Napisać obraz

Materiał składa się z sekcji: "Jan van Eyck, Portret małżonków Arnolfinich", "Pierwsze
spotkanie z obrazem", "Motywy ikonograficzne", "Jan van Eyck w opiniach Jana
Białostockiego", "Drobiazgowa zgodność z naturą", "Zwierciadło świata", "Malarstwo
i okulary", "Zadaniowo".

Materiał zawiera 15 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 33 ćwiczenia, w tym 12

interaktywnych.

Materiał do wykorzystania na lekcjach plastyki.

Bibliografia:

Źródło: Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1991.

Źródło: Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej
ery, Warszawa 2001.
 Napisać obraz

Ołtarz Gandawski
Źródło: Jan van Eyck, Hubert van Eyck, 1425, tempera, katedra św. Bawona w Gandawie, domena publiczna.

Otaczający nas świat możemy odbierać wieloma zmysłami. Jednym z nich jest wzrok, dzięki
któremu możemy poznawać świat i doceniać bogactwo jego barw i kształtów. Wśród
malarskich obrazów, którymi otaczamy się na co dzień, są naturalne widoki, ale są też dzieła
tworzone przez utalentowanych artystów. Opisując obraz, próbujemy wyrazić go w obcym dla
niego języku. Jak to zrobić, żeby oddać słowem to, co malarz uwiecznił za pomocą pędzla
i farb? Jak napisać obraz, żeby mógł się nim zachwycić każdy, także ci spośród nas, którym
nie jest dane go zobaczyć?
Już wiesz

1) Sięgnij na biblioteczną półkę – w szkole lub w domu – po dowolny album z obrazami.

Otwórz go i – patrząc na reprodukcję, którą masz przed sobą – zastanów się, na czym może
polegać opis obrazu. Zapisz w punktach krótkie odpowiedzi na następujące pytania:

Czy w opisie obrazu powinien się znaleźć cały życiorys jego autora?
Czy tworząc opis, powinniśmy poświęcić dużo miejsca temu, co widzimy na obrazie?
Czy warto pisać o tym, jaka jest kolorystyka obrazu, czy obraz jest ciemny czy jasny?
Czy warto w nim umieścić informacje dotyczące kształtu obrazu, jego wielkości,
rodzaju farby, którą został namalowany, miejsca jego przechowywania?
 2) Wypożycz z biblioteki album poświęcony malarstwu Jana van Eycka (malarstwo
niderlandzkie XV wieku). Obejrzyj go i odpowiedz na pytania:

Czy to twoje pierwsze spotkanie z twórczością tego malarza?

Czy podobają ci się jego prace?
Czy potrafisz określić, co ci się podoba, a co ci się nie podoba w tym malarstwie?

Dla zainteresowanych

Jak sądzisz, czy obraz można opisać tylko w jeden sposób? Od czego to może zależeć?
Od czego, twoim zdaniem, warto by zacząć opis obrazu?
Czy w opisie powinno się znaleźć zdanie na temat jego kompozycji, tzn. jakie elementy
wchodzą w jej skład (np. kolor, faktura, kształt) oraz jaki to rodzaj kompozycji (np.
otwarta, zamknięta)?
Czy wypowiedź na temat obrazu powinna się kończyć na opisie tego, co bezpośrednio
widać na płótnie, czy też może warto zastanowić się jeszcze
nad innymi zagadnieniami, np. interpretacją dzieła?

Jan van Eyck, Portret małżonków Arnolfinich

Autoportret (domniemany)
Źródło: Jan van Eyck [czyt. jan wan ek], 1433, olej na desce, Na onal Gallery [czyt. naszynal galery], Londyn, domena publiczna.
Jan van Eyck
1390 – 1441
Był niderlandzkim humanistą o rozległym wykształceniu i wybitnym malarzem I połowy XV
wieku, uznawanym za jednego z prekursorów sztuki renesansowej poza Włochami. Już za
swojego życia zyskał sławę, nie tylko na północy Europy, ale także na południe od Alp, między
innymi dzięki umiejętności wiernego oddawania rzeczywistości oraz znakomitym portretom.
Malował również obrazy religijne oraz miniatury. Do najsłynniejszych dzieł van Eycka należą
m.in.: Ołtarz Gandawski (Ołtarz Baranka Mistycznego, wykonany prawdopodobnie z bratem
Hubertem van Eyckiem) i Mężczyzna w turbanie, a przede wszystkim Portret małżonków
Arnolfinich.

Malarz sygnował swoje dzieła nazwiskiem oraz dewizą w języku niderlandzkim: 'Alsick kann'
(czyt. alzik kan; 'Tak, jak potrafię').

Jan van Eyck był jednym z pierwszych malarzy europejskich XV wieku, którzy zaczęli używać
do tworzenia swoich obrazów farb olejnych, stopniowo zastępując nimi stosowaną wcześniej
temperę, oraz posługiwali się techniką nakładania przezroczystych laserunków,
gwarantujących efekt soczystości barw i świetlistości powierzchni obrazu.

Ćwiczenie 1
Źródło: Learne c SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 2
Znajdź ukryte wśród liter synonimy słowa „sztuka". Kliknij pierwszą literę znalezionego wyrazu
i trzymając naciśnięty przycisk myszki, przeciągnij kursor do ostatniej litery tego słowa.

N U K E T I I U R B Z Z

W N O B L U I W N O Z A

L Z L R A A M B M U E L
U R M R K M N I Z M B O

K A K B A N U K T I U P

P L T N R B R Z S E L U

U P A N T W Z U P J Z Z

A M T C Y W B W E Ę O P
K E Z A Z K U M K T N K

I Z S U M M R I T N L U

N G R L R B B E A O A L
H E A T Z S N U K Ś W T

C T W A K E R B L Ć E U

E N U Z E P C M M N T N
T T U I K C C I T L M L

 EGZEMPLARZ  WARSZTAT  UMIEJĘTNOŚĆ  KUNSZT  SPEKTAKL

 TECHNIKA  ARTYZM
Źródło: Learne c SA, licencja: CC BY 4.0.
artyzm

umiejętność tworzenia pięknych rzeczy

Polecenie 1

Czy uważasz, że reprodukcja jest w stanie oddać całe bogactwo malarstwa? Co, według ciebie,
może ulec na reprodukcji przeinaczeniu? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Pierwsze spotkanie z obrazem

Portret małżonków Arnolfinich

Źródło: Jan van Eyck, 1434, olej na desce, Na onal Gallery [czyt. naszynal galery], Londyn, domena publiczna.

Pierwsze spotkanie z obrazem warto zacząć od podstawowych danych katalogowych, które

mogą wiele powiedzieć nie tylko o samym obrazie, lecz także o czasach, w których powstał,
oraz o temacie przedstawienia. Niektóre z tych informacji znajdują się na tabliczce
umieszczonej pod obrazem w muzeum. Powinny też być umieszczane wszędzie tam, gdzie
dzieło jest reprodukowane.
Ćwiczenie 3
Ułóż puzzle, aby powstał obraz Jana van Eycka.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 4
Przeczytaj informacje, które zostały umieszczone poniżej, i poprawnie uzupełnij podstawowe
dane dotyczące obrazu.

Autor:

Tytuł dzieła:

Data powstania:

Wymiary:

Technika malarska:

Miejsce przechowywania:

Na onal Gallery, Londyn Jan van Eyck olej na desce 80,1 x 59 cm 82,2 x 60 cm

olej na płótnie 1434 1438 Portret małżonków Arnolfinich Portret małżeństwa

Louvre, Musée du Louvre Rogier van der Weyden

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5

Znajdź w dowolnym słowniku pojęć plastycznych (np. w Słowniku terminologicznym sztuk

pięknych pod redakcją Stefana Kozakiewicza) wymienione poniżej gatunki malarskie. Następnie
wynotuj, według wzoru, pojęcia i sformułowania, które mogą być pomocne przy określaniu
typów obrazów.

Wzór – autoportret: artysta, wizerunek (portret) własny

akt:

martwa natura:

pejzaż:

portret:

malarstwo religijne:

malarstwo rodzajowe:
Ćwiczenie 6
Przyporządkuj podpisy (zawierające m.in. informacje o gatunku malarskim, do którego
przynależy dzieło) do odpowiednich obrazów.

Jan van Eyck, Portret

Rafael, Madonna
małżonków Arnolfinich, Auguste Renoir, Akt
Sykstyńska, malarstwo
portret, malarstwo siedzącej dziewczyny, akt
religijne
rodzajowe
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
Przyporządkuj podpisy (zawierające m.in. informacje o gatunku malarskim, do którego
przynależy dzieło) do odpowiednich obrazów.

Leon Wyczółkowski, Tatry, Stanisław Wyspiański, Leonardo da Vinci, Mona

pejzaż Autoportret, autoportret Lisa, portret
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
Na obrazie Petera Paula Rubensa [czyt. petera paula rubensa] (Krajobraz z zamkiem Steen)
rozmieść w odpowiednich miejscach określenia, które będą pomocne przy tworzeniu opisu
obrazu.

  

  

  

W lewym dolnym rogu obrazu (4) W centrum przedstawienia (6)

W prawym górnym rogu obrazu (9) W prawym dolnym rogu obrazu (5)

Na drugim planie, z lewej strony obrazu (2) Na drugim planie, z prawej strony obrazu (3)

W lewym górnym rogu obrazu (8) Na pierwszym planie obrazu (1) Na trzecim planie (7)

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ważne!

Kolejność opisu powinna być uporządkowana.

Wymienione określenia można zastąpić innymi, np.: w dolnej części obrazu, w górnej
części obrazu, na dalszym planie obrazu, na trzecim planie obrazu, na ostatnim planie,
w tle.

Pamiętaj, że lewa strona obrazu to ta, którą masz przed sobą po lewej stronie, a prawa
strona obrazu to ta, którą masz po swojej prawej stronie.
Wskazówka

Opis obrazu powinien składać się z trzech części: wstępu, rozwinięcia i zakończenia.

We wstępie umieszczamy wszystkie najważniejsze informacje dotyczące autora obrazu,

techniki wykonania, daty powstania, aktualnego miejsca przechowywania dzieła,
 ciekawych wydarzeń z historii obrazu.

W rozwinięciu należy określić temat obrazu. Na początku opisujemy, co przedstawia

pierwszy plan, a następnie elementy znajdujące się na drugim planie. Ważne jest, by
zwrócić uwagę na tło. Należy pamiętać, by opisać układ elementów na obrazie i ich
znaczenie. W opisie dzieła malarskiego znaczenie mają także barwy zastosowane przez
malarza i nastrój, który wywołują.

Zakończenie to miejsce na opisanie własnych emocji, wrażeń i reakcji związanych z danym

dziełem sztuki.

Opisując obraz, można stosować czasowniki, m.in. znajdować się, być, być widocznym,
przedstawiać, zostać przedstawionym, uwiecznić, zostać uwiecznionym, oddać (coś na
obrazie – uwiecznić), zostać oddanym (uwiecznionym – na obrazie), stać, leżeć, siedzieć,
wisieć. Do tworzenia opisu obrazu należy używać różnych konstrukcji zdań (strona czynna,
bierna). Warto używać synonimów do określania autora, np. malarz, artysta, twórca, jak
i obrazu: dzieło, płótno, praca.

Motywy ikonograficzne

Portret małżonków Arnolfinich

Źródło: Jan van Eyck, 1434, olej na desce, Na onal Gallery [czyt. naszynal galery], Londyn, domena publiczna.
Ćwiczenie 9

Przyjrzyj się głównym motywom ikonograficznym znajdującym się na obrazie. Wymień je.

Ćwiczenie 10

Przyporządkuj elementy z obrazu Jana van Eycka Portret małżonków Arnolfinich do

odpowiednich stwierdzeń.

W lewym dolnym rogu dzieła widoczne są .

Na drugim planie, po lewej stronie, znajduje się .

Pod oknem widoczny jest fragment stolika, .

Po drugiej stronie, tuż za plecami kobiety, zostało uwiecznione .

U góry, między postaciami, .

Tłem przedstawienia jest jasna ściana, .

Na ścianie, nad złączonymi dłońmi państwa Arnolfinich, .

Poniżej lustra znajduje się .

Na dole obrazu, u stóp pary małżonków, znajduje się .

zamykająca w głębi całość przedstawienia zwisa z sufitu wieloramienny świecznik

duże okno, z którego wpada światło do wnętrza mały kudłaty piesek

wielkie łoże z baldachimem, pokryte czerwona materią

ława do siedzenia, podobnie jak łoże i baldachim – pokryta czerwoną materią

drewniane saboty na którym leżą owoce

wisi okrągłe, wypukłe lustro, nad którym widoczny jest jakiś napis
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
baldachim

osłona z rozpiętej na drążkach tkaniny, umieszczona nad tronem, łożem lub jako przenośna
noszona nad władcami, dostojnikami albo przedmiotami kultu
materia
 tu: materiał, tkanina
saboty

dawniej buty zrobione w całości z drewna lub mające drewnianą podeszwę

Ćwiczenie 11

Zredaguj krótki opis obrazu Jana van Eycka.

Ważne!

Dzieło van Eycka powstało w I połowie XV wieku, a do jego pełnego zrozumienia

niezbędna jest znajomość kultury XV‐wiecznej Flandrii, jej zwyczajów, tradycji, a nawet
typu ubiorów oraz szczegółów ówczesnego wystroju wnętrz.

Portret małżonków Arnolfinich przedstawia parę młodych ludzi stojących na tle wnętrza
XV‐wiecznego flamandzkiego domu. Prawdopodobnie są to Giovanni di Nicolao Arnolfini
oraz jego żona – Giovanna Cenani, mieszkający w Brugii, gdzie także żył i pracował Jan van
Eyck. Obie postaci przedstawione na obrazie są ubrane elegancko i bogato, co może
świadczyć o wyjątkowości chwili, kiedy zostały sportretowane. Możliwe, że para została
uwieczniona w trakcie ceremonii małżeństwa, które w XV‐wiecznej Flandrii mogło być
zawierane poza kościołem. Badacze, przyglądając się sukni Giovanny, spierają się o to, czy
młoda kobieta była wówczas w ciąży. Wielu historyków sztuki przychyla się jednak do tezy, że
namalowana przez van Eycka suknia jedynie wiernie oddawała ówczesną modę.
 Ćwiczenie 12

Opisz wygląd lustra i to, co widać w jego odbiciu.

Portret małżonków Arnolfinich (detal)

Źródło: Jan van Eyck [czyt. jan wan ek], domena publiczna.

Ciekawostka

Jan van Eyck podpisał swoje dzieło w oryginalny i zabawny sposób. Nad namalowanym na
tylnej ścianie pokoju lustrem umieścił inskrypcję: 'Johannes de Eyck fuit hic / 1434' ('Jan
van Eyck był tutaj / 1434'). To sformułowanie wskazuje na czas przeszły, 'był', czyli w tej
chwili nie jest, gdyż teraz scenę obserwuje ktoś inny - odbiorca obrazu.

Wnętrze, które namalował Jan van Eyck, pełne jest różnych przedmiotów, które miały
symboliczne znaczenie w XV wieku. Jedne z nich mogą potwierdzać przypuszczenie, że
przedstawiona na obrazie scena jest ceremonią zawarcia małżeństwa, inne przypominają
o domowych obowiązkach pani domu.
Ćwiczenie 13

Przyjrzyj się zaznaczonym na obrazie elementom i zastanów się, co mogły symbolizować. Swoje
przypuszczenia sprawdź, klikając na przyporządkowaną mu cyfrę.

2
4

1
Świeca
Symbolizuje ślub oraz obecność Chrystusa.

2
Pies
Symbolizuje wierność małżeńską.

3
Owoce
Symbolizują czystość oraz płodność; nawiązują do pierwszych ludzi wygnanych z Raju.

4
Porzucone buty
Świadczą o zawarciu w tym wnętrzu sakramentu małżeństwa.

5
Lustro i różaniec
 Symbolizują czystość pary.

Jan van Eyck w opiniach Jana Białostockiego

“
Jan Białostocki

Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce

europejskiej naszej ery
Podobnie zasadniczą rolę van Eyck odegrał w dziedzinie portretu.
Modele jego obrazów to dygnitarze hierarchii kościelnej […] albo ludzie
związani blisko z malarzem […]. Przede wszystkim jednak modelami są
przedstawiciele wielkiego kapitału ówczesnego – najwyższa, nieliczna
grupa bogatego mieszczaństwa związana raczej już z dworem
burgundzkim niż z życiem miasta. […] Z tym też światem związany był
Giovanni Arnolfini, kupiec włoski z Lukki, przedstawiciel Medyceuszów
w Niderlandach, doradca dworu księcia burgundzkiego, człowiek,
któremu van Eyck namalował najniezwyklejszy portret, jaki powstał
w XV wieku […].

W obrazie tym, przedstawiającym Arnolfiniego z żoną, van Eyck

wyprzedził o sto lat dzieje portretu, a jednocześnie wytyczył drogę dla
rozwoju intymnej sceny rodzajowej we wnętrzu […]. Kupiec włoski stał
się nie tylko godny uwiecznienia w portrecie – teraz artysta uważał już
za słuszne i godziwe przedstawić go wraz z żoną w całej postaci, nie
w popiersiu, jak dotąd przedstawiano nawet królów.

Arnolfini i jego piękna małżonka, trzymająca na łonie suknię suto, wedle

burgundzkiej mody, sfałdowaną, stoją obok siebie we wnętrzu
zamożnie urządzonego pokoju. Oko van Eycka odnotowało łoże pod
baldachimem w głębi, lśniący mosiężny świecznik, pomarańcze na
 ławce pod oknem. Na pierwszym planie porzucona para drewnianych
sandałów, u stóp portretowanych mały kudłaty piesek, przypominający
raczej zabawkę niż żywe stworzenie […].

Ale wewnątrz tej zacisznej izby dzieje się coś ważnego. To nie tylko
portret dwojga ludzi; obraz van Eycka przesycony jest dostojnym
nastrojem, powagą chwili, w której odbywa się uroczystość. Arnolfini
uniósł prawą dłoń w górę gestem błogosławieństwa czy przysięgi;
drugą ręką ujął prawą dłoń niewiasty. Jesteśmy świadkami ceremonii
zaślubin przez podanie ręki i przysięgę (formę tę Kościół dopuszczał
jeszcze do drugiej połowy XVI wieku). Nie tyle jesteśmy świadkami tego
tajemniczego obrzędu, ile malarz – autor obrazu. Przedstawił bowiem
siebie oraz drugą osobę obecną przy ceremonii w odbiciu zwierciadła
zawieszonego na ścianie, a poświadczył fakt własnoręcznym podpisem
umieszczonym ponad lustrem na ścianie: Johannes de Eyck fuit hic
1434 (Jan van Eyck był tutaj). I inne elementy obrazu ukazują swe
wtórne, symboliczne oblicze – świeca płonąca w świeczniku przy
świetle dnia związana jest z obrzędem, zabawny piesek u stóp
małżonków – to symbol wierności małżeńskiej. Przenośne,
symboliczne treści przyoblekają się w kształty tak realne, tak pełne
życia, iż zaczynają już same sobie po trosze wystarczać.
Źródło: Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery, Warszawa 2001.

Na podstawie przeczytanego fragmentu odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 14

W powyższym tekście wyszukaj informację, z której wynika, kto najczęściej pozował Janowi van
Eyckowi do portretów.
Ćwiczenie 15

Wyjaśnij, na czym polegała, według autora tekstu, niezwykłość stworzonego przez Jana van
Eycka portretu małżonków Arnolfinich.

Ćwiczenie 16

Wyszukaj w tekście informację i odpowiedz, na co zwraca uwagę Jan Białostocki, opisując

utrwaloną na obrazie chwilę.

Ćwiczenie 17

Czy zgadzasz się z opinią krytyka, że 'nie tyle jesteśmy świadkami tego tajemniczego obrzędu, ile
malarz - autor obrazu'? Uzasadnij swoje zdanie.

Ćwiczenie 18

Wyjaśnij, jak rozumiesz wypowiedź: 'Przenośne, symboliczne treści przyoblekają się w kształty
tak realne, tak pełne życia, iż zaczynają już same sobie po trosze wystarczać'.
 Ćwiczenie 19

W odniesieniu do wcześniejszych informacji o obrazie, odpowiedz na pytania.

Czy dzieło jest:

dynamiczne czy statyczne?

harmonijne uporządkowane czy chaotyczne?

skomponowane symetrycznie czy rządzi nim asymetria?

bogate w motywy i treści czy ubogie?

radosne czy smutne w wymowie?

Polecenie 2

Czy podoba ci się omówiony obraz? Odpowiadając na pytanie, odnieś się do pierwszego
wrażenia, jakie zrobiło na tobie dzieło.

Drobiazgowa zgodność z naturą

“
Jan Białostocki

Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce

europejskiej naszej ery
Tym, co zachwycało i pasjonowało Włochów w malarstwie
niderlandzkim, była zupełna, drobiazgowa zgodność z naturą, były to
cechy, które pozwalają nazwać sztukę niderlandzką 'zwierciadłem
życia'. […] Artyści niderlandzcy dążyli do zobrazowania wszystkiego, do
przedstawienia świata jako sumy części, do pokazania każdego
szczegółu, elementu każdej cząstki. Indywidualizacja niderlandzka
przeciwstawiała się więc włoskiej skłonności do idealizacji, wiedza
o szczegółach – włoskiemu uogólnieniu. […]

Niektórzy biografowie wspominają o dwóch braciach van Eyck –

Hubercie i Janie. Ich współpracy przypisuje się na ogół najsłynniejsze
dzieło malarstwa niderlandzkiego XV wieku – Ołtarz Baranka
Mistycznego w katedrze św. Bawona w Gandawie, zwany często
Ołtarzem Gandawskim (ukończony w 1432 roku), w którym miniatorska
precyzja artystów poddana została umiejętności zorganizowania
monumentalnej całości.
Źródło: Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery, Warszawa 2001.
Ćwiczenie 20
Na podstawie przeczytanego tekstu oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń.

PRAWDA

Włosi idealizowali, a artyści

niderlandzcy indywidualizowali
obraz świata.

Włochów nic nie intrygowało

FAŁSZ
w malarstwie niderlandzkim.

Malarze niderlandzcy oddawali

w swoich obrazach
rzeczywistość zgodnie z naturą.

Najsłynniejsze niderlandzkie
dzieło malarskie XV wieku
zostało ukończone w 1423 roku.

Ołtarz Gandawski to dzieło

o miniaturowych rozmiarach.

Współpracy Jana van Eycka i jego

brata przypisuje się powstanie
Ołtarza Gandawskiego.

Włosi indywidualizowali,
a artyści niderlandzcy
idealizowali obraz świata.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 21

Wyjaśnij, jak rozumiesz określenie 'zwierciadło życia'. Wskaż odpowiedni fragment tekstu Jana
Białostockiego, w którym autor uzasadnia użycie tego sformułowania w odniesieniu do
malarstwa niderlandzkiego.
Ćwiczenie 22

Wyszukaj w tekście informację i odpowiedz, na jakie zasadnicze różnice pomiędzy malarstwem

niderlandzkim a włoskim zwraca uwagę autor tekstu.

“
Maria Rzepińska

Zwierciadło świata
Malarstwo flamandzkie rzadko używa złota. Nie używa go zupełnie van
Eyck, gdyż powierzchnia jego obrazów ma taki blask i świetność, że nie
potrzebuje ozdoby złoceniami. Złoto – będące w średniowieczu
metaforą światła nadziemskiego, metaforą nieba i raju – u van Eycka
zastąpione zostaje przedstawieniem światła innymi środkami. Światło
to jest nadal metaforą boskości, ale zachowuje się wedle praw światła
ziemskiego, wypełnia przestrzeń, otacza przedmioty, refleksuje
w powierzchniach gładkich, przenika przez substancje przezroczyste,
roznieca iskry w koronie Marii.

Van Eyckowie zastosowali pierwsi nowy sposób malowania, osiągając

świetlistość, blask i nasycenie koloru przez nakładanie warstw
laserunków ze specjalnym spoiwem olejno‐żywicznym na białym
gruncie, spoistym i gładkim jak marmur. Prześwitująca biel tego gruntu
dawała efekt zbliżony do tego, jaki daje światło przepuszczone przez
półprzejrzyste barwne szkła witrażowe. Obraz taki powstawał bardzo
długo, gdyż każda warstwa musiała uprzednio wyschnąć, ale efekt
obrazu flamandzkiego jest nieporównany, a trwałość ich struktury
barwnej, zwłaszcza w obrazach van Eycka, każe do dziś podziwiać
'sekrety Flamandów'.
Źródło: Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1991.
 Ćwiczenie 23
Odnosząc się do tekstu, z podanych poniżej stwierdzeń wybierz te, które są prawdziwe.

 Kolory na obrazach malowanych w technice laserunków są nietrwałe.

 Obrazy van Eycka są świetliste dzięki nakładaniu warstw laserunków.

 W malarstwie flamandzkim nigdy nie pojawia się kolor złoty.

Na obrazach van Eycka światło jest metaforą boskości, ale podlega prawom świata

ziemskiego.

 W średniowieczu złoto symbolizowało na obrazach światło słoneczne.

Jan van Eyck był jednym z tych malarzy, którzy czasami używali złota do malowania

swoich obrazów.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 24

Wyjaśnij, na czym, według autorki tekstu, miał polegać 'sekret' malarstwa Flamandów.

Malarstwo i okulary
Czy zastanawiałeś/-aś się, kiedy po raz pierwszy na obrazach zaczęto uwieczniać prosty,
znany wszystkim drobiazg - okulary? To właśnie van Eyck był pierwszym malarzem, który
odważył się pokazać na swoich obrazach ludzi trzymających w dłoni ten nieco dziwnie już
dziś wyglądający przedmiot z XV wieku.

“
Maria Rzepińska

Zwierciadło świata
Obraz flamandzki […] to natura widziana w pomniejszającym
zwierciadle. To malarstwo ma obsesję najdokładniejszej wyrazistości
rzeczy widzianych i obsesję zwierciadła zamykającego obraz świata
 w swej połyskliwej powierzchni. Wyrób luster szklanych pokrytych
emulsją ma swój początek prawdopodobnie we Flandrii, a motyw
wypukłego zwierciadła, przedłużającego fikcyjną przestrzeń obrazową,
występuje często w malarstwie niderlandzkim […].

To, że lustra i okulary pojawiają się po raz pierwszy właśnie

w malarstwie van Eycka, ma symboliczną, informacyjną wymowę. Te
okrągłe, niewygodne, trzymane w pewnej odległości od książki, okulary
powtarzają się w wielu obrazach flamandzkich – nigdy natomiast nie
widujemy ich w obrazach włoskich, choć wiadomo, że nie były tam
nieznane. Sztuka włoska nie przyjmuje do wiadomości żadnych
defektów fizycznych człowieka, a więc także osłabienia wzroku.
Źródło: Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1991.
Ćwiczenie 25

Na podstawie przeczytanego tekstu opisz, jak wyglądały okulary, których używano w XV wieku.
Czy nosiło się je w podobny sposób jak okulary współczesne? Dodatkową podpowiedź
znajdziesz na obrazie Jana van Eycka Madonna kanonika van der Paele.

Madonna kanonika van der Paele

Źródło: Jan van Eyck, 1436, tempera, Groeningemuseum [czyt. hronihemuseiem], Brugia, domena publiczna.
 Ćwiczenie 26
Na podstawie przeczytanego tekstu określ prawdziwość poniższych stwierdzeń:

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Malarstwo flamandzkie precyzyjnie odzwierciedla rzeczy
 
widziane w rzeczywistości.
Lustra pokryte emulsją zaczęto produkować
 
prawdopodobnie we Flandrii.
W malarstwie niderlandzkim często występuje motyw
 
wklęsłego lustra.
Jan van Eyck utrwalał na swoich obrazach takie motywy jak
 
lustro i okulary.
Okulary nie były znane na południe od Alp.  
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zadaniowo
Ćwiczenie 27

Podaj trzy przykłady wyrazów pokrewnych do słowa 'obraz'.

Ćwiczenie 28

Podaj pięć przykładów synonimów słowa 'obraz'.

Polecenie 3

Znajdź na mapie Europy, obrazującej sytuację polityczną w XV wieku, Flandrię i Brugię. Poszukaj
w encyklopedii informacji na temat regionu oraz miasta, z którymi był związany Jan van Eyck.

Polecenie 4

Wyobraź sobie, że zamiast autora obrazu, Jana van Eycka, w wiszącym na ścianie lustrze odbija
się twój wizerunek. Jesteś zatem świadkiem wydarzeń. Swoje wrażenia zapisz w formie osobistej
relacji z uczestnictwa w ceremonii zaślubin państwa Arnolfinich. Wpleć w nie fragmenty
stworzonego wcześniej opisu obrazu.

Ćwiczenie 29

Na swoim obrazie Jan van Eyck uwiecznił ceremonię zaślubin. Porównaj XV-wieczny sposób
upamiętniania ważnych chwil ze współczesnymi możliwościami i wyjaśnij, jakie różnice
zauważasz.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P5Tksus7U
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.