FILIPINO 9 pamamagitan ng isang hapunan sa bahay ni Kapitan Tiago.
Ikaapat na Markahan – Noli Me Tangere Samantala, si Ibarra ay nakatakas sa bilangguan sa tulong ni Elias. Nagkaroon ng
Modyul 4 : Mga Pangyayari sa Buhay ni Crisostomo Ibarra at Maria Clara
Ang buod ng mga pangyayari sa buhay ni Crisostomo Ibarra at Maria Clara
Naghandog ng masaganang hapunan si Kapitan Tiyago para sa pagdating ni
Crisostomo Ibarra anak ng kaniyang nasirang matalik na kaibigan na si Don Rafael Ibarra.
Marami ang nagsidalo. Napag-usapan nila ang pag-aaral ni Ibarra sa Europa na hinangaan ng
lahat maliban kay Padre Damaso na dalawang beses ipinahiya ang binata ngunit
pinagpasensiyahan niya ito.
Nang matapos ang hapunan, si Ibarra ay nagpaalam. Sumabay sa kanya si Tenyente Guevarra.
Ang Tenyente ay nagsalaysay ng pagkamatay ng kanyang ama sa bilangguan. Ayon sa
Tenyente, si Don Rafael Ibarra ay ibinilanggo dahil sa hindi sinasadyang pagkakapatay sa
isang mangmang na Kastilang tagasingil ng buwis.
Kinaumagahan, dinalaw ni Ibarra si Maria Clara. Ginunita nila ang mga araw ng
kanilang pagmamahalan simula pa ng kanilang pagkabata. Kinabukasan, Araw ng mga Patay,
natuklasan ni Ibarra na nawawala ang puntod ng kaniyang ama. Napag-alaman niya sa
sepulturero na ipinahukay ni Padre Damaso ang bangkay ng kaniyang ama at ipinalipat sa
libingan ng mga Intsik ngunit dahil umuulan at napakabigat ng bangkay, itinapon na lamang
ito sa lawa. Nakaramdam ng matinding galit si Ibarra. Nang lisanin niya ang libingan ay
nakasalubong niya si Padre Salvi at napagbuntunan niya ito ng galit. Ang tanging nasabi ng
pari sa binata ay wala siyang kinalaman sa mga pangyayari at hindi siya ang kura ng San
Diego ng mga panahong iyon.
Sa kabila ng lahat, tinangka niyang kalimutan ang mga nangyari at sa halip ay
ipinagpatuloy na lamang niya ang isang mabuting adhikain. Ito ang pagpapatayo ng isang
paaralan.
Ngunit isang araw ng paghuhugos sa paaralang ipinapatayo ni Ibarra, nangyari ang
hindi inaasahan. Ang taong namahala sa paghuhugos ay nabagsakan ng batong inihuhugos at
namatay. Nang umuwi si Ibarra, naging panauhin niya si Elias na nagtapat sa kanya ng
masamang balak ng taong namahala sa paghuhugos. Sinabi ni Elias na hatol na hatol ng Diyos
ang naganap na pangyayari. Si Elias ay ang pilotong iniligtas ni Ibarra sa buwaya nang siya, si
Maria Clara at ang kanilang mga kaibigan ay nagkaroon ng kasiyahan.
Si Ibarra ay naghandog ng isang pananghalian pagkatapos ng paghuhugos. Sa hindi
inaasahang pangyayari, dumating si Padre Damaso at hinamak niya ang pagkatao ng ama ni
Ibarra. Hindi na napigilan ni Ibarra ang sarili kaya’t nilundag niya ang pari at tinangkang
sasaksakin ngunit mabilis na pumagitna si Maria Clara sa dalawa. Ito ang dahilan kung bakit si
Ibarra ay hinatulan ng pagiging excomulgado. Ito rin ang naging dahilan upang utusan ni
Padre Damaso si Kapitan Tiago na sirain ang kasunduan na ipakasal si Maria Clara sa binata.
Nagkasakit si Maria Clara. Ginamot ng huwad na doktor na si Don Tiburcio de
Espadaña ang dalaga. Ipinakilala ni Doña Victorina si Linares kay Padre Damaso kaya naisip
ng pari na ipakasal ang binatang Espanyol kay Maria Clara.
Gumaling si Maria Clara ngunit hindi sa gamot na ibinigay ni Don Tiburcio kundi
dahil sa mga gamot na ipinadala ni Ibarra kay sinang.
Naging panauhin ni Kapitan Tiago ang Kapitan Heneral. Nabalitaan niya ang mga
pangyayaring kinasangkutan nina Ibarra at Padre Damaso. Nang makausap ng Heneral si
Ibarra, naging palagay ang loob nito sa binata. Sa kanyang tulong, naalis ang pagiging
excolmugado ni Ibarra. Sa kasawiang palad, nagkaroon ng kaguluhan sa kuwartel at si Ibarra
ang pinagbintangan kaya’t siya ay hinuli at ibinilanggo kahit wala siyang kasalanan sa mga
pangyayari. Ang kasunduang pagpapakasal ni Maria Clara kay Linares ay ipinaalam sa
pagkakataong makapag-usap sina Ibarra at Maria Clara. Ipinagtapat ni Ibarra na siya ay
napahamak dahil sa mga sulat na ibinigay niya kay Maria Clara. Ang mga ito ay ginamit sa
hukuman. Ngunit, ayon sa dalaga, ang mga sulat na iyon ay nakuha sa kanya dahil sa
pagbabanta at pananakot. Ipinagtapat ni Maria Clara kay Ibarra na siya ay anak ni Padre
Damaso. Ang lihim ng kaniyang pagkatao ay nalaman ni Padre salvi sa isang sulat na naiwan
ng kanyang tunay na ama sa kumbento. Ito ang ipinagpalit ni Padre Salvi sa mga sulat ni
Ibarra kay Maria Clara. Ipinagtapat din ni Maria Clara kay Ibarra na siya ay magpapakasal kay
Linares upang ingatan ang dangal ng kanyang ina ngunit ang kaniyang pag-ibig ay
mananatiling nakaukol lamang kay Ibarra.
Pagkatapos mag-usap nina Ibarra at Maria Clara, sumakay ang binata sa bangka
kung saan naghihintay si Elias. Pinahiga ni Elias sa bangka ang binata at tinabunan niya ito ng
mga damo. Binagtas nila ang Ilog Pasig. Ngunit hindi sila nakaligtas sa mga guwardiya sibil.
Pinaulanan ng bala ang bangka nina Ibarra. Mabilis na lumundag sa tubig si Elias upang
iligaw ang mga tumutugis sa kanila.
Kumalat ang balitang patay na si Ibarra. Nawalan ng pag-asa si Maria Clara kaya’t
nakiusap siya kina Kapitan Tiago at Padre Damaso na siya ay payagang pumasok sa kumbento
upang magmongha. Sa kabila ng pagtutol ni Padre Damaso sa kagustuhan ni Maria Claria,
wala itong nagawa kung hindi ang pumayag nang sabihin ng dalaga na dalawa lamang ang
kanyang pinagpipilian: ang kumbento o ang kamatayan.
Ang balitang kumalat ay walang katotohanan. Nang makarating si Elias sa gubat,
siya ay sugatan at naghihingalo. Siya ay tinamaan nang paulanan siya ng bala ng mga
guwardiya sibil nang siya ay lumundag sa tubig upang iligtas si Ibarra.
Noli Me Tangere Obra Maestra III nina Lourdes L. Miranda, Mercedes D.L. Tulaylay, Gina P. Canlas at Marga Q. Cuaño
LEARNING ACTIVITY SHEET #4
PAGSASANAY 1
PANUTO: Tukuyin ang titik ng tamang sagot na nagpapahiwatig
ng damdamin sa mga pangyayaring naganap sa buhay ng tauhan.
1. Tumangging makipagkamay si Padre Damaso kay Crisostomo Ibarra at
ikinaila nitong kaibigan niya ang yumaong ama ng binata.
A. pagkabigla C. pagkalungkot
B. pagkainis D. pagkapahiya
2. Sa kuwento ng binata, marami siyang bansang napuntahan at pinag-
aralan ang kanilang wika at kasaysayan.
A. pagkabigla C. pananabik
B. pagkatuwa D. pagyayabang
3. Napagbintangang erehe at pilibustero si Don Rafael Ibarra dahil sa hindi
niya pangungumpisal.
A. pagdududa C. pagkabigla
B. pagkaawa D. pangamba
4. Isinumpa ni Crisostomo Ibarra sa harap ng bangkay ng kaniyang ina na
wala siyang ibang iibigin kundi si Maria Clara lamang.
A. pagmamahal C. pagsamba
B. pananabik D. pagyayabang
5. Ipinangako ni Crisostomo Ibarra na tutulungan niya si Sisa.
A. pagkaawa C. paghanga
B. pagkatuwa D. pagyayabang
6. Kinagiliwan ng mga taga-San Diego ang kagandahan ni Maria Clara. Ikaapat na Markahan – Noli Me Tangere
A. pagkabigla C. paghanga
B. pagkatuwa D. pananabik Modyul 5 : Antas ng Wika ayon sa Pormalidad
7. Nalaman ni Maria Clara na maysakit si Crisostomo kaya sinabi niya sa Ang wika ay nahahati sa iba’t-ibang kategorya, at isa sa kategorya ay
liham na ipadadalaw siya sa ama. ang antas ng wika ayon sa pormalidad.
A. pag-aalala C. pagkalungkot Ang pormalidad ng salita ay nababatay sa ginagamit ng isang
B. pagkabigla D. pagtataka indibidwal batay sa okasyon, katayuan, pagkatao, ginagalawang lugar o
8. Umiiyak na nagtungo sa silid si Maria Clara nang malaman na ipakakasal panahon.
siya kay Linares.
A. paghihimutok C. pagkainis Mga Antas
B. pagkabigla D. pagkalungkot 1. Pormal- ito ang antas ng wika na itinuturing na pamantayan sapagkat ito
9. Pinaputukan ng mga sibil ang bangka nina Crisostomo Ibarra at Elias ay kinikilala, tinatanggap at ginagamit sa karamihang nakapag-aral sa wika.
A. pagkabigla C. pagkatakot Ito ay karaniwang ginagamit sa paaralan at iba pang pangkapaligirang
B. pagkalito D. pangamba intelektwal.
10. Reaksyon ni Maria Clara nang malaman niyang si Padre Damaso ang 2. Di-Pormal o Impormal- Ito ang uri ng salita na karaniwang palasak sa
totoong ama nito. pang-araw-araw na pakikisalamuha at pakikipagtalastasan sa mga kakilala
A. pagkabigla C. pagkalungkot at kaibigan.
B. pagkamuhi D. pagtataka
Mga uri ng Pormal na Salita
PAGSASANAY 2 1. Pambansa-Ito ay mga salitang 2. Pampanitikan -Ito ay mga
PANUTO: Ayusin ayon sa pagkakasunod-sunod ang mga karaniwang ginagamit sa mga aklat salitang ginagamit ng mga
pangyayari sa dalawang tauhan. Isulat sa patlang ang A-E. pangwika o pambalarila. Kadalasan manunulat sa kanilang mga akdang
CRISOSTOMO IBARRA itong ginagamit ng pamahalaan at pampanitikan. Karaniwang
___1. Lumundag sa tubig si Crisostomo Ibarra upang iligtas si Elias sa itinuturo sa mga paaralan matayog, masining, at makulay ang
buwaya. mga salita
___2. Pinaulanan ng bala ng mga guwardiya sibil ang bangka nina Halimbawa:
Crisostomo Ibarra. Ama Doktor Ina Halimbawa
___3. Paghamak ni Padre Damaso sa pagkatao ng ama ni Crisostomo Ibarra Pulis Anak Pera
kung kaya’t hindi na napigilan ng binata ang sarili at tinangkang saksakin Pulis Hospital Guro Haligi ng tahanan Salapi
ang pari. Pamilihan Ilawan ng tahanan
___4. Nalaman ni Crisostomo Ibarra ang sinapit ng kanyang ama sa Sasakyang Panlupa
bilangguan sa pamamagitan ng pagsasalaysay ni Tenyente Guevarra. Alagad ng simbahan
___5. Nagkaroon ng isang masaganang hapunan sa tahanan ni Kapitan Tiago Mabulaklak ang dila
para sa pagdating ng binatang si Crisostomo Ibarra mula sa Europa. Alagad ng batas
Katuwang sa buhay
MARIA CLARA Sumakabilang-bahay
___1. Ipinagtapat ni Maria Clara sa kasintahan ang balak na pagpapakasal Sasakyang pandagat
niya kay Linares. Mga Uri ng Di-Pormal na salita
___2. Nagkasakit si Maria Clara matapos ang naganap na kaguluhan sa 1. Lalawiganin- Ito ay mga bokabularyong dayalektal. Ginagamit ang mga ito
pagitan nina Crisostomo at Padre Damaso sa pananghalian. sa isang partikular na pook o lalawiganin
___3. Ginunita ng magkasintahan ang kanilang pagmamahalan simula pa ng
kanilang pagkabata.
___4. Nakiusap si Maria Clara kay Kapitan Tiago at Padre Damaso na muli Halimbawa:
siyang papasok sa kumbento upang magmongha. Iskapo (takas) Atche (ate) Datong (pera)
___5. Napag-alaman ni Maria Clara na ipinagkasundo siya ng kaniyang ama Banas (init) Kaon (kain) Itang/Tatang (tatay)
sa binatang Espanyol sa utos ni Padre Damaso. Balay (bahay) nang (nanay)

------------------------------------------------------------------------------------- 2. Kolokyal-Ito ay mga pang-araw-araw na salitang ginagamit sa

pagkakataong impormal. Kasama na rito ang pagpapaikli ng salita.
Halimbawa:
FILIPINO 9
 Dalwa (dalawa) _____5. Magandang gabi sa inyong tanan!
Meron (mayroon) Nasan(Nasaan)
Dyan (diyan) Kelan(Kailan)
3. Balbal-Ito ay mababang antas ng wika. Nagmumula ang mga salitang ito
sa mga pangkat ng taong may sariling “code”.
FILIPINO 9
- Ito ay mga salitang Pangkalye o Panlasangan.
- Tinatawag din itong singaw ng panahon sapagkat bawat panahon ay may Ikaapat na Markahan – Noli Me Tangere
nabubuong mga salita.
Modyul 6 : Si Elias at Si Sisa
Halimbawa:
Ermat/mudra (nanay) Lodi (idol) Si Elias
Parak (pulis) Werpa (power
Si Elias ay isa sa mga prominenteng tauhan sa nobelang Noli Me
LEARNING ACTIVITY SHEET #5 Tangere ni Dr. Jose Rizal. Siya ang piloto/bangkero at magsasakang
PAGSASANAY 1 tumulong kay Crisostomo Ibarra na imulat ang kanyang kaisipan para
makilala ang kanyang bayan at gayundin ang mga suliranin nito.
A. PANUTO: Tukuyin ang mga salitang nakaitim sa bawat Siya ay nagmula sa isang pamilyang nakaranas ng matinding pighati
pangungusap. Isulat kung ito ay Pambansa, Panlalawiganin, sa ilalim ng mga Espanyol. Ito ang pangunahing dahilan kung bakit matindi
Pampanitikan, Kolokyal o Balbal. ang kaniyang poot sa mga mananakop.
_________ 1. “Sabihin mo sa akon kung sino ang nagsugo na ilipat ang Sumapi siya sa mga rebelde (o sawimpalad). Kinatawan siya ng mga
bangkay ng aking ama!” mithiin ng mga sawimpalad na may hangaring makamit ang katarungan at
_________ 2. “Magandang araw po. Ako si Crisostomo Ibarra. Anak ni Don pagbabago. Nais niya ang ganap na katiwasayan ay paggalang sa dignidad
Rafael Ibarra. Pwede ba akong makisalo sa inyo sa upuan na ito? ng tao. Isinalaysay niya kay Ibarra ang lahat ng suliranin ng bansa at kung
_________ 3. “Nawa’y makatulong sa isang katulad mong sawing palad ang ano ang maaaring gawin upang sugpuin iyon. Naniniwala siyang si Ibarra
mga ito na handog sa akin ng aking amain. lamang ang makatutulong sa kanya upang makamit ang mga iyon.
_________ 4. “Naaalala mo pa ba noong tayo’y isama ng iyong ina upang Si Elias ay tinugis ng mga guwardiya sibil sapagkat pinaniniwalaang
maligo sa batis?” siya ang nagtulak sa Alperes sa isang maputik na lubak at umatake kay
_________ 5. “Kung ang isalubong sa iyong pagdating ay masayang mukha’t Padre Damaso.
may pakitang giliw, lalong pag-ingata’t kaaway na lihim.” Sa kabila ng maraming balakid, sinikap ni Elias na iligtas si Ibarra
sa lahat ng maaaring maging banta sa kanya. Una, sa pamamasyal sa lawa
B. PANUTO: Piliin sa kahon ang titik ng tamang sagot. Titik lamang kasama sina Ibarra, Maria Clara at ng kanilang mga kaibigan, nagpamalas si
ng tamang sagot ang isulat. Elias ng katapangan nang siya’y lumusong sa ilog nang may nakitang
buwaya si Leon at hinuli ang hayop na isang malaking banta sa buhay nina
A. Pambansa B. Pampanitikan Ibarra, Maria Clara at mga kaibigan na sa huli’y lumabas na si Ibarra pa ang
C. Lalawiganin D. Kolokyal E. Balbal nagligtas kay Elias. Pangalawa ay ang pagbagsak ng kabriya sa
ipinapatayong gusali ng paaralan ni Ibarra na muntikan na niyang ikamatay.
______1. Ambot _____6. Utol Pangatlo ay ang pagkakaroon ng pag-aklas sa bayan na siya ang
______2. Maybahay _____7. Manong pagbibintangan. Tinulungan niya itong sunugin ang lahat ng liham na
______3. Kelan _____8. Sanggunian maaaring ebidensya sa kanyang pagkakahuli. Nang mahuli si Ibarra ng mga
______4. Kano _____9. Kaon guwardiya sibil, sinunog niya ang buong bahay ni Ibarra upang tuluyang
______5. Guro _____10. Toma mawala ang lahat ng ebidensyang maaaring gamitin laban sa kay Ibarra
kahit na nalaman niyang ang angkan ng binata ang dahilan ng pahihirap ng
PAGSASANAY 2
kanilang angkan . Sa pang-apat na pagkakataon, sa nalalapit na kasal ni
PANUTO: Salungguhitan ang mga salitang nagsasaad ng Antas ng Maria Clara, nagkaroon ng salo-salo sa kanilang tahanan. Nagtungo si Ibarra
Wika batay sa Pormalidad at isulat ang titik A kung ito ay PORMAL at si Elias sa kanila sakay ng isang bangka upang humingi ng tawad kay
at titik B naman kung DI-PORMAL. Maria Clara. Ang kanyang presensya ay napuna ng mga guwardiya sibil.
Upang isipin ng mga guwardiya sibil na siya si Ibarra, tumalon si Elias sa
_____1. Bagets pa ang mga anak ni Pedro. ilog at siya’y pinagbabaril ng mga tumutugis.
_____2. Mag-ingat ka at baka mahuli ka ng lespu. Sa huling kabanata ng nobela, nagtungo si Elias sa gubat na
_____3. Nakasasama ang pagyoyosi lalo sa panahon ngayon. pagmamay-ari ng mga Ibarra at doon natagpuan niya si Basilio at ang
_____4. Ang ganda ng babaeng iyong napupusuan. kanyang yumaong ina na si Sisa. Dahil sa wala na siyang lakas at ilang
sandali pa’y mamamatay na, iniutos niya kay Basilio na kumuha ng mga
kahoy upang sunugin ang kanyang bangkay at bangkay ng kanyang ina
hanggang sa sila ay maging abo.
Sisa: Bilang Isang Ina
Si Sisa ay isang maalagang ina sa kanyang mga anak. Ang kanyang
mga anak ay sina Crispin at Basilio na pawang mga sakristan sa simbahan
nila. Isa siyang mapagmahal at mapag-arugang ina. Ipinagluluto sila ng
kani-kanilang mga paboritong putahe. Si Sisa ay tulad din ng ibang nanay
dahil nabibigyang importansya nila ang paglaki ng mga anak. Hindi nila
nakakalimutan ang mga hilig at gusto ng kanilang mga anak. Sina Crispin at
Basilio naman ay mapagmahal rin sa kanilang inang si Sisa. Nag-aalala sila
na baka nag-aalala rin ang kanilang ina dahil hindi sila dumadating ng alas-
otso ng gabi upang kumain ng ispesyal na mga pagkaing iniluto ni Sisa para
sa kanila.
Makikita ang pagmamahal ni Sisa para sa kanyang mga anak sa
pamamagitan ng pagluluto para sa kanila at sa sitwasyon kung saan hindi
nakauwi si Crispin. Nag-alala si Sisa dahil hindi dumating si Crispin kasama
ang kanyang kuya na si Basilio. Tinanong niya si Basilio kung nasaan na
ang kanyang bunso, ngunit hindi sinabi ni Basilio ang totoong nangyari kay
Crispin na sila’y napagbintangang nagnakaw ng pera sa simbahan kaya’t
naparusahan si Crispin. Alam ni Basilio na kung sasabihin niya ang totoong
mangyari, magiging sobrang lungkot ng kanyang ina at lubos na mag-aalala.
Sa sitwasyong iyon, makikita natin na talagang mahal ni Sisa sina Crispin at
Basilio. Pumitas si Sisa ng mga prutas upang ibigay sa kura bilang bayad sa
nagawang “kasalanan” ni Crispin, na hindi niya naman talagang ginawa.
Subalit, nakita nating mapagmahal talaga siyang ina, pero hindi
natin alam ang relasyon niya at ng kanyang asawa. Ang kanyang kahinaan
ay ang kanyang asawa at ang kanyang dalawang anak. Sa isang sitwasyon
kung saan kinain ng kanyang asawa ang pagkaing iniluto niya para sa
kanyang mga anak. Kinain ng kanyang asawa ang pagkaing nakahanda sa
mesa. Hindi nakakibo at hindi napigilan ni Sisa ang kanyang asawa sa
pagkain nito. Hindi niya man lang nasabihan ang asawa na ang kanyang
niluto ay para sa mga bata dahil paborito nila ang mga ito. Tulad din noong
sinabi ng kanyang asawa sa kanya na iwanan nalang siya ng pera nina
Crispin at Basilio galing sa kanilang sweldo. Hindi maganda ang
pinaggagamitan ng kanyang asawa sa perang ito. Ipinangsusugal niya ito,
ang gawaing ito ay masama at isang pag-aaksaya ng pera. Hindi man lang
sinabihan ni Sisa ang kanyang asawa na dapat huwag siyang kumuha ng
pera sa kanyang mga anak at gagamitin lang ito sa sugal.
Makikita rito na mababa ang loob ni Sisa. Mataas ang tingin niya sa
kanyang asawa kaya hindi niya ito napigilang kainin ang pagkaing inihanda
niya para kina Crispin at Basilio. Wala siyang nagawa roon dahil mababa
ang kanyang loob tungo sa kanyang asawa. Dapat siyang maging matatag at
matutong hindi palaging magpapaapi sa kanyang kalooban at sa kanyang
asawa.
Siya ay asawa ng isang walang pusong lalaki, palaboy-laboy at
nagsasabong di-tulad ng iba nagsisiskap alang-alang sa mga anak. Winaldas
nito sa bisyo ang ilang alahas ng babae. Nang walang nang maitustos,
pinagmalupitan na siya ng asawa. Mahina ang loob, higit na malaki ang
puso niya kaysa isip, umibig lamang at umiyak ang tangi niyang nagagawa.
Para sa kaniya, isang diyos ang asawa at mga anghel ang mga anak. Nakita
kung gaano kamahal ni Sisa ang kanyang asawa kahit na siya ay abusado.
Patuloy niyang minahal kahit nasasaktan na siya.
Maliban dito, mahal na mahal ni Sisa ang kanyang mga anak, si
Basilio at Crispin. Makikita sa Kabanata 16 na ang bawat aksyon niya, at
lakas niya ay nakalaan para sa mga anak. Si Sisa ay masipag sa
paghahanda ng kanilang hapunan, nang sa gayon ay mabusog ang mga
anak niya at ang pagod nila ay mawala. Iniisip niya rin ang kabutihan ng
mga anak sa pamamagitan ng pagpasok sa dalawa bilang sakristan, upang
sila ay matutong magbasa at magsulat.
Katulad ng ibang mga ina, madalas at natural lamang na mag-alala
si Sisa sa kanyang mga anak. Ang katangian na ito ay higit lamang na
nagpapakita kung gaano niya pinapahalagahan si Basilio at Crispin, ang
kanyang mga anghel.
Ngunit sa kasamaang palad, kahit na puno ng pagmamahal si Sisa,
hindi naging mabuti ang pakikitungo ng mga tao at ng kapalaran sa kanya.
Lalong tumindi ang paghihirap ni Sisa nang malaman niya na
pinagbintangang nagnakaw si Crispin, at umuwing sugatan si Basilio. Ang
pangyayaring ito ay humantong sa pagtawag sa kanya na “ina ng mga
magnanakaw.” Dahil sa pangyayaring ito, ang mga guwardiya sibil ay
dinakip siya at nagdulot ito ng kahihiyan sa kanya. Ang masasabi ko
mahalaga kay Sisa ang kanyang dignidad at reputasyon, kahit na siya ay
isang dukha lamang.
Pagbalik niya sa kanyang tahanan ay wala pa rin si Basilio at
Crispin. Mistulang tumigil na ang pag-ikot ng mundo niya Dito na
naramdaman ni Sisa ang kawalan ng pag-asa sapagkat ang kanyag mga
anghel ay wala pa, at siya’y nag-iisa. Hindi lamang pag-asa at ang mga anak
ang nawala kundi pati na ang kanyang sarili.
Ang huling pagdurusa na naranasan ni Sisa ay mula kay Doña
Consolacion, pinaglaruan at pinasasayaw siya sa harap ng mga tao, pinapalo
tuwing tumitigil.
Sa kabuuan, kahit na naging mapag-arugang ina si Sisa at mabuting
asawa, siya ay naging biktima. Biktima sa loob ng tahanan dahil sa pang-
aabuso, at sa pagmamahal na hindi man lang naibalik ng kanyang asawa.
Biktima siya sa labas ng kanyang tahanan, o sa lipunan, dahil siya ay
napahiya, napagbintangan (hindi lamang siya kung di ang kanyang
pinakamamahal na mga anak na nakaapekto sa kanya). Dahil sa mga
pagdurusang ito, siya ay pinagkaitan ng kasiyahan, pagmamahal at
kalayaan, na nagdulot sa kanya ng isang masalimuot na buhay. Kung ako
ang tatanungin, mas dakila sana siya kung naging mas matatag siya at hindi
sana naiwang mag-isa si Basilio.
LEARNING ACTIVITY SHEET #6
PAGSASANAY 1 (10 puntos)
 baguhin ang wakas ng nasabing nobela, paano mo ito wawakasan?
Isulat ito sa loob ng kahon.
(50 puntos)

PAGSASANAY 2 (10 puntos)

OUTPUT #4
PANGWAKAS NA GAWAIN SA NOLI ME TANGERE
PANUTO: Sa long size bondpaper, sumulat ng inyong sariling wakas
sa nobelang Noli Me Tangere. Matatandaang ang huling bahagi ng
nobela ay nakasentro sa pagtakas ni Ibarra at ang pagkamatay ni
Elias na kasamang sinunog ng bangkay ng ina ni Basilio na si Sisa.
Si Maria Clara ay nagmongha at si Padre Damaso ay nagkasakit at
‘di naglao’y namatay. Kung bibigyan ka ng pagkakataong wakasan o