VL1-Chuong 3 - Co Hoc He Chat Diem - Vat Ran

BÀI GIẢNG VẬT LÝ ĐẠI CƯƠNG A1
Chương 3
CƠ HỌC HỆ CHẤT ĐIỂM- VẬT RẮN
CHƯƠNG 3: CƠ HỌC HỆ CHẤT ĐIỂM - VẬT RẮN
§1. KHỐI TÂM m

1. Định nghĩa M 1
G m2
Khối tâm của hệ G được xác định bởi: 1
M2
n →
m
i =1
i M iG = 0
2. Xác định vị trí khối tâm m3 M3

Hệ chất điểm:
n →
→ → m r i i
rG = OG = i =1
n
m
i =1
i
2. Xác định vị trí khối tâm

Vật rắn:
Các công thức liên quan:

Ví dụ 1:
Ba chất điểm m1 = 2mo ; m2 = x
3mo ; m3 = 3mo đặt tại ba đỉnh
m1
A,B,C của tam giác đều cạnh a. A
Xác định khối tâm G của hệ.
Cần phải tăng hay giảm khối
lượng của vật m1 đi bao nhiêu
để G trùng với trọng tâm tam
m m
giác ABC? 2
C 3 O B
Bài giải ví dụ 1:
m1x1 + m 2 x 2 + m3 x 3 x
xG =
m1 + m 2 + m3
m1
2m0a 3 / 2 + 0 + 0 a 3 A
xG = =
2m0 + 3m0 + 3m0 8
Để G trùng với trọng tâm của tam a
giác ABC thì m1 = m2 = m3
Vậy phải tăng khối lượng m1 G
m
thêm m = m0 m
2
C 3 O B
Ví dụ 2: x
Xác định khối tâm của
khối hình nón đồng chất, có
đường cao h.
r
dx
h
G
?
R
O
Giải ví dụ 2:
 
xdm
 xr 2 dx xr 2dx x
xG = VR
= = VR VR
 dm  r dx  r dx
2 2
VR VR VR

r h−x R
Mà: =  r = (h − x) r
R h h dx
h h
 x(h − x) 2 dx
h
G
?
Nên: xG = 0
h
= R
4

0
(h − x) 2 dx O
Ví dụ 3:
Xác định vị trí khối tâm của b
thước dẹt đồng chất có dạng

a
hình bên.
Áp dụng số:
a = 10cm; b = 50cm. b
a
Giải ví dụ 3:
x
m1x1 + m 2 x 2
xG = b
m1 + m 2
Vậy G cách chân thước một O2 a
khoảng:
a + 3b
xG = G
4
O1 b
Với a = 10cm, b = 50cm
thì xG = 40cm.
O
a
Ví dụ 4:
Một đĩa tròn đồng nhất bán kính R, bị

khoét một lỗ cũng có dạng hình tròn
bán kính r. Tâm của phần khoét cách d
tâm đĩa một khoảng d. Xác định G của r
phần còn lại.
R
Xét trường hợp: r = d = R/2.
Hỏi tương tự đối với khối cầu đặc đồng

chất.
Giải ví dụ 4:
Chọn trục Ox như hình vẽ. Gọi m là
khối lượng ban đầu, m1 là khối x
lượng bị khoét và m2 là khối lượng d
O
phần còn lại. ’r
O G
Lúc chưa khoét thì: R
m1x1 + m 2 x 2
xO = =0
m1 + m 2
m1x1 m1 S1 r2
 x2 = − = = 2 2
m2 m2 S2 R − r
Giải ví dụ 4:
Vậy: r 2
d (dấu trừ chứng tỏ G nằm
x2 = − 2 2 ngược phía với lỗ khoét)
(R − r )
r = d =R/2
x
R d
x2 = − O
6 ’r
O G
Với khối cầu bị khoét, tương tự, ta có: R
3
r d r = d = R/2 R
x2 = − 3 3 x2 = −
R −r 14
Ví dụ 5: Cho vật rắn khối lượng m là ¼ vòng tròn (O,R). Xác định G?
Ví dụ 5
Hình đối xứng: yG=xG= 0,424R

§1. KHỐI TÂM

3. Chuyển động của khối tâm
Vận tốc của G: n n
m v m v
→ →
→
→ i i i i (m là khối
d rG lượng của hệ)
vG = = i =1
n
= i =1
m
dt m
i
i =1
Gia tốc của G: n n
m a F
→ →
→ i i i →
→ d vG F
aG = = i =1
n
= i =1
=
m
dt m m
i
i =1
Kết luận: Khối tâm G chuyển động như một chất điểm có khối lượng
bằng khối lượng của toàn hệ.
§2.ĐỘNG LƯỢNG HỆ CHẤT ĐIỂM

1. Động lượng hệ chất điểm
Động lượng của hệ chất điểm bằng động lượng của một chất điểm đặt tại khối tâm
của hệ, có khối lượng của hệ và có vận tốc bằng vận tốc khối tâm của hệ.
2. Định luật bảo toàn động lượng của hệ chất điểm

a. Hệ chất điểm cô lập
Động lượng của hệ cô lập được bảo toàn.
b. Sự bảo toàn động lượng theo một phương
Nếu hình chiếu của lực tổng hợp tác dụng lên hệ theo một phương nào đó bằng
không thì tổng động lượng theo phương đó được bảo toàn.
§3. CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN

1. Chuyển động tịnh tiến
 Khi VR tịnh tiến, mọi điểm trên VR đều vạch ra các

qũi đạo giống nhau với cùng một vận tốc.
→ → →
vM = v N = vG
 Chuyển động của VR được qui về cđ của G

2. Chuyển động quay của vật rắn quanh một trục cố định
a. Vận tốc góc và gia tốc góc
Khi vật rắn quay quanh trục ∆, tất cả các chất điểm sẽ
→
thực hiện chuyển động tròn quanh trục ∆ 
→
R
Tại một thời điểm, mọi điểm trên VR đều có cùng vận tốc góc →
v
, gia tốc góc  và góc quay .
Vận tốc dài của một điểm bất kì là: 
→ → →
v =  x R  v = R
3. Các đặc trưng của chuyển động vật rắn quanh một trục cố định
3.1 Momen quán tính
a. Định nghĩa: Mômen quán tính đối với trục :
r: k/c từ chất điểm
Của một chất điểm: I  = mr 2
đến trục 
n ri : k/c từ chất điểm

Của hệ chất điểm: I =  m r i i
2
thứ i đến trục 
i =1
r : k/c từ yếu tố khối

Của một VR: I  =  r dm 2
lượng dm đến trục 
vr
Ý nghĩa: mômen quán tính đặc trưng cho mức quán tính
trong chuyển động quay
3.1 Momen quán tính
Định lý Steiner - Huyghen
∆ : trục quay đi qua khối tâm G

∆’ : trục quay song song với ∆
d: khoảng cách giữa hai trục
Lưu ý: Moment quán tính có mang tính chất cộng

Ví dụ về tính moment quán tính

Ví dụ 1:
Tính momen quán tính của khối trụ
rỗng, thành mỏng, khối lượng m, bán
kính R đối với trục đối xứng của nó.
Giải
I=

Vr

r 2 dm = R 2 dm = mR 2
Vr
h
dm
m: khối lượng của khối trụ

R: bán kính đáy
Ví dụ về tính moment quán tính

Ví dụ 2:
Tính momen quán tính của một thanh mảnh, đồng chất khối
lượng m, chiều dài L đối với trục quay đi qua khối tâm của
thanh và vuông góc với thanh.
Giải
L/2

Vr

I = r 2dm = x 2dx = 
Vr

−L / 2
x 2dx
3
m 1 L 1
I = . . = mL2
L 3 4 12
Ví dụ 3:
Tính mômen quán tính của một vành tròn khối lượng m, bán
kính R đối với trục quay chứa đường kính của vành tròn và đối
y
với trục quay là tiếp tuyến của vành tròn.
Giải: dm
Ta có: y
α
r
O x x
Mômen quán tính đối với trục : 

1
I = IG + md 2 = mR 2 + mR 2
2
O
3
 I = mR 2
2
d
Lưu ý: G IG = mR 2
R

1
I = mR 2
2
- Mmqt đối với trục quay qua G của các VR đồng chất:
Khối trụ đặc, đĩa tròn: 1 2

I = mR
2
Khối trụ rỗng, vành tròn:
I = mR 2
1 2
Thanh mảnh dài L: I = mL
12
2 2
Khối cầu đặc: I = mR
5
2 2
Quả cầu rỗng:
I = mR
3
3.2 Moment lực
Momen lực đối với một trục quay là đại lượng đặc trưng cho tác dụng làm
quay của lực và được đo bằng tích hữu hướng của lực với vectơ khoảng
cách từ điểm tác dụng tới tâm quay.
Độ lớn : M= F.r.sin𝜃
VD về tính mômen lực
 →
F F = 10N; d = 20cm. Tính momen của lực F
đối với trục .
d
M = Fd = 10.0,2 = 2 Nm
+
Tổng đại số momen của
ngoại lực đối với trục O:
A B
MO = F2.OA.sin300 – F1.OB
= 12.2.0,5 – 8.5 = - 28 Nm

4. Chuyển động lăn của một vật rắn
Để đơn giản hoá ta chỉ xét các vật rắn đồng chất và đối xứng (khối trụ, quả cầu,
vành tròn...) và giả sử vật rắn chuyển động lăn trên một mặt phẳng. Khi đó trong
chuyển động lăn của vật rắn (lăn không trượt) vận tốc và gia tốc của khối tâm
cho bởi:
Do đó vận tốc của điểm M bất kì trên vật rắn là:

→ → → →
vM = vG +  x R
5. Năng lượng của vật rắn trong chuyển động

1. Công- động năng của vật rắn
a. Vật rắn chuyển động tịnh tiến
Công thực hiện bởi ngoại lực
Công suất
Động năng tịnh tiến của vật rắn 1 2

T = MvG
2
Định lý động năng A12(tt ) = T2 − T1

b. Vật rắn chuyển động quay
Công thực hiện bởi ngoại lực
Công suất
Động năng quay của vật rắn
Định lý động năng Aq = T2 − T1


c. Vật rắn chuyển động lăn không trượt
Động năng của vật rắn lăn không trượt
1 1
T(lankhongtruot ) = Mvtt + I 0 2
2
2 2
I0 là mômen quán tính của vật rắn đối với trục quay
qua khối tâm của vật rắn
Định lý động năng
A12(lankhongtruot ) = T2(lankhongtruot ) − T1(lankhongtruot )

2. Thế năng và định lý thế năng
Thế năng của vật rắn trong trọng trường
U = Mgh
h là độ cao của vật rắn so với gốc thế năng tính từ khối
tâm.
Định lý thế năng
A12(the) = U1 − U 2
3. Cơ năng và sự bảo toàn cơ năng
Cơ năng của vật rắn trong trọng trường

1 1
E = Mvtt + I 0 2 + Mgh
2
2 2
Sự bảo toàn cơ năng
E2 − E1 = 0
§4. MÔMEN ĐỘNG LƯỢNG

1. Mômen động lượng của chất điểm
→
L
Mô men động lượng 𝐿 đối với điểm O của chất điểm:
Mômen động lượng toàn phần 𝐿 đối với điểm O của hệ chất điểm:
→ →
r p
O 
M
2. Mômen động lượng của vật rắn quay quanh trục cố định
3. Định lý về mômen động lượng
Định lý về mômen động lượng:
Phương trình cơ bản của vật rắn quay:

4. Định luật bảo toàn mômen động lượng
Phát biểu: Nếu mô men tổng hợp các ngoại lực tác dụng lên một vật rắn
xung quanh một trục triệt tiêu thì mô men động lượng của vật rắn được
bảo toàn.
𝐿 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 hay 𝐼𝜔 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡

Phương trình động lực học vật rắn

→ →
1 – Tổng quát: dp → dL →
= F; =M
dt dt
2 – VR chỉ tịnh tiến: → →
 Qui về cđ của G
F = m aG
M
3 – VR chỉ quay quanh trục :
 = I 
Mômen động lượng: L = I
Mômen lưc: M = Fd = FRsin
4 – VR chuyển động phức tạp: phân tích về hai chuyển động trên
Các bước giải bài toán động lực học vật rắn:
B1: Phân tích các lực tác dụng lên vật rắn.
B2: Viết các PTĐLH cho chuyển động tịnh tiến và chuyển động
quay (nếu có).
B3: Chiếu phương trình vectơ lên các trục tọa độ cần thiết.
B4: Giải hệ pt => kết quả.

Ví dụ về giải bài toán động lực học vật rắn

Ví dụ 1:
→
Một khối trụ đặc đồng chất lăn N
không trượt trên mặt phẳng →
F
ngang dưới tác dụng của lực
kéo đặt tại trục quay như hình
→
vẽ. Tính gia tốc của khối trụ. →
F ms
Bỏ qua ma sát cản lăn. P
Ví dụ 1: →
N
Phương trình ĐLH cho chuyển động tịnh tiến của khối tâm:
→ → → → →
P + N+ F+ Fms = m a (1)
→
F
Phương trình ĐLH cho chuyển động quay quanh khối tâm:
→
Fms .R = I (2)
→
F ms
P
Chiếu (1) lên phương chuyển động: F − Fms = ma (3)
Vì vật lăn không trượt, nên: a = at = R (4)
Giải (2), (3), (4) ta được: F 2F

a= =
I 3m
m+ 2
R
Ví dụ về giải bài toán động lực học vật rắn →
Ví dụ 2: N
Một sợi dây nhẹ, không co giãn, vắt qua ròng
rọc có dạng đĩa tròn đống chất, khối lượng m.
Hai đầu dây buộc hai vật m1 và m2 (m1 > m2). → →
Tính gia tốc của các vật và sức căng dây. Bỏ T '2 T'1
qua mômen cản ở trục ròng rọc. → →
→ T1
P
Áp dụng số: m1 = 6kg ; m2 = 3kg ; m = 2kg. T2 m1
m2
→ →
P2 P1
Ví dụ 2: → →
T '2 T'1
Ta có: P1 – T1 = m1a1 (1) →
→ T1
T2 – P2 = m2a2 (2) T2
m1
T’1.R – T’2.R = I (3) m2
→ →
P2 P1
Vì dây không giãn và không trượt trên ròng rọc, nên:
a = a1 = a2 = at = R (4)
Vì dây nhẹ nên: T1 = T’1 ; T2 = T’2 (5)
m1 − m2
Giải hệ phương trình, ta được: a=g
1
T1 = m1 (g − a) = 42 (N) m1 + m2 + m
2
T2 = m2 (g + a) = 39 (N) 6−3
a = 10 = 3 (m / s 2 )
6 + 3 +1
Ví dụ về giải bài toán động lực học vật rắn
Ví dụ 3:
Cho cơ hệ như hình vẽ. Dây nối rất
→
N nhẹ, không co giãn, ròng rọc C có
→
→
A T1 dạng đĩa tròn đống chất, khối lượng
T '1 C
→ m. Hai đầu dây buộc hai vật A và B
→ T '2
F ms → khối lượng m1 và m2. Bỏ qua mômen
→
P1 T2 cản ở trục ròng rọc.
B
Xác định gia tốc của các vật; sức
→
P2 căng dây; điều kiện của hệ số ma sát
k để hệ chuyển động.
Ví dụ 3: Vật A
T1 − Fms = m1a1 (1)
→ P1 − N = 0 (2)
N Vật B P2 − T2 = m 2a 2 (3)
→
A
→ Rrọc C T '2 .R − T '1 .R = I (4)
T1 T '1 C
→
→ T'2 Dây không dãn, không trượt trên r rọc:
F ms →
a1 = a 2 = a = a t = .R (5)
T2
B
→ K/l dây = 0:
O P2 x T '1 = T1;T '2 = T2 (6)
y Fms = kN (7)
Ví dụ 3:
Đáp số:
→
m 2 − km1
N a=g
1
→
→ m1 + m 2 + m
A T1 T '1 2
C
→
1
→ T '2 m1g(m 2 + km 2 + km)
F ms → 2
T2 T1 =
1
→
B m1 + m 2 + m
O P2 2
x
1
y m 2 g(m1 + km1 + m)
T2 = 2
1
m1 + m 2 + m
2
Ví dụ 4:
Cho cơ hệ như hình vẽ. Dây nối rất nhẹ,

không co giãn, các ròng rọc có dạng
đĩa tròn đống chất, khối lượng m; hai
vật A và B có khối lượng m1 và m2. Bỏ
m2
qua mômen cản ở trục ròng rọc.
Xác định gia tốc của các vật, sức căng

m1
dây.
Ví dụ 4:
m 2g − T2 = m 2a 2 (1)
(m1 + m)g − T1 − T3 = (m1 + m)a1 (2)
(T '2 − T '1 )R = I 22 (3)
m1 + m − 2m 2
a1 = g
m1 + 4m 2 + 3,5m
m1 + m − 2m 2
a 2 = −2g
m1 + 4m 2 + 3,5m
§5. VA CHẠM
Trong tất cả các loại va chạm: Động lượng của một hệ cô lập ngay trước khi va chạm
thì bằng động lượng của hệ sau khi va chạm đối với tất cả mọi loại va chạm.
Các loại va chạm
1. Va chạm không đàn hồi 1. Va chạm hoàn toàn không đàn hồi Va chạm đàn hồi
▪ Động lượng ▪ Động lượng được bảo toàn ▪ Động lượng
được bảo toàn ▪ Động năng không bảo toàn được bảo toàn
▪ Động năng ▪ Sau va chạm hai vật dính ▪ Động năng
không bảo toàn
vào nhau được bảo toàn
§5. VA CHẠM
1. Va chạm hoàn toàn không đàn hồi
Chỉ có động lượng được bảo toàn:

§5. VA CHẠM
2. Va chạm đàn hồi
Giải hệ pt ta được
Ví dụ:
Một vật khối lượng m1 va chạm đàn hồi xuyên tâm với vật m2 =
1kg đang đứng yên. Tính khối lượng m1, biết trong quá trình va
chạm, nó đã truyền 36% động năng ban đầu của mình cho m2.
Giải:
Áp dụng định luật bảo toàn động lượng và động năng:
m1v1 = m1v '1 + m 2 v '2 (1)
m v = m1v' + m2 v'
2
1 1
2
1
2
2 (2)
Theo giả thiết: m2 v' = 0,36m v
2
2
2
1 1 (3)
Giải (1), (2), (3) ta được: 1
m1 = 9kg hay m1 = kg
9
Ví dụ:
Một hạt có khối lượng m1 = 1g đang chuyển động với vận tốc 4 (m/s)
đến va chạm mềm với một hạt khác có khối lượng m2 = 3g đang
chuyển động với vận tốc 1 (m/s) theo hướng vuông góc với hạt thứ
nhất. Xác định vectơ vận tốc của 2 hạt sau va chạm.
Giải
Áp dụng định luật bảo toàn động lượng:
→ → →
p1 + p 2 = p'
→ → →
m1 v1 + m2 v 2 = (m1 + m2 ) v'
→ → →
v1 + 3 v 2 = 4 v'
→ → →
v1 + 3 v 2 = 4 v'  v12 + 9v22 = 16v '2
v12 + 9v 22 16 + 9
 v' = = = 1, 25 (m / s)
4 4
Vậy, sau va chạm, hai hạt chuyển động với vận tốc v’ = 1,25m/s
theo hướng hợp với vận tốc hạt của hạt thứ nhất một góc :
p2 m2 v2 3
tg = = =   = 36 0
p1 m1v1 4

VL1-Chuong 3 - Co Hoc He Chat Diem - Vat Ran

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

VL1-Chuong 3 - Co Hoc He Chat Diem - Vat Ran

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÀI GIẢNG VẬT LÝ ĐẠI CƯƠNG A1

§1. KHỐI TÂM m

2. Xác định vị trí khối tâm m3 M3

2. Xác định vị trí khối tâm

Các công thức liên quan:

Xác định vị trí khối tâm của b

thước dẹt đồng chất có dạng

Một đĩa tròn đồng nhất bán kính R, bị

Hỏi tương tự đối với khối cầu đặc đồng

Hình đối xứng: yG=xG= 0,424R

§1. KHỐI TÂM

Gia tốc của G: n n

§2.ĐỘNG LƯỢNG HỆ CHẤT ĐIỂM

2. Định luật bảo toàn động lượng của hệ chất điểm

§3. CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN

 Khi VR tịnh tiến, mọi điểm trên VR đều vạch ra các

§3. CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN

n ri : k/c từ chất điểm

r : k/c từ yếu tố khối

∆ : trục quay đi qua khối tâm G

Lưu ý: Moment quán tính có mang tính chất cộng

Ví dụ về tính moment quán tính

m: khối lượng của khối trụ

Ví dụ về tính moment quán tính

Mômen quán tính đối với trục : 

Khối trụ đặc, đĩa tròn: 1 2

§3. CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN

Do đó vận tốc của điểm M bất kì trên vật rắn là:

5. Năng lượng của vật rắn trong chuyển động

Động năng tịnh tiến của vật rắn 1 2

1. Công- động năng của vật rắn

Động năng quay của vật rắn

Định lý động năng Aq = T2 − T1

1. Công- động năng của vật rắn

A12(lankhongtruot ) = T2(lankhongtruot ) − T1(lankhongtruot )

2. Thế năng và định lý thế năng

Thế năng của vật rắn trong trọng trường

3. Cơ năng và sự bảo toàn cơ năng

Cơ năng của vật rắn trong trọng trường

Sự bảo toàn cơ năng

§4. MÔMEN ĐỘNG LƯỢNG

Định lý về mômen động lượng:

Phương trình cơ bản của vật rắn quay:

𝐿 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 hay 𝐼𝜔 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡

Phương trình động lực học vật rắn

Mômen lưc: M = Fd = FRsin

B4: Giải hệ pt => kết quả.

Ví dụ về giải bài toán động lực học vật rắn

Giải (2), (3), (4) ta được: F 2F

Cho cơ hệ như hình vẽ. Dây nối rất nhẹ,

Xác định gia tốc của các vật, sức căng

Các loại va chạm

Chỉ có động lượng được bảo toàn:

You might also like