνευματική εμπειρία.33
33
ο.π.
27
28
Αγκαλιές και συγκρούσεις
Μέσω της υλικότητάς του, το κτίριο φαίνεται να συνδυάζεται με το

τοπίο αλλά και να ξεπροβάλλει μέσα από αυτό, σαν να αποτελούν
μαζί μια ενιαία οντότητα. Ενώ τα τοιχία από εμφανές σκυρόδεμα στη
δυτική όψη έχουν παρόμοια απόχρωση με τους βράχους, η οροφή -
μια πλάκα από σκυρόδεμα με επικαλυπτόμενα κόκκινα ρωμαϊκά
κεραμίδια- και οι κάθετοι όγκοι βαμμένοι σε λευκό, ξεχωρίζουν
οπτικά, αναφερόμενοι όμως στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική των
πορτογαλικών κατοικιών. Εξωτερικά, η όψη των ξύλινων στεγάστρων
διακόπτεται από τον χαλκό που αντανακλά στο φως.34
Το Tea House είναι μια χορογραφία μεταξύ της φύσης και των
ανθρώπων που ενισχύει τον διάλογο μέσω του χώρου, της
βιωματικής εμπειρίας και της υλικότητας. Το έργο αγκαλιάζεται από
την συγκεκριμένη τοποθεσία χωρίς να υπερισχύει, διατηρώντας
πάντα μια μικρή αντίθεση. Ο Siza χρησιμοποιεί τη σχέση με το τοπίο
για να φέρει στο φως τις ‘συγκρούσεις’ που παράγει αντικειμενικά η
αρχιτεκτονική, στη δράση της υπέρθεσης της γεωμετρικής
αυστηρότητας, στην τοπογραφία και τις φυσικές μορφές του χώρου.
Έτσι, για το Boa Nova αποτυπώνει την έννοια του βραχώδους προφίλ,
σκιαγραφώντας την προς τη θάλασσα με μια συγκεκριμένη γραμμή,
αυτή της κορυφής της στέγης σε ένα μονόχρωμο τόνο από κόκκινα
κεραμίδια.35
34
ο.π.
35
ο.π.
29
30
31
Η κατανόηση
Σε αυτό το πρώιμο έργο του, ο Álvaro Siza παρουσιάζει όλα τα

σημάδια του ξεχωριστού του τρόπου προσέγγισης της
πραγματικότητας, καθώς ο τόπος αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω
της οικειοποίησης μέσω των βιωμάτων του. Ταυτόχρονα δίνει
έμφαση στον τρόπο που ξεκίνησε ο δάσκαλός του Távora, να
συνδυάζει φιγούρες και υλικά της παραδοσιακής πορτογαλικής
αρχιτεκτονικής, προσαρμόζοντάς τα στις σύγχρονες ανάγκες. Σε μια
απαιτητική τοπογραφία, το κτίριο αποτελεί σύμβολο της
αναγνώρισης μιας αρχιτεκτονικής με ενεργή ερμηνεία του τοπίου.
‘’Ωστόσο δεν ήταν θέμα φαντασίωσης αλλά κατανόησης.’’36 Η έντονη
αυτή σχέση φαίνεται στην ενσωμάτωση του σχηματισμού του
βράχου, του ωκεανού και του πρασίνου μέσα στο έργο,
αποκαλύπτοντας μια έντονη κατανόηση των ποιοτήτων του τοπίου.
Οι ασβεστωμένοι τοίχοι δίνουν ζωή στη γεωλογική δομή των βράχων,
τα θεμέλια σχηματίζουν τη συγκεκριμένη βάση, οι τοίχοι βγαίνουν
μέσα από τα βράχια και η οροφή αγκαλιάζει ολόκληρο το κτίριο, για
να το προστατεύσει ή να το συγκρατήσει σταθερό στο βράχο. Όλα
αυτά συνδυάζονται για να δείξουν την εκλεπτυσμένη ικανότητα του
αρχιτέκτονα να επιβάλει τον εκσυγχρονισμό στη φύση ή να την
ενσωματώσει στην ιστορία του τόπου, με τις λιγότερο παρεμβατικές
χειρονομίες.
36
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
3.1.ii Πισίνες Leça da Palmeira
Λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα από το εστιατόριο Boa Nova, παραλιακά,

επιλέχθηκε η τοποθεσία που σχηματιζόταν μια μικρή λίμνη από το
σχήμα των βράχων. Το υλοποιημένο σχέδιο έχει μια μεγάλη πισίνα,
της οποίας οι 3 πλευρές αποτελούνται από το σχηματισμό των
βράχων, μια καμπυλόγραμμη πισίνα για παιδιά, αποδυτήρια και ένα
καφέ, τα οποία όλα μαζί δημιουργούν μια τριγωνική διαμόρφωση.
Ο λαβύρινθος και η θέα
Οι κύριες δομές απλώνονται σε παράλληλες λωρίδες (ή

συγκροτήματα) κάτω από τη παράκτια προμενάδα και μόλις που είναι
ορατές από πάνω. Τα περιγράμματα των σκεπών και τα αιχμηρά
μπετονένια στηθαία (parapets), σχηματίζουν ένα προσκήνιο με θέα
προς τις πισίνες που απλώνονται πάνω στην έντονη γεωμετρία των
βράχων. Οι χαμηλοί τοίχοι, τα σκαλοπάτια και τα περιγράμματα των
πισίνων παρεμβαίνουν ελάχιστα στο τοπίο, επιτυγχάνοντας τη
σταδιακή μετάβαση από το σκληρό προστατευτικό τοιχίο της ακτής
προς το ρευστό όριο της θάλασσας. Η επισκέπτρια κατηφορίζει τη
ράμπα και περνάει κάτω από μία αιωρούμενη μπετονένια πλάκα
μέσα από μία σειρά στενών σκιασμένων διαδρόμων, παράλληλων
στην ακτή, που οδηγούν στα δοκιμαστήρια και τις υπόλοιπες
εγκαταστάσεις. Τελικά, εξέρχεται από τον λαβύρινθο από τοίχους που
εμποδίζουν τη θέα για να ανακαλύψει ένα διαγώνιο επίπεδο που την
οδηγεί προς τις πισίνες ενώ επίσης προβάλλει στο μάτι ένα λιμάνι που
εκτείνεται στη θάλασσα, μερικά χιλιόμετρα νοτιότερα.37
37
42-43
42
43
Από τη γη προς τη θάλασσα
Η κάτοψη του συγκροτήματος αποκαλύπτει τις διαπλοκές των

τεχνητών και φυσικών γεωμετριών και φανερώνει τον τρόπο με τον
οποίο οι χώροι συμπιέζονται και έπειτα διαστέλλονται. Το ρυθμικό
παιχνίδι των παράλληλων γραμμών στην κάτοψη, βρίσκει το ακριβώς
ισοδύναμό του στην τομή με την διαστρωμάτωση να ενδυναμώνεται
μέσω εγκοπών και οριζόντιων εμφάσεων (accents). Αυτό που ούτε τα
σχέδια ούτε οι φωτογραφίες μπορούν να μεταβιβάσουν είναι η απτή
φυσική αμεσότητα της αρχιτεκτονικής. Οι τοίχοι και οι αιωρούμενες
πλάκες από λεπίδες φωτός σπρώχνουν το ανθρώπινο σώμα σταδιακά
από τη γη προς τη θάλασσα.38
38
ο.π.
44
45
46
Οι καθρέπτες των κυμάτων και των βράχων
Η περιοχή της πισίνας δημιουργήθηκε από δύο φυσικές ισοϋψείς από

βραχώδη εξογκώματα, που χρησιμεύουν ως υποστηρικτικοί τοίχοι, με
τα μονοπάτια και τους υπόλοιπους χώρους να είναι απαλλαγμένοι
από τις περιττές κατασκευές, όπως πλατφόρμες, σκαλοπάτια,
μπετονένιους τοίχους.39 Οι πισίνες προτείνουν μια διακριτική
επανερμήνευση των ελεύθερων καμπύλων στις κατόψεις του Le
Corbusier για το Pavilion Suisse, και παροτρύνουν στις απλές αρχές
της Κυβιστικής ζωγραφικής. Θυμίζοντας καθρέπτες μπροστά από τα
κύματα που συγκρούονται με τα βράχια, οι ρευστές αυτές επιφάνειες
και τα καμπύλα άκρα που τις οριοθετούν, φαίνεται να τραβούν τον
ορίζοντα και τον πλατύ ωκεανό προς έναν χώρο που προκύπτει ως ένα
άτυπο, μερικώς φυσικό κοινωνικό θέατρο, όπου ομάδες
κολυμβητ(ρι)ών φωλιάζουν σε πλατφόρμες και βράχια.40
39
40
42-43
47
48
Η παροδική και ακριβής γεωμετρία
Η σχεδιαστική πρόταση επιδιώκει την μέγιστη εκμετάλλευση των

φυσικών συνθηκών, και έτσι σχεδιάζει τις πισίνες εκμεταλλευόμενος
τις φυσικές λεκάνες που δημιουργούν τα βράχια, συμπληρώνοντάς
τες με τοίχους, όπου είναι απαραίτητο. Με αυτόν τον τρόπο
καταφέρνει να ενσωματώσει το φυσικό τοπίο στο κτίριο, αλλά αυτή
τη φορά το συνολικό αποτέλεσμα είναι πιο ξεκάθαρο και αυτόνομο
στον προσδιορισμό του, χάρη στην προηγούμενη εμπειρία του.
Σκοπός του αρχιτέκτονα ήταν ο σχεδιασμός μιας γεωμετρίας έξω από
τον περιβάλλοντα χώρο, ή πιο συγκεκριμένα ο καθορισμός της
προδιάθεσής της να φιλοξενήσει μία συγκεκριμένη γεωμετρία. Ενώ
στο Boa Nova υπήρχε ένας βραχώδες όγκος με ‘σχήμα’, εδώ έγινε
αναγκαία η δημιουργία ενός συνόλου μέσα από θραύσματα.
Προσπάθησε να απαντήσει σε αυτήν την ανάγκη μέσω ελάχιστων
δράσεων, εξαλείφοντας οτιδήποτε δεν ήταν απαραίτητο.41
‘’Νιώθω ότι δεν αρκεί απλά να καταλάβω ένα μέρος, ή μάλλον, επειδή
νιώθω ότι είναι απαραίτητο να το καταλάβω, ούτως ώστε να το
αλλάξω.’’ 42
Σε αυτό το έργο, η σχέση μεταξύ της φύσης και του σχεδιασμού είναι
λιγότερο περιστασιακή (έμμεση) και περισσότερο ακριβής
(λεπτομερής) από ό,τι είναι στο Boa Nova, και επομένως πιο ανοιχτή
στις απέραντες, ανοιχτές γραμμές του τοπίου από ό,τι στο οικόπεδο
που αμέσως καταλαμβάνει.43 Τα δύο αυτά έργα χαρακτηρίζονται για
τη στενή επαφή του αρχιτέκτονα με τον τόπο. Εκεί ο Álvaro Siza
εντοπίζει το στοιχείο της παροδικότητας, από το οποίο προκύπτουν
οι διαδικασίες σχεδιασμού του, όπως συμβαίνει και στον τρόπο
οικοδόμησης της φύσης. Τροφοδοτείται από αναμνήσεις, πολιτισμό,
παραδόσεις και γνώσεις ιστορίας που αναδύονται από το
υποσυνείδητό του. Αλλά αυτές οι εισροές δεν αποτελούν μέρος μιας
προκαθορισμένης θεωρίας σχεδιασμού. Τα έργα του γεννιούνται από
τον τόπο που ταυτόχρονα ορίζουν, αναζητώντας μια συνεκτική
ισορροπία μεταξύ των παρεμβάσεων του ανθρώπου και της
προϋπάρχουσας φύσης.
41
ο.π.
42
43
ο.π., σ. 155
49
3.1.iii The Building of the Water
2009-2014, Huaian, Κίνα, Κτίριο Γραφείων
-Σε συνεργασία με τον Carlos Castanheira-
Το κτίριο βρίσκεται σε ένα νησί στη μέση μιας τεχνητής λίμνης στο
New Salt Industrial Park και σχηματίζεται σε σχήμα επιμήκους
καμπύλης. Αυτό το Βιομηχανικό Πάρκο είναι μια από τις μεγαλύτερες
εγκαταστάσεις παραγωγής ανθρακικού νατρίου και χλωριούχου
αμμωνίου στον κόσμο.44
Μεταβαλλόμενες επιδερμίδες
Αυτό που προέκυψε ήταν μια ρέουσα κυματιστή μορφή πετάλου που
αιωρείται πάνω από το πιο σημαντικό κατασκευαστικό στοιχείο του
γυαλιού – το νερό. Μια περιστρεφόμενη γεωμετρία σε σχήμα
πετάλου έρχεται σε συμφωνία με το φυσικό περιβάλλον και
επιτυγχάνει την τέλεια αρμονία μεταξύ ανθρώπινου και υδάτινου
στοιχείου. Ο σχεδιασμός αξιοποιεί πλήρως το ποιητικό σκηνικό του
τοπίου και το φυσικό φως. Σε συνεχή αλληλεπίδραση με το
περιβάλλον, το κτίριο εκδηλώνει ένα πλήθος μεταβαλλόμενων
επιδερμίδων. Το καμπύλο σχήμα του όγκου, προσβάσιμο από δύο
γραμμικές γέφυρες, φαίνεται να κινείται καθώς το πλησιάζουμε ή
απομακρυνόμαστε από αυτό και καθώς η επιδερμίδα του βρίσκεται
σε κατάσταση συνεχούς ροής εμφανίζει τις διαφορετικές μορφές του
με ελεγχόμενη κομψότητα, εκτεθειμένο σε φως και σκιές, με
μεταβαλλόμενα χρώματα και αντανακλάσεις.45
44
Carlos Castanheira, The Building on the Water: Like a Dragon
45
ο.π.
50
51
Στερεό, υγρό και αιθέριο
Θυμίζοντας έναν ‘κουλουριασμένο, κοιμισμένο δράκο’ που επιπλέει

πάνω στο νερό της λίμνης, το περίγραμμα του κτιρίου δίνει την
εντύπωση του απαλού κυματισμού και η παραμορφωμένη μορφή του
αποτελεί μια αυτόνομη οντότητα που έρχεται σε αντίθεση με τα
ορθογώνια σχήματα του εργοστασιακού συγκροτήματος. Ο Siza
κατορθώνει να δημιουργήσει μια διακριτή αρχιτεκτονική, παρόλο που
χρησιμοποιείται για βιομηχανικούς σκοπούς, μια μορφή που
ακολουθεί τη φύση και σέβεται την τοπική αισθητική. Ένα οργανικό
κτίριο που ισορροπεί τη μεγάλη κλίμακα και τη λεπτή δομή που είτε
το βλέπεις από τη γη, το νερό ή τον αέρα, μεταφέρει μια ήσυχη
ομορφιά που επιτυγχάνεται όταν το σκυρόδεμα έρχεται σε επαφή με
το υγρό και το αιθέριο, εναρμονίζοντας τη σχέση μεταξύ του
ανθρώπου και του υγρού περιβάλλοντος.46
Όπως και στα παλαιότερά του έργα, έτσι και σε αυτό το πολύ
πρόσφατο, ο αρχιτέκτονας επεμβαίνει στο τοπίο με έναν ποιητικό
τρόπο. Φέρνει τη φύση και την αρχιτεκτονική σε έναν ρυθμικό
διάλογο, εναρμονίζοντας την κάθε του παρέμβαση στο υπάρχον
τοπίο, σχηματίζοντας μια διαλεκτική χορογραφία. Σκοπός του δεν
είναι να ανταγωνιστεί το υπάρχον τοπίο, αλλά να διατηρήσει το
χαρακτήρα του, συμφιλιώνοντας την ανατομία του νέου κτιρίου με το
προϋπάρχον περιβάλλον. Έτσι όταν το έργο ολοκληρώνεται, το
αποτέλεσμα μοιάζει σαν μια ενιαία οντότητα, σαν το ένα να ανήκει
στο άλλο.
46
Lidia Ratoi, Alvaro Siza’s Building on Water
52
53
54
55
3.1.iv Art Pavilion, Saya Park
2015-2018, Gyeongsangbukdo, Νότια Κορέα
-Σε συνεργασία με τον Carlos Castanheira-
Η πορεία προς το άπειρο
Σύμφωνα με τον Carlos Castanheira, υπάρχουν έργα που γεννιούνται

από την τοποθεσία τους και την υπηρετούν. Υπάρχουν ωστόσο και
έργα που δημιουργούν την τοποθεσία για τον εαυτό τους. Το Art
Pavilion κατά την άποψή του, τροποποίησε την τοποθεσία του λόφου
και προσαρμόστηκε επίσης σε αυτόν. Το δασικό μονοπάτι ξεκινά
ανάμεσα σε ψηλούς τοίχους από μπετόν, τραχείς σε υφή, αλλά
κομψοί σε μορφή. Ακολουθεί ένας απομονωμένος όγκος που
προορίζεται για μελέτη και ενημέρωση, η Βιβλιοθήκη. Η μετέπειτα
μετάβαση στο Art Pavilion θυμίζει ένα γλυπτό που απορροφά την
ανθρώπινη παρουσία και προσφέρει μια αισθητηριακή χωρική
εμπειρία. Το φως και η σκιά, φανερώνουν το πέρασμα του χρόνου και
εντείνουν την αντίληψη για το τι είναι πριν και τι είναι παραπέρα. Το
τέλος της διαδρομής σηματοδοτείται από μια εξωτερική άποψη του
απείρου. Μέσα σε αυτή τη χωρική συνθήκη, ο άνθρωπος αναζητά το
δικό του εσωτερικό, προσωπικό άπειρο.47
47
Carlos Castanheira, Saya Park Art Pavilion
56
57
58
59
60
61
Αντίθεση και αρμονία
Το Art Pavilion περιλαμβάνει γκαλερί τέχνης και εκθεσιακούς χώρους.

Η δομή που μοιάζει με σπηλιά αποτελείται από δύο άξονες που
συνδέονται μέσω μιας σήραγγας. Ψηλοί τοίχοι από μπετόν,
ευθύγραμμα σχήματα και αλληλεπίδραση μεταξύ φωτός και σκιάς,
που προκαλείται από μεμονωμένες εγκοπές, διαμορφώνουν το
εσωτερικό του κτηρίου. Ενώ το τραχύ σκυρόδεμα ξεχωρίζει από το
καταπράσινο τοπίο, το μακρύ ελικοειδές σχήμα του κτιρίου και η
στενή επαφή του με το έδαφος το κάνουν να ανήκει σε αυτό. Η υφή
του ξύλινου ξυλότυπου είναι τυπωμένη στο σκυρόδεμα, ακόμα μια
χειρονομία που συνδέει το τεχνητό υλικό με το φυσικό του
περιβάλλον. Το μονολιθικό αυτό κτίριο δημιουργεί μια ρυθμική
χορογραφία με τα ξύλα και το δάσος, όπου η αντίθεση και η αρμονία
έρχονται σε συνεχή σύγκρουση.48
48
Alexander Zaxarov, Saya Park by Álvaro a + Carlos Castanheira, 2017
62
63
64
Στην αρχιτεκτονική ο χώρος είναι χρόνος.
Στην αρχιτεκτονική το φως ορίζει τη μορφή.
Στην αρχιτεκτονική η διαδρομή εκπλήσσει.
Στην αρχιτεκτονική τα τραχιά υλικά μεταφέρουν κομψότητα.
Στην αρχιτεκτονική η λειτουργία βρίσκεται εκεί.
Στην αρχιτεκτονική η σκιά αποκαλύπτει την ομορφιά.
Carlos Castanheira 49
49
Carlos Castanheira, Saya Park Art Pavilion
65
Κατακλείδα
Ο Álvaro Siza, εμπιστεύεται τον καλλιτεχνικό αυθορμητισμό του ως

εργαλείο εκκίνησης και αποσαφήνισης. Τείνει σε μια διαισθητική και
εμπειρική προσέγγιση σχεδιασμού που διεγείρεται από καλλιτεχνικές
πρακτικές που αναπτύχθηκαν παράλληλα με την αρχιτεκτονική
διαδικασία, οι οποίες τροφοδοτούν το σχεδιασμό και ξεκλειδώνουν
το μυαλό όταν δύσκολα εμφανίζεται η λύση σε ένα συγκεκριμένο
πρόβλημα. Ασχολείται συνεχώς με το σκίτσο και τη γλυπτική και
εξηγεί τη συμβολή αυτών των πρακτικών στην αρχιτεκτονική σε ένα
κείμενο, στην προσπάθεια περιγραφής της ‘’διαδικασίας σκέψης του
σχεδιασμού’’.50
‘’Ξεχνώ ολόκληρο το λαβύρινθο των προβλημάτων για λίγο, μόλις η

αίσθηση της ανάθεσης και οι αμέτρητες απαιτήσεις που
περιλαμβάνει, έχουν βυθιστεί στο υποσυνείδητό μου. Στη συνέχεια
προχωράω σε μια μέθοδο εργασίας που μοιάζει πολύ με την
αφηρημένη τέχνη. Απλώς ζωγραφίζω με ένστικτο, όχι αρχιτεκτονικές
συνθέσεις, αλλά κάτι σαν παιδικές συνθέσεις, και με αυτόν τον τρόπο,
σε αφηρημένη βάση, η κύρια ιδέα παίρνει σταδιακά μια μορφή, μια
καθολική ουσία που με βοηθά να μεταφέρω τα πολλά αντιφατικά
συστατικά σε αρμονία.’’51
50
40-41
51
Alvar Aalto και Goran Schildt, Alvar Aalto in his own words, 1938, σ. 108
66
The Clay Pavilion, Álvaro Siza Vieira και BAAQ’
2017, Puerto Escondido, Μεξικό
67
The Clay Pavilion, Álvaro Siza Vieira και BAAQ’
2017, Puerto Escondido, Μεξικό
68
Οι ανατροπές των μορφών και του εδάφους είναι ακόμα ένα
χαρακτηριστικό του Siza στις χορογραφίες του με τη φύση. Κάποιος
που κινείται σε ένα κτίριο, αντιλαμβάνεται ότι αυτό που νόμιζε
θετικό, τώρα μοιάζει αρνητικό, και το αντίθετο. Αυτές οι
πολυπλοκότητες μπορούν να γίνουν αισθητές στα επικαλυπτόμενα
δίκτυα γραμμών στις κατόψεις του, αλλά μπορούν να γίνουν πιο
ξεκάθαρες στην τρισδιάστατη μορφή τους μέσω της
αλληλοδιείσδυσης των τοίχων, παραθύρων, πατωμάτων και οροφών.
Το μέσα και το έξω βρίσκονται σε μια συνεχή διένεξη. Τα όρια και τα
άκρα αντιμετωπίζονται με αμφίσημο τρόπο, έτσι ώστε οι γύρω τοίχοι,
οι όψεις, οι δρόμοι, οι βεράντες, οι ακτογραμμές, οι ορίζοντες, τα
βουνά, μπορούν να γίνουν αισθητά ως εσωτερικές εμπειρίες. Με τον
ίδιο τρόπο ο Álvaro Siza πειραματίζεται με την ανατροπή του πλαισίου
και του πλαισιωμένου, και συνεπώς με την μετατροπή του
προσκήνιου και του φόντου. Αυτές οι οπτικές εντάσεις μπορούν να
πάρουν απτή διάσταση, όπου κεκλιμένες επιφάνειες ή άκρες υπό
γωνία, μπορούν να κατευθύνουν τον επισκέπτη προς ένα μικρό
άνοιγμα ή να δημιουργήσουν ψευδαισθήσεις μέσω απότομων
προοπτικών. Από την άλλη πλευρά, τα αρχιτεκτονικά στοιχεία
ανατροπής, μπορούν να απελευθερώσουν τον άνθρωπο σε περιοχές
με λιγότερη συναισθηματική και ψυχολογική φόρτιση και να
επεκτείνουν το βλέμμα προς τον έξω κόσμο.52
Για τον Aalto όπως και για τον Siza, η φυσικότητα, η αρμονία, δεν
μπορεί να επιτευχθεί με κανένα άλλο τρόπο εκτός από την τέχνη. Δεν
υπάρχουν κανόνες που να τη διασφαλίζουν. Κάθε τόπος είναι
διαφορετικός, κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, επομένως δεν
μπορούμε να βρούμε λύσεις με συστηματικό τρόπο. Η κατασκευή
ενός τόπου, επανακαθορίζει την ταυτότητά του, και προέρχεται από
αυτό που o αρχιτέκτονας ονόμασε ‘’δεύτερη αυθορμητικότητα
(spontaneity), επίπονα κατακτημένη’’, δηλαδή από μια φυσική ώθηση
που έπειτα διαμορφώθηκε σε ένα υλοποιημένο έργο που ποτέ όμως
δεν θεωρείται ολοκληρωμένο, καθώς η τελειότητα ανήκει στη φύση.53
52
40-41
53
69
Στα πρώτα έργα του Álvaro Siza, διακρίνουμε μια αμφισημία μεταξύ
της εσωστρέφειας και της εξωστρέφειας. Στο Εστιατόριο Boa Nova η
σύλληψη της ιδέας προέκυψε από την ομορφιά του τοπίου, με έναν
σχεδόν μιμητικό τρόπο, καθώς οι γραμμές ακολουθούσαν το προφίλ
των βράχων. Στις πισίνες του Leca de Palmeira από την άλλη πλευρά,
η σχέση μεταξύ της κατασκευής και του τοπίου διαφέρει. Η
κατασκευή είναι αυστηρά καθορισμένη από τη γεωμετρία της. Δεν
είναι μια μιμητική προσέγγιση, αλλά ένας μετασχηματισμός του
τοπίου, ωστόσο το ύφος είναι μέσα στη λογική του τοπίου.54
Με το πέρασμα του χρόνου, βλέπουμε την αλλαγή του ύφους του

αρχιτέκτονα σε μια περισσότερο αποστασιοποιημένη προσέγγιση ως
προς την αντιμετώπιση του φυσικού τοπίου, και οι χειρονομίες του
γίνονται πιο δυναμικές, ίσως σε έναν βαθμό μπρουταλιστικές. Ο
‘νέος’ μεγαλύτερος Siza, συλλαμβάνει την ιδέα όχι μόνο μέσω της
μνήμης και των βιωμάτων του, αλλά μέσω της φαντασίας και της
ονειροπόλησης. Προσπαθεί να δημιουργήσει ένα αναθεωρημένο
τοπίο, εμποτισμένο με μελλοντικά όνειρα και προσδοκίες. Θα
μπορούσαμε να πούμε ότι τα αρχικά έργα του εξελίσσονται
εξολοκλήρου γύρω από την φύση, την πρωταγωνίστρια του κόσμου
και του ίδιου του πρότζεκτ. Τα τελευταία έργα του έχουν πιο ισχυρό
το στοιχείο της εσωστρέφειας και η φύση δρα ως εργαλείο
απομόνωσης και διαλογισμού του ανθρώπου, -ο νέος πρωταγωνιστής
πλέον-. Ο συνεχής πειραματισμός του Álvaro Siza, του επιτρέπει να
αλλάζει για να παραμένει ο ίδιος. Μέσα από την εξέλιξη, παραμένει
πιστός στις αρχές της αρχιτεκτονικής και τις μεταβολές της. Η φύση
είναι πάντα εκεί, έτοιμη, για έναν νέο χορό μαζί του.
54
20-21
70
A Chapel in Saya Park, Álvaro Siza Vieira και Carlos Castanheira
2018, Gyeongsangbukdo, Νότια Κορέα
71
3.2 Η Χορογραφία με το Ερείπιο
και την Κατακερματισμένη Πόλη
Στο έργο του Álvaro Siza, μεταξύ 1970 και 1980, η παρουσία του
θραύσματος και του ερειπίου προκύπτει από την αναζήτησή του για
μια μεθοδολογία που επιτρέπει την ένταξη του παρελθόντος της
πόλης και των υπολειμμάτων του ως σημαντικό σημείο εκκίνησης για
να ‘αγκαλιάσει’ την πραγματικότητα με την ευρύτερη έννοια. Ερείπια
που βρέθηκαν στον τόπο διατηρήθηκαν ως σημαντικές αναφορές για
το ανερχόμενο έργο. Οι προτεινόμενες νέες μορφές ήταν μερικές
φορές κατακερματισμένες και οι σπασμένες επιφάνειες
χρησιμοποιήθηκαν για να συσχετίσουν ή να συγκεντρώσουν
διαφορετικές πτυχές της πραγματικότητας. Ωστόσο, εφευρέθηκαν
επίσης ερείπια, προοριζόμενα ως τέτοια και χτισμένα ως
μεσολαβητές μεταξύ των προϋπάρχοντων και νέων κτιρίων.55
55
Carlos Machado, Àlvaro Siza and the Fragmented City, 2015, σ. 177
72
Nadir Afonso Art Museum, Álvaro Siza Vieira
2015, Chaves, Πορτογαλία
73
Alvar Aalto και Στιγμές Μετάβασης
Το θραύσμα προκύπτει στο έργο του Alvar Aalto χρησιμοποιώντας τη

σπασμένη επιφάνεια και το διαχωρισμό των σωμάτων σε ανεξάρτητες
αν και συγκεντρωτικές μονάδες. Στο σπίτι στο Muuratsalo της
Φινλανδίας (1952-53), τα διάφορα σώματα τοποθετούνται στο
έδαφος ως θραύσματα που θυμίζουν ένα ερειπωμένο κτίριο. Στο
κτίριο Enso-Gutzeit, στο Ελσίνκι (1959-62), ο παράλληλος όγκος
ανασκάφηκε στην πλευρά που βλέπει στον Βυζαντινό Καθεδρικό Ναό,
σαν να ήταν αποτέλεσμα κατάρρευσης για να ανοίξει ένα πέρασμα
που θα φωτίσει την εσωτερική αυλή, ενώ στο κτίριο Union Nordic
Bank, στο Ελσίνκι (1960-65) η σπασμένη επιφάνεια της πρόσοψης
επιτρέπει τη διασύνδεση ενός επταώροφου κτηρίου με το διπλανό
τριώροφο σπίτι. Σε αυτό και σε άλλα έργα του Aalto εντοπίζουμε
τρόπους διασύνδεσης ή σύνδεσης διαφορετικών πραγμάτων χωρίς
μια στιγμή αλλαγής, ‘σβήνοντας’ έτσι σε μια διαδοχική μετάβαση.56
Αυτή είναι μια πρακτική που ο Siza θα χρησιμοποιήσει σε πολλά έργα

του. Ένα από τα δοκάρια στην κατοικία του Manuel Magalhães στο
Πόρτο, (1967-70) εξαφανίζεται ή ρέει, με κυματοειδή κίνηση, στην
οροφή ενός από τα δωμάτια ‘ως πηγή που εξαφανίζεται στην έρημο’.
Με αυτόν το λεπτό και επαναλαμβανόμενο τρόπο σχεδίασης,
εισάγεται η ανάρτηση, χωρίς απαραίτητα να επιλεχθεί μια μοναδική
στιγμή διέλευσης, αλλά μια παρατεταμένη μετάβαση. Αυτά τα
επεισόδια, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι μεμονωμένα ή
λεπτομερή, συμμετέχουν σε μια πιο γενική ιδέα, την προσεκτική
προβολή των στιγμών της μετάβασης. Είναι σαν να ενώνονται όλα με
ένα αδύναμο σχοινί, το οποίο οργανώνει μια αδιάλειπτη χωρική
ακολουθία που τρέχει καθ' όλη τη διάρκεια της εργασίας και
προβάλλεται εξωτερικά, στον κήπο, στην πόλη και στη φύση.57
56
57
ο.π.
74
Muuratsalo Experimental House, Alvar Aalto
1953, Säynätsalo, Φινλανδία
75
3.2.i Κατοικία Alcino Cardoso
1971-1973, Moledo, Πόρτο, Πορτογαλία
Το επινοημένο ερείπιο
Στην εξοχική κατοικία του Alcino Cardoso, η οποία προστίθεται σε δύο

προϋπάρχουσες αγροικίες, στο επάνω άκρο ενός τριγωνικού
αμπελώνα, αναδύεται η ιδέα ενός επινοημένου ερειπίου.58 Αυτό το
σπίτι ερμηνεύεται ως αντιπαράθεση μεταξύ του υπάρχοντος και του
νέου έργου με βάση την αρμονία και τη σύγκρουση. Ερμηνεία που
αποδεικνύεται από τα λόγια του αρχιτέκτονα:
‘’Τα υπάρχοντα και τα νέα στοιχεία δημιουργούν μια ξεκάθαρη

αντίθεση και αλληλοδιεισδύονται βίαια.’’ 59
58
ο.π., σ. 179
59
Alessandra Cianchetta και Francesco Molteni, Alvaro Siza: Private Houses,
2005, σ. 79
76
77
Ανάκτηση χαρακτήρα
Στην ίδια περιγραφή αναφέρεται επίσης ότι ‘’έγινε μια προσπάθεια

ανάκτησης του χαρακτήρα των υπαρχόντων κτιρίων και του τοπίου’’.60
Αυτή η ανάκτηση περιλαμβάνει τόσο το υπάρχον όσο και το νέο. Το
έργο μπορεί να ερμηνευθεί ως ένας τρόπος δημιουργίας
συμβατότητας μεταξύ των υφιστάμενων αγροτικών κτιρίων και της
προβλεπόμενης επέκτασης, ως μια μη μιμητική εναρμόνιση, αλλά
διατυπωμένη με σαφήνεια σε όλες τις πτυχές της.61 Ο χαρακτήρας
των υπαρχόντων κτιρίων έχει διατηρηθεί, όπως οι πέτρινοι τοίχοι και
η στέγη με τα πορτογαλικά κεραμίδια. Λόγω του μεγέθους του, ο
προϋπάρχων όγκος κυριαρχεί στην προσθήκη της μερικώς ημι-
θαμμένης επέκτασης, δημιουργώντας μια πολύ σαφή σχέση
κλίμακας. Το ύψος του νέου κτιρίου αντιστοιχεί στο ύψος των ξύλινων
στηριγμάτων των αμπελιών, τα οποία σχηματίζουν μια φυσική
προστατευτική όψη.62
60
ο.π.
61
62
ο.π.
78
79
Νέα, στιβαρή και εύθραυστη τεκτονική
Η ξύλινη δομή είναι οργανωμένη παράλληλα με την κύρια πρόσοψη

και στηρίζεται στους εσωτερικούς τοίχους περιορισμένου πάχους -οι
οποίοι είναι τόσο διαχωριστικοί όσο και φέροντες- και στις γωνίες σε
ζεύγη κυκλικών ξύλινων πόλων. Το σύστημα διαχωρισμού των χώρων
εσωτερικά γίνεται μέσω κινητών ξύλινων πάνελ ή κουρτινών. Είναι
στοιχεία που συνάδουν με τον χαρακτήρα του νέου κτιρίου,
εύθραυστα, σχεδόν προσωρινά, που μιλούν για μια ελαφριά και
αισθητηριακή τεκτονική.63
Η νέα κατασκευή αποτελείται από μία πέτρινη βάση και μία σειρά
κουφωμάτων από πάνω. Η βάση παρουσιάζεται ως τοίχος στήριξης
που αναδύεται από το κεκλιμένο έδαφος, σχηματίζοντας μία
οριζόντια στήριξη για τα παράθυρα. Στην κατοικία του Alcino Cardoso,
ο χαρακτήρας των κτιρίων και του τοπίου εμφανίζεται ως η κινητήρια
δύναμη του έργου, και για αυτό το λόγο, το παράξενο και
συναρπαστικό επεισόδιο της πισίνας που βρίσκεται σε χαμηλότερο
επίπεδο κοντά στο νότιο όριο του οικοπέδου, έχει νόημα.64
63
ο.π.
64
80
81
82
83
84
85
Τα αχρονολόγητα συναρπαστικά επεισόδια
Η αργότερα προβαλλόμενη πισίνα, σχεδιάστηκε ως ένα επινοημένο

ερείπιο από τη μνήμη ορισμένων πραγμάτων που ανήκουν είτε στο
τοπίο του Minho είτε σε άλλα τοπία. Είναι προσανατολισμένη με την
πορεία του ήλιου και σκοπεύει να συσχετιστεί με ό,τι την περιβάλλει,
‘νέο και παλιό’ σαν να ήταν μια ενδιάμεση ή μια (μη)πιθανή
σύνθεση.65
Οι εξωτερικοί χώροι παρουσιάζουν μια σειρά από στοιχεία των

οποίων η προέλευση είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί: νέες ή
παλιές παρουσίες, -χαμηλοί τοίχοι, παγκάκια, δάπεδα, περβάζια,
δοχεία- απαρτίζουν ένα αχρονολόγητο αρχαιολογικό πεδίο. Σε αυτό
το περιβάλλον, η πισίνα είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Σχεδιασμένη ως
αγροτική δεξαμενή, έχει παραμορφωθεί και οι λοξές γραμμές της
παραπέμπουν στις αιχμηρές γωνίες της κατοικίας και του οικοπέδου.
Μία ‘αρχαϊκή’ πέτρινη πύλη, έχει σχεδιαστεί ως ερείπιο,
κατακερματισμένο και ασταθές, που περιβάλλεται από βλάστηση, ως
νηφάλια και τελετουργική πρόσκληση για κολύμβηση.66
65
Alessandra Cianchetta και Francesco Molteni, Alvaro Siza: Private Houses,
2005, σ. 79
66
ο.π.
86
87
Νήματα συνέχειας
Επιτυγχάνεται μια προσθήκη που έρχεται σε ρήξη με τα

προϋπάρχοντα ‘ερείπια’ αλλά η οποία, είναι ενσωματωμένη στο
τοπίο. O Álvaro Siza εμπνέεται από το χαρακτήρα και τη συλλογική
μνήμη του τόπου και βρίσκει τα νήματα της συνέχειας ανάμεσα στο
παλιό και το νέο. Ο κατακερματισμός και η διάβρωση έχουν μια οξεία
διάσταση στην κατοικία Alcino Cardoso, αποτυπώνοντας το πέρασμα
του χρόνου και την αίσθηση της παροδικότητας, προβάλλοντάς την
ως ίχνος από ένα παλιό τοπίο. Η αποκατάσταση του αγροτικού κτιρίου
βασίζεται σε ‘λεπτές’ παρεμβάσεις με τα νέα προσθετικά στοιχεία να
εμφανίζονται διακριτικά και να συνδιαλέγονται δυναμικά με τα παλιά.
Ο αρχιτέκτονας δουλεύει με μια σχετικά περιορισμένη παλέτα
υλικών, με βάση την κατασκευαστική παράδοση της Πορτογαλίας,
όπως σκυρόδεμα, σοβάς, μπογιά, πλακάκι, τούβλο και ξύλο.67
67
ο.π., σ. 6
88
89
Το διαμελισμένο πάρκο του Fernando Távora
Στο Quinta da Conceição (1956-60) του Fernando Távora, ένα αστικό

πάρκο στο Matosinhos, κοντά στο λιμάνι του Leixões, τα ερείπια μιας
παλιάς μονής είναι το σημείο εκκίνησης για την οργάνωση ενός
δημόσιου χώρου αναψυχής. Παλιά και νέα αλληλοσυμπληρώνονται.
Τα ερείπια της μονής ενσωματώνονται ως μέρος ενός συνόλου που
ήταν απαραίτητα για την αναδιοργάνωση και ολοκλήρωση, χωρίς την
ανάγκη να ξαναχτιστεί όπως ήταν.68
Μέσα στη μεγαλύτερη λιμνούλα των τριών τετραγωνικών λιμνών στο

νότιο τμήμα του πάρκου, βρίσκεται ένα μπαρόκ άγαλμα με το βάθρο
του ως κρήνη. Η κόκκινη κόγχη, τοποθετημένη για να ολοκληρώσει
έναν από τους περιπάτους που πλαισιώνει τα ερείπια του παλιού
μοναστηριού ανασυνθέτοντας τον χώρο των στοών, φιλοξενεί ένα
άλλο γλυπτό, το οποίο είναι ατελές ή ακρωτηριασμένο. Υπάρχει
επίσης μια μικρή ανακατασκευασμένη πύλη, ευθυγραμμισμένη με τη
βόρεια είσοδο, την οποία o Távora βάζει σε ένα μπετονένιο τείχος,
στραμμένο δυτικά, ως αρχή μιας βόλτας στα κάτω όρια του πάρκου.69
Πρόκειται για μια μετατροπή ανοιχτή στο παρελθόν, όπου η βούληση

να καταστεί σαφής η εισαγωγή του νέου έργου σε μια συλλογική
διαδικασία μεγάλης διάρκειας γίνεται πολύ σαφής. Αναγνωρίζει την
ανάγκη να εργαστούμε από το υπάρχον, βρίσκοντας έναν τρόπο
ενσωμάτωσής του στο έργο. Ο Távora ενδιαφέρεται πάντα
περισσότερο για το τι ενώνει την αρχιτεκτονική στην πάροδο του
χρόνου από ό, τι στα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε περιόδου. 70
68
Carlos Machado, Àlvaro Siza and the Fragmented City, 2015, σ. 177-178
69
ο.π., σ. 178
70
ο.π.
90
91
92
93
3.2.ii Συγκρότημα Κατοικιών São Victor
Άνοιγμα προς την πόλη
Το São Victor ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ανάπλασης

υποβαθμισμένων περιοχών όπου εντοπίζεται ένα μίγμα ετερογενών
κτιρίων, ερειπωμένων κατασκευών και αστικών κενών, γύρω από το
κέντρο της πόλης. Σε αυτήν την κατακερματισμένη, χαοτική περιοχή,
η πρόταση του Álvaro Siza για τον επανασχεδιασμό μίας συνοικίας,
περιλαμβάνει δώδεκα διαφορετικές κατοικίες, που ποικίλουν σε
μέγεθος και σχήμα, αλλά αντλούν στοιχεία από τη γλώσσα των
υφιστάμενων κτιρίων, προκειμένου να συνδέσει τις νέες με τις
υπάρχουσες δομές, σε ένα ενιαίο σύνολο.71
Όπως ο ίδιος εξηγεί σε συνέντευξή του,72 ο κατάλληλος τρόπος

αναδιοργάνωσης του São Victor είναι η ένωση δύο κατοικιών ή η
πρόσθεση ενός ορόφου. Έτσι, αντί να επικρατεί ένα νησί (ilha) με τις
κατοικίες διάσπαρτα τοποθετημένες, η επικοινωνία πλέον μεταξύ των
κτιρίων γίνεται μέσω τοίχων και εσωτερικών δρόμων, επιτυγχάνοντας
άμεση σύνδεση.
Σε αυτό το έργο ο αρχιτέκτονας, πέρα από την πρόθεση του να

επιλύσει το πρόβλημα της στέγασης, προσπαθεί να αναδιοργανώσει
την πόλη. Επανασχεδιάζοντας πεζοδρομημένα μονοπάτια, και
χωροθετώντας τα νέα κτίρια σε εναρμόνιση με τα υπάρχοντα,
επιδιώκει να αποκαταστήσει παλιές σχέσεις εγγύτητας και γειτονιάς
που θεωρεί ότι πρέπει να διατηρηθούν.73
71
72
Συνέντευξη του Álvaro Siza με τον Paulo Moreira, Unit 2 in Conversation
with Álvaro Siza, in The Second City: Studies on Porto & its Peripheries, 2011
73
94
95
96
97
98
Τα υπολείμματα του παρελθόντος - Ilhas
Μέσα από το σκίτσο των αρχικά 20 κατοικιών, ο Siza αποδεικνύει πώς

τα ‘αρχαιολογικά ίχνη’ ενός υπάρχοντος συμπλέγματος αστικών
στοιχείων, που χαρακτηρίζεται από μια κατακερματισμένη γλώσσα,
μπόρεσαν να ενσωματωθούν σε νέα κτίρια.74
Ο αρχιτέκτονας στηρίχθηκε στη δομή των ilhas, καθώς προωθούσε

την ανάπτυξη ισχυρών κοινωνικών δικτύων, και βασιζόταν σε μεγάλο
βαθμό σε επικοινωνιακές αξίες. Οι χωρικές σχέσεις ισχυροποιούνται
μέσα από συλλογικές συγκεντρώσεις, ενώ επίσης ενισχύεται η
ανοιχτότητα και διαπερατότητα με την πόλη. Έτσι το ίδιο αστικό
σύνολο μπορεί να αναγνωρίζει τον εαυτό του, και να κατανοεί τις
διάφορες τοπικές κοινότητες που αποτελούν μέρος του συνόλου του.
Μέσα από τη συμμετοχή των κατοίκων, το έργο στο São Victor
κατάφερε να αποκαταστήσει τις συνέχειες στην πόλη, προτείνοντας
διαφορετικού μεγέθους και μορφής θραυσματικές παρεμβάσεις.75
74
ο.π., σ. 98
75
ο.π., σ. 107
99
100
101
Η τομή νέων κατοικιών και ερειπίων
Η σειρά των νέων κατοικιών τέμνει ερείπια παλαιών τειχών που

διατηρούνται ως σημαντικά στοιχεία στην οργάνωση του εσωτερικού
του μπλοκ. Σαν μια χειρονομία συνταιριάσματος με το άλλο τείχος, το
οποίο είναι κάθετο με το προηγούμενο και διασχίζει τη σειρά των
κατοικιών στο σημείο που το υψόμετρο αλλάζει, έτσι και οι μικροί
τοίχοι που χωρίζουν τα σπίτια το ένα από το άλλο έχουν σχεδιαστεί
ως θραύσματα χωρισμένα σε δύο κομμάτια. Συνεπώς το τείχος που
φέρει την αλλαγή του υψομέτρου, εναρμονίζεται με το έργο μέσω
ομοιότητας και με μια σπασμένη και μεταβατική μορφή.76
Το αίθριο αποτελεί ζωτικό στοιχείο του σχεδιασμού. Η κύρια όψη των

κτιρίων εμφανίζει ένα μικρό αίθριο με χαμηλό τοίχωμα που
καλύπτεται εν μέρει από τον όγκο του δωματίου που προεξέχει ενώ
στην πίσω όψη βρίσκεται ένα ακόμη περιτοιχισμένο αίθριο και από
πάνω του μια βεράντα σε εσοχή.77 Τα συρόμενα παράθυρα -όπως και
στις κατοικίες του Alcino Cardoso και Beires- εμφανίζονται πάλι. Στον
επάνω όροφο, ένα κάθετο παράθυρο σηματοδοτεί την αλληλουχία
των σπιτιών, ενώ στο ισόγειο, με ευρύτερους κενούς χώρους, τα
παράθυρα με τον ίδιο σχεδιασμό θυμίζουν για άλλη μια φορά την
παραδοσιακή αρχιτεκτονική της πόλης.78
Ερείπια ή θραύσματα πρώην κατασκευών θα είναι επίσης το σημείο

εκκίνησης, στο νότιο τμήμα, για την ολοκλήρωση τριών κατοικιών,
κυριολεκτικά υπερθετημένων, σε παλιούς πέτρινους τοίχους,
θραύσματα που υποστηρίζουν την ανοικοδόμησή τους. Έτσι, τα
ερείπια αποτελούν υποστήριξη για τις νέες μη μιμητικές
ανακατασκευές. Πρόκειται για μια σταδιακή προσέγγιση στον
πολεοδομικό σχεδιασμό, που έρχεται να αντικαταστήσει τα κριτήρια
της απλής αποκατάστασης ή φυσικής εξάλειψης της υπάρχουσας
πόλης.79
76
77
78
79
ο.π.
102
103
104
105
Τόσο στο São Victor όσο και στην πισίνα της κατοικίας Alcino Cardoso,
υπάρχει μια αντιστροφή του ερείπιου, ως μάρτυρες του χρόνου, ως
σκοπίμως ημιτελή έργα που μεταδίδουν την ιδέα ότι η μάθηση είναι
μια ατελείωτη διαδικασία. Το επινοημένο ερείπιο είναι μια εκδήλωση
αισιοδοξίας, αλλά και ένδειξη αμφιβολίας ή ανησυχίας που
υποδηλώνει μια σχέση ενσυναίσθησης με όλα όσα υπάρχουν, νέα και
αρχαία, αναζητώντας μια (μη)πιθανή σύνθεση.80
‘’Είναι ένα ουσιαστικό πρόβλημα να είμαστε σε θέση να συνδέσουμε

διαφορετικά πράγματα, καθώς η σημερινή πόλη είναι ένα πολύπλοκο
σύνολο πολύ διαφορετικών θραυσμάτων. Σε μια πόλη, το πρόβλημα
έγκειται στην κατασκευή ενός συνόλου με ερείπια, κτίρια
διαφορετικών περιόδων, θραύσματα(...). Προκειμένου να αναπτυχθεί
η μεθοδολογία μας, είναι απαραίτητο να προσπαθήσουμε να
φτιάξουμε ένα σύνολο από τα μέρη του, όσο είναι εφαρμόσιμα. Τώρα,
αναγνωρίζουμε την πολυπλοκότητα της πόλης και είναι θετικό ότι
υπάρχει αυτή η πολυπλοκότητα.’’81
Η αρχιτεκτονική του Álvaro Siza χτίζει συμπεριφορές: εσωστρέφεια,

εξωστρέφεια, κυριαρχία, μια σχεδόν ανιμιστική ποιότητα. Φαίνεται
ότι η δουλειά του, περισσότερο από χειρισμό συμβόλων ή γλωσσών,
έχει παραχθεί μέσω του φυσικού χειρισμού των αντικειμένων,
φορτώνοντάς τα με επιδράσεις προγλωσσικής σημασίας, της οποίας
μόνο η πιθανή αναλογία είναι χειρονομιακή, μια σχέση με το ίδιο το
σώμα. Ο τελικός σκοπός του έργου είναι η συγκεκριμένη παρουσία
του στη πόλη. Αντιμετωπίζει την πόλη ως ένα ζωντανό οργανισμό που
αναπτύσσεται και μεταλλάσσεται, αφήνοντας ‘χαραμάδες’ για
επεμβάσεις και συνέχειες.
‘’Το προβεβλημένο έργο είναι, σε κάποιο σημείο, πέρα από τον έλεγχό
σου. Είναι όπως κάποιος που γράφει ένα μυθιστόρημα. Οι χαρακτήρες
αναλαμβάνουν τη ζωή τους και ελέγχουν την εξέλιξη.’’82
80
ο.π., σ. 184-185
81
ο.π. σ. 182
82
turbulence: interview with Alvaro Siza, 1958 1994, 1994, σ. 17
106
MIEC + MMAP, Álvaro Siza Vieira και Eduardo Souto de Moura
2012, Santo Tirso, Πορτογαλία
107
108
109
3.3 Η χορογραφία με το Αστικό Τοπίο
Το Θραύσμα και η Κατακερματισμένη Πόλη
Για τον Siza, δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ αρχιτεκτονικής και αστικού
σχεδιασμού. Ο Aldo Rossi υποστήριξε την ίδια ιδέα, μιλώντας για τη
μετατροπή των μνημείων σε χώρους της πόλης και για τη μετατροπή
της πόλης που διακρίνεται από τα διάφορα μέρη της, μελετημένης και
σχεδιασμένης ως τέτοια.83 Ο μετασχηματισμός των αστικών μνημείων
με την πάροδο του χρόνου και η πεποίθηση ότι η κατανόηση της
πόλης πρέπει να προέρχεται από τις πολλαπλές αλληλοσχετίσεις των
διαφορετικών της ιδιομορφιών, εξηγεί τη γοητεία του αρχιτέκτονα
για το θραύσμα και το κολλάζ, επιτρέποντάς του να ερμηνεύσει τα
σκίτσα του έτσι που οι διαμελισμένοι άγγελοι και τα αρχιτεκτονικά
θραύσματα ενώνονται και αλληλεπιδρούν.84
Όπως εξηγεί ο Aldo Rossi σε συνέντευξή του, ο όρος ‘θραύσματα’

είναι επαρκής για να απεικονίσει την κατάσταση της σύγχρονης
πόλης, της αρχιτεκτονικής και της κοινωνίας. Στο φυσικό τους νόημα
(σπασμένα πράγματα, ακρωτηριασμένα στοιχεία) ή στο γενικό τους
νόημα (μέρος ενός πλήρους σχεδίου που χάθηκε), τα θραύσματα
ανήκουν στην αρχιτεκτονική ως εποικοδομητικά στοιχεία, σχεδόν ως
θεωρητικά στοιχεία. Υποστηρίζει, πως το μεγάλο όνειρο της υπέροχης
αστικής αρχιτεκτονικής δεν είναι η αρμονία στη διαφωνία, αλλά η
‘όμορφη και τακτοποιημένη πόλη’ χάρη στον πλούτο και την ποικιλία
των μερών της. Αυτός είναι και ο λόγος που πιστεύει σε εκείνη την
μελλοντική πόλη όπου τα θραύσματα από κάτι που έχει σπάσει στην
προέλευσή του, αναδιατάσσονται.85
Σύμφωνα με τον Álvaro Siza, κάθε κτίριο πρέπει να μοναδικό, αλλά

ταυτόχρονα συσχετισμένο με τα υπόλοιπα. Η πόλη είναι φτιαγμένη
από έναν ομοιόμορφο ιστό, επαναλήψιμο, όπου μόνο μερικά κτίρια
είναι αξιοσημείωτα για τη λειτουργία τους, γι’ αυτό που
αναπαριστούν. Η εύρεση του χαρακτήρα αυτής της ισορροπίας
ανάμεσα σε αντικείμενο και πόλη, ο χαρακτήρας κάθε επέμβασης
είναι ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα του αρχιτέκτονα.
83
84
ο.π., σ. 177
85
ο.π., σ. 183
110
Αστική ανάπλαση στο Salemi, Álvaro Siza Vieira και Roberto Collovà
1990, Σικελία, Ιταλία
111
112
113
114
115
3.3.i Ανάπλαση Συνοικίας Quinta da Malagueira
1977-1998, Évora, Πορτογαλία
Τα πρότζεκτ του Siza κατορθώνουν την αισθητική του ημιτελούς, του

κατακερματισμένου, του αλλοιωμένου. Η γλώσσα του είναι
ξεχωριστή περισσότερο για τη χρήση των ιχνών, παρά για των τέλεια
γεννημένων μορφών. Ο κατακερματισμός υπάρχει φυσιολογικά μέσα
στην πόλη, καθώς δεν είναι φτιαγμένη μόνο από την πραγματικότητα,
αλλά και από τη μνήμη της, και έρχεται ως αντίδραση στην
περιπλοκότητα ενός προγράμματος, ως πρόταση ενός αυτόνομου
συστήματος. Στην συνοικία Quinta de Malagueira στην Évora, η
πρόθεση των μορφών ήταν η απορρόφηση αλλαγών, η λήψη
διαφορετικών συμβολών. Η προσπάθεια του αρχιτέκτονα στόχευε
στην υποστήριξη της προσωπικής έκφρασης του χώρου κάθε
οικογένειας.86
Απομεινάρια της ιστορίας
H περιοχή οικοδόμησης βρίσκεται ανατολικά της παλιάς πόλης της

Évora ανάμεσα σε δύο υπάρχουσες συνοικίες, στα όρια των οποίων
διατρέχει ένα ρέμα. Τοπόσημα της περιοχής αποτελούν τα ερείπια
ενός αραβικού λουτρού, ένα υδραγωγείο, ένα σχολείο, δυο παλιοί
ανεμόμυλοι και ο οικισμός της Malagueirinha μέσα σε ένα
παρακείμενο πορτοκαλεώνα. Ένα δίκτυο μονοπατιών έχει διαγραφεί
στο ανάγλυφο του εδάφους, το οποίο προέκυψε από τις χρόνιες
μετακινήσεις των κατοίκων.87
Έμπνευση αποτελούν δύο εμβληματικές παρουσίες του τοπίου: το

μακρύ οριζόντιο αναγεννησιακό Υδραγωγείο, σχεδιασμένο από τον
Francisco de Arruda, που υπογραμμίζει το βάθος του τοπίου, και τα
τμήματα του Παλαιού Τείχους της πόλης. Τα τοπόσημα αυτά γίνονται
σημεία αναφοράς στο εγχείρημα οργάνωσης του συνόλου και
ιεράρχησης των χαράξεων. 88
86
turbulence: interview with Alvaro Siza, 1958 1994, 1994, σ. 11
87
88
ο.π.
116
117
118
119
Ηχώ από την αρχαιότητα, την τοπικότητα και το μοντερνισμό
Η ιδέα του Álvaro Siza στην Évora βασίζεται στην αφαίρεση του
παραδοσιακού αστικού ιστού και χρησιμοποιεί κοιλαδογέφυρες,
δρόμους και αίθρια, για να καθιερώσει μια σπονδυλωτή ιεραρχία η
οποία αποφεύγει την αρνητική διάσταση των απρόσωπων μπλοκ
κατοικιών και των επεκτεινόμενων προαστίων. Το σχήμα ως όλον
εμπεριέχει ηχώ από την αρχαιότητα, την τοπικότητα, και από κάποια
πρότυπα του μοντέρνου κινήματος. Ο αρχιτέκτονας προτείνει έναν
ελαφρύ παραλληλισμό με τις ιδέες των Νέο-Ρασιοναλιστών,
μετατρέποντας τύπους για τη δημιουργία ενός μικρόκοσμου. Ενώ το
συνολικό σχέδιο είναι καθαρό και δυναμικό, φλερτάρει με την
ανατροπή της πολυπλοκότητας της καθημερινής ζωής. Η σχέση
μεταξύ των αίθριων και του εσωτερικού είναι ασαφής. Οι μονάδες
περιέργως μένουν αποκομμένες από το γύρω τοπίο. H διανοητική και
σχηματική τάξη επικρατεί ανήσυχα μεταξύ της αναπόλησης του
μοντερνισμού, της ξεθωριασμένης αυθεντικότητας του αγροτικού
τοπικισμού, και της αυξανόμενα πολύπλοκης εξαρθρωμένης
πραγματικότητας μιας αλλαγμένης Πορτογαλικής κοινωνίας.89
Αν και εκ πρώτης όψεως η κάτοψη της Malagueira διακρίνεται από

αυστηρή γεωμετρία και έντονη επανάληψη, η ελαφριά κλίση του
εδάφους έρχεται να προσδώσει στο σύνολο μια κινητικότητα, καθώς
η επαλληλία των τοίχων και των καμινάδων των κατοικιών,
αποκαλύπτουν τη μικρογεωγραφία και το ανάγλυφο του εδάφους.90
89
90
120
121
Ο χορός μεταξύ ατομικού και συλλογικού
Οι κατοικίες οργανώνονται σε ομάδες και τοποθετούνται υπό

διαφορετικές γωνίες έτσι ώστε να δημιουργηθούν ξεχωριστές
γειτονιές. Η ορεινή μορφολογία του εδάφους αναγκάζει τις κατοικίες
να χωροθετηθούν έτσι ώστε τα στενά, πλακόστρωτα δρομάκια που
διατρέχουν κατά μήκος τους, να ακολουθούν πάντα την κλίση. Κάθε
οικοδομικό τετράγωνο διακρίνεται από διαφορετικές μορφές
κατοικιών και συλλογικών χώρων, αποκτώντας έναν προσωπικό
χαρακτήρα. Οι ακάλυπτοι χώροι που προκύπτουν μεταξύ των
μονάδων κατοικίας και γειτονιών, προωθούνται ως ανοιχτοί πράσινοι
χώροι ή χρησιμοποιούνται ως κοινοτικά κτίρια, εμπορικοί χώροι και
χώροι στάθμευσης.91
91
ο.π., σ. 118
122
123
Αυθόρμητες διαδρομές
Ρυάκια, εκτεταμένα αγροκτήματα και συνοικίες κατοικιών

απαρτίζουν το ήπιο τοπίο της Évora που βρίσκεται στις παρυφές του
λόφου. Παράλληλα μέσα από τον εντοπισμό των αυθόρμητων
μονοπατιών που διαγράφονται στη γη, ο Álvaro Siza κατανοεί την
τοπογραφία της περιοχής, τις μετακινήσεις, συνήθειες και τον τρόπο
ζωής των κατοίκων, και αποφασίζει να σχεδιάσει δύο κάθετους
μεταξύ τους κύριους άξονες με προσανατολισμό Ανατολή-Δύση και
Βορρά-Νότο.92
Ο πρώτος άξονας λειτουργεί ως επέκταση της κεντρικής αρτηρίας της

παλιάς πόλης και συνδέει τη Malagueira με την Évora,
περιλαμβάνοντας μία στεγασμένη γραμμή κίνησης για τους πεζούς
και τις υποδομές και μία παράλληλη για τα αυτοκίνητα. Ο δεύτερος
άξονας, κάθετος στον προηγούμενο, οδηγεί στην περίκλειστη ενότητα
μιας αγροικίας με περιβόλια που μετατράπηκε σε δημόσιο κήπο, και
χαράχτηκε πάνω στο ίχνος του υφιστάμενου δρόμου που ένωνε δύο
υπάρχουσες συνοικίες.93
92
ο.π.
93
ο.π.
124
125
La Conducta - Το Υδραγωγείο
Το Υδραγωγείο ή αλλιώς ‘la Conducta’, χρησιμοποιείται για την

παροχή νερού και ηλεκτρισμού στην περιοχή, ενώ παράλληλα ενώνει
τις επιμέρους γειτονιές, καθώς μέσω της στοάς από τσιμεντόλιθο,
γίνεται η διέλευση των πεζών. Η στεγασμένη αυτή διαδρομή
λειτουργεί ως άξονας που διαμορφώνει πύλες και κατώφλια ανάμεσα
στις κατοικίες και φιλοξενεί εμπορικές και κοινοτικές λειτουργίες,
αποτελώντας έτσι καθοριστικό στοιχείο του αστικού σχεδιασμού. Η
υπέργεια κατασκευή, το υπερυψωμένο δίκτυο που διατρέχει τους
δρόμους της συνοικίας στο ύψος του δεύτερο ορόφου, ως ένα τρίτο
επίπεδο υποδομής από εμφανές σκυρόδεμα και τούβλινη τοιχοποιία,
αντικρούεται αισθητικά με τις λευκές επαναλαμβανόμενες σειρές
κατοικιών.94
94
ο.π., σ. 120
126
127
Η ακανόνιστη αστική οργάνωση
Οι δημόσιοι χώροι αποκτούν μορφή και οι όψεις που προκύπτουν

διαμορφώνονται από το πλέγμα της υπέργειας κατασκευής του
υδραγωγείου. Ο αστικός χαρακτήρας της Malagueira ενδυναμώνεται
από τη συνύπαρξη διαφορετικών κλιμάκων υποδομών και
αρχιτεκτονικής, ενώ μέσα από τις ποικίλες αναγνώσεις του τοπίου,
αποκαθίστανται συνέχειες των διαφόρων ιστορικών επιπέδων. Στο
έργο της Malagueira, δίνεται μεγάλη έμφαση στην άρθρωση των
ανοικτών και κλειστών χώρων. Η ακανόνιστη οργάνωση των
κτισμένων όγκων και η επανάληψη συγκεκριμένων τύπων
κατασκευών, ενδυναμώνουν την πολυπλοκότητα και ποικιλία των
δημόσιων χώρων. Οι δημόσιες υπηρεσίες διασκορπίζονται ελεύθερα
στους κήπους, ή τοποθετούνται στα όρια της συνοικίας,
ενδυναμώνοντας τις συνδέσεις με τις ήδη υπάρχουσες γειτονιές. Οι
πράσινοι χώροι, οι εγκαταστάσεις και η τοπογραφία, εμπνέουν τον
αρχιτέκτονα και λειτουργούν ως άξονες σχεδιασμού της περιοχής.95
Στο έργο της Quinta de Malagueira, ο Siza σχεδιάζει για μια κοινωνία
που βιώνει ταχεία κοινωνική αλλαγή. Τα αυθόρμητα μονοπάτια από
τις μετακινήσεις των κατοίκων και το παλιό υδραγωγείο που διατρέχει
τον οικισμό, αποτελούν τους κύριους άξονες του έργου. Με τη νέα
μορφή που προκύπτει, ο σχεδιασμός, εμπνευσμένος από τον τόπο,
έρχεται να συνδέσει γειτονιές, πάρκα, κοινόχρηστους και εμπορικούς
χώρους. Όπως στο São Victor, έτσι και στην Évora, οι κατόψεις αλλά
και οι όψεις των κατοικιών χαρακτηρίζονται από ευελιξία, αφήνοντας
σημαντικά περιθώρια τροποποιήσεων και προσαρμογών του χώρου
από τον χρήστη στο πέρασμα του χρόνου.96
95
ο.π., σ. 121
96
ο.π., σ. 131
128
129
130
131
3.3.ii Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Γαλικίας
1988-1993, Santiago de Compostela, Ισπανία
Ένας μοντέρνος σκελετός επενδυμένος με πέτρα
Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Γαλικίας, στο Santiago de

Compostela, η ντυμένη με πέτρα ανωδομή πλέει πάνω από ένα τοπίο
με ράμπες και πλατφόρμες και στο τέλος χαμηλώνει πριν ακουμπήσει
το υπερυψωμένο επίπεδο του εδάφους. Δεν πρόκειται για μια
κατασκευή με τοιχοποιία αλλά για έναν μοντέρνο σκελετό με ανοιχτή
κάτοψη που είναι επενδυμένος με πέτρα. Η ανάγνωση του τόπου από
τον Siza έχει εμφανώς συμπεριλάβει την κυρίαρχη παρουσία των
δρόμων και των πλατειών, τις τυπικές αναλογίες των κτιριακών
όγκων, τον χαρακτήρα του ψυχρού φωτός του Ατλαντικού, και την
αντίθεση των φωτεινών εσωτερικών με των σκοτεινών εξωτερικών
χώρων. Το μουσείο στέκεται σε ένα ιδιόμορφο οικόπεδο με σχεδόν
τριγωνικό σχήμα που το ένα άκρο του καταλήγει δίπλα στο
Μοναστήρι Santo Domingo de Bonaval. Το κύριο ορθογώνιο του
κτιρίου, δημιουργεί ομοιοκαταληξία με το γειτονικό χωρίς να το
μιμείται. Ένα δεύτερο ορθογώνιο από στοές, συγκρούεται με το
πρώτο υπό γωνία. Ένας τριγωνικός χώρος που έχει απομείνει
ανάμεσα και αφήνει το φως να εισχωρήσει από εκεί όπου τελειώνει
το ύψος του κτιρίου, μπορεί να μεταφραστεί ως μια δημόσια
εσωτερική πλατεία για κοινωνικές εκδηλώσεις. Η τριγωνική αίθουσα
αποκαλύπτει την ανατομία του υπόλοιπου κτίσματος, παρέχοντας
συνδέσεις με το ‘θραύσμα’ του αμφιθεάτρου στο ένα άκρο, με το
συνεχές κεκλιμένο πάτωμα. Η κάτοψη αποκαλύπτει ότι υπάρχει μια
ψηλή σχισμή διαδρόμου ανάμεσα στα κύρια ορθογώνια, που
περιλαμβάνει σκάλα και φέρνει το φως μέσα, φανερώνοντας ότι η
κυκλοφορία αποτελεί τον πυρήνα του σχεδίου.97
97
184
132
133
134
135
136
137
Η προμενάδα και το παιχνίδι ψευδαισθήσεων
Μία από τις κυριότερες δυσκολίες του οικοπέδου ήταν το ασταθές

επίπεδο του εδάφους. Ο Siza επιδίωξε να μετατρέψει το τοπογραφικό
αυτό χαρακτηριστικό σε πλεονέκτημα οργανώνοντας την
αρχιτεκτονική προμενάδα σε ένα ζιγκ-ζαγκ μονοπάτι που ανυψώνεται
από ράμπες και σκαλιά, προσφέροντας πρόσβαση και οπτική επαφή
στις γύρω στοές. Το μονοπάτι καταλήγει στο δώμα της οροφής από
όπου υπάρχει θέα προς τον ιστορικό ορίζοντα της πόλης. Το
εσωτερικό νήμα των οπτικών φυγών και προοπτικών είναι μια
ξενάγηση δυνάμεων στο ελεγχόμενο παιχνίδι των ψευδαισθήσεων
και διαφανειών. Η λευκή μπογιά και το λευκό μάρμαρο δημιουργούν
αιχμηρά φωτισμένες επιφάνειες στους εκθεσιακούς χώρους οι οποίοι
ποικίλουν στο ύψος και τη διάσταση. Αν η αισθητική του Álvaro Siza
παραλληλίζεται με κάποια πρόσφατη καλλιτεχνική τάση, αυτή θα
μπορούσε να είναι ο μινιμαλισμός του Robert Irwin, του Richard Serra
ή του Donald Judd. Το Μουσείο της Γαλικίας ξεδιπλώνει μια
ενδιαφέρουσα ‘διαφωνία’ σε απλά οπτικούς όρους, εξερευνώντας τη
βαρύτητα και την ελαφρότητα, το βάθος και την επιπεδότητα, το φως
και τη σκιά.98
98
ο.π.
138
139
140
141
Ο βιωματικός σχεδιασμός στο εργοτάξιο
Για την κατασκευή του μουσείου, ο χρόνος ήταν τόσο περιορισμένος

ώστε κατέστησε αδύνατη την διεκπεραίωσή της. Για αυτό το λόγο, το
έργο πραγματοποιήθηκε επί τόπου, καθώς δεν υπήρχε χρονικό
περιθώριο για προμελετημένα σχέδια. Στο εργοτάξιο ο Siza σχεδίαζε
και οι συνεργάτες του περνούσαν ταυτόχρονα τα σχέδια στον
υπολογιστή. Αυτός ο παραδοσιακός τρόπος παραγωγής
αρχιτεκτονικής αναδύει μια περισσότερο συνδυαστική προσέγγιση,
όπου κυριαρχούν οι αγνές εσωτερικές ανάγκες της παραγωγικής
διαδικασίας. Ο έλεγχος της ποιότητας, η βελτιστοποίηση του κόστους
και οι φάσεις παραγωγής ωθούν σε μια πιο έντονη σχέση μεταξύ
κατασκευής και σχεδιασμού, εμπλέκοντας τον συγχρονισμό των δύο
διαδικασιών και μηδενίζοντας τις αποστάσεις που επιβάλλονται από
τη γραφειοκρατία της κατασκευαστικής διαδικασίας. Ταυτόχρονα το
βίωμα του τόπου έγινε ακόμα πιο έντονο για τον Álvaro Siza, ο οποίος
αφουγκράστηκε το πνεύμα του και απέδωσε αυθόρμητα και
διαισθητικά αυτό που αποπνέει στο χαρτί. Η άμεση εμπειρική και
συναισθηματική του εμπλοκή με τον περιβάλλοντα αστικό χώρο και
τη ζωή, φανερώνεται στην πιο ώριμη αρχιτεκτονική έκφραση του
αρχιτέκτονα, στο πρότζεκτ του Μουσείου.99
99
142
143
144
145
Οι μανιερισμοί του Álvaro Siza
Το κτίριο του Siza δεν υστερεί των παράξενων και ‘αλλόκοτων’

χαρακτηριστικών, αλλά οι μανιερισμοί του είναι ενσωματωμένοι στην
τεκτονική και δομική αμφισημία της πραγματικής κατασκευής. Η
επικάλυψη από πέτρα είναι προσκολλημένη στον υποκείμενο
μπετονένιο σκελετό από χαλύβδινες ίνες. Η μακριά πλατιά οπή πάνω
από την ράμπα της εισόδου στηρίζεται εν μέρει σε ένα μακρύ
εμφανές ατσάλινο δοκάρι και το τεταμένο τέλος του κτιρίου
καταλήγει στις μικροσκοπικές χαλύβδινες αρθρώσεις, γεννώντας μια
ελαφριά αίσθηση ανησυχίας. Στην είσοδο παρουσιάζονται τα
διάφορα επίπεδα υλικών του κτιρίου με μία αυτόνομη πόρτα από
γρανίτη εξωτερικά και από μάρμαρο εσωτερικά.100
Το Μουσείο συνδυάζει εξυπνάδα και σοβαρότητα στην εκδήλωση της

αρχιτεκτονικής προμενάδας. Τα διαγώνια επίπεδα και τα άκρα του, τα
τεντωμένα τετράγωνα και τα διαπλεκόμενα θραύσματα,
αποκαλύπτουν μια σύγχρονη ευαισθησία, όχι απλώς σχετικά με την
επίγνωση του πλαισίου ως ένα παλίμψηστο, αλλά και ως προς την
διαχωριστική φύση του 20ου αιώνα. Όλοι αυτοί οι μηχανισμοί
ωστόσο έχουν μακρινή καταγωγή από τα μοντέλα του μοντερνισμού,
όπως το άκτιστο έργο του Aalto για το Εκκλησάκι Malm Funerary το
1950. Στην αυτοεξέλιξη του Siza, το Μουσείο της Γαλικίας, αποτελεί
ένα πληθωρικό έργο που συγκεντρώνει την εμπειρία των πρόσφατων
χρόνων, παρακάμπτοντας την επιφανειακή προσέγγιση της
αναβίωσης και του νεο-μοντερνισμού, και αποφεύγοντας τον
τοπικιστικό περιορισμό της περιοχής. Με αυτήν την έννοια, το κτίριο
θα μπορούσε να διαδηλώσει ότι ‘ζωτικής σημασίας’ προϊόντα τέχνης,
στην ειδικευμένη κουλτούρα μας, είναι πάντα γεννημένα από μια
ανοιχτή αντιπαράθεση μεταξύ του παγκόσμιου και του μοναδικού,
του ατομικού και του συλλογικού, του παραδοσιακού και
επαναστατικού.101
100
ο.π.
101
ο.π.
146
147
148
149
Φαίνεται σημαντικό να δώσουμε έμφαση στην ιδέα του Μουσείου
της Γαλικίας ως πεδίο αλληλοσυνδεμένων χώρων, στους οποίους
λαμβάνουν χώρα διαφορετικές ανθρώπινες δραστηριότητες και
στους οποίους ενισχύεται η παρουσία του τοπίου, είτε του αστικού
είτε του φυσικού. Αυτή αποτελεί τη βάση του αρχιτέκτονα ως προς
την αφοσίωσή του στην αρχιτεκτονική του Aalto, και συγκεκριμένα
στην έννοια των αστικών θραυσμάτων ως ‘συνθετικά τοπία’.
Αξιοσημείωτος τέλος είναι ο ιδιαίτερος τρόπος που ο Siza εμπνέεται
από την παραδοσιακή αγροτική αρχιτεκτονική της Πορτογαλίας, και
συγκεκριμένα από στοιχεία όπως χαμηλοί τοίχοι, εκτενείς
πλατφόρμες και ράμπες, αλλά και από τις χωρικές αμφισημίες και
αντιληπτικές τάσεις του Κυβισμού.102
Σε πολλά από τα έργα του, ο Álvaro Siza βασίζεται στην αμφισημία

μεταξύ της τάξης του νέου και του υπάρχοντος. Η τεχνική του
κατακερματισμού επιτρέπει στο κτίριο να αντιδράσει στα διάφορα
χαρακτηριστικά του τοπίου και της πόλης, ακόμα και να αποκαλύψει
κρυμμένες προοπτικές μέσα και γύρω από το οικόπεδο. Στο Μουσείο
Σύγχρονης Τέχνης της Γαλικίας, καταφέρνει να διαπλάξει το
‘ραγισμένο’ άκρο της ιστορικής πόλης, ενώ ταυτόχρονα ανοίγει έναν
μοντέρνο αστικό χώρο και δημιουργεί έναν δημόσιο κήπο στο πίσω
μέρος.103
To αποτέλεσμα είναι μια αρχιτεκτονική τάξη, η οποία εφαρμόζεται σε

διάφορες κλίμακες, χρησιμοποιώντας στρώματα και επικαλύψεις
στην κάτοψη, την τομή και τη τρίτη διάσταση. H πρόθεση του έργου
είναι η συναρμολόγηση όλων των κομματιών σε μια μεγαλύτερη
εκφραστική κατασκευή, και αυτό είναι που ξεχωρίζει τον Siza από
τους υπόλοιπους αρχιτέκτονες που χρησιμοποιούν τον
κατακερματισμό ως δόγμα τυχαιότητας.104
102
103
104
ο.π., σ. 28
150
Συγκρότημα Κατοικιών Bairro da Bouça, Álvaro Siza Vieira
151
152
153
Σε όλα αυτά τα έργα είναι δυνατό να προσδιοριστεί μια αίσθηση
προσδοκίας, μια προγνωστική παύση που θυμίζει την αστική
διάσταση της πόλης. Είναι μια ανοιχτή και διαθέσιμη αρχιτεκτονική.
Στόχος της είναι η αποκάλυψη του κόσμου, της απεριόριστης
ποικιλίας των συσχετισμών και σχέσεών του, που προβάλλεται ως
έργο που πρέπει να γίνει αναγκαστικά ατελές. Φαντάζεται την
αναδιάταξη της πόλης από θραύσματα, από λείψανα, από όλα όσα
έχουν καθιερωθεί στην ιστορία και στη γεωγραφία, καθώς αυτή είναι
η μόνη δυνατότητα ανάγνωσης της πόλης, με όλο τον πλούτο και την
πολυπλοκότητά της.105
‘’Πάνω από όλα, αυτό που εκτιμώ και επιδιώκω είναι η σαφήνεια στην
αρχιτεκτονική… ο δυνατότερος χαρακτήρας ενός κτιρίου, και η
καθαρότερη μορφή του, το καθαρότερο και στο κάλεσμά του. Από τη
στιγμή που αυτά πάρουν τη μορφή και το συναίσθημα του κτιρίου,
οφείλουν να έχουν συνοχή και σαφήνεια, και σε κάθε στιγμή της
ιστορίας και χρήσης τους, πρέπει να παραμένουν έτσι…’’106
Συγκρότημα Κατοικιών Bonjour Tristesse, Álvaro Siza Vieira
1984, Βερολίνο, Γερμανία
105
106
154
Συγκρότημα Κατοικιών Bonjour Tristesse, Álvaro Siza Vieira
1984, Βερολίνο, Γερμανία
155
04 ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τη στιγμή που κάποιος μπαίνει σε ένα κτίριο του Siza, αντιλαμβάνεται

την ανατομία μιας εσωτερικής κυκλοφορίας που πολλές φορές
επαναλαμβάνει τον χαρακτήρα του εξωτερικού. Διακυμάνσεις φωτός
και σκιάς, συμπιεσμένοι και διογκωμένοι όγκοι, ενδυναμώνουν την
αίσθηση της εσωτερικής και εξωτερικής δυναμικής. H επίπλωση,
όπως χαμηλά παγκάκια, καμπύλοι πάγκοι, λεπτά στηθαία ή κεκλιμένα
ράφια συστήνουν έναν άλλο ρυθμό στην μικρή κλίμακα της
καθημερινής χρήσης, που τρέχει ανάμεσα σε αιωρούμενους τοίχους,
οροφές και πατώματα. Λευκές επιφάνειες, μαρμάρινα επιχρίσματα
και θολωμένες διαφάνειες δίνουν υλική υπόσταση σε αφηρημένες
χειρονομίες. Υπάρχει συχνά ένα ‘αντι-θέμα’ στην κύρια τάξη, που
επιτρέπει στον αρχιτέκτονα να πλάσει περιστατικά, όπου ιδιαίτερα
συμβάντα μπορούν να συμβούν, όπως το διάβασμα ενός βιβλίου, η
απονομή ενός βραβείου, η ανακάλυψη ενός τοπίου της πόλης.
Ορισμένα από τα κτίρια του Siza εμπεριέχουν τον χαρακτήρα των
‘κοινωνικών σκηνών’, με την πρόθεση της ανθρώπινης
αλληλεπίδρασης κατά την μετακίνησή τους από το ένα μέρος της
εργασίας τους σε ένα άλλο. Αυτό συμβαίνει στη Σχολή Αρχιτεκτονικής
στο Πόρτο, όπου αιχμαλωτίζει ένα τμήμα της αυλής μεταξύ των
συγκλινόμενων πτερύγων, επιτρέποντας ματιές από το ένα στούντιο
στο άλλο, σε έναν προστατευμένο, αλλά καθόλου περιορισμένο
εσωτερικό κόσμο.107
H αρχιτεκτονική του Álvaro Siza δεν έχει ποτέ χωρέσει σε κατηγορίες,

καθώς το έργο του μάχεται για την ισορροπία μεταξύ τοπικού και
παγκόσμιου, χωρίς να υπάρξει ποτέ ‘τοπικιστικό’. Αν και ήταν πάντα
βαθιά εμπλεκόμενο με την αίσθηση του τόπου στην εξοχή ή στην
πόλη, ξεπερνούσε τις κοινοτοπίες του ‘contextualism’. Η μακροχρόνια
στροφή του στον ‘κατακερματισμό’, δεν είχε να κάνει τίποτα με τις
φιλοσοφικές βλέψεις των ‘αποδομιστών’. Ποτέ εξαρτώμενος από τον
μετασχηματισμό, ούτε και την ανατροπή, των προηγούμενων
μοντέλων, ο αρχιτέκτονας έχει ξεφύγει από τους κινδύνους της
επιφανειακής χειραγώγησης της εικόνας.108
107
5-6
108
156
Μουσείο “Insel Hombroich”, Álvaro Siza Vieira
2009, Düsseldorf, Γερμανία
157
Δεν είναι αυτή, η βούληση για ενοποίηση, -ταυτόχρονα
αναγνωρίζοντας την κατακερματισμένη κατάσταση της σύγχρονης
πόλης- που κατά κάποιο τρόπο αντιπροσωπεύεται από τους
διαμελισμένους αγγέλους που εμφανίζονται σε πολλά από τα σκίτσα
του Siza; Όπως αυτοί που αιωρούνται ακρωτηριασμένοι πάνω από
την κατοικημένη συνοικία της Malagueira, και όταν έρχονται σε
επαφή με το έδαφος είναι ήδη κατακερματισμένοι, σαν να δηλώνουν
ότι η μορφή της πόλης δεν μπορεί πλέον να εκπροσωπηθεί ή η
οικοδόμηση ως σύνολο είναι αδύνατη;
Το σήμα κατατεθέν του Siza είναι δυσδιάκριτο και αφηρημένο. Στην

ουσία δεν υπάρχει. Ωστόσο, η δομή του οδηγεί σε κάποια
γενικευμένα θέματα και μηχανισμούς. Έχει να κάνει με το ένστικτο
των επιβεβλημένων γραμμών από την τοπογραφία, της ανάπτυξης
επιπέδων, προφίλ και άκρων. Αν ξεγυμνώσουμε ένα κτίριό του θα
αποκαλυφθεί ένας φορέας σχεδιασμένος στον χώρο, σκιαγραφώντας
επιφάνειες σκιάς και φωτός εναρμονισμένος στους ρυθμούς του
εδάφους. Το φυσικό τοπίο είναι μία από τις κυρίαρχες εμμονές του
και αρκετά από τα έργα του εμπεριέχουν την έννοια της
αφαιρετικότητας στις ισοϋψείς, τις βεράντες και τα μονοπάτια. Τα
αίθριά του μετατρέπουν έναν αρχαίο τύπο, αλλά επίσης αντλούν
διαμεσολαβητές από την ιστορία της αρχιτεκτονικής, όπως οι άτυπες
αυλές του Aalto. Ο Siza συγκεκριμένα εμπνεύστηκε από το ανοιχτό
αίθριο του ‘Experimental House’ του Aalto, στο Muuratsalo, το 1953,
το οποίο αιχμαλωτίζει την θέα της λίμνης και του γύρω
περιβάλλοντος, στο ένα του άκρο. Έπειτα γοητεύεται από τον τρόπο
που ο Σκανδιναβός καλλιτέχνης κατάφερε να αναθεωρήσει το
Μεσογειακό αυτό αρχέτυπο με μοντέρνους όρους, φέρνοντας τους
νέους αρχιτέκτονες πιο κοντά στο μεσογειακό κόσμο.109 Και οι δύο
εξερευνούν την εμπειρία της κίνησης μέσα από διαφορετικά επίπεδα
θολώματος και διαφάνειας. Οπτικές και προσωπικές ιστορίες
ενορχηστρώνονται για να ξεναγήσουν τον επισκέπτη. Η ένταση του
φωτός και η αίσθηση του περιβάλλοντος ελέγχονται από την ορθή
τοποθέτηση των παραθύρων και των φωταγωγών. Η κορύφωση της
κιναισθητικής εμπειρίας έρχεται με την αρχιτεκτονική προμενάδα, και
την αντιληπτική αμφισημία των συγκλινόμενων ή αποκλινόμενων
γραμμών. Προσωπικά περιστατικά ενσωματώνονται σε μια σύνθετη
ενότητα, συμπεριλαμβάνοντας χαρακτηριστικά του σκηνικού
χώρου.110
109
ο.π., σ. 23
110
4-5
158
Παρατηρητήριο, Álvaro Siza Vieira
2021, Serra das Talhadas, Πορτογαλία
159
Μουσείο “Moinho de papel”, Álvaro Siza Vieira
2009, Leiria, Πορτογαλία
160
Μουσείο “Moinho de papel”, Álvaro Siza Vieira
2009, Leiria, Πορτογαλία
161
Η γλώσσα του Álvaro Siza αρχικά είναι περισσότερο τοπική και
συγκεκριμένη, αλλά στη συνέχεια γίνεται πιο ορθολογιστική και
αφηρημένη. Η αρχιτεκτονική του συνεχίζει να εξελίσσεται μέσα σε
ένα πνεύμα ελευθερίας και εφευρετικότητας, χωρίς την ανάγκη
θεωρητικής εκλογίκευσης. Αν και η επιρροή των διάφορων γλωσσών
είναι αναπόφευκτη, όπως αναφέρει ο ίδιος, δεν παύει να τις
χρησιμοποιεί απλώς ως ένα εργαλείο για την ανάπτυξη μιας ιδέας
που έχει τα πιο δυναμικά της επιχειρήματα στη σχέση της με το γενικό
πλαίσιο ή στη δομή του προγράμματος. Η γλώσσα του υπαινίσσεται
πάντα μια σχέση με το πολιτιστικό πλαίσιο εκείνης της στιγμής και
βρίσκει τροφή στην ποιητική αντίληψη της εμπειρίας και στις
ατελείωτες πηγές της παράδοσης.111
Ο μοντερνισμός του Siza φαίνεται να λειτουργεί ως ένα

αργοπορημένο φιτίλι που συνδυάζει τον ενθουσιασμό της
παρελθοντικής σιγουριάς και την νοσταλγική συνειδητοποίηση ότι ο
κόσμος έχει αλλάξει, ότι έχουν απομείνει θραύσματα από παλιότερες
ουτοπίες, και ότι η ειρωνική απόσταση είναι μια οπτική ανάγκη.
Ορισμένες φορές αυτό καταλήγει σε έναν πεισματικό μανιερισμό.
Αυτό που ξεχωρίζει στον μοντερνισμό του είναι η παράξενη αίσθηση
του εκτοπισμού και του κατακερματισμού. Υπάρχει μια λιγότερο
προφανής μορφής τάξη κάτω από την εμφανή διαμόρφωση, όπως
συμβαίνει στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Πόρτο. Τα κτίρια του
αρχιτέκτονα είναι πεδία δυνάμεων και ενεργειών που
ενεργοποιούνται μέσω του φωτός. Συχνά χρησιμοποιεί
κομματιασμένους τοίχους μέσα σε έναν λαβύρινθο που συνδέει
κάποιο ελικοειδές μονοπάτι.112
Οι διαπλεκόμενες γραμμές των κατόψεων του Álvaro Siza πηγάζουν

από τον Κυβισμό, και ανακαλούν τους ελικοειδείς κύκλους από τις
ζωγραφιές του Le Corbusier, ενώ ο κατακερματισμός έχει να κάνει με
τον τρόπο του Aalto να συνδυάζει ‘κομμάτια’ αρχιτεκτονικής σε ένα
συνολικό σύμπλεγμα. Χρησιμοποιεί γραφικά δίκτυα όπως χάρτες,
αναζητώντας κρυμμένα ίχνη σε ένα κομμάτι γης. Δουλεύει μαζί και
ενάντια με αυτό που ήδη υπάρχει γνωρίζοντας πως η πόλη συντίθεται
από διαχωρισμούς και ατυχήματα αντικρουόμενων παρελθοντικών
συμβάντων.113
111
112
8-10
113
ο.π., σ. 12
162
Αθλητικό Κέντρο, Álvaro Siza Vieira
2008, Condomar, Πορτογαλία
163
164
165
‘’Είμαστε υποχρεωμένοι να γλιστρήσουμε ανάμεσα σε νέα και παλιά
θραύσματα, τα οποία ποτέ δεν φιλοφρονούν το ένα το άλλο, τα οποία
ίσως ποτέ δεν θα συγχωνευτούν σε μία ενότητα, αλλά θα υπάρχουν
ως παράλληλες πραγματικότητες.’’
Álvaro Siza, Un immeuble d’ angle á Berlin, AMC, Paris, 1984
Η τεχνική αυτή δεν έχει να κάνει με τον μιμητισμό του πλαισίου. Στον
μαγικό ρεαλισμό του Álvaro Siza κάποια χαρακτηριστικά ενισχύονται
και άλλα αποδυναμώνονται, σε ένα ρυθμικό χορό ανάμεσα στο μέσα
και το έξω. Η σχεδιαστική διαδικασία ξετυλίγεται ως επιχείρημα
ανάμεσα στη θεωρία και την αντι-θεωρία. Μέσω του σκίτσου,
προσπαθεί να αφουγκραστεί την αίσθηση της τοποθεσίας και
προσδοκάει ένα περιστατικό ή έναν κόμβο. Με τον ίδιο τρόπο που
έναν τοπίο συνδυάζει μονοπάτια, πλατώματα, χωράφια και κεντρικά
σημεία, ή μια πόλη που συνδυάζει δρόμους, πλατείες και πύλες, έτσι
και ο Siza στα έργα του συνδυάζει κανάλια κυκλοφορίας, επιπέδων
και χώρων συνάθροισης ή διασκορπισμού. Οι ‘βαθιές κατασκευές’
της αρχιτεκτονικής του γλώσσας, ερμηνεύουν τον τόπο στον οποίο
εγγράφονται και εφοδιάζονται με την σχηματοποίηση και την
ισχυροποίηση των αστικών και εξοχικών γνωρισμάτων.114 Τα κτίριά
του εντάσσονται στο πλαίσιό τους, όπως μια μπαλαρίνα σε ένα
μπαλέτο, σχηματίζοντας χορογραφίες που εμπεριέχουν νότες από μια
μελαγχολική μελωδία, αποπνέοντας αναμνήσεις και αρώματα.
Εκκλησία Saint-Jacques de la Lande, Álvaro Siza Vieira
2018, Ρεν, Γαλλία
114
ο.π.
166
167
168
Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κ. Claudio Conenna για την εξαιρετική συνεργασία
και τις πολύτιμες συζητήσεις, που συνέβαλλαν στην εξέλιξη της παρούσας
εργασίας. Παράλληλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και
τους φίλους μου για τη στήριξη και τις συμβουλές.
169
Βιβλιογραφία
o Adolf Behne, The Modern Functional Building, The Getty

Center for the History of Art, Los Angeles, 1996
o Alvar Aalto και Goran Schildt, Alvar Aalto in his own words,
Rizzoli, Νέα Υόρκη, 1948
o Álvaro Siza, Immaginare l'evidenza, Laterza, Bari, 1998
o Álvaro Siza και Carlos Castanheira, Álvaro Siza: The Function
of Beauty, Phaidon Press, Νέα Υόρκη, 2009
o Alessandra Cianchetta και Francesco Molteni, Alvaro Siza:
Private Houses, Skira, Μιλάνο, 2005
o Antonio Angelillo, Alvaro Siza: Writings on Architecture,
Skira, Μιλάνο, 1998
o Brigitte Fleck, Alvaro Siza: Architecture Collection, Taylor &
Francis, Oxfordshire, 1995
o Johann Wolfgang von Goethe, Maxims and Reflections,
Penguin Books Ltd, Λονδίνο, 1999
o Jose Paulo dos Santos, Alvaro Siza: Works and Projects 1954-
1992, Gustavo Gili, Βαρκελώνη, 1994
o Kenneth Frampton, Nuño Portas, Alexander Alves Costa και
Pierluigi Nicolin, Alvaro Siza, Poetic Professon, Electa/Rizzoli,
Νέα Υόρκη, 1986
o Kenneth Frampton, Alvaro Siza: Complete Works, Phaidon
Press, Νέα Υόρκη, 2000
o Paul Vallery, Ο Ευπαλίνος ή Ο αρχιτέκτων, μτφ. Έλλη
Λαμπρίδη, ΑΓΡΑ, Αθήνα, 2005
Αρθρογραφία
o Alexander Zaxarov, Saya Park by Álvaro Siza + Carlos

Castanheira, 2017
https://www.thisispaper.com/mag/saya-park-alvaro-siza-
carlos-castanheira
o Συνέντευξη του Álvaro Siza με τον Paulo Moreira, Unit 2 in
Conversation with Álvaro Siza, in The Second City: Studies on
Porto & its Peripheries, Unit 2, 2011
https://paulomoreira.net/research/the-second-city/
o Carlos Castanheira, Saya Park Art Pavilion
https://www.carloscastanheira.pt/project/saya-park-art-
pavilion/
o Carlos Castanheira, The Building on the Water: Like a Dragon
https://www.carloscastanheira.pt/project/the-building-on-
the-water/
o Carlos Machado, Àlvaro Siza and the Fragmented City,
Athens Journal of Architecture - Volume 1, Issue 3 – Pages
177-186, 2015
170
o https://www.athensjournals.gr/architecture/2015-1-3-1-
Machado.pdf
o Catarina Gomes Sampaio, Alvar Aalto and Álvaro Siza: The
Link between Architecture and Nature in the Construction of
Place, Athens Journal of Architecture - Volume 1, Issue 3 –
Pages 207-220, 2015
https://www.athensjournals.gr/architecture/2015-1-3-3-
Sampaio.pdf
o Claudio Conenna, The Architecture of Álvaro Siza:
Magnanimous communication ever beyond appearances,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2004
http://ikee.lib.auth.gr/record/261144/files/Alvaro%20Siza%2
0Vieira%20(englishl).pdf
o José Figueira, Álvaro Siza Vieira: Drawing and Space, 2017
https://issuu.com/josediogofigueira/docs/drawingandspace-
_lvaro_siza
o Lidia Ratoi, Alvaro Siza’s Building on Water
https://www.arch2o.com/alvaro-sizas-building-on-water-
alvaro-siza/
o Pekka Passinmäki, The Trout, the Stream, and the Letting-Be.
Alvar Aalto’s Contribution to the Poetic Tradition of
Architecture, Alvar Aalto Museum, Tampere, 2012
https://www.alvaraalto.fi/content/uploads/2017/12/AAM_R
N_Passinmaki.pdf
o Yukio Futagawa, Alvaro Siza: GA Document Extra 11, A.D.A.
Edita Tokyo Co Ltd, Τόκιο, 1998
o Pual Virilio, La Arquitectura Improbable, El Croquis N. 91
Mundos/Worlds (II), Μαδρίτη, 1998
o William J. R. Curtis, El Croquis, N. 68/69 Álvaro Siza 1958
1994, Μαδρίτη, 1994
o William J. R. Curtis, El Croquis, N. 95 Álvaro Siza 1995 1999,
Μαδρίτη, 1999
Ερευνητικές Εργασίες
o Peter A. Testa, The Architecture of Alvaro Siza, Bachelor

Thesis, Carleton University, MIT, 1978
https://dspace.mit.edu/handle/1721.1/70162
o Εύα Σταματίου, ΑΣΤΙΚΟ ΕΡΕΙΠΙΟ ως διαλεκτική εικόνα και
γεωγραφία αντίστασης, Ερευνητική εργασία, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2020
o Σοφία Τζαβέλλα, Forming a Whole with Ruins, Ερευνητική
εργασία, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2017
171
Πηγές Εικόνων
o Εξώφυλλο | https://www.archdaily.com/790219/portraits-
of-alvaro-siza-by-fernando-guerra
o Σελ.3 |
https://www.facebook.com/AlvaroSizaVieira/photos/a.41891
2451506856/2122633541134730/
o Σελ.5 | https://adst.org/2015/04/the-carnation-revolution-a-
peaceful-coup-in-portugal/
o Σελ.7 | https://www.archdaily.com/915347/siza-unseen-and-
unknown/5cb737fc284dd1526d00030e-siza-unseen-and-
unknown-image
o Σελ.9 | https://www.thisispaper.com/mag/portuguese-
national-pavilion-alvaro-siza-vieira
o Σελ.11 | https://divisare-
res.cloudinary.com/images/c_limit,f_auto,h_2000,q_auto,w_
3000/v1488537456/niv307y6htf9fkz2ddgm/alvaro-siza-
vieira-fernando-alda-museum-for-ibere-camargo-
foundation.jpg
o Σελ.13 | https://divisare.com/projects/399195-alvaro-siza-
vieira-carlos-castanheira-fernando-guerra-fg-sg-chia-ching-
mausoleum#lg=1&slide=4
vieira-joao-morgado-capela-do-monte#lg=1&slide=17
vieira-fernando-guerra-fg-sg-capela-quinta-de-santo-
ovidio#lg=1&slide=2
o Σελ.19 | https://www.archdaily.com/870020/faculty-of-
architecture-of-the-university-of-porto-through-fernando-
guerras-lenses/58ae1446e58ece4cd10000f8-faculty-of-
architecture-of-the-university-of-porto-through-fernando-
guerras-lenses-image
o Σελ.21 | https://www.archdaily.com/78936/mimesis-
museum-alvaro-siza-castanheira-bastai-arquitectos-
associados-jun-sung-kim/501299be28ba0d671700086d-
mimesis-museum-alvaro-siza-castanheira-bastai-arquitectos-
associados-jun-sung-kim-photo
o Σελ.23 | https://www.tripadvisor.com.br/Tourism-g1066094-
Leca_da_Palmeira_Porto_District_Northern_Portugal-
Vacations.html#/media/1066094/'246079739':p/?focusedIn
dex=1
o Σελ.23 | https://www.flickr.com/photos/scarlet-
poppy/38517582112/in/photostream/
o Σελ.23 | https://www.flickr.com/photos/scarlet-
poppy/38569023376/in/photostream/
o Σελ.25 | https://globalspaces.eu/2020/11/02/boa-nova-tea-
house/
172
o Σελ.25 | https://www.archdaily.com/355077/ad-classics-
boa-nova-tea-house-alvaro-
siza/51558ff4b3fc4b39b5000004-ad-classics-boa-nova-tea-
house-alvaro-siza-photo
o Σελ.26 | https://weareacanthus.com/portfolio/teahouse-
alvaro-siza-vieira-porto/
vieira-atelier-xyz-casa-de-cha
o Σελ.30 | https://www.archdaily.com/355077/ad-classics-boa-
nova-tea-house-alvaro-siza/5151a91ab3fc4b31b0000006-ad-
classics-boa-nova-tea-house-alvaro-siza-photo
vieira-mi-chenxing-casa-de-cha-da-boa-nova
nova-tea-house-alvaro-siza/5151a908b3fc4b31b0000005-
ad-classics-boa-nova-tea-house-alvaro-siza-photo
o Σελ.33 | https://weareacanthus.com/portfolio/teahouse-
alvaro-siza-vieira-porto/
o Σελ.34-35 | https://www.e-architect.com/portugal/boa-
nova-tea-house
nova-tea-house-alvaro-siza/51559000b3fc4b9334000007-
ad-classics-boa-nova-tea-house-alvaro-siza-photo
o Σελ.37 | https://globalspaces.eu/2020/11/02/boa-nova-tea-
house/
o Σελ.38-39 | https://divisare.com/projects/395632-alvaro-
siza-vieira-mi-chenxing-casa-de-cha-da-boa-nova
vieira-atelier-xyz-casa-de-cha
o Σελ.40-41 | https://globalspaces.eu/2020/11/02/boa-nova-
tea-house/
o Σελ.43-46,48 | https://divisare.com/projects/336380-alvaro-
siza-vieira-atelier-xyz-leca-swimming-pool
o Σελ.51,53-55 | https://www.archdaily.com/541173/the-
building-on-the-water-alvaro-siza-carlos-castanheira
o Σελ.57-61,63-65 |
https://www.carloscastanheira.pt/project/saya-park-art-
pavilion/
siza-vieira-baaq-joao-morgado-the-clay-pavillion
vieira-carlos-castanheira-fernando-guerra-fg-sg-a-chapel-in-
saya-park
vieira-joao-morgado-nadir-afonso-art-museum
muuratsalo-experimental-house-alvar-aalto
173
o Σελ.77,79,82-85,89 | https://parallel-archive.org/Casa-
Alcino-Cardoso
o Σελ.81,87-88 |
https://elarafritzenwalden.tumblr.com/post/91287493490/al
cino-cardoso-house-refurbishment-project-turned
o Σελ.91,93 | https://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-
g1066094-d11745165-Reviews-Quinta_Da_Conceicao-
Leca_da_Palmeira_Porto_District_Northern_Portugal.html#/
media-atf/11745165/246553949:p/?albumid=-
160&type=0&category=-160
o Σελ.92 |
https://portuguesearchitectures.wordpress.com/2014/06/20
/1956-60-parque-municipal-quinta-da-conceicao-fernando-
tavora/
o Σελ.95,97 |
https://www.behance.net/gallery/11737517/Intervencao-
Participada-na-Cidade
o Σελ.96,101,103 | http://www.beaudouin-
architectes.fr/2011/09/alvaro-siza-2/
o Σελ.98 |
https://elarafritzenwalden.tumblr.com/post/6377689394060
16512/saal-bairro-de-s%C3%A3o-victor-social-housing
o Σελ. 99 | Σοφία Τζαβέλλα, Forming a Whole with Ruins, σ.98,
εικ.88, Ερευνητική εργασία, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο,
2017
o Σελ.100,104 |
https://www.flickr.com/photos/stankuns/49455158301/in/p
hotostream/
o Σελ.105 | https://www.architecture.com/awards-and-
competitions-landing-page/awards/riba-presidents-awards-
for-research/2017/housing-as-housing
o Σελ.105 | https://www.moma.org/collection/works/161465
o Σελ.107,109 | https://www.archdaily.com/788789/miec-
plus-mmap-alvaro-siza-plus-eduardo-souto-de-moura
vieira-eduardo-souto-de-moura-joao-morgado-abade-
pedrosa-museum
siza-vieira-roberto-collova-orazio-saluci-salemi
o Σελ.117,119,121,123,127,130-131 |
https://www.archdaily.com.br/br/01-49523/classicos-da-
arquitetura-quinta-da-malagueira-alvaro-siza
o Σελ.118 |
https://www.artforum.com/print/201603/typology-and-
participation-the-architecture-of-alvaro-siza-58115
174
o Σελ.118 | https://www.architectural-
review.com/essays/revisiting-siza-an-archaeology-of-the-
future
o Σελ.125,129 |
https://www.archdaily.com/592436/reflections-on-alvaro-
siza-s-quinta-da-malagueira-communist-housing-scheme-in-
evora
o Σελ.133-137,139-145,147-149 |
https://www.archdaily.com/875977/alvaro-sizas-galician-
center-of-contemporary-art-through-the-lens-of-fernando-
guerra
vieira-giovanni-amato-bouca-housing-complex
o Σελ.152,153 |
https://www.dezeen.com/2018/03/29/photography-alvaro-
siza-saal-bouca-social-housing-porto/
wohnhaus-schlesisches-tor-bonjour-tristesse-alvaro-siza-
vieira-peter-brinkert
o Σελ.155 | https://www.cca.qc.ca/en/events/3509/corner-
block-neighbourhood-cities-alvaro-siza-in-berlin-and-the-
hague
vieira-fernando-guerra-fg-sg-museu-insel-hombroich
o Σελ.159 | https://www.archdaily.com/964260/alvaro-sizas-
new-steel-frame-watchtower-for-ecotourism-in-
portugal?ad_medium=gallery
o Σελ.160,161 | https://divisare.com/projects/268180-alvaro-
siza-vieira-fernando-guerra-fg-sg-museu-moinho-de-papel
siza-vieira-fernando-guerra-fg-sg-complexo-desportivo
o Σελ.166-168 | https://www.archdaily.com/889080/alvaro-
sizas-new-church-of-saint-jacques-de-la-lande-though-the-
lens-of-ana-amado
175

Divanidou Dimitra

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Divanidou Dimitra

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Δήμητρα Διβανίδου

Ο Ι ΧΟ ΡΟ Γ ΡΑΦΙ ΕΣ ΤΟΥ Á LVA RO S I ZA

Ε ρ ε υνητ ικ ή Εργ ασία

ε πι βλέ πων κα θηγητή ς | C l a udi o C onenna

Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

2.1 Η Παγκοσμιότητα στην Αρχιτεκτονική του Πορτογάλου

2.2 Συνθετική Διαδικασία

2.3 H Εφευρετικότητα δια μέσω της Μεθερμήνευσης

2.4 Ο ρόλος του Αρχιτέκτονα

03 ΟΙ ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ÁLVARO SIZA – Case Studies

3.1 Η Χορογραφία με το Φυσικό Τοπίο

▪ 3.1.i Εστιατόριο Boa Nova (1958-1963)

3.2 Η Χορογραφία με το Ερείπιο και την Κατακερματισμένη Πόλη

▪ 3.2.i Κατοικία Alcino Cardoso (1971-1973)

3.3 Η χορογραφία με το Αστικό Τοπίο

▪ 3.3.iii Ανάπλαση Συνοικίας Quinta da Malagueira (1977-1998)

‘’Όταν στοχάζομαι την Αρχιτεκτονική, παίρνω πάντα έμπνευση από

Ο Álvaro Siza έχει την ικανότητα να αφουγκράζεται έναν τόπο,

2.1 Η Παγκοσμιότητα στην Αρχιτεκτονική του Πορτογάλου

Η Πορτογαλία, όπως και ο υπόλοιπος δυτικός πολιτισμός, στο πρώτο

Το έργο του Siza συνδέεται άρρηκτα με το ‘άνοιγμα’ της Πορτογαλίας,

Η διαδικασία σχεδιασμού για τον Siza ξεκινάει από την αρχική

Ο Álvaro Siza έχει την ικανότητα να αφουγκράζεται έναν τόπο,

1999, Ρώμη, Ιταλία

Ο Álvaro Siza έχει αναφερθεί στον τρόπο με τον οποίο ‘περιφέρεται’

2.4 Ο ρόλος του Αρχιτέκτονα

Θεωρεί ότι η ανοιχτή στάση στη συζήτηση ενός θέματος είναι

O ρόλος του αρχιτέκτονα είναι αυτός του διαμεσολαβητή και θεωρεί

1998, Λισαβόνα, Πορτογαλία

Το κτιριολογικό πρόγραμμα και οι λειτουργικές ανάγκες ενός έργου,

To έργο του Álvaro Siza δεν μπορεί να περιοριστεί σε κάποιο

Με τον αρχιτέκτονα, τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή μετασχηματισμό,

1998, Πόρτο Αλέγκρε Βραζιλία

Με αυτήν την έννοια, η αρχιτεκτονική του Siza μοιάζει με ένα

2017, Ταϊπέι, Ταϊβάν

3.1 Η Χορογραφία με το Φυσικό Τοπίο

Η σύνδεση μεταξύ αρχιτεκτονικής και φύσης, από τη σκοπιά της

Αρχιτεκτονική και Φύση

Από την πιο προγονική της έννοια, η φύση αναφέρεται στην

Η σχέση μεταξύ Αρχιτεκτονικής και Φύσης στην Κατασκευή Τοπίου

Σύμφωνα με τον Álvaro Siza, η αρχιτεκτονική, η κατασκευή του

2002, Λουσάντα, Πορτογαλία

Ωστόσο, σε αντίθεση με τους ορθολογιστές αρχιτέκτονες, όπως ο Le

1993, Πόρτο, Πορτογαλία

O ‘βιολογικός’, ή με τις λέξεις του Behne o ‘functionalist’, θέλει την

2009, Paju-si, Νότια Κορέα

Σε ένα από τα πρώτα του κείμενα, ο Siza αναφέρθηκε στο αρχαίο

‘’Ένα βραχώδες εξόγκωμα από όπου η θάλασσα εισχωρεί,

Ακόμα και η οργάνωση της κάτοψης αναπτύσσεται σε σχέση με το

Μέσω της υλικότητάς του, το κτίριο φαίνεται να συνδυάζεται με το

Σε αυτό το πρώιμο έργο του, ο Álvaro Siza παρουσιάζει όλα τα

Λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα από το εστιατόριο Boa Nova, παραλιακά,

Ο λαβύρινθος και η θέα

Οι κύριες δομές απλώνονται σε παράλληλες λωρίδες (ή

Η κάτοψη του συγκροτήματος αποκαλύπτει τις διαπλοκές των

Η περιοχή της πισίνας δημιουργήθηκε από δύο φυσικές ισοϋψείς από

Η σχεδιαστική πρόταση επιδιώκει την μέγιστη εκμετάλλευση των

Θυμίζοντας έναν ‘κουλουριασμένο, κοιμισμένο δράκο’ που επιπλέει

Η πορεία προς το άπειρο

Σύμφωνα με τον Carlos Castanheira, υπάρχουν έργα που γεννιούνται

Το Art Pavilion περιλαμβάνει γκαλερί τέχνης και εκθεσιακούς χώρους.

Στην αρχιτεκτονική το φως ορίζει τη μορφή.

Στην αρχιτεκτονική η διαδρομή εκπλήσσει.