1

S Z T U K I P L A S T Y C Z N E N A M A T U R Z E

SZTUKI PLASTYCZNE
W NOWOŻYTNOŚCI –
RENESANS POZA WŁOCHAMI
I MANIERYZM
M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 2

© matura-z-historii-sztuki.pl
Wszelkie prawa zastrzeżone. Materiał ten jest ograniczony prawami autorskimi i nie może
być kopiowany, rozprowadzany i użytkowany w żadnej innej formie jak tylko na użytek
własny kupującego.
 realizm
3

SZKOŁA NIDERLANDZKA bezpośrednie otoczenie, zainteresowanie współczesnym życiem i ludzmi

v rozwija się malarstwo olejne
v brak inspiracji antykiem, dominuje bezpośredni, emocjonalny stosunek do świata –
malarstwo intymne, sceny z życia codziennego
v realizm, dokładność w oddaniu rzeczywistości, skupienie na szczegółach – szczególne
zainteresowanie przedmiotem
v odejście od kompozycji centralnych, pojawia się układ po przekątnej, rozproszenie
kompozycji etc.
v szeroka i złożona gama barw z przewagą jednego tonu, mistrzostwo w operowaniu
perspektywą barwną, walorami, kolor jest tu głównym elementem komponującym
płaszczyznę, nieoddzielny od rysunku i formy
Bosch
v pojawiają się elementy fantastyczne, graniczące z karykaturą i nadrealizmem,
rozbudowana symbolika (o charakterze moralizatorskim)

Do tego kręgu zaliczają się : Roger van der Weyden, Jan van Eyck, Hans Memling, Hieronim
Bosch, Pieter Bruegel Starszy
PRAWIDZIWY RENESANS PETER BRUEGEL 4

pokazuje zycie chłopów i ludzi prostych, ich życie, styl życia

Pieter Bruegel (Starszy)

detal tematyka biblijna szeroka
tematyka
² XVI-wieczny malarz niderlandzki
² malował głównie pejzaże z
kolor
postaciami chłopów, motywy z
codziennego życia ludu (wesela,
uczty, biesiady, kiermasze), z Biblii,
ilustrował też przysłowia
² w jego dziełach często występują
nawiązania do stylu Boscha

ilustruje przyslów i zabaw dziecięcych

 KRAINA LENISTWA
5

konsekwencji lenistwa

ludzie sie nie przejmują

gospodarstwem

Pieter Bruegel St. – Kraina lenistwa jajko z nożem?

 PETER BRUEGEL znam to ! widok z lotu ptaka ZABAWY DZIECIĘCE
6

perspektywa zbierzna

wielopostaciowa

kompozycja rozporszona Pieter Bruegel St. – Zabawy dziecięce

<---- szkoła niderlandzka
WESELE CHŁOPSKIE PIETER BREUGEL detale: stroje, posiłki, sceny rodzajowe życie proste
7

indywidualność
posataci

Pieter Bruegel St. – Wesele chłopskie

 NAJWAŻNIEJSZE DZIEŁO PIETER BRUEGEL
cykl
8

dobra pokazuje czas

pejzaż

widok z lotu ptaka

detal

SZTAFAŻ

Pieter Bruegel St. – Sianokosy/ Sierpień

cykl: Pory Roku
 SZTAFAŻ przedstawienie stycznia perspektywa z lotu ptaka 9

u pejzaż zimowy ze sztafażem kompozycja wieloplanowa szczegółowość wieloelementowość

u kompozycja złożona, wieloplanowa,
rozproszona
u perspektywa geometryczna z
przesunięciem punktu zbiegu linii
perspektywicznych na lewo – układ
diagonalny, ujęcie pejzażu z lotu
ptaka
u gama barwna zawężona do
szarości, bladych zieleni i brudnej
bieli z akcentami brązu
u brak wyraźnego stopniowania
Pieter Bruegel St. –
walorowego Myśliwi na śniegu/ Styczeń (1565)
u przywiązanie do detalu, duża cykl: Pory Roku
szczegółowość przedstawienia "bródna biel" śniegu espresyjność
 wieża Babel (biblia) popis fantazji inspiracja Boschem PIETER BRUEGEL
10

SZTAFAŻ POSTACI

Pieter Bruegel St. – Wieża Babel, 1563

Upadek Ikara PIETER BRUEGEL SZTAFAŻ upadku Ikara kompoycja wieloplanowa
11

pejzaż

Pieter Bruegel St. – Upadek Ikara, 1558

 MATTHIAS GRUNEWALD <--- prekursor z GOTYKU
mistyzm gotycki 12
obserwacja natury > włochy

SZKOŁA NIEMIECKA uwielbiają pejzaz wywyższają go

v silne zakorzenienie w tradycjach gotyckich (głównie problematyka), ale także

przełamywanie ich dzięki wpływom włoskim i niderlandzkim
v spotęgowana ekspresja wyrazu, zainteresowanie problematyką filozoficzną,
egzystencjalną – większy nacisk na stany ducha, emocje niż na piękno ciała,
fascynacja brzydotą
v klasycznie zbudowane kompozycje wzbogacone o intensywne barwy,
v silne kontrasty kolorystyczne i walorowe służące podkreśleniu dramatyzmu,
symboliki, wyrazu emocjonalnego dzieła
v usamodzielnienie się pejzażu, głębokie studia natury zarówno w sferze jej
drobiazgowego opisu jak i symboliczno-mistycznych znaczeń

Do tej szkoły zaliczają się: Stefan Lochner, Matthias Grünewald, Lucas Cranach, Albrecht
Altdorfer, Albrecht Dürer, Hans Holbein (Młodszy)
 13
ALBRECHT ALTDOLFER

surowy las sosnowy - Europa centralna

SZTAFAŻ mięsisty pejzaż

Św. Jerzy ze smokiem siła natury

jako rycerz

mistyzm pejzażu

Albrecht Altdorfer –
Św. Jerzy
 14

ALBERT ALTDORFER

"szkoła naddunajska" maluje dunaj

czći krajobraz pejzaż

NA WYPRACOWANIU
krajobraz:
KONIECZNIE WSPOMNIEĆ O

GIORGIONE - BURZA!!!!!

Albrecht Altdorfer –
Krajobraz naddunajski
NAJWAŻNIEJSZY NIEMIEC
dorównuje włochom 15

Albrecht Dürer
uczył się we Wenecji, pod wpływem Belliniego

² niemiecki malarz, grafik, rysownik i teoretyk

sztuki, najwybitniejszy artysta niemieckiego
renesansu
² na początku XVI wieku odbył podróż
artystyczną do Wenecji, która bardzo na
niego wpłynęła, zwłaszcza twórczość
Giovanniego Belliniego (efekty tego
pobytu widać najlepiej w portretach i
autoportretach)
² pracował dla cesarza Maksymiliana I
² zajmował się grafiką (tworzył głównie w
technice drzeworytu i miedziorytu)

Albrecht Dürer –
Autoportret
 16
ujęcie półpostaciowe

kawałek okna z pejzażem - cecha włoska

światłocień

pietyzm szczegółów

szczegóły włosów

Albrecht Dürer –
Autoportret, 1498
faktura materiałów lsienie włosów autoportret portret psycholigiczny
jako CHRYSTUS
17

Albrecht Dürer – MIMIKA, spojrzenie na widza

Autoportret [jako Chrystus] (1500)
u portret w ujęciu frontalnym (en face) z
neutralnym ciemnym tłem ozdobionym
inicjałami artysty i inskrypcją monochromatyzm

u postać ukazana realistycznie, przedstawienie

o dużej głębi psychologicznej – skupiony
wyraz twarzy, spojrzenie skierowane na widza
u doskonale oddane faktury materiałów i włosy
u wąska gama barwna, niemal
monochromatyczna, ograniczona do brązów,
u miękkie światło padające przede wszystkim
na twarz
ALBRECHT DURER

Obecnie w: Stara Pinakoteka, Monachium

 18
ALBRECHT DURER

młoda wenecjanka

wpływ Wenecji

Albrecht Dürer –
Portret młodej Wenecjanki, 1505
 19

dyptyk ADAM I EWA

miękki modelunek

lekki zarys

kontrapost

blik światła na skórze

ekspesja na twarzy, mimika

Albrecht Dürer –
Adam i Ewa
 ALBRECHT DURER
studium na zającu
20

AKWARELA – technika malarska

posługująca się farbami akwarelowymi
kładzionymi najczęściej na papierze
lub pergaminie; wykorzystuje pigment
rozcieńczony w wodzie; farba tworzy
cienką przezroczystą warstwę, przez
którą przebija kolor podłoża; technika
wymagająca dużej precyzji ze względu
na trudności dokonywania poprawek;
akwarelą posługiwano się często przy
wykonywaniu szkiców i projektów
obrazów;

Albrecht Dürer –
Zając
 techniki warsztatowe pozwalające skopiowanie dzieła wykonane na matrycy 21

GRAFIKA – jedna z podstawowych dziedzin sztuk plastycznych, obejmująca techniki

warsztatowe pozwalające na powielanie rysunku na papierze lub tkaninie z uprzednio
przygotowanej formy druku (płyty metalowej, klocka drzeworytniczego i in.); na terenie
Europy jej rozwój datuje się od XV w. wraz z upowszechnieniem produkcji papieru i
pojawieniem się drzeworytu; w tym samym czasie powstał miedzioryt i została
zapoczątkowana nowożytna ilustracja książkowa; w XVI w. rozwinął się ważny rodzaj g.
artystycznej - reprodukcja dzieł malarskich (drzeworyt światłocieniowy — chiaroscuro);
odbitki narysowane w odbiciu lustrzanym
upowszechnienie papieru
Podstawowe techniki graficzne dzielą się na:
² wypukłe - drzeworyt, linoryt, gipsoryt, metaloryt
² wklęsłe – miedzioryt, suchoryt, mezzotinta, akwaforta, akwatinta, maniera kredkowa,
staloryt i in. drzeworyt, miedzioryt
² płaskie – litografia (plakat) XIX w.
ilustracja książkowa
Odrębną techniką druku jest - sitodruk (serigrafia)
tkanina z oczkami
 22

DRZEWORYT – technika graficzna druku wypukłego; na powierzchni deski lub klocka

wygładzonego i powleczonego warstwą gruntu wykonuje się rysunek, następnie
metalowym dłutkiem, nożem lub rylcem wycina się tło, pozostawiając wypukły rysunek;
tak przygotowaną formę powleka się farbą drukarską i odbija na papierze;

Deski drzeworytnicze cięte są z drewna wzdłuż słojów, a klocki w poprzek, to decyduje o

podziale na:

D. LANGOWY (WZDŁUŻNY) – tło wycina się wzdłuż słojów nożem i dłutkami w drewnie
miękkim, cechuje go pewien prymitywizm kreski i plamy, odbitki wykonane w tej
technice mają czarną ramkę, stosowany do końca XVIII w.
D. ŚWIATŁOCIENIOWY (CHIAROSCURO) – drzeworyt barwny tonowy, technika polega na
wycinaniu obrazu w kilku deskach drzeworytniczych lub płytach metalowych, z których
jedna stanowi właściwy rysunek, a tony półcieni i cieni wycina się na oddzielnych
płytach, które drukowane kolejno dają dopiero całość obrazu, przez odpowiednie
rozłożenie tonów i dobór siły kolorów uzyskiwano przestrzenność obrazu, efekt
cieniowania;
 23

wypukłe częsci są
pozostawiają barwnik
langowy (wzdłóżny)
widoczna czarna ramka
wzdlóż słojów

światłocieniowy

barwny, tonowy
druk wklęsły

to co wklęsłe się odbije nakładanie kilku matryc

wcieranie farby w wyrycia

 24

MIEDZIORYT – technika graficzna druku wklęsłego; na gładko

wypolerowanej i zagruntowanej powierzchni płyty miedzianej rytuje się
rysunek za pomocą stalowych rylców; po opracowaniu przeszlifowuje się
węglem drzewnym lub drobnoziarnistymi pastami polerskimi, a
następnie lekko podgrzewa i wciera farbę w wycięte
bruzdy; po usunięciu farby z gładkich partii metalu odbija się go na
wilgotnym papierze pod prasą; z jednej płyty można otrzymać kilkaset
odbitek; technikę tę charakteryzuje cienka, sucha, ostro zakończona
kreska;
 25

drzeworyt langowy

4 jeźdźci apokalipsy

ALBRECHT DURER

widać słoje

Albrecht Dürer –
Czterej jeźdźcy Apokalipsy
[drzeworyt]
 26

ALBRECHT DURER

miedzioryt
podobny do drzeworytu światłocieniowego

większa szczegółowość

RYCERZ ŚMIERĆ I DIABEŁ

dużo detali

alegorie pies, klepsydra

Albrecht Dürer –
Rycerz, Śmierć i Diabeł
[miedzioryt]
 zasmucony aniołek dużo symbolizmu
27
Albrecht Dürer – miedzioryt

Melancholia (1514)
światłocień
[miedzioryt]
u rycina ukazująca alegorię
Melancholii z zamyślonym
geniuszem na pierwszym planie
wokół, którego leżą porzucone geniusz
narzędzia; w kompozycji pojawia
się wiele elementów symbolicznych
tj. klepsydra (symbol przemijania)
czy pies
u misterne oddanie detali i
wyszukane efekty światłocieniowe
osiągnięte za pomocą delikatnej,
gęsto kładzionej kreski dreperia szaty
 28
ALBRECHT DURER

klepsydra - upływ czasu

światłocień

św. Hieronim <--- symbol: lew

Albrecht Dürer –
Św. Hieronim w swojej pracowni
[miedzioryt]
 29

HANS HOLBEIN

Hans Holbein (Młodszy)

² XVI-wieczny niemiecki malarz,
rysownik i grafik, doskonały
portrecista
² podróżował m. in. do Włoch i
Niderlandów
² nadworny malarz króla Anglii
Henryka VIII
 wytworne stroje atrybuty sztuki i nauki oświeceni
30
krucyfiks w rogu ------>
enigmatyczne

portret podwójny

ujęcie całopostaciowe

HANS HOLBEIN

czaszka
obraz anamorficzny <--- symbol
vanitas

Hans Holbein Młodszy –

Ambasadorowie
1533
Obecnie w: National Gallery,
Londyn
czaszka w perspektywie----->
 31
u podwójny portret ambasadorów
ukazanych z atrybutami nauk i
sztuk, co wskazuje na ich wysokie
wykształcenie i obycie
u postaci stoją na tle bogato
dekorowanej kotary, zza której w
lewym górnym rogu wystaje
krucyfiks w kontekście tego dzieła
mogący przybierać wielorakie
znaczenie
u najbardziej oryginalnym elementem
obrazu jest zdeformowana
(anamorfoza) czaszka w centrum na
dole, która jest symbolem
Hans Holbein Młodszy –
Ambasadorowie (1533) przemijania (symbol vanitas)
Obecnie w: National Gallery, Londyn
 całopostaciowy i półpostaciowy
PORTRET HENRYKA VIII HANS HOLBEIN
32

Hans Holbein Młodszy – Portrety Henryka VIII

 HANS HOLBEIN 33

<--- naukowiec

realizm
arch tło

Hans Holbein Młodszy –

Portret Erazma z Rotterdamu
 włoskie niderlandzie 34

dwór

RENESANS W POLSCE mecenat władzy i magnaterii

duchowieństwo

Renesans w sztuce polskiej przypada na lata 1500-1650 i jest związany

również z szybkim rozwojem kultury humanizmu włoskiego na rodzimym
gruncie literatury, muzyki i nauki (ożywione stosunki kulturalne i wymiana
polityczno-kulturowa między dworami Europy i Polski, powstawanie
uniwersytetów, etc.).

W polskiej sztuce renesansowej wyróżnia się trzy okresy:

² okres I – 1500-1550 [wpływy włoskie]
² okres II – 1550-1600 [wpływy niderlandzkie]
² okres III – 1600-1650 [manieryzm i początek baroku]

§ mecenat przede wszystkim królewski (Zygmunt I, Zygmunt August), ale

także magnaterii, wyższego duchowieństwa i bogatego mieszczaństwa
§ wybitne dzieła tworzone zazwyczaj przez artystów obcego pochodzenia
przybyłych do Polski, głównie z Włoch, i przenoszących tu zdobycze
renesansu włoskiego
 u wewnątrz szereg komnat królewskich i pomieszczeń reprezentacyjnych, m. in. Sala 35

Senatorska i Polska = gotyk + renesans na raz

Sala Poselska tzw. sala pod Głowami – drewniany strop tej sali zdobiony
był bogatą dekoracją kasetonową, w poszczególnych kasetonach
dekoracja wnętrz umieszczone były głowy postaci reprezentujących różne stany
społeczne, całość miała wymowę alegoryczną, autorami stropu byli
ZAMEK KRÓLEWSKI NA WAWELU
Sebastian Tauerbach i Hans Snycerz; pod sufitem znajduje się fryz
Hansa Dürera pt. Alegoria historii życia ludzkiego
u pomieszczenia zgrupowane w układzie amfiladowym (połączone przejściami), jasne i
przestronne
u przejścia dekorowane okazałymi portalami autorstwa Benedykta z Sandomierza,
łączącymi elementy gotyckie – laskowania i renesansowe – gzymsy
u ściany gładkie, jedynie pod stropem komnaty zdobione fryzami freskowymi o
motywach figuralnych przedstawiających sceny rodzajowe (bukoliki)
u za czasów Zygmunta Augusta na zamku zgromadzono również bogatą kolekcję
arrasów o tematyce mitologicznej i religijnej stanowiące dodatkową dekorację
pomieszczeń reprezentacyjnych, np. sali tronowej
 kasetony z głowami Wewelskimi fryz z postaciami - alegria "życia ludzkiego" <--- HANS DURER (brat ALBRECHTA)
36
fot. S.Kolowiec/ fotopolska.eu

Król Zygmunt August arrasy Wawelskie

zbierał ARRASY
Sala Poselska na zamku królewskim na Wawelu, XVI w.
duże, spójne
 technika: snycerka przedstawiają przedzial społeczeństwa
94 było zostało 30+
37

toporność
gotycku
symbolika
renesansowa

Sebastian Tauerbach, Hans Snycerz –

głowy wawelskie z Sali Poselskiej
fot. Krakow.wiki
na zamku królewskim na Wawelu
 STWORZNIE ADAMA I EWY, GRZECH PIERWORODNY, WYGNANIE Z RAJU
groteska 38

z Brukseli

kompozycja
symultaiczna

perspektywa
geometryczna

postacie w
pejzażu

kontrapost

egzotyczne zwierzęta zróżnicowanie krajobrazu

arras wawelski
(Stworzenie Adama i Ewy, Grzech Pierworodny, Wygnanie z Raju)
zamek królewski na Wawelu, XVI w.
 werdiura -arras z przedstawieniem natury
39

spokój miejsza

"laserunkowa"
woda

arrasy wawelski - werdiura

zamek królewski na Wawelu, XVI w.
 40

MONOGRAM - AS
SYGMUNT AUGUST <--- fundator

arrasy wawelski (groteska) z

monogramem Zygmunta Augusta
zamek królewski na Wawelu,
XVI w.
 41
:O
fot. Gryffindor

BENEDYKT Z SADOMIERZA

gzyms z renesansu

gotyk + renesans

formy półkoliste

gotyckie laskowania

Benedykt z Sandomierza –
portal drzwiowy na zamku królewskim
na Wawelu,
XVI w.
 mauzoleum rodu JAGIELLONÓW
42
Kaplica Zygmuntowska na Wawelu (XVI w.)
typ nagrobków sansovinowskie

u pełniła funkcję mauzoleum Jagiellonów, wewnątrz

umieszczono nagrobki – w niszach, w typie
sansovinowskim: Zygmunta I Starego (autorstwa
Bartolommeo Berrecciego) i Zygmunta Augusta
oraz pulpitowy nagrobek Anny Jagiellonki (oba
autorstwa Santi Gucciego)
u wszystkie nagrobki wykonane są z czerwonego
marmuru węgierskiego
u ściany wewnętrzne podzielone za pomocą łuków i
form arkadowych, silnie wystające bogate gzymsy
u w niszach umieszczone postacie świętych,
ewangelistów, patronów, występują również
medalion i rozbudowana dekoracja ornamentalna –
ornament kandelabrowy, groteski, arabeski
 43

nisza półkolista
nagrobki
sansovińskie

dekoracje panoplie

krzyżujące się
miecze

czerowny marmur
węgierski

fot. Dennis Jarvis

Anna Jagiellonka układ pulpitowy

wnętrze Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, XVI w.
 44

kartusz ---->

SANTI GUCCI

fot. Dennis Jarvis

ANNA JAGIELONKA nagorbek pulpitowy

Santi Gucci – nagrobek Anny Jagiellonki z Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, XVI w.
 1:02:22 45

uczył polskich artystów ----> BARTOLOMMEO BERRECCI

Zygmunt Stary
kartusze

ZYGMUNT STARY I AUGUST

Bartolommeo Berrecci –
SANTI GUCCI
nagrobek Zygmunta Starego (na górze)
Santi Gucci – Zygmunt August
nagrobek Zygmunta Augusta (na dole)
w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu,
XVI w.
 46
polski artysta nauczony od Włochów

JAN MICHAŁOWICZ Z URZĘDOWA

zrobił dużo ważnych nagrobków

poza sansovinowska
podwójna arkada

3 kolory marmuru <--- cecha włoska

<----- hermy - figury męskie podpierące belkowania

Jan Michałowicz z Urzędowa –

nagrobek bp Filipa Padniewskiego
w katedrze na Wawelu,
fot. Tsadee XVI w.
JAN CINI <--- uczen Bartolomeo Berecciego
47

kanclerz

<--- Krzysztof
Szydłowski

poza leżąca

LAMENT
SZYDŁOWSKI
41 postaci wokół
stołu, poruszeni
śmiercią

ekspresja
poruszenie
Jan Cini [warsztat Berrecciego] – nagrobek Krzysztofa Szydłowieckiego
z kolegiaty w Opatowie (ze sceną Lamentu Opatowskiego) niedowierzanie
 48

fot. Mathiasrex Maciej Szczepańczyk

Lament Opatowski
z nagrobka Krzysztofa Szydłowieckiego
w Opatowie
 49
SANTI GUCCI

wtopiony pulitowy
nagorbek
typ sansovinowski

nienaturalne ułożenie
kartusze dużo ich płaszcza

początek baroku - szaty układają się

jak chcą
XVII w. splendor ->

Stefan Batory ----.>

2 marmury

kartusz ---->
Santi Gucci –
nagrobek Stefana Batorego
z katedry na Wawelu,
XVII w. fot. Poznaniak
bordiura
50
malarstwo miniaturowe

ERAZM CIOŁKO

perspektywa wnętrze gotyckie ostrołukowe

geometryczna

<---- złocenie brak waloru

kontrask barwny

KORONACJA KRÓLA POLSKIEGO

Pontyfikał Erazma Ciołka –

Koronacja króla polskiego
(XVI w.)
 malarstwo książkowe
KODEKS BALTAZARA BEHEMA wieloplanowa kompozycja
51

<--- freski na
ścianie

dobre zestawienia
kolorystyczne

Baltazar Behem
pokazuje społeczeństwo - szkoła niderlandzka

Kodeks Baltazara Behema,

XVI w.
 kwiecista bordiura STANISŁAW SAMOSTRZELNIK
52
renesansowa alegoryczność

pejzaż
w tle

Stanisław Samostrzelnik –
herby i
godla Katalog żywotów arcybiskupów
gnieźnieńskich [miniatury],
XVI w.
STANISŁAW SAMOSTRZELNIK <--- mnich, cyster 53

obraz sztalugowy atrybuty biskupa

ujęcie całopostaciowe łuk arkadowy w tle

Stanisław Samostrzelnik –
Portret bp Piotra Tomickiego,
XVI w.
 STANISŁAW SAMOSTRZELNIK 54

fresk

grupa deesis

cichy smutek
postaci

spływająca krew

Stanisław Samostrzelnik –
Ukrzyżowanie
(fresk z krużganków klasztoru
cystersów w Mogile)
 55
MARCIN KOBER ściemnione tło

<--- cecha barokowa

malarstwo szatalugowe

nadworny STEFANA BATOREGO

strój sarmacki

pierwowzór portretu sarmackiego

dominanta kolorystyczna butów

Marcin Kober –
Portret Stefana Batorego
1583 r.
 inskrypcja
MARCIN KOBER 56

biała wolanka
z laserunku

Anna Jagiellonka
w stroju wdowy

Marcin Kober –
Portret Anny Jagiellonki
w stroju wdowy,
ok. 1590
 sala poselska na wawelu
57

MARCIN KOBER

portret 3/4

realizm, widać wiek

emocje

godność

Marcin Kober –
Portret Anny Jagiellonki
w stroju wdowy,
1595.
 MALARSTWO BATALISTYCZNE
Bitwa pod orszą inspiracja niderlandzkie 58
z lotu ptaka

Mistrz Bitwy pod Orszą – Bitwa pod Orszą, XVI w.

 widać "rękę" (intecja) artysty MANIERA - styl artysty, wyrafinowanie
59
dojrzały, późny renesans

XVI w. tendecja nie styl

MANIERYZM nie rozprzestrzeniło się na inne kraje

nie cały wiek
Tendencja w sztuce europejskiej ok.
1520-1600; współistniał z wieloma
innymi nurtami sztuki XVI w. zjawisko
uformowane we Włoszech; głównie w
środowiskach dworskich, stanowił
rozwinięcie dojrzałego renesansu;
rozbielone kolory, nadają wyrafinowanie

wyrafinowanie i kunszt formy

idealizacja, "najwyższych lotów" malarstwo i troszke
rzeźby
sztuczne formy i kompozycje
dekoracje stiukowe rzeźby ogrodowe 60
niekonwencjonalność przedstawienia

dekoracje fantastyczne
CECHY DZIEŁ MANIERYSTYCZNYCH:

u wytworność, wyrafinowanie, kunsztowność, świadoma sztuczność form RZYM

u swoboda wyobraźni i fantazji twórcy, zwolnienie z rygoru trzymania się

reguł sztuki klasycznej

u celem nie jest zwykłe naśladowanie świata realnego, lecz tworzenie dzieł
bezbłędnych stylowo i formalnie [bezbłędny rysunek, skomplikowana
kompozycja, trudne, sztuczne pozy, zaskakujące rozwiązania, wyrafinowana
kolorystyka] dążenie do uzyskania efektu "gracji" - doskonałego wdzięku

u ceniony jest efekt zaskoczenia, gra iluzji, fantazyjna niekonwencjonalność

pomysłu np. dzieła G. Arcimbolda, fantastyczne monstra jako rzeźby
ogrodowe etc.
 61

upozowanie kompzycji

efekt gracji rozbielenie światla

świadoma sztuczność formy

Andrzej Salto
ANDREA DEL SARTO

MADONNA - wysublimowana poza

zamrożenie w dziwnych pozach

<--- harpie

postaci zawieszone w stop klatce, w pozie

Andrea del Sarto –

Madonna z harpiami
uroczystość gracja teatralizacja form <--- cecha barokowa JACKOPO dekoracje
PONTORMO lekki ruch
stiukowe,
62
Jacopo Pontormo – kompozycja centralna
Nawiedzenie (1528-29)
szata wymyślnie faluje
u kompozycja wielopostaciowa, centralna,
raczej statyczna – postaci są ukazane w tzw.
światło sztuczne
ruchu zatrzymanym, wykonują delikatne
gesty, sprawiające wrażenie zastygłych
u bardzo teatralny układ szat – skłębione,
wydęte wiatrem – odejście od naturalności
na rzecz gracji i wyrafinowaniaJakub Pontonowytor
u gama barwna szeroka i partiami rozjaśniona
– kolory pastelowe, przydymione
u światło sztuczne (mimo tego, że scena ma
miejsce na zewnątrz), padające z góry i
opływające postaci ciepłym strumieniem –
ma to na celu podkreślenie mistycyzmu
przedstawionej chwili
JACKOPO PONTORMO
63

200% manieryzmu
JACOPO PONTORMO

niewygodne, eksprezyjne pozy kontrasty walorowe

i kolorysteka

zniekształcone, wydłużone proporcje postaci

rozbielenie
mnogość gestów

światło sztuczne

Jacopo Pontormo –
Zdjęcie z krzyża
ROSSO FLORENTINO 64

ciemne szaty jak na manieryzm

tworzył też dla FRANCUZÓW

Ros Florentczyk

Rosso Fiorentino –
Zdjęcie z krzyża
 65

ROSSO FIORENTINO teatralnie upozowana

córka

Mojżesz i córki Jetra

walczący mężczyźni

skomplikowanie kompozycji

forma > tematyka

Rosso Fiorentino –
Mojżesz i córki Jetra
alegorie mitologii i chrześcijaństwa na raz klepsydra ANGOLO BRONZINO mnogość alegorii
Chronos - upływ czasu 66
Agnolo Bronzino –
Zwycięstwo Czasu nad Miłością
(Alegoria z Wenus i Kupidynem)
u obraz alegoryczny wykonany na zlecenie
Cosimo I de Medici (miał być prezentem dla
brak tła, wyabstrachowane z rzeczywistości
króla Francji Franciszka I)
widać kunszt artysty
u kompozycja wielopostaciowa, rozproszona,
bardzo dynamiczna – postaci Wenus i
wenus w nienaturalnej pozie
kupidyn
Kupidyna ukazane w nienaturalnym
wygięciu – efekt gracji, manierystyczna
sprośny
erotyka celowa sztuczność formy
u zmysłowość przedstawienia, jawny erotyzm
u występowanie wielu atrybutów i symboli, np.
maska teatralna - starość
jabłko – symbol Wenus, klepsydra – czas,
gołebica
maski teatralne – starość i brzydota

Obecnie w: National Gallery, Londyn

 ANGOLO BRONZINO elegancja - pozowanie 1:52:01
67
portret Anglik Bronzarz
szczegół
Agnolo Bronzino –
Portret Eleonory de Toledo z synem
(1545) ELONORA de TOLEDO
u portret podwójny TORETO???

przedstawiający żonę Cosimo I

de Medici z dzieckiem,
obydwoje zostali ukazani w
sposób bardzo wyidealizowany
u sztywna poza, duża elegancja i
szczegółowość w oddaniu stroju
kobiety – wytworność i
reprezentacyjność odgrywają w
tym portrecie główną rolę

Obecnie w: Galeria Uffizi, Florencja

 PARMIGIANINO w wypukłym lustrze 68

Parmigianino eksperyment

deformacja przestrzeni

gracja nierealistyczne

<--- młody

monochromatyczne

<---- rozciągnięta ręka

Parmigianino – Autoportret w wypukłym lustrze

 efekt gracji wydłżenie ciała dziecka MADONNA Z DŁUGĄ SZYJĄ - atrybut niepokalanego pocięcia
Parmigianino – 69

dziwne
Madonna z długą szyją (1534-39)
asymeria kompozycji
u dzieło stanowi alegorię dogmatu
natłok Niepokalanego Poczęcia (w którym długa
aniołów poruszenie widza
szyja Madonny jest jej atrybutem)
u postaci o nienaturalnych proporcjach,
<-- kolumna
chaos przesadnie wydłużone
u wrażenie ruchu, mimo iż kompozycja jest
dość statyczna – odejście od
renesansowego spokoju i harmonii
u kompozycja dążąca do centralizacji, ale
jednak asymetryczna, czego powodem jest
nagromadzenie postaci i przedmiotów po
<-- św. Hieronim
???
lewej oraz niemal pusta przestrzeń po
prawej

Obecnie w: Galeria Uffizi, Florencja

 buduje potrety z owoców
GIUSEPPE ARCIMBOLDO
letnich jesiennych 70

Giuseppe Arcimboldo – Lato i Jesień

 GIUSEPPE ARCIMBOLDO Giuseppe Arczimodważny
71

włoszczyzna w
misce <-- ogrodnik

Giuseppe Arcimboldo – Warzywa w misie lub Ogrodnik

 HISZPANIA
72

niepokojąca burza

EL GRECO <--- z Krety

ryba po grecku

tworzy ł w Hiszpanii

ruch chmur

kontrasty barwne
i światłocieniowe

MANIERYZM

ostre światło tnące obraz

El Greco –
Widok Toledo
 ładne :0 bizantyzm - 2 partie obrazu
EL GRECO
73
część niebiańska El Greco –
św. Piotr Pogrzeb hrabiego Orgaza (1586-88)
wydłużenie postaci i wygięcie <--- cecha el GRECA
plamy barwne
u wyraźny podział kompozycji na dwie sfery
- ziemską i niebiańską
u napięcie formy, dramatyzm, atmosfera
dynamizm
mistycyzmu i podniosłości
u kompozycja wielopostaciowa i
<---- dusza hrabiego Orgaza
wielokierunkowa, bardzo dynamiczna
DOMINANTA KOLOR.
u gama barwna przyciemniona z punktowo
rozłożonymi plamami intensywnego
<--- izokefalizm
koloru
u manierystyczne wydłużenie i skręcenie
postaci
<--- hrabia (zwłaszcza w partii górnej)
Orgaza
u izokefaliczny układ postaci w partii dolnej
– wszystkie głowy na jednej wysokości –
inspiracja sztuką bizantyjską
część ziemka
 EL GRECO 74

Zwiastowanie

dynamiczne otoczenie zniekształcone pole obrazowe

sfera ziemska i niebiaska

duch święty - gołębica

perspektywa żabia

El Greco –
Zwiastowanie
 75

ZESŁANIE DUCHA ŚWIĘTEGO

płomyki

Madonna i Apostołowie

El Greco –
Zesłanie Ducha Świętego
 76

dynamizm

zdenerwowany
Jezus

napięcie

El Greco – Wypędzenie przekupniów ze świątyni

 FRANCJA
77

król Franciszek I - Francja <--- zainspirowany MANIERYZMEM buduje zamek FONTAINEBLEAU

I szkoła Fontainebleau – nazwa, jaką określa się grupę XVI-wiecznych artystów,

ROSS FIORENTINO biorących udział w dekorowaniu pałacu w Fontainebleau,
da Vinci
wpływy włoskiego renesansu. reprezentują oni nurt sztuki manierystycznej;

tradycje gotycyzujący sztuczne pozy erotyka przedstawień

wpływy niderlandzkie

u powstała za panowania Franciszka I alegorie z kilkoma znaczeniami (sprzeczne)

u połączenie wpływów włoskiego renesansu i manieryzmu z tradycją

gotycyzującą i elementami niderlandzkimi
u tematyka głównie mitologiczna, liczne postaci alegoryczne, wyraźny
erotyzm i duża elegancja, wytworność, niezwykle dworski charakter
 GALERIA FRANCISZKA I snycerka kasetony dekoracje stiukowe, hermy
78

emblematy króla
Rosso Fiorentino – Galeria Franciszka I na zamku w Fontainebleau (dekoracje), XVI w.
 zamek FONTAINEBLEAU
79

ROSS FIORENTINO
put - wydłużony amorek, grubiutki

stuik zapełnianie przestrzeni

Rosso Fiorentino – Galeria Franciszka I na zamku w Fontainebleau (dekoracje), XVI w.
 80
DIANA ŁOWCZYNI

efekt gracji
Luwr

nienachalny erotyzm
ruch zatrzymany

pół akt alegoria

pejzaż MANIERYZM

szkoła z Fontainebleau –
Diana Łowczyni
Obecnie w: Luwr, Paryż
 JEAN COUSIN STARSZY Ewa i Pandora na raz dwie alegorie
ŻĄ KUZYN obie sprowadziły nieszczęście
81

sfumato -
zamglenie

wfwkt gracji

<- gałązka z jabłkiem

wydłużona puszka pandory

czaszka ->

rozświetlone kolory Jean Cousin St. – Eva Prima Pandora inspiracja Leonardo da Vinci

obecnie w: Luwr, Paryż pejzaż widziany z groty

 ŻĄ KLUET FRANCISZEK I 82

Jean Clouet –
Portret Franciszka I (ok. 1525)
realizm
twarzy
u Clouet był nadwornym malarzem
Franciszka I
u reprezentacyjny pół-postaciowy
portret władcy w okazałym stroju
dworskim WAŻNE

u przedstawienie realistyczne, jeśli

chodzi o fizjonomię króla, ale
bardzo wystylizowane w partii
ubioru (lekkie zaburzenie proporcji)
i tła – elegancja, wytworność,
oddanie bogactwa i majestatu
władzy

Obecnie w: Luwr, Paryż

stylizowany ubiór przerysowane proporcje
 solniczka Neptun 83

nimfa

BENVENUTO dynamizm
CELLINI
sól

ożywione

WAŻNE polichormowana

łuk
triumfalny

Benvenuto Cellini – Solniczka Franciszka I

 84

RZEŹBA: PERSEUSZ

zabił ANDROMEDE

datale mięśni
manierystyczna poza
napięcie ciała

BENVENUTO CELLINI

nienaturalne wygięcie
Benvenuto Cellini –
przestylizowana pryskająca
Perseusz krew
 85
GIOVANNI DA BOLOGNA

GIABOLOGNA

poza S
lekkość podstawy

stopklatka dynamizm

<---- skrzydła przy stopach - Merkury

Giovanni da Bologna –
Merkury
 86
GIOVANNI DE BOLOGNE

<--- Sabinka serpente - wąż, postaci tworzą spirane

F I G U R A S E R P E N T I N ATA – z a s a d a
kompozycyjna charakteryzująca się
takim ułożeniem ciał postaci, że tworzą
one rodzaj spirali, często o wręcz
<--- wróg
nienaturalnie skręconej formie; ma to na
celu nadanie dziełu dynamizmu; układ
stosowany głównie we włoskiej sztuce
manierystycznej (niekiedy również

Sabin----> barokowej), ale swoją genezą sięga

starożytnej Grecji;
zachęca do obchodzenia rzeźby
dookoła
Giovanni da Bologna –
Porwanie Sabinek
 87

Giovanni da Bologna – Porwanie Sabinek

obecnie w: Loggia dei Lanzi, Florencja
 GIOVANNI DE BOLOGNA
88

HERKULES ZABIJA CENTAURA

NESSUSA

widać emocje na twarzy

stop klatka

NAJWAŻNIEJSZY RZEŹBIARZ

Giovanni da Bologna –
Herkules zabijający centaura Nessusa
 dekoracje stiukowe,herm
89

LITERATURA DODATKOWA
v Diane Bodart, Renesans i manieryzm, PWN, Warszawa
2007.
v Helena i Stefan Kozakiewiczowie, Renesans w Polsce,
Arkady, Warszawa 1976.
v Mariusz Karpowicz, Sztuka polska XVII wieku, Wyd.
Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1983.
v Sztuka Świata, t. 6, Arkady, Warszawa 1991, s. 155-241.
v John Shearman, Manieryzm, PWN, Warszawa 1970.
v Michał Walicki, Władysław Tomkiewicz, Malarstwo
polskie. Manieryzm. Barok, Auriga, Warszawa 1971.
v Sztuka Świata, t. 6, Arkady, Warszawa 1991, s. 329-352.

M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 ŹRÓDŁA ZDJĘĆ 90

Zdjęcia niepodpisane są dziełem autorki niniejszego kursu, pochodzą z domeny publicznej lub z portali udostępniających
obrazy na otwartej licencji niewymagającej podawania autorstwa tj. Pixabay czy Unsplash. Pozostałe reprodukcje i ilustracje
zostały zaczerpnięte z Wikimedia Commons i tym podobnych źródeł. Szczegółowe informacje dotyczące ich autorstwa i
rodzaju licencji oraz odpowiednie odnośniki zostały wymienione poniżej:

Sala Poselska, fot. S.Kolowiec/fotopolska.eu, źródło https://fotopolska.eu/360060,foto.html, licencja: Creative Commons Uznanie
autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl
Głowy wawelskie, fot. https://krakow.wiki/wp-content/uploads/2016/10/glowy.jpg
Kaplica Zygmuntowska – widok z trzema nagrobkami, fot. Dennis Jarvis, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Poland-01780_-_Sigismund%27s_Chapel_(32080184076).jpg, licencja: Creative
Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 2.0 Ogólny (CC BY-SA 2.0)
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/legalcode.pl
Kaplica Zygmuntowska – nagrobek Anny Jagiellonki, fot. Dennis Jarvis, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Poland-01779_-_Anna%27s_tomb_(31970703362).jpg, licencja: Creative Commons
Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 2.0 Ogólny (CC BY-SA 2.0)
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/legalcode.pl
Portal na zamku na Wawelu, fot. Gryffindor, źródło https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wawel_courtyard_door_001.JPG,
licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0),
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/legalcode.pl
Nagrobek biskupa Padniewskiego w katedrze na Wawelu (wykadrowany i wyprostowany), fot. Tsadee, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Potocki_Chapel_-_Padniewski%60s_tomb.jpg, licencja: Creative Commons Uznanie
autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowa, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode.pl
„Lament opatowski” z nagrobka Krzysztofa Szydłowieckiego w Opatowie, fot. Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lament_Opatowski.JPG, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych
samych warunkach 2.5 Ogólny (CC BY-SA 2.5), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5/legalcode.pl
Nagrobek Stefana Batorego w katedrze na Wawelu (wykadrowany), fot. Poznaniak, źródło
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nagrobek_Stefana_Batorego.jpg, licencja: Creative Commons Uznanie autorstwa-Na
tych samych warunkach 2.5 Ogólny (CC BY-SA 2.5), https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5/legalcode.pl
M A T U R A - Z - H I S T O R I I - S Z T U K I . P L
 91

MATURA-Z-HISTORII-SZTUKI.PL